1
jaargang 37
Sanne Wallis de Vries als Mrs. Lovett in Sweeney Todd Regisseur Marcel Sijm: Meesterlijke stukken werken niet vanzelf Even voorstellen: Bora Balci, bariton
nummer 2
juni 2014
2
Op het gezelligste plein van Nederland, de Oude Markt in Enschede, vind je Sam Sam Café met Eet gelegenheid. Lekker wegkruipen aan de leestafel met een grote kop cappuccino en muffins uit onze eigen bakkerij met keuze uit diverse magazines en dagbladen. ’s Avonds genieten van een (vegetarische) dagschotel of heerlijk à la carte dineren. De lunchkaart biedt een keur aan creatieve broodjes en originele gerechten. TIP voor na een concert of voorstelling: tot middernacht serveren we onze ‘Night Bite’: sweet, fresh, special of traditional... geniet van deze parade van lekkernijen en sensatie van smaak! In de zomer is het ruime terras een echte hotspot. Aan de gezellige buitenbar kun je vast een drankje drinken terwijl je een keuze maakt uit de gevarieerde kaart... Het hechte team straalt enthousiasme en toewijding uit...
Sam Sam Café met Eetgelegenheid Oude Markt 15-17 7511 GA Enschede 053-4303929 www.samsam-enschede.nl
van harte welkom bij Sam Sam!
3
Ouverture
Beste operavrienden, Na de reality-opera The News staan de zomermaanden bij de Reisopera in het teken van Sweeney Todd waarover u in dit nummer kunt lezen: interviews van Ben Coelman met regisseur Marcel Sijm en met hoofdrolspeelster Sanne Wallis de Vries door onze nieuwe vaste medewerkster Ingrid Blans. (Overigens: al onze ‘vaste medewerkers’ zijn vrijwilligers.) Ook nieuw is de bijdrage van dichter Bob Boswinkel, die zich liet inspireren door Sweeney Todd. In Even voorstellen maakt u kennis met Bora Balci, de jonge bariton van het ZangersEnsemble van de Reisopera. Als we onze algemene ledenvergadering in Zwolle houden, ligt dit nummer al bij de drukker, zodat u de resultaten van die vergadering kunt lezen in het septembernummer. Wel vindt u hier alvast het afscheidsinterview met Dennis Bouwman, onze scheidende voorzitter. In het volgende nummer hopen we u een nieuwe voorzitter voor te stellen.
Johannes Passion
F.K.
4
Inhoud
Ouverture
2
Nicolas Mansfield: Update Nederlandse Reisopera
5
Regisseur Marcel Sijm: Meesterlijke stukken werken niet vanzelf
6
Sweeney Todd | gedicht BoBBoswinkel Sanne Wallis de Vries als Mrs. Lovett in Sweeney Todd
9 10
Sweeney Todd | Verhaal | Crew, cast en speellijst
12
Even voorstellen: Bora Balci, Bariton
14
Being Arthur
16
Headphone Oratorium
17
Recensies Johannes Passion
18
Recensies The Fairy Queen
22
Operareis geslaagd
26
Hitler, Franz Lehár en Die lustige Witwe
28
Opera Amuse The News
30
Puck Kooij en ‘haar’ archief
31
Cupcakediva’s: Een muzikale verrassing
32
Afscheid van de voorzitter
34
De Nationale Podia
35
Operanieuws
35
Lezers schrijven
36
5
Nicolas Mansfield: Update Nederlandse Reisopera
F.K.
‘Hier zit een trotse directeur’. Nicolas
geweest. Hij heeft daar afspraken gemaakt
marketing benoemd: Monique van der
Mansfield, directeur van de Nederlandse
voor een co-productie met de Gotham
Burg, die onze Twentse leden misschien
Reisopera, straalt: ‘we hebben een grote
Chamber Opera uit New York. Timothy
nog kennen uit de tijd dat ze directeur
slag overleefd. Al onze producties hebben
Nelson (RAP-voorstelling The Lighthouse)
van het Oldenzaalse theater De Bond was.
ergens in de pers wel 5 sterren gekregen.
gaat deze productie regisseren. De première
Sinds maart is het P.R.-bureau Publicity uit
Aan het eind van ons eerste seizoen kunnen
zal in New York plaatsvinden.
Amsterdam aangetrokken.
we zeggen dat we weer helemaal op de kaart
Helaas zijn er ook teleurstellingen. De
En dan nog een persoonlijk nieuwtje:
staan, alsof we nooit zijn weggeweest. En nu
voorstelling Dido en Aeneas in Salisbury,
Nicolas Mansfield wordt per 1 januari 2015
wordt het tijd om naar de toekomst te gaan
Engeland, is geannuleerd wegens gebrek aan
commissaris van de Rijnbrink-groep, de
kijken.
middelen. De uitvoeringen zou 90.00 euro
koepel van de bibliotheken in Overijssel en
We zijn begonnen met het maken van een
kosten. Te weinig animo was de reden om
Gelderland.
beleidsplan voor de komende 8 à 10 jaar.
de uitvoering van The News in Heerlen te
Een extraatje voor de vakantieperiode:
Ons toekomstperspectief is namelijk een
schrappen. In plaats daarvan werd op 2 juni
op 14 augustus is er in het kader van de
gedegen, langjarig, duurzaam beleid.
The News in Paradiso uitgevoerd.
Robeco-concerten in het Concertgebouw een concertante uitvoering van Il Barbiere
Voor het seizoen 2015 / 2016 betekent dat alvast een geconcentreerde spreiding: meer
Veranderingen
di Siviglia met dezelfde cast en dirigent
voorstellingen in minder steden. We zijn
Intern zijn er bij de Reisopera enkele
waarvan we in het najaar hebben genoten.
daarover in gesprek met theaterdirecteuren.
veranderingen. Er is een nieuw hoofd
Ook de samenwerking met de Nationale Opera in Amsterdam en met Opera Zuid neemt vaste vormen aan. Het Fonds Podiumkunsten heeft ons subsidie toegekend. In het kader van 400 jaar Nederland-Zweden 2014 gaan onze jonge zangers naar Zweden om daar in co-producties te zingen in The Telephone van Menotti en in La Serva Padrona van Pergolesi. De internationale contacten worden ook in volgende seizoenen verder uitgebreid. In 2015 / 2016 komt er een co-productie van Britten’s Billy Budd met Opera North uit Leeds en in 2016 / 2017 volgt een coproductie met de opera van Maagdenburg’. In januari is Nicolas Mansfield naar Amerika
6
Meesterlijke stukken werken niet vanzelf Marcel Sijm is een goede bekende bij de Nederlandse Reisopera. Tien jaar geleden regisseerde hij Der Freischütz van Carl Maria von Weber en meer recent kreeg zijn enscenering van Micha Hamels tragische operette Snow White veel belangstelling. Binnenkort is hij wederom bij het gezelschap te gast voor Sweeney Todd, een bijzonder muziektheaterwerk van componist en librettist Stephen Sondheim. Sweeney Todd is bekend bij musicalliefhebbers, maar in de ons omringende landen staat het steeds vaker op het speelplan van operahuizen. Hoewel we elkaar nog maar net in Enschede hebben gezien voor een conceptbespreking van Sweeney Todd, besluiten Marcel Sijm en ik het interview op ons gemak via Skype te laten plaatsvinden. Ik vraag Marcel als eerste hoe deze productie eigenlijk tot stand is gekomen. Zonder te hoeven nadenken komt zijn antwoord. ‘Al snel nadat ik bariton Dale Duesing leerde kennen, die nu al zo’n twintig jaar mijn partner is, zei ik: “Ooit gaan wij samen Sweeney Todd doen. Dan verzorg ik de regie en zing jij de titelrol.” Er gingen jaren voorbij, totdat twee jaar geleden Nicolas Mansfield naar Dale belde met de vraag of hij Sweeney Todd wilde doen. Toen hij de telefoon had neergelegd en Dale mij over het gesprek vertelde, herinnerden we ons het gesprek dat we lang geleden hadden. Daarop nam Dale de
7
Regisseur Marcel Sijm over het werken aan Sweeney Todd
Ben Coelman
telefoon weer op, belde Nicolas terug en vertelde hem dat we Sweeney
bij dat je voor het maken van een goede komedie meer tijd nodig
Todd graag samen wilden doen, zoals we ooit hadden bedacht. Aan
hebt. Gezongen komedie brengt ook zijn eigen problematiek met
de andere kant van de lijn hoorde ik Nicolas roepen: “Yeah, that’s a
zich mee, vooral wat betreft de timing.’
great idea!”. Dit is niet de eerste keer dat we samen aan een productie werken. We hebben elkaar ontmoet in 1994 ten tijde van Symposium
‘We produceren hier in Nederland natuurlijk veel musicals en dat
van Peter Schat, waar ik assistent-regisseur was. Het is wel de eerste
zijn overwegend vrije producties. Maar deze Sweeney Todd wordt
keer in twintig jaar dat ik de regie verzorg voor een productie waarin
geproduceerd door een operagezelschap. Het is interessant om te
Dale de hoofdrol vertolkt. Dat is natuurlijk ook spannend. We moeten
zien hoe dat de zaak verandert. Hoe zit dat bijvoorbeeld vocaal? Hoe
immers een nieuwe professionele vorm voor deze samenwerking
breng je het op het toneel? Pak ik de zaak anders aan als ik voor Joop
vinden.’
van den Ende en zijn publiek een voorstelling maak, dan wanneer ik er een voor de Nederlandse Reisopera en zijn publiek ensceneer? Het
Grote uitdaging
antwoord daarop is natuurlijk: ja. Je maakt een regie in principe voor
Wat zijn voor jou de belangrijkste aandachtspunten bij het werken aan
een specifieke doelgroep. Nu komt er natuurlijk ook musicalpubliek
Sweeney Todd?
naar kijken, tenminste dat hoop ik, maar je kunt voor operapubliek
‘Belangrijk is de bezetting van Sweeney Todd. Wanneer je alleen maar
doorgaans iets abstracter werken. Zij zijn veelal meer op zoek naar
operazangers neemt, dan werkt het niet. Dat hebben producties van
de metafysische aspecten van het theater. Aan het stuk zelf kun je
heel gerenommeerde operahuizen laten zien. In onze cast zitten
overigens niet zo heel veel veranderen want het is heel realistisch.
naast Dale Duesing een aantal operazangers die al veel komische
Het is te vergelijken met een romantische opera. Het is wat het is, je
rollen hebben gezongen zoals Harry Nicoll, Richard Suart en Robert
kunt niet zomaar je eigen weg gaan. Dat is ook een grote uitdaging.
Burt maar daarnaast zijn er ook mensen die hun sporen op andere
Op dit alles zetten wij, de leden van het artistieke team, natuurlijk
terreinen hebben verdiend. Zoals bijvoorbeeld de cabaretière Sanne
onze persoonlijke handtekening. Zowel wat betreft de personenregie
Wallis de Vries, musicalster Doris Baaten en de muziektheatermaker
als de scenografie en interpretatie. Daarbij gaan wij uit van het
Gable Roelofsen. Ik verheug me er op om met deze combinatie van
gegeven dat we in een commerciële wereld leven en we willen laten
performers te kunnen werken.
zien hoe wij ons hierin gedragen.’
Vervolgens is er de uitdaging het horroraspect geloofwaardig te maken. Dat is op het toneel heel erg lastig, bijna onmogelijk haast.
Hechte constructie
Het horrorgenre is eigenlijk helemaal overgenomen door de film.
‘Het verdelen van de spanning over het hele stuk is ook iets waar
Theater is heel erg bordkarton. Wat je ook doet, het blijft op de een of
we goed op moeten letten. Sondheims Sweeney Todd is heel hecht
andere manier tastbaar. Tegelijkertijd is het ook een komedie, en die
geconstrueerd. Wanneer je daaraan iets zou willen veranderen, kan
combinatie horror en humor maakt het zo lastig. Daar moet je een
dat problemen opleveren. Ik kan me nog herinneren dat ik ooit
goede balans in weten te vinden. Voor elke regisseur die aan dit stuk
eens bezig was met de bewerking van een stuk van Mozart en diens
begint is dat de grote uitdaging en daarom wil iedere regisseur dat
librettist Lorenzo da Ponte. Ik dacht: ik gooi het stuk eens helemaal
weer opnieuw proberen.
om, maar uiteindelijk heb ik Da Ponte precies gevolgd. En toen
Het stuk is heel realistisch en daarmee mateloos bewerkelijk. Dat
bleek het allemaal te kloppen. En dat is bij dit stuk ook het geval.
betekent dat je eigenlijk altijd te weinig repetitietijd hebt. Daar komt
Bovendien is net als bij Mozart ook hier elk muzikaal nummer
8
een juweel. Er is geen noot die niet goed is. Sweeney Todd is een
zoveel afstand als het plaatsen van het verhaal in een historische tijd,
meesterwerk.
want in deze wijken komen wij immers ook niet elke dag. Zo maken
Dat betekent overigens niet dat je niet hard moet werken om het
we het krachtiger, zonder de “exotische” kwaliteit te verliezen.’
allemaal in en bij elkaar te krijgen. Soms is het echt zwoegen… het is heel veel werk. Ook meesterlijke theaterstukken werken niet vanzelf.
Je hebt een brede achtergrond als regisseur. Helpt je dat bij het werken aan
Een slechte Così fan tutte is niet te harden en een slechte Sweeney
Sweeney Todd?
Todd al evenmin, hoe geniaal het stuk ook is. In repertoiretheater is
‘Ik ben een van de weinige muziektheaterregisseurs in Nederland
er sowieso het probleem dat de stukken zo bekend zijn dat iedereen
die over de hele breedte werkt. Ik doe zowel jeugdtheater, lichte als
in zijn fantasie zijn eigen ideale voorstelling kan bedenken. Als
klassieke muziek, jazz en opera. Dan hoop je de expertise die je
wij als theatermakers daar iets tegenover willen stellen moeten we
hebt opgedaan bij het werken met al die stijlen mee te nemen en
in ieder geval met iets verrassends komen en meerwaarde aan het
daar je voordeel mee te doen. Het spelen met theater in zichzelf
stuk geven. Daar moeten wij naar op zoek. En dat is bij heel goede
vind ik ook aantrekkelijk. Omdat ik afwisselend met allerlei
stukken vaak lastiger dan bij niet zulke goede stukken. Ik kan een
muziektheatervormen bezig ben, neem ik die tegelijkertijd serieus en
minder goed stuk snel beter maken dan het is, maar een heel goed
niet al te serieus en mag ik ook graag spelen met de vorm zelf. Deze
stuk… dat is moeilijk hoor!’
musical vraagt daar ook om. Die vraagt om goede klassiek geschoolde zangers, maar ook om lichtere stemmen en goede acteurs, dus je
Hoe ga je het verhaal van Sweeney Todd aan ons vertellen?
hebt een aanpak nodig die breed is. Naarmate ikzelf ouder en rijper
‘Het verhaal zelf is een eeuwenoud volksverhaal. Het is in de loop
word, wil ik mijn aandacht vooral schenken aan meer van dit soort
der tijd steeds veranderd en heeft telkens weer een nieuwe sfeer en
complex repertoire dat fantasierijk is en dat diepgang heeft. Ik ben
lading gekregen. Het is zoals bijvoorbeeld bij kunst met een bijbels
steeds op zoek naar stukken die over het representatieve heen gaan,
thema. De kruisiging van Christus is in de loop van de eeuwen heel
je wilt tenslotte het materiaal ontstijgen’.
vaak afgebeeld. Aan de manier waarop kunstenaars te werk gingen kun je afleiden in welke tijd het ontstaan is. Dat gaat ook op bij verhalen als dit. Samen met de andere leden van het artistieke team dat aan deze productie werkt wil ik dit verhaal wel degelijk in Londen laten plaatsvinden, meer in het bijzonder in de onderklasse van de maatschappij. Een en ander speelt zich af in de buitenwijken van London, in een tijd die aan de onze doet denken. De kracht van de vertelling ligt mede in de klassenongelijkheid en die voel je sterker in de buitenwijken. We plaatsen de handeling in een omgeving die bijna verlaten is. Er is geen handel meer, de commercie ligt op zijn gat. Gelukkig beschikken alle karakters, zoals dat in een goede komedie hoort, over een onstuitbare moed en energie om er het beste van te maken. Hoe onhandig, bruut of meedogenloos ze daarbij soms ook te werk gaan. Het kiezen voor een dergelijke omgeving schept net
9
Sweeney Todd
BoBBoswinkel
Voorspel: Gladgeschoren betreedt de dirigent met een scheerriem als broekriem de bok, vervangt de baton door zijn scheermes haalt deze een aantal keren over de riem
- controleert van te voren
of de bok geen kiepstand heeft -
zeept de kwast, veegt schuim van de partituur en heft het mes:
Hoofdspel: Rache, Revenge, Wraak Bloed, pasteien, smulpartijen scheerbeurten en valpartijen hebzucht, geilheid, recht verkracht onschuld, en de wraak is zacht en zoet als bloed, weet hoe het moet
Naspel:
de wang spekglad geschoren
Het was luguber
en de keel verloren
maar ook zeer knap.
onder zingend staal
We zijn toe aan een borrel
zuchtend zacht zonder kabaal
met vegetarische hap.
blaast de laatste levenslucht de glijbaan met een fluisterzucht leidt lichaam richting de pasteien die verleidelijk zullen leiden tot genotvol consumeren van al die vermoorde heren
10
Sanne Wallis de Vries als Mrs. Lovett in Sweeney Todd Wachtend op Sanne Wallis de Vries met wie ik heb afgesproken in het luidruchtige, hippe restaurant De Jaren in Amsterdam, betrap ik me er op dat ik uitkijk naar een bol rond kapsel waaraan ik haar zou kunnen herkennen. Dwaling van korte duur, natuurlijk ziet Sanne er niet uit naar haar vertolking van Beatrix, jaren geleden. Sanne Wallis de Vries (1971) behoeft bij de Vrienden van de Nederlandse Reisopera nauwelijks introductie. Als kleinkunstenaar en stand-up comedian is zij bekend van televisieoptredens in de satirische programma’s Koefnoen en Kopspijkers, ze stond jaren geleden in de musical Foxtrot, was directrice Juf Dreus in de twee films over Mees Kees – de derde is in de maak – en rondde zojuist een theatertournee af met Adèle, een dubbelportret waarin zij de hoofdrol vervulde naast Paul Groot. Tussen dit alles door toerde ze met vijf soloprogramma’s door het land. En dan nu de rol van mrs Nellie Lovett, een van de twee hoofdrollen in de ‘zwarte’ operette Sweeney Todd van Stephen Sondheim, naast bariton Dale Duesing die de titelrol vervult. Volgt een gesprek waaruit blijkt: Sanne heeft er zin in. Wat doet een stand-up comedian in een zwarte operette? In het antwoord op deze vraag komen twee wensen samen…die van intendant Nicolas Mansfield om voor deze rol niet in de eerste plaats een operazangeres in te zetten maar op zoek te gaan naar een actrice of cabaretière die de geestige kant van het verhaal door mimiek en gebaar kracht bij kan zetten. Én de wens van WdV die eraan toe was eens een personage te spelen die met middelen als zang en spel de mensen kan beroeren. ‘Dat heb ik nog niet zo vaak kunnen laten zien, mijn cabaretvoordrachten deed ik tot nu toe altijd solo’. Over mrs Lovett: ‘Lovett is een volksvrouw, het is een grappig personage, die stiekem dol is op mr. T, zoals zij hem aanduidt. Het verháál is zwart, zíj is niet zwart. Ze kan heel blij zijn, maar ook makkelijk boos worden, die beide emoties liggen bij haar aan de oppervlakte. Het is bij uitstek een komische rol voor een cabaretière die van wanten weet en met humor speelt. Stel je voor, in het duet A Little Priest vragen ze zich al vrolijk walsend af, welke delen van de
11
Ingrid Blans
priester wél en welke niét zouden smaken. Zo laten ze nog een paar
even uit en raken verward in de verschillende eeuwen waarin ten
beroepen de revue passeren. Dat zijn zulke geestige teksten’.
eerste het verhaal van Sweeney Todd zich afspeelt, vervolgens waarin de Britse pers erover schrijft en tenslotte waarin het op tekst en toon
WdV is zonder twijfel zo’n cabaretière die van wanten weet. Al eerder
wordt gezet. We komen tot de conclusie dat zowel in de 18e als in de
werd ze gevraagd voor rollen van zeer aanwezige vrouwen die een
19e en de 20ste eeuw er historische en maatschappelijke redenen
tikkeltje bitchy maar misschien meer nog neurotisch waren. Dat was
zijn geweest voor een opvoering waarin ruimte was voor extreme
al zo op haar 15e, toen ze een neurotische moeder uitbeeldde in de
personages met extreme emoties. Dat duidt op extra gelaagdheden.
musical op school. Later in Foxtrot (2001-2002) en nu weer als de directrice in de films over Mees Kees. Kortom: mrs Lovett is bij haar
Op de vraag hoe haar voorbereidingen voor de rol van mrs Lovett
in goede handen.
eruit gaan zien, is het antwoord: ‘Laat ik beginnen met te zeggen dat ik het meteen al een ontzettend leuk stuk vond. Het is echt een
Vindt ze het niet een macaber verhaal?
eer dat ik hiervoor ben gevraagd en optreden met een orkest is een
‘Ja, het woord ‘gruwelijk’ kwam bij mij op toen ik aan het lezen was,
geweldige ervaring.
het is een gruwelijk macaber verhaal. Maar ik voel en hoor zo’n kun
In Sondheim wil ik me nog verder verdiepen; ik zou willen weten
de en zo’n plezier in met name de liedjes, dat dát voor mij het hele
hoe hij die verschillende personages zag. Je aan Sondheim wagen
onderwerp en het hele macabere rechtvaardigt’.
is leerzaam, het is een fijn repertoire. Maar het is wel bij hem: je
Noemt als voorbeeld The worst pies in London: ‘dat is tekstueel zo’n
doet het goed of je doet het niet. Én ik neem zangles. Als ik zoiets
grappig lied, echt een feest om te zingen. Als Lovett zingt:
doe, betekent het dat ik ervoor zorg alle artistieke onderdelen te
…No denyin’ times is hard, sir. Even harder than the worst pies in
beheersen. Ik zie het als een kans voor de ontwikkeling van mijn
London… dat vind ik zulke grappige vondsten. Los van hoe macaber
carrière’.
het is, is het zowel qua muziek als qua vorm zo’n goed geschreven black operetta of musical-thriller, zoals Sondheim het zelf noemt’. Volgt nóg een staaltje rauwe humor: op het moment dat het koppel mijmert over hoe de toekomst eruit zal zien als zij gepensioneerd zijn: Mr. Todd, you and me by the sea wat in het licht van het boven staande de wel erg onheilspellende zin bevat: …“Oh, mr. Todd, I’m so happy, I could eat you up, I really could…” We komen terug op componist en tekstschrijver Stephen Sondheim (1930) en zijn fascinatie voor dit gegeven. WdV herinnert zich gelezen te hebben dat Sweeney Todd iets zegt over het belang dat Sondheim stelde in de veranderende maatschappij en de manier waarop mensen met elkaar omgaan. ‘Maar dat vind ik een veronderstelling op zo’n metafysisch niveau, daar waag ik me maar liever niet aan’. We werken de opmerking nog
12
Sweeney Todd
Verhaal
Crew, cast en speellijst
Er doen verschillende versies de ronde van het verhaal
Crew en Cast
over de misdaden waaraan de figuur Sweeney Todd zich in de tweede helft van de 18e eeuw schuldig maakte. In
Muzikale leiding | Jeroen Sleyfer
het kort: als barbier Benjamin Barker na een onterechte
Regie | Marcel Sijm
gevangenschap van 15 jaar onder de schuilnaam
Decor | Marc Warning
Sweeney Todd terugkeert naar Londen, hoort hij dat
Licht | Marc Heinz
zijn echtgenote zich heeft vergiftigd na verkracht
Kostuums | Wojciech Dziedzic
te zijn door rechter Turpin. Dat is dezelfde rechter die voorheen Barker/nu Todd valselijk veroordeelde
Sweeney Todd | Dale Duesing
met – zoals dus later blijkt – als doel diens vrouw te
Mrs. Nellie Lovett |Sanne Wallis de Vries
kunnen inpalmen. Ontroostbaar door dit nieuws zweert
Judge Turpin | Richard Suart
Todd wraak, niet alleen op de rechter maar op alle in
Johanna Barke | Nina Lejderman
woners van Londen.
Pirelli | Harry Nicoll
In het verhaal dat in het midden van de 19e eeuw
Beadle Bamford | Robert Burt
in Britse tijdschriften opduikt, wordt onder meer
Tobias Ragg | Gable Roelofsen
verslag gedaan hoe mr. Todd zo’n honderd jaar eerder
Beggar woman | Doris Baaten
mannen in zijn kappersstoel de keel doorsnijdt en
Anthony Hope | NN
vervolgens door aan een handel te trekken, achterover Het Gelders Orkest
laat kieperen waarbij de lijken ondersteboven in de kelder belanden. Met behulp van mrs Lovett, eigenares van een bakkerij verderop in de straat, worden de stoffelijke overschotten verwerkt in overheerlijke vlees
Speellijst
pasteien waaraan heel Londen zich – onwetend over de ingrediënten – jarenlang te goed heeft gedaan.
Enschede | Wilminktheater | 5 september, 20.00 uur
De ‘zwarte’ operette Sweeney Todd met in de hoofd
Enschede | Wilminktheater | 7 september, 16.00 uur
rollen Dale Duesing als Sweeney Todd en Sanne
Maastricht | Theater aan het Vrijthof | 11 september, 20.00 uur
Wallis de Vries als mrs Nellie Lovett, gaat 5 september
Arnhem | Schouwburg | 134 september, 20.15 uur
aanstaande in première. Teksten en muziek zijn van
Eindhoven | Parktheater | 23 september, 20.00 uur
Stephen Sondheim; de regie is in handen van Marcel
Den Bosch | Theater aan de Parade | 26 september, 20.00 uur
Sijm. Met orkestrale begeleiding door het Gelders
Heerlen | Parkstad Limburg Theaters | 30 september, 20.00 uur
Orkest.
I.B.
Amsterdam | Theater Carré | 3 oktober, 20.00 uur Amsterdam | Theater Carré | 4 oktober, 20.00 uur Zwolle | Odeon De Spiegel | 7 oktober, 19.30 uur Utrecht | Stadsschouwburg | 17 oktober, 20.00 uur
13
14
Even voorstellen:
Bora Balci,
Wie zijn naam opzoekt in Google krijgt zijn mooie, krachtige bariton te horen in O vin dissipe la tristesse uit de Hamlet van Ambroise Thomas. Bora Balci is lid van het ZangersEnsemble van de Nederlandse Reisopera. U hebt hem in een RAP-productie kunnen horen als Bartolo in Figaro in Four Quartets, in het begin van het seizoen als Fiorello in Il Barbiere di Siviglia en als u bijvoorbeeld mee geweest bent met onze operareis naar Dorset als Marcello in La Bohème. Bora Balci is op 14 februari 1984 geboren in Izmir, Turkije. (‘Een mooie stad, de enige plaats die ik mis als ik in het buitenland ben’). Muziek en theater zitten in zijn genen, want zijn moeder, Gökçen Gültek, is operazangeres, grootmoeder was actrice en opa was instrumentmaker. Zijn 9 jaar oudere broer is cellist in het Bursa Regional State Symphony Orchestra. ‘Vorig jaar hadden we samen een programma, gebaseerd op de liederen waar Atatürk van hield, maar omdat we geen sponsors konden krijgen moesten we twee voorstellingen in de Verenigde Staten laten vervallen. Ik zou het fijn vinden om deze productie in de toekomst in Nederland te kunnen brengen’. (www.prusart.com) ‘In mijn jeugd was er thuis altijd wel iemand aan het zingen of spelen of muziekles aan het geven. Dus zonder dat ik me dat bewust was, werden mijn oren getraind en werd klassieke muziek een natuurlijke achtergrond’. Bora studeerde acht jaar viool aan de Dokuz Eylul University Conservatory, maar hij gooide er een beetje met de pet naar. Toen hij op een keer zangles nam bij zijn moeder, werd hij door de tenor Aydin Ustuk uitgenodigd om samen met andere studenten te kijken en te luisteren naar diens lessen. Daar raakte hij geïntrigeerd, deed examen als zanger en werd geaccepteerd door de Hacettepe University State Conservatory in Ankara, waar hij in 2010 cum laude afstudeerde. Hij volgde daarna masterclasses o.a. bij Tom Krause aan het Mozarteum in Salzburg en bij Eva Czermak in Polen. Bora won verschillende prijzen in zangwedstrijden, o.a. de Grand Prix in de vijfde Halina Halsla Fijalkowska-wedstrijd in Wroclaw en
15
Bariton
Fen Koffijberg
de tweede prijs in de tweede National Young Soloists Competition in Izmir. Daar zat Hans Nieuwenhuis van Opera Studio Nederland in de jury en hij nodigde Bora uit om naar Amsterdam te komen. Bij Opera Studio Nederland zong Bora o.a. in 2010 Pastore in Monteverdi’s Orfeo in de regie van Pierre Audi. Net voordat hij het programma afsloot maakte hij kennis met de Reisopera in Figaro in Four Quartets. ‘Dat was een prachtige ervaring voor mij en het beviel kennelijk aan beide kanten goed, want daarna kreeg ik de rol van Marcello in La Bohème aangeboden, waarmee we in Nederland en Engeland toerden. Dat is één van mijn favoriete rollen geworden’. In april van dit jaar zong hij met Opera per Tutti aria’s van Puccini en Bizet. ‘Ik vind het heerlijk om met Mylou Mazali te zingen. Ik moest op het laatste moment invallen, maar gelukkig kende ik alle aria’s uit het hoofd, dus dat ging prima. Sinds januari 2013 ben ik ook lid van het ensemble van Home Opera in Berlijn. De Deense mezzo Hetna Regitze Bruun begon met dit concept – opera in een huiselijke omgeving – en sindsdien wordt het ensemble veel gevraagd. We hebben gespeeld in Zuid-Tirol,
Mijn favoriete rollen zijn momenteel Marcello in La Bohème,
in Kopenhagen op een operafestival, in Berlijn, Hamburg en in
Escamillo in Carmen, Guglielmo in Così Fan Tutte, de titelrol in Don
Zwitserland. We zoeken nog naar sponsors, festivals of eigenaren
Giovanni, Belcore in Elisir d’Amore en Figaro en de graaf in Le Nozze.
van landhuizen, die het mooi zouden vinden om opera in huiselijke
Voor mij is de productie op zichzelf belangrijk, het karakter dat ik
sfeer ook in Nederland te brengen.’
moet zingen en natuurlijk de collega’s. Ik vind het fijn om kavalier baritone repertoire te zingen, want dat past beter bij mijn stem en
Being Arthur
karakter dan lyric baritone repertoire.’
‘We zijn nu nog bezig met de repetities van Being Arthur, een coproductie van de Reisopera met het Kameroperahuis uit Zwolle.
Reisopera
Eerlijk gezegd was ik in het begin een beetje sceptisch, want het
‘De Reisopera is het eerste operagezelschap waaraan ik ben
is een nieuw geschreven stuk en ik had niet veel ervaring met
verbonden nadat ik de Opera Studio Nederland had gedaan, dus ik
eigentijdse muziek, maar toen ik de cast leerde kennen, het script las
heb geen vergelijkingsmateriaal. Er wordt vanuit het kantoor prima
en de muziek hoorde, werd ik verliefd op deze productie’. (Voor cast
gecommuniceerd. Het is hier goed georganiseerd en de repetities
en speellijst zie pagina 16)
verlopen zonder stress. Het is verbazingwekkend dat er soms
‘In mei heb ik ook nog een Lab in Berlijn met het theatergezelschap
repetities zijn voor drie producties tegelijkertijd en dat dit allemaal
Andcompany&co voor een nieuwe productie Orfeo, een smokkelaars
soepel in elkaar grijpt. Het is fijn werken bij de Reisopera en een
opera. De repetities beginnen in augustus en we gaan spelen in
belangrijke stap in mijn carrière.’
Frankrijk, Oostenrijk, Nederland en Duitsland.
16
Being
Tussen mei en september gaat een bijzondere co-productie van de
Arthur
Arthur | Jorien Zeevaart
Reisopera met het Kameroperahuis uit Zwolle langs festivals in ons land. In mei waren de Operadagen in Rotterdam aan de beurt, in juni
Zangers | Bauwien van der Meer (sopraan)
gaat de productie naar Oerol op Terschelling en in september naar
Yavuz Arman Işleker (bas)
het Stadsfestival in Zwolle.
Bora Balci (bariton)
De legende van koning Arthur wordt verplaatst naar 2014: uit een tourbusje rollen de ridders van de Ronde Tafel, Arthur’s echtgenote
Musici
| Marc Kaptijn (trompet)
Guinevere, de Heilige Graal, operazangers, acteurs en muzikanten.
Antonis Pratsinakis (cello)
Onder het motto: passen de idealen van Arthur nog in 2014?
Lies Colman (piano)
Mervyn Groot (slagwerk)
Crew en cast Muziek | Lucas Wiegerink Tekst | Anna Maria Versloot
Speellijst
Regie | Karin Netten
Oerol op Terschelling | van 14 tot en met 22 juni
Vormgeving | Calle de Hoog
Stadsfestival in Zwolle | van 3 tot en met 7 september
Kostuums | Dymph Bos Dramaturgie | Annelies Oosterloo Geluid | Koos Wolters Productieleiding | Merel Eijkelhof Fotografie | Rik Engelgeer
17
Headphone Oratorium
In april is in stilte- en gebedsruimtes in zes ziekenhuizen in Nederland het Headphone Oratorium opgevoerd, een co-creatie van Het Geluid uit Maastricht en de Nederlandse Reisopera. Het was een voorstelling met fragmenten uit de passies van Bach met sopraan Johane Ansel en teksten van acteur Gable Roelofsen van Het Geluid. Het verhaal was opgebouwd op basis van interviews met ouders van een ernstig ziek kind. Patiënten, bezoekers en personeel van de ziekenhuizen konden de voorstelling gratis bijwonen. Regie: Romy Roelofsen van Het Geluid.
18
Recensies Johannes Passion
Toeval of opzet? Hoe dan ook: de première van de herneming van de ‘passie-opera’ Johannes Passion vond plaats in Enschede op de 329ste verjaardag van componist Johann Sebastian Bach, te weten op vrijdag 21 maart 2014. Uitvoerenden waren: De Nederlandse Reisopera, Baroque Academy van het Nederlands Symfonieorkest, Nationaal Opera en Concert Koor en solisten. Muzikale leiding: Klaas Stok. Regie: Dale Duesing. Solisten: Robert Burt als evangelist, Quirijn de Lang als Jezus, Nicholas Crawley als Petrus, Vitali Rozynko als Pilatus, Hanneke de Wit als Maria, en verder Owen Willetts, Yves Saelens, Heleen Meijer, David Bishop. Oswin Schneeweisz in De Theaterkrant Tegenwoordig worden de passies van Bach in vele varianten uitgevoerd. Een zeer bijzondere uitvoering vinden we bij de Nederlandse Reisopera. In 2011 bracht de (toen nog) Nationale Reisopera – die onlangs haar naam veranderde in Nederlandse Reisopera – voor het eerst deze geënsceneerde Johannes Passion in première. Toen zat de Holland Baroque Society in de bak. Nu, drie jaar later, dirigeerde Klaas Stok de Baroque Academy van het Nederlands Symfonieorkest en bewees deze productie opnieuw zijn subtiele schoonheid. Het is geen opera, het is geen oratorium. Het is een fijnzinnige mengvorm waarbij zanger en regisseur Dale Duesing het oratorium van een extra theatrale laag voorziet zonder het oorspronkelijke karakter van het werk geweld aan te doen. De evangelist, een rol die er in de oratoriumversie toch een beetje bijhangt, bleek nu veel meer geïntegreerd in het geheel. Het slotkoor kreeg door de inventieve belichting een veel grotere dramatische lading. Op het toneel zien we Jezus, Petrus, Pilatus en de koren die het volk en de farizeeërs representeren. Keer op keer levert het verbluffend intieme toneelbeelden op die het kruisigingsverhaal veel meer scherpte geven. Dat Jezus, Petrus en Pilatus gewoon in jasje-dasje richting Golgotha gaan doet niets af aan de geloofwaardigheid. Sterker nog: het geeft het kruisingsverhaal een prettig soort
19
tijdloosheid mee. Alsof Duesing wil zeggen: de kruisgang is een
Minder!’ scandeert. Die associatie kan er niet door Duesing zijn
verhaal van alle tijden. Er wordt uitstekend gezongen door het
ingelegd, simpelweg daar deze productie drie jaar geleden voor
Nationaal Opera en Concert Koor en solisten als Robert Burt, Owen
het eerst te zien was; maar het toont wel aan hoe tijdloos zijn visie
Willetts en Hanneke de Wit (die een fenomenaal mooie ‘Zerfliesse’-
op Bachs Johannes Passion is. Duesing gaat niet voorbij aan het
aria liet horen). Klaas Stok, die als dirigent voor de eerste maal in
religieuze karakter van het werk, maar ensceneert zo dat wie het
de bak stond, leverde eveneens vakwerk, al had hij hier en daar het
lijdensverhaal wil zien, dat ziet; wie een universeler verhaal over
orkestgeluid iets meer profiel mogen geven. Al met al is dit weer een
lijden, leven en dood wil zien, dat. Sentimenteel wordt het nergens,
fantastische productie van de Reisopera. Het gezelschap gaat deze
maar de ontroering grijpt je gaandeweg de voorstelling meer en
theatrale Johannes op het repertoire zetten en zal de productie om
meer naar de keel, culminerend in het slotkoor en -koraal, op vol
de drie jaar hernemen.
volume gezongen door het indrukwekkende Nationaal Opera en Concert Koor. In de orkestbak de uitstekend spelende Baroque
Henri Drost in De Cultuurpers (Rating: 8,8)
Academy van het Nederlands Symfonieorkest, geleid door de in
De tijdloze enscenering van de Johannes Passion grijpt naar de
deze hoedanigheid debuterende Klaas Stok, die als koordirigent
keel. Wie is het hoofdpersonage? Jezus natuurlijk. Mis. Het is de
echter een vracht aan ervaring meeneemt. Deze Johannes verdient
verteller, de evangelist, zeker in de prachtige enscenering van Dale
niet alleen deze reprise, maar wordt terecht als repertoirestuk
Duesing, zeker wanneer vertolkt door Robert Burt. Waar bij gewone
opgenomen door de Reisopera. Over drie jaar derhalve een nieuwe
uitvoeringen van de Johannes de recitatieven van de evangelist
herneming. We kijken er nu al naar uit
vooral de aria’s en koorpassages onderbreken, vormen ze hier de dramatische kern. We zien echt de passie van Johannes. Deze
Martin Toet in Place de l’Opera
evangelist is geen alwetende verteller; omringd door documenten
Met de vlotte herneming van haar Johannes Passion vertrouwt
en boeken schrijft hij als een archivaris een geschiedenis, wikt en
de Nederlandse Reisopera zowel op de onstilbare vaderlandse
weegt. Hij slaat koortsachtig de oude profetieën erop na en laat zich
passiehonger als op de grote zeggingskracht van de productie.
meer en meer meeslepen door het verhaal dat hij tracht zo goed
In 2011 werd deze eerste geënsceneerde Johannes in Nederland
mogelijk op te schrijven. Het commentaar komt van het koraalkoor,
met enige voorzichtigheid gelanceerd. Zou een natie met zo’n
links en rechts op het podium geplaatst. Het is ook de evangelist
diepgewortelde passietraditie in de concertzaal en vooral in de kerk
die alle menselijke emoties doorloopt: van verbazing tot woede, van
dit experiment accepteren? De ontvangst was echter vrijwel unaniem
wanhoop tot berusting. Uitgerekend hij wordt door Maria getroost.
positief, met veel lof voor de terughoudendheid van regisseur Dale
Ook Pilatus (Vitali Rozynko) is geen kille bestuurder, maar toont
Duesing. Voor mij was het vrijdag 21 maart in Enschede een nieuwe
zijn verwondering, irritatie en frustratie. Jezus, die de afloop immers
beleving, maar in mijn achterhoofd zat nog de productie van Peter
al kent, toont daarentegen vrijwel geen emotie. Maar zo sereen als
Sellars die ik onlangs zag op de Digital Concert Hall van de Berliner
Gods zoon door Quirijn de Lang wordt neergezet, zo wispelturig
Philharmoniker. Boeiend vergelijkingsmateriaal! Peter Sellars bracht
van karakter is het bühnekoor. Het laat zich maar al te gemakkelijk
in zijn Berlijnse ‘ritualisering’ het lijdzame aspect terug door de
ophitsen en roept wraakzuchtig om Jezus’ kruisiging en vrijlating
agressie tegen Jezus op bruut fysieke wijze te tonen. Duesing ziet
van Barabas: ‘Nicht diesen, sondern Barrabam!’ Een scène die
juist geheel af van geweldsvertoon, maar laat de beklemming deels
nu onwillekeurig doet denken aan een zaal die ‘Minder! Minder!
spreken uit de vormgeving: een bibliotheek (bij Johannes staat
20
immers ‘het woord’ centraal) in een spaarzaam verlichte bunker.
Opera en Concert Koor liet venijnig acteerwerk niet ten koste gaan
Quirijn de Lang (Jezus) straalde met zijn serene houding en warme
van de complexe meerstemmigheid. Deze haatzaaiers stonden
stemgeluid veel innerlijke kracht en waardigheid uit. En wat een
geleidelijk hun plaats af aan het eerst afzijdig blijvende koraalkoor.
prachtige vondst om hem in plaats van de gebruikelijke bassolist
De tot slot weer verenigde ‘gemeente’ mengde in een troostrijke
geknield het arioso ‘Betrachte, meine Seel’ te laten zingen. Hierdoor
grafleggingsscène Joodse en christelijke symboliek, om het
kreeg Jezus’ angst en vertwijfeling een veel subtielere plaats in het
allerlaatste koraal rechtstreeks tot de zaal te richten. De bijzondere
geheel dan bij de hardhandige Sellars. Een tweede sleutelmoment
energie die vrijkomt tijdens een dergelijke ‘interactieve’ vertolking
vond ik de basaria ‘Mein teurer Heiland’, door de Pilatus-vertolker
versterkt in mijn beleving slechts het sacrale element.
gezongen naast de gestileerd vormgegeven kruisheuvel. Ik zag in hem direct de Romeinse centurio die sprak: “Waarlijk, deze was
Herman Haverkate in De Twentse Courant Tubantia
Gods zoon.” Misschien is dat helemaal niet Duesings insteek, maar
Bach in theater is een nieuwe traditie. De Johannes van de Reisopera
dat maakt niets uit. Juist het ontbreken van een dwingend concept
is een voorstelling waar de muziek van Bach niet alleen tot haar
dat de toeschouwer moet ‘snappen’ maakt deze dramatisering zo
recht komt, maar op een subtiele manier wordt versterkt door de
geslaagd. Muzikaal was de avond eveneens indrukwekkend, met
sobere toneelbeelden die je er bij ziet. De regie van operazanger
een lichtvoetig en loepzuiver spelende Baroque Academy van het
Dale Duesing heeft weinig te maken met passiespelen of bewegende
Nederlands Symfonieorkest. De relatief vlotte tempi van dirigent
bidprentjes. Op enkele details na, zoals de doornenkroon en de
Klaas Stok, met veel aandacht voor de onderliggende dansritmes
bloedsporen op de rug van Jezus, ontbreekt eigenlijk elke zichtbare
in menig deel, zouden enkele decennia geleden nog wenkbrauwen
verwijzing naar het lijden. Zelfs de kruisiging is op een bijna
hebben gefronst. Maar dankzij uitgekiende vertragingen en
abstracte manier verbeeld door drie verticale kolommen die uit
rustmomenten bleef de gewijde sfeer volledig overeind. Van de
de toneelhemel neerdalen. Hart en ziel van de uitvoering is de
solisten sloot countertenor Owen Willetts in mijn oren daar het
evangelist Johannes, met overtuiging gespeeld en geacteerd door
beste bij aan. Met zijn doordringende maar ronde timbre en
de Engelse tenor Robert Burt. Countertenor Owen Willetts treft
uitstekende adembeheersing liet hij in ‘Es ist vollbracht!’ de tijd
diep met de prachtig gezongen aria ‘Es is vollbracht’ , een van de
stilstaan. Het tegenovergestelde effect bereikte de energieke jonge
vele aangrijpende momenten in de voorstelling. Met de Baroque
bas Nicolas Crawley met een haast buiten adem gezongen ‘Eilt, ihr
Academy van het Nederlands Symfonieorkest onder leiding van
angefochtnen Seelen’. In de vibratorijke, forse stemmen van tenor
Klaas Stok, ontrolt de voorstelling zich naar het onbetwistbare
Yves Saelens en bas Vitali Rozynko miste ik een zekere verstilling
hoogtepunt. Nadat het evangelieboek is dichtgeslagen en begraven,
en tederheid. De sopraanaria ‘Zerfließe’ dubbelde hier als rouwzang
onder het zingen van het Ruhet wohl, keren alle solisten en
van de door verdriet verscheurde Maria en dat maakte Hanneke de
koorzangers zich naar de zaal voor het slotkoraal: Heer Jesu Christ,
Wits vrij extraverte benadering juist toepasselijk. Tenor Robert Burt
erhöre mich, ich will Dich preisen ewiglich. Dat er dan een geladen
raakte aan de uiterste grenzen van zijn expressiviteit, verend tussen
stilte neerdaalt over de zaal bewijst de kracht van deze Johannes.
schrille uitroepen en fluisterzachte verzuchtingen. Zijn enorme betrokkenheid, zowel vocaal als scenisch, maakte de Evangelist van
Kasper Jansen in NRC Handelsblad ****
neutrale buitenstaander tot kloppend hart van de avond. Het voor
Het lijdensverhaal krijgt tal van lagen: De enerverende handeling
de opruiende volkskoortjes verantwoordelijke deel van het Nationaal
met het tierende Joodse volk dat de kruisdood eist, de twijfelende
21
Pilatus, de dubbelrol van Johannes, de beschouwelijke aria’s en de koralen van het brave kerkvolk in de bankjes terzijde. Het bijzonderste is de uitbeelding van Christus door de bariton Quirijn de Lang. Hij is voortdurend schokkend eenzaam en volkomen soeverein, niet van deze wereld. Pilatus is de enige die zich om hem bekommert. Sommige koorpassages mogen beter gearticuleerd en feller klinken. Maar als geheel is de voorstelling uitermate indringend, ontroerend en meelijwekkend. Blog van Wannabook Vol bewondering zat ik te luisteren èn te kijken naar de Johannes Passion, uitgevoerd door de Nederlandse Reisopera. Prachtige muziek van Bach, mooie stemmen, geweldig koor en orkest, onder leiding van Klaas Stok die voor het eerst een dergelijke setting dirigeert, en dan de zo goede enscenering door Dale Duesing. Een prachtige uitvoering. De muziek blijft het belangrijkst, en deze muziek en de inhoud van de Passion worden ondersteund door de enscenering. En als dat door een operagezelschap wordt gebracht, dat gewend is te “spelen” op het toneel, dan krijg je een uitvoering waar je stil van wordt... Facebook Vanavond naar de Johannes Passion van de Nederlandse Reisopera geweest. Wat een ervaring. Een aanrader. We hebben deze dinsdagavond in Utrecht genoten! Natuurlijk zijn er veel meer reacties te vinden op Twitter, Facebook en in blogs. Maar omdat we geen enkel reactie vonden die afwijkt van de mening van de hierboven geciteerde quote, volstaan we met deze lovende woorden van de mevrouw die de voorstelling in de Stadsschouwburg te Utrecht bezocht. Het feit dat ook de voorstellingen in Arnhem, Doetinchem, Breda, Zwolle, Den Haag, Amsterdam en Heerlen navenante beoordelingen krijgen, maakt dat deze uitvoering van de Johannes Passion een doorslaand succes genoemd mag worden.
22
Recensies The Fairy Queen
The Fairy Queen van Henry Purcell, uitgevoerd door de Nederlandse
acteurs en orkestleden die in deze wanorde bijzonder goed hun eigen
Reisopera, Muziektheaterensemble De Veenfabriek, Combattimento
weg weten te vinden. De Nederlandse Reisopera vroeg regisseur
en Consensus Vocalis onder leiding van MaNOj Kamps met de
Paul Koek en zijn muziektheaterensemble Veenfabriek om met de
solisten Iris van Wijnen, Bernadeta Astari, Nina Lejderman, Nicholas
musici Purcells semi-opera op de planken te brengen. Het is hun
Crawley, Thorbjørn Gulbrandsøy, Kevin Skelton, e.a. onder regie van
eerste gezamenlijke productie, eentje vol kleur en glimmers, waarin
Paul Koek.
gesproken Shakespeareteksten en aria’s elkaar opvolgen.(-) Stuk voor stuk voortreffelijke acteurs, alle karakters. Ze buitelen met hun
Tubantia | Herman Haverkate
kunst over de zangstemmen van Nina Lejderman - betoverend als
Wie een van de twee voorstellingen van The Fairy Queen in Enschede
maangodin in ‘Thrice happy lovers’ en ‘O let me weep’ en Thorbjorn
bezocht kwam ogen en oren tekort. Direct al is duidelijk dat dit een
Gulbrandsoy (Phoebus de zonnegod), om er een paar te noemen.
voorstelling is waarin alle grenzen tussen de disciplines vervagen.
Want ook Bernadeta Astari, Dave ten Kate en Iris van Wijnen zetten
Een voorstelling zonder orkestbak, met een orkest op het podium en
fraaie prestaties neer. De zangers kruipen in diverse rollen en van de
een dirigent die meespeelt in het verhaal. Afgezien van de muziek
ene jurk in het andere pakje - de bonte kostumering is van Dorothée
herinnert weinig aan de zeventiende eeuw. De acteurs zien eruit
Curio, die samen met Theun Mosk ook het decor ontwierp. Punk,
als hippies en Lullo’s. Dat je al die uren bij de les blijft ligt aan de
felle kleuren, kauwgumkauwerij, typetjes: extreem theatraal, over de
uitgekiende balans tussen toneelscènes en muzikale intermezzi.
top en veel van hetzelfde, deze Fairy Queen.
De muziek van Purcell, met drie countertenoren in een hoofdrol,
Een Queen trouwens die de dirigent omhelst, hem in slaap wiegt
komt steeds op het goede moment en vloeit als honing. Op het to
met een opgezet konijn in zijn armen; de jonge Sri Lankaan MaNOj
neel gaan alle registers open, al is er af en toe sprake van overkill.
Kamps laat het zich welgevallen, hij slaat niet alleen volkomen
Waarom een deel van de acteurs bijna gedurende de hele voorstelling
relaxed de maat in skinny jeans en T-shirt, hij speelt ook Titania’s
spastische bewegingen vertoont, is raadselachtig en werkt op den
wisselkind.
duur zelfs irriterend. Blijft staan dat deze The Fairy Queen mede door
De instrumentalistengroep wordt gevormd door Combattimento
het hoge tempo een ongekend spektakel is. Een ode aan de liefde
en zit in een hoek op het podium. Er is geen orkestbak, Purcells
natuurlijk, maar ook een geslaagde manier om de wereld van Purcell
harmonieën vloeien tussen het huisraad door – beetje kruidiger kan
toegankelijker te maken voor een breed publiek. Niet het eigen
geen kwaad – en plooien zich flexibel rondom de zangstemmen,
koor, maar het koor van de Twentse Matthäus Passion stond op de
versmelten zelfs met een elektrische gitaar.
bühne in The Fairy Queen. Precies 13,5 formatieplaatsen zijn er nog over. ‘Klein, maar flexibel’, zegt Nicolas Mansfield, directeur van de
NRC | Floris Don
Nederlandse Reisopera. ‘Precies wat een operagezelschap van de 21e
Bezuinigingen? De Nationale Reisopera heeft reden tot klagen maar
eeuw moet zijn.’
doet dit niet. Weliswaar verloor het gezelschap een ingrijpende 60 procent van de rijkssubsidie, maar liever kijkt men vooruit,
Trouw | Frederike Berntsen
en met de financiële volgt ook een artistieke heroriëntatie. De
Kruimeldief, skippybal, paraplu, zitzak: op het toneel in The Fairy
keuze voor The Fairy Queen van Henry Purcell past binnen het
Queen van Purcell is het één grote inboedelkermis. Het huis staat dan
nieuwe beleid. Deze muziek behoort tot het genre semiopera,
ook letterlijk op zijn kop. Drie uur lang is het podium van zangers,
waarin vocale en instrumentale delen reflecteren op gesproken
23
theatertekst. Een 17de-eeuwse cross-over dus, die genoeg ruimte
bijdragen van sopranen Bernadeta Astari en Nina Lejderman. Het
biedt voor een relevante hedendaagse herschepping. De ‘co-
feestslot voelt oprecht uitbundig, ook dankzij de geniale feestmuziek
creatie’ met muziektheatergezelschap Veenfabriek van regisseur
van Purcell, met uitzinnige publieke bijval tot gevolg.
Paul Koek blijkt in de praktijk een trage, met opzet rommelige en ouderwets moralistische voorstelling. The Fairy Queen is gebaseerd
Volkskrant | Biëlla Luttmer
op Shakespeares A Midsummer Night’s Dream, waarbij de scènes
Regisseur Paul Koek slaat je om de oren met kolderieke kostuums,
in het sprookjesbos nu centraal staan. (-) Het podium wordt
grappen, muziekstijlen, alles om een staat van verwarring neer te
gedomineerd door een omvergewaaid puntdakhuisje, omringd door
zetten. Van de originele ouverture van Purcells semi-opera switcht
een chaos van matrassen, lampen en meubilair: een ‘liefdesstorm’
hij naar elektronische klanken bij de gesproken toneeltekst en
heeft huisgehouden. Dit is het kader waarbinnen zangers, acteurs
naar een elektrische gitaar met zang die geurt naar de oude Lou
en musici op quasi-improvisatorische wijze opereren. De vlijtige
Reed. Knap dat er ondanks die verscheidenheid aan stijlen een
barokclub Combattimento zit op het podium, de tengere en
vorm van polyfonie ontstaat die werkt. Maar drieënhalf uur theater
flegmatische dirigent MaNOj Kamps is bescheiden onderdeel van
is lang, zelfs met de aanstekelijke humor van Koek en de knappe
de handeling. De improvisatie-flow leidt tot geslaagde momenten.
prestaties van de jonge talenten van het kersverse ZangersEnsemble.
Een barokbassist van Combattimento plukt mee met een gitaarliedje
Ondanks de gulheid van zijn ideeën lukt het Koek niet de spannende
van de Veenfabriek. Acteurs praten gewoon door de muziek van
gelaagdheid van het begin de hele voorstelling vol te houden. Als
Purcell, die soms met kleine geluidseffecten wordt uitgebreid. De
de junks voor de zoveelste keer aan het klagen en kijven slaan, haak
zingende acteur Wim van den Driessche is een aanwinst. Maar
je af. Als de zangers van de Reisopera niet zingen, zijn ze allegorie
meestal overheerst het gevoel dat een verkleedkist willekeurig
of droomfiguur en maken zo deel uit van het gevolg van Titania
is omgekieperd. Er wordt eindeloos gefrunnikt met doeken en
en Oberon. Mooi beeld: onder een maan van plastic afval zingen
opgezette dieren. Bovendien maakt Koek de ‘infantiliserende
Bernadeta Astari, Owen Willetts, Kevin Skelton en Nicholas Crawley
hyperconsumptiemaatschappij’ tot belerend onderwerp. Dus
de vier jaargetijden. Zo levert de nieuwe samenwerking tussen De
gaan de jonge geliefden gekleed in futuristische mode en bonte
Veenfabriek en de Reisopera nu al een schat aan mogelijkheden op.’
herenleggings. Als ADHD-jongeren op speed leiden ze aan voortdurende spasmen en trillingen. Het is te afleidend en sleets.
De Telegraaf | Eddie Vetter
Het bemoeilijkt de inleving met bijvoorbeeld de arme Helena.
‘Acteurs en zangers spreken de Nederlandse teksten op een gemaakt toontje uit en bewegen houterig dan wel mallotig. Als je
In schril contrast hiermee staat de traagheid van de handeling: het
alle pretenties eraf krabt, blijft een combinatie van amateurtoneel
duurt eindeloos voor de nacht valt. In de 17de-eeuwse tekstbewerking
en aanstelleritis over. Iedereen doet zijn ding, maar door de
en muzikale beschouwingen had nog rigoureuzer geknipt mogen
kunstmatigheid gebeurt alles op een afstand in een langdradige
worden. Daarbovenop komt een irriterend schoolse, declamatorische
voorstelling van drieënhalf uur.’
stijl waar vooral de elfenkoningin Titania (Robijn Wendelaar) in zwelgt. Dat dit een beter geslaagde voorstelling had kunnen zijn,
De Stentor | Maarten Mestrom
blijkt als na de pauze het beeld verstrakt en de focus verscherpt.
The Fairy Queen, vroeg-barokopera van Henry Purcell uit 1692, is in
Acteurs en zangers komen daar beter uit de verf, met mooie
de versie van de Nationale Reisopera ‘hedendaags opgeleukt’ door
24
regisseur Paul Koek. Het lijkt te zijn toegesneden op de zap
Veenfabriek en de muzikale bagage van de Reisopera resulteerde in
generatie die het niet aan kan dat iemand langer dan een minuut
een fascinerend en kleurrijk spektakel dat je gezien en gehoord moet
stilstaat op een podium om zoiets ingewikkelds te doen als opera
hebben. (-) Er wordt fenomenaal geacteerd door de Veenfabriek-
zingen. De acteurs stuiteren over het podium alsof ze hun Ritalin
acteurs en uitstekend gezongen door zangers als Bernadetta Astari,
zijn vergeten. Gamegeluiden klinken en de goden spelen elektrisch
Nicholas Crawley en Dave ten Kate. Er wordt op het scherpst van de
gitaar. Lysander copuleert met een ladekastje en de countertenor
snede en met ongelooflijk veel pit gemusiceerd door Combattimento
barst spontaan uit in iets dat lijkt op I Wil Survive van Goria Gaynor
en Concensus Vocalis onder leiding van de jonge en tot nog toe
(overigens héél mooi gezongen). Deze aanpak levert zeker visuele
onbekende dirigent MaNoj Kamps. Reisopera en Veenfabriek zijn er
afwisseling en spektakel op, maar werkt het ook? The Fairy Queen
samen in geslaagd om nieuw gezicht te geven aan een oud, toch wat
is van zichzelf al een ambivalent stuk. De muziek is van Purcell, de
sleets geraakt werk. Ze hebben het op creatieve en ongeëvenaarde
gesproken tekst is gebaseerd op Shakespeare Midsummer Night’s
wijze gemoderniseerd met behoud van het oorspronkelijke karakter.
Dream. Die twee gaan in deze regie geen evenwichtig huwelijk
Alles (muziek, theater en dans) grijpt op sublieme wijze in elkaar.
aan. Toneel en muziek blijven gescheiden werelden. De acteurs
Hier maak je als criticus een diepe buiging voor.
worden versterkt, de (overigens veelal meer dan voortreffelijke!) vocalisten zingen naturel. De acteurs maken spektakel. De zangers
Place de l’ Opera | Martin Toet
ook, maar zijn daarnaast bezig met zingen en dat geeft toch een
De gemiddelde operaliefhebber zit niet te wachten op lange lappen
iets andere focus. Het toneel is kolderiek en cabaretesk. En dus
dialoog. Toch boekten de Nationale Reisopera en De Veenfabriek in
is na de pauze de zaal nog een stukje leger dan ervoor. En dat is
het Wilminktheater te Enschede een grandioos succes met hun versie
dan ook wel weer jammer. Want na de pauze heeft de drieënhalf
van Purcells semi-opera The Fairy Queen. Het publiek kwam ogen
uur durende voorstelling meer vaart, meer logica en valt er ook
en oren tekort. Een waagstuk van de Reisopera om haar succesvolle
meer te lachen. (Dus je zou eigenlijk na de pauze kunnen komen.)
seizoen van geheide kaskrakers te vervolgen met The Fairy
Een spraakmakend experiment, tegelijkertijd valt te hopen
Queen (1692). Muziektheaterensemble de Veenfabriek, bekend van
dat de gekortwiekte Reisopera niet verdwaalt in postmoderne
vernieuwende producties, bleek de ideale partner om de muziek haar
experimenteerdrift en behaagzucht.
ware theatrale functie terug te geven. De eerste vondst van regisseur
Theaterkrant | Oswin Schneeweisz
Night’s Dream te vervangen door Shakespeare’s oorspronkelijke tekst.
Het dak ging eraf tijdens het applaus na de premiere van
De vier geliefden waren hier verveelde pubers, schijnbaar onder
Purcells The Fairy Queen in Enschede. En terecht, want de Nationale
invloed van drugs, in een opzichtige kostumering die elk esthetisch
Reisopera en muziektheaterensemble de Veenfabriek gingen voor
gevoel tartte. In plaats van door een duister bos bewogen ze zich
goud met een verpletterende voorstelling. Een enscenering die met
door een warboel aan allerhande spullen, gevallen uit een op zijn kop
geen andere te vergelijken is, die bol staat van de creativiteit en die
gezet huisje. De daarmee uitgebeelde verstoring van de natuur en
de toeschouwer drieënhalf uur lang meeneemt in de ongebreidelde
het elfenrijk weerklonk ook in vervreemdende keyboardgeluiden en
fantasiewereld van regisseur Paul Koek. Deze Fairy Queen laat zien
ingetogen flarden van popsongs. Dit nadrukkelijk over jonge mensen
wat voor moois er kan gebeuren wanneer gezelschappen samen
handelende werk bood uiteraard kansen voor het getalenteerde
werking zoeken. De synergie tussen de theatrale kracht van de
ZangersEnsemble dat de Reisopera aan het begin van dit seizoen
Paul Koek was om de matige, anonieme bewerking van A Midsummer
25
oprichtte. De sprankelende sopranen Iris van Wijnen en Bernadeta
bitterzoete noten perfect tot leven. En haar gracieuze verschijning
Astari glansden, net als aan de andere kant van het spectrum de
bleef zelfs in een berenpak overeind… Ensemble Combattimento
sonore bas Nicholas Crawley. En de tenor Thorbjørn Gulbrandsøy
begeleidde met een niet altijd feeërieke maar wel alerte en dansante
oogstte als zonnegod Phoebus een open doekje met zijn gloedvolle
klank. Plaatsing op de bühne verzekerde optimaal contact met de
topnoten. Een andere tenor, Kevin Skelton, etaleerde naast een
zangers en betrok de musici soms in de handeling, wat ook gold
glashelder barokgeluid onvermoede talenten als acrobaat. Van de
voor de zeer jonge dirigent MaNOj Kamps. (-) Tegen het eind van de
countertenoren imponeerde Owen Willetts met zijn weemoedige
lange avond werd de georganiseerde chaos steeds groter, maar ook de
timbre en technische beheersing. Collega Dave ten Kate ontpopte
aanstekelijke speel- en musiceervreugde.
zich in een hilarisch duet met Van Wijnen tot de allergrootste geinponem. De muzikale krenten in de pap waren voor de Zweedse sopraan Nina Lejderman. Haar weelderige stem bracht Purcells
26
Operareis geslaagd
Tony de Haan
In maart een operareis organiseren, het blijft een gok in verband met
meedansend, soms meesprekend, dan weer angstig in het boek
de weersomstandigheden, maar dit jaar hadden we bijzonder veel
gedoken en later bleek zij het evenbeeld van Pamina die haar Prins
geluk: het weer was geweldig en bleef geweldig!
op het Witte Paard uiteindelijk kreeg. Dromen en werkelijkheid
En zo, op een bijzonder vroeg tijdstip, meldden de eersten zich al
liepen op geraffineerde wijze door elkaar.
bij verzamelpunt ‘Frans op de Bult’, snel gevolgd door tientallen meer. Zoals elk jaar waren er weer vele hartelijke begroetingen
De volgende avond twee korte opera’s: La voix humaine en Hertog
en evenzovele geanimeerde gesprekken. Na de koffie met gebak
Blauwbaards Burcht.
reden we snel, comfortabel en zonder enige hapering of vertraging
De eerste heeft welgeteld één solist die de hele voorstelling moet
naar Kassel waar we die avond de eerste voorstelling hadden: Die
dragen en Nina Bernsteiner in haar rol als ‘Femme’ wist ons drie
Zauberflöte.
kwartier lang te boeien. Drie kwartier vertwijfeling en verdriet om een gebroken liefde eindigend in haar dood.
Het is geen opera die je vrijwel nooit op de podia ziet, integendeel,
Blauwbaard kent slechts twee solisten en ook deze twee, Espen
voor de doorgewinterde operabezoeker zal elke Zauberflöte toch iets
Fegran als Blauwbaard en Ulrike Schneider als Judith, wisten het
bijzonders moeten hebben om nog te kunnen boeien.
publiek van begin tot eind te boeien. Bij deze voorstelling werd veel
Tijdens de ouverture werd een film op het voordoek geprojecteerd,
gebruik gemaakt van licht om de diverse kamers vorm te geven,
een film waarvan ik dacht: ‘wat moet je hier nu mee…’. Een meisje
kamers waarvan Judith beslist wilde weten wat achter de deuren
dat te laat op school kwam, de klas werd uitgestuurd, op straat gepest
verborgen lag. Kamers met goud, met wapens, met planten, maar in
werd en thuisgekomen tussen ruziënde ouders terechtkwam. Tijdens
elke kamer is alles met bloed doordrenkt. Dan komt zij bij de laatste
de slotmaten van de ouverture vluchtte zij naar zolder en op dat
kamer waar de geesten van de door Blauwbaard vermoorde vrouwen
moment ging de film naadloos over in het decor en het meisje van de
rondwaren en waar nu ook Judith zal blijven ronddolen.
film werd er een van vlees en bloed. Zij pakte een groot boek (getiteld Die Zauberflöte) en ging in een hoekje van de zolder zitten lezen; en om haar heen ging begon het verhaal te leven. Op het toneel zagen wij de gedachten en de beleving van dat meisje die de harde werkelijkheid ontvluchtte en in haar eigen droomwereld leefde. Een werkelijk briljante vondst van regisseur Katharina Thoma! Tamino lag in een oud tapijt gerold en begon een gevecht met deze ‘draak’, Papageno kwam door het dakraam naar binnen vallen, Monostatos stapte uit de schoorsteen en zelfs de souffleuse was in stijl: zij zat uitgedost als een enorme pop op het toneel. Het was een heel goed doordachte voorstelling waar elk detail gewoon klopte, iets dat bij actualiseringen van opera’s nog wel eens flink mis kan gaan. Wat te denken van de Drie Knapen die in een schilderijlijst zaten, of de Drie Dames die uit een oude garderobekast tevoorschijn kwamen. De lezende actrice bleef de hele voorstelling op het toneel, soms
27
Overdag was er voldoende gelegenheid Kassel te bezoeken. Nu is deze stad in mijn ogen bijzonder troosteloos en deprimerend. Heel veel is platgebombardeerd, op een enkel verspreid gedeelte na. Wel heeft Kassel ruim 20 musea! Samen met mijn beide reisgenoten Astrid en Sietske kozen wij voor het huis waar de gebroeders Grimm een tijdje gewoond hebben. In elke kamer waren veel verschillende edities uit alle delen van de wereld van hun sprookjesboeken tentoongesteld, naast allerlei voorwerpen van de gebroeders zelf. De volgende dag, tijdens de thuisreis, brachten we nog een bezoek aan Wilhelmshöhe, een kilometers groot landschapspark nabij Kassel. Hier bezochten velen van ons het museum. Een eenvoudig museum waar in één zaal zo’n 14(!) Rembrandts gebroederlijk naast elkaar hingen (‘We hadden er een stuk of 40,’ sprak de suppoost, Scènes uit Hertog Blauwbaards Burcht.
‘maar die moesten terug naar de Hermitage. Het was een politiek spel.’) Verder kregen wij het sterke vermoeden dat in dit museum meer Hollandsche Meesters hangen dan in Nederland zelf. Noem een bekende schilder en zijn werk was hier vertegenwoordigd. Al met al een bijzonder geslaagde reis en welverdiende complimenten aan Nel van Duuren en Jan en Herman Lok!
28
Hitler, Franz Lehár en Die lustige Witwe (1)
Arnoud Brok
Inleiding
kamer in de Wolfschanze de opgewekte stemmen van graaf Danilo
Een van de weinige positieve zaken die over Hitler verteld kan wor
en Hanna Glawari weerklonken.
den is dat hij een groot muziekliefhebber was. Wagner en Franz
Lehár liet zich de bewondering van Hiltler maar al te graag
Lehár waren zijn uitgesproken favorieten, maar hij luisterde ook
welgevallen. Het gaf hem een sterke positie waar hij, zo nodig,
graag naar andere componisten. Hitler praatte graag over muziek en
gebruik van kon maken. Zo slaagde hij er in om na bemiddeling van
liet blijken dat hij hier redelijk veel over wist, zeker in vergelijking
Goebbels zijn Joodse vrouw Sophie door Hitler tot ‘Ehrenarierin’
met zijn omgeving van aculturele nazibonzen. In zijn jonge jaren
(‘Ereariër’) te laten benoemen wat haar vrijwaarde voor de vervolging
moet Hitler een goede zangstem hebben gehad en het verhaal gaat
van de nazi’s. Maar veel meer deed hij niet. Hij sprong na de
dat hij een keer heeft geauditeerd voor een plaats in het koor van het
Anschluss in 1938 niet in de bres voor zijn Joodse vrienden en
Theater an der Wien. Directeur Karzcag vond zijn stem goed maar
collega’s op de oude Victor Léon na, een van de tekstschrijvers van
hij verlangde wel van Hitler dat hij een Frack (rokkostuum) bezat.
Die lustige Witwe.
Toen Hitler zo’n Frack niet bleek te bezitten, ging de baan niet door.
Het is Lehár na de oorlog erg kwalijk genomen dat hij zich niet meer
Na de machtsgreep van Hitler in 1933 werd er in Duitsland vrijwel
voor zijn collega’s had ingespannen al wist men niet precies hoe een
meteen een boycot uitgevaardigd tegen Joodse kunstenaars en
en ander zich had toegedragen. De Nederlandse journalist Johan
artiesten. Een aantal van hen vluchtte naar het buitenland, soms
Bosveld dook in de archieven, bracht daar twee jaar door en kwam er
gevolgd door niet Joodse kunstenaars die niet konden aanzien hoe
met als resultaat het boek Componist van Hitler, Franz Lehár, operette
slecht hun collega’s werden behandeld. Robert Stolz keerde meteen
en ontkenning in Wenen uit te voorschijn. Het is een boek dat ik in één
naar Oostenrijk terug en emigreerde na de Anschluss in 1938
adem heb uitgelezen en waar ik u graag wat meer over wil vertellen.
naar Amerika. Vele anderen deden dit niet, integendeel. Sommige kunstenaars lieten zich de eerbewijzen van de nazi’s maar al te graag
Rosenberg en Goebbels
aanleunen, onder wie Richard Strauss, Wilhelm Furtwängler en Karl
Met praktische maatregelen tegen de joden hield Hitler zich niet
Böhm, die zonder bezwaar de Ariërverklaring tekenden.
bezig. Daar had hij twee companen voor, de nazitheoreticus Alfred Rosenberg en Joseph Goebbels, de minister voor Propaganda.
Lehár
Rosenberg, geboren in 1893, was een geboren Est die met zijn ouders
Wie dit ook deed was Franz Lehár (1870-1948), die ooit door Hitler
voor de Russen moest vluchten. Hij beschouwde het communisme
persoonlijk met zijn Lustige Witwe was gecomplimenteerd. Het ver
als een internationale Joodse samenzwering waartegen voortdurend
haal gaat dat Hitler na een voorstelling waar beiden aanwezig waren,
met kracht moest worden gewaarschuwd. Het was deze Rosenberg
op de componist afstormde, zijn beide handen omvatte, en riep: ‘Dat
die de theoretische basis legde voor Hitlers Jodenhaat.
ik u hier mag ontmoeten van wie ik ooit als werkloze de première
Joseph Goebbels was in 1897 geboren en een trouw volgeling van
van Die lustige Witwe in Wenen nog heb meegemaakt’. Dit laatste
Hitler geworden, de man die hij mateloos bewonderde. Goebbels had
was niet helemaal waar want Hitler ging pas enkele weken later naar
al vroeg door hoe men de massa via de radio kon beïnvloeden en hij
de voorstelling maar zeker is wel dat hij erg op de muziek van Die
werd een machtig man in het Derde Rijk. De cultuursector had zijn
lustige Witwe was gesteld. Hij hield veel van deze operette en als hij
speciale interesse omdat hij begreep dat hij hierdoor een enorme
gedeprimeerd was, luisterde hij vaak naar deze muziek. Het verhaal
mogelijkheid had om de massa te beïnvloeden.
gaat dat tijdens de dreigende nederlaag bij Stalingrad vanuit Hitlers
Op last van Rosenberg werd na Hitlers machtsovername
29
Lehàr Lehàr en zijn vrouw
onmiddellijk een decreet uitgevaardigd dat Joodse artiesten moesten
een loopbaan als militair kapelmeester, die hem door het hele
worden geweerd. Dit bracht een kaalslag teweeg die zijn weerga niet
Habsburgse Rijk had gevoerd, was Lehár in Wenen terecht gekomen.
kende omdat de amusementssector vooral op Joden dreef. Ook Lehár,
Hij kreeg enige bekendheid met de wals Gold und Silber, opgedragen
wiens operettes in Berlijn populair waren, werd hierdoor getroffen
aan Pauline Metternich, bekend als de ziel van de Weense adel.
omdat de meeste van zijn tekstschrijvers Jood waren evenals Richard
In 1902 gingen twee operettes van Lehár in première, Wiener Frauen
Tauber, de tenor die de ster van zijn meeste operettes was. Tauber
en Der Rastelbinder. Wiener Frauen kreeg een gunstig onthaal maar
vluchtte naar Oostenrijk, waar hij tot de Anschluss zijn carrière
Der Rastelbinder stuitte op bezwaren. De reden was het latente en
voortzette.
soms manifeste antisemitisme van de Weners. Wenen was in die
Lehár was onplezierig getroffen door de maatregelen van Rosenberg,
tijd een smeltkroes van allerlei volkeren waarin Joden vaak een
ook al omdat hij nogal wat inkomsten kwijt raakte. Toen Rosenberg
belangrijke positie innamen wat voor veel naijver zorgde. De meeste
door kreeg dat zelfs Johann Strauss voor een achtste deel Joodse
irritatie ging echter naar de grote groep arme Joden uit Oost Europa
voorouders had gehad mochten ook Die Fledermaus en Wiener Blut
die voor de regelmatig aldaar voorkomende pogroms waren gevlucht.
niet meer op het programma worden gezet.
Deze Ostjuden met hun armoedig uiterlijk en aparte gedrag vormden
De Oostenrijkse pers nam het voor Lehár op maar ook Goebbels
een bron van ergernis en groot was dan ook de verontwaardiging
kreeg door dat de Duitse cultuursector zich met deze maatregel in
toen Lehár en zijn tekstschrijver Léon in Der Rastelbinder uitgerekend
zijn eigen voet had geschoten en hij zon op maatregelen. Geleidelijk
een armoedige Ostjude, de sympathieke uienhandelaar Pfepperkorn,
sijpelde bij Lehár de gedachte door dat er met Goebbels wel te praten
als hoofdfiguur lieten optreden. Het rumoer over deze operette
viel en in 1935 zocht hij contact met de propagandaminister. Het
overrompelde Lehár volledig want hij had alleen een folkloristisch
resultaat was dat zijn operettes weer mochten worden opgevoerd als
muziekverhaal in het hoofd gehad. Dank zij het optreden van Pauline
Lehár lid werd van de Duitse Kulturkammer en hij er mee akkoord
Metternich werd een dreigende rel echter in de kiem gesmoord.
ging dat de teksten van zijn operettes in arische zin zouden worden bewerkt, wat dit dan ook moge voorstellen. Alleen Giuditta mocht
Wordt vervolgd
niet worden opgevoerd omdat daar het Führerprinzip ter discussie werd gesteld. Legercommandant Octavio verlaat namelijk zijn troepen om zijn geliefde Giuditta te volgen en dat kon in de optiek van de nazis natuurlijk niet. Overigens had Lehár Giuditta al eerder aan Mussolini opgedragen in een poging om een entree in de Scala te krijgen maar ook die weigerde om dezelfde reden de aan hem opgedragen operette op te laten voeren. Een leider loopt immers niet weg. Der Rastelbinder Het was overigens niet de eerste keer dat Lehár met het Jodenvraagstuk te maken kreeg. Ook in Wenen was hem dit al
Dit is de 300 ste bijdrage van Arnoud Brok aan Opera Informa.
een keer eerder overkomen. Wat was er precies gebeurd? Na
In 1984 leverde hij zijn eerste verhaal in.
(redactie)
30
Opera Amuse The News Na de geslaagde Veenproef voor de Fairy Queen, organiseerde de
Ben Coelman, hoofd dramaturgie en educatie van de Reisopera,
Reisopera op 7 mei een voorproefje van The News, de reality-opera
beschreef een educatieproject dat samen met scholen uit Enschede
van Jacob ter Veldhuis (Jacob TV). Ook deze bijeenkomst was
en Zwolle naar aanleiding van The News wordt gehouden. In
bijzonder, vooral omdat zowel de componist als de regisseur en de
Enschede nemen 26 leerlingen deel, in Zwolle 17. Zij maken een
twee zangeressen aanwezig waren en acte de présence gaven. Tussen
eigen invulling in videoclips met geluid en muziek. Deze fragmenten
de bedrijven door werd een maaltijd geserveerd.
zullen in de hal van de theaters te horen zijn bij de voorstellingen
Jacob ter Veldhuis gaf uitgebreid tekst en uitleg over het ontstaan
van The News, waarvoor de leerlingen zijn uitgenodigd.
van zijn opera, een geraffineerde mix van live muziek en
Regisseur Xander Straat, verantwoordelijk voor de opera-versie,
videofragmenten uit internationale nieuwsshows en hij liet enkele
vertelde over de samenwerking met Jacob ter Veldhuis (‘Samen
fragmenten zien. Zo was er de aria, die hij maakte over Berlusconi
hebben we de grote lijn gevonden’) en over de ontwikkeling van
voor de eerste versie van The News, die in Rome veel ophef
een regieconcept. Hij heeft ook een acteur voor deze operaversie
veroorzaakte.
aangetrokken: Majd Mardo, die eveneens een voordracht hield.
‘Ik hou niet van opera omdat ik niet van fictie houd. De werkelijkheid
Net als de Veenproef was ook deze bijeenkomst geslaagd en voor
is fascinerend genoeg’, aldus de componist. (In het vorige nummer
herhaling vatbaar.
van Opera Informa vindt u een uitgebreid interview van Ben Coelman met Jacob ter Veldhuis.) Jacob vertelde hoe hij Loire ontmoette. Deze zangeres liet horen wat Konnakol is: een Zuid-Indiase drumtaal met klanken en handgeklap, ook wel vocale percussie genoemd. De andere zangeres, Nora Fischer, is klassiek geschoold, maar heeft veel belangstelling voor techniek. Zij gebruikt de ‘helicon’ als ‘magisch instrument’ om bijzondere muziek te maken.
Uit het publiek: ‘Fascinerend, ik ga nu zeker naar de opera!’.
31
Puck Kooij en ‘haar’ archief
Sinds Puck Kooij in 1996 als vrijwilliger het archief Van de NRO
Nu Puck Kooij alles in het archief van de NRO zo’n beetje op een rij
beheert, kan ze alles blindelings vinden. Toen ze begon was dat
heeft blijkt dat er wat programmaboekjes ontbreken.
archief ‘een enorme bende, alles lag door elkaar, op planken en op
‘Mogelijk zijn er onder u leden die nog zo’n exemplaar hebben en dit
de vloer: affiches, programmaboeken van opera en orkest, knipsels,
ter beschikking willen stellen aan de Nederlandse Reisopera’, aldus
krantenartikelen en nog veel meer archiefmateriaal.’ Tegenwoordig
Puck Kooij.
is alles keurig gerubriceerd. Zo is ze druk geweest met het maken
Het gaat om de volgende programmaboekjes:
van overzichten, die op aanvraag bij de redactie van Opera Informa te
Amahl and The Nightvisitors (Menotti) 1973
krijgen zijn.
Die Entführung aus dem Serail (Mozart) 2007/2008 (RAP)
Het gaat om een repertoirelijst in alfabetische volgorde van alle
Die Fledermaus (Strauss) 1962/1963
opera’s vanaf 1955/1956 tot nu toe. En om een repertoirelijst in
L’Italiana in Algeri (Rossini) 1987/1988
chronologische volgorde van Opera Forum van 1955/1956 tot 1982,
Der Letzte Walzer (O.Strauss) 1961/1962
van Opera Filharmonisch van 1982/1983 tot 1993, van de Nationale
Die Lustige Witwe (Lehár) 1968/1969
Reisopera van 1994/1995 tot 2014 en van de Nederlandse Reisopera
StadsOpera Maak (vuurwerkramp) 2010/2011
vanaf 2014.
Nabucco (Verdi) 2008/2009 Eine Nacht in Venedig (Strauss) 1984/1985
Puck heeft naast haar alfabetische en chronologische overzichten ook
Het Rookverbod / Rita (Wolf Ferrari, Donizetti) 1966
nog een Top 15 samengesteld van opera’s, die van 1955 t/m 2014 door
La Serva Padrona (Pergolesi) 1957/1958
Opera Forum en de NRO het meest werden opgevoerd en het aantal
Trouble in Tahiti (Bernstein) 1971/1972
keren dat zij in bijna 60 jaar de hoogste ogen gooiden:
Victoria und ihr Husar (Abaham) 1958/1959
1 | 9 keer: Die Zauberflöte 2 | 8 keer: La Bohème
Hebt u nog een exemplaar liggen bel dan Puck Kooij, archivaris
3 |
(tel. 053-4358159)
Figaros Hochzeit
4 | 7 keer: Il Barbiere di Siviglia 5 |
Don Giovanni
6 |
Madama Butterfly
7 |
La Traviata
8 | 6 keer: Così Fan Tutte 9 |
Die Entführing aus dem Serail
10 |
Fidelio
11 | 5 keer: Die Fledermaus 12 |
Die Lustige Witwe
13 |
De Parelvissers
14 |
Rigoletto
15 |
Tosca
32
Cupcakediva’s: Een muzikale verrassing
Fen Koffijberg
Feest. Een echtpaar, 50 jaar getrouwd, een jubilaris bij een ver
van iedereen gaan we midden in dit lied rappen. De tekst krijgt men
eniging. Verrassing. De deur gaat open en daar komen twee dames
erbij. En dan is er nog een bijzondere act: want behalve de cupcakes,
binnen in prachtige theaterkostuums, zingend en spelend met een
die we de dag ervoor hebben gebakken en versierd, doet Elisabeth dat
etagère vol zelfgemaakte cupcakes: de CupCakeDiva’s.
nog eens dunnetjes over: ze doet een schort voor en terwijl ze zingt
Elisabeth Oets, mezzosopraan, ex-koorlid van de Nationale Reisopera
maakt ze een soort cupcakes, versierd met wolken haarschuim.
en Mi Ying Chen, musicus en theatermaakster en ex-kleedster bij
Dan volgt er nog een opera-aria, maar soms ook een Marco Borsato-
de Reisopera, zijn na de ontslaggolf onder die naam anderhalf jaar
lied, naar gelang iemands voorkeur. Het is een luchtig programma
geleden een eigen bedrijf begonnen.
van een klein half uur. Wij maken de tekst ruim van tevoren, omdat
Ze brengen een gezongen gelukwens met persoonlijke tekst, een
we die uit het hoofd moeten leren. Het is veel werk, maar we hebben
opera-aria, een tango of een chanson met een toepasselijke tekst.
er plezier in en het loopt bijzonder goed’.
Dat kan in huiselijke kring, maar ook bij een lezing, congres of
Op verzoek van een vriend zongen zij enige tijd geleden op een
vernissage. Is er geen instrument aanwezig dan brengt Mi Ying een
crematie en ook daar bleek vraag naar te zijn. Dus is er nu ook een
digitale piano mee.
nieuwe tak: uitvaartmuziek: Music for a while. Muziek van Purcell, Bach, Händel, Massenet en het Chanson de l’Adieu van Tosti.
Hoe gaat dat in z’n werk? ‘Als we een opdracht krijgen beginnen we met het verzamelen van
Elisabeth
info over de betreffende persoon: anekdotes, hobby’s etc. om zo een
Elisabeth Oets studeerde viool aan het Conservatorium in Utrecht
beeld van iemand te krijgen. Dan maken we een tekst bijvoorbeeld
toen ze merkte dat ze zang ook wel erg leuk vond. In die tijd kon
op de melodie van een Napolitaans lied van Tosti. En tot verrassing
je nog gemakkelijk een bijvak kiezen, dus dat werd zang. Na een
33
blessure aan haar schouder leverde het viool spelen problemen op,
ging cursussen volgen in regie en opera ( o.a. bij Marion Hoedeman
dus ze koos definitief voor zang en studeerde daarin cum laude af.
van de Reisopera). ‘In het begin had ik een hekel aan opera , ik wilde
Ze ging freelance zingen bij het Nederlands Kamerkoor en bij het
ook geen zangers begeleiden, maar dat is helemaal omgeslagen:
Groot Omroepkoor. In 1990 verhuisde ze met haar gezin naar
opera is totaaltheater, ik vind het fascinerend’.
Enschede. Ze deed auditie bij Forum en werd meteen aangenomen
Rond de eeuwwisseling werd Mi Ying gevraagd als freelance
voor een halve baan in het koor. Ook het Groot Omroepkoor bleef ze
kleedster bij de Nationale Reisopera. Daarnaast begon ze met
trouw.
haar huidige partner Bert Geesing “Operacinema”, waarmee ze
‘In het begin was ik helemaal niet dol op opera, ik hield meer
gereduceerde jeugdproducties van opera’s maakte in samenwerking
van liederen. Ik deed er ook nog veel naast: secretaris van de
met o.a. de muziekschool.
ondernemingsraad en cao-onderhandelingen. Maar in het koor van
Zo was er bijvoorbeeld een voorstelling met videoprojectie van Così
de Reisopera bloeide de liefde voor opera op en het zingen daar heb
fan tutte met Karin Strobos, die toen nog studeerde, als soliste.
ik met hart en ziel gedaan tot de klap viel en het hele koor door de
Die productie werd zo groot, dat Marcel Sijm als regisseur werd
rampzalige bezuinigingen op straat kwam te staan’.
aangetrokken. ( Hij doet in september de regie bij Sweeney Todd van
Elisabeth is nu bezig met het uitwerken van een lezing die ze
de Nederlandse Reisopera). Twee operazangers, twee rappers en twee
gaat houden over het dagboek “In Depot” van haar grootvader
R+B- zangers, première in Odeon, Zwolle en wel 60 voorstellingen
Philip Mechanicus uit kamp Westerbork. Het boek is in vele talen
in allerlei grote theaters. Muzikaal leider en arrangeur was Bob
uitgegeven en Elisabeth bezit de auteursrechten. Haar opa is
Zimmerman.
vermoord in Auschwitz. Elisabeth gaat bij haar lezing liederen zingen
‘Het was zo’n groot succes dat het voor ons uit de hand liep. Voor
van Ilse Weber, die gecomponeerd werden in het concentratiekamp
twee mensen werd het teveel, we moesten soms ’s morgens om
Theresienstadt. Mi Ying begeleidt Elisabeth op piano.
vier uur al met de vrachtwagen op pad. Ik deed de kostuums en de inleidingen. Het was te zwaar, zo’n enorme organisatie. Daar zijn we
Mi Ying
toen mee gestopt’.
Mi Ying Chen studeerde piano aan het Sweelinck Conservatorium
Wel doet Mi Ying nog kleine operavoorstellingen met zangers van de
in Amsterdam en koos als bijvak dwarsfluit. Dat bleek een schot in
Reisopera onder wie uiteraard haar vriendin Elisabeth.
de roos, want ze studeerde in beide vakken af. Ze gaf les in piano en
‘Zo is er A hand of bridge, een opera van 7 minuten van Samuel
dwarsfluit tot ze met haar man in 1978 naar Enschede verhuisde. Mi
Barber. Die hebben we veranderd in een opera van een uur: eerst die
Ying gaf daarna twintig jaar les in Enschede, Ochtrup en Nordhorn:
7 minuten, dan met bestaande liedjes de gevoelens van de zangers
piano en veel dwarsfluit (‘het was de tijd van Berdien Sternberg’).
uitwerken en als laatste de opera zoals die was, maar dan in vertaling
De jaarlijkse uitvoering met de leerlingen vond ze saai, dus ze ging
en met de zangers als jonge personages’.
zelf een musical maken en haalde daar de dansopleiding en andere
Mi Ying en Elisabeth maken ook samen kamermuziek en doen kleine
culturele instellingen bij. ‘Ik deed ook de kleding en de make-up,
projecten in verschillende bezettingen. Daar zijn ze mee begonnen
want mijn vader had een kledingzaak’.
toen het ontslag dreigde en dat doen ze nog steeds. Samen met het
In 1996 nam ze een sabbatical. ‘Ik stopte met lesgeven. De
Uitvaartproject en de CupCakeDiva’s hebben ze daar de handen aan
leerlingen werden steeds ongemotiveerder. Ik hoorde dat geknars op
vol.
die fluit en voelde me meer bezigheidstherapeut dan muzikant’. Ze
34
Afscheid van de voorzitter
Vier jaar is hij voorzitter geweest van onze
aanpak van algemeen directeur Nicolas
Vriendenvereniging: Dennis Bouwman.
Mansfield toch overeind.
Nu neemt hij afscheid omdat zijn functie
Als Vriendenvereniging stonden we de
als directeur van een Stichting voor
afgelopen jaren voor de taak om een nieuw
Ouderenzorg in Noord Groningen teveel tijd
fundament te leggen: de basiszaken, zoals
vraagt.
het secretariaat, moesten in orde komen. Ik
Dennis (1979) was in 2010 pas een kleine
heet niet voor niets Bouwman en ik ben er
twee maanden lid van het bestuur, toen
dan ook trots op dat de organisatie van onze
de voorzitter en de notulist plotseling
club nu stáát.
vertrokken. Hij werd meteen tot voorzitter
Zowel met Guus Mostart als met Nicolas
gebombardeerd, ook al omdat hij bestuur
hebben we altijd plezierig kunnen over
lijke ervaring had. Hij was raadslid in
leggen en als het nodig was konden we
Enschede en vervulde maatschappelijke
elkaar vinden. Ik vind het belangrijk dat
functies op regionaal en landelijk gebied.
de relatie met de Reisopera goed blijft. We
Er waren dus nog maar drie bestuursleden
hebben tenslotte hetzelfde doel.
over en tijdens de Algemene Leden
Ik heb het gevoel dat we als leden meer
vergadering stelden zij voor om van de
zouden moeten en kunnen doen voor de
vereniging een stichting te maken. Dat
Reisopera. Als voorzitter heb ik altijd gezegd
voorstel werd door de vergadering verworpen
dat we onze leden moeten activeren, dus in
en er traden enkele nieuwe bestuursleden
die zin mogen jullie altijd een beroep op mij
aan. Er werd een plan voor de toekomst op
doen.
gezet, maar dat werd weer doorkruist door
Wat de Reisopera betreft houd ik persoonlijk
de onweerswolk die boven de Reisopera zelf
van vernieuwing en innovatie, maar ik weet
kwam te hangen. Het was zelfs zeer de vraag
ook dat niet iedereen daarvan gecharmeerd
of de Reisopera kon blijven bestaan door de
is. Daarom is het goed om een balans te
draconische bezuinigingen.
zoeken, zodat iedereen iets van zijn gading
Dennis: ‘Het is lastig manoeuvreren in een
kan vinden. Stapje voor stapje manoeu
politieke omgeving. Ons werd gevraagd
vreren, zodat je tijdig kunt bijsturen.
om niet de demonstreren. Wel heeft onze
Ik heb de samenwerking in het bestuur en
Vriendenvereniging een brief gestuurd naar
met de leden altijd als heel warm en plezierig
de Tweede Kamer en achter de schermen
ervaren. Iedereen is aardig en vriendelijk en
is druk gelobbyd. Helaas heeft dat weinig
dat zal ik zeker gaan missen’.
geholpen: een verdrietige afloop voor veel
personeelsleden. Met veel minder budget bleef de Reisopera dankzij de voortvarende
F.K.
35
Podia
Operanieuws
Nederlandse Reisopera
Opera bij de buren
2014
Een aantal Duitse theaters, niet al te ver over de grens, hebben
Sweeney Todd | Sondheim | september t/m 17 oktober
hun programma voor het seizoen 2014-2015 inmiddels bekend
2015
gemaakt. Daarbij valt het op, dat in deze theaters steeds vaker
De Parelvissers | Bizet | 23 januari t/m/28 februari
opera’s worden gebracht, die zelden of nooit te zien zijn.
Orphée et Eurydice | von Gluck | 1 mei t/m 6 juni
Een aantal van deze interessante, zogenaamde Ausgrabungen wil ik
Wim Stam
u hier melden. Opera Zuid
Zo is in Oldenburg La dame blanche te zien, een schitterende
2014
Franse opera van Francois Boieldieu, vanaf 16 mei 2015.
De Sopranos | oktober
In Bielefeld eveneens een Franse opera, namelijk Hamlet van
Die Fledermaus | Strauss | november/december
Ambroise Thomas, vanaf 28 februari 2015. Ook daar o.a. Xerxes van
2015
Händel. Het theater in Münster brengt Smetana’s Die verkaufte
Meezingmusical | maart
Braut en Ariodante van Händel.
La Cenerentola | Rossini | mei /juni/juli
Een bijzonder werk van Astor Piazzola wordt in Bremen uitgevoerd, de tango-opera Maria de Buenos Aires en in Hagen
De Nationale Opera
iets heel bijzonders: Vanessa van Samuel Barber, vanaf 7 maart
2014
2015. Vermeldenswaard zijn verder nog La Damnation de Faust
Gurre-lieder | Arnold Schönberg | 2-23 september
van Hector Berlioz en The Fairy Queen van Purcell in het theater te
Orfeo | Claudio Monteverdi | 3-6 september
Lübeck. De laatste interessant om te vergelijken met de versie van
L’étoile | Emmanuel Chabrier | 4-26 oktober
de Nederlandse Reisopera.
Lohengrin | Richard Wagner | 10-29 november
Nadere informatie over deze uitvoeringen en uitvoeringsdata vindt
La bohème | Giacomo Puccini | 7-30 december
u op de websites van de diverse theaters.
2015
De Nederlandse Reisopera brengt het komende seizoen George
Il viaggio a Reims | Gioachino Rossini | 20 januari - 8 februari
Bizets Les pêcheurs de perles.
Reimsreisje | Gioachino Rossini | Bob Zimmerman (1948) | 30
Ook in Wenen zal deze opera in november a.s. te zien zijn in het
januari-1 februari
Theater an der Wien. De jonge Nederlandse regisseur Lotte de
Tamerlano | Georg Friedrich Händel ( | 24-28 februari
Beer zal de regie op zich nemen. Jorine van Beek zorgt voor de
Alcina | Georg Friedrich Händel | 25 februari-1 maart
kostuums.
Die Zauberflöte | Wolfgang Amadeus Mozart | 4-27 maart
Een Nederlands tintje dus bij deze Weense uitvoering, door de
Macbeth | Giuseppe Verdi | 3-28 april
inbreng van jonge Nederlandse artiesten.
Benvenuto Cellini | Hector Berlioz | 9-31 mei
Onder de solisten is de beroemde sopraan Diana Damrau in de rol
Lulu | Alban Berg | 1-28 juni
van Leïla.
36
Lezers schrijven
Het is al eens eerder geprobeerd in Opera
Voor Lezers schrijven….
Betreft: Fairy Queen
ingezonden-brievenrubriek. Geen reden tot
Geachte redactie,
Beste vrienden,
somberheid: we proberen het gewoon nog
Bij een concert in onze schouwburg
Graag wil ik mijn mening met u delen
eens.
Amphion werd ik aangeschoten door enkele
over de productie Fairy Queen. Voor
Wilt u iets kwijt over bijvoorbeeld opera,
mensen die me vroegen of ik naar The Fairy
mij was deze productie een aangename
over Opera Informa, over de Nederlandse
Queen was geweest. Nee dus, want ik geef
verrassing. Na de eerste verwondering, werd
Reisopera of over iets anders: schrijf of
niet zoveel om de muziek van Purcell en het
ik volledig meegenomen in het verhaal.
mail ons. Zo kunnen we ons voorstellen
interview met Paul Koek was geen stimulans
Geen moment heb ik me verveeld. Altijd
dat u de NRO een hart onder de riem wilt
om mijn mening te herzien. Maar goed ook,
was er iets te zien, te horen en te beleven
steken in deze kommervolle tijden en voor
zeiden mijn kennissen, want zij waren in
op het toneel. Mijn complimenten aan de
de medewerkers is het mooi om dat nu ook
de pauze weggegaan samen met nogal wat
Reisopera dat zij, ook in deze moeilijke
eens van een ander te horen.
anderen. De muziek was aardig, de zangers
tijden, het lef en enthousiasme hebben om
We behouden ons het recht voor om
waren goed, maar van wat er op het toneel
zo’n vernieuwende, originele productie te
ingezonden brieven te bekorten of niet te
gebeurde, begrepen zij niets. Horen jullie
brengen. Ik vind de samenwerking tussen
plaatsen. Anonieme brieven komen niet in
dit van meer kanten of is Doetinchem een
de Reisopera en de Veenfabriek fantastisch
aanmerking.
uitzondering?
en verfrissend. Ik zie uit naar het nieuwe
redactie@vriendenreisopera.nl
Met vriendelijke groeten, AGMF Brok.
theaterseizoen, waar ik, naast ‘klassiekers’,
Breemarsweg 479 / 7555 KA Hengelo
(zie de recensies, red.)
ook weer een gewaagde productie hoop te
Informa en dat was geen succes: een
zien! Paula Maathuis
Robeco SummerNights Concertante uitvoering ‘Il barbiere di Siviglia’ in het Concertgebouw Amsterdam op 14 augustus 2014 Met de cast uit succesvolle Reisopera-productie uit nov/dec 2013 en Het Gelders Orkest o.l.v. Antonino Fogliani
#
#
37
Steun de Reisopera… maak nieuwe vrienden n Vriend € 30,- per jaar
n Huisgenoot | € 10,- per jaar
dhr. | mevr.
dhr. | mevr.
straat
huisgenoot van
postcode woonplaats telefoon
telefoon
e-mail
e-mail
Ik machtig de Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera
Ik machtig de Vereniging Vrienden Nederlandsee Reisopera
om de contributie jaarlijks van mijn rekening af te schrijven.
om de contributie jaarlijks van mijn rekening af te schrijven.
(Uitsluitend per automatische incasso)
(Uitsluitend per automatische incasso)
IBAN
IBAN
handtekening
handtekening
Stuur dit aanmeldingsformulier in een voldoende gefrankeerde envelop naar: Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera Breemarsweg 479 7555 KA Hengelo Of vul het opgaveformulier in via de website www.vriendenreisopera.nl
38
Colofon
Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera
Opera Informa
Bestuur Dennis Bouwman | Voorzitter Henk Hoving | Penningmeester Maria Kranendonk | Secretariaat /Ledenadministratie Fen Koffijberg | Opera Informa Koos Huffermann Patricia Kuiper
Uitgever | Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera Redactie | Fen Koffijberg Vaste medewerkers | Wim Stam, Puck Kooij, Annette Reyes, Ingrid Blans Aan dit nummer werkten verder mee Ben Coelman, Arnoud Brok, Bob Boswinkel
Lidmaatschap Vriend € 30,- | huisgenoot € 10,- per jaar
Opmaak | Gerrit Ebbink | post@gerritebbink.nl Webmaster | Wij maken Het, Eefde | post@wijmakenhet.nl Druk | ctrl-P Grafisch Bedrijf | Hengelo Foto’s
Het bedrag wordt voldaan per automatische incasso aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt van 1 januari t/m 31 december. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schrif telijk is opgezegd bij het secretariaat. iban: nl34anba0445141387 t.n.v. Vrienden Nederlandse Reisopera | Enschede Ereleden | Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort, Ans Wijtmans, Tony de Haan, Nel van Duuren Secretariaat en Ledenadministratie Breemarsweg 479 | 7555 KA Hengelo 074 29 14 099 info@vriendenreisopera.nl
Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of een ander emailadres hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat: info@vriendenreisopera.nl.
Nederlandse Reisopera Postbus 1321 | 7500 BH Enschede | 053 4878500 info@reisopera.nl | www.reisopera.nl www.facebook.com/Reisopera
Marcel Sijm | © Boy Hazes Sanne Wallis de Vries | © Aisha Zeijpveld Bora Balci | © Marco Borggreve Fairy Queen | Marco Borggreve ©Nederlandse Reisopera 2014 en Leo van Velzen ©Nederlandse Reisopera 2014 Redactie Opera Informa redactie@vriendenreisopera.nl www.vriendenreisopera.nl www.facebook.com/vriendenreis De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van redactie en/of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij de auteur. De redactie behoudt zich het recht voor toegezonden artikelen in te korten of niet te plaatsen. Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. Opera Informa verschijnt vier keer per jaar. ©2013 Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera Zie voor advertentietarieven: www.vriendenreisopera.nl
39
40