Ciska Sikkel-Spierenburg
Samenwonen of trouwen Financiële en juridische aspecten
Samenwonen of trouwen.indb 3
21-04-10 15:42
3e, herziene druk, mei 2010 Copyright 2010 © Consumentenbond, Den Haag Auteursrechten op tekst en tabellen voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond Auteur: mr. ing. Ciska Sikkel-Spierenburg Verder werkten mee: Anne Grooters (afd. Onderzoek Consumentenbond), mr. Jaap van Straaten Eindredactie: Georgie Dom Grafische verzorging: Het vlakke land, Rotterdam Foto omslag: Van Beek images isbn 978 90 5951 1330 nur 793 Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende op het auteursrecht c.q. de uitgever van deze uitgave, door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of open baar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toe passing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in artikel 17 lid 2, Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16B Auteurswet 1912, te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden. Hoewel de gegevens in dit boek met grote zorgvuldigheid zijn bijeengebracht, aanvaardt de uitge ver geen aansprakelijkheid voor eventuele (zet)fouten of onvolledigheden. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten van derden zo goed mogelijk te regelen; degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden.
Samenwonen of trouwen.indb 4
21-04-10 15:42
Inhoud
1
2
Inleiding 7 Wettelijke verplichtingen 11
1.1 Wettelijke verplichtingen tegenover elkaar 11 1.1a Gehuwden 11 1.1b Geregistreerde partners 12 1.1c Samenwoners 12 1.2 Wettelijke verplichtingen tegenover derden 13 1.2a Gehuwden 13 1.2b Geregistreerde partners 14 1.2c Samenwoners 14
2.4
3
Woning en inboedel 34
3.1
3.2
Contractuele manier van samenleven 15
2.1 Gehuwd in gemeenschap van goederen 15 2.2 Gehuwd onder huwelijkse voorwaarden 17 2.2a Beperkingen 18 2.2b Totstandkoming en rechtsgeldigheid van huwelijkse voorwaar den 20 2.2c Vormen 21 2.2d Verrekenbeding 22 2.2e Opheffen of aangaan huwelijkse voorwaar den tijdens huwe lijk 24 2.3 Switchen van en naar geregis
3.3
4
treerd partnerschap en huwelijk 28 Samenlevingscontract 28 2.4a Verblijvingsbeding 29 2.4b Overnamebeding 31 Huurwoning 34 3.1a Gehuwden 34 3.1b Geregistreerde partners 34 3.1c Samenwoners 34 Koopwoning 36 3.2a Overdrachts belasting 36 3.2b Gehuwden 38 3.2c Geregistreerde partners 40 3.2d Samenwoners 40 De inboedel 46 3.3a Gehuwden 46 3.3b Geregistreerde partners 46 3.3c Samenwoners 46
Kinderen 49
4.1
Eigen kinderen 49 4.1a Gehuwden 49 4.1b Geregistreerde partners 50 4.1c Samenwoners 51 4.2 Kind van één van de partners 52 4.3 Adoptie- en pleegkinderen 53 inhoud
Samenwonen of trouwen.indb 5
5
21-04-10 15:42
4.4 Verblijvingsbeding en kinderen 54
5
6
Erfrecht of testament 56
5.1 Wettelijke verdeling (alleen bij gehuwden en geregistreerde partners met kinderen) 56 5.2 Testament 58 5.2a Samenwoners 58 5.2b Erfstukken in de familie houden 61 5.2c Kinderen 62 5.2d Partner financieel verzorgd achterlaten 65 5.3 Samenvatting 68
Kosten van de huishouding 69
6.1
6.2 6.3 6.4
7
Gehuwden 69 6.1a Gemeenschap van goederen 69 6.1b Huwelijkse voor waarden 69 Geregistreerde partners 70 Samenwoners 70 Bankrekeningen 71 6.4a Gemeenschappelijke rekening 71 6.4b Privérekeningen 72 6.4c Drie mogelijkheden 73
Verzekeringen 76
7.1 7.2
6
Samenwonen of trouwen.indb 6
Schadeverzekeringen 76 Levensverzekeringen 77 7.2a Kapitaalverzekering 77 7.2b Overlijdensrisico verzekering 80 7.2c Kapitaalverzekering ei gen woning (KEW) 80 7.2d Lijfrenteverzekering 81
8
9
Pensioenrechten 83
8.1 8.2
Partnerpensioen 84 Wezenpensioen 85
Sociale uitkeringen en toeslagen 87
9.1 Algemene Ouderdomswet uitkering (AOW) 87 9.2 Bijstandsuitkering 88 9.3 Algemene nabestaandenwet uitkering (Anw) 90 9.4 Toeslagen 91 9.4a Huurtoeslag 91 9.4b Kinderopvang toeslag 92 9.4c Kindgebonden budget 93 9.4d Zorgtoeslag 93
10 Inkomstenbelasting 95
10.1 Boxenstelsel 95 10.1a Box 1 95 10.1b Box 2 96 10.1c Box 3 96 10.1d Heffingskorting 97 10.2 Fiscaal partnerschap 98 10.2a Belangrijkste voordelen van de keus voor fiscaal partnerschap 98 10.2b Niet altijd handig 99 10.2c Fiscaal partnerschap voor samenwoners op de schop? 101 10.3 Eigen woning 102 10.3a Samenwonen en verhuur 103 10.3b Bijleenregeling 104 10.4 Overnamebeding in samen levingscontract 105 10.5 Kapitaalverzekering eigen woning (KEW) 106
samenwonen of trouwen
21-04-10 15:42
10.6 Lijfrenteverzekering 106 10.7 Vruchtgebruiktestament, langstlevendetestament en wettelijke verdeling 107
11 Schenk- en erfbelasting 108 Schenkbelasting 108 11.1a Gehuwden 108 11.1b Geregistreerde partners 109 11.1c Samenwoners 109 11.2 Erfbelasting 110 11.2a Gehuwden 111 11.2b Geregistreerde partners 112
11.2c Samenwoners 112 11.3 Tarieven erf- en schenkbelasting 113
12 Samenvatting 114
12.1 Wettelijke verplichtingen 114 12.2 Wonen 115 12.3 Kinderen 115 12.4 Erfrecht 116 12.5 Fiscaal 117
11.1
Begrippenlijst 118
Register 123
inhoud
Samenwonen of trouwen.indb 7
7
21-04-10 15:42
Inleiding
Er bestaan allerlei samenlevingsvormen. Steeds vaker kiezen mensen een partner niet voor hun hele leven, getuige het aantal echtscheidin gen, tweede huwelijken en wisselende relaties. Vanwege die grote keus is het belangrijk dat u – in elk geval op hoofdlijnen – weet wat de con sequenties zijn van de verschillende samenlevingsvormen. Al is het alleen maar omdat uw partner bijvoorbeeld een kind uit een vorige relatie heeft en u wilt weten welke rechten en plichten u wellicht te genover dit kind heeft. In dit boek richten we ons op de samenlevingsvormen samenwonen, trouwen en geregistreerd partnerschap. Bovendien beperken we ons in dit boek tot de regelgeving en gevolgen voor partners met de Nederland se nationaliteit. We bespreken uitsluitend de Nederlandse regelgeving. Verder besteden we geen aandacht aan de situatie waarbij één van de partners of beide partners ondernemer zijn. Ondernemerschap kan de nodige juridische en fiscale problemen geven, waarvoor we verwijzen naar de professionele adviespraktijk. De informatie bestaat uit drie hoofdonderwerpen: de juridische aspec ten (hoofdstuk 1 tot en met 5), de financiële gevolgen (hoofdstuk 6 tot en met 9) en de fiscale consequenties (hoofdstuk 10 en 11). Daarbij is het handig te weten dat er weinig verschillen zijn tussen de juridische, financiële en fiscale gevolgen voor gehuwden en geregis treerde partners. Een voorbeeld van een juridisch verschil is te vinden in het aangaan van de samenleving. Zo geldt voor het sluiten van een huwelijk de vormvereiste van een ‘ja-woord’. Het aangaan van een ge registreerd partnerschap is geheel vormvrij. Alleen gehuwden kunnen de samenleving kerkelijk laten inzegenen (doorgaans uitsluitend manvrouwstellen). Inzegening van een geregistreerd partnerschap is offi cieel niet mogelijk. Ook bij de ontbinding van de samenleving zijn er verschillen. Ontbinding van een huwelijk moet nog altijd via de rechter; ontbinding van een geregistreerd partnerschap kan via een vormvrije verklaring bij de burgerlijke stand van de gemeente. Tot slot is bij hu welijk een scheiding van tafel en bed mogelijk, voor een geregistreerd partnerschap bestaat deze mogelijkheid niet. inleiding
Samenwonen of trouwen.indb 9
9
21-04-10 15:42
Zoals u in dit boek zult kunnen lezen, zijn zowel aan ongehuwd sa menwonen als aan de gehuwde staat verschillende voor- en nadelen verbonden. Vandaar dat wij u niet kunnen adviseren bij uw keus tussen samenwonen, trouwen of een geregistreerd partnerschap. U zult ze zelf in uw specifieke situatie tegen elkaar moeten afwegen. Om uw keus te vergemakkelijken, vindt u in hoofdstuk 12 de belang rijkste verschillen kort samengevat. Dit boek geeft u alle financiële, juridische en fiscale informatie die u nodig heeft voor uw keus tussen samenwonen, trouwen of een geregis treerd partnerschap. De emotionele component kunnen we uiteraard niet voor u invullen.
Leeswijzer Een groot verschil tussen samenwoners aan de ene kant en gehuwden en geregistreerde partners aan de andere kant is de onderlinge juridi sche verhouding als er geen aanvullende afspraken zijn gemaakt. U leest hierover in hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 behandelt de mogelijkheden om de samenlevingsvorm in een contract vast te leggen en welke afspraken er gemaakt kunnen wor den. Denk aan een samenlevingscontract, maar ook aan een huwelijk of geregistreerd partnerschap onder voorwaarden of juist in gemeen schap van goederen. Over de juridische rechten en plichten ten aanzien van de woning (zo wel de huurwoning als de gekochte woning) en over de gevolgen van een samenwoning of huwelijk voor de inboedel leest u in hoofdstuk 3. Zeker zo belangrijk is het onderwerp dat in hoofdstuk 4 aan bod komt: kinderen. Hoe zit het met erkenning, het ouderlijk gezag en de moge lijkheid om van de ouders te erven? In hoofdstuk 5 gaan we verder op nalaten en schenken in, en wat er bij de verschillende samenlevingsvormen op dit gebied eventueel geregeld kan en moet worden. U zult zien dat het erfrecht voor samenwoners en voor gehuwden en geregistreerde partners heel verschillende gevolgen heeft. Hoofdstuk 6 behandelt de kosten van de huishouding en de afspraken die u hierover kunt maken, en hoe u uw bankrekeningen daarop kunt aanpassen. Als u met iemand gaat samenleven, zal dat waarschijnlijk ook gevolgen hebben voor de verzekeringen die u heeft. Denk bijvoorbeeld aan een overlijdensrisicoverzekering. Daarover gaat hoofdstuk 7. Met iemand samenleven kan ook invloed hebben op de pensioenrech ten die u opbouwt; zie hoofdstuk 8. samenwonen of trouwen
Samenwonen of trouwen.indb 10
21-04-10 15:42
Hoe het zit met sociale uitkeringen en toeslagen wordt behandeld in hoofdstuk 9. Hoofdstuk 10 en 11 tot slot gaan in op de fiscale gevolgen van een samen levingsvorm, voor respectievelijk de inkomstenbelasting en de erf- en schenkbelasting. In hoofdstuk 12 vindt u de belangrijkste verschillen tussen samenwonen, trouwen en geregistreerd partnerschap bondig samengevat. De belangrijkste begrippen die in dit boek voorkomen, worden kort herhaald in de Begrippenlijst in hoofdstuk 12. Tot slot is er het register, om alle informatie makkelijk terug te kunnen vinden.
inleiding
Samenwonen of trouwen.indb 11
11
21-04-10 15:42
