SAMENVATTING REEKS MILIEUVRAAGSTUKKEN NR. 1. MILIEUHEFFINGEN Invoering en milieu-effectiviteit

SAMENVATTING REEKS MILIEUVRAAGSTUKKEN NR. 1

MILIEUHEFFINGEN Invoering en milieu-effectiviteit

Europees Milieuagentschap REEKS MILIEUVRAAGSTUKKEN NR. 1

/sak1'**

^

MILIEUHEFFINGEN Invoering en milieu-effectiviteit

Cover design en lay-out: Folkmann Design & Promotion

Nog veel meer gegevens over de Europese Unie vindt υ op Internet via de Europaserver (http://europa.eu.int) Bibliografische data bevinden zich aan het einde van deze publikatie Luxemburg: Bureau voor officiële publikaties der Europese Gemeenschappen, 1997 ISBN 92-9167-014-6 ©EEA, Kopenhagen, 1996 Overneming met bronvermelding toegestaan, behalve voor commerciële doeleinden Printed in Belgium Gedrukt op chloorvrij gebleekt papier

Europees Milieuagentschap Kongens Nytorv 6 DK-1050 Kopenhagen Κ Denemarken Tel: (+45) 33 36 71 00 Fax: (+45) 33 36 71 99 E-mail: [email protected] Homepage: http://www.eea.dk

VOORWOORD

3

VOORWOORD

D

e werkzaamheden van het EMA met betrekking tot de evaluatie en beoordeling van milieubeleidsinstrumenten zijn vanaf begin 1996 versneld uitgevoerd, nadat de Commissie milieubeheer, volksgezondheid en consumentenbescherming van het Europees Parlement het EMA vroeg om met spoed twee overzichtsrapporten over respectievelijk „groene belastingen" en „milieuconvenanten" op te stellen. De taak van het EMA omvat het „verschaffen van tijdige en doelgerichte informatie". Dit rapport over milieuheffingen is gericht op beleidsmakers en het publiek en valt samen met de huidige werkzaamheden van de Commissie betreffende de „Mededeling inzake in de Lid-Staten toegepaste milieuheffingen". Het rapport over „convenanten" zal in 1997 worden gepubliceerd. Beide zijn voorbeelden van rapporten van het Milieuagentschap waarin de actuele stand van zaken en de vooruitzichten beschreven worden, ten einde de beleidsdiscussies met de best beschikbare informatie te ondersteunen. Het is ook de bedoeling dat deze rapporten gemakkelijk toegankelijk zijn, zodat een bredere betrokkenheid van Europese burgers bij beleidsontwikkeling en -uitvoering gestimuleerd wordt, met als gevolg een verrijking van het door de parlementsleden verlangde overleg vooraf. Er is reeds veel geschreven over groene belastingen, met name door de OESO, de Noordse Raad en de Europese Commissie, het EMA dient altijd waarde aan bestaand werk toe te voegen. Dit korte rapport houdt zich derhalve bezig met de milieu-effectiviteit van groene belastingen en met politieke obstakels en oplossingen voor de invoering ervan. Het wil ook de belang van andere dan energieheffingen benadrukken en toegankelijk zijn voor niel-deskundigen. Een van de grootste voordelen van milieuheffingen is dat ze verkeerde prijssignalen op de markt corrigeren door de kosten van verontreiniging en

andere milieukosten in de prijzen op te nemen; zo krijgt men „juiste prijzen" en wordt het beginsel „de vervuiler betaalt" toegepast. Dit voordeel van groene belastingen werd door de Raad erkend in de conclusies van de Milieuraad van 12 december 1991 die een communautair gemeenschappelijk platform tot de UNCED 1992 richtte: „Om tot de noodzakelijke herbestemming van economische middelen te komen teneinde duurzame ontwikkeling te bewerkstelligen, moeten alle sociale en milieukosten met economische activiteiten verrekend worden, zodat internalisering van externe milieukosten plaatsvindt. Dit betekent dat milieukosten en overige kosten die samenhangen met de duurzame exploitatie van natuurlijke hulpbronnen en die door het leverende land gedragen worden, in economische activiteiten tot uitdrukking moeten komen. Hiertoe kunnen onder andere economische en fiscale instrumenten gebruikt worden." Sindsdien is men steeds meer gebruik gaan maken van milieuheffingen, maar er zijn talrijke mogelijkheden om deze op nog veel ruimere schaal toe te passen. Wij hopen dat dit rapport aanzet tot meer beleidsontwikkeling en -evaluatie op dit gebied. Als men de voor een duurzame ontwikkeling noodzakelijke structurele veranderingen wil bewerkstelligen, moeten er meeromvattende belastinghervormingen plaatsvinden om positieve elementen als werkgelegenheid te stimuleren en negatieve elementen als verontreiniging en achteruitgang van het milieu te ontmoedigen. Om vorderingen te maken met de invoering van milieuheffingen, moeten er in EU-verband echter veranderingen plaatsvinden die leiden tot een grotere harmonisatie en verenigbaarheid van fiscale maatregelen, de interne markt en prioritaire sectoren als energie, vervoer en landbouw. Het moet ook eenvoudiger worden om voor fiscale maatregelen de steun van een politieke meerderheid te krijgen en misschien kan het huidige IGC-proces hiertoe de mogelijkheid bieden.

4

VOORWOORD

Het Milieuagentschap heeft dit rapport vervaardigd op basis van oorspronkelijke ontwerpen van Paul Ekins (Forum voor de Toekomst, Verenigd Koninkrijk), Mikael Skou Andersen (Universiteit Aarhus, Denemarken) en Hans Vos (DHV Milieu en Infrastructuur, Nederland). Het project werd gecoördineerd door Teresa Ribeiro (projectleider). Belangrijke toevoegingen en de redactie werden verzorgd door David Gee en Kai Schlegelmilch met ondersteuning van Keimpe Wieringa. Het rapport werd geëvalueerd door een adviesgroep bestaande uit twee leden van het Wetenschappelijk Comité van het EMA, Frank Convory

Universiteit Dublin) en Knut Alfsen (Bureau voor de Statistiek,- Noorwegen), en Jos Delbeke (Europese Commissie - DG XI), Jean-Philippe Barde (OESO) en vertegenwoordigers van het Secretariaat van de Commissie milieubeheer, volksgezondheid en consumentenbescherming van het Europees Parlement. Aanvullend technisch overleg werd gevoerd met de EIONETgroep van nationale knooppunten van het EMA en met Klaus Thostrup (DG XXI). Ik wil graag het EMA-projectteam en de overige medewerkers bedanken voor hun inzet waardoor dit rapport in zo'n korte tijd opgesteld kon worden. Domingo Jiménez-Beltrán Directeur

SAMENVATTING

5

SAMENVATTING Belangrijkste conclusies Hoewel in het Vijfde milieuactieprogramma van de EU van 1992 werd aanbevolen meer gebruik te maken van economische instrumen­ ten als milieuheffingen, is er sindsdien wat dit betreft in EU­verband weinig vooruitgang geboekt. In de afzonderlijke Lid­Staten is men de afgelopen tien iaar echter steeds meer gebruik saan maken van milieuhefñnsen. een proces dat de laatste 5­6 jaar versneld is. Dit is vooral merkbaar in Scandinavië, maar ook in België, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk. In dit rapport worden evaluatie­onderzoeken betreffende 16 milieuheffingen besproken. Bin­ nen de beperkingen van de onderzoeken, blijkt dat deze heffingen duidelijke ùositieve milieu­ effecten hebben gehad (ze hebben hun milieu­ doelstellingen bereikt) en het lijkt erop dat die doelstellingen tegen redelijke kosten verwezen­ lijkt zijn. Voorbeelden van bijzonder succesvolle heffingen zijn de heffingen op zwaveldioxide en stikstofdioxide in Z weden, op giftig afval in Duitsland, op waterverontreiniging in Nederland en de differentiële heffingen op gelode brandstof en „schonere" diesel in Zweden. De meeste obstakels voor de invoering, met name van energieheffingen, zoals de mogelijke negatieve effecten op het concurrentievermogen, op de werkgelegenheid (vooral op specifieke sec­ toren of regio's) en op lage­inkomensgroepen, kunnen weggenomen worden door:

recentelijk in Scandinavië is aangetoond. Het algehele concurrentievermogen van landen kan verbeterd worden door goed doordachte heffin­ gen die kunnen aansporen tot innovatie en structurele verandering, hoewel dat laatste spe­ culatief blijft. De milieuzorg richt zich niet langer vooral op emissies van en problemen rond puntbronnen, zoals industriële emissies van pijpleidingen en schoorstenen, maar ook op meer verspreide en mobiele bronnen van verontreiniging zoals vast afval, of emissies van de landbouw en het ver­ voerswezen. Hierdoor kan er meer gebruik eemaakt worden van heffingen en van andere op de markt gebaseerde instrumenten, zowel in de afzonderlijke Lid­Staten als in EU­verband. Als milieuheffingen goed opgezet zijn en zoda­ nig ingevoerd worden dat bovengenoemde voor­ delen uitgebuit worden, kunnen op vier vrioritaire gebieden van overheidsbeleid verbe­ teringen aansebracht worden: het milieu; innovatie en concurrentievermogen; werkgelegenheid en het belastingstelsel.

Dit zijn de belangrijkste conclusies van een rap­ port over milieuheffingen dat op verzoek van het ■ zorgvuldige opzet van de heffing; Europees Parlement door het Europees Milieu­ ■ gebruik van milieuheffingen en de inkom­ agentschap (EMA) is opgesteld. Het rapport geeft sten daarvan als onderdeel van beleidspak­ een overzicht van de belangrijkste diskussie­ ketten en groene belastinghervormingen; punten op het gebied van milieuheffingen, waar­ bij de nadruk vooral ligt op de milieu­effectiviteit ■ geleidelijke invoering; van deze heffingen en op de politieke obstakels ■ uitgebreid overleg, en voorlichting. voor de invoering ervan. Het geeft alleen voor­ beelden van milieuheffingen ter illustratie; Mogelijke negatieve effecten kunnen door boven­ complete evaluaties zijn verkrijgbaar bij de OESO (1995). staande maatregelen verzacht worden, zoals

6

SAMENVATTING

Hoofdpunten Waarom milieuh effingen?

2

regulerende heffingen ­ bedoeld om het gedrag van producenten en/of consumenten te veran­ deren; en

3

inkomsten­genererende milieuheffingen ­ voorna­ melijk bedoeld om de overheidsinkomsten te vergroten.

De belangrijkste redenen om gebrui te maken van milieuheffingen luiden als volgt: het zijn bijzonder doeltreffende instrumenten voor de internalisering van externe kosten, d.w.z. dat de kosten van milieugebruik en ­schade (en het herstel daarvan) direct opgenomen worden in de prijzen van de goederen, diensten of activi­ teiten die deze kosten en schade veroorzaken; ook dragen zij bij aan de uitvoering van het beginsel „de vervuiler betaalt" en aan de inte­ gratie van economisch en milieubeleid; ze kunnen zowel consumenten als producenten stimuleren om hun gedrag te veranderen en hulp­ bronnen „milieu­efficiënter" te gebruiken, inno­ vatie en structurele veranderingen te bevorderen en te zorgen voor een betere naleving van de regelgeving; ze kunnen leiden tot meer inkomsten die gebruikt kunnen worden om de milieu­uitgaven te ver­ groten, en/of om belastingen op arbeid, kapitaal en spaargeld te verlagen; ze kunnen bijzonder doeltreffende beleidsinstru­ menten vormen voor de aanpak van actuele milieuprioriteiten betreffende zulke uiteenlopen­ de bronnen van verontreiniging als verkeers­ emissies (waaronder de lucht­ en zeevaart), afval (bijvoorbeeld verpakking, batterijen) en chemi­ caliën in de landbouw (bijvoorbeeld pesticiden en kunstmest).

In de praktijk komen combinaties van deze drie func­ ties vaak voor. De milieuheffingen hebben zich in het algemeen ontwikkeld van bestemmingsheffingen in de jaren zestig en zeventig tot een combinatie van sti­ mulerende en inkomsten­genererende milieuheffin­ gen in dejaren tachtig en negentig; meer recentelijk worden deze heffingen geïntegreerd in „vergroening van het belastingstelsel" waarbij sommige belastin­ gen op positieve elementen als arbeid vervangen worden door belastingen op negatieve elementen als verontreiniging.

Wie maakt gebruik van milieuheffingen? De huidige tendensen met betrekking tot milieu­ heffingen (hier onderverdeeld in energieheffingen en overige milieuheffingen) kunnen als volgt worden samengevat: ■

milieuheffingen, (anders dan energieheffingen volgens de DG XXI­classificatie van de Europese Commissie), vormden in 1993 slechts 1,5% van alle EU­belastingen; in slechts enkele landen ligt het percentage milieuheffingen hoger (Neder­ land 5,1%, Denemarken 4%) ; heffingen die geclas­ sificeerd zijn als energieheffingen vormden echter een hoger percentage van de belastingen (in de EU gemiddeld 5,2%), ongeveer 10% in Portugal en Griekenland en 6 à 7% in Italië en het VK);

■

sinds 1980 laten algemene belastingtendens en een groei van belastingen op arbeid en een afname van de belastingen op kapitaal zien, terwijl het aandeel van energie­ en milieuheffingen relatief stabiel bleef, met een lichte toename van de energieheffingen;

■

hoewel er slechts weinig vorderingen zijn gemaakt met de invoering van milieuheffingen in EU­verband, is er in de afzonderlijke Lid­Staten aanzienlijke vooruitgang geboekt, met name in Noordeuropese landen;

Soorten milieuh effingen Om de effectiviteit van milieuheffingen eenvoudiger te kunnen meten, zijn deze onderverdeeld in drie hoofdsoorten, al naar gelang de belangrijkste beleidsdoelstellingen ervan: bestemmingsheffingen ­bijvoorbeeld bedoeld om de kosten van milieudienstverlening en van maatregelen ter beperking van de verontreini­ ging te dekken, zoals waterzuivering (kosten­ dekkende heffingen); deze kunnen ook gebruikt worden voor verwante milieu­uitgaven (geoor­ merkte heffingen);

SAMENVATTING 7

■

verscheidene landen integreren op dit moment milieuheffingen in een „vergroening van het belas­ tingstelsel", waarbij de inkomsten uit de nieuwe belastingen gebruikt worden om andere belas­ tingen, zoals de belasting op arbeid, te verlagen.

Hebben milieuheffingen effect? In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de resul­ taten van de beoordeling en van de kwalitatieve waar­ dering van het kleine aantal beschikbare evaluatie­ onderzoeken betreffende milieuheffingen. De voornaamste conclusies zijn: ■

de beoordeelde heffingen hadden een positieve uitwerking op het milieu en bleken in de meeste gevallen kosteneffectief te zijn, binnen de beper­ kingen van het onderzoek;

■

voorbeelden van bijzonder doeltreffende heffin­ gen zijn de heffingen op luchtverontreiniging in Zweden, op waterverontreiniging in Nederland en de NO ­heffing en differentiële heffingenstel­ sels voor voertuigbrandstoffen in Zweden;

■

■

■

■

regulerende heffingen hebben in het algemeen aanzienlijke positieve milieu­effecten mits de heffing voldoende hoog is om maatregelen ter beperking van de verontreiniging te bevorderen; er wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de milieu­effectiviteit van de bestemmingsheffin­ gen door inkomsten daaruit voor verwante milieu­uitgaven te gebruiken; de effecten van milieuheffingen kunnen al bin­ nen relatief korte tijd (2­4 jaar) zichtbaar worden en deze heffingen steken derhalve gunstig af bij andere milieubeleidsmiddelen, hoewel het soms 10­15 jaar kan duren voordat energieheffingen (en sommige regelgeving) een aanzienlijk sti­ mulerend effect sorteren; het is niet eenvoudig een heffing en de milieu­ effecten ervan te beoordelen; heffingen maken vaak deel uit van een beleidspakket dat moeilijk in onderdelen uitgesplitst kan worden: het is dan ook niet altijd mogelijk de doeltreffendheid van de heffing op zich duidelijk vast te stellen.

Verder kunnen heffingen vele milieu­effecten en bij­ komstige voordelen met zich meebrengen waardoor

het beleid op vier prioritaire gebieden verbeterd kan worden, namelijk het milieu, innovatie en concur­ rentievermogen, werkgelegenheid en het belasting­ stelsel.

Politieke obstakels Er bestaan een aantal belangrijke politieke obstakels voor de invoering van milieuheffingen, met name energieheffingen: ■

de verwachte effecten op het concurrentievermo­ gen, en vaak op de werkgelegenheid, vooral in bepaalde sectoren/regio's;

■

de verwachte effecten op lage­inkomensgroepen (d.w.z. de armen betalen naar verhouding meer dan de rijken) ;

■

verwachte tegenstrijdigheden tussen nationale heffingen en regelgeving van de EU of betreffende de wereldhandel;

■

het unanimiteitsbeginsel van de EU wanneer over fiscale maatregelen gestemd wordt: de heffingen zijn alleen effectief als ze hoog zijn;

■ ■

het verwachte conflict tussen gedragsverande­ ring (d.w.z. minder belastingen) en behoud van inkomsten;

■

bestaande subsidies en regelgeving, enz. met een negatieve uitwerking op het milieu; en

■

andere beleidsvormen en culturen die de invoe­ ring van milieuheffingen bemoeilijken of onmo­ gelijk maken.

Uit het rapport blijkt dat de meeste obstakels voor de invoering van heffingen kunnen worden weggenomen door: ■

de afschaffing van milieu­perverse subsidies en regelgeving;

■

een zorgvuldige opzet van de heffingen en van verzachtende maatregelen;

■

het gebruik van milieuheffingen en de inkom­ sten daarvan als onderdeel van beleidspakketten en groene belastinghervormingen;

■

geleidelijke invoering;

■

uitgebreid overleg; en

■

voorlichting.

Tabel 1: Samenvatting van een beoordeling (1) van geselecteerde milieuheffingen Instrument

Milieueffect Regulerend Opmerkingen over de algehele effec effect vererende milieuheffingen Het gemiddelde zwavelgehalte daalde in 2 jaar sterk (40%) niet als gevolg Zwavelheffing (S) dat de uitstoot van zwavel aanzienlijk verminderd werd. Hoewel het hier ging om een inkomsten-genererende milieuheffing, had deze een sterk regulerend effect, waarschijnlijk dankzij het hoge heffingspercentage. C02-he£fing (S)

?/+

C02-heffing (N)

++

Heffing op binnenlandse vluchten (S)

+

Afvalstoffenheffing (DK)

++

Wat betreft de stadsverwarming vond in 2 jaar een verschuiving plaats van fossiele brandstoffen naar biobrandstoffen; een groter concurrentievermogen van warmtekrachtproduktie. Deelanalyses laten een aantal effecten zien, zoals een vermindering van de totale CO,-uitstoot met 3-4% in 2-3 jaar, en deze tendens wordt steeds sterker. Eén luchtvaartmaatschappij heeft de verbrandingskamers versneld vervangen; in de afgelopen 1-3 jaar is er enig effect geconstateerd op de uitstoot in het algemeen. Beoordeling is nog aan de gang: een enorme toename van hergebruikt sloopafval met 12-82% in 6-8 jaar; afname van de afvalproduktie; door de heffing worden de kosten van afvallozing bijna verdubbeld.

lerende heffingen Differentiële heffing +++ op ongelode benzine (S)

De differentiële heffing leverde een aanzienlijke bijdrage aan de geleidelijke uitbanning van lood in 5-7 jaar; deze heffing dekte blijkbaar de aanvullende kosten van de produktie van ongelode benzine: er ging een sterk stimulerend effect van uit. De differentiële heffing leidde in 3-4 jaar tot een enorme toename van het marktaandeel van „schonere" brandstof die voldeed aan strengere milieueisen. Verlagingen van de heffingen op dergelijke brandstoffen hebben een sterk stimulerend effect omdat de produktiekoslen daardoor teruggebracht worden tot een niveau dat lager is dan dat van standaardbrandstoffen Beperking van de afvalproduktie met ten minste 15% in 2-3 jaar, met als gevolg dat de geplande verbrandingscapaciteit werd teruggebracht. De opzet en de hoogte van de heffing zorgden voor een stimulerend effect op maatregelen voor toezicht op en beperking van de verontreiniging in aan de heffing onderhevige installaties en hielpen de NOx-uitstoot in 2 jaar met 35% te verminderen; het vergunningenbeleid werd met succes versterkt.

Differentiële heffing +++ op „schonere" diesel (S) Heffing op giftig afval (D) NO-heffing (S)

Heffing op kunstmest (S) Heffing op waterverontreiniging (F)

+0

Heffing op waterverontreiniging (D) Bestemmingsheffingen (gebruikersheffinge Heffing op waterverontreiniging (NL) +++ +

Heffing op huishoudelijk afval (NL)

+

?/+

Binnen het kader van hel landbouwhervormingsbeleid was dit een van de factoren die bijdroegen aan een verminderd gebruik van kunstmest in 5-10 jaar. Het is mogelijk dat belastingvermindering en sectorovereenkomsten enige positieve milieu-effecten hebben gehad in 10-12 jaar; de heffingsinkomsten zijn bescheiden. Positief effect op de aanvraag en afgifte van vergunningen voor minder verontreinigende activiteiten. Vroegtijdige aankondiging droeg ertoe bij dat de bouw van afvalwaterzuiveringsinstallaties werd versneld.

Dankzij de heffing kwamen er gelden vrij voor een snelle toename van de zuiveringscapaciteit; hoewel de heffingshoogte gering was, konden de inkomsten daarvan gebruikt worden om de zuiveringscapaciteit uit te breiden; mede hierdoor kon de waterkwaliteit in 10-15 jaar aanzienlijk verbeterd worden. Een eerlijker verdeling van de kosten voor de verwerking van huishoudelijk afval; de hoeveelheid afval is verminderd (10-20% minder afval per hoofd van de bevolking), hetgeen aan variabele heffingspercenlages te danken kan zijn.

Bestemmingsheffingen (produktheffingen) 0

Dankzij de heffing is het recyclen van Pb-batterïjen haalbaar geworden; het inzamelingspercentage bedroeg in 1993 959¿ (60% in 1989); voor andere batterijen is het effect nog steeds onduidelijk.

Heffing op vliegtuig- + lawaai (NL)

0

Bevredigend wat betreft inkomsten; maakte geluidsisolatiemaatregelen rond de luchthaven kostendekkend.

Verklaring tekens:

+/++/+++

» klein/matig/groot effect = geen of verwaarloosbaar effect = onbekend effect

Heffingen op batterijen (S)

++

0 ?

1) De beoordeling van het regulerend effect vindl plaats op grond van bewijzen dat de betalers van de heffingen al dan niet aangemoedigd worden de verontreiniging te beperken; deze aanmoediging vindt vooral plaats wanneer er aanzienlijke verschillen bestaan lussen de hoogte van de heffing en de kosten van maatregelen 1er beperking van de verontreiniging. De milieu-effectiviteit is gebaseerd op bewijzen dat een positieve uitwerking op het milieu al dan niet aan de heffing te danken is. Len vraagteken betekent gebrek aan bewijs.

SAMENVATTING

De kwesties van de verenigbaarheid met EU­regel­ geving en het unanimiteitsbeginsel van de EU moe­ ten aangepakt worden. Het algehele concurrentievermogen van landen kan verbeterd worden door goed doordachte heffingen die kunnen aansporen tot innovatie en structurele verandering.

Aanbevelingen 1 Meer gebruik m a k e n van milieuheffingen Sinds de Top van Rio de Janeiro in 1992 wordt in brede kring erkend dat produktie­ en consumptie­ patronen gewijzigd moeten worden. Toch werd in het eind 1995 door het EMA gepubliceerde rapport betreffende de evaluatie van het Vijfde milieuactie­ programma (5l' MAP) „Milieu in de Europese Unie 1995" geconcludeerd dat drie jaar na de publikatie van het 5C MAP „... de meeste produktie­ en con­ sumptietendensen ongewijzigd zijn gebleven...". Naast andere beleidsinstrumenten kunnen ook milieuheffingen helpen dergelijke structurele veran­ deringen te bewerkstelligen door prijssignalen en marktverstoringen te corrigeren. Er moet derhalve op grotere schaal gebruik van gemaakt worden. Het gebruik van milieuheffingen kan met name op de volgende drie manieren vergroot worden: ■

uitbreiding ervan naar meer Europese landen;

■

versterking van de harmonisatie en verenigbaar­ heid ervan in EU­verband;

■

ontwikkeling van nieuwe belastinggrondslagen. die steeds meer gebaseerd zijn op grondstoffen en emissies en die uitgebreid worden tot nieuwe of ruimere belastinggrondslagen als waterge­ bruik, delfstoffen, gevaarlijke chemicaliën, ver­ voer (lucht­ en zeevaart), grondgebruik en toe­ risme. Materiële hulpbronnen als energie en delfstoffen die in het economische verkeer gebruikt worden en de opbrengsten uit grond­ gebruik kunnen belangrijke belastinginkomsten opleveren voor groene belastinghervormingen.

2 Zorgvuldige o p z e t e n invoering De gunstige effecten van milieuheffingen en de mogelijkheden er steeds meer gebruik van te maken, zijn aanzienlijk, maar een zorgvuldige opzet

9

en invoering ervan zijn nodig om deze positieve pun­ ten in de praktijk te realiseren. Zonder de pretentie te hebben volledig te zijn, wordt in onderstaande tabel een overzicht gegeven van punten die van belang zijn voor een geslaagde uitvoering van milieu­ heffingen. 3 Meer en betere beoordeling De theoretische beoordeling van het stelsel van milieuheffingen is goed ontwikkeld, maar adequate beoordelingen van praktische ervaringen met der­ gelijke heffingen zijn in vergelijking nog steeds zeld­ zaam. Dientengevolge kunnen de besluitvormings­ processen gehinderd worden doordat er te weinig informatie over de resultaten van verschillende beleidsopties beschikbaar is. Verbetering van deze situatie vergt grotere beoordelingsinspanningen, een grotere beschikbaarheid van betrouwbare gege­ vens en beoordelingsmechanismen die in het beleidspakket zijn opgenomen. De noodzaak om de beoordeling te integreren in de opzet van heffingen, is erkend door de OESO, die haar goedkeuring heeft verleend aan methodologische richtsnoeren voor de beoordeling van economische instrumenten (OESO 1996, worden binnenkort gepubliceerd). 4 M e e r o n d e r z o e k , m e t n a m e betreffende beleidspakketten en externe kosten Milieuheffingen werken vaak het best wanneer zij deel uitmaken van een beleidspakket dat ge­ richt is op de aanpak van één (of meer) milieu­ proble (e) m (en); de wisselwerking tussen verschil­ lende beleidsmiddelen is dan echter complex. Verdere analyse van en inzicht in deze kwesties kun­ nen een uitermate belangrijke bijdrage leveren aan toekomstige beleidsvorming. Het zou bijzonder de moeite waard zijn een kader te ontwikkelen waaruit de mogelijke toepasbaarheid van verschillende beleidsinstrumenten aan de hand van een typologie van milieuproblemen kan worden opgemaakt. Om ten slotte de opzet van milieuheffingen te ver­ beteren, is onderzoek nodig op gebieden als econo­ mische modellering en de beoordeling van externe kosten, met name wat de spreiding ervan betreft. Er is duidelijk meer onderzoek nodig, maar er is reeds voldoende bekend om een verdere beleids­ ontwikkeling inzake milieuheffingen te rechtvaardi­ gen.

10

SAMENVATTING

Checklist voor de geslaagde invoering van milieuheffingen: ■ Vooronderzoek naar de mogelijke effecten van het heffingen­/beleidspakket, met name de berekening van de kosten ter beperking van de verontreiniging in iedere sector, de gevolgen voor de inkomensverdeling; en de kosten en vaten van de verbe­ tering van de milieu­efficiëntie; ■ Vroegtijdige en grotere betrokkenheid van heffing­/belastinginstanties; ■ Uitgebreid overleg met belanghebbenden en het publiek; ■ Vroegtijdige aankondiging van milieuheffingen; ■ Invoering van de heffingen als onder deel van een beleidspakket van aanvullende maatregelen; ■ Geleidelijke invoering van de heffing; ■ Terugsluizing van inkomsten voor: ­ belastingbetalers, bijvoorbeeld voor milieumaatregelen, via kortingen of investe­ ringsprikkels, verstrekking van informatie en opleiding; ­ verwante sectoren (bijvoorbeeld de inkomsten uit een afvalstoffenheffing gaan gedeel­ telijk naar de sector afvalstoffen); ­ verlaging van andere belastingen, zoals de belastingen op arbeid; ■ Versterking van het regulerend effect door: ­ het reële prijssignaal over lange perioden geleidelijk te vergroten; ­ vrijstellingen geleidelijk te verminderen;

HET COMPLETE RAPPORT IS ALS VOLGT OPGEBOUWD

HET COMPLETE RAPPORT IS ALS VOLGT OPGEBOUWD:

VOORWOORD SAMENVATTING INLEIDING WAAROM MILIEUHEFFINGEN? SOORTEN MILIEUHEFFINGEN WIE MAAKT GEBRUIK VAN MILIEUHEFFINGEN? HEBBEN MILIEUHEFFINGEN EFFECT? INVOERING: OBSTAKELS EN OPLOSSINGEN AANBEVELINGEN VOOR TOEKOMSTIGE ACTIE EN ONDERZOEK BIJLAGE I - ALGEMENE TENDENSEN IN HET BELASTINGSTELSEL 1970-1990 BIJLAGE II - OVERZICHT VAN DE BIJZONDERHEDEN VAN GEËVALUEERDE HEFFINGEN BIJLAGE III - ENKELE MILIEUHEFFINGEN DIE GEEN ENERGIEHEFFINGEN ZUN

11

Europees Milieuagentschap MILIEUHEFFINGEN Invoering en milieu-effectiviteit — Samenvatting Luxemburg: Bureau voor officiële publikaties der Europese Gemeenschappen 1997 — 11 p. — 1 7 , 6 x 2 5 cm ISBN 92-9167-014-6

Venta · Salg · Verkauf · Πωλήσεις · Sales · Vente · Vendita · Verkoop · Venda · Myynti · Försäljning BELGIOUE.-BELGIE

GRAND-DUCHE DE LUXEMBOURG

SCHWEIZ'SUISSE/SVIZZERA

ISRAEL

Moniteur beige/Belgisch Staatsblad Rue de Louvam 40-42' Leuvenseweg 40-42 B-1000 Bruxelles/Brussel Tél. (32-2)552 22 1 1 Fax (32-2)511 01 Θ4

Messageries du livre Sari 5. rue Raiffeisen L-2411 Luxembourg Té!. (352)40 10 20 Fax (352)490 661 E-mail: [email protected]

OSEC Stampfenbachstraße 85 CH-8035 Zürich Tel. (41-1)365 5315 Fax (41-1)365 54 11 E-mail: urs.leimbacher@>ecs.osec.inet.ch URL: www.osec.ch

R.O.Y. International 17, Shimon Halarssi Street PO Box 13056 61130 Tel Aviv Tel. (972-3)546 14 23 Fax (972-3)546 14 42

Jean De Lannoy Avenue du Roi 202/ Konmgslaan 202 B-1060 Bruxelles/B russe I Tél. (32-2) 538 51 69 Fax (32-2)538 08 41 E-mail: jean de.lannoy@infoboard be

Abonnements:

Librairie européenne.'Europese Boekhandel Hue de la Loi 244/ Wetstraat 244 B-1040 BruxetleS'Brussel Tél. (32-2)295 26 39 Fax (32-2) 735 08 60

J. H. Schultz Information A/S Herstedvang 10-12 OK-2620 Albertslund Tlf (45)43 63 23 00 Fax (45)43 63 19 69 E-mail: [email protected] URL: www.schullz.dk DEUTSCHLAND Bundesanzeiger Verlag Breite Straße 78-80 Postfach 10 05 34 D-50667 Köln Tel. (49-221)20 29-0 Fax (49-221)20 29 278

Sub-agent for the Palestinian Authonty:

NIS CR-prodejna Konviktska 5 CZ-11357 Praha 1 Tel. (42-2) 24 22 94 33 Fax (42-2)24 22 94 33 E-mail: [email protected] URL: www.nis.cz

Index Information Services PO Box 19502 Jerusalem Tel. (972-2)27 16 34 Fax (972-2)27 12 19

NEDERLAND

CYPRUS

SDU Servicecentrum Uitgevers Christoffel Planlijnstraat 2 Postbus 20014 2500 EA 's-Gravenhage Tel. (31-70)378 98 80 Fax (31-70)378 97 83 E-mail: [email protected] URL: www.sdu.nl.

Cyprus Chamber Ol Commerce & Industry 38. Grivas Digenis Ave Mail orders: PO Box 1455 CY-1509 Nicosia Tel. (357-2)44 95 00/46 23 12 Fax (357-2) 361 044 E-mail: cy 1691 ei c_cyprus@ vans.infon et.com

OSTERREICH

MAGVARORSZAG

Manz'sche Verlags- und Unlversttâtsbuchhandlung G mbh Siebenbrunnengasse 21 Postlach 1 A-1050 Wien Tel. (43-1) 53 161 334/340 Fax (43-1) 53 161 339 E-mail: [email protected] URL: www.auslria EU.net:81/manz

G.C. Eleflheroudakis SA International Bookstore Panepistimiou 17 GFM05 64 Athens Tel. (30-1)331 41 8 0 1 2 3 Fax (30-1)323 98 21 E-mail: [email protected]

Mundi Prensa Libros, SA Castellò. 37 E-28001 Madrid Tel. (34-1)431 33 99/431 32 22 Fax (34-1)575 39 98 E-mail: [email protected] URL: www.tsai.es'mprensa Boletín Oficial del Estado Trafalgar. 27-29 E-28071 Madrid Tel. (34-1) 538 22 95 (Libros)/ 384 17 15 (Suscripciones) Fax (34-1)538 23 49 (Libros). 384 17 14 (Suscripciones) URL: www.boe.es Mundi Prensa Barcelona Conseil de Cent, 391 E-08009 Barcelona Te!. (34-3)488 34 92 Fax (34-3] 487 76 59

Journal officiel Service des publications des CE 26. rue Desaix F-75727 Paris Cedex 15 Tél. (33 1)40 5077 01/31 Fax (33-1)40 58 77 00

Government Supplies Agency Publications Section 4-5 Harcourt Road Dublin 2 Tel. (353-1) 661 31 1! Fax (353-1)475 27 60 ITALIA Licosa SpA Via Duca di Calabria, 1/1 Casella postale 552 1-50125 Firenze Tel. (39-55)64 54 15 Fax (39-55) 64 12 57 E-mail: [email protected] URL: icl382alea.ilVirlual.Ubrary.bibliot.Vetrina; liCOSâ/ltl .htm

Euro Info Service Europa Haz Margilsziget PO Box 475 H-1396 Budapest 62 Tel. (36-1) 11 16061/11 16 216 Fax (36-1)302 50 35 E-mail: [email protected] URL: www.euroinfo.hulndex.htm MALTA

PORTUGAL GREECE ΕΛΛΑΔΑ

E-rnail: [email protected]

CESKAREPUBLIKA Messageries Paul Kraus 11. rue Christophe Plantin L-2339 Luxembourg Tél. (352)499 88 88 Fax (352)499 888 444 E-mail: [email protected] URL: www mpk.lu

Imprensa Nacional-Casa da Moeda, EP Rua Marques de Sá da Bandeira, 16 A P-1050 Lisboa Codex Tel. (351-1)353 03 99 Fax (351-1)353 02 94/384 01 32 Distribuidora de Livros Bertrand Ld.' Rua das Terras dos Vales, 4 A Apartado 60037 P-2701 Amadora Codex Tel. (351-1)495 90 50495 87 87 Fax (351-1)496 02 55

Miller Distributors Ltd Malta International Airporl PO Box 25 LOA 05 Malta Tel. (356)66 44 88 Fax (356)67 67 99 POLSKA Ars Poiona Krakowskie Przedmiescie 7 Skr. pocztowa 1001 PL-00-950 Warszawa Tel. (48-2)26 12 01 Fax (48-2) 26 62 40

SUOMI/FINLAND TÜRKIYE Akateeminen Kirjakauppa / Akademiska Bokhandeln Pohjoisesplanadi 39 Norra esplanaden 39 PL/PB 128 FiN-00101 Helsinki/Helsingfors Tel. (358-9) 121 41 Fax (358-9) 121 44 35 E-mail: [email protected] URL: booknet.cultne1.fi'akaindex.htm

BTJ AB Traktorvagen 11 PO Box 200 S-22100Lund Tel. (46-46) 18 00 00 Fax (46-46) 18 01 25 E-mail: [email protected] se URL: www.btj.se.mediaeu

Dünya Infotel A.S. Istiklâl Cad. No: 469 TR-80050 TuneMstanbul Tel. (90-212)251 91 96 (90-312)427 02 10 Fax (90-212)251 91 97 BÃLGARIJA Europress-Euromedia Ltd 59, Bid Vitosha BG-1000 Sotia Tel. (359-2)80 46 41 Fax (359-2)80 45 41 HRVAT5KA

RUSSIA CC EC 60-letiya Oktyabrya Av 9 117312 Moscow Tel. (095) 135 52 27 Fax (095)135 52 27 AUSTRALIA Hunter Publications PO Box 404 3167Abbotsford, Victoria Tel. (61-3) 941 7 53 61 Fax (61-3)941971 54 CANADA Uniquement abonnements Subscriptions only: Renouf Publishing Co. Ltd 1294 Algoma Road K1B 3W6 Ottawa. Ontano Tel. (1-613)741 73 33 Fax (1-613) 741 54 39 E-mail: [email protected] URL: fox.NSTN.Ca/-renouf

EGYPT The Middle East Observer 41, Shenl Street Cairo Tel. (20­2) 39 39 732 Fax (20-2) 39 39 732 JAPAN PSI-Japan Asahi Sanbancho Plaza «206 7-1 Sanbancho, Chiyoda-ku Tokyo 102 Tel. (81-3) 3234 69 21 Fax (81-3] 3234 69 15 E-mail: [email protected] URL: www.psi-japan.com SOUTH AFRICA Sarto 5th Floor Expon House, CNR Maude S West Streets PO Box 782 706 2l46Sandton Tel. (27-11)883 37 37 Fax (27-11)883 65 69 UNITED STATES OF AMERICA

Mediatrade Ltd Pavia Halza 1 HR-10000 Zagreb Tel. ¡385-1)43 03 92 Fax (385-1)44 40 59

Bernan Associates 4611 -F Assembly Drive MD20706 Lanham Tel. (301 ) 459 2255 (toil free telephone) Fax (800) 865 3450 (toll free fax) E-mail: query@bernan com URL: www bernan.com

ROMANIA

MEXICO

Euromedia Sir. G-ral Benhelot Nr 4t RO-70749 Bucuresti Tel. (40-1) 210 44 01 614 06 64 Fax (40-1)21044 01/31296 46

Mundi-Prensa Mexico, SA de CV Rio Panuco, 141 Delegación Cuauhtemoc ME-06500 México DF Tel. (52-5)553 56 5860 Fax (52-5)514 67 99 E-mail: 104164,23compuserve,com

UNITED KINGDOM The Stationery Office Ltd (Agency Section) 51, Nine Elms Lane London SW8 5DR Tel.(44-171)873 9090 Fax (44-171)873 8463 URL: www.lhe-stationery-office.co.uk

SLOVAKIA

Bokabud Larusar Blonda! Skólavörduslig. 2 IS-101 Reykiavik Tel. (354) 55 15 650 Fax (354) 55 25 560

Slovenska Technicka Kniznica Nämestie slobody 19 SLO-81223 Bratislava 1 Tel. (42­7)53 18 364 Fax (42-7) 53 18 364 E-mail: [email protected] SLOVENIA

NIC Info A S Ostenjoveien 18 Boks 6512 Elterslad N-0606Oslo Tel. (47-22)97 45 00 Fax (47-22)97 45 45

Gospodarski Vestnlk Zalozniska skupina d.d Dunajska cesta 5 SI-1000 Ljubljana Tel. (386) 61 133 03 54 Fax (386)61 133 91 28 E-mail: [email protected] URL: www.gvestnik.si

REPUBLIQUE DE COREE Kyowa Book Company 1 F l . Phyung Hwa Bldg 411 -2 Hap Jeong Dong, Mapo Ku 121-220 Seoul Tél. (82-2) 322 6780 1 Fax (82-2) 322 6782 Email: [email protected].

Bitte wenden Sie sich an ein Büro Ihrer Wahl Please contact lhe sales office of your choice Veuillez vous adresser au bureau de vente de voire choix

Europees Milieuagentschap

*

• * • EUR

BUREAU VOOR OFFICIËLE PUBLIKATIES *

* op • *

* *

ISBN

TE-TlbT-Gm-b

DER EUROPESE GEMEENSCHAPPEN

L-2985 Luxembourg

789291"670 147

Kongens Nytorv 6 DK-1050 Kopenhagen K Denemarken Tel. (+45) 3336 7100 Fax. (+45) 3336 7199