s c In . i p O vernem ing van artikelen e n z. zander toestem m ing van de uitgevers is verboden J a a r a b o n n e m e n t (bij v o o r u i t b e t a l i n g ) f 3 1 .20, b u it e n N e d e r l a n d f 52, -, losse n u m m e r s f 2,10, v a n o u d e j a a r g a n g e n f 2,60 ( a ll e p r ij z e n incl. B . T . W . )
w
e
e
r
f
14-DAAGS TIJDSCHRIFT, GEW IJD AAN SCHEEPSBOUW, SCHEEPVAART EN HAVENBELANGEN ORGAAN VAN : NED ER LA N D SE VE R E N IG IN G V A N T E C H N IC I O P SCHEEPVAARTGEBIED
-
CENTRALE B O N D
V A N SCHEEPSBOUWMEESTERS IN N E D E R L A N D - N A T IO N A A L IN S T IT U U T V O O R SCHEEPVAART EN SCH EEPSBO UW - N E D E R L A N D S C H S C H E E P S B O U W K U N D IG PRO EFSTA TIO N R E D A C T IE : ir. J. N . Joustra, prof. Ir. J. H . K rietem eijer, prof. d r. ir. W . P. A. van Lam m eren en
UITGEVERS W Y T - RO TTERDAM 6 T e l . 25 45 0 0 * . P ie te r de H o o c h w e g 111, T e l e x 21408, P os tre ke nin g 58458
J. G. F. W a rris
—
REDACTIE-ADRES : Burg. s'Jacobplein 10. Rotterdam -2, Telefoon 12 60 30
ZE VEN EN D ER TIG S TE JA A R G A N G
—
6 M A A R T 1970
—
NO
5
door
A U T O M A T IS E R IN G V A N DE T O E K O M S T IG E S C H E E P S IN S T A L L A T IE S
Di pl .
Ing.
JURGEN
RITTER H O FF
H annover
D e a u to m a tis e rin g b e h o o rt te g e n w o o rd ig in m in o f m e e r u it g e b re id e v o rm to t d e s ta n d a a rd u itru s tin g v a n de m a c h in e k a m e r. In d e la a ts te ja re n k o n d e n d e b e g in m o e ilijk h e d e n v o o r het g ro o ts te d e e l o v e rw o n n e n w o rd e n . M e n k w a m to t d e e rk e n n in g , d a t een ee n v o u d ig o v e rn e m e n v a n d e te la n d b e p ro e fd e a u to m a tise rin g in h e t sc h ip o n m o g e lijk is, d a t e r sa m e n w e rk in g tu sse n d e fa b rik a n te n v an r e g e la p p a ra tu u r m e t w e rv e n en re d e rije n n o o d z a k e lijk is, d a t e r tijd v o o r d e th e o re tis c h e p la n n in g e n p ra k tis c h e b e p ro e v in g u itg e tro k k e n m o e t w o rd e n en d a t in h e t b ijz o n d e r g e w ic h t g e h e c h t m o e t w o rd e n a a n d e c o n stru c tie en o p ste llin g v a n d e tra n s m itte rs [1, 2, 3].
g e g ro e id z o u d e n zijn. „ M e t a u to m a tis e rin g ” k o n d e ze o n tw ik k e ling a fg e re m d w o rd e n . D e p e rso n e e lsb e z e ttin g d a a ld e in d e lo o p v an d e la a tste tie n ja re n v a n ca. 50 to t w ein ig b o v en 30 m a n [4, 5],
V o o r d e to e k o m s t zijn th a n s d rie p ro b le m e n in te re ssa n t: 1. H o e ver m o e t in d e to e k o m s t d e a u to m a tis e r in g uit een e c o n o m isc h en v e ilig h e id ste c h n isc h o o g p u n t d o o rg e ze t w o rd en ? E c o n o m is c h gezien m a g d e b e sp a rin g (b e s p a rin g a a n p e rso n e e l, d.w .z. a a n lo o n en sc h e e p sru im te ) n ie t d o o r h o g e re k o ste n a a n r e p a r a tu u r en o n d e rh o u d , e v e n tu e e l zelfs d o o r la n d p e rso n e e l, v e rlo re n g a a n . U it een o o g p u n t v a n v eilig h eid : In g ev al v a n n o o d , als h e t schip „ u it d e h a n d ” , o n g e sc h ik t v o o r m a n o e u v re re n , n a a r de n aa stbijzijn d e h a v e n g e b ra c h t m o e t w o rd e n , m a g w eg en s n ie t a a n w ezig m a c h in e p e rso n e e l de v eilig h eid v a n h e t sc h ip n ie t in g e v a a r g e b ra c h t w o rd e n . D a a rb ij te k e n t z ic h d e v o lg e n d e o n tw ik k e lin g af: F ig . 1 to o n t h o e bij e e n v ra c h ts c h ip „ z o n d e r a u to m a tis e rin g ” d e p e rso n e e lsk o ste n in d e lo o p v a n de tijd w e g e n s d e lo o n stijg in g
Zij m a a k t het de re d e r e e rd e r m o g elijk m e t de h u lp d a a rv a n in b e la n g rijk e m a te a fs ta n d te d o e n van m a c h in e p e rso n ee l, d a t ste e d s m in d e r b e s c h ik b a a r k o m t. A a n de w einige, v o o ra l u it v e ilig h e id ste c h n isc h e en e c o n o m isc h e re d e n e n n o o d zak elijk e m e n se n , k an e e n a ttra c tie v e d ien st a a n b o o rd g eb o d e n w o rd e n . T e g e n w o o rd ig w o rd t d e m a c h in e k a m e r slech ts n o g m et een g e re d u c e e rd e w a c h t b e d rev en , g e d ee ltelijk o p zee m et succes m e t een w a c h tb e d rijf m et één m an.
Fig. 2 to o n t e c h te r in w elk e m a te d e rela tiev e p e rso n e e lsk o ste n , b e tro k k e n op d e to ta le k o ste n v o o r m o d e rn e h a n d e lssc h e p e n , a fn e e m t: in 1958 ca. 13 % e n n u in de n a a ste to e k o m st nog slec h ts 2 % ! D a a ru it volgt, d a t in de to e k o m st d e a u to m a tis e rin g niet z o ze er u it e c o n o m isc h e o v e rw e g in g e n v e rd e re to e p a ssin g zal v in d e n .
In h e t begin v a n d e ja re n ’70 w o rd t h e t b e d rijf z o n d e r w a c h t o v e r 16 u u r m e e r en m e e r in g e v o e rd . M e e r d a n 50 % v a n alle th a n s bij d e c la ssific a tie m a a tsc h a p p ije n g e re g istre e rd e n ie u w e b o u w v an z e e sc h e p e n h e b b e n het c e rtific a a t 1 6 /2 4 , resp . u n a tte n d e d m a c h in e ry sp a c e (U M S ) a a n g e v ra a g d . Fig. 3 laat zie n , d a t h e t a a n ta l le d e n v a n d e b e m a n n in g v a n h et in fig. I b e d o e ld e sc h ip in tra p p e n van 1960 v a n m e e r d a n 50 m an en n u w einig b o v en 30 m an to t ca. 10 m a n (g e n e ra l p u rp o s e crew )
A u to m a tise rin g v a n d e to e k o m stig e d o o r dipl. ing. Jiirg e n R itte rh o ff
sc h e e p sin sta llaties
T h e W a g e n in g en B -screw series d o o r W . P . A . van L a m m eren , J. D. van M an en en M . W . C . O o sterv cld T a n d w ie lk a st bij W ilto n -F ije n o o rd g e a sse m b le erd E e n flexibel sc h e e p so n tw e rp N ie u w e e le k tro m a g n e te n m e t a lu m in iu m w ik k elin g en Personalaufwand eines 12000 tow-Motorfrachters
F iguur 1. U it „Schiff und H afen ” H eft 11/1969.
N ie u w sb e ric h te n
Per a o n a l a u f w a n d
bez.
Entwicklung der Besatzun/rsatarkft
auf Geearataufwand
F ig u u r 2.
Fiiguur 3.
a a n h e t e in d v a n d e ja r e n ’70 a fg e n o m e n m o e t zijn, zo als in te r n a tio n a le s te m m e n d a t v o o rs p e lle n [4, 5, 6].
G e b ru ik m a k e n v a n h e t s p e u rw e rk in d e se c tie „ sc h e e p sb e d rijfte c h n ie k ” v o o r d e ra tio n a lis e rin g v a n r e p a r a tu u r e n o n d e r h o u d . D e sy ste e m o p ste llin g k a n h e lp e n o m a a n d r ijfin s ta lla tie s te o n t w e rp e n , d ie z ic h g o e d le n e n v o o r a u to m a tis e rin g . W ij w e rk e n a a n d e T .H . te H a n n o v e r o o k in d it b e tre k k e lijk n ie u w e g e b ie d v a n d e s c h e e p s te c h n ie k , d o o r d a t wij b e zig z ijn a a n e e n a n a ly se v a n h e t g e d ra g bij s ta tio n a ire g e d e e lte lijk e b e la s tin g e n n ie ts ta tio n a ire g e d ra g in g e n bij v e ra n d e rin g v a n d e b e la stin g v a n sc h ip , s c h ro e f e n a a n d rijfin s ta lla tie , m e t in b e g rip v a n d e k o p p e lin g e n . H e t d o e l is n a u w k e u rig e r d e eise n a a n d e sc h e e p sv o o rts tu w in g s in s ta lla tie te le re n k e n n e n en h e t v a n d e b e la stin g a fh a n k e lijk e g e d ra g o n a fh a n k e lijk v a n h e t ty p e v a n d e v e r s to rin g v a n d e b e la stin g te k u n n e n b e sc h rijv e n e n v e rb e te re n .
O m geheel veilig te b lijv en , zal m e n in h e t b e g in w e g e n s alle n ie t te v o o rz ie n e g e b e u rte n is s e n , d ie a ltijd in e e n m a c h in e k a m e r v o o rk o m e n k u n n e n , é é n m a n — ev. e e n o n g e d ip lo m e e rd e — c o n tro le -ro n d g a n g e n la te n m a k e n en m issc h ie n , te r v isu e le o n d e rs te u n in g v a n d e a fs ta n d s b e d ie n in g o v e rg a a n to t d e h u lp v a n te le v is ie c a m e ra ’s. T e n s lo tte zal d e s c h e e p s v o o rts tu w in g s in s ta lla tie v a n k a d e to t k a d e g e a u to m a tis e e rd e n n ie t d o o r m e n se n g e c o n tro le e rd d e s c h ro e i d rijv e n e n d e e n e rg ie v o o r m a c h in e e n sc h e e p s g e b ru ik le v e re n . H e t k le in e a a n ta l m a c h in e p e rs o n e e l k o m t d a n a lle e n n o g in d e m a c h in e k a m e r v o o r o n d e rh o u d en re p a ra tie s o v e rd a g . O m d e te c h n is c h m o g e lijk e e n g e d e e lte lijk n o g sle c h ts k le in e sta p te d o e n , o o k h e t bij- en a f z e tte n v a n d e m a c h in e -in s ta lla tie n ie t g e d ee lte lijk , m a a r v o lle d ig te a u to m a tis e r e n , lijk t m ij n ie t g e re c h tv a a rd ig d en o n n o d ig , o m d a t e n e rz ijd s d e z e m a n o e u v re s z e ld e n v o o rk o m e n en a n d e rz ijd s d a a r v o o r to c h v o ld o e n d e g e k w a lific e e rd p e rso n e e l a a n b o o rd is v o o r h e t n o o d g e v a l, d a t d e a u to m a tie k u itv a lt. 2.
K a n in d e to e k o m s t d e a u to m a tie k n o g b e tro u w b a a rd e r w e rk e n ?
D ez e v ra a g m o e t en k a n m e t ja b e a n tw o o rd w o rd e n ! E v e n w e l m o et d a a rb ij m .i. d e to e k o m s tig e a u to m a tis e rin g n a a s t h e t o v e r w in n e n v a n d e v e rm e ld e o p p e rv la k k ig e m o e ilijk h e d e n e n k e le h e rv o rm in g e n v a n b in n e n u it o n d e r g a a n . O p g ro n d v a n d e m a n ie r, w a a ro p d e v e rs c h ille n d e s c h e e p s v o o rtstu w in g sin s ta lla tie s m e c h a n is c h e e n e rg ie le v e re n , b e z itte n ze een m e e r o f m in d e r g r o te in h e re n te g e s c h ik th e id v o o r a u to m a tis e rin g . M e n m o e t n a a r m o g e lijk h e d e n z o e k e n , d e s c h e e p s in s ta lla tie g e s c h ik te r v o o r a u to m a tis e rin g te m a k e n , d .w .z. d e v o o rts tu w in g s in sta lla tie s v o o r d e a u to m a tis e rin g e n n ie t o m g e k e e rd te o n t w e rp e n . H ie rto e e n ig e su g g esties: G e s c h e id e n h o u d e n v a n d e re g e lk rin g e n , m e t in b e g rip v a n alle h u lp k rin g e n e n h u lp m a c h in e s . H e t o n tw e r p e n v a n e e n v o u d ig e re g e lk rin g e n v o o r h o o fd - en h u lp m a c h in e s , e v e n tu e e l m e t a f s ta n d d o e n v a n la g e b ra n d s to f v e rb r u ik e n . D e to e p a ss in g v a n e e n v e rs te lb a re s c h ro e f m a a k t elk e sc h e ep sv o o rts tu w in g s in s ta lla tie g e m a k k e lijk e r v o o r a u to m a tis e rin g . S to o m tu r b in e -in s ta lla tie : W e g v a lle n v a n d e a c h te ru ittu rb in e , m e t in b e g rip v a n b e s tu rin g en re g e lin g , tijd - e n d r a a im o m e n tb e g re n z in g e n . T o e p a s s in g v a n tu s s e n o v e rv e rh ittin g d o o r r o o k gas w o rd t v eel m a k k e lijk e r. G a stu rb in e -in s ta lla tie : E e n v o u d ig e o p lo ssin g v a n d e o m z e tp ro b le m e n . W e g v a lle n v a n g e c o m p lic e e rd e o m k e e rta n d w ie lo v e rb re n g in g e n e n d e k o p p e lin g e n d a a r v o o r . D ie s e lm o to r in s ta lla tie s : W e g v a lle n v a n h e t o m k e e rm e c h a n is m e , d e a u to m a tis e rin g d a a r v a n . K le in e s c h e e p s s n e lh e d e n zijn m o g e lijk. V e re e n v o u d ig in g v a n h e t o m k e c rp ro c e s .
H e t to e p a sse n v a n e e n a n a lo g o n ligt h ie r n a tu u rlijk v o o r d e hand. M e t d e h u lp v a n een g o e d g e sla a g d e sy ste e m b e sc h rijv in g is d e to e p a ssin g v a n e e n u it z ic h z e lf o p tim a a l w e rk e n d e a d a p tie v e re g e lin g m o g elijk . D e w e g e n s d e in het s c h e e p s b e d rijf o p tr e d e n d e s to rin g e n v a n v e rs c h ille n d e a a rd v e ra n d e rlijk e s y s te e m p a ra m e te rs w o rd e n m et b e h u lp v a n e en o n -lin e -re k e n sch a k e 1 in g v e rw e rk t. H e t p rin c ip e v a n d e r e d u n d a n tie , d.w .z. d e re g elin g v a n b e la n g rijk e re g e lg ro o th e d e n m e e rv o u d ig d o o r g e lijk w a a rd ig e re g e l k rin g e n , v eilig te ste lle n (sta n d -b y -sc h a k e lin g ) m o e t bij de to e k o m stig e a u to m a tis e rin g m e e r in g a n g v in d e n te r v e rh o g in g v a n d e v e ilig h e id . D e bij d e to e k o m s tig e a u to m a tis e rin g a a n w e z ig e re k e n a p p a ra tu u r m o e t in h e t v rij te p ro g ia m m e r e n d eel sa m e n m e t d e c o n tr o le - a p p a r a tu u r e r v o o r g e b ru ik t w o rd e n o m n a a r a a n le id in g v an d e tijd -g e m id d e ld e w a a r d e n v a n e n k e le k a ra k te ris tie k e m e e t w a a rd e n te n d e n s o p g a v e n te d o e n o v e r d e o p la n g e te rm ijn v e r a n d e re n d e to e s ta n d v a n d e a a n d rijfin s ta lla tie . Bij to e p a s s in g v an een o n b e w a a k te m a c h in e k a m e r o v e r een la n g e re tijd zijn d e z e te n d e n s o p g a v e n z e k e r o n o n tb e e rlijk . 3.
W e lk e n ie u w e eisen ste lle n d e to e k o m s tig e sc h e e p sv o o rtstu w in g sin sra ila tie s aa n d e a u to m a tise rin g ?
Bij e n k e le n ie u w e o n tw e rp e n is n a a s t d e e c o n o m is c h e e n a lg e m e en c o n s tru c tie v e o v e rw e g in g e n als g e w ic h t en p la a ts ru im te , d e g e d a c h te a a n d e g e s c h ik th e id v o o r a u to m a tis e rin g n o g w el te veel o p d e a c h te rg ro n d g e b le v e n . D e r e d e r k an v a n a u to m a ti se rin g v a n d e m a c h in e k a m e r in d e to e k o m s t g e e n a fs ta n d d o en ! D e g a stu rb in e le e n t z ic h in h e re n t g o e d v o o r a u to m a tis e rin g . E e n p ro b le e m le v e rt h e t m a n o e u v r e e rg e d ra g e n d e a c h te r u it v a a rt. V a n d e v ijf b o v e n g e n o e m d e o p lo ssin g e n k o m t d e to e p a ssin g v a n e e n v e rs te lb a re s c h ro e f h et v e rs t a a n d e a u to m a ti se rin g te g e m o e t. D e g e b ru ik te u itla a tg a s s y s te m e n zijn u it d e a u to m a tis e rin g v a n d e d ie se lin sta lla tie s b e k e n d . D e b o v e n b e sc h re v e n s c h e e p s s to o m in s ta lla tie v a n d e to e k o m s t m e t m e e rtra p s - re g e n e ra tie v e v o e d in g s w a te rv o o rw a rm in g , tu s se n o v e rv e rh ittin g en d e d a a r d o o r m o g e lijk e stijg in g v a n d e b eg in d ru k , e v e n tu e e l m e t to e p a ssin g v a n k ete ls m e t g e d w o n g e n c irc u la tie , ste lt h o g e re e ise n a a n d e a u to m a tis e rin g . E e n re la tie f zich g o e d v o o r a u to m a tis e rin g le n e n d e s c h e e p s s to o m in s ta lla tie ,
e c h te r m et h o g e r b ra n d s to fv e ro ru ik en in v e ste rin g sk o sten : ketels m et n a tu u rlijk e c irc u la tie z o n d e r h e ro v e rv e rh ittin g en d u s lag ere b eg in d ru k en een klein a a n ta l v o o rw a rm e rs, e e n v o u d ig e sto o m tu rb in e m et a s g e n e ra to r en v e rs te lb a re sc h ro e f. Bij dieselin sta lla iies zal o o k in de to e k o m st d e in h e re n te g e sch ik th e id to t a u to m a tis e rin g d e in ric h tin g v a n a u to m a tise rin g teg e m o e t k o m en . D e v e rm o g c n sv e rg ro tin g v a n de zow el d ire c t als in d ire c t m et de sc h ro e fa s g e k o p p e ld e m o to re n stelt geen n ieu w e p ro b le m e n v o o r d e a u to m a tise rin g . D e m o e ilijk h e d en bij h e t o m k e re n v a n de d ra a iric h tin g en bij k le in e v a a rttra je c te n v an d e z eer snelle sch ep en m ei h o g e m o to rv e rm o g e n s w o rd en g ro te r. D e v e rste lb a re sc h ro e f zo u h ie r o p b e trek k e lijk e e n v o u dige w ijze b e h u lp z a a m bij k u n n e n zijn. Bij de to ep assin g van
d e v erm eld e m e e r u itg e b reid c b e n u ttin g van d e a fv o c rw a rm te (v erd a m p in g sk o e lin g , koeling bij ho g e te m p e ra tu u r) m o et m et b e tre k k in g to t de a u to m a tise rin g a fg ew o g en w o rd e n o f de g e hele in sta lla tie d o o r d eze op de h o o fd m a c h in e g e c o n c e n tre e rd e lev ering v an d e h u lp e n e rg ie en d e d a a r d o o r m ogelijke sch eid in g v a n regel k rin g lo p e n , e e n v o u d ig e r o f in g e w ik k e ld er w o rd t. D e a u to m a tise rin g v an een sc h eep sin sta lla tie v o o r kern en erg ie b re n g t v o o r h e t c o n v e n tio n e le d eel, o f d ie n u g a sg e k o eld is o f als b o v en b e sp ro k e n een sto o m k rin g lo o p , g een n ieu w e eisen m ee beh alv e d e b ek e n d e o f boven v erm eld e. H e t re a c to rd e e l m o et n o o d za k elijk e rw ijs vo lled ig g e a u to m a tise e rd zijn. D e te stellen eisen, in het b ijzo n d er w a t d e v eilig h eid b e tre ft, zu llen h o o g zijn.
LITE R A TU U R 1. Gray, D. : M arine autom ation - present and future. IM AS L on don, June 1969 Section 13, C ontrol Engineering S. 1/7. 2. Com m onsense about autom ation. T he M otor Ship, Febr. 1969 S. 530/3. 3. Schlothauer, D . : Beitrag zur Entw icklung und den Entw icklungs tendenzen der Schiffsautom atisierung. Schiff u. H afen 20 (1968) Nr. 10, S. 58/61.
L L O Y D ’S REGISTER IN S P E C T E E R T DE O P S L A G P L A A T S V A N DE W E R E L D L lo y d ’s R e g iste r o f S h ip p in g is b e tro k k e n bij d e su rv e y e n in sp e c tie v a n d e g ro o tste o n d e rg ro n d se g ek o eld e o p sla g ru im te te r w ereld in A rsta d a l bij S to c k h o lm , v o o r d e Z w eed se firm a S to c k h o lm K y lh u s A B . N a d e v o lto o iin g o p 20 ja n u a r i 1970 is h et ko elh u is g eclassificeerd bij L lo y d ’s R egister, w a t h e t a a n ta l k o e lh u iz e n , d ie g eclassificeerd zijn bij d e S o ciety o p m e e r d a n 200 g e b ra c h t h e e ft m e t een to ta le c a p a c ite it v an ca . 100 m iljo e n cu b . fe e t. U itg e g ra v e n u it h e t g ra n ie t v a n een h e u vel, b e sla a t d s in ric h tin g v a n de o p sla g ru im te te A rs ta d a l p rin c ip ie e l u it een h o o fd to e g a n g stu n n e l v a n 8 m b re e d , die van een b u ite n d e h eu v el g elegen k a n to o r g eb o u w v a n d rie v e rd ie p in g e n in d e h e u vel le id t n a a r een la a d - en lo sru im te ,
4. Fasse, J. : Some considerations - by a shipow ner on the selection o f main propulsion m achinery for cargo ships. IMAS, London, June 1969, section 4, boilers and steam turbines S. 1/9. 5. Im am ura, H . : W hat is the future of m arine autom ation? The M otor Ship, Japan Shipbuilding survey 1969 S. 34. 6. A U.S. view on the economics o f European m arine autom ation. The M otor Ship, Febr. 1969, S. 573/75.
GROOTSTE
ONDERGRONDSE
w a a rv a n de a fm e tin g e n o n g ev eer zijn: 46 m lang, 20 m b re e d en 9 m to t d e to p v a n h et gew elfd e d a k . D e tra n s p o rtru im te is m et de k o e lru im te v e rb o n d e n d o o r d rie in de ro ts u itg e h a k te g a n g en , d ie b re e d g en o eg zijn om h e t tra n s p o rt v a n de g o e d e re n m et v o rk liftw a g e n s m o g elijk te m ak en .
D e k o e lru im te zelf is 100 m lang, bij 20 m b re e d en h o o g 9 m to t d e n o k v a n h e t g ew elfd e d a k , w a t een c a p a c ite it g ee ft v a n ca. 16.000 m :!. E e n v a n de b ijz o n d e r h e d e n van d eze o p sla g ru im te is, d a t e r g een isolatie o f b e k led in g n o d ig w as, o m d a t de o m g e v in g ste m p e ra tu u r v a n h e t g ra n ie t, w a a rin de o p sla g ru im te u itg e g ra v e n is, o n g ev ee r + 8 ° C b e d ra a g t.
D e 100 m lange ondergrondse koelruim te te Arstadal m et de oppervlak-koelers aan de linker wand.
GEKOELDE
H et d a k is e c h te r b ek leed m et o p g e sp o ten c e m e n t (een licht b e to n m en g se l) m e t een d ik te v a n ca. 10 m m , w a a rv a n d e b e d o e ling is te v e rh in d e re n , d a t e r klein e ste en tjes in d e k a m e r vallen. D e k o c lm a c h in e rie v o o r h e t d ire c te exp an sie-sy steem v an v lo e ib are a m m o n ia is v e rv a a rd ig d d o o r S a b ro e-A tla s te A a rh u s in D e n e m a rk e n , en h et R e frig e ra tio n D e p a rtm e n t van L lo y d ’s R eg ister g af a a n alle p la n n e n zijn g o e d k e u rin g . S u rv e y o rs v an h e t k a n to o r v a n d e S ociety te K o p e n h ag en in sp e c te e rd e n tijd en s de fa b ric a tie en v o e rd e n d e a fn a m e b e p ro e v in g d o o r. D rie tw e e tra p s e n k c lw e rk e n d e a m m o n ia c o m p re sso re n T S M C 16-100 m e t d ire ct g e k o p p e ld e m o to re n b ed ien en a c h t o p p erv la k te k o e le rs in d e k o e lru im te . D e o n t d o o i- en d e n o rm a le k o e lp e rio d e n w o rd en gereg eld d o o r v ie r u u rw e rk e n o p een c e n tra a l b e d ie n in g sp a n e e l. K a n a le n v o o r de in- en u itg a a n d e v e n tila tie v a n d e tr a n s p o rt- en k o e lru im te n g esch ied en d o o r 2,2 m w ijde sc h a c h te n , die d o o r d e ro ts g e b o o rd zijn v a n u it het o p p e rv la k v an d e heuvel. D it is d e eerste n iet-g e ïso le e rd e k o e l ru im te , d ie geclassificeerd is bij L lo y d ’s R egister; tijd e n s h e t la a tste ja a r w e rd e n zestien n ieu w e k o e lh u ize n en tw a a lf u it b re id in g e n m et e en to ta le c a p a c ite it van ca. 5 1 5 .0 0 0 m 3 bij de S ociety g eclassifi ce erd . D it is m e e r d a n h et d u b b e le v a n d e g e m id d eld e c a p a c ite it, die in h e t la atste d e c e n n iu m ie d er ja a r geclassificeerd w erd , w a t d e n a d ru k legt op d e to e n e m e n d e u itb re id in g ssn e lh e id v an ru im te v o o r b e v ro re n v o e d in g sm id d ele n .
by
T H E W A G EN IN G EN B -S C R E W SERIES*
W. P. A .
VAN
J. D. V A N and
L A M M E R E N , 2 Member,
M A N E N , 2 M e m be r
M . W . C. O O S T E R V E L D , 3 M e m b e r
T h e W a g e n in g e n B -sc re w se rie s h a v e b e e n e x te n d e d g ra d u a lly to 21 sc re w serie s h a v in g b la d e n u m b e r s ra n g in g f r o m 2 to 7 a n d bla d ea rea ra tio s b e tw e e n 0 .3 0 a n d 1.05. R e c e n tly , th e e x is tin g sc re w series w e re c o rre la te d w ith th e n e w sc re w series w ith an u p -to -d a te fa irin g te c h n iq u e . T h is c o rre la tio n w as m a d e b y m e a n s o f a reg ressio n a n a lysis. F u r th e r , th e in flu e n c e o f th e R e y n o ld s n u m b e r (scale e f f e c t ) o n th e test re su lts w as ta k e n in to a c c o u n t. F o r sh ip m a n e u v e r in g stu d ie s, it is n ec essa ry to k n o w th e p ro p e lle r th r u s t a n d to rq u e c h a ra c te ristic s o v e r a w id e r ra n g e o f o p e ra tin g c o n d itio n s . T h e r e fo r e , o p e n w a te r te sts w ith B -se rie s sc re w s o v e r th e e n tire region o f o p e r a tio n w ere c a rrie d o u t. In o rd e r to o b ta in s y s te m a tic k n o w le d g e on th e c a v ita tio n c h a ra c te ristic s o f th e B -scre w series in a u n ifo r m flo w , te sts h a v e b e e n c o n d u c te d . T h e c u r v e s fo r c a v ita tio n in c e p tio n w ere e sta b lish e d a n d th e in flu e n c e o f ca v ita tio n on p ro p e lle r th r u s t a n d to r q u e w a s d e te r m in e d .
Introduction A n i m p o r t a n t m eth od of screw design is th a t based on th e resu lts of o p en -w ater te sts w ith sy stem a tic a lly varied series of screw m odels. T h ese screw series com prise m od els w hose charac teristic d im en sion s, such as p itch ratio P / D , n u m ber of blades Z, blade-area ratio A n/Ao, blade o u t line, shape of blade section s, and blade th ick n ess are sy ste m a tica lly varied. A m on g the w ell-kn ow n screw series as d evelop ed b y Schaffran, T aylor, G aw n and others, th e W ageningen B -screw series of th e N eth erlan d s Ship M odel B asin tak e an im p ortan t place. T h e B-series screw ty p e is freq u en tly used in practice and p ossesses sa tisfa cto ry efficiency as well as reasonable c a v ita tio n properties. T h e first te sts w ith sy stem a tic series of screw propellers w ere perform ed a t th e N eth erla n d s S hip M od el Basin in 1930. From m odel experi
m en ts carried o u t b y B aker and R id d le [1 ] and B aker [2] it had b ecom e ev id en t th a t screws used so far w hich had circular-back blade section s and ellip tical b lad e o u tlin e (T aylor and Schaffran) were in m an y cases inferior to screw s w ith airfoil section s. T e sts perform ed a t th e N eth erlan d s Ship M od el B asin confirm ed th ese con clu sion s in m an y cases. B ased on th ese resu lts a series of four-bladed m odel screw s of a sh ap e sim ilar to B ak er’s w as m an ufactu red and tested in th e open con d ition . T h is series w as called th e A 4-40 series (th us 4-bladed series w ith 0.40 blade area ratio). T h e resu lts of th e op en -w ater tests w ith th is series w ere given by T ro o st [3]. L ater on it w as fou nd th a t th e A 4-40 series screws, ow in g to th e narrow b lad e tip s and th e airfoil-shaped sectio n s over th e w h ole blades, w ere o n ly su itab le for use in cases w here n o ca v ita tio n
.Nom enclature.
B„ = c Co Cf Cl Cr
= = = = =
N P 'A V a '* '
J =
chord length of blade section drag coefficient skin-friction drag coefficient lift coefficient thrust coefficient, Ct =
Kr =
A'y =
—-------
4
D
Cr* — thrust coefficient, Cr* = ___________ j r ___________
l/tp[VA* + (0.7trnDY\ -D *
n,N = p = pv = P CO =
4
C q * — torque coefficient,
c Q* - -
Ap[W
/ = m axim um th ick n ess of blade section T — thrust advan ce coefficient, J = V a = undisturbed stream v e lo c ity nD Z = num ber of screw blades th rust coefficient, A k / A o = blade area ratio of screw T Kr = P / D = pitch ratio of screw pnW * d / D — hub diam eter ratio torque coefficient, « = angle of a tta ck of blade sec Q tion Kq = pn2DJ /3 = hydrodyn am ic pitch angle at 0.7 R, num ber of revolutions per /8 = arctan V a / 0 . 7 tthD second and per m inute ô = speed ratio, Ô = 101 .'27/ J pressure p = specific m ass of w ater vapor pressure tr„ = cavitation num ber, sta tic pressure of undisturbed stream p _ z lJ a a " ‘A p W power r)„ = open-w ater efficiency, torque J_ K r radius Vo = Jtt K q propeller radius
d = hub diam eter D = propeller diam eter
B,, = loading coefficient,
+
<0~7rnD)*] - o * n 4
_
P Q r R Re
= = = = = R eyn old s num ber
1 P resented at the A n n u al M eeting, N ew Y ork, N. Y., N ovem ber 12-14, 1969, o f T he Society o f N aval A rch itects and M arine E n gineers. - D irecto rs, N eth erlan d s Ship M odel Basin, W ageningen, The N eth erlan d s.
v = kinem atic v isco sity of w ater
3 A ssistant m anaging director, N eth erlan d s Ship M odel Basin, W a geningen, T he N eth erlan d s. N u m b ers in brackets designate R eferences at end o f paper.
Blade 2
3 4 5 6
number
Blade
Z
area ratio
AEA o
0.30 0.50
0.35 0.40
0.80
0.65 0.70
0.55 0.60
0.45 0.50
7
danger was present. In addition, th e A 4-40 series screw typ e did have unfavorable backing characteristics. T hese considerations led to the design of screws w ith wider blade tips, circularback section s near the blade tips, and airfoil shaped sections near the hub. Screws of this typ e w ere called B-series screws. In th is w ay the B 4-40 screw series was designed and gradually ex tended to further series w ith larger blade-area ratios and various blade num bers. T hese ex ten sions were p artly (m ainly concerning the higher num ber of blades and the larger blade-area ratios) sponsored b y th e (former) Bureau of Ships of the U n ited S ta tes N a v y . T he results of the openw ater tests were given in a num ber of publications by T roost [3], and others [4], [5], and [6]. A t present, about 120 screw m odels of the Bseries screw typ e h ave been tested a t the N eth er lands Ship M odel Basin. T ab le 1 gives a sum m ary of the series. In general, the results of the tests were given in the form of K T and K Q coeffi cien ts expressed as a fu nction of the advance coefficient J for an alytical work, and in the form
1.00 1 .05
0.75 0.80
0.65 0.55
0.85
0.70
0.85
of B p~8 and B US diagram s for design purposes. From a correlation betw een th e availab le dia gram s of the B-screw series it appears th a t small differences exist. H ow ever, during the last years the B-series have been extend ed considerably and a cross-fairing of the B-screw series diagram s for different blade-area ratios and probably for d if ferent num bers of blades m ust be possible now. R ecen tly w e h ave started th e fairing of the Bscrew series test results by m eans of a regression analysis. As a result of this analysis, the thrust and torque coefficients K T and K Q of the B-series w ill be expressed as polynom ials of the ad vance ratio J, th e pitch ratio P / D , the blade area ratio A K/Ao, and the num ber of blades Z. In addition, the effect of R eyn old s num ber on the test results w as taken into account by using the m ethod derived by Lerbs [7 ] from sim ilar m ethods used for th e calculating of th e perform ance characteristics of airscrews from the charac teristics of eq u ivalen t blade sections. In the future, the effect of R eynolds num ber m ay be taken into accou nt in the p olynom ials as well. Pi t c h d i s t i b u t i o n
JQQVi
Fig. 1
G eneral plan o f B 4 screw series
T h e p olyn om ials and the corrected design d ia gram s of th e four- and five-b lad ed B -series screw s arc given in th is paper. In order to o b ta in d a ta for an a lyzin g th e m an eu vers of ships, subm ersibles, drilling vessels, and so on, op en -w ater te sts w ith a part of th e 13screw series were con d u cted over a wider range of a d van ce coefficients. T h is exp erim en tal program covered th e follow in g item s: speed speed speed speed
ahead, ahead, astern, astern,
rpm rpm rpm rpm
ahead astern astern ahead
(1 st quadrant) (2nd quadrant) (3rd quadrant) (4th quadrant)
T h e effect of p itch ratio P / D , b lad e area ratio A E/ A o, and num ber o f b lad es Z on th e characteris tics of th e B -screw series in th e four qu ad rants h a v e been determ ined. In ad d ition , th e results of th e four-quadrant m easu rem en ts are an alyzed in th e form of a F ourier series and th e Fourier coefficients are given . T o ob tain sy stem a tic k n ow led ge of th e c a v ita tio n characteristics of th e B -screw series in a u n i form flow, te sts were carried o u t in th e large N S M B ca v ita tio n tu n n el w ith a part of th e B screw series. T h e influence of c a v ita tio n on pro peller th ru st and torq u e w as m easured. In ad d i tion , in cep tio n cu rves w ere esta b lish ed for tip vortex c a v ity , sh eet ca v ita tio n a t su ction and pressure sides, and b ubble ca v ita tio n a t back at m idchord. T h e resu lts of all th ese in v estig a tio n s concern ing th e W ageningen B-screw series are given and discussed in th is paper.
Geometry of B-Series Screws A sy stem a tic screw series is form ed b y a num ber of screw m odels of w hich on ly the p itch ratio P / D is varied. All oth er ch aracteristic screw d im en sions, such as d iam eter D, num ber of blades Z, blade area ratio A K/ A 0, blade ou tlin e, shap e of blade section s, blade thickn esses, and hub-diam eter ratio d / D are the sam e. T h e resu lts of tests w ith the four-bladed B-screw series w ith bladearea ratios of 0.40, 0.55, 0.70, 0.85, and 1.00 and th e five-bladed series w ith blade area ratios of 0.45, 0.60, 0.75, and 1.05 are given in th is paper. Figs. 1 and 2 show the general plans of th e fourand five-bladed screw propellers resp ectively. T h e dim ensions of th ese screws are given in T a b le 2. T h e diagram s show clearly th a t th e B -series screw s h a v e rela tiv ely w ide blade tips, circularback -blade section s near th e tip, and airfoil sec tio n s near th e hub. T h e four-bladed screws h ave a decrease in p itch a t th e hub of 20 p ercen t in order to ad ap t th e screw b etter to th e v elo city d istrib u tion b eh in d a ship. A large num ber of exp erim ents has show n, how ever, th a t the differ ence in efficiency due to th is decrease in p itch in com parison w ith a screw w ith co n sta n t p itch is in sign ifican t. T h e five-bladed screw s h a v e a co n sta n t pitch. T h e h ub -diam eter ratio of th e fourand five-b lad ed B -series screws w as d / D = 0.167. Fig. 3 M easu rin g e q u ip m en t for p e r fo r m in g o p en -w a ter test
\
E ü D
d1 n jm o m itir { p r o p » U « r th ru s t jn d to rq ue )
CU
Open-Water Tests Ta b le
r ~R 0 .2 0 .3 0 .4 0 .5 0 .6 0 .7 0 .8 0 .9 1 .0
2
Dimensions of Four B -S c re w Series
cr Z D Ap/Ao 1 .662 1 .882 2 .0 5 0 2 .1 5 2 2 .1 8 7 2 .1 4 4 1.9 7 0 1.582
and
az Cr
0 .6 1 7 0 .6 1 3 0 .6 0 1 0 .5 8 6 0 .5 6 1 0 .5 2 4 0 .4 6 3 0 .3 5 1 0
tr '
D
0 .0 3 6 6 0 .0 3 2 4 0 .0 2 8 2 0 .0 2 4 0 0 .0 1 9 8 0 .0 1 5 6 0 .0 1 1 4 0 .0 0 7 2 0 .0 0 3 0
F iv e -B la d e d
A Cr
0 .3 5 0 0 .3 5 0 0 .3 5 0 0 .3 5 0 0 .3 8 9 0 .4 4 3 0 .4 7 9 0 .5 0 0
a r = distance betw een leading edge and centerline at radius r br = distance betw een leading edge and m axim um thickness of blade profile a t radius r cr = chord length of blade profile at radius r D = screw diam eter r = radius R = tip radius A p / A o — expanded blade area ratio Z = num ber of blades tr = m axim um thickness of blade profile a t radius r
Test P ro ce d u re
T h e op en -w ater te sts w ith the B-series screws w ere carried o u t w ith th e usual ap paratus show n in F ig. 3. T h e im m ersion of th e propeller sh aft was eq ual to th e screw diam eter. B efore th e tests were carried out, th e sy stem friction and du m m y hub torque and th ru st were determ ined so th a t th e m easured propeller th ru st and torque could be corrected accord in gly. T h e usual routine of op en -w ater te sts w as fo llo w e d ; th e rpm of the screw w as k ep t co n sta n t, and by varyin g th e speed of ad van ce th e desired valu e of th e ad van ce coeffi cien t J w as ob tain ed . U su a lly th e rpm was ch osen as high as p ossib le to ob tain a high R ey n o ld s num ber. T h e rpm w as chosen in accordance w ith th e m axim u m speed of th e to w in g carriage and th e c a p a c ity of th e d y n a m o m eter used for th e th ru st and torque m easurem ents. M o st of th e op en -w ater tests were m ade at 450 rpm.
screw series were tested varied considerably. T h is fact m u st be taken into accoun t when the results of different screw series are com pared w ith each other. A nalysis o f Test Results
U su a lly th e open-w ater test results of a series of screws were faired (param eters: ad van ce coeffi cien t J, and p itch ratio P / D ) and p lotted in th e con ventional w ay w ith th e coefficients: KT = —T — p n 2D 4 -0.025
O
0.025
0 050 o c (rad)
0.075
0.100
Fig. 4 R ela tio n betw een drag coefficien t C d and a n g le o f attack a o f eq uivalent blade p rofile o f B 4 -7 0 sc re w w ith P / D = 1
T h e R eyn old s num ber for the B -series screws, based on th e chord len gth of th e screw blades at 0.75 R, m ay be w ritten as Rpm-
—
+ (0.757m D ) 2 V
where Ar 1 Co.75« = 2.073- — A0 7 v = kinem atic v isco sity of w ater T h e diam eter of the B-series screw m odels was chosen to be 0.240 m. A t a screw rpm of 450 and w ith th e advance coefficient J v aryin g from 0 to 1.5, the R eyn olds num ber varies betw een R e 0 .75* = (2.1 to 2.5)
v A0 7
T h is variation in R eyn old s num ber is sm all and therefore it is perm issible to base th e R eyn old s num ber of the different screw series on a m ean value of J. T h e m ean valu e of J is chosen to be 1.0. W ith a kinem atic v isco sity of th e w ater equal to v — 1.141 • 10_6 m 2/se c , th e R eyn old s num ber for the different screw series becom es: Re 0.75B = 2 - 1 0 6- 4 ^ - | Ao
£
A ccording to this definition, th e B 4-70 series screws, for instance, were tested a t a R eyn old s num ber equal to 3.5 • 105. F inally, it m u st be noted th a t the tests w ith the B -series screws were conducted over a period of more than th irty years. T h ese te sts w ere carried ou t in different basins of N S M B and d yn am om eters w ith different cap acities w ere used. T here fore, th e R eyn old s num ber a t w hich th e different
Vo
J K 2 7V K
t q
as fu nction s of the advance coefficient J = V J n D . B y interpolating in th e K ^ K q- J diagram of a screw series, m ost problem s w hich arise when d e signing or an alyzin g screw propellers can be solved. From a correlation b etw een th e available design diagram s of th e B -screw series, it appears th a t sm all differences exist. T h is is p artly caused by R eyn old s num ber effects, th e degree of turbulence in the tow in g tank, and so on. B efore m aking a cross fairing betw een th e different B -screw series to blade area ratio and ev en tu a lly to num ber of blades, w e w an t to correct th e test results for th ese effects. T h e effect of the R eyn old s num ber on the test results can be tak en in to accou n t b y using the m ethod d eveloped b y Lerbs [7] from th e charac teristics of eq u ivalen t blade sections. T h is m ethod has been follow ed also b y Lindgren [8], Lindgren and B jârne [9], and N ew to n and R ader [10]. A ssum ing, according to Lerbs, th a t th e profile of the blade sections a t 0.75 R is eq u iv a len t for th e blade, sim ple relations betw een the coefficients K T, K q, and J from th e propeller tests, the corre sponding lift and drag coefficients CL and Co and the profile angle of attack a can be deduced. As an exam ple, the drag coefficients CD of the B 4-70 series screw w ith p itch ratio P / D = 1.0 is given in Fig. 4 on a base of angle a. From th ese results the valu es of m inim um drag coefficients CD.m,n of the eq u ivalen t blade section s can be determ ined. In addition, the drag coefficients of the eq u ivalen t blade section s can be determ ined th eo retically according to H oerner [11] w ith: C „ . min =
2C r f l
L
+
2 ^ * 5 -1
Co.7511 J
where drag coefficient of a flat p late in a tu rb ulen t flow th ick n ess ratio of th e blade sec tion at 0.75 R
Cr
to.
T o l t /
Co.TaK
T h e drag coefficient Cv depends on the R e y nolds num ber and can be d eterm ined according to th e IT T C line. T h e th ick n ess ratio of th e blade section of B-series screw s a t 0.75 R is equal to . 0.0185 - 0.00125Z tojoR/Co.lbR — --------AE 1 2.073 Ao Z H ence th e open-w ater test results of a screw propeller can be corrected for R ey n o ld s num ber effects b y shiftin g th e exp erim en tally obtained drag curve in such a w ay th a t the Co.min according to the test results coin cid es w ith th e th eoretically calcu lated drag coefficient C d ,min. T h is th eoret ical drag coefficient corresponds w ith the as sum ed v alu e of th e R ey n o ld s num ber. T h e con cep t is show n in Fig. 4. O nce th e lift and cor rected drag coefficients C e and CD and profile angle of a tta ck a. are know n, th e corrected th rust and torque coefficients K T and K Q and th e a d van ce coefficient J can be deduced. A ll the open-w ater te st results w ith th e B -series screw s are corrected in th is w ay. T h e assum ed R ey n o ld s num bers and drag coefficients Co.mi„ are given in T a b le 3. T o show th e scale effect, the open -w ater test results w ith th e B 4-7(1 screw series are given for different valu es of the R e y nolds num ber (see T a b le 4). T h e fairing of th e corrected op en -w ater te st re su lts w ith the B -screw series w as perform ed w ith th e aid of a C D C 3300 com puter by m eans of a regression analysis. U p till now o n ly the fourand five-bladed B-‘-screw series were analyzed in th is w ay. T o begin w ith, th e results of th e difTa b le 3 Assumed Reynolds N um bers a n d D r a g Coefficients C D. Inin o f Different S c re w Series
AE A0
z
(0 .4 0 0 .5 5 0 .7 0 0 .8 5 [1 .0 0
4
ro.45 ; 0 .6 0 1 0 .7 5 1 .0 5 R e 0 .7 5
r
R cq^ sr 0 .5 7 2 X 10* 0 .7 8 7 X 10« 1.000 X 108 1.214 X 10* 1 .429 X 10* 0 .5 1 5 X 10« 0 .6 8 7 X 10® 0 .8 5 9 X 10® 1 .2 0 2 X 10®
0 .0 1 0 6 0 0 .0 0 9 8 5 0.00931 0 .0 0 8 9 2 0 .0 0 8 6 2
tv.Ta R Cv.Ta R 0 .0 6 5 2 0 .0 4 7 3 0 .0 3 7 2 0 .0 3 0 5 0 .0 2 6 1
t o , min 0 .0 1 2 0 0 .0 1 0 8 0 .0 1 0 0 0 .0 0 9 5 0 .0 0 9 1
0.0 1 0 9 0 0.0 1 0 1 7 0 .0 0 9 6 4 0 .0 0 8 9 4
0 .0 6 5 8 0 .0 4 9 3 0 .0 3 9 5 0 .0 2 8 2
0 .0 1 2 3 0 .0 1 1 2 0 .0 1 0 4 0 .0 0 9 4
2 C,
= 5.72 A e / A o . 1/Z • 10®
Ta b le 4 Reynolds Numbers an d C o rre sp o n d in g D r a g Coefficients C ,K min to W hich Results of B 4 - 7 0 Screw Series A r e E x tra p o la te d A
E
A
0
z
2 O
R e v .V a R
[ 0 .3 X 10® 1 1 .0 X 10® 0 .7 0 ( 3 .0 X 10® X 10® 1 X 10®
4
0 .0 1 2 4 0 0.00931 0 .0 0 7 3 8 0 .0 0 5 8 2 0 .0 0401
1 0 ( l O O
tv .lb
R
C v .T a
R
t. 0 .0 1 3 3 0 .0 1 0 0 0 .0 0 7 8 0 .0 0 6 2 0 .0 0 4 3 D
0 .0 3 7 2 0 .0 3 7 2 0 .0 3 7 2 0 .0 3 7 2 0 .0 3 7 2
,
m i n
ferent screw series (param eters: advance ratio J and p itch ratio P / D ) were analyzed. T h e thrust and torque coefficients were expressed as p o ly nom ials of ad van ce coefficient J and pitch ratio P /D : K t =
+ A 0.i
A o ,o
P
A lto ~
J -T -<4o,2 P
+
J 2 4- . . + A o .e
J 6+
P
A l .1~ J
+ A 1. ^ J 2 +
P2
412.0— 2 +
p
e
■ ' .........................................................
Kç = B q .0 B \ "0j^
+ Bo .1 I-
J + Bo ,2 J
P 2 + • • + Bo ,6
j 6+
^ 1,2p P 2 + • • + -Bi.«“ - J 6 -f-
pi B ™ n> +
P6
P6
# 6 ,0 - 6 +
W ith th e aid of a regression an alysis th e signifi ca n t term s of th e p olyn om ials and th e valu es of th e corresponding coefficients w ere determ ined. From th is an alysis it w as found th a t th e results of b oth th e four- and th e five-bladed B-series screws could be approxim ated v ery w ell by the follow in g series: K r = A 0,0 H- A o.iJ + A 0.2J 2 + Ao.sJ3 + P
P
+ A i , ! — J + .4 i. 3 - T
P2
3
+A 2.1— J +
P6
' 4 6.0
jy6
Cd . min = 2 Cp[l + 2 /o.75 rAo.75 «] p
io.7 ôR C v.T S R
(0.0185 -
0.00125 Z )Z
2:073 Ae/A 0
+ A
6,1
e
—6 J
rib S g t J -jr
+
J* +
A
-I- B & .sJ3 + S i , i — j
,
+
A ,
+
P «
+
2 * « ^ /
J *
M ost of the terms with high powers o f J and P / D were insignificant. SK om lly, the resalts o f the screw series with the same number o f blades but with different blade area ratios were correlated w ith each other. T h e thrust and torque coefficients o f the four- as well as the five-blade propellers were expressed as polynomials o f J t P / D , and i l s fA & A s far as J and P / D are concerned, the choice o f the terms was based on the foregoing analysis. T h e follow ing polynomials were used fo r the calculation;
Fo«r-Biaded B-Screw Series Cf.»a - .719975 ^ — . 790916 3* — .179541 pi — .625748 ^ — .311639 + + . 14316« 5* + .531326 — . 114388 s* 4- .625376 ^ 4-. 125537 ^ — 523821 ?=' - . 207108 ^ + . 27078! + + +34Î82 ^ - .121088 ?£ — 189764 ?£ — .439535 + -.624037 s* — , 496939 ?£ 4-, 115986 ^
_2 —I 0 —I 0 0 0 0 -1 0 -1 0 0 0 0
—I -1 —1 —2
—Ï
x y s 0 0 0 10 0 0 0 1 1 0 1 0 0 »■> 2 0 3 0 10 1 1 1 0 1 0- 1 1 1 13 0 2 0 12 0 0 2 1 Î 2 1 3 2 I 3 2 *> 0 2 S 2 6 0 2 6 1
4- 964375 9* — .1041® 4-.512431 3* 4- ■109936 + — . 453419 + .216078 5* - .507337 & 4- .377970 - .540486 -.507319 + -4 .3ÔS649 + - . 106520 5* + .465315 5* + . 883010 + + . i 12619 + .104825 + — .449154 + + .3*87811 + .177304 + - . 164687 + - .344328 pt -.249132 + - .233007 3*^ — . 120209 3*f — .118997 * + .458094 ^
-2 -1 —2 —1 —2 —1 -1 -1 —1 -1 —1 0 —1 —1 —1 0 —1 —1 —1 -1 —1 -1 -1 —2 —2 -2
X y 2 0 0 0 10 0 2 0 0 3 0 0 0 « 1 10 1 0 0 2 1 0 2 3 0 3 2 10 0 1 1 1 1 1 3 12 2 13 0 2 0 1 2 0 I 2 1 2 2 Î 0 0 0 1 0 2 3 3 3 À' »•> 12 3 0 6 0 3 6 0 1 6 I
K r = z e z ' W, A A M / A A * l P / D ) * y \ '
Av = ps
+
+
AU s„ c u .* — A a
P *6 , F — P ft 1 +
pe +
a .,., 6
r =
A P P / * A** I P
A P P* 03,6,0 t - z yr6 A o3 P 6
J
A0 P 6
d£?* 2,6,1 d o 2 P 6
r j-
Table 6
Form: o f Polynomial and Coefficients o f FIve-Bfaded B-Screw Series
-
A_e P 6 -
D
„
JJ*
r 3,6,1 d 03 P 6
d itto
A gain w ith a regression an alysis th e significant term s of th e p olyn om ials and th e va lu es of th e corresponding coefficients were d eterm ined. For th e four- and five-bladed B -series screw s th ese re su lts are given in T a b les 5 and 6 resp ectively. P re s e n ta tio n o f Test Results
T h e results of th e op en -w ater te sts w ith the four- and five-bladed screw series were extrap ola ted and expressed in polyn om ials. In these p olynom ials, either K T or K Q were th e depen dent variable w ith th e ad van ce coefficient J, the p itch ratio P / P , and th e blade area ratio A E/ A 0 as the ind ep en d en t variables. T h e form of th ese series togeth er w ith their coefficients w ere given in T ab les 5 and 6. T h ese resu lts can be used directly for solv in g problem s w hich arise w hen designing and an a ly zin g screw propellers if a com puter is available.
X
C x ,y Z —
.1 9 1 2 2 6
+
- 1
0
-
.8 6 0 2 5 1
5^
- 1
2
-
.5 9 8 2 9 0
+
- 2
-
.1 8 1 3 0 1
-
.4 5 7 2 1 7
+ .5 6 2 9 0 3 + .9 9 0 5 8 4 + .4 3 1 3 1 4 +
.1 8 9 2 1 0
—
.2 5 4 1 0 3
+
.4 1 3 6 0 0
-
.1 2 6 3 8 0
-
.8 6 5 9 1 4
+ .8 5 6 4 8 5 + .1 1 3 0 6 0 -
.1 4 6 5 2 6
-
.7 9 2 7 8 0
+
.6 6 9 3 6 8
y 2
0 0
0 3*^ a I) 0 + 0 0 0 -1 3 0 -1 2 0 0 0 1 0 1 1 + 0 1 1 3^ 0 0 1 + 0 2 1 3^ - 1 0 2 3* - 1 1 2 5* 0 0 2 3* 0 0 2 3^ - 2 0 6 3* - 2 1 6 3
0
+ .5 2 0 6 6 6
0
y 2 0 0
0
+ .6 2 7 2 5 9
5**
- 1
2
o
0
-
.3 3 7 7 8 0
3*
- 1
1
-
.5 1 8 1 0 1
3^
- 1
2
+ .3 9 6 4 9 4
5*
- 1 — 2
0 1 0 0 2 1 0 2 0 0 3 3 0 3 0 1 0 1 1 0 0 1 1 1 1 1 2 1 1 1 2 0 1 2 3 1 2 0 2 2 0 1 2 1
X
D z .v .t - 2
2
-
.8 4 8 8 8 6
+
3
+
.3 1 7 5 7 1
3*
- 1
0
+ .1 3 0 0 1 6
9^
- 1
0
-
.3 4 0 1 6 1
3^
- 1
1
+
.6 2 4 8 2 1
3^
-
2
-
.2 3 9 6 5 7
3*
1 0
2
+
.8 0 1 8 3 8
3^
0
+
.1 1 9 5 8 9
3*
- 1
0
-
.4 7 7 4 6 0
3^
- 1
1
3
- 1
1
+
. 133699
3*5
2
-
.3 8 2 8 9 8
3*
0
+ .2 7 0 4 9 4
+
-1
1
-
.3 8 1 4 6 6
3*
- 2
1
6
0
+
.2 4 1 7 4 0
5^
- 2
3
6
0
0 - 1
K t = Z C z .v A A b /A W P /D W V
Kq
=
■LDx,v,t [AB/Ao]*[P/D)y[J]'
Also, w e will give th e results of th e an alysis in graphical form . W ith the aid of a tape-con trolled draw ing m achine th e coefficients K T, K Q, and rj0 w ere drawn in the con ven tion al w ay as a fu nction of J . T h e diagram s of th e B 4-40, B 4-55, B 4-70, B 4-85, and B 4-100 screw series are given in F igs. 5 through 9. F igs. 10 through 13 show th e diagram s of th e B 5-45, B 5-60, B 5-75, and B 5-105 screw series.
FifC. 5
O p e n -w a ie r te st re su lts o f D 4 -4 0 s c re w s e rie s
F ig . 8
Fi#. 6
F ig. 7
O p e n -w a te r te s t re s u lts o f B 4 -8 5 s c re w s e rie s
O p e n -w a te r le s t re su lts o f II 4 -3 5 sc re w s e rie s
O p e n -w a te r te s t re s u lts o f B 4 -7 0 s c re w s e rie s
F ig , 1 0
O p e n -w a te r te s t re s u lts o f B 5 -4 5 s c re w s e rie s
Fig. 12
Fig. 14
O p e n -w a te r te st re su lts o f B 4 -7 0 screw s e rie s e x tra p o la te d to 0 .0 1 3 3 )
a — 0 .3 X 10*;
Fig. 1 5
O p e n -w a te r te st re s u lts o f B 4 -7 0 s c re w se rie s e x tra p o la te d to ft*«.?» a aa 3.0 X 10*; 0 .0 0 7 8 )
O p e n -w a te r te st resu lts o f B 5-7 5 s c re w series
•000 *7
Fig. 13
O p e n -w a te r te st re su lts o f B 5 -1 0 5 s crew s eries
Fig. 1 6
O p e n -w a te r te st re su lts o f B 4 -7 0 screw s e rie s e x tra p o la te d to Re% n g (C o . mi» “ 0 .0 0 6 2 )
■ 107, ’
T h e resu lts of th e B 4-70 screw series were extrap ola ted to different R ey n o ld s num bers. T h e CD,min v a lu es o f th e e q u iv a len t b lad e section correspon d in g w ith th e assu m ed R e y n o ld s n u m bers w ere g iv en in T a b le 4. T h e K t - K q- J diagram s are g iven in F igs. 14, 7, 15, 16, and 17. B y in terp o la tin g in th e K T- K Q- J diagram of a screw series m o st problem s w hich arise w hen d esign in g or a n a ly zin g screw propellers can be solved . F or design p urposes va rio u s ty p e s of m ore practical d iagram s can be d erived from th e K t - K q- J diagram . T h e m o st w id ely en cou n tered design problem is th a t w here th e speed of a d v a n ce of th e screw VA, th e pow er to b e absorbed b y th e screw P , and th e num ber of rev o lu tio n s n are given . T h e d iam eter D is to be ch osen such th a t th e greatest efficiency can be ob ta in ed . T h e p rob lem of th e o p tim u m d iam eter can be solved in an e a sy w a y b y p lo ttin g r)0 and J as a fu n ctio n of K
q
/ ' / J */• : : n P l/' / V A '*
T h e T a y lo r v a ria b le B p is rela ted d im en sion less variab le b y th e eq u a tio n
to
tl
B p = 3 3 .07 K Ql/l/ J s/' = N P ' / ' / V a '*
F or th e different propeller groups th e curves for op tim u m d iam eter (on b ase of \ Z K t/ J * ) and op tim u m rpm (on base o f \ / K t/ J 2) are g iv en in F igs. 30, 31, and 32 and F igs. 33, 34, and 35 resp ectively.
Four-Quadrant Measurements Test P ro ce d u re
T o ob tain d a ta for ship m an eu verin g studies, it is n ecessary to know th e propeller th ru st and torq u e ch aracteristics over th e en tire region of propeller op erations. D a ta coverin g the entire op erating region are scarce and m o st of th e a v a ila ble d a ta are related to isolated a p p lication s only. (See, for in stan ce, [11], [12], [13], and [14].) T herefore, p art of th e B -series w as tested over th e en tire range of op erating con d ition s. C onse q u en tly , the screw propellers were tested a t th e follow in g co m b in a tio n s of speed and r p m : F irst qu adran t: speed ahead, rpm ahead. T h e h yd rod yn am ic p itch angle (3 (tan (3 = V a/ 0.7 irnD) varies b etw een 0 and 90 deg.
w here N = num ber of rev o lu tio n s per m in u te P = pow er in hp V A = speed of a d v a n ce in k n ots. In th e u sual diagram , th e d esign coefficien t B P is th e base and a n ew sp eed ratio 8 is used. T h is sp eed ratio is defined as _ ND _
101.27
VA
J
, ■, in w hich
D = screw d iam eter in fe e t T h e B p- 8 d iagram s of all th e four- and five-b lad ed B -screw series are g iv en in F ig s. 18 th rough 26. A s a ch eck of th e correlation b etw een th e d if feren t diagram s, th e efficiency rj0, sp eed ratio 8, and p itch ratio P / D corresponding to op tim u m d iam eter are g iven in F igs. 27, 28, an d 29 on th e b ase of B p. T h e cu rves of th e fou r-b lad ed Bscrew series are g iven in F ig . 27. F igs. 28 and 29 show th e resu lts of th e five-b lad ed B -screw series and th e B 4-70 screw series ex tra p o la ted to d if feren t R e y n o ld s num bers. In cases w here, VA, T, and n or VA, T, and D are given , th e problem of d eterm in in g th e o p ti m um d ia m eter or th e op tim u m nu m b er of rev o lu tio n s can be solved b y p lo ttin g 7]0 and J as fu n c tio n s of K T/ J 4
and
K t/ J 2
0 ° ^ 13 ^ 90° S econd qu ad rant: sp eed ahead, rpm astern 0° ^ 13 ^ 180°
07-7 9
O p e n -w a te r test resu lts o f B 4 -4 0 sc re w series
19
O p e n -w a te r test resu lts o f B 4-5 5 sc re w se rie s
F ig . 2 0 98
O p e n -w a te r test resu lts o f B 4 - 7 0 sc r e w se r ie s
r.
2
1
O p e n -w a te r test resu lts o f B 4 -8 5 sc r e w se r ie s
F ig. 2 2
O p en -w ater test resu lts o f B 4 - 1 0 0 screw se rie s Fig. 23
O p en -w a ter test resu lts o f B 5 -4 5 sc re w series
09-98
F ig. 2 4
O p e n -w a te r test resu lts o f B 5 -6 0 sc re w se r ie s
Fig. 2 5
O p e n -w a te r test resu lts o f B 5 -7 5 sc r e w se r ie s
T hird q u ad ran t: speed astern, rpm astern 180° ^ 0 ^ 270° F ou rth q u ad ran t: speed astern, rpm ahead 270° ^ 0 ^ 360° T h e m easu rem en ts w ere perform ed w ith the usual ap p aratu s for op en -w ater tests. T h e te sts w ith the n eg a tiv e propeller ad van ce v elo citie s were con d u cted w ith reversely m o u n ted m od el propellers and w ith o u t ch an ge in th e carriage m otion direction. W ith in th e norm al te st range of a screw pro peller it is gen erally possib le to perform th e te sts a t a co n sta n t rpm . O u tsid e th is range, th e te sts m u st be perform ed a t different rpm and speed of a d van ce to o p erate w ith in th e range of ca p a b ili ties of th e d y n a m o m eter and on accou n t of th e m axim u m sp eed of th e to w in g carriage. U su a lly th e rpm and speed w ere ch osen as high as p ossib le to ob tain a high R ey n o ld s num ber. P re se n ta tio n o f Test Results
T h e influence of p itch ratio P / D , blade area ratio A e / A 0, an d nu m ber of b lad es Z on th e ch aracteristics of th e B -series screw s in th e four q uad ran ts h a v e been determ in ed . T hereforé, op en -w ater te sts w ere p erform ed w ith th e follow ing propeller m odels: 1 B 4-70 series screw w ith P / D — 1.0 2 B 4-70 series screw s w ith P / D = 0.5, 0.6, 0.8, 1.0, 1.2, 1.4 {influence of pitch ratio) 3 B 4-40, B 4-55, B 4-70, B 4-85, and B 4-100 series screw s, all w ith P / D = 1.0 (influence of blade-area ratio) 4 B 3-65, B 4-70, B 5-75, B 6-80, B 7-85 series screws, all w ith P / D = 1.0 (influence of number of blades) T h e te st resu lts are given in F ig s. 36, 37, and 38. In th ese diagram s th e n on d im en sion al th ru st and torque coefficien ts:
\ p [ V A2 +
(0.7tm D ) * ] - D * 4
ï p [ V P + (0.7tt«Z ))2] 4
D2 D
are g iv en as fu n ctio n of th e h yd rod yn am ic p itch angle
Fig. 2 7
C urves fo r o p tim u m d iam eter o f fou r-b lad ed 13sc r e w series
F ig. 2 9 C urves fo r o p tim u m d ia m eter o f B 4 -7 0 sc re w se rie s extrap olated to d ifferen t R e y n o ld s nu m b ers
F ig. 2 8
C urves fo r o p tim u m d iam eter o f five-bladed B -sc r e w series
F ig. 3 0
In F ig. 35 th e in flu en ce of th e p itch ratio on the ch aracteristics in th e four q u ad ran ts is given . F igs. 3G and 37 show th e influence of blade area ratio and nu m b er of b la d es resp ectiv ely . In ship m an eu v erin g stu d ies, it is n ecessary to h ave a m a th e m a tic a l rep resen tation of th e d ata
C urves fo r o p tim u m d iam eter o f fou r-b lad ed B -screw se r ie s
su itab le for use on a com p u ter. T herefore, calcu la tio n s w ere carried o u t to represent th e resu lts of th e fou r-q u ad ran t m easu rem en ts b y a F ourier series. T h e th ru st and torq u e coefficients C T* an d CQ* w ere ap p roxim ated b y th e follow in g series:
F ig . 31
C urves fo r op tim u m d iam eter o f five-bladed B -screw series
Fig. 3 2 Curves for op tim u m d iam eter o f B 4 -7 0 sc re w series extrap olated to different R e y n o ld s num bers
C t*
=
J2
[A ( K
)
cos 0 K + B ( K ) sin QK]
K = 0
CQ* = d itto In F igs. 39, 40, and 41 th e m easured results and th e approxim ation of these results b y a Fourier series of 2, 5, 10, and 20 term s are given for th e
Fig. 33
Fig. 34
Curves for o p tim u m rpm o f four-biaded fi sc re w series
Curves for o p tim u m rpm o f five-bladed B -screw series
B 4-70 series screws w ith p itch ratios of 0.6, 1.0, and 1.4 resp ectively. From th e results given in these diagram s it can be seen th a t th e characteristics of th e m odel propellers in th e four quadrants can be ad eq u ately represented b y a Fourier series of 20 term s. T h e valu es of th e Fourier coefficients of th e different screw propellers are given in T ab les 7, 8, and 9.
(W ordt vervolgd) 103
T A N D W I E L K A S T BIJ W I L T O N - F I J E N O O R D G E A S S E M B L E E R D
E en R en k -tan d w ielk ast, die bij W ilto n -F ije n o o rd te S chiedam is geassem bleerd, is 7 fe b ru ari 1970 gereedgekom en. O o k deze d erd e, van een serie v an a c h t „ k a s te n ” is te g ro o t van om vang o m in zijn geheel v an de D uitse fa b rie k n a a r Ja p a n v erv o erd te w o rd en . D e kolossale tan d w ielk a st is g em aak t in o p d ra c h t van de K a w a sa k i H eavy In d u stries en de A u stra lian N atio n al L in e en zal in K o b e (Jap an ) in een co n tain e rsch ip van I 1.000 to n dw. g ep laa tst w o rd en . D e tan d w ielk a st w e rd in d rie delen bij de D u itse o n d ern em in g gebouw d en n a a r d e S chiedam se w erf v e r voerd. D a a r m aak te m en v an d e d rie delen één tan d w ielk ast. R eeds voorzien van een zelfd e „ k a s t” zijn d e eveneens d o o r K a w asaki gebouw de A u s tr a lia n S e a R o a d e r en d e A u s tr a lia n E n terp rise. O p d e tan d w ielk a st zullen drie K a w a s a k i/M A N scheep sd ieselm o to ren v an h et type V 8V 4 0 /5 4 m A m et ied er een v erm o g en v an 8 6 9 0 p k -j- 10 pet en 4 0 0 o m w /m in . zijn bevestigd. D e ze m o to ren zijn goed v o o r een snelheid v an 24 k n o p en , die op de a fsta n d tu ssen J a p a n en A u stra lië g em aak t zal w o rd en . De m o to ren h o u d en b o v en d ien tw ee g e n e ra to re n aa n d e gang van elk 2 7 2 0 kW bij 1200 o m w /m in . D e P T O ’s v o o r a a n d rij ving v an de g en e rato re n k u n n en o n a fh an k elijk v an de sch ro efas w o rd e n aan g ed rev en . N o g enige tech n isch e gegevens v an d e „ g e a r” : D e R en k is v an h e t ty p e A G S L 3 X *95 So, v erm in d e rt d e snelh eid v a n 400 o m w en telin g en to t 130 om w entelingen p e r m in u u t en w eegt 125.000 kg.
FREE E N T E R P R IS E V O p 31 ja n u a ri 1970 is op de l.H .C . H o lla n d W erf G u sto te Schiedam de ro ll-o n /ro ll-o ff veerboot F ree E nterprise V te w ater gelaten. D e doop w erd v errich t d o o r m evrouw P. F en n , ech tgenote van een d er d irec teu ren van de o p d rach tg ev er, T ow nsend C a r F e rries Ltd. te D over. N og vers in het geheugen ligt de tew aterlatin g v an de Free E nterprise IV . D it zusterschip is slechts 11 m aan d en geleden op de W e rf G u sto te w ate r gelaten. D e Free E nterprise V is de vierd e veerb o o t die I.H .C . H o llan d binnen vijf ja a r v o o r T ow nsend C a r F e rrie s L td . h eeft gebouw d. H et schip zal m et ingang v an 31 m ei in dienst w orden gesteld en tussen D o v er en Zeebrugge g aan varen. U iterlijk verschillen deze beide schepen niet van elk aar, m a a r de passagiers die m et de Free E nterprise V de o v erto ch t zu llen m a ken. kunnen in een zelfbedienings tax -free shop hun inkopen doen. D o o r een grotere diepgang en een alum inium bovenbouw is h et laadverm o g en v an de F ree E nterprise V g ro te r gew orden d a n d a t v an de Free E nterprise IV . D a a rd o o r k u nnen m eer zw are vrachtw agens v ervoerd w orden. Accom m odatie E venals de F ree E nterprise I V h eeft de F ree E nterprise V op h et voorschip een g ro te „observ atio n ro o m ” m et grote v o o r o v erh ellen d e ram en , zo d at de passagiers,
O p d e afb eeld in g zijn de 3 V u lk a n su p erelastisch e E Z -k o p p e lingen afgebeeld, w a a ro p de dieselm o to ren zullen w o rd e n a a n gesloten. T w ee m o to re n w o rd e n d a n aan g eslo ten aa n de k o p pelingen die op d e afb eeld in g aa n de rech terz ijd e z ic h tb a a r zijn; de d e rd e m o to r zal b o v e n d e sch ro efas w o rd e n o p g esteld en w o rd en aa n g eslo ten a a n de k o p p elin g links b o v e n a a n de ta n d w ielkast. R e n k Z a h n ra d e rfa b rik A .G . A u g u sb u r e n V u lk a n K u p p lu n g su n d G e trie b eb au , W an n e-E ick el, w o rd e n in N e d e rla n d v e rte g en w oo rd ig d d o o r N .V . H a n d els- e n A d v iesb u reau A .M .W . R o t terd am .
gezeten in luxueuze vliegtuigstoelen, een vrij uitzicht op het dek en de zee hebben. A ch ter de „ob serv atio n ro o m ” zijn tw ee salons w a a r bars en de tax -free zelfb ed ie ningsw inkel gelegen zijn. Een dek h o ger zijn d rie zitsalons, die dienst doen als rustsalons en w a a r de lichtsterkte n a a r behoefte geregeld kan w orden. Op het sloependek zijn tw ee- en v ierp ersoonshutten, die o v er dag zitp laats bieden aan zes passagiers. O ok bij de F ree E nterprise V is gestreefd n a a r een zo snel m ogelijke o v erto ch t m et een grote m ate van com fort. Sm it-M .A.N. motoren E venals de v o o rg aan d e Free E nterprise ferries is oo k de V v o orzien van SmitM .A .N . m o to ren . D eze geven h e t schip een snelheid van circa 21 knoop v o o ru it- en m eer d an 15 knoop a ch teru itv aren d . H et to tale verm ogen van de geïnstalleerd e m achines is 16.000 pk. O m de m an o e u v ree r b aarh eid van het schip te v erg ro ten is zow el de ach terstev en als de v o orsteven voorzien van een ro e r en heeft het drie verstelb are schroeven. In h et voorschip bevinden zich bovendien tw ee boegstraalbuizen. D e Free E nterprise V is d o o r I.H .C . H o l lan d geheel aangepast aan d e v o o rw aard en , die een snel en ren d ab el v erv o er eisen. H e t schip w o rd t gebouw d volgens de v o o r sch riften en o n d e r to ezicht van L lo y d ’s R egister. D e v ee rb o o t v o ld o et o o k aan de eisen, die gesteld w o rd en d o o r h e t Engelse M inisterie v a n V erv o er en de C o n feren tie v o o r Beveiliging van M ensenlevens o p Zee 1960 (S.A.L.A .S.). D e h o o fd afm etin g en zijn: lengte over alles 117,50 m, b ree d te h o o fd d ek 19,05 m , diep
gang gem . 4,37 m , to ta a l g eïn sta lle erd v e r m ogen ca.16.000 pk, sn elh eid v o o ru it v aren d m eer dan 20 kno o p en snelheid ac h teru itv are n d m eer dan 15 knoop. Om in het drukke en w oelige K a n aa l een rustige o v erto ch t te verzekeren, is h et schip voorzien van een slingerdem pingsinstallatie, w aarbij h et slingeren v a n h e t schip ge dem p t w o rd t d o o r het au to m a tisch o v e r vloeien van olie. D e dem pende w erking w o rd t v ero o rz aak t d o o rd a t de am p litu d e van de bew egende oliem assa een fase v e r schilt m et de am p litu d e v an h e t slingeren van h et schip. H e t schip is v o o rzien van alle m o d ern e n av ig a tie -a p p aratu u r, zoals true-m otionra d a r, gyrokom pas m et au to m atisch e p ilo o t en een uitgebreide radio-installatie. D e d rie schroeven w orden ied er a a n g e dreven d o o r een Sm it-M .A .N ., 12 cilinder, 4080 pk, 4 -tak t m o to r, die eveneens d o o r I.H .C . H o llan d gebouw d zijn. D e m iddenm o to r d ra a it continu op 285 o m w /m in en drijft bovendien een g e n e ra to r aa n , d ie de stro o m levert vo o r de m o to ren v an de boegstraalbuizen . R o ll-o n /ro ll-o ff systeem D e a u to ’s en vrachtw agens rijden v ia de geopende boeg- o f hekklep h e t schip op en d an via verschillende rijbruggen n a a r de aangew ezen plaats. A an w elk einde van het schip de a u to ’s binnenrijden, h a n g t a f van de h av en van inscheping. In Z eebrugge v a a rt het schip v o o ru it de lan d in g sfu ik in en v in d t het lossen en lad en plaats d o o r de boegklep. In D o v er geschiedt dit v ia de hekklep.
EEN
F L E X IB E L S C H E E P S O N T W E R P
R echts boven : G eneral ,,P o r t e r L i n k s boven : ,,Line P orter”. M idden : Trailer Porter m e t daarachter een alternatieve accom m odatie. R echts o n d e r: B ulk ,,P orter”. L in ks o n d e r : Pallet-Container „Porter". D e Cattle- en C hem ical Porter, m odellen waarin ook is voorzien, kom en op de afbeelding niet voor.
B ijg aa n d e a fb e e ld in g is h e t m o d el v a n de P o rter, e en re c e n t sc h e e p so n tw e rp v a n h e t A m ste rd a m se In g e n ie u rs b u re a u S ea T r a n s p o r t E n g in e e rin g N .V . D e P o rte r is e e n o n tw e rp in d e n ieu w e 75 m k lasse. D e a fb e e l d in g la a t re e d s h e t b o u w d o o s-p rin c ip e zien , e e n v a ria b e l lad in g g e d e e lte e n een m e e r g e s ta n d a a rd is e e rd e ro m p . D it b e h e ls t in fe it e e n te g e m o e tk o m in g a a n su g g esties zo als die d e stijd s zijn n e erg eleg d in h e t „ R a p p o r t K e y z e r” o v e r de N e d e rla n d s e sc h e e p sb o u w . T e v e n s b e te k e n t d it o n tw e rp e e n d u i d elijk e sta p in d e ric h tin g d e r re d e rs, d ie zow el b e h o e fte h e b b e n a a n e e n p rijs d ru k k e n d e s ta n d a a rd is a tie als a a n v a ria tie -m o g e lijk h e d e n w a t d e la d in g fu n c tie v a n h e t schip b e tre ft. V ie r v a n d eze sc h e p e n z ijn re e d s b e ste ld d o o r é é n N e d e rla n d se , éé n S p a a n s e e n tw ee Ita lia a n s e re d e rs. T o e lic h tin g o p d e P o rte r S ea T ra n s p o r t E n g in e e rin g volgt d e o n tw ik k e lin g e n in d e sc h e e p v a a r t z e e r n a u w le tte n d e n h e t is g eb lek en dat:
G e z ie n in d it lich t h e b b e n wij d e c o n c lu sie g e tro k k e n d a t de to e v o e r n a a r en d istrib u tie v a n a f d eze sc h e p e n e v e n e e n s a a n g e p a s t zu lle n m o e te n w o rd e n , d.w .z. z u lle n m o e te n p la a tsv in d e n d o o r g e sp e cia lise erd e en a a n de sp ecifiek e tr a n s p o r tfu n c tie a a n g e p a ste f e e d e r /d is trib u to rs . D e 75 m e te r g ren s is g e k o ze n o m b in n e n d e lim ie te n , zo als h a v e n g eld e n , b e m a n n in g sv o o rsc h rifte n , e tc. te blijven. U itg a a n d e v a n deze g e d a c h te h e e ft S T E e e n flexibel o n tw e rp g e m a a k t, g e b a se e rd op: a.
la d in g g e d e e lte (v a riab ele c o m p o n e n te n );
b.
v o o rsc h ip , a c h te rsc h ip e n p o n e n te n )
b o d em sec tie s (s ta n d a a rd c o m
m e t a n d e re w o o rd e n een „ p ro d u k tie v rie n d e lijk ” sc h ip d a t a an de sp e cifiek e eisen v a n d e re d e r vo ld o et. T e n a a n z ie n h ie rv a n w illen wij n o g h e t v o lg e n d e zeg g en . E lk sc h ip is u ite in d e lijk een c o m p ro m is. E e n flex ib e l o n tw e rp g e b a se e rd o p s ta n d a a rd c o m p o n e n te n b ie d t d e m ee st effic ië n te o p lo ssin g v o o r e e n g ro o t a a n ta l to e p a ssin g e n , alsm e d e ra tio n a le bouw .
a.
de sc h e p e n ste e d s m e e r g e sp e c ia lise erd w o rd e n en a a n g e p a s t a a n h u n sp e c ifie k e tra n s p o rtfu n c tie ;
U itg e b re id e stu d ie s en p ro e v e n t.a.v . d e b a sisp ro b le m e n , zo a ls v o o rtstu w in g e n sn elh e id , e co n o m ie , sta b ilite it, g e lu id sh in d e r, z e e g a n g se ig e n sc h a p p e n , zo als sta m p e n en slin g e re n , e tc . v o r m en d e a c h te rg ro n d v a n h e t „ P o r te r ” o n tw e rp .
b.
sc h e p e n v a n ste e d s g ro te re a fm e tin g e n g e b o u w d w o rd e n te n e in d e d e to n /m ijl v ra c h tk o s te n zo la a g m o g elijk te h o u d en .
R e k e n in g is g e h o u d e n m e t de m o g e lijk h eid to t v e rle n g in g v a n h e t sch ip , m e te e n o f la te r, m e t 6 to t 8 m e te r z o n d e r in g rijp e n d e w ijziging v a n d e sta a lsp e c ific atie .
N IE U W E
ELEKTROMAGNETEN
M E T A L U M I N I O M W IK K E L IN G E N
D e firm a W. E. B u rn an d & Son L im ited in S hefficld, E ngeland, heeft een nieuw e serie elektrom agneten op de m a rk t gebracht, w aarin alum inium w ikkelingen w orden g eb ru ik t in plaats van h et k o p erm ateriaal d a t to t nu toe m eestal w erd toegepast; volgens de fa b rik a n t hebben zij zodoende bij gelijk gew icht een 20 % g ro ter m agneetvlak. D a a rd o o r is h et m ogelijk m et zo ’n m agneet m et een d o o rsnede van 1143 m m , w an n eer die bijv. geb ru ik t w ordt voor het verladen van lich tm etalen draaispanen, p e r heffing 45 to t 7 0 kg m eer op te nem en. H u n w erkzaam heid w o rd t v erd er verhoogd d o o r de w e erstan d sk arak teristiek en van alu m in iu m w an n eer de veldspoel op m axim um tem p eratu u r gekom en is: de h efcap aciteit blijft m in o f m eer co n stan t bij een arbeidscyclus v an 75 % aan, 25 % af, terw ijl koperen spoelen d o o r tem p eratu u rsv crh o g in g nadelig beïnvloed w orden. H u n grote capaciteit en gering gew icht m aken het m ogelijk volledig p ro fijt te trek k en v an de laatste ontw ikkelingen o p h e t gebied van de bedrijfssnelheid van kranen, zoals bijv. snelw erkende loo p k ran en en d e nieuw e types h ydraulische w agenkranen. D e serie o m v at zowel cirkclvorm ige m agneten m et m iddellijnen van 50 tot 2030 m m als rechthoekige m agneten. B urnand levert ook to eb eh o ren die speciaal aangepast zijn aan de specificaties van de m agneten, de a a rd v an het w erk en de k ra an , zoals
A fb . 2 toont een Poclain T Y 4 5 kraan op een schrootstortplaats. De hier gebruikte B urnand m agneet m et een niiddelliin van 1015 m m is niet alleen lichter, m aar levert ook een m eer constante prestatie en kan langer in bedrijf gehouden worden dan m agneten m e t de gebruikelijke koperen w ikkelingen.
Af b. 1 to ont een B urnand P h oenix m agneet m et een m iddellijn van 1143 m m aan het w erk in een A m erikaanse autosloperij. Typische ken m erken van dit type m agneet m e t a lu m inium w ikkelingen zijn het lichte eigen gew icht en de constante w erkzaam heid in continubedrijf op basis van 75 % aan, 25 % af.
stu u rin rich tin g en , k ab elroltrom m cls, generatordieselaggregaten, tran sfo rm ato r-g elijk rich ters en verschillende bedieningsinstallaties die w erk en d o o r m iddel v an po ten tio m eters, d irect starten of o v crbekrachtiging. L aatstbedoelde techniek, een tijdelijke
spanningsverzadiging v an de w ikkelingen, w o rd t in de V erenigde S taten veelvuldig toegepast om de lad in g bij h et b egin van de hefcyclus snel te grijpen en vast te houden.
Verschenen rapport van het Nederlands Scheepsstudiecentriini TNO V an het onlangs verschenen ra p p o rt 134 M , getiteld „The corrosion beliaviour o f cunifer-10 allo ys in seawaterpipingsysterns on board ship, P a rt II, M etallurgical studies on cunifer-10 a llo y s” d o o r ir. P. J. Berg en ir. R. G . de L ange, volgt o n derstaand een sam envatting: D eze oxydehuid bleek te b estaan u it een p rim a ir oxyde C ujjO a a n de buitenkant, gevolgd d o o r een laag van inw endige oxyden van ijzer en nikkel. D e Cu^O -laag heeft een slechte h echting en kan gem akke lijk tijdens b edrijf w o rd en beschadigd. D e tijdens dit m etallurgisch onderzoek vergaarde kennis h eeft de belangrijkste p a ram eters van het corrosie-onderzoek, w a a r over in een volgend rap p o rt gepubliceerd zal w orden, bepaald.
In h e t kader van het onderzoek „corrosie in zeew atersystem en”, dat gezien de b e m oedigende resultaten, die m et de to e passing van koper-nikkel-ijzer-legeringen m et 10 % N i en 1,5 % F e reeds zijn bereikt, g erich t w erd op deze m aterialen, w erd een uitvoerig labo rato riu m o n d erzo ek uitgevoerd n a a r de m etallurgische eigenschappen van cunifer-10 legeringen. D e in de handel verkrijgbare legeringen b ev atten alle verontreiningen. Bij oxydatie w erd vastgesteld dat m angaan de elem enten nikkel en ijzer begeleidt. Bij het precipitatieproces kon de invloed van m angaan niet w orden geconstateerd; tijdens de precipitatie bleef h e t gehalte m angaan in de m atrix en in h e t precipitaat gelijk. H et handelsm ateriaal vertoont ook banen van verschillende sam enstelling in de walsrichting, die het gevolg zijn van de segregatie
tijdens het stollingsproces. V o o r de ver schillende elem enten w erden concentratieverschillen to t 25 % gevonden. N a 3-7 u u r gloeien op 1000 'C w erden deze verschillen to t 8 % teruggebracht. D it h o u d t in dat segregatie niet kan w orden verm eden. U it h e t o n d erzoek kon tevens w orden ge concludeerd d a t de evenw ichtstoestand bij k am erte m p era tu u r uit tw ee fasen bestaat. H et opgestelde T T T -diagram la a t zien d at precipitatie reeds op treed t indien de legering gedurende 30 seconden op 600 'C w ordt gehouden. H ieru it volgt d at in de praktijk na w arm -buigen, lassen o f solderen de verouderingstoestand gem akkelijk op kan treden. D e bij hogere tem p eratu u r gevorm de oxydehuid, die h et o n tstaan van een be scherm ende corrosielaag tijdens bedrijf kan belem m eren, w erd uitvoerig onderzocht.
NEDERLANDSE
V E R E N IG IN G
VAN
T E C H N IC I
OP
S C H E E P V A A R T G E B IE D
Program m a van lezingen in het voorjaar 1970 17 maart (di) „O ntw ikkeling van de toepassing van kernreac G roningen toren bij de scheepsvoortstuwing” (met preprints), 19 maart (do) door prof. ir. W. Vinke. R otterdam 20 maart (vr) A m sterdam 23 april (do) ,,Sturen en stuureigenschappen van zeer grote Rotterdam schepen”, door prof. ir. J. G erritsm a e n /o f enkele 24 april (vr) van zijn m edewerkers. A m sterdam Bovenstaand programma zal in „Schip en W erf” worden herhaald
Wijzigingen o f aanvullingen kunnen hierin voorkom en. Bovendien zal van elke vergadering o f andere bijeenkom st aan leden en be gunstigers een convocatie worden gezonden. H et bezoeken van vergaderingen waarin lezingen worden gehouden, gelieve men dus alleen te doen na ontvangst van een convocatie. Jaardiner afdeling „Amsterdam” Na het jaardiner is in de garderobe een lederen sigarenkoker ge vonden. Informaties bjj het secretariaat van de afdeling „Amster dam”, tel. 020-236289.
Het bestuur verzoekt leden welke wensen of ideeën hebben betreffende voordrachten, lezingen, films en/of excursies voor het volgende seizoen, deze aan het secretariaat, Burg. s’Jacobplein 10, Rotterdam-2, kenbaar te willen maken.
Nederlandse Vereniging van Technici op Scheepvaartgebied AFDELING „ G R O N IN G E N ”
N otulen van de afdelingsvergadering op dinsdag 27 januari 1970 in het Congres gebouw R 2000 te G roningen. Aanwezig 32 leden en introducés. V oorzitter ir. F. Smit. D e voorzitter opent de vergadering te 20.20 uur. Hij verw elkom t in het bijzonder de spreker voor deze avond, de heer ir. A. J. A llaart, w etenschappelijk hoofdm edew erker bij de Technische Hogeschool te D elft, laboratorium voor elektriciteitsvoorziening. V ervolgens m em oreert hij het op 20 januari 1970 plotseling overlijden van de heer T. W ijtzes, die sinds de oprichting lid van de afdeling is geweest en verzoekt hem gedu rende enkele ogenblikken staande te h er denken. H ierna krijgt de heer A llaart het woord. G eïllustreerd d oor enkele lichtbeelden b e handelt hij „N ieuw ere inzichtingen bij het gebruik van elektriciteit aan boord van schepen” . Van de gelegenheid vragen te stellen w ordt gebruik gem aakt d oor de heren G uldenaar, A. H. M. Bodewes, W. V uursteen enV edder. De rondvraag leverde geen gesprekspunten op. De vergadering w ordt te 22.45 uur geslo ten.
BALLOTAGE De volgende heren zijn de Ballotage-Commissie gepasseerd: Voorgesteld voor het Gewoon Lidmaatschap: I. BERGER, Afgest. H.T.S. afd. W erktuig bouwkunde; Service Engineer Burmeister & W ain, R otterdam , Uilenvliet 28, Zwijndrecht. Voorgesteld door ir. J. N. Joustra. W. N. BESSEM, O ud-lste Stuurm an G.H.V.; A ssistent afd. Nieuwbouw Scheepsbouw Vereenigde Nederl. Scheepvaartm aatschappij N.V., R ot terdam , A lexanderstraat 31, Zoetermeer. V oorgesteld door Th. D. H. van H alderen. L. BILJA R D T, Afgest. H.T.S. afd. W erk tuigbouw kunde; Assistent-Chef Constructiebureau D ieselm otoren W erk spoor-A m sterdam N.V.. V an Suchtelen v. d. H aarestraat 1141, A m ster dam. Voorgesteld d oor H. D orland. H. V A N D EN BROEK, Afgest. H.T.S. afd. W erktuigbouwkunde; C hef Service T e
kenkam er W erkspoor-A m sterdam N.V., O udeschans 50 II, Am sterdam . V oorgesteld door H . Dorland. W. F. DASSELAAR, H ogere Bedrijfsleiding; Algemeen Bedrijfsleider Scheepswerf G. H . Hegge & Zn, Delft, Bart Verhallenplein 19, Schiedam. Voorgesteld door G. J. J. Hegge. E. D E E TM A N , Afgest. H.T.S. afd. Scheepsbouwkunde; Assistent afd. Scheepsbouwkunde Technische Hogeschool D elft, D irk Costerplein 69, Delft. Voorgesteld door J. van der Touw. Ir. W. A. ELBERS, w.i., Research-ingenieur Produktgroep D ieselm otoren W erk spoor-A m sterdam N.V., Ookmeerweg 128, A m sterdam . Voorgesteld door H . D orland. F. FE Y E N , O ud-Hoofdwerktuigkundige (m et diplom a C l) Bureau W ijsmuller; W alsineester K oninklijke N ederl. Hoogovens en Staalfabrieken N.V., IJm uiden; Elzenlaan 21, Sint Pancras. Voorgesteld door C . Kok. M. J. J. FR A N SSEN , Afgest. H.T.S. afd. Scheepsbouwkunde; le Assistent afd. Calculatie en Acquisitie Verolme Scheepswerf H eusden N.V., Heusden, T heresialaan 107, Vught. Voorgesteld door W. Leefmans. Prof. dr. ing. C. GALL1N, Professor O nder afdeling der Scheepsbouwkunde Tech nische Hogeschool Delft, p /a Tech nische Hogeschool, M ekelweg 2, Delft. V oorgesteld door prof. ir. J. H. Krietemeijer. R. A. V A N H EESW IJK , Afgest. H.T.S. Chemische Techniek; Technicus bij E. J. Smit & Z n’s Scheepswerven, W es terbroek, K erkstraat 5, H oogezand. Voorgesteld door G. F. Suurmeijer. A. V A N H EK K E, M arine Sales Engineer Texaco Olie M aatschappij N .V ., R ot terdam , H outm anstraat 32, Oud-Beijerland. Voorgesteld door G. Koedijk. G. M. H EIJB O ER , Afgest. H.T.S. afd. E lek trotechniek; R ayon-directeur G roenpol Installatie Bedrijven, R otterdam , Wilhelm inastraat 9, Rhoon. Voorgesteld door C. Zijderveld. Ir. J. K L E IN W OUD, w.i., Assistent-Chef Tekenkam er W erkspoor-A m sterdam N .V., A m sterdam , Amestelle 59, Zw a nenburg. V oorgesteld door H. D orland. P. L A N D M A N , H oofdw erktuigkundige (met volledig diplom a C) Phs. van Om m e ren Rederij, R otterdam , R usthoflaan 3, V oorburg. V oorgesteld door A. Kuijt.
J. W. L U T E IJN , Scheeps- en W erktuigbouw kundig expert Fa. L. J. Bosdijk, H oog vliet, A ugustinusstraat 30, Rotterdam-24. Voorgesteld door L. A. van der Steen. Voorgesteld als Belangstellende: R. P. R. A LDERS, V erkoopleider M aritec (H olland Benelux) Intem ational-C hemicaliën, R otterdam . V an Lennepstraat 129, Ridderkerk. Voorgesteld door H. Schikker. E. BA LK EM A, Assistent Scheepswerktuigkundige N .V . Reederij „A m sterdam ”, A m sterdam , Bosrand 53, Putten (Gld.). Voorgesteld door D. Balkema. J. BO EK H O U T, afd. Algem. Zaken N iehuis & Van den Berg’s Scheepsreparatiebedrijf N .V., R otterdam , Molenweg 16, Poortugaal. Voorgesteld door D. Prins. W. BOUT, Acquisitie-expert voor reparaties, schade’s e.d. N.V. M achinefabriek-H ensen, D reischorstraat 60b, Rotterdam -23. Voorgesteld door M. Bakker. E. M E L C H IN G , D irecteur H. D atem a (R ot terdam ) N.V. (Scheepvaart en L ucht vaart Activiteiten), Oudelijk 111, R ot terdam -16. Voorgesteld door Joh. F. Vrouwes. R. E. C. VA N NES, Scheepvaart inspec teu r Shell N ederland V erkoop M aat schappij N .V., Abeelweg 196, R otterdam-12. Voorgesteld door H. O. Sliep. J. F. O FFE R M A N , Scheepswerktuigkundige (met diplom a A) N.V. t.v.v. De Koninklijke Hollandsche Lloyd, A m sterdam , Schipholdijk 220a, SchipholOost (H aarlem m erm eer). Voorgesteld door Joh. F . Vrouwes. Voorgesteld voor het Junior-Lidmaafscliup: P. D. L A N G EB A ER D , Studerende aan de H.T.S. afd. Scheepsbouwkunde, Kennem erweg 21, Bloemendaal. Voorgesteld door K. K rot. A. R. V A N R IEM SD IJK . Studerende aan de H .T.S. D ordrecht, afd. Scheeps bouwkunde, H ekstraat 1, Poortugaal. Voorgesteld door ir. H. Janssen. U.R.A. V A N SIJTSEM A, Studerende aan de H.T.S. afd. Scheepsbouwkunde, Reviusstraat 82, Groningen. V oorgesteld door K. K rot. Eventuele bezwaren, schriftelijk, binnen 14 dagen aan het secretariaat, Burg. s’Jacob plein 10, R otterdam .
N IE U W S B E R IC H T E N PE R SO N A LIA „Vlaardingcn-Oost” een halve eeuw M et een zeer druk bezochte ontvangst op 19 februari 1970 in het D elta hotel in V laardingen heeft het H avenbedrijf „V laardingen-O ost” — w aartoe behorende Konstruktiew erkplaats „B ergum ” — het halveeeuw feest gevierd. B urgem eester m r. J. H eusdens herinnerde in zijn gelukw ens aan de zeer o ude en plezierige verstandhouding — al daterende uit de tijd van het scheeps bouw bedrijf w aaruit een halve eeuw geleden „V laardingen-O ost” is voortgekom en — tussen het bedrijf en de gem eente. De directie recipieerde m et het aan bieden van een kostbare aanw inst voor het N atio n aal Visserij M useum plus ƒ 25.000 als bijdrage in de stichting van een kinderboerderij in het nieuw e recreatieplan van de gem eente. Industrie voor Mechanische- en Klectrische Apparaten N .V . Hattein Per 1 decem ber 1969 is als algem een direc teu r van Im ea N.V. in dienst getreden de heer ir. H. Sijmons. M et ingang van dezelfde datum heeft de h eer G . J. Pelgrum de taak van verkoop-directeur op zich genom en. N.V. Technisch ltureau West ’s-Gravenhagc B ovengenoem de N .V . is m et ingang van 1 januari 1970 opgenom en in de groep van bedrijven van W estinghouse B rem sen- und A p p arateb au G m b H te H annover, w aarbij tevens de naam is gewijzigd in: „W esting house rem m en en ap p a ra tu u r N .V . D en H aag ” . Als verkoopleider van de afdeling bedienings- en aandrijftechniek v oor industrie en scheepsbouw w erd per 1 septem ber 1969 aangesteld de heer Jhr. J. W. G . G oldm an. N .V . Kckah Scheepvaart- en Handelsbedrijf N .V . Groningen Ten gevolge van de vernieuw ing en de uitbreiding tot 4 netlijnen van de telefo o n aansluiting van bovengenoem de N .V ., is per 1 jan u ari 1970 het huidige telefo o n num m er gewijzigd in: 050-2 04 41. D e telexaansluiting o n d er num m er 53042, blijft o n veranderd. Nieuwe behuizing EM HA N .V . Technisch Bureau M et ingang van 1 jan u ari 1970 is het kantooradres van genoem de vennootschap gew orden: Piet H eynsplein 25, R o tterdam 6. T elefoon: 010-25 19 21-23 06 93. Telex: 21115 (W arm tekracht). Jaarljjk.se vergadering van de contactgroep van werkgevers in de metaalindustrie In het o p enbare gedeelte van bovenge noem de vergadering zal het them a dit ja a r zijn: „V ernieuw ing, V erstarring en O n d er nem er” . H ieraan zullen de volgende sprekers hun m edew erking verlenen: prof. dr. M. Eyskens, H o o g leraar in de Econom ische W e tenschappen van de K atholieke U niversiteit te Leuven; Z. Exc. m r. E. M. J. A. Sassen, lid van de C om m issie van de E uropese E conom ische G em eenschap en prof. dr. H elm ut Schoeck, H o o g le ra a r in de Socio logie aan de Jo h annes-G utenberg U niver sität te M ainz.
H et openbare gedeelte van deze ja arv er gadering zal gehouden w orden op 20 m aart 1970 te 13.30 uur te Breda. Britse dochteronderneming voor Van den Tak W. A. van den T a k ’s Bergingsbedrijf N.V., R otterdam , heeft in E ngeland een do ch ter m aatschappij opgericht, die zich zal bezig houden m et bergingsw erk en zeetranspor ten. De ondernem ing heeft zich onder de naam Sm it-Tak In ternational Salvage and T ran s p o rt (U .K ) L td. gevestigd in het gebouw van Baltic Exchange C ham bers, 24, St. M ary Axe te Londen. De dagelijkse leiding is voorlopig in handen van de heer Th. J. M eeuwisse, pro cu ratieh o u d er van V an den T ak. Hij w ordt bijgestaan do o r Engels p e r soneel. D e m aatschappij is opgericht om de activi teiten op het zeer specialistische gebied van bergingsw erk, het tran sp o rteren van zw are ladingen overzee door m iddel van pontons en het overslaan van allerlei zw are objecten — reactors, generatoren e.d. — in en rond de w ateren van het Verenigd K oninkrijk uit te breiden. Bovendien kan de ondernem ing diensten verlenen aan de olie-industrie, zoals het plaatsen van boeien, het leggen en ophalen van de veranke ringen van booreilanden op het Engelse C ontinentale P la t, het uitvoeren van d a k w erkzaam heden in de ruim ste zin en het leggen en onderhouden van gaspijpleidingen in zee. D o o r h aa r diversiteit zijn de m ogelijkheden v oor Sm it-Tak op de Engelse m arkt over het algem een gunstig te noem en. D e m ogelijkheid bestaat dat het bedrijf in de toekom st in E ngeland bergingsvaartuigen, drijvende bokken, zelfvarende hefschepen en andere speciale w erktuigen zal laten bouw en, die dan onder Engelse vlag en m et Engelse bem anningen gaan opereren. D o o r de oprichting van Sm it-Tak In ter national Salvage and T ran sp o rt (U.K.) Ltd. is het R otterdam se bergingsbedrijf in staat nog directer dan voorheen de Britse scheep vaart-, tran sp o rt- en oliew ereld te dienen. R ecente door V an den T ak m et succes uitgevoerde opdrachten in E ngeland zijn: het lichten en bergen van de m et butadiene geladen gastanker Claude in de Solent en de berging van een gezonken sleepboot bij H uil. D e w rakkenopruim ing in de M ersey bij L iverpool, w aarm ee het onlangs in dienst gestelde 800-1200 tons hefschip T a k lift I bezig is, vordert uitstekend. Aluminium H et m ateriaal alum inium zal op vrijdag 20 m aart a.s. onderw erp van bespreking zijn op een bijeenkom st van de Kring M etalen van de Bond vo o r M aterialen kennis. Plaats van sam enkom st zal zijn R estaurant „E u ridice” van het C ongrescentrum „O rpheus” , C hurchillplein 3, A peldoorn. A an vang: 10.00 uur. H et program m a is als volgt: — Ir. A. A. Jongebreur: „Sterkte van geklonken verbindingen”. , — Ir. J. D raism a: „A l-gietlegeringen in de au to -industrie” . — J. Smits: „K needtegeringen” . — L. Bosm an: „K w aliteitseisen van ge kleurd geanodiseerd Al voor bouw tech nische toepassingen” . — Ir. H. P. van Leeuw en: „Spanningscorrosie bij A l-legeringen” .
N a elke voordracht zal zoals gew oonlijk gelegenheid bestaan tot het stellen van vragen. N adere inlichtingen verstrekt het bureau van de B ond vo o r M aterialenkennis, S tadhouderslaan 28, D en H aag. Tel: 07039 49 30. Technische H ogeschool Delft G eslaagd voor het doctoraal exam en voor elektrotechnisch ingenieur: G . F. B artstra, ’s-G ravenhage; P. W. H. B lansjaar, D elft; D. E. Boekee, D elft; A. Bosch, ’s-G ravenhage; W. C oppoolse, D elft; E. J. D uintjer, ’s-G ravenhage; J. A. van D uijn, D elft; J. C. M. van D ijk, D elft; H. O. Engel, D elft; D. Geels, Schipluiden; R. G ehner, A m sterdam ; J. T. van de G raaf, Papendrecht; C. J. H agenbeek, O ude W ete ring; G. J. M. H esselm ann, V oorburg; A. J. M. Jansen, D elft; M. J. K aptein, D elft; J. P. K ingm a, ’s-G ravenhage; N. P. de K oo, R otterdam ; R. C. de Lange, D elft; L. J. M. Lans, Rozendaal (G ld); P. L. A. de Leede, Schiedam ; H. J. G. Lips, Rijswijk; C. Los, N w . W etering; C. van der M arei, V oor schoten; R. C. M onnier, ’s-G ravenhage; W. O ffringa, ’s-G ravenhage; J. D. van O tterloo, R otterdam ; A. H. P. M. van d er Put, D elft; A. C. R eppel, Schiedam ; A. van Rooijen, A m sterdam ; M. W . Sabel, B adhoevedorp; P. Schoon, Jaren; A. Schoonhoven, ’s-G ra venhage; P. Smits, Schiedam ; A. C. M. Touw , D elft; R. N. W alter, D elft; P. W. W am elink, H ardenberg. Nederlandse aandeel in de groeiende wereldschcepsbouwniarkt gedaald Wereld-ordcrportefeuille naar nieuwe record-omvang H et N ederlandse aandeel in de w ereldscheepsbouw is in het laatste kw artaal van 1969 — zo blijkt uit het overzicht van L loyd’s R egister o f Shipping — gedaald van 4,60 procent to t 4,03 procent van de in aanbouw zijnde tonnage. D it is dan w elisw aar in overeenstem m ing m et het to tale beeld van de scheepsbouw activiteit per 31 decem ber 1969, d o ordat er in het laatste kw artaal m eer tonnage is te w ater gelaten dan er in aanbouw is genom en; d a ard o o r is dit laatste getal gedaald van 17.807.928 b rt op 13 septem ber 1969 to t 17.531.933 brt op 31 decem ber. M aar de w ereld-orderportefeuille is gegroeid van 55.927.478 b rt to t een nieuw e recordom vang van 59.831.778 b rt en d aarin heeft de N ederlandse scheepsbouw geen aandeel; de om vang van onze o rd erportefeuille is m et 243.657 brt verm inderd to t 1.412.460 brt. D rie m iljoen brt aan container-tonnage in bestelling H et Japanse aandeel in de w ereldscheepsbouw is an derm aal gestegen m et 2.519.510 brt tot een totale portefeuille van 21.036.854 brt, w aarvan in aanbouw 5.446i744 brt ( + 121.016 brt) = 31,07 procent van de in aanbouw zijnde tonnage. Op de tweede plaats kom t Zw eden m et een o rd e rp o rte feuille van 5.558.496 brt ( + 274.390 brt); 3 G root-B rittannië 5.063.421 b rt ( + 439.819 brt); 4 F rankrijk 4.414.365 b rt ( + 238.817 brt): 5 W est-D uitsland 4.284.687 brt (— 434.668 brt); 6 Spanje 3.141.466 b rt 33.345 brt); 7 Italië 2.398.431 b rt ( + 128.746 brt); 8 D enem arken 2.374.279 brt ( + 370.590 brt); 9 N oorw egen 2.304.425 brt (— 176.143 brt); 10 Joegoslavië 2.017.234 brt ( + 369.820 b rt); 11 V er. Staten I.511.476 b rt (— 132.357 b rt); 12 N e d e r land 1.412.460 brt (— 243.657 brt); Polen 1.309.196 brt ( + 234.149 brt).
De voor export in aanbouw zijnde tonnage is verm inderd m et 1.311.488 b rt to t 8.082.786 b rt of 46,1 procent van de totaal in aanbouw zijnde tonnage. D aarv an is bestem d v oor L iberia 2.232.588 b rt; voor G root-B rittan n ië 1.165.483 b rt; v oor N o o r wegen 1.153.261 b rt en voor R usland 787.052 brt.
E r zijn nauw elijks voortekenen van een af nem en van de vraag n aa r grote b u lk /o lie carriers en de opdrachten voor grote tank schepen zijn in het laatste kw artaal sterk toegenom en; die vo o r de visserij blijven echter nadrukkelijk dalen. D e containertonnage m aakt 33,4 procent — 3 m iljoen brt — uit van de totale hoeveelheid be stelde tonnage voor droge lading.
E xport D e belangrijkste exporterende landen zijn Jap an m et 3.380.908 brt (62,1 procent van de totale in aanbouw zijnde tonnage); Zw e den m et 988.629 b rt (84,3 % ); W est-D uitsland m et 679.511 b rt (54,9 % ); G ro o tB rittannië m et 404.833 b rt (22,5 % ) en Joegoslavië m et 408.069 b rt (100 % ). V an de in N ed erlan d in aanbouw zijnde tonnage is 311.555 b rt bestem d v o o r export en wel 18 schepen m et 778.990 b rt voor G root-B rittannië; voor België 2 m et 15.665 brt; v o o r D enem arken 1 m et 499 b rt; voor F rankrijk 1 m et 120 b rt; v o o r W .-D uitsland 18 m et 19.355 brt; voor Ierland 2 m et 1400 b rt; voor K oew eit 1 m et 180 b rt; voor L iberia 1 m et 9000 b rt; v oor N o o r wegen 2 m et 7599 brt; v oor P an am a 1 m et 13.200 brt; v oor Saoedi-A rabië 1 m et 300 brt; voor U ruguay 1 m et 1540 b rt en voor V enezuela 2 m et 14.000 brt. Scheepsgrootte N a a r de tonnageklassen om vat de w ereldorderportefeuille: In aanbouw 50— 60.000 60— 70.000 70— 80.000 80— 90.000 90 100.000 100— 110.000 110— 120.000 120— 130.000 130— 140.000
brt brt brt brt brt b rt brt brt brt
In portefeuille 50— 60.000 b rt 60— 70.000 b rt 70— 80.000 brt 80— 90.000 brt 90— 100.000 brt 100— 110.000 brt 110— 120.000 brt
12 ms 2 ss en 9 ms 9 ss en 9 ms 6 ms 10 ss en 1 ms 18 st en 1 mt 15 stoom tankers 7 stoom tankers 1 stoom tanker 1 m o to rtan k er 6 ss en 40 ms 3 ss en 19 ms 9 ss en 11 ms 4 ss en 11 ms 18 ss en 13 ms 36 st en 4 m t 28 stoom tankers 2 stoom bulk/olie carriers 1 stoom erts carrier
120— 130.000 brt 35 stoom - en 2 m otortankers 6 m o to r bulk/olie carriers 21 stoom - en 1 m o to rtan k er
Congressen - vast onderdeel van de Hannover-Messe Terw ijl op de H annover-M esse 1970 (25-43-5) w eer in de hallen en daarbuiten w aren zullen w orden aangeboden, industrieprojecten bekend gem aakt zullen w orden en ervaringen uitgewisseld zullen w orden, geven tegelijkertijd gekw alificeerde vak lieden in de congreszalen op het messeterrein bekendheid aan zeer actuele tech nische w etenschap. D e organisatoren van de hieronder verm elde congressen nodigen uit to t deelnem ing. V D E -F achtagung E lektro n ik 1970 A lgem een them a: E lektronische bouw elem enten O rganisator: V erband D eutscher E lektroniker (VDE) e.v. F ran k fu rt, in sam enw erking m et de M esse-A G Tijd: dinsdag 28-4-donderdag 30-4 In vier vakbijeenkom sten m et in to taal 24 inleidingen w ordt gediscusieerd over de nieuw ste ontw ikkelingen op het gebied van de actieve en passieve bouw elem enten. F achtagung K lim a- und K ältetechnik 1970 A lg e m e e n thema:
K lim aat- en koeltechniek O rganisator: F achgem einschaft „K ältem aschinen” en „L ufttechnische und T rocknungs-A nlagen” im V D M A , F ran k fu rt, in sam enw erking met de M esse-AG Tijd: D insdag 28-4 en w oensdag 29-4. In tw ee vakbijeenkom sten w orden vragen over klim aatregeling, zowel als actuele pro blem en van de koeltechniek behandeld. D e uitvoerige pro g ram m a’s van de con gressen en aanm eldingsform ulieren kunnen bij het congresbureau aangevraagd w orden. H et adres is: D eutsche M esse- und Ausstellungs-A G , Abt. V b-Tagungsbiiro, D-3000 H annover-M essegelände. Tel. (0511) 89-2485.
130— 140.000 brt 2 stoom bulk/olie carriers 140— 150.000 brt 1 stoom - en 7 m otortankers 1 stoom en m o to rb u lk /o lie c a rrier boven 150.000 brt 5 stoom tankers van ca. 160.000 brt 1 stoom tanker van ca. 185.000 brt 1 stoom tanker van ca. 195.000 brt Steeds groter H et aan tal schepen van m eer dan 100.000 b rt in de w ereld-orderportefeuille is 198; het aandeel van Jap an is 77; van Zw eden 23; van F ran k rijk 22; van D enem arken 14; van G ro o t-B rittan n ië 13 en van N o o r wegen 11. V an h et to taal van 198 zijn 23 m otorschepen. De o rd erp o rtefeu ille om vat 30.520.803 brt aan tankschepen, 17.193.898 b rt aan bulk carriers, 8.975.554 brt aan vrachtschepen en 737.026 b rt aan schepen v oor de visserij.
Cursus Hoger Veiligheidskundige Beginnend op 31 augustus 1970 organi seert het V eiligheidsinstituut te A m sterdam w ederom de cursus die opleidt voor het diplom a H oger V eiligheidskundige. D eze éénjarige cursus om vat tw ee vijfdaagse les weken in het conferentieoord D e P ieters berg te O osterbeek en 38 lesdagen (w oens dagen) in het V eiligheidsinstituut, alsook h et doorlopen van een stage van tw intig dagen en het schrijven van een scriptie. V oorw aarden voor deelnem ing zijn: een h.t.s.-diplom a, scheikundekennis op h.b.s.B-niveau en tenm inste tw ee ja ar bedrijfs ervaring in een leidinggevende functie. D e kosten van deze cursus bedragen ƒ 3000,— . N ad ere inlichtingen verstrekt het V eilig heidsinstituut, H o b b em astraat 22, A m ster dam , telefoon (020) 73 64 14, afdeling O p leidingen.
Nieuwe opdrachten De R otterdam sche D roogdok M aatschappij N.V., die deel u itm aakt van de Rijn-Schelde G roep, heeft van de Britse rederij C unard Line op d rach t gekregen voor het uitvoeren van een zeer om vangrijk reparatiekarw ei aan het passagiersschip s.s. Carmania. H et 21.370 brt m etende lijnschip zal voor deze w erkzaam heden van 22 april tot 24 m ei a.s. bij de R D M verblijven. In die periode zal zowel het exterieur als het interieur van de Carm ania on d er handen w orden genom en. Tijdens een cruise heeft het passagiersschip een zw are bodem schade opgelopen. N a a r schatting zal er m inim aal 260 ton nieuw staal voor nodig zijn om alleen al deze schade volledig te herstellen. V oorts ver toont het passagiersschip beschadigingen aan de huid, welke eveneens m oeten w orden hersteld. W at het interieur b etreft m oet een lange reeks van w erkzaam heden w orden uitge voerd. H et belangrijkste project hierbij vorm t de aanpassing van de Carm ania aan de nieuw ste internationaal geldende brandbeveiligingsvoorschriften. Dit brengt vooral veel w erk met zich m ee in de gangen en de trappehuizen. V erder w ordt o.a. de bio scoop vernieuw d, de eetzaal gem oderniseerd en verbouw ingen aan een aantal hutten uitgevoerd. V an de resterende w erkzaam heden is tenslotte van belang de vernieu wing van het om roepsysteem aan boord, dat zal w orden gesplitst in afzonderlijke sys tem en vo o r passagiers en bem anning. H et totale reparatiekarw ei, w aarm ee ette lijke m iljoenen zijn gem oeid, zal binnen een zeer kort tijdsbestek m oeten w orden ge realiseerd. H et feit dat de R D M garan t staat vo o r de uitvoering van dit project in 35 dagen, heeft er toe geleid dat de Britse rederij de op d rach t aan de R D M heeft verstrekt. H et ligt in de bedoeling van Esso In ter national om bij de w erf van V erolm e twee grote m am m oettankschepen in o p dracht te geven. Een directielid van de w erf is ter afronding van de besprekingen naar A m erika ge vlogen. De N .V . M otorenfabriek T hom assen, de Steeg (lid R ijn-Schelde G roep) heeft van de N.V. K oninklijke N ederlandse Z outindustrie (K N Z), deel uitm akend van de Zout Chem ie Divisie van de N.V. K oninklijke Z out O rganon, de op d rach t ontvangen een gasturbine generatorset (Packaged Pow er Plant), type G eneral E lectric te leveren, met een verm ogen van 15 mw. De d o o r T hom assen gebouw de gasturbine zal via een afgassenketel die aan de gas turbine gekoppeld is, stoom (energie) leve ren aan een in aanbouw zijnde vinylchloride fabriek m et een capaciteit van 300.000 ton per jaar. D e d o o r de gen erato r op gew ekte elektriciteit dient, behalve voor het chloor-elektrolysebedrijf van de N.V. ZCB, tevens voor de genoem de vinylchloride fa briek. In de tw eede helft van 1970 zal de Packaged P ow er Plant in bedrijf w orden genom en. Orderbestand van IHC Is constant IH C -H o llan d heeft in het afgelopen jaar één sleepzuiger, zes cutterzuigers plus een aantal standaard cutterzuigers voor buiten landse rekening, een rotsbreker, twee vaar tuigen m et doorpom pinstallaties, een veer schip en twee kranen vo o r schepen opge leverd. D aarnaast zijn nog een aantal splijt-
bakken v o o r b uitenlandse rekening vol tooid. T o t de v aartuigen, die in 1969 gereed kw am en, behoorden de W D G atew ay, de Free E nterprise I V en de Chullenger. O p de laatste dag van het vorig ja a r had IH C opd rach ten v o o r zeven sleepzuigers, tw ee cutterzuigers, tw ee em m erbaggerm olens, een veerschip en een boorschip. O ok had m en o rd ers v o o r een aan tal sta n d a a rd cu tterzuigers en een aan tal splijtbakken voor b u itenlandse rekening. H et D o rd rech tse red erijb ed rijf G ebr. B roere h eeft een ch em icaliën tan k er van pl.m . 1950 ton draag v erm o g en besteld bij de w erf D e G ro o t & V an V liet te Slikkerveer. H e t schip w o rd t 69,50 m lang, 11,50 m breed en krijgt een h o lte van 5,80 m. V o o r de aandrijving zal een In d u strie-m o to r van 2080 pk zorgen. Kielleggingen O p 12 feb ru ari 1970 werd bij N .V . Scheeps w erf „D e H o o p ” te L o b ith de kiel gelegd voor een containerschip — Bn. 274 — van 8000 tdw v oor H . C. Isbrandtsen, B erm uda. D e afm etingen zijn: lengte over alles 144 m, lengte tussen de loodlijnen 133,60 m, b reedte op span ten 21,60 m, h o lte tot hoofddek 10,50 m, diepgang beladen m et co n tain ers pl.m . 7,60 m , deadw eight „all to ld ” pl.m . 8000 m etr.to n n en , a a n ta l con tainers (afm . 20' X 8' X 8'6") 436, ver m ogen 17.500 epk en snelheid 22 knoop. H et schip zal w o rd en aangedreven d oor een M A N h o o fd m o to r, type V9V 52/55, m et een verm ogen van 17.500 epk bij 417 o m w /m in . Tewaterlatingen O p 30 jan u ari jl. is m et goed gevolg te w ater gelaten de m o to rv eerb o o t Staeldiep, bouw num m er 5 4 /3 1 2 van Scheepsw erf „F rieslan d ” N .V . F a. C. A m els & Zn. te L em m er, bestem d v oor de Provinciale W aterstaat van Z u id -H o llan d te ’s-G ravenhage. H o o fd afm etin g en zijn: lengte 45 m, breedte 15,20 m en holte 5,10 m. In dit schip w orden geïnstalleerd tw ee 4takt cnkelw erkende S tork-m otoren van het type R H o 218 K elk m et een verm ogen van 650 pk bij 670 o m w /m in , v o o r de a a n drijving van 2 V oith-Schneider voortstuw ers. D e m oto rv eerb o o t Staeldiep w ordt ge bouw d on d er toezicht van B ureau V eritas vo o r de klasse : I 3 /3 en E aux A britées en is bestem d v o o r de veerdienst M aassluisR ozenburg. In O dense w erd 7 febru ari 1970 de 253.000 dwt m etende Esso C openhagcn te w ater gelaten. H et schip b e h o o rt to t de serie van 22 tankers d ie E sso bij E uro p ese w erven in aanbouw heeft. Zij v ariëren in klasse van 140.000 to t 253.000 ton. N egen schepen u it deze serie zijn inm iddels in de v aart, negen and ere zu llen in de loop van 1970 w orden opgeleverd. Bij de N .V . S cheepsbouw w erf voorheen D e G ro o t en V an V liet te Slikkerveer w erd 20 feb ruari 1970 m et goed gevolg te w ater gelaten de ch em icaliën tan k er R ubisea (bouw num m er 377). D eze tew aterlatin g droeg geen officieel k arak ter aangezien de doop bij de oplev erin g zal plaatsvinden. H e t ca. 3150 to n dw. m etende schip w ordt
gebouw d in o p d rac h t van T orkildsens Rederi te T rondheim -N oorw egen. D e b ru to -to n n ag e is on d er de 1600 rt. H et is een enkelschroef m o to rtan k er van het enkeldektype zonder trunk. D e hoofdafm etingen zijn: lengte over alles 84 m , breedte 13,50 m en de holte tot hoofddek 6,60 m. D e ladingtanks zijn uit n o rm aal staal geconstrueerd en voorzien van een coating. D e voortstuw ing zal geschieden d o o r een Sm it-Bolnes d ieselm otor van 2000 pk bij 300 om w entelingen per m inuut, gekoppeld aan een verstelbare schroefinstallatie. Het schip w ordt gebouw d o n der toezicht van D et norske V eritas en volgens d e v o o r schriften van de N oorse S cheepvaartinspec tie v oor klasse G 3. D e oplevering zal eind april a.s. plaatsvinden. Op de vrijgekom en helling w ordt de kiel gelegd voor een veerpont, bestem d voor de G em eente Schoonhoven. Bij de N.V. S cheepsw erf „W aterhuizen” , J. P attje, te W aterhuizen (G ron.) is m et goed gevolg het casco van het m otorvrachtschip H endrik B os te w ater gelaten dat w ordt gebouw d in o p d rac h t van de Rederij Bos te L oga bij L eer (O stfriesland). De H en d rik B os (bouw num m er 291) heeft als shelterdekker een draagverm ogen van 1940 ton bij 999 brt m et een diepgang van 4,55 m en m eet als voldekker 3000 ton bij 1599 b rt bij een diepgang van 5,90 m. D e voornaam ste afm etingen bedragen: lengte over alles 79,20 m, lengte tussen de loodlijnen 72,20 m, breedte op spant 11,80 m , h olte in de zijden tot tussendek 4,60 m en to t hoo fd d ek 7,15 m . D e ruim inhoud vo o r granen b ed raag t 133.500 kubieke voet en v o o r balen 119.000 kubieke voet. D e v oortstuw ing zal geschieden d o o r m id del van een 2200 pk M W M -4 tak t 8 cilin d e r dieselm otor, ty p e T bR H S 345 AU, direct o m k ee rb a ar en m et 460 om w. p e r m inuut. V oorts w orden in de m achine kam er opgesteld tw ee M W M -diesels, type D 232-V12, 4 tak t, elk 190 pk bij 1500 om w . p er m inuut en een M W M -havenset, type D 325-6 van 52,5 pk bij 1500 omw. per m inuut.
D o o r bem iddeling van N .V . Scheepvaart bedrijf „ G ru n o ” , G roningen, w erd het m.s. H eerlandia, raised-quarterdecker, 560 tons, gebouw d 1948 te A lphen a/d R ijn, voor zien van 330 H P Industrie, toebehorende aan K ustvaartrederij „N ee rlan d ia”, R o tte r dam , verkocht aan J. H oekm an & H . J v.d. Plaats, D en D older. D o o r bem iddeling van N .V . Scheepvaart bedrijf „ G ru n o ” , G roningen, w erd het m.s. Sylvia, open shelterdecker, 880 tons, ge bouw d 1958 te Foxhol, voorzien van 500 HP Brons, to ebehorende aan Sunflow er T ra n sp o rt and T rad in g Co., C uragao, ver kocht aan C. V. E ja S urabaja. H et m.s. H arm , groot 492 brt, gebouw d in 1950, van R ederij Bofa te G roningen, het m.s. N icole, g ro o t 388 brt, gebouw d in 1937, van V ro o n ’s H andel & Scheepv. O nd. te Breskens, h et m.s. D avid, groot 499 brt, gebouw d in 1952, van Rederij W illem Beukelsz te Breskens en het m.s. Bintang, groot 8273 brt, gebouw d in 1950, van de Stoom v. Mij. N ed erlan d , zijn alle door bem iddeling van M aritiem B ureau J. E. den B rave n a a r G riek en lan d verkocht. De B intang w ordt in april/m ei a.s. aan de nieuw e eigenaars opgeleverd. V oorts w erden d o o r bem iddeling van B ureau den Brave n a a r P an a m a verkocht het m.s. D ietert, groot 378 brt, gebouw d in 1955, van W. Schreiber te G roningen, n a a r F rankrijk het m.s. A rgus, g ro o t 191 brt, gebouw d in 1930, van J. A. Deen te D elfzijl en naar G riekenland het Zw eedse m.s. Irene, groot 1820 b rt, gebouw d in 1956, van AB Transm arin te H elsingborg.
D o o r bem iddeling van N .V. Scheepvaart b edrijf „ G ru n o ” , G roningen, w erd h et m.s. W illi Bohnier, open/closed shelterdecker, 1865 tons, gebouw d 1958 in Italië, vo o r zien van 1000 B H P D eutz, toebehorende aan Rederij N au tiek , R o tterd am , verkocht aan R ederij V an d e r Schoot, V lieland.
D e H o llan d -A m erik a L ijn heeft drie van h a a r zes K -schepen verkocht aan de Jo e goslavische red erij Splosna P lovba te P iran. H et zijn de m otorschepen K lo o sterd yk, K in d erd yk, K e rk ed y k. Zij zullen respectie velijk h a lf m a a rt, eind m a a rt en eind m ei/b e g in juni van dit ja a r te R o tterd am w orden opgeleverd. De K in d e rd y k w erd gebouw d bij de K o ninklijke M aatschappij „D e Schelde” te V lissingen. D it 5634 to n m etende v rach t schip kw am in 1956 in de vaart. H et 5635 to n m etende zusterschip K lo o ste rd y k w erd gebouw d d o o r J. S m it Czn. N .V . te A lb lasserdam en kw am in 1957 in de vaart. E en ja a r late r volgde de K e rk e d y k (5324 brt) die gebouw d w erd bij de L übecker F lender-W erke te Lübeck. A an b o o rd v an de K in d e rd y k en de K lo o s te rd yk bevindt zich accom m odatie voor tw aa lf passagiers. Als gevolg van het in de v a a rt kom en van de ro ll-o n /ro ll-o ff-co n tain ersch ep en was geen behoefte m eer aan de th an s ver kochte drie K -schepen in de lijndiensten van de H o llan d -A m erik a Lijn. G edurende de laatste ja ren w aren zij v e rch arterd aan buitenlandse rederijen.
D o o r bem iddeling van N .V . S cheepvaart bed rijf „ G ru n o ” , G roningen, w erd het m.s. Baltic, raised-quarterdecker, 590 tons, ge bouw d in 1948 te H oogezand, voorzien van 330 H P In d u strie, toeb eh o ren d e aan N .V . V eenkoloniale Bank voor H ypotheek en S cheepsverband, Sappem eer, verkocht aan J. H o ekm an & H. J. v. d. P laats, D en D older.
Brochures O nlangs is verschenen de b ro ch u re „C O 2lassen in h et m iddelgroot- en kleinbedrijf” . V o o r nadere gegevens over deze uitgave w ordt verw ezen n a a r Philips N e d erlan d N.V. — afdeling M etaaltech n iek — E indhoven, tel. 040-43 33 33, toestel 83301.
D o o r bem iddeling van N .V . Scheepvaart bed rijf „ G ru n o ” , G roningen, w erd h e t m.s. B iesbosch, flushdecker, 413 tons, gebouw d 1936 in D u itsland, voorzien van een 325 H P Sulzer, to ebehorende aan K oopm an & B uitenkam p, R otterd am , v erkocht aan de F irm a Scheepssloperij & M achinehandel „D e K o o p h an d el” , L ekkerkerk.
Linatex (Nederland) N .V „ Berkel en Rodenrijs D e F ra n se firm a Sogreah, dochter van het N eyrpic-A lsthom concern heeft m et ingang van 1 jan u a ri 1970 L inatex (N ederland) N .V . belast m et h a a r vertegenw oordiging.
Verkochte schepen D o o r bem iddeling van N .V . Scheepvaart b edrijf „ G ru n o ” , G roningen, w erd h et m.s. M y Son, 675 tons, h alf shelterdecker, ge bouw d 1956 te D elfzijl, voorzien van 750 pk M aK diesel, toebehorende aan Rederij H o ld a N .V . verkocht n a a r Singapore.
