SCANIABUSSEN IN NEDERLAND IN DE JAREN VIJFTIG EN ZESTIG
JAN BOLT
ISBN 978 90 5994 185 4 NUR 462 © 2007 Aprilis – Zaltbommel Uitgeverij Aprilis
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar
Postbus 141
gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere
5300 AC Zaltbommel
wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
tel. 0418 - 512088 fax 0418 - 684908
Getracht is de rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Zij
[email protected]
die menen alsnog aanspraak te kunnen maken op zekere rechten, kunnen
www.aprilis.nl
contact opnemen met de uitgever.
Woord vooraf
5
Het bedrijf Scania-Vabis
7
Overzicht van de modellen
9
— serie 3100
10
— serie 3200
11
— serie 3300
15
— serie 3400
00
— serie 3500
00
Afkortingen
00
Colofon
00
Inhoudsopgave Een reis met een 3200 van Groningen naar Heerenveen Scania’s in het streekvervoer Nummering Motorgeluid Fietsenrek Voorruit en vormgeving Eénmansbediening Vervoersgebied van de Scania’s De jaren vijftig
00 00 00 00 00 00 00 00 00
Geen blijvertjes Buitendienststelling Kleurstelling Uit de gratie Europese wetgeving Belangstelling nihil Gloort er hoop? Nummering d v m-Scania’s Het openbaar vervoer in de jaren vijftig en zestig
00 00 00 00 00 00 00 00 00
De ntm 3269 en de ntm 3271 op Vlieland, halverwege de jaren zestig. (Verzameling: Ferry Bosman)
4
Woord vooraf Van jongs af heeft het openbaar vervoer mijn belangstelling gehad. Naast treinen, trams en alles wat met railvervoer te maken heeft, hadden autobussen mijn aandacht. Onlangs ben ik begonnen om daarover iets op papier te zetten om aan mijn interesse een grotere bekendheid te geven. Dit boek is daarvan het resultaat. Op jonge leeftijd al begon ik belangstelling te ontwikkelen voor de trolleyen dieselbussen van het Gemeentelijk Vervoerbedrijf in mijn woonplaats Groningen. Vooral de bussen van het Nederlandse merk Kromhout, die daar reden, waren mijn favorieten. In Nederland hebben in het streekvervoer in de eerste naoorlogse jaren enkele honderden bussen gereden van het Zweedse merk Scania, toen nog Scania-Vabis geheten. Dit is een ander bussenmerk waarvoor ik belangstelling had. In deze uitgave belicht ik de tweede generatie Scania NS-standaardautobussen, genummerd in de series 3100 t/m 3500. Van dit type hebben er 150 in ons land gereden (met daarbij nog twee prototypen). Ik doe verslag van een rit op de toenmalige NTM-lijn 21 met een wagen van de serie 3200, een soort van omzien in herinnering. De Scania’s worden door mij en vele anderen node gemist: er is er namelijk niet één van bewaard gebleven. En dat is jammer. Want hoewel uit Zweden afkomstig, is de Scania-Vabis een oer-Hollands type bus geweest. Verderop zal duidelijk worden, wat ik daarmee bedoel. Hoewel bedoeld voor autobusliefhebbers heb ik geprobeerd het onderwerp ook toegankelijk te maken voor een breder publiek. Daardoor heeft het enigszins het karakter gekregen van een bescheiden kroniek van Nederland tegen
5
het einde van de jaren vijftig, begin jaren zestig. Een terugblik naar de tijd van toen met z’n aangename èn onaangename kanten. Meer nog dan een terugblik zie ik dit geschrift als een blijk van herkenning. Het voelde bij het schrijven erg goed om opnieuw geïntroduceerd te worden in een wereld, die ik blijkbaar nooit heb losgelaten, of misschien beter gezegd, die mij nooit heeft losgelaten. Een kleine hoeveelheid streekvervoergeschiedenis en een tijdsbeeld zijn, hoop ik, op deze manier aan de vergetelheid ontrukt. Ik kan het niet laten om af en toe over sommige zaken mijn eigen, soms uitgesproken mening naar voren te brengen. Zonder namen te noemen wil ik die mensen bedanken die mij de gegevens hebben verstrekt en de tekst kritisch hebben doorgelezen op onjuistheden. Ik wens u als passagier een plezierige reis in de Scania-bussen.
J.K.Bolt Hemelum
6
Het bedrijf Scania-Vabis De fabriek van Scania-Vabis, de huidige vrachtwagenfabrikant Scania, is ontstaan in 1911. In dat jaar ging het bedrijf Scania te Malmö in Zweden, dat zich eerst ook nog heeft toegelegd op de productie van fietsen, een fusie aan met het iets oudere bedrijf Vabis te Södertälje bij Stockholm. Deze laatste plaats kreeg de vestiging van de nieuwe firma Scania-Vabis. Het woord ‘Scania’ is niet van Zweedse, maar van Latijnse oorsprong. De Romeinen duidden daar zuidelijk Zweden mee aan, het enige deel van het land, dat ze kenden. De huidige landstreek Skåne in Zuid-Zweden is aan deze benaming nog een herinnering. Na enkele jaren personenauto’s te hebben geconstrueerd rolden vanaf 1925 alleen bedrijfswagens en autobussen uit de fabriek. Pas na de Tweede Wereldoorlog begon de export een hoge vlucht te nemen in Europa, bijvoorbeeld naar ons land. Vanaf 1947 veroverde Scania-Vabis via importeur Beers te Rijswijk (nu in Den Haag) een groot deel van de Nederlandse streekvervoersmarkt. Het bedrijf was hiertoe in staat omdat die markt door de verwoestingen in de oorlog vrijwel opnieuw moest worden opgebouwd. Het neutrale Zweden, dat in de oorlog wat economische infrastructuur betreft nauwelijks had geleden, kon snel aan onze behoeften voldoen. Particuliere streekvervoerbedrijven, zoals de Marnedienst te Zoutkamp (tot eind 1954), de DABO te Meppel, de ZWH te Balk, de NWH te Zwartsluis, de TET te Enschede, de ENHABO te Landsmeer en enkele kleine firma’s in Zuid-Limburg schaften op grote schaal autobussen aan van het merk Scania-Vabis. De ZWH had als nevenfunctie zelfs het dealerschap van Scania in de provincie Friesland. Maar ook de NS was voor Scania-Vabis een goede klant ten bate van haar dochterondernemingen.
7
Behalve de in dit boek besproken series moeten genoemd worden de series 2200 (150 stuks) en 2400 (130 stuks) van 1947/48, in hoofdzaak voorzien van een carrosserie van vliegtuigfabrikant Fokker. Nadat Scania-Vabis’ rol op de openbaar vervoermarkt in Nederland eind jaren vijftig was uitgespeeld, bleef het merk een belangrijke producent van vrachtauto’s. In 1969 vond een reorganisatie plaats en trad automobielproducent Saab toe tot het bedrijf, waaruit het huidige (Saab)-Scania ontstond. De naam Vabis verdween daarbij van het toneel. Onder de naam Scania rijden thans grote hoeveelheden vrachtauto’s in de vervoerslogistieke wereld. In de transportsector heeft het bedrijf een goede naam opgebouwd. Ook in Nederland geniet Scania vanwege zijn vestigingen in Zwolle en Meppel een uitstekende reputatie. Het oude pand in Södertälje in Zweden is geen bedrijfspand meer en biedt nu onderdak aan het Scaniamuseum. Op dit moment lijkt Scania in de wereld van het Nederlandse openbaar vervoer een comeback te maken. Vervoersbedrijf Arriva heeft voor haar concessiegebied (gebied waar men vergunning heeft om het openbaar vervoer
Scania-Vabis fabriek te Södertälje nabij
te exploiteren) Waterland grote hoeveelheden wagens van dit merk aange-
Stockholm.
schaft, waarvan de meeste ook nog in een gelede uitvoering. Arriva overweegt hetzelfde te doen voor andere concessiegebieden. De wagens lijken uiteraard niet op de mooie wagens die in dit boek aan bod komen, maar ze mogen toch gezien worden.
8
(Verzameling: M. v.d. Goot)
Overzicht tweede generatie ScaniaVabis autobussen Hier volgt een overzicht van de Scania-Vabis standaardautobussen van de tweede generatie, die gebouwd zijn op het BF 5150 V-chassis, voorzien zijn van een carrosserie van Hainje, Den Oudsten of Verheul en bestemd voor de dochterondernemingen van de Nederlandse Spoorwegen. Ze zijn genummerd in de series 3100 t/m 3500 en in dienst gesteld in de jaren 1956-1959. Het onderstaande overzicht van alle wagens begint met het nummer van de bus. Daarna volgt de naam van de busonderneming, waar de wagen in dienst wordt gesteld. Dan volgt een korte levensloop, met de data van indienststelling en afvoer, de verandering van eigenaar en/of andere bijzonderheden. Ten slotte wordt het kenteken vermeld.
9
Een reis met een 3200 van Groningen naar Heerenveen Pasen valt in het jaar 1959 vroeg. Op 29 en 30 maart is het al zover. De dag daarvóór, Stille Zaterdag, is mijn verjaardag. Het is, en ook de dagen erna, prachtig voorjaarsweer, een opmaat naar de eerste mooie zomer, die ik mij nog kan herinneren. Onder de verjaardagsgasten bevinden zich twee meisjes uit Joure, die ik het jaar daarvóór tijdens een vakantie op Ameland heb leren kennen. Mijn ouders hebben hen uitgenodigd om het paasweekeinde in Groningen-Helpman door te brengen, waar ik woon. Maar op dinsdag 31 maart is het einde van het logeren van de beide zusjes aangebroken. Niet alleen zullen ze samen naar Joure terugkeren, maar ik ga mee om zelf daar een paar dagen door te brengen.
3100 Scania-Vabis BF 5150 V Hainje; proefbussen
GADO aangeschaft in december 1956 in juni 1968 overgegaan naar de n o f afgevoerd in november 1970 kenteken na–85–72
3101 Proefwagen 3101 bij de NOF-garage in Dokkum. De wagen is niet meer rijvaardig maar is voor liefhebbers nog één keer naar buiten gesleept. De wagen heeft weliswaar de nieuwe, blauwe NOF-kleur maar niet de grijze sierband aan de onderzijde. (Verzameling: Sytze Kunst (042) en J. Harmsen (043))
3102 Let op het fietsenrek. De foto is Jan Bolt in 1959 op 13-jarige leeftijd
gemaakt in het Groningse stadspark.
met één van de beide meisjes.
(Verzameling: F. Bosman)
10
3101
3102
NTM aangeschaft in maart 1957 afgevoerd in december 1968 kenteken sb–36–59
3200 Scania-Vabis BF 5150 V / Hainje
3201
3201
NOF aangeschaft in juli 1958 per 1 april 1971 f r a m 3201 afgevoerd in augustus 1971 kenteken sb–66–85
3202
NOF aangeschaft in juli 1958 per 1 april 1971 f r a m 3202 afgevoerd in augustus 1971 (in de zomer van 1965 verhuurd aan Wagenaar op Ameland) kenteken sb–69–54
linksboven: De NOF 3201 op het busstation in Leeuwarden in 1967. (Foto: SVA)
rechtsboven: De NOF 3201 (met fietsenrek) op het busstation te Leeuwarden in 1965. De bus ziet er pico bello uit. (Foto Kees v.d. Zwaard, verzameling C. W. Vink)
3202 Al in 1965 reden er Scania’s op de waddeneilanden, in dit geval op Ameland. Bij hotel Hofker in Nes staat Scania Vabis/Hainje 3202 van de NOF nog in de groene kleur te wachten op een volgende dienst. De NOF is nog geen heer en meester over het vervoer op het eiland. De wagen is gehuurd door de fa. Wagenaar te Nes. Over een paar jaar zal de NOF deze firma overnemen en worden de Scania’s een bekende verschijning voor de badgasten. En de 3202 krijgt zelfs in zijn nadagen nog de mooie donkerblauwe kleur, net zoals zijn tweedeursbroers 3254 en 3257. (Foto: R. F. de Boer, Birmingham UK)
11
3203
NACO aangeschaft in juli 1958 afgevoerd in september 1971 kenteken tb–05–94
3204
NACO aangeschaft in juli 1958 afgevoerd in september 1971 kenteken tb–06–45
Dienstregeling NTM lijn 21 in 1960. (Bron: Het Noordelijk Openbaar Vervoermuseum, Ouwsterhaule)
3204
3205 Het lijnennet van de NTM in 1960. (Bron: Het Noordelijk Openbaar Vervoermuseum, Ouwsterhaule)
12
GADO aangeschaft in juli 1958 in mei 1960 overgegaan naar de n o f per 1 april 1971 f r a m 3205 afgevoerd in augustus 1971 kenteken tb–06–79
De NACO 3204 bij de NACO garage te Alkmaar (1970). Op de achtergrond een Werkspoor bolramer. (Foto: André van Zutphen
