Rust roest
Introductie van active ageing bij niet-actieve senioren binnen de setting van een LDC
Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de Ergotherapie Academiejaar 2012-2013 Module Bachelorproef Promotor(s) Mevrouw Katrien Ongena Mevrouw Ingrid Martin Student Nastassia Szylar
Rust roest
Introductie van active ageing bij niet-actieve senioren binnen de setting van een LDC
Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de Ergotherapie Academiejaar 2012-2013 Module Bachelorproef Promotor(s) Mevrouw Katrien Ongena Mevrouw Ingrid Martin Student Nastassia Szylar
Woord vooraf Hier is hij dan, als student ergotherapie-wellnesscoaching presenteer ik jullie mijn bachelorproef. Zoals iedereen weet, was dit een hele klus en koste het mij bij wijze van spreken bloed, zweet en tranen, maar vooral die tranen zijn niet gelogen. Gedurende deze periode heb ik kunnen rekenen op de steun van verschillende personen, daarom wil ik enkelen onder hen in het bijzonder bedanken. Want zonder hen was dit resultaat niet mogelijk geweest. Eerst en vooral zou ik graag mijn ouders willen bedanken. Het is tenslotte door hen dat ik de kans kreeg om deze opleiding te volgen. Zij bleven in mij geloven en waren een ongelofelijke steun in deze periode. Vervolgens wil ik mijn stageplaats, Lokaal Dienstencentrum De Horizon, in de kijker plaatsen, want zonder hen had ik nooit de kans gehad om mijn project uit te voeren. Ik kreeg de opportuniteit om gedurende veertien weken mee te draaien in deze setting. Bij deze wil ik ook mijn stagementor en promotor, Katrien Ongena, extra bedanken om mij te begeleiden en te steunen gedurende de stage en de uitvoering van mijn bachelorproef. Bedankt voor de tips, motivatie en voor de samenwerking. Daarnaast wil ik ook het overige personeel van het dienstencentrum bedanken om mij te motiveren gedurende deze veertien weken. Ook wil ik ook mijn tweede promotor, Ingrid Martin, uitvoerig bedanken voor de verbetering van mijn bachelorproef, maar vooral ook voor de ondersteuning en begeleiding tussendoor. Ook de motivering en kracht die ik kreeg van haar om er volledig voor te gaan in perioden dat ik even vast zat. Mijn interne begeleider, Annick Laurez, wil ik ook graag bedanken om steeds tijd vrij te maken om mijn bachelorproef te bespreken. Bedankt voor de begeleiding en voor de talloze verbeteringen en hulp gedurende deze periode. Tenslotte wil ik familie en vrienden bedanken om mij steeds te blijven steunen gedurende deze periode. In het bijzonder vooral mijn zus, Tamara, die mijn bachelorproef ook verbeterde. Ook niet te vergeten Anneleen Meerpoel, die mij hielp bij het verbeteren van de taalfouten en zinsbouw bij deze bachelorproef. Ik heb ongetwijfeld nog mensen over het hoofd gezien, daarom wil ik ook hen en alle bovengenoemde personen nogmaals hartelijk bedanken om mij te helpen deze bachelorproef tot een goed einde te brengen.
Abstract Titel Rust roest Introductie van active ageing bij niet-actieve senioren binnen de setting van een LDC Trefwoorden Active ageing – senioren – dienstencentrum – TelefoonSternamiddag – manager Het oorspronkelijk onderzoek voor deze bachelorproef liep over het introduceren van active ageing bij senioren in een lokaal dienstencentrum. Er werd een literatuurstudie uitgevoerd rond het actief ouder worden en de reden er toe. Met deze achtergrond en kennis werd de praktijk gestart. Hierbij doet men vooral een beroep op organisatorische vaardigheden en vervult men als ergotherapeut dus de rol van manager. Om te peilen naar de nood aan nieuwe technieken binnen het “active ageing”-aanbod werd er allereerst een enquête afgenomen bij enkele bezoekers van het LDC. Bij de evaluatie van de vragenlijsten werd vastgesteld dat deze doelgroep reeds heel actief was. Daarom werd besloten om de uitwerking te heroriënteren naar het activeren van niet-actieve senioren. In overleg met het multidisciplinair team van de setting werd beslist om het project uit te werken bij de cliënten van de TelefoonSter. Deze doelgroep bestaat uit eenzame, fragiele en kwetsbare niet-actieve ouderen. Zij participeren weinig tot niet aan activiteiten in het dienstencentrum. De ergotherapeutische doelstellingen bij deze nieuwe doelgroep werden dus vooral gericht op de kennismaking met het LDC en het actief ouder worden om zo isolatie te voorkomen en hen te motiveren om zelfstandig naar het LDC te komen. Hiervoor werden, in samenwerking met de verantwoordelijken en vrijwilligers van deze dienst “TelefoonSter”-namiddagen opgestart. De eerste twee namiddagen georganiseerd binnen het LDC, rond de thema’s kennismaking, valpreventie en Tai Chi-principes bleken een succes te zijn. Vervolgens werden twee volgende namiddagen ingepland. De opvolging van deze namiddagen zullen door de medewerkers van het dienstencentrum opgevolgd worden en dit aan de hand van een handleiding. Als eindconclusie kan gesteld worden dat deze “TelefoonSter”-namiddagen een succesvol middel zijn om de vooropgestelde doelstellingen te bereiken bij minder-actieve ouderen.
3
Verklarende woordenlijst ACSM
American College of Sports Medicine
ADL
Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen
LDC
Lokaal Dienstencentrum
NVE
Nederlandse Vereniging voor de Ergotherapie
Surplussers
Dit zijn mensen die thuiszorgcliënt zijn. Ze behoren tot de oudere senioren van het dienstencentrum.
TelefoonSter
Dienst vanuit het dienstencentrum. De doelgroep van deze dienst wordt gebruikt bij het uitwerken van het project.
WHO
World Health Organization: In de Verenigde Naties is dit de leidinggevende en coördinerende autoriteit voor de gezondheid.
4
Inhoudsopgave Woord vooraf ................................................................................................................................. 2 Abstract ........................................................................................................................................... 3 Verklarende woordenlijst .............................................................................................................. 4 Inhoudsopgave ............................................................................................................................... 5 Inleiding .......................................................................................................................................... 8 A
Theoretisch gedeelte ....................................................................................................... 9
Inleiding tot de theorie ................................................................................................................ 10 1
Active ageing .................................................................................................................. 11
1.1
Holistische kijk naar het welbevinden bij ouderen ................................................... 11
1.1.1
Het psychische welbevinden ....................................................................................... 11
1.1.2
Het lichamelijke welbevinden ...................................................................................... 11
1.1.3
Het sociale welbevinden ............................................................................................... 12
1.1.4
Het materiële welbevinden .......................................................................................... 12
1.1.5
Het culturele welbevinden ........................................................................................... 12
1.1.6
Het existentiële welbevinden ....................................................................................... 12
1.1.7
De rol van de ergotherapeut bij het bevorderen van het welbevinden ................. 13
1.2
Omgaan met valkuilen op latere leeftijd .................................................................... 13
1.2.1
Functionele cognitieve veroudering ........................................................................... 13
1.2.2
Functionele lichamelijke veroudering ......................................................................... 13
1.3
Actief oud worden ........................................................................................................ 16
1.4
Het belang van actief oud worden .............................................................................. 17
2
Ouderen activeren ......................................................................................................... 20
2.1
Verschillende facetten van active ageing .................................................................... 20
2.1.1
Autonomie ..................................................................................................................... 20
2.1.2
Participatie ...................................................................................................................... 20
2.1.3
Empowerment ............................................................................................................... 21
2.1.4
Enablement .................................................................................................................... 21
2.2
Preventief handelen ...................................................................................................... 21
2.3
Activering ....................................................................................................................... 22
2.4
Motivatie......................................................................................................................... 23
2.5
Besluit ............................................................................................................................. 23
3
Link naar ergotherapie en wellnesscoaching ............................................................. 24 5
3.1
Beroepsrollen binnen de ergotherapie ....................................................................... 24
3.1.1
Kernrollen ...................................................................................................................... 24
3.1.2
Ondersteunende rollen ................................................................................................. 25
3.1.3
Werking van de zeven rollen ....................................................................................... 26
3.2
Wellnesscoaching .......................................................................................................... 26
4
De stagedienst................................................................................................................ 27
4.1
Wat is een lokaal dienstencentrum? ............................................................................ 27
4.1.1
Beknopte omschrijving over de beschikbare diensten in het lokaal dienstencentrum ............................................................................................................ 27
4.2
Missie en visie ................................................................................................................ 28
4.3
Werken als ergotherapeut binnen de setting van een LDC ..................................... 29
4.4
Multidisciplinaire werking ............................................................................................ 31
4.4.1
Hiërarchie binnen het LDC ......................................................................................... 31
4.4.2
Hoe verloopt deze werking? ........................................................................................ 31
B
Praktijkgedeelte.............................................................................................................. 33
Inleiding tot de praktijk ............................................................................................................... 34 5
Enquêtes toetsen actief bezig zijn bij ouderen af ..................................................... 35
5.1
Afname van mondelinge enquêtes .............................................................................. 35
5.2
Verwerking van gegevens van afgenomen enquêtes ................................................ 36
5.3
Besluit van de afgenomen enquêtes............................................................................ 38
5.4
Heroriëntering na de besluitvorming: de keuze om zich te richten tot een andere doelgroep ........................................................................................................................ 39
5.5
Wat is de TelefoonSter ................................................................................................. 40
5.6
Waarom wordt deze doelgroep gekozen voor de uitwerking van de praktijk ...... 41
5.7
Profiel van de doelgroep .............................................................................................. 41
5.7.1
Algemeen........................................................................................................................ 41
5.7.2
Individuele bespreking: deelnemende cliënten aan de TelefoonSternamiddagen 42
6
De TelefoonSternamiddag ........................................................................................... 43
6.1
Korte uitleg .................................................................................................................... 43
6.2
Doelstellingen van deze namiddagen?........................................................................ 43
6.2.1
Hoofddoelstellingen ..................................................................................................... 43
6.2.2
Subdoelstellingen........................................................................................................... 44
6.3
Verloop en opbouw van vier TelefoonSternamiddagen .......................................... 44
6.3.1
Voorbije TelefoonSternamiddagen............................................................................. 45 6
6.3.2
Geplande TelefoonSternamiddagen ........................................................................... 73
6.4
Resultaten van de twee voorbije namiddagen ........................................................... 83
6.4.1
TelefoonSternamiddag 1 (maandag 18/03/2013) .................................................... 83
6.4.2
TelefoonSternamiddag 2 ( maandag 15/04/2013) ................................................... 87
7
Handleiding voor het organiseren van een begeleide namiddag in functie van active ageing ................................................................................................................... 90
7.1
Doelgroep? ..................................................................................................................... 90
7.2
Deelnemersgroep?......................................................................................................... 90
7.3
Doel ................................................................................................................................ 90
7.3.1
Algemene doelen voor de namiddag .......................................................................... 90
7.3.2
Voor de doelgroep ........................................................................................................ 90
7.3.3
Voor de organisator ...................................................................................................... 91
7.4
Algemene indeling van een namiddag ........................................................................ 91
7.4.1
Inleiding: 14u00 tot 14u30 ........................................................................................... 91
7.4.2
Kern: 14u30 tot 16u00 ................................................................................................. 92
7.4.3
Afsluiter: 16u00 tot 16u30 ........................................................................................... 92
7.5
Voorbereidingen op lange termijn .............................................................................. 93
7.6
Voorbereiding op korte termijn .................................................................................. 95
7.7
Voorbereiding op de dag zelf ...................................................................................... 96
7.8
Tevredenheidslijst ......................................................................................................... 97
7.9
Evaluatie ......................................................................................................................... 97
Conclusie ....................................................................................................................................... 98 Lijst met figuren ......................................................................................................................... 100 Lijst met tabellen ........................................................................................................................ 100 Referentielijst .............................................................................................................................. 101 Bijlagen ....................................................................................................................................... 103 Bijlage 1: Blanco enquête .......................................................................................................... 103 Bijlage 2: Checklist ..................................................................................................................... 107 Bijlage 3: Uitnodiging ................................................................................................................ 108 Bijlage 4: Lijst met contactgegevens ........................................................................................ 109 Bijlage 5: Blanco tevredenheidslijst ......................................................................................... 110 Bijlage 6: Blanco evaluatieformulier ........................................................................................ 111
7
Inleiding In het eerste deel van deze bachelorproef werd een literatuurstudie gedaan omtrent active ageing, met als doel: ouderen actiever maken binnen de setting van een dienstencentrum. Voor de start van de stage, werd een enquête afgenomen om te polsen naar de activiteiten binnen het centrum. Na de verwerking van deze resultaten kon besloten worden dat de student zich diende te heroriënteren naar een andere doelgroep. Deze ouderen waren immers al zeer actief en hun agenda was zo goed als volgeboekt. Na overleg werd besloten om een andere richting uit te gaan, waarbij de student zich richtte tot de doelgroep die weinig contact heeft met het dienstencentrum. Hierdoor verschoof de onderzoeksvraag van “hoe introduceer ik nieuwe technieken bij ouderen?” naar “hoe introduceer ik active ageing bij minder-actieve ouderen in een dienstencentrum?”. Tijdens deze zoektocht werd er gebruik gemaakt van verschillende bronnen, zowel boeken als artikels. Hier en daar werden delen uit syllabussen gebruikt, ter ondersteuning van de uitwerking tijdens het project. In het tweede deel van deze bachelorproef werd de hele voorbereiding om deze groep te bereiken en active ageing te introduceren beschreven. Er werden specifieke namiddagen georganiseerd die gericht waren op deze doelgroep. Het resulteerde in 2 succesvolle namiddagen. Om dit project de zekerheid van continuïteit te geven in het LDC schreef de student een handleiding voor de namiddagen in de toekomst.
8
A Theoretisch gedeelte
9
Inleiding tot de theorie De literatuurstudie bijt de spits af met het bespreken wat actief ouder worden inhoudt. Vervolgens wordt bekeken welke redenen ouderen ertoe aanzet om actief te blijven tijdens hun verouderingsproces. Met welke zaken moet rekening gehouden worden tijdens dit proces? Deze antwoorden zijn te vinden in het eerste hoofdstuk van deze bachelorproef. Vervolgens bespreekt het tweede hoofdstuk de verschillende facetten om tot active ageing te komen en op welke manier deze kunnen bereikt worden. Het geeft een duidelijke weergave van hoe ouderen hun eigen leven terug in handen moeten nemen. In het derde hoofdstuk wordt de link gelegd naar de opleiding ergotherapie en wellnesscoaching. Er wordt besproken welke verschillende rollen de ergotherapeut kan opnemen. Deze zijn van groot belang bij het uitvoeren van de praktijk. Tenslotte wordt het theoretische deel afgesloten, met een bespreking van de dienst waar de onderzoeksvraag werd uitgevoerd. Hierbij worden de specifieke taken van een ergotherapeut in het LDC De Horizon besproken. Ook het multidisciplinair team komt aan bod, aangezien het ook een belangrijke rol speelt in de realisatie van het project.
10
1
Active ageing
Actief ouder worden houdt in dat ouderen voor zichzelf de tijd nemen, om op een gezonde manier ouder te worden. Verschillende aspecten vallen onder active ageing, waaronder lichamelijke gezondheid, sociale contacten en geestelijke gezondheid. Active ageing draagt bij aan het vormen van een kwaliteitsvol leven op latere leeftijd. Het is dus van groot belang dat hierbij met meer dan enkel het fysieke wordt rekening gehouden. In 1.3 wordt dieper ingegaan op het aspect active ageing.
1.1
Holistische kijk naar het welbevinden bij ouderen
Binnen active ageing zijn er verschillende aspecten waarmee rekening moet gehouden worden. Iedere oudere is uniek waardoor ieder individu over onderstaande dimensies verschillende meningen zal hebben. Daarom is het goed dat deze onderstaande dimensies niet los van elkaar hangen, maar dat ze een complementaire werking hebben. Ze geven een holistisch beeld weer van een individu.
1.1.1
Het psychische welbevinden
De oudere moet zich goed voelen in zijn vel. Dit houdt alles in wat te maken heeft met gevoelens, gedachten, herinneringen en behoeften. Het spreekt voor zich dat empowerment, het eigen leven in handen nemen, hier niet onbelangrijk is. Dit wordt verder in 1.3 en 2.1.3 nog besproken. Het psychische welbevinden wordt bepaald door verschillende factoren, waaronder ook het voorbije leven die de ouderen gehad hebben. (De Coninck, 2008)
1.1.2
Het lichamelijke welbevinden
Zich gezond voelen in het lichaam is iets waar ouderen soms te weinig bij stilstaan. Natuurlijk is niet iedere oudere dezelfde. Ze voelen zich graag fit, maar houden soms te weinig rekening met bepaalde factoren om zich goed te voelen. Bijvoorbeeld voldoende beweging, gezonde voeding of sociaal contact. Voor ouderen is het belangrijk om een verzorgd voorkomen te hebben. Ondanks hun beperkingen, is het stimulerend een positieve lichaamsbeleving te hebben van zichzelf. Niet alle ouderen hechten hier even veel belang aan. Daarom is iedere oudere ook uniek. Ook het lichaamsbesef is hierbij van belang zodat ze niet enkel hun beperkingen zien, maar ook leren wat hun mogelijkheden nog zijn. Net zoals bij jongeren en volwassenen krijgen ook ouderen graag een compliment over hun voorkomen. Het is natuurlijk ook afhankelijk van de manier waarop de oudere hiermee omgaat. (De Coninck, 2008)
11
1.1.3
Het sociale welbevinden
Ouderen hechten zeer veel belang aan het behouden van goede sociale contacten. Na een lange periode waar werken centraal staat, breekt een punt aan waar sommigen soms in een zwart gat vallen, dit door het verlies aan sociale contacten van de werkvloer. Het is een ware zoektocht om iets om handen te hebben en de tijd op een zinvolle manier in te vullen. Aangezien vrienden en familie mee verouderen met de senior, komen sommigen in een tijdsperiode waar ze met verlies van dierbaren moeten omgaan. Zoals bijvoorbeeld het verlies van een echtgen(o)ot(e), of een vriend(in). Het is dus niet makkelijk om na zoveel jaren opnieuw een netwerk uit te bouwen met nieuwe sociale contacten. Het gevoel hebben om deel uit te maken van een groep en de sociale vaardigheden te onderhouden is dus van groot belang. (De Coninck, 2008)
1.1.4
Het materiële welbevinden
Vroeger waren ouderen tevreden met wat ze hadden. Nu wordt alles duurder en hechten ze steeds meer belang aan materiële zaken. De oudere moet zich goed voelen in zijn omgeving en naarmate men ouder wordt, heeft men soms al wat meer nood aan comfort. Iedere situatie is anders, want niet iedere oudere heeft de mogelijkheden om zich alles zo maar te permitteren. Hierbij is het belangrijk te waken over de noden en behoeften die de oudere belangrijk vindt om zijn levenskwaliteit optimaal te benutten. (De Coninck, 2008)
1.1.5
Het culturele welbevinden
De nood om zich ergens thuis te voelen in een goede omgeving is ook van belang. Aangezien de oudere al zoveel veranderingsprocessen meemaakt, dient hij zich goed te voelen in de omgeving waar hij zich bevindt. Sommige ouderen kiezen er zelf voor om thuis te blijven wonen, maar anderen verhuizen liever naar een serviceflat of een woonzorgcentrum. Ook op deze leeftijd moeten ze de kans krijgen om zich op dit vlak te ontplooien. Indien men zich ergens niet goed voelt kan het ook leiden tot eenzaamheid en ontevredenheid waardoor het welbevinden van de oudere verstoord wordt. (De Coninck, 2008)
1.1.6
Het existentiële welbevinden
Dit heeft te maken met de ingesteldheid van de oudere omtrent hoe hij staat ten opzichte van zijn leven en wat zin geeft aan zijn leven. Iedere oudere is uniek en gaat hier op een verschillende manier mee om. De ene is zeer enthousiast terwijl de andere eerder neerslachtig is. (De Coninck, 2008)
12
1.1.7
De rol van de ergotherapeut bij het bevorderen van het welbevinden
Deze bovenstaande dimensies hebben een complementaire werking, waardoor één dimensie de andere kan aanvullen zodat een beperking kan gecompenseerd worden. Het komen tot een evenwicht tussen deze dimensies is een belangrijke taak voor de ergotherapeut. Het geeft een beeld van een holistisch denkpatroon weer. (De Coninck, 2008)
1.2
Omgaan met valkuilen op latere leeftijd
1.2.1
Functionele cognitieve veroudering
Onderhoud van cognitie is bij ouderen van groot belang. Mensen vrezen soms dat ze meer zullen vergeten naarmate ze ouder worden. Zowel het geheugen als andere cognitieve vaardigheden gaan erop achteruit. Ouderen worden trager naargelang hun leeftijd toeneemt. Ook aandacht en concentratie nemen af. Het wordt steeds moeilijker om zich te concentreren op meerdere dingen tegelijkertijd. Natuurlijk is dit afhankelijk van persoon tot persoon. Maar al gauw wordt gedacht aan ouderdomsdementie, wat onvermijdelijk bij ouder worden hoort. (Marcoen & Grommen, 2006) Volgens gerontologisch onderzoek werd bevestigd dat mentale snelheid afneemt, beschikbare ruimte in het werkgeheugen krimpt, redeneervaardigheid afneemt, het ruimtelijk inzicht daalt en het autobiografisch geheugen meer problemen vertoont. (Marcoen & Grommen, 2006) Een reden te meer om deze cognitie te trainen en op deze manier actief bezig te blijven met de geest.
1.2.2 Functionele lichamelijke veroudering Een slechte gezondheid verandert het subjectieve welbevinden op een negatieve manier. Het heeft zijn effect op allerlei verschillende factoren. Waaronder negatieve gevoelens die de tevredenheid bedreigen, een verminderde eigenwaarde, chronische pijn die plezier verhindert, bezorgdheid over de toekomst, het verminderen van sociaal contact en tenslotte vermindering van een zinvolle vrijetijdsbesteding. Ook het inkomen speelt hierin een factor. Bij personen die een lager inkomen hebben, zal er een grotere invloed zijn op de tevredenheid over de gezondheidstoestand, dan bij personen met een hoog inkomen. Omdat deze met een lager inkomen waarschijnlijk meer nadelen zullen ondervinden van hun beperkingen bij deelname aan sociale activiteiten. (Marcoen & Grommen, 2006)
13
Enkele factoren die beperkend kunnen zijn voor de oudere: Uiterlijk ‘Oma vergat het lippenrood van boven haar lip te doen’. Het lichaam wordt uiteraard ouder. Hierdoor treden veel lichamelijke veranderingen op. Bij de meeste ouderen wordt de huid minder strak en droger. De huid gaat ook doorhangen en voor rimpels zorgen. Ook de haren worden grijs en het figuur van de oudere verandert. Iedere oudere heeft een uniek proces in deze veranderingen. Bij de ene gaat het al wat sneller dan bij de andere. (Marcoen & Grommen, 2006) Kracht en lenigheid ‘Opa wou de tuin helemaal omspitten en ligt nu uitgeput in zijn zetel’. Waar de nadruk bij vrouwen eerder op het uiterlijk ligt, zal deze bij mannen eerder op de kracht liggen. Naarmate men ouder wordt, neemt de kracht af. Extreme prestaties zijn eerder voor de jongelui en ouderen voelen zich snel afgeschreven omdat ze er de kans niet meer toe krijgen. (Marcoen & Grommen, 2006) Horen en zien “Opa kijkt tv en vertelt dat Boonen aan het winnen is, nochtans is het Gilbert die je ziet op tv”. Zowel gehoor- als gezichtsproblemen komen bij een groot deel van de ouderen voor. Het gehoorprobleem heeft een groot effect op de omgeving. Buitenstaanders gaan ofwel zeer luid spreken tegen de persoon waardoor het lijkt alsof hij quasi doof is, ofwel gaan ze gebruik maken van hun beperking door net zeer stil te praten. Hierdoor ontstaan, door het opvangen van flarden van het verhaal, regelmatig misverstanden. Een verstoord zicht beperkt de oudere dan weer in ontspanningsmogelijkheden, zoals tv kijken en een boek of krant lezen. (Marcoen & Grommen, 2006)
14
Hysterectomie, mastectomie en prostatectomie Een hysterectomie is de operatieve verwijdering van de baarmoeder en eventueel ook de eierstokken en eileiders. Een mastectomie is het verwijderen van een borst. Een prostatectomie is een prostaatoperatie. De eerste twee operatieve ingrepen komen vooral voor bij jonge bejaarden en vrouwen van middelbare leeftijd. De laatste ingreep wordt meestal bij ouderen uitgevoerd. Deze drie ingrepen spelen ook een rol bij hun seksuele intimiteit. Vrouwen hebben na deze operatie soms problemen tijdens seksuele relaties. De oorzaken zijn eerder van psychische aard, bijvoorbeeld omdat ze zich geen volwaardige vrouw meer voelen. Bij mannen is de oorzaak van impotentie na een prostaatoperatie in vele gevallen van psychische aard. Ze vergelijken de prostaatklier namelijk met de penis, wat hun doet denken dat ze geen volwaardig man meer zijn. Deze ingrepen zorgen er soms voor dat vrouwen en mannen zich hierover ontevreden voelen en zich gaan afschermen van sociale contacten. (Marcoen & Grommen, 2006) Incontinentie Ouderen voelen zich vaak beschaamd en nemen incontinentie als reden aan om niet meer buiten te komen. Ze hebben immers schrik voor een ongelukje terwijl ze in gezelschap zijn. Nochtans zijn er nu al vele hulpmiddelen op de markt die hulp kunnen bieden. Maar het is niet enkel de incontinentie die hun schrik aanjaagt, ouderen associëren dit soms met beginnende dementie. Toch is dit helemaal niet zo. Ouderen associëren incontinentie ook met afhankelijkheid, hoewel de oudere perfect in staat is om dit zelf aan te pakken, indien hij hiertoe bereid is. (Marcoen & Grommen, 2006) Mobiliteit Beperking in de mobiliteit heeft een grote impact binnen het ouder worden. Zowel op gebied van sociale interactie als op het gebied van ontspanning kent dit gevolgen. Sociale contacten verminderen doordat men zich niet kan verplaatsen wanneer en naar waar men wil. Hierdoor worden dus ook ontspanning of hobby’s ingeperkt. (Marcoen & Grommen, 2006) Fysieke mobiliteit is één ding maar vervolgens mogen sommigen onder hen niet meer met de auto rijden door bijvoorbeeld een visuele beperking. Hierdoor vermindert de zelfstandigheid en verhoogt de afhankelijkheid van anderen. Ouderen voelen zich hierdoor ontevreden omdat ook hun zelfredzaamheid naar beneden gaat. Ondertussen bestaan er al verschillende hulpmiddelen bij het zich verplaatsen binnen- en buitenshuis. Enkele voorbeelden van loophulpmiddelen voor binnenshuis zijn een rollator, een looprek of een wandelstok. Hulpmiddelen voor buitenshuis zijn uiteraard loophulpmiddelen, maar ook het gebruik van de taxi of het openbaar vervoer.
15
1.3
Actief oud worden
Volgens de World Health Organization, WHO, is active ageing: “Het proces van actief oud worden waarbij men probeert de kwaliteit van het leven optimaal te laten verlopen door middel van een goede gezondheid, participatie en veiligheid.” (WHO, 2002) Door active ageing kan men zich op zowel lichamelijk, geestelijk en sociaal vlak ontplooien. Het woord ‘active’ verwijst naar de verdere deelname in de maatschappij en belangrijke eigen waarden en eigen normen in eer houden gedurende het verouderingsproces. Actief oud worden richt zich op een gezonde levensverwachting en op een optimale kwaliteit van leven. (WHO, 2002) Actief ouder worden kan gekoppeld worden aan ergotherapie, aangezien het zich richt op: het zolang mogelijk in stand houden van de mogelijkheden van de persoon rekeninghoudend met zijn beperkingen. Een ergotherapeut vertrekt vanuit een holistische visie en houdt dus met beiden rekening. Hij zorgt ervoor dat de persoon op een zo zelfstandig mogelijke manier de kans krijgt om zijn leven te leiden met in het zicht een optimale levenskwaliteit. Binnen het aspect active ageing mag het woord empowerment dus zeker niet ontbreken. Empowerment wordt volgens het boek ‘Ergotherapie in de geriatrie’ beschreven als(Geenen K., et al, 2011): “Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving. En dit via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie.” (Zimmerman, 1998) (Van Regenmortel, 2002) Wanneer je deze definitie toepast op de gezondheidszorg luidt deze stelling “In een cliëntgericht samenwerkingsverband is empowerment een proces van het in staat stellen van mensen om keuzes te maken en controle uit te oefenen en beslissingen te nemen over hun eigen leven.” (Kinébanian A & Le Granse M., 2006)
16
1.4
Het belang van actief oud worden
Vanaf een bepaalde leeftijd begint het lichaam minder snel te recupereren. De reden waarom dit bij de ene sneller gaat dan bij de andere is ondermeer gelegen aan erfelijke factoren. Maar ook andere factoren zoals voeding, het verleden van de oudere of zijn uitgeoefend beroep, alsook een gebrek aan beweging spelen hierbij een rol. Enkele factoren die de belangrijkheid van blijven bewegen aantonen en de conditie op peil houden worden hieronder verder besproken. (Dr. Swinnen T., 1994) Wanneer de spieren langdurig niet meer getraind of gebruikt worden, dan neemt de helft van de spierkracht snel af. Door afname van de spierkracht vermindert op lange termijn ook een deel van de coördinatie en de reflexen waardoor de kans op evenwichtsstoornissen toeneemt. Het valrisico wordt hierdoor vergroot. Het beendergestel bij ouderen is brozer dan bij jongeren. Dus een val vergroot de kans op breuken bij senioren. Het niet bewegen bevordert ook het brozer worden van de beenderen. Vrouwen hebben hier sowieso al meer kans op aangezien zij meer non-actieve jobs uitvoeren dan mannen. Vrouwen hebben ook meer kans op osteoporose. De vicieuze cirkel wordt dus gevormd door angst om te vallen of door de pijn die gecreëerd wordt door het vallen. Men benut zijn mogelijkheden niet ten volle maar laat zijn beperkingen overheersen waardoor men minder zin heeft om tot activering te komen. Dit heeft dus niet enkel zijn gevolgen op fysiek vlak maar ook op psychisch en sociaal vlak. (Dr. Swinnen T., 1994) Sommige ouderen isoleren zich waardoor hun contacten met de buitenwereld vervagen. Ze zonderen zich meer en meer af waardoor sommigen snel in een depressie terecht komen door vereenzaming. Doordat ze geen motivatie hebben, verlaagt ook de weerstand van andere lichaamsfuncties. Ze verwaarlozen hun huishoudelijke taken en voelen zich neerslachtig door hun eenzaamheid en langzame aftakeling. Alles gaat minder vlot waardoor ze sneller opgeven. Ook verwaarlozing van eigen verzorging komt langzaamaan in bedreiging doordat ze neigen om in een zwart gat te vallen. Als ook de zelfredzaamheid bedreigd wordt, geraakt men moeilijk uit deze vicieuze cirkel tenzij ze openstaan voor tips, motivering en activering. We willen hier de aandacht vestigen op het feit dat er op lange termijn, grote gevolgen kunnen zijn. Zo wordt het oude gezegde ‘rust roest’ bevestigd. (Dr. Swinnen T., 1994)
17
Natuurlijk moet de motorische activiteit aangepast worden aan de mogelijkheden van de oudere. Argumenten om de ene of andere taak, oefening of hobby niet meer uit te voeren zijn er altijd. Maar dit is nog geen reden om volledig passief te zijn. Vanuit de medische en paramedische hoek wordt bij sommige aandoeningen, zoals bijvoorbeeld een knie- of heupprothese, geadviseerd om geen overbelasting door beweging te creëren. Het is echter niet omdat ouderen een bepaalde aandoening hebben, dat ze geen beweging meer mogen uitvoeren. (Dr. Swinnen T., 1994) Beweging werkt ook preventief en is dus zeker bij ouderen aangewezen. Door een actief lichaam en een actieve geest wordt ervoor gezorgd, dat ook sociale contacten onderhouden worden. Het uitvoeren van regelmatige beweging is belangrijk voor een goede levensstijl. Wanneer bepaalde lichaamsfuncties gedurende een hele tijd niet gebruikt worden gaan ze immers achteruit. Vb. Marc gaat iedere week twee keer zwemmen maar door ziekte kan hij gedurende twee weken niet meer zwemmen. De eerste keer dat Marc terug gaat zwemmen, moet hij terug opbouwen alvorens op hetzelfde tempo te willen zwemmen als voordien. (Dr. Swinnen T., 1994) “Volgens dr. Swinnen T. hebben studies aangetoond dat een trainingsprogramma (3x per week anderhalf uur training) voor personen tussen 65 en 75 jaar na twee jaar volgende resultaten gaf: Het aantal hartslagen per minuut daalde met 7% De beweeglijkheid van de gewrichten steeg met 11% Het volume van de longen verbeterde met liefst 35% De bloeddruk daalde Het cholesterolgehalte in het bloed verlaagde De bloedsomloop in de benen nam toe zodat men een grotere afstand kon afleggen zonder daarvan hinder te ondervinden” (1994) Dit leidde tot een gunstige daling op het risico van hartaanvallen. Dit is natuurlijk ideaal, maar niet iedere oudere is in staat om zoveel beweging uit te voeren. Hierbij denken we aan ons eigen leven, drie maal anderhalf uur sporten per week is veel. Maar indien we bij beweging ook alledaagse handelingen rekenen, zoals de hond uitlaten, huishoudelijke taken dan lijkt dit al meer realiseerbaar voor de oudere. Een gezond, actief lichaam gaat automatisch meer rekening houden met een gezonde lust. Hierdoor zullen sommigen eerder gezond eten dan mensen die eerder een passief leven leiden. Ongezonde gewoonten zoals alcohol en roken worden bedwongen. Dit heeft een positieve reactie op stress en angst, die op deze manier afnemen. Het is nooit te laat om preventieve beweging te doen indien dit met mate uitgeoefend wordt. (Dr. Swinnen T., 1994)
18
Hieronder bevinden zich enkele regels die men in het achterhoofd moet houden wanneer men overweegt te starten met bewegen. Beweging moet op eigen tempo en geleidelijk aan opgebouwd worden. Vervolgens is een goede opwarming voor een inspanning een absolute must, alsook stretchen na beweging zeer belangrijk is. In het kader van valpreventie is ook aangepast schoeisel van groot belang, zodat het valrisico vermindert. Deze zorgen ook voor een schokdempend effect voor de gewrichten. Tenslotte is regelmatig bewegen in een korte sessie met een goede spreiding over de week, beter dan een eenmalige langdurige sessie. (Dr. Swinnen T., 1994) Citaat: ‘Rust roest, arbeid (beweging) adelt! (Dr. Swinnen T., 1994) Het is niet omdat men veroudert dat dit een reden is om minder te bewegen. Het is belangrijk dat de activatie van het lichaam onderhouden wordt zowel voor geest als voor lichaam.
19
2
Ouderen activeren
2.1
Verschillende facetten van active ageing
Om tot active ageing te komen zijn er verschillende factoren die hierin een rol spelen. Onderstaande begrippen behoren tot active ageing, deze dienen gestimuleerd te worden om actief ouder te worden. De senior kan gemotiveerd worden door buitenstaanders, zodat de oudere zelf zijn leven kan blijven sturen en zin geven. Ook ergotherapie focust zich op het zo zelfstandig mogelijk handelen van de ouderen.
2.1.1
Autonomie
Autonomie betekent onafhankelijkheid en handelen naar eigen wensen en noden, zonder anderen schade te berokkenen. Binnen de gezondheidszorg betekent dit eerder dat de patiënt in staat is om eigen mogelijkheden en beperkingen te onderscheiden van elkaar, zodat men zelf hulp kan inroepen indien nodig. (Kinébanian & Le Granse, 2006) Hierbij kunnen drie dimensies onderscheiden worden: Autonomie als zelfredzaamheid Het uitvoeren van activiteiten en vaardigheden van het dagelijks leven en het behouden van deze handelingen. (Kinébanian & Le Granse, 2006) Autonomie als zelfstandigheid Het eigen leven in handen nemen alsook de gezondheid. Het zelfstandig handelen naar planning en organiseren van het leven. (Kinébanian & Le Granse, 2006) Autonomie als zelfbeschikking In staat zijn om zelf keuzes te maken en beslissingen te nemen omtrent het leven. Hiertoe behoort ook het principe van vrijheid en eigen mening. (Kinébanian & Le Granse, 2006) Soms moet autonomie herwonnen worden na een moeilijke periode, dit wordt ook beschreven volgens Proot (2000). (Kinébanian & Le Granse, 2006)
2.1.2 Participatie Participatie is het deelnemen aan activiteiten in de maatschappij, waardoor handelen enkel betekenis krijgt indien men ook participeert. In dit geval moet de persoon zijn handelen ook als betekenisvol aanzien. Autonomie en participatie zijn namelijk de eerste stappen naar een volwaardig en betekenisvolle deelname in de maatschappij. (Kinébanian & Le Granse, 2006)
20
2.1.3 Empowerment Het doel van empowerment is mensen meer zelfstandigheid bezorgen, het eigen lot in handen nemen. Op deze manier leren ze zelf om te gaan met hun eigen problemen binnen het dagelijks leven. Stimulatie van empowerment zorgt ervoor dat ouderen de macht over hun zelfstandigheid heropnemen. (Kinébanian & Le Granse, 2006) Uit het boek, grondslagen van de ergotherapie, wordt geciteerd: “Empowerment is een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie.” (Van Regenmortel 2004) (Kinébanian & Le Granse, 2006)
2.1.4 Enablement Letterlijk betekent enablement, ‘in staat stellen tot’. Het stimuleert de cliënt om zelf te handelen bij het opstellen van bepaalde doelen. Zo zal de therapeut hierover niet meer zelf beslissen maar wordt de cliënt centraal geplaatst en wordt er nog meer gekeken naar zijn wensen en behoeften. De cliënt wordt meer en meer actief betrokken in zijn eigen behandeling.
2.2
Preventief handelen
Om preventief te werk te gaan is beweging één van de grote factoren die hierbij een rol spelen. Onderzoek door verschillende auteurs uit de medische sector, toont aan dat ouderen baat hebben bij begeleide bewegingsoefeningen in groep. Het onderzoek bewijst dat hun evenwicht verbetert en dat het de kans op vallen vermindert. Wekelijkse bewegingssessies in groep in combinatie met de uitvoering van aangeleerde bewegingen thuis zouden positieve effecten te weeg brengen bij ouderen op jaarbasis. We denken hierbij aan een verbeterd evenwicht, spierversterking, een verhoogd reactievermogen, een betere fysieke functionering, een betere gezondheid en tenslotte een verlaagde kans op vallen. Na een opvolging van bovenstaand programma gedurende 12 maanden, merkte men op dat het risico op vallen gedaald was met zo’n 40%. (Barnett et al., 2003)
21
In een artikel over de effecten van fysieke activiteit op het evenwicht, wordt besproken dat een val niet enkel breuken of de dood tot gevolg kan hebben. Maar het is vaak de angst voor vallen dat ook een grote risicofactor is, waardoor men nog minder durft bewegen. Angst en depressie liggen hierdoor niet ver van elkaar want door de angst voor beweging gaat men zich ook sneller isoleren van de buitenwereld waardoor men de eenzaamheid verhoogt. Gevolgen zoals eenzaamheid, verminderde mobiliteit hebben een groot effect op depressie. Beweging is dus zowel goed voor het lichaam als voor de geest. Beweging houdt zowel dagelijkse activiteiten (stappen, in de tuin werken, boodschappen doen) in als hobby’s (dansen, zwemmen, fietsen of anderen). Vervolgens toont dit onderzoek dus aan dat beweging en regelmatige uitoefening hiervan helpen bij het onderhouden van een zelfstandige levensstijl. Beweging onderhoudt het evenwicht, maar ook het uithoudingsvermogen verbetert. Daarenboven hebben de botstabiliteit en de functionele capaciteiten tijdens het handelen baat bij bewegen. Tenslotte zorgen voormalige opgenoemde verbeteringen ervoor dat er minder risico is op vallen en daarbij aansluitend ook minder risico op breuken. Het is natuurlijk afhankelijk van welk type beweging men hier uitkiest. (Skelton, 2001) In een derde artikel, omtrent het effect van Tai Chi-oefeningen op de fysieke en psychische gezondheid van ouderen, wordt gesproken over de positieve invloed van Tai Chi op ouderen. Zo blijkt uit dit onderzoek dat dit een geschikte bewegingssport is voor ouderen, omdat Tai Chi gebaseerd is op een combinatie van oefeningen van geest en lichaam. Het combineert fysieke bewegingen met ademhalingstechnieken en cognitieve aspecten (focus en visualisatie). Het zorgt voor een holistische aanpak bij beweging aangezien het zich niet enkel fixeert op het fysieke aspect. In het onderzoek wordt ook beschreven dat een medische sportschool (ACSM) vertelt dat beweging voor gezond ouder worden bepaalde factoren moeten inhouden, waaronder een combinatie van aerobics, versterkende oefeningen en lenigheidoefeningen. Tai Chi wordt aanzien als sport die voor ouderen hier het meeste aan voldoet. (Blake & Hawley, 2012)
2.3
Activering
Activering kan op verschillende manieren. Niet enkel fysiek maar ook psychisch. Zoals hierboven werd besproken in het artikel omtrent Tai Chi, kan er zowel een lichamelijke als geestelijke activatie zijn. De therapeut gebruikt hier verschillende manieren zodat ouderen gestimuleerd worden om vaker hun lichaam of geest te activeren.
22
2.4
Motivatie
Ouderen verliezen vaak hun motivatie door bepaalde valkuilen die eerder al besproken werden. Het is dus aan de therapeut om de cliënten voldoende te motiveren en hierbij verschillende middelen toe te passen.
2.5
Besluit
Voorgaande aspecten die besproken werden zijn manieren die gebruikt kunnen worden tijdens de uitvoering van de praktijk. Hierbij moeten deze aspecten niet letterlijk genomen worden of verwoord worden. De therapeut is creatief in het aanwenden van middelen en technieken om deze aspecten te bevorderen.
23
3
Link naar ergotherapie en wellnesscoaching
3.1
Beroepsrollen binnen de ergotherapie
Hieronder wordt uitgebreid besproken welke rollen als ergotherapeut op zich kunnen genomen worden. Sommige onderstaande rollen komen verder aan bod in de praktijk. Aangezien de student vooral de rol van manager op zich heeft genomen, komt deze in het uitvoeren van de praktijk ook het meest aan bod.
3.1.1
Kernrollen
3.1.1.1 Observator Als observator zorgt de ergotherapeut dat hij bij het eerste contact zoveel mogelijk gegevens opslaat van de persoon. Hieruit probeert hij op een subjectieve manier mogelijkheden en beperkingen te ontdekken. Hiermee kan rekening gehouden worden in functie van een volgend contactmoment. Het is de taak van de ergotherapeut om de cliënt ruimer te bekijken dan enkel en alleen de cliënt zelf. Zowel zijn omgeving, relaties en dergelijke zijn belangrijke factoren die ook geobserveerd moeten worden. Dit alles kan gebruikt worden tijdens de behandeling en wordt gebruikt indien bijsturing nodig is. Iedere cliënt is anders en uniek, daarom moet de aanpak steeds gericht zijn op iedere cliënt individueel. (Opleidingsspecifiek competentieprofiel Howest, 2012 – 2013)
3.1.1.2 Assessor Als assessor is de ergotherapeut in staat om op een correcte manier gegevens te verzamelen, via afname van verschillende testen. Hieruit probeert hij op een objectieve manier mogelijkheden en beperkingen te ontdekken. Op deze manier krijgt de therapeut antwoorden op vragen waar hij zelf niet kan over oordelen door observatie. Door het afnemen van testen kan de ergotherapeut deze gegevens verwerken om het aanbod van activiteiten individueel te richten naar iedere cliënt. (Opleidingsspecifiek competentieprofiel Howest, 2012 – 2013)
3.1.1.3 Behandelaar Als behandelaar brengt de ergotherapeut creatieve middelen en technieken aan, waardoor hij zorgt voor een zinvolle dagbesteding van zijn cliënten. Hierbij houdt de ergotherapeut rekening met mogelijkheden en beperkingen van zijn cliënten. Maar vervolgens ook met wensen en behoeften van deze personen.
24
Als behandelaar dient de ergotherapeut te werken aan bepaalde vooropgestelde doelstellingen, die individueel worden aangepast aan de cliënt of aan de doelgroep. Op deze manier probeert de therapeut een meerwaarde toe te voegen voor een kwaliteitsvolle levensstijl. Hierbij houdt de therapeut rekening met omgeving en relaties van zijn cliënt. Hij plaatst de persoon centraal en bekijkt iedere cliënt op een holistische wijze. (Opleidingsspecifiek competentieprofiel Howest, 2012 – 2013)
3.1.1.4 Adviseur Als adviseur is de ergotherapeut in staat om advies te geven, tijdens activiteiten, aan de cliënten. De therapeut zorgt voor een creatieve blik op de situatie en maakt gebruik van verschillende middelen en technieken, zonder in te boeten aan kwaliteit. De adviseur heeft een probleemoplossend vermogen, waardoor hij de cliënt helpt om zijn eigen leven terug in handen te nemen. De cliënten worden dus gestimuleerd tot activering en een zinvolle dagbesteding. (Opleidingsspecifiek competentieprofiel Howest, 2012 – 2013)
3.1.2 Ondersteunende rollen 3.1.2.1 Manager Als manager neemt de ergotherapeut de taak op zich om alles in goede banen te leiden. Hij fungeert als vaste schakel binnen het multidisciplinair team en zorgt voor een goede organisatie van de dienst. De rol van manager kan uitgebreid zijn. Zo dient hij ook flexibel en stressbestendig te zijn. Deze rol leert de ergotherapeut tenslotte verantwoordelijkheid op te nemen en zelfstandig te zijn. (Opleidingsspecifiek competentieprofiel Howest, 2012 – 2013)
3.1.2.2 Teamplayer Als teamplayer is de ergotherapeut lid van een multidisciplinair team. Hiertoe behoort dus de taak om rekening te houden met verschillende disciplines en samen te zorgen voor een mooi resultaat binnen de dienst. De therapeut weet waar zijn plaats is en kan op een goede manier fungeren in team. Als teamplayer zorgt hij ook voor een aangename sfeer tussen het personeel. Dit vergt verschillende vaardigheden zoals flexibiliteit, aanpassingsvermogen, sociale interactie en andere. Deze allen tezamen zorgen voor een optimale werking van de dienst. (Opleidingsspecifiek competentieprofiel Howest, 2012 – 2013)
25
3.1.2.3 Onderzoeker Als onderzoeker is de ergotherapeut steeds nieuwsgierig om bij te leren. Daarom maakt hij gebruik van allerhande manieren om informatie op te zoeken over het onderwerp waar hij bij stil staat. Dit doet de therapeut door beroep te doen op wetenschappelijke databanken of boeken. Uit interesse rapporteert hij hierover aan mensen uit dezelfde discipline of andere personeelsleden. (Opleidingsspecifiek competentieprofiel Howest, 2012 – 2013)
3.1.3 Werking van de zeven rollen Een ergotherapeut wordt gezien als meerwaarde doordat hij een persoon in zijn geheel bekijkt. Er wordt niet enkel naar fysieke of mentale handelingen gekeken, maar hij zal ook rekening houden met de omgeving en relaties van de cliënten. Op deze manier kan de ergotherapeut de holistische benadering waar maken. Een combinatie van deze zeven bovenstaande rollen helpen de ergotherapeut deze meerwaarde te behouden.
3.2
Wellnesscoaching
Belangrijk om weten is dat de wellnesscoach, zowel als de ergotherapeut aan de slag gaat door de cliënt op een holistische wijze te benaderen. In de praktijk worden enkele technieken gebruikt die aangeleerd werden door deelname aan dit keuzetraject waaronder relaxatieteksten, Tai Chi en principes van aromatherapie. Deze technieken werden gebruikt als middel om bepaalde vooropgestelde doelstellingen te bereiken.
26
4
De stagedienst
4.1
Wat is een lokaal dienstencentrum?
Een LDC (lokaal dienstencentrum) is een plaats waar buurtbewoners nieuwe contacten kunnen leggen en waar ze kunnen deelnemen aan een ruim aanbod van activiteiten tegen een laagdrempelige prijs. Iedereen is welkom in het LDC maar voor de dienstverlening moet de persoon woonachtig zijn in de begrensde buurt van het LDC. (OCMW Gent, 2011-2013) Het lokaal dienstencentrum de Horizon is afhankelijk van het OCMW Gent. Het is één van de 9 centra in de regio Gent. Het dienstencentrum richt zich vooral tot de bewoners van de wijk Macharius-Heirnis, Scheldeoord en de Dampoort. Volgens de website van het OCMW Gent richten de dienstencentra zich op de buurtbewoners, maar hun aanbod is extra gericht naar senioren toe, waaronder de meest kwetsbaren onder hen. Dit sluit echter niet uit dat ook anderen toegelaten zijn om deel te nemen aan activiteiten of gebruik te maken van de dienstverlening van het LDC. (OCMW Gent, 2011-2013) Het LDC streeft er naar om buurtbewoners zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen en dit op een kwaliteitsvolle manier. Zo houdt men hier rekening met de wensen en behoeften van de cliënten. Dit doet het dienstencentrum via het geven van informatie en advies maar ook via het aanbieden van ontspanning- en vormingsactiviteiten. Ook zorg op maat bieden is één van de belangrijkste doelstellingen die het dienstencentrum anticipeert. (OCMW Gent, 2011 – 2013)
4.1.1
Beknopte omschrijving over de beschikbare diensten in het lokaal dienstencentrum
Het aanbieden van activiteiten in een laagdrempelig kader Creatief o Vbn. Zijdeschilderen, kantklossen, crea-kaartjes, tekenatelier, … Recreatief o Vbn. Schaken, biljart, petanque, darts, daguitstappen, … Beweging o Vbn. Line dance, Tai Chi, yoga, Zumba, … Vorming o Franse les, Haïku, computerles, kookles, … (OCMW Gent, 2011-2013)
27
Dienstverlening binnen het LDC
Fase 1*
Fase 2*
Fase 3*
Het ldc voorziet een algemeen en klassiek aanbod van activiteiten en dienstverlening. Ze voldoen aan de wettelijke voorwaarden.
Er worden verschillende subdoelgroepen gemaakt. Aan de hand van een doelgroepanalyse wordt het aanbod bepaald. Het centrum probeert te doorzien in de verschillende levensdomeinen van de verschillende subdoelgroepen. De communicatie van de activiteiten gebeurt ad hoc via het onthaal en folders.
Het bestaand aanbod kan op maat van de gebruiker aangepast worden en kan hiervoor ten rade bij de medewerkers. Het ldc houdt rekening met alle levensdomeinen. Het ldc probeert die doelgroepen te bereiken die moeilijker bereikbaar zijn. De gebruikers krijgen inspraak in de organisatie van het aanbod (inhoud, ..) De communicatie van het aanbod gebeurt op een meer actieve wijze: een eigen tijdschrift, internet, reclame…
Fase 4*
Het ldc gaat ten rede bij de andere organisaties uit de sector om een beter aanbod op maat te ontwikkelen. De organisatie zet samenwerkingsverbanden op om tot een breder werkingsdomein te komen en een groter aanbod. Daarnaast worden ook de eigen vrijwilligers (potentieel) ingezet om mee activiteiten te organiseren. De communicatie van de activiteiten gebeurt bij en samen met externe organisaties.
Fase 5*
De organisatie wordt in de markt als rolmodel en expert gepercipieerd voor haar efficiënte en optimale organisatieinrichting. Ze wordt regelmatig gevraagd om over de expertise te communiceren op recente nationale en internationale fora.
Figuur 1: Fasen van dienstverlening in het LDC
(Jaarverslag LDC De Horizon, 2012) Volgens het jaarverslag in het dienstencentrum bevindt de dienstverlening zich in fase 1. Zij bieden activiteiten en diensten aan op maat van de bezoekers. Door dit aanbod stimuleren zij sociale contacten en het welbevinden van de bezoekers. Dit gebeurt op verschillende manieren, door het aanbieden van verschillende factoren binnen de dienstverlening zoals: thuiszorg, vervoer, maaltijden, verzorging (kapper, manicure, pedicure), buurthulp, TelefoonSter, bib@huis en andere.
4.2
Missie en visie
Het dienstencentrum heeft als doel de levenskwaliteit van hun doelgroep te behouden en indien mogelijk te verbeteren. Ook zorgt het dienstencentrum dat het zelfstandig thuis wonen en leven volgens eigen wensen en behoeften zolang mogelijk in stand kan gehouden worden. Het LDC streeft laagdrempeligheid na op alle vlakken en benadert elke persoon met respect voor zijn levensvisie en beslissingsrecht. Ieder persoon krijgt de mogelijkheid binnen deze setting om zich te ontplooien op verschillende vlakken. Men krijgt de mogelijkheid om deel te nemen aan een ruim aanbod activiteiten. Dit ter bevestiging en verhoging van de eigenwaarde. Als LDC wordt er ook actief gezocht naar vrijwilligers die de werking mee helpen draaiende te houden. Deze vrijwilligers worden gestimuleerd en ondersteund door het personeel binnen het dienstencentrum. Het is dan ook de ideale plaats om een platform te creëren om sociale netwerken uit te bouwen met een verhoogde onderlinge solidariteit. Het centrum dient ook een eigentijds en aangepast programma uit te bouwen naar dienstverlening toe en dit door te zorgen voor hulpverlening en zorg op maat. 28
Een LDC is een belangrijk aanspreekpunt in de buurt voor wie meer info wenst. Er wordt gezorgd voor een vlotte samenwerking door regelmatig overleg met alle betrokken partijen. Tenslotte streeft men naar een samenwerking met andere buurtorganisaties om bovenstaande doelstellingen te realiseren. Hoe meer organisaties samenwerken, hoe meer men kan bereiken en hoe sneller men actie kan ondernemen.
4.3
Werken als ergotherapeut binnen de setting van een LDC
Als ergotherapeut in een dienstencentrum is flexibiliteit zeer belangrijk. Het openstaan voor uitdagingen is een must. In de Horizon wordt grotendeels aan administratieve taken gewerkt. Bovendien zijn de taken als ergo zeer uiteenlopend. Er zijn dan ook de gerichte hulpvragen naar ergotherapie aan huis of in het dienstencentrum. Een ergotherapeut in een dienstencentrum heeft een zeer uiteenlopende job waarbij de competentie als manager er toch wel bovenuit springt. Activiteitenaanbod verzorgen Als ergotherapeut sta je in voor ‘Wijs’, dit is het tweemaandelijkse tijdschrift van alle Gentse dienstencentra van het OCMW. Hierin komen hoofdzakelijk de activiteiten aan bod voor de komende twee maanden. Zowel algemene info, mededelingen en zoekertjes kan je terugvinden in dit tijdschrift. Als ergo plan je de activiteiten rekening houdend met allerlei zaken vb. vrije lokalen, verlofdagen, vakanties, … Maar ook wat leeft er tussen de bezoekers en waar is er extra vraag naar binnen het dienstencentrum. Er wordt gezorgd voor een gevarieerd en uitgebreid aanbod van activiteiten voor zowel actieve als minder actieve senioren. Er wordt gekeken naar de voorbereiding van deze activiteiten en achteraf worden deze ook geëvalueerd. Naast het plannen van deze activiteiten leg je ook zelf contacten vb. voor een voordracht, een uitstap naar een museum, … Eventueel wordt er samen gewerkt met andere lokale dienstencentra. Bij het plannen van activiteiten overlegt de ergo met collega’s, waarin de rol als manager en teamplayer naar boven komen. In team worden er ook ideeën bedacht en de uitwerking hiervan kan besproken worden met collega’s. Tenslotte motiveert en stimuleert de ergotherapeut de bezoekers om deel te nemen aan deze activiteiten.
29
Ergo aan huis Ergo aan huis is een gratis dienst vanuit de verschillende lokale dienstencentra in Gent. Dit met als doel om zo lang mogelijk en zo zelfstandig mogelijk thuis te blijven wonen. De ergotherapeut brengt een bezoekje aan huis en geeft advies over hoe je een woning kunt aanpassen om er veilig en comfortabel in te wonen. Het aanbod van de ergo strekt ook verder dan enkel woningaanpassingen. Tijdens het bezoek overloopt de ergo met zijn cliënten de algemene dagelijkse levensverrichtingen, de ADL. Hierbij kunnen soms kleine problemen de kop op steken. Als ergo kan men dan advies geven over hulpmiddelen die een bepaalde handeling kunnen vergemakkelijken. Alles gebeurt in overleg met de cliënt. Tenslotte worden de cliënten gestimuleerd om naar het dienstencentrum te komen en om activiteiten mee te volgen. Op deze manier worden ze gemotiveerd om deel te nemen aan een zinvolle vrijetijdsbesteding. Ook in het LDC kan men ergotherapeutisch advies geven. Bezoekers komen langs met een hulpvraag waarop de ergotherapeut zo goed mogelijk probeert in te pikken. De hulpmiddelen die ter beschikking zijn vanuit het LDC mogen tijdelijk aan de bezoekers uitgeleend worden. In het LDC bevindt zich ook een hulpmiddelenkast die in de ontmoetingsruimte wordt tentoongesteld. Deze hulpmiddelen worden regelmatig geüpdatet. Bezoekers komen langs met vragen over deze hulpmiddelen en op deze manier leren ze ook kennis maken met het ergoaanbod binnen het LDC. Vrijwilligers begeleiden Als ergotherapeut neemt men in het LDC gedeeltelijk, een leidinggevende functie op en is het beheer van verschillende taken zeer belangrijk. Ook zorgt de ergo voor de ondersteuning van de vrijwilligers in het LDC. Hij biedt hen begeleiding en sturing gedurende het vrijwilligerswerk dat ze uitvoeren. De ergotherapeut is het aanspreekpunt indien vrijwilligers met een probleem zitten. De ergo zorgt ervoor dat ze zich gewenst en gewaardeerd voelen voor het werk dat ze verrichten binnen het LDC. Lid van een multidisciplinair team Overleg plegen met andere personeelsleden van verschillende disciplines is belangrijk om op de hoogte te blijven van het centrum. Het actief deelnemen aan verschillende overlegmomenten is van groot belang om zo in team de levenskwaliteit van de bezoekers te optimaliseren en het levenscomfort te verhogen.
30
4.4
Multidisciplinaire werking
4.4.1 Hiërarchie binnen het LDC
Centrumleider
Ergotherapeut
Maatschappellijk werker (2)
Administratief medewerkers (2)
Verzorgenden (2)
Servicemedewerker
Onderhoudsmedewerker
Figuur 2: Organogram LDC De Horizon
4.4.2 Hoe verloopt deze werking? In de beschrijving van de sessies wordt verder duidelijk hoe belangrijk het is om te werken met een multidisciplinair team. Dit is de reden waarom dit stuk besproken wordt. Het team bestaat uit een variëteit aan personen uit verschillende disciplines. Hier wordt samen gewerkt met een centrumleider, een ergotherapeut, twee maatschappelijk werkers, twee administratief medewerkers, twee verzorgenden, één servicemedewerker en één onderhoudsmedewerker. Het is als het ware een echte multidisciplinaire werking. Ieder personeelslid heeft zijn eigen taken binnen het LDC.
31
Iedere medewerker is expert in zijn eigen discipline. Verschillende medewerkers zorgen voor een ruim aanbod van kennis en ervaring op verschillende vlakken. Daarom is het belangrijk om de juiste jobs door te geven aan de juiste disciplines. Maar net daarom is flexibiliteit belangrijk binnen deze setting. Op de hoogte zijn van een andere medewerker zijn taken heeft enkel voordelen. Een multidisciplinaire werking zorgt voor een totaal beeld van de setting en zorgt voor een optimaal verloop binnen het LDC. Iedere discipline vult andere disciplines aan. Zo kan men op mekaar terugvallen en kan er een handje toegestoken worden waar nodig. In een multidisciplinair team wordt een doel sneller bereikt dan individueel.
32
B Praktijkgedeelte
33
Inleiding tot de praktijk In het eerste hoofdstuk van de praktijk wordt de afname van enquêtes besproken. Hiermee wil de student aftoetsen waaraan nog nood was, binnen het dienstencentrum, aan nieuwe technieken. Bij het trekken van een besluit, merkt de student dat ze de nadruk dient te herleggen naar een andere doelgroep van het dienstencentrum. Vanuit deze nieuwe doelgroep krijgt het project vorm. Het tweede hoofdstuk geeft meer uitleg over het project van de student, de TelefoonSternamiddag. De aanpak van deze namiddagen en verloop worden uitgebreid beschreven in dit deel. Twee namiddagen worden uitgeschreven en begeleid door de student. Vervolgens worden er twee namiddagen uitgeschreven en gepland, die begeleid zullen worden door het personeel van de stagedienst. Tenslotte is het derde hoofdstuk een aanzet als een handleiding voor het organiseren van een TelefoonSternamiddag. Dit product wordt gecreëerd voor de organisator van zo’n namiddag in de dienstencentra.
34
5
Enquêtes toetsen actief bezig zijn bij ouderen af
5.1
Afname van mondelinge enquêtes
Voorbereiding Een mondelinge vragenlijst werd opgesteld met behulp van het ‘Basisboek enquêteren’. (Baarda, De Goede & Kalmijn, 2007) Ze wordt gebruikt om na te gaan welke activiteiten nog iets meer aan bod mogen komen in LDC De Horizon. Maar ook welke nieuwe activiteiten de deelnemers de moeite waard zouden vinden om uit te proberen. De hoofdvraag van de vragenlijst wordt weergegeven in een schematische voorstelling van het cijfermateriaal. De afname van de vragenlijst werd gepland op acht november 2012 in LDC De Horizon. Zie bijlage 1: blanco enquête Afname van de vragenlijst Wetende dat twaalf geen representatief getal is om een conclusie op te bouwen vanuit de afgenomen enquêtes, kunnen we hieruit toch een eindconclusie trekken. Deze eindconclusie is de beslissing om zich te richten tot een andere doelgroep dan diegene die al aanwezig is in het LDC. De enquête werd twaalf keer afgenomen, negen keer bij een vrouw en drie keer bij een man. De verschillende leeftijden variëren tussen 47 en 84 jaar, waarvan elf op twaalf geënquêteerden zich boven de grens van 60 jaar bevinden. Tijdens de vraagstelling werden enkele fouten of werkpunten ontdekt die kunnen aangepast worden. Alle ondervraagden wonen in Gent en wonen zelfstandig thuis. De meesten onder hen waren nog samenwonend. Een verscheidenheid aan mensen komt naar het LDC, ieder met zijn eigen interesses en achtergrond en dus ook verschillende beroepen. Dit toont aan dat er een diversiteit van bezoekers naar het LDC komt. Slechts twee personen van de twaalf geënquêteerden komen iedere dag naar het LDC. De meerderheid, vijf van de twaalf personen komt tussen de twee à vier dagen per week. Vervolgens geven vier van de twaalf personen aan dat dit zeer afhankelijk is van het aanbod van activiteiten. Tenslotte geeft één persoon weer dat hij of zij zeker één keer per week naar het LDC komt. De meesten onder hen volgen reeds enkele activiteiten in het LDC zoals bewegingslessen, taallessen, creatieve, recreatieve lessen en vormingslessen. Dit is een beknopte kijk op het ruime aanbod binnen het LDC.
35
De bezoekers van het LDC hebben elk hun eigen idee over wat actief ouder worden inhoudt. Voor de ene is dit iets om handen hebben en voor de andere is het om sociaal contact te hebben. Slechts één van de twaalf ondervraagden vindt van zichzelf dat zij niet actief bezig is in haar leven. Vervolgens zou één van de twaalf ondervraagden nog iets actiever willen bezig zijn door meer te gaan reizen en nieuwe dingen te ontdekken. Tot slot zijn de andere tien ondervraagden allemaal overtuigd dat ze actief bezig zijn in hun leven op eender welke manier dan ook. Van de zeven voorgestelde nieuwe technieken zijn er slechts drie technieken waar de helft of meer dan de helft van de ondervraagden interesse in heeft. Deze drie technieken zijn op de eerste plaats de Californische massage en een gedeelde tweede plaats voor yoga en shiatsu. Verder zien we dat slechts twee van de voorgestelde technieken (op de eerste plaats, mindfullness en op de tweede plaats, shiatsu) niet gekend is bij de helft of meer dan de helft van de ondervraagden. Ook zien we dat yoga de enige techniek is die al uitgeprobeerd werd door meer dan de helft van de geënquêteerde personen. We kunnen tenslotte ook vaststellen dat vier van de voorgestelde technieken (Tai-chi, aromatherapie, relaxatie en Californische massage), bekend zijn bij meer de dan de helft van de ondervraagden maar dat zij het wel nog niet hebben uitgeprobeerd.
5.2
Verwerking van gegevens van afgenomen enquêtes Reeds van gehoord
Reeds uitgeprobeerd
Interesse?
Niet gekend
Yoga
4
8
6
0
Tai Chi
9
2
3
1
Aromatherapie
7
0
3
5
Mindfullness
4
1
4
7
Relaxatie
7
3
2
2
Californische massage
7
0
8
5
Shiatsu
5
1
6
6
Tabel 1: Verwerking van de gegevens van afgenomen enquêtes
36
Schematische voorstelling van het cijfermateriaal
Figuur 3: Resultaten afname enquête - reeds van gehoord Figuur 4: Resultaten afname enquête - reeds uitgeprobeerd
Figuur 5: Resultaten afname enquête - interesse? Figuur 6: Resultaten afname enquête - niet gekend
37
5.3
Besluit van de afgenomen enquêtes
Hieruit kan besloten worden dat de agenda van deze twaalf geënquêteerde bezoekers van het LDC, al goed volgeboekt zit. Maar enkelen onder hen zijn wel geïnteresseerd om iets nieuws te ontdekken zolang het geen sessies zijn die maanden aan een stuk duren, omdat ze naar eigen zeggen geen tijd hebben om er nog vaste activiteiten bij te nemen in hun drukke agenda. Sommigen zouden de nieuwe technieken eerst eens gratis willen testen, maar de meesten zijn bereid om ervoor te betalen zolang de prijs haalbaar blijft. De cirkeldiagrammen geven een overzicht weer waar men reeds van gehoord heeft, wat men reeds uitgeprobeerd heeft, wat niet gekend is en waar men eventueel interesse voor heeft. Zo merk je dat bij de eerste categorie, reeds gehoord, vooral tai-chi eruit springt. Aromatherapie, relaxatie en Californische massage liggen op een gelijke lijn. Bij de tweede categorie, reeds uitgeprobeerd, springt duidelijk de yoga er boven uit. Mindfulness en shiatsu werden het minst uitgeprobeerd tot nu toe bij de ondervraagden. Van Californische massage en aromatherapie wordt zelfs niet gesproken bij de tweede categorie. Vervolgens is er de derde categorie, interesse. Hierbij ligt de nadruk vooral op de Californische massage gevolgd door shiatsu en yoga. Tenslotte als vierde categorie: niet gekend, springt mindfulness eruit, op de voet gevolgd door shiatsu, Californische massage en aromatherapie. Enkel yoga is bij iedereen van de ondervraagden bekend. De ergotherapeut merkte tijdens het afnemen van de enquêtes op dat er zich fouten bevonden of bepaalde aspecten ontbraken om de enquête optimaal te kunnen afnemen. Tijdens de evaluatie hiervan hield de ergotherapeut rekening met de ontdekkingen, ook tijdens de opmaak van de grafieken werden deze gegevens automatisch aangepast.
38
5.4
Heroriëntering na de besluitvorming: de keuze om zich te richten tot een andere doelgroep
Na het resultaat van dit kort onderzoek kon besloten worden dat men zich beter op een andere doelgroep zou richten, omdat de ondervraagden al actief bezig zijn in hun leven. Hoewel het hier niet gaat om een representatief onderzoek werd al snel duidelijk dat de ergotherapeute haar focus ergens anders moet leggen. De meeste gebruikers van het LDC zijn reeds erg actief , het zou interessanter zijn om de passieve senioren die men zelden in het LDC ziet, te bereiken. De doelgroep die men als ergotherapeut wil bereiken, is deze die niet of weinig actief bezig is in hun leven. Velen onder hen komen zelden of nooit naar het LDC. De uitdaging is om met deze doelgroep kennis te maken en bij hun ‘active ageing’ te introduceren. De beslissing om de doelgroep te heroriënteren was evident na een bespreking met de promotors. Onder deze doelgroep valt het profiel van de kwetsbare, passieve en eventueel zorgbehoevende senior. Hoe kan men deze passieve senioren bereiken? Na wat denkwerk kwam het idee om de thuiszorgcliënten te leren kennen omdat zij eventueel zouden voldoen aan het profiel van passieve ouderen. Op vrijdag achttien en dinsdag tweeëntwintig januari 2013 werden twee meeloopdagen ingepland met de verzorgenden bij de thuiszorgcliënten. Deze dagen gebruikt de student om met een andere doelgroep kennis te maken. Deze doelgroep noemt men in het LDC ‘de surplussers’ of de personen die nood hebben aan thuiszorg. Vanuit deze doelgroep wordt er vertrokken vanuit de mogelijkheden en beperkingen van deze cliënten. Wat wil zeggen dat men vertrekt vanuit de persoon (doelgroep) zelf en niet vanuit de activiteit, zoals gebruikelijk in het LDC. Dit gebruik komt goed overeen met één van de principes binnen de ergotherapie: de cliënt centraal plaatsen en dus de holistische visie en benadering die men als ergotherapeut toepast. (Kinébanian & le Granse, 2006) Volgens de Nederlandse Vereniging voor de Ergotherapie, NVE, wordt cliëntgericht werken als volgt beschreven: “Een benadering die uitgaat van de uniekheid van personen en respect voor verschillen in sociaal-culturele achtergrond, normen, waarden en keuze. De cliënt heeft een actieve rol en verantwoordelijkheid bij het formuleren en oplossen van de eigen ervaren problemen.” (Intervisieprogramma op cliëntgericht werken, 2007)
39
Deze visie wordt bij dit verdere onderzoek ook in het achterhoofd gehouden. De verschillende concepten binnen cliëntgerichte zorg (autonomie, participatie, empowerment, enablement) komen ook overeen met de verschillende manieren om passieve senioren te activeren. (Kinébanian & le Granse, 2006) Waarom komen deze mensen nu niet naar het LDC? Er zijn wellicht redenen waarom deze mensen nu niet actief deelnemen. Bepaalde obstakels kan men als hulpverlener reeds bedenken: mobiliteit, ‘het niet willen’, angst, depressie, eenzaamheid, te druk, koppigheid, gemakzucht, … Deze zaken zijn dingen die in de realiteit de kop zullen opsteken tijdens de zoektocht naar de organisatie van ‘active ageing’ voor deze doelgroep binnen de setting van een LDC. Factoren die de ergotherapeut kan aanwenden zijn zeker: het motiveren en activeren van deze personen, als ook ze een reden geven om de eerste stap te zetten naar het LDC. Vervolgens is een vertrouwensband opbouwen ook één van de belangrijkste factoren binnen de opzet tijdens mijn zoektocht.
5.5
Wat is de TelefoonSter
De TelefoonSter is een dienstverlening voor eenzame ouderen. Er zijn één of meerdere vrijwilligers die wekelijks een aantal mensen op bellen vanuit het dienstencentrum. Deze personen werden opgenomen in de lijst van de TelefoonSter op eigen vraag of omwille van eenzaamheid. Indien iemand opgenomen wordt in het ziekenhuis kan deze persoon ook terecht komen in de TelefoonSter. Het doel is om ouderen uit de buurt bij te staan in moeilijke perioden wanneer ze een luisterend oor nodig hebben. De vrijwilligers staan klaar om even te luisteren en eventuele problemen door te geven aan het personeel in de Horizon. Niet zomaar iedereen is geschikt om deze taak op zich te nemen. Het vergt veel geduld en een sterke persoonlijkheid om als vrijwilliger te werken voor de TelefoonSter. De psychosociale ondersteuning die ze bieden vraagt veel draagkracht van de vrijwilliger. Belangrijk om weten is dat de vrijwilligers vanuit het dienstencentrum de cliënten opbellen en dit omdat de vrijwilligers onmiddellijk bij het personeel kunnen langskomen indien er problemen zijn. Zo worden zij opgevolgd en ondersteund vanuit het centrum indien dit nodig is. Deze vrijwilligers hebben ook een aparte map in het dienstencentrum waarin zij voor iedere opgebelde persoon apart noteren hoe het ermee gaat. Ook hebben zij een communicatieboek met het personeel waarin zij belangrijke dingen noteren in verband met de cliënten van de TelefoonSter.
40
Momenteel bevinden zich een dertigtal personen op de lijst van de TelefoonSter, waarvan het merendeel vrouwen zijn. Deze cliënten blijven niet steeds dezelfde aangezien zij hiermee stoppen wanneer zij willen. Het is dus een wisselwerking van cliënten. Er is ook een blijvende groep die graag opgebeld wordt. Tijdens de TelefoonSternamiddagen werd ongeveer één derde bereikt om naar de namiddag te komen. Aangezien het hier gaat om minder-actieve senioren is dit al een hele stap in de goede richting.
5.6
Waarom wordt deze doelgroep gekozen voor de uitwerking van de praktijk
Binnen de TelefoonStercliënten bevindt zich een gevarieerd publiek, maar de meesten onder hen behoren tot de minder-actieve senioren. Vandaar de keuze om deze doelgroep te gebruiken bij dit onderzoek. Er zijn verschillende redenen waarom zij precies tot de minder-actieve senioren behoren. Sommigen worden bijvoorbeeld beperkt door hun mobiliteit, door ouderdom, door een chronische ziekte of door een visuele beperking. Waardoor ze zich gaan isoleren door hun beperking en zich eenzaam voelen. Maar zoals al besproken werd kan men ook in de TelefoonSter terecht komen door een opname in het ziekenhuis of door het verlies van dierbaren.
5.7
Profiel van de doelgroep
5.7.1 Algemeen Zoals hierboven kort beschreven staat, gaat het hier om de minder-actieve senioren. Meestal zijn de senioren van de TelefoonSter niet zo mobiel meer en zijn ze al wat ouder dan het andere publiek binnen het dienstencentrum. Andere mogelijkheden zijn eenzaamheid of andere beperkingen die ervoor zorgen dat ze zich isoleren in hun huis omdat ze niet meer buiten durven of kunnen. Hier zitten mogelijk wel wat uitzonderingen in, afhankelijk van de reden waarom men terecht kwam in deze dienst. Hieronder staat uitgebreider beschreven waarom de deelnemers aan de namiddagen precies in de TelefoonSter terecht kwamen. Soms raakt de senior niet meer uit deze vicieuze cirkel van eenzaamheid en/of andere beperkingen, waardoor wat extra aandacht deze cirkel kan doorbreken. Deze cliënten beslissen over deze opname in de TelefoonSter samen in overleg met de maatschappelijk werker.
41
5.7.2 Individuele bespreking: deelnemende cliënten aan de TelefoonSternamiddagen Aanwezige cliënten
Geslacht
Leeftijd
Persoon 1 (E.D.C.)
Vrouw
65 jaar
Persoon 2 (MJ.G.)
Vrouw
68 jaar
Persoon 3 (C.G.)
Vrouw
52 jaar
Persoon 4 (I.H.)
Vrouw
88 jaar
Persoon 5 (U.W.)
Vrouw
77 jaar
Persoon 6 (E.B.)
Vrouw
84 jaar
Persoon 7 (H.B.)
Vrouw
84 jaar
Persoon 8 (J.D.S.)
Vrouw
76 jaar
Persoon 9 (L.M.)
Vrouw
93 jaar
Vrouw
82 jaar
Vrouw
65 jaar
Man
95 jaar
Persoon 10 (J.L.) Persoon 11 (V.S.) Persoon 12 (C.H.)
Reden tot opname in de TelefoonSter Visuele beperking en isolatie in eigen huis leiden tot vereenzaming en bemoeilijkt het leggen van nieuwe sociale contacten Psychische problemen en vereenzaming leiden tot isolatie, dit bemoeilijkt het leggen van nieuwe sociale contacten Chronische ziekte beperkt haar mobiliteit waardoor beperking tot sociaal contact ontstaat Beperkte mobiliteit leidt tot minder zelfstandigheid en bemoeilijkt het opzoeken van sociaal contact Beperkte mobiliteit en overlijden van echtgenoot leiden tot vereenzaming en bemoeilijkt het leggen van nieuwe sociale contacten Ouderdom heeft zijn effect op het lichaam waardoor zij sommige taken moest laten vallen Overlijden van echtgenoot en opname in het ziekenhuis leiden tot eenzaamheid Overlijden van echtgenoot leidt tot isolatie in huis en bemoeilijkt het leggen van nieuwe sociale contacten Visuele beperking en beperkte mobiliteit bemoeilijkt sociaal contact en leidt tot eenzaamheid Overlijden van zoon en man op korte tijd leiden tot eenzaamheid en verdriet Visuele beperking bemoeilijkt mobiliteit en sociaal contact Overlijden van echtgenote leidt tot verdriet en eenzaamheid
TelefoonSternamiddag 1 en/of 2
1&2
1
1&2
1&2
1&2
1
1&2
1&2
1&2 1 2 2
Tabel 2: Individuele bespreking van de TelefoonStercliënten
42
6
De TelefoonSternamiddag
6.1
Korte uitleg
Het doel van deze namiddagen is om deze doelgroep te motiveren om naar het dienstencentrum te komen. Deze namiddagen staan in het kader van active ageing. Participatie op zich is hier al een grote drempel voor minder-actieve senioren. Vervolgens leren zij het dienstencentrum kennen en krijgen ze onmiddellijk de kans om in een kleine groep kennis te maken met nieuwe mensen en zo eventueel nieuwe contacten te leggen. De eerste vier namiddagen zullen uitgeschreven worden door de student, waarvan er twee effectief door haar begeleid worden. Voor de volgende twee namiddagen wordt een volledig stappenplan uitgeschreven waarin al beslist wordt wat er die namiddag zal plaatsvinden. Ter begeleiding van deze namiddagen zorgt de student voor een handleiding die het personeel van de Horizon gebruikt tijdens het organiseren van zo een TelefoonSternamiddag. Hier staan concrete afspraken in omtrent het tijdstip waarop uitnodigingen verstuurd worden en dergelijke. De frequentie van de namiddagen werd bepaald in overleg met het multidisciplinair team van de stagedienst. Er werd beslist dat drie à vier namiddagen per jaar haalbaar zijn voor de organisatie, aangezien er veel voorbereiding aan zo een namiddag te pas komt. Het idee om een tevredenheidslijst te laten doorgaan bij de deelnemers van deze namiddagen kwam pas na de tweede namiddag. Aan de hand hiervan kan bekeken worden welke punten nog kunnen verbeteren. Naar gelang het verder verloop van deze namiddagen kunnen deze tevredenheidslijsten ook dienen om nieuwe ideeën op te doen via het cliënteel zelf. Op deze manier doen zij ook aan active ageing door hun eigen inbreng te geven voor volgende namiddagen.
6.2
Doelstellingen van deze namiddagen?
6.2.1 Hoofddoelstellingen Motiveren van de doelgroep tot participatie aan de namiddagen Actief ouder worden ter preventie Zelfstandigheid stimuleren door oefeningen te geven die ze ook thuis kunnen uit voeren Sociale vaardigheden stimuleren Zinvolle vrijetijdsbesteding Participatie 43
6.2.2 Subdoelstellingen
Nieuwe sociale contacten ontwikkelen Kennismaking met het dienstencentrum Kennismaking met andere activiteiten binnen het dienstencentrum Eigenwaarde stimuleren Contact met lotgenoten
6.3
Verloop en opbouw van vier TelefoonSternamiddagen
Binnen de opbouw van deze vier namiddagen is er een vaste indeling. Er is steeds een inleiding, een kern en een afsluiter. De namiddagen beginnen iedere keer om 14u00 en eindigen om 16u30. Er wordt ongeveer een half uur gerekend voor het begin en een half uur voor de afsluiter. Deze vooropgestelde uren zijn afhankelijk van de activiteit en van de interactie, het is slechts een richtlijn voor deze namiddagen. Gedurende de twee namiddagen die begeleid worden zullen er verschillende kernrollen en ondersteunende rollen van de ergotherapeut opgenomen worden, zoals eerder uitgebreid besproken in de theorie. Maar de rol die er bovenuit springt is en blijft deze van manager omdat er bij de voorbereiding van deze namiddagen zeer veel organisatie komt kijken.
44
6.3.1 Voorbije TelefoonSternamiddagen 6.3.1.1 Namiddag 1: Kennismaking met elkaar aan de hand van een kennismakingsspel in functie van active ageing Voorbereiding op lange termijn: Stappenplan opstellen Bepalen van activiteiten voor de inleiding, kern en afsluiter + doelstellingen van de activiteit formuleren Dit gebeurde in overleg met de ergotherapeut en de maatschappelijk werker: o Inleiding: 30 minuten Verwenkoffie + minicupcakes + advokaat (om mensen te motiveren naar de namiddag te komen) Gebruik van aromaverstuiver met etherische olie: pompelmoes o Kern: 90 minuten Kennismaking van elkaar aan de hand van een spel gebaseerd op active ageing o Afsluiter: 30 minuten Relaxatietekst + relaxatiemuziek Nabespreking van de namiddag Uitdelen van uitnodiging voor de volgende namiddag o Team op de hoogte brengen van datum en activiteiten Het opstellen van een uitnodigingsbrief en verzenden o Verzenden naar de cliënten van de TelefoonSter o Aanspreken van de vrijwilligers van de TelefoonSter in functie van de eerste namiddag Opbellen van genodigden om aanwezigheden op te nemen o Noteren van aanwezigen en navragen wie vervoer nodig heeft Vervoer aanvragen o Bij de bediende langsgaan om vervoer aan te vragen en vast te leggen voor de namiddag Lokaal bepalen o Beschikbaarheid van de polyvalente ruimte nagaan o Gepaste ruimte bekijken voor het aantal aanwezigen
45
Voorbereiding op korte termijn: Materiaal voorbereiden: o Ingrediënten aankopen voor de verwenkoffie en voorbereiding hiervan o Alles bij elkaar plaatsten om mee te nemen op de namiddag o Uitwerken van de activiteiten Kennismakingsspel uitwerken Drie verschillende soorten kaartjes: spreuken, vragen en oefeningen Materiaal verzamelen, afdrukken van afbeeldingen en muziek uitkiezen Relaxatietekst uitschrijven + relaxatiemuziek uitkiezen Lokaalopstelling bepalen o De activiteit is gericht op de groep dus zal deze doorgaan in een grote cirkel waarbij tafels in het midden staan Voorbereiding op de dag zelf: Deelnemers ontvangen Verwenkoffie voorbereiden o Koffie laten zetten door vrijwilliger o Minicupcakes op de bordjes plaatsen en advokaat in potjes doen Lokaal voorbereiden o Materiaal klaarzetten in het lokaal (aromastreamer, laptop, boxen, spelmateriaal) o Opstelling klaarzetten van stoelen en tafels +aangepaste stoelen klaarzetten Het hoofddoel van deze namiddag was om nieuwe mensen te leren kennen aan de hand van een spel gebaseerd op active ageing. Het spel werd gebruikt als middel om de doelstellingen te bereiken. Vooropgestelde doelstellingen voor de deelnemer:
Kennismaking met nieuwe mensen Sociale interactie Kennismaking met het dienstencentrum Kennismaking met active ageing Activering van het lichaam, de geest en de sociale vaardigheden Invullen van een zinvolle vrijetijdsbesteding Participatie aan de verschillende onderdelen van de namiddag Contact met lotgenoten Zinvolle vrijetijdsbesteding
46
Vooropgestelde doelstellingen voor de ergotherapeut:
Veilige en aangename sfeer creëren Sociaal contact stimuleren Motiveren en stimuleren van de deelnemers In goede banen leiden van de namiddag Observeren en bijsturen waar nodig Vervullen van verschillende rollen als ergotherapeut
Inleiding Ik citeer: “Je krijgt nooit een tweede kans om een eerste indruk te maken.” (Wim Triesthof) Voor de aanvang van de namiddag wordt er gestart met het verstuiven van etherische olie. Hierbij wordt een aromastreamer gebruikt en etherische olie van pompelmoes. Deze geur wordt gebruikt omdat deze een opwekkend effect heeft en voor deze eerste bijeenkomst lag de nadruk op het creëren van een aangename en opgewekte sfeer. Terwijl de vrijwilligers individueel aankomen of onder begeleiding van hun vervoervrijwilliger, ontvangt de begeleider de deelnemers. Bij de verwenkoffie werden mini-cupcakes geserveerd, hierbij werd rekening gehouden met diabetespatiënten. Deze verwenkoffie werd gebruikt om mensen iets aantrekkelijks aan te bieden om zo de drempel van verplaatsing te nemen en de kennismaking met deze namiddag te vergemakkelijken. Aangezien dit de eerste namiddag was, moest deze ook onmiddellijk een goede indruk nalaten. Want dit zou een stimulans zijn om volgende keer terug te komen. Het eerste half uur was een moment om met elkaar kennis te maken en met nieuwe mensen. Na een kwartier werd opgemerkt dat ongeveer iedereen was aangekomen, behalve twee deelnemers. Rol van de ergotherapeut In het eerste deel van deze namiddag fungeert de begeleider vooral als observator en manager. Als observator probeert de begeleider om iedere deelnemer op te nemen en zoveel mogelijk te leren uit deze eerste ontmoeting. Een eerste ontmoeting is van groot belang want vaak wordt hier de toon gezet voor volgende sociale contacten met de deelnemer. Enkele kernpunten waar op gelet worden zijn: karakter, mobiliteit, sociale interactie en taalvaardigheid. Ook kijkt de begeelider op welke manier de deelnemers naar de namiddag uitkijken. De observator bekijkt het effect van de opstelling van het lokaal met een kritische blik.
47
Vervolgens fungeert de begeleider ook als manager. Aangezien de eerste contacten vaak het drukst zijn, probeert zij alles in goede banen te leiden. Er wordt voor gezorgd dat iedereen kan plaatsnemen en zijn verwenkoffie krijgt. Als manager probeert de therapeut om met iedereen een kort gesprek te houden. Vervolgens neemt zij ook de leiding in handen. Ze stuurt en ondersteunt tenslotte ook de vrijwilligers die aanwezig zijn op de namiddag zodat zij ook weten wat van hen verwacht wordt. Kern Na de kennismaking en het nuttigen van de verwenkoffie is iedereen klaar om te starten met het kennismakingsspel. Dit spel is gebaseerd op het principe van een ganzenbord waarop zich drie kleuren bevinden. Ieder kleur komt overeen ofwel met een vraag (lila), een oefening (roze), of een spreuk (blauw). Deze drie kleuren komen overeen met de drie verschillende kaartkleuren die bij het spel zitten. Zowel de spreuken, de oefeningen, als de vragen draaien rond het onderwerp active ageing. Het is de bedoeling, door dit spel te spelen steeds een onderwerp te hebben om even kort te bespreken in groep. Op die manier komt iedereen afwisselend aan de beurt. Zo worden de extraverte karakters in toom gehouden en krijgen de introverte karakters de kans aan de beurt te komen. De oefeningen, spreuken of vragen worden door de deelnemers afgelezen van de kaartjes tenzij ze hierbij hulp wensten. Dit spel werd gespeeld tot de tijd erop zat.
Figuur 7: Kennismakingsspel - namiddag 1
48
De spreuken werden voornamelijk uit afbeeldingen, eigen herinneringen of kennis van familie gehaald. Gebruikte spreuken bij het spel: Veroudering heeft zijn effect op het lichaam niet op de geest Rust roest Mooie jonge mensen zijn werken der natuur maar mooie oude mensen zijn een kunstwerk Men is nooit te oud om te leren Nooit te oud om zich jong te voelen Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens Het verleden loslaten Minder mobiel, maar toch actief Droom niet over jouw leven, maar leef jouw droom Leven is meervoud van lef Zie beweging als een kans niet als een last Waar een wil is, is een weg Het was de bedoeling dat de persoon aan de beurt zijn mening gaf over de spreuk en nadien kregen andere deelnemers de kans om hun mening te delen met de groep. Dit verliep vlot, maar de ene spreuk ging makkelijker dan de andere.
Figuur 8: Kennissmakingsspel - spreuken
Vervolgens waren er zowel fysieke als cognitieve oefeningen. De fysieke oefeningen waren vooral gericht op evenwichtsoefeningen, die gehaald werden uit een voorbereiding van een les stoelturnen. Gebruikte oefeningen: Neem plaats op de stoel en plaats je voeten plat op de grond. Zorg ervoor dat de knieën 90° geplooid zijn en dat je met een rechte rug neer zit. Zorg voor een goede bekkenkanteling en probeer zo comfortabel mogelijk in deze positie te zitten zonder alles op te spannen. Laat je armen losjes hangen. Trek je schouders nu voorzichtig op tot zover je kan naar je oren toe en laat ze dan weer voorzichtig zakken. Dit doen we 6x op eigen tempo.
49
Neem een goede en comfortabele zithouding aan op jouw stoel. Plaats je voeten plat op de grond zodanig dat je knieën een hoek van 90° aannemen. Zorg ervoor dat je een rechte rug hebt en dat jouw bekken indien mogelijk gekanteld is. Steek beide armen vooruit en neem jullie spons of bal in de hand. Knijp 6x zo hard mogelijk in de spons/bal en doe dit op jullie eigen tempo. Ga nu achter jouw stoel staan. Hou de rugleuning bovenaan vast met beide handen en buig langzaam door de knieën en ga zo diep je kan. Let op! Ken je grenzen! Kom daarna terug langzaam rechtop. Herhaal dit 6 x op eigen tempo. Neem een goede zithouding aan, zorg dat je voeten plat op de grond staan en zorg ervoor dat jouw knieën een hoek van 90° vormen. Ontspan jouw lichaam terwijl je toch een goede zithouding aanneemt. Je mag jouw nek rollen naar links en terug, naar rechts en terug, naar achter en terug, naar voor en terug. Deze bewegingen mag je 6x herhalen op eigen tempo.
Figuur 9: Kennismakingsspel - oefeningen
De cognitieve oefeningen werden gecreëerd aan de hand van afbeeldingen, muziekmateriaal en oud materiaal van familie en waren vooral gekoppeld aan reminiscentie. Gebruikte oefeningen: (bijhorend materiaal bevindt zich in bijlage) Herken je dit voorwerp? Waarvoor werd het vroeger gebruikt? Waaraan doen deze foto’s jou denken? (3) Wat past bij wat? (3) Wie past bij wie? (3) Ken je dit liedje? Waaraan doet dit jou denken?
50
Tenslotte werden ook vragen gebruikt in het spel. Deze werden opgesteld om meer te weten te komen hoe men over active ageing dacht en hoe actief men zelf nog bezig was in zijn leven. Gebruikte vragen: Hoe ziet een doordeweekse dag er voor jou uit? Ben je nog actief bezig in je leven? Wat hield jou vroeger actief bezig? Wat is actief oud worden voor jou? Wat zijn jouw interesses? Wat zou je het liefst nog eens doen als je met niets moet rekening houden? Wat of wie maakt jou gelukkig? Wat is het laatste dat je doet voor je gaat slapen? Zijn er oefeningen of hobby’s die je doet om actief te blijven? Waarom denk jij dat in beweging blijven belangrijk is? Ken je iets over ergotherapie aan huis? Aanvaard je graag hulp van iemand of doe je het liever alleen?
Figuur 10: Kennismakingsspel - vragen
Rol van de ergotherapeut In het tweede deel van deze namiddag neemt de begeleider de rol van zowel observator, behandelaar en manager op zich. Als observator zorgt de therapeut dat iedereen aan de beurt komt. Door de personen tijdens het spel te observeren kan zij veel waarnemen over hun karakter. Er zijn verschillende kenmerken waarop gelet moet worden. Neemt de deelnemer het voortouw tijdens het gesprek of is deze eerder afwachtend. Dient de deelnemer sterk gemotiveerd te worden of gaat dit moeiteloos. Verstaat de cliënt de vragen onmiddellijk of is er verdere uitleg nodig. Vervolgens treedt de begeleider ook op als behandelaar. Hier biedt zij hulp aan de deelnemers die dit wensen. De aanwezigen worden tijdens het spel gestimuleerd en gemotiveerd. Er wordt tijd genomen om de vooropgestelde doelstellingen in kaart te brengen tijdens de namiddag. De therapeut stimuleert de deelnemers gedurende het spel.
51
Bij de oefeningen geeft zij uitleg over vragen die moeilijk begrijpbaar zijn. Nadien zorgt zij ook voor bijkomend advies, door te observeren, over een zithouding die minder belastend is voor de oudere. Dit moment grijpt ze gedurende het uitvoeren van de oefeningen. De deelnemers worden door de begeleider gecorrigeerd. Tenslotte leidt de manager in de therapeut het spel in goede banen. Zo houdt zij ook rekening met de voorbehouden tijd en het gaande houden van het gesprek. Er wordt gelet dat de onderwerpen voldoende besproken worden en dat iedereen hiertoe ook de kans krijgt. Maar het weten af te ronden van een onderwerp is de grootste uitdaging tijdens deze namiddag, aangezien gesprekken zeer ver kunnen gaan bij bepaalde onderwerpen. De ene deelnemer vertelt ook al meer dan de andere. Het activeren van de deelnemers is een taak die ingevuld wordt door verschillende rollen. Door een combinatie van verschillende rollen zorgt de begeleider voor een optimale werking binnen deze namiddag. Afsluiter Als afsluiter werd gezorgd voor een korte relaxatieoefening gebaseerd op het aanleren van een correcte buikademhaling. Aangezien het middenstuk al zo druk was en zoveel gesprekken inhield was het doel om even voor een rustmoment te kiezen om terug tot zichzelf te komen en alles van op afstand te bekijken wat er die namiddag gebeurd was. Gebruikte relaxatie gebaseerd op principes van een ontspannende relaxatie: Jullie mogen goed op je stoel gaan zitten met een rechte rug. Probeer om jullie voeten plat op de grond te plaatsen. Na al onze woorden zorgen we nu dat ons lichaam en onze geest even rust nemen, zodat we terug met een goed gevoel kunnen vertrekken. Jullie mogen jullie handen laten rusten op jullie bovenbenen met de handpalmen naar boven gericht. Sluit nu even jullie ogen. Ga ieder lichaamsdeel af, voel jij je ontspannen of gespannen? Probeer om je schouders te laten zakken, zodat ze ontspannen. Neem een comfortabele zithouding aan, maar zorg ervoor dat jouw rug zo recht mogelijk blijft en dat je voeten plat op de grond blijven staan. Zorg dat je hierbij je spieren niet opspant, maar probeer alles zoveel mogelijk los te laten. Jullie ogen zijn nog steeds gesloten. Probeer om het tipje van je tong tegen jouw gehemelte te houden, dit bevordert een goede ademhaling. Adem nu eens diep in en uit… Nogmaals: diep in en uit Inademen doe je via jouw neus en uitademen via de mond … Je mag hierbij gerust uitzuchten om zoveel mogelijk los te laten! Bedenk nu eens voor jezelf hoe je deze namiddag vond… 52
Adem in via de neus en uit via de mond Herhaal deze diepe ademhaling nu nog enkele keren voor jezelf. Vervolgens mogen jullie de ogen openen wanneer jullie er klaar voor zijn. Hopelijk hebben jullie genoten van de namiddag en zie ik jullie de volgende keer terug. Na een korte bespreking van de namiddag kon iedereen tevreden vertrekken en werd er tenslotte nog een uitnodigingsbrief meegegeven voor de volgende TelefoonSternamiddag Rol van de ergotherapeut: Tijdens de afsluiter neemt de begeleider vooral de rol van observator, behandelaar en manager op. De observator zorgt ervoor dat hij de deelnemers waarneemt in een andere situatie. Doen zij vlot mee? Kunnen zij zich voor even in zichzelf keren of hebben zij hier moeite mee? Hoe is de ademhaling van de deelnemers? Eerder oppervlakkig of zitten zij er rustig bij? Maar ook de handen en benen verklappen zo veel over de rust die ze bij zichzelf vinden tijdens dit moment. Als behandelaar wordt ervoor gezorgd dat mensen met een goed gevoel buiten gaan en tevreden zijn over de activiteit. Iedereen wordt gemotiveerd om mee te doen, al was het maar even. Voor de deelnemers creëert men tijdens hun moment van rust een serene sfeer en veilige omgeving. Als behandelaar corrigeert de therapeut de deelnemers tijdens de oefening. Dit doet ze bij haar relaxatieoefening, door bepaalde zinnen meermaals en traag te herhalen. Dit indien opgemerkt wordt dat sommige houdingen niet correct worden uitgevoerd. Soms zegt het uitvoeren van een oefening veel over hun aandacht. Sommigen zitten met hun gedachten allang ergens anders terwijl anderen bij het hier en nu blijven. Doch is het makkelijker om de gedachten de vrije vaart te laten gaan. Als manager zorgt de begeleider voor een aangename afsluiter van de namiddag. Nadien wordt hun uitnodigingsbrief voor volgende keer uitgedeeld, om hun al een voorproevertje mee te geven. Besluit Algemene positieve punten Iedereen, op één uitzondering na, ging tevreden en voldaan weg na deze eerste namiddag. De begeleider werd meermaals bedankt door de deelnemers. De deelnemers blikten al vooruit naar de volgende namiddag. Achteraf gingen zij allen tezamen in groep nog iets drinken in de ontmoetingsruimte. De groepssfeer zat goed. Vooropgestelde doelstellingen werden bereikt tijdens deze namiddag. Door een goede voorbereiding kon er gezorgd worden voor een aangename namiddag voor de deelnemers.
53
Algemene werkpunten(eventueel naar volgende keer toe) Tijdens het spelen van het spel merkten we dat er nog meerdere vragen, spreuken en oefeningen hadden mogen voorbereid worden, zodanig dat er nog iets meer variatie in zat. Vervolgens was het spel voldoende groot, maar aangezien de hele groep rond enkele tafels zat was het steeds ver om de pionnen te verplaatsen. Daarom werd deze taak opgenomen door de begeleider. Het idee was er geweest om de groep op te delen in verscheidene kleine groepen. Maar aangezien het spel op zich niet het hoofddoel was maar eerder de gespreksonderwerpen over active ageing, lag de prioriteit op het sociale contact met de hele groep. Tenslotte werd ook opgemerkt dat de namen van de deelnemers niet overlopen werden tijdens de namiddag. Dit is zeker iets om volgende keer rekening mee te houden. Algemene kritische reflectie over het verloop van de namiddag Alvorens de start van de namiddag voelde de therapeut zich zenuwachtig. Ze wist niet of iedere deelnemer zou komen. De begeleider was vol verwachting hoe de deelnemers zouden reageren op de activiteiten van de namiddag, aangezien de brief bewust heel oppervlakkig bleef. Zo werden de deelnemers niet afgeschrikt door woorden zoals ‘actief’ of ‘beweging’ in de brief. Sommige deelnemers hadden afgesproken om opgehaald te worden door een vrijwilliger van de TelefoonSter. De vrijwilliger had deze actie zelf voorgesteld. We stelden voor de aanvang van de namiddag al vast dat deze persoon misschien iets te veel hooi op de vork had genomen en onder druk kwam te staan. Uiteindelijk verliep alles vlot maar hiermee zal toch rekening gehouden worden naar volgende keer toe. Overige deelnemers werden opgehaald door de vervoersvrijwilliger van het dienstencentrum en nog anderen kwamen ofwel te voet of met het openbaar vervoer. Het merendeel maakte gebruik van het vervoer van het dienstencentrum of via de vrijwilliger van de TelefoonSter. Volgende keer kunnen de deelnemers die opgehaald werden misschien gebruik maken van één van deze manieren om naar het centrum te komen. De ontvangst verliep vlot en de begeleider merkte hierbij op, dat velen nieuwsgierig waren naar de persoon die hun voor deze namiddag contacteerde. Op de verwenkoffie kwam heel wat commentaar. Drie deelnemers waren diabetespatiënten en dachten dat hiermee geen rekening werd gehouden. Er werd hen duidelijk gemaakt dat er twee soorten cupcakes waren (met zoetstof of met suiker). Nadien kwam er veel positieve feedback omdat er extra moeite gedaan was.
54
Eén persoon onder de deelnemers lustte geen zoetigheden en wilde daardoor ook geen cupcakes. Gedurende de hele namiddag viel het op dat deze deelnemer zeer kritisch was. Dit had een negatieve invloed op een andere deelnemer die plaats had genomen naast deze persoon. Hierdoor ging zij zich ook irriteren aan allerhande zaken. In de verwerking van de tevredenheidslijsten zal ook duidelijk worden dat er bij deze eerste namiddag telkens één persoon is die lager scoort dan alle anderen. Tijdens het spel leken de meesten onder de indruk te zijn van het didactische materiaal. Sommige afbeeldingen waren echter te makkelijk herkenbaar en sommige voorwerpen waren dan weer van voor hun tijd. Het was ook moeilijk om zich toe te spitsen op één bepaalde periode, omdat de leeftijden van de deelnemers nogal uiteenlopend waren. Uiteindelijk vormde dit geen probleem en verliep alles vlot. De nadruk van de namiddag lag eerder op het vormen van gespreksonderwerpen aan de hand van de oefeningen. De extraverte karakters kwamen zeker naar boven, waardoor de begeleider best het woord af en toe overnam om zo de introverte personen ook een kans te geven. Tijdens het spel merkten we op dat één persoon (E.B.) steeds snel wou verder doen en zelden participeerde in de themagesprekken. Deze vrouw zat de hele tijd tegen haar buur (H.B.) te mompelen. Achteraf hoorde de begeleider van de vrijwilligers dat H.B. gerust nog wou komen, maar dat ze in het vervolg niet meer naast E.B. wou zitten. De therapeut merkte aan de anderen hun reactie dat E.B. leek te overdrijven, aangezien alle anderen aan het genieten waren. Maar misschien is deze namiddag niets voor haar. Bij de relaxatieoefening tenslotte merkte de begeleider op dat de meerderheid het moeilijk had om de ogen te sluiten en dat ze hun handen niet konden stil houden. Natuurlijk was alles nieuw voor de deelnemers en de ene kan zich al beter aanpassen dan de andere. Maar velen onder hen hadden een onrustig gevoel hoewel het rustgevend moest zijn. De meesten deden wel wat er gevraagd werd tijdens de korte relaxatie. Maar anderen zaten er gewoon, met de ogen gesloten weliswaar, maar hun aandacht bleek verloren te gaan. Het kon ook dat ze niet goed begrepen wat van hun verwacht werd. Al bij al vonden de deelnemers het aangenaam om even een rustige oefening te hebben na alle drukte. Twee deelnemers waren niet aanwezig op de namiddag. Ze werden de volgende dag door de begeleider telefonisch gecontacteerd. Het bleek dat de ene persoon zich vergist had van datum door verkeerde informatie in de brief die werd opgestuurd. Meneer zijn brief werd later opgestuurd omdat hij pas recent in de TelefoonSter opgenomen was. Hij had de brief ontvangen voor de tweede namiddag en was nadien nochtans nog opgebeld. Maar door de miscommunicatie van de brief was meneer in de war. Bij de andere persoon waren er familiale problemen tussen gekomen. Deze laatste deed de moeite om ons te verwittigen, maar er waren problemen met de telefoonlijnen in het dienstencentrum. Beide deelnemers waren er van overtuigd dat ze volgende keer zeker zouden langskomen, indien er niets tussenkwam. 55
Ondanks dat de meesten onder hen elkaar niet kenden, gingen ze bij het einde van de namiddag allen samen nog iets drinken in de bar van het dienstencentrum. Zij vertrokken uit het lokaal als een vrolijke bende. Dit beeld visualiseert dat we in ons opzet, vooral het bevorderen van sociale contacten, geslaagd zijn.
6.3.1.2 Namiddag 2: Introductie van stoelturnen met principes van Tai Chi in functie van valpreventie Voorbereiding op lange termijn: Stappenplan opstellen Bepalen van activiteiten voor de inleiding, kern en afsluiter + doelstellingen van de activiteit formuleren Dit gebeurde in overleg met de ergotherapeut en de maatschappelijk werker: o Inleiding: 30 minuten Verwenkoffie + mascarponemousse met rode vruchten Gebruik van aromaverstuiver met etherische olie: lavendel Wie is het? - spel o Kern: 90 minuten Kennismaken met de acht principes van Tai Chi + basisoefeningen (45 min) Stoelturnen + relaxatiemuziek (45 min) o Asluiter: 30 minuten Relaxatietekst gebaseerd op de principes van Schultz + relaxatiemuziek Afname tevredenheidslijsten o Team op de hoogte brengen van datum en activiteiten Het opstellen van een uitnodigingsbrief en verzenden o Verzenden naar de niet-aanwezigen op de vorige namiddag o Aanspreken van de vrijwilligers van de TelefoonSter in functie van de tweede namiddag Opbellen van genodigden om aanwezigheden op te nemen o Noteren van aanwezigen en navragen wie vervoer nodig heeft Vervoer aanvragen o Bij de bediende langsgaan om vervoer aan te vragen en vast te leggen voor de namiddag Lokaal bepalen o Beschikbaarheid van de polyvalente ruimte nagaan o Gepaste ruimte bekijken voor het aantal aanwezigen
56
Voorbereiding op korte termijn: Materiaal voorbereiden: o Ingrediënten aankopen voor de verwenkoffie en voorbereiding hiervan o Alles bij elkaar plaatsen om mee te nemen op de namiddag o Uitwerken van de activiteiten Wie is het’-kaartjes opstellen (kort spel) Korte uitleg Tai Chi Acht basisprincipes Tai Chi Stoelturnen voorbereiden en verwerking van principes Tai Chi in de oefeningen Relaxatietekst uitschrijven + relaxatiemuziek uitkiezen Lokaalopstelling bepalen o De activiteit is gericht op de groep, deze zal dus doorgaan in een grote cirkel waarbij tafels in het midden staan voor de verwenkoffie en het “wie is het?spel” Voorbereiding op de dag zelf: Deelnemers ontvangen Verwenkoffie voorbereiden o Koffie laten zetten door vrijwilliger o Mascarponemousse uit de koelkast halen Lokaal voorbereiden o Materiaal klaarzetten in het lokaal (aromastreamer, laptop, boxen) o Opstelling klaarzetten van stoelen en tafels +aangepaste stoelen klaarzetten Het hoofddoel van deze namiddag was om kennis te maken met de principes van Tai Chi in functie van valpreventie om nadien te verwerken in een sessie stoelturnen. Vervolgens lag de nadruk ook op gebruik van lichaam en geest in één geheel. Vooropgestelde doelstellingen voor de deelnemer: Sociale interactie Kennismaking met de 8 principes van Tai Chi Kennismaking met valpreventie o Introductie van waarom bewegen zo belangrijk is o Link met Tai Chi Activering van het lichaam (stoelturnen) en de geest (principes Tai Chi) Invullen van een zinvolle vrijetijdsbesteding Participatie aan de verschillende onderdelen van de namiddag
57
Vooropgestelde doelstellingen voor de ergotherapeut:
Veilige en aangename sfeer creëren Voldoende op de hoogte zijn over het onderwerp Correcte uitvoering stimuleren bij de deelnemers Eenvoudige oefeningen Waken over de grenzen van de deelnemers Motiveren en stimuleren van de deelnemers In goede banen leiden van de namiddag Observeren en bijsturen waar nodig Vervullen van verschillende rollen als ergotherapeut Eenvoudige oefeningen aanleren om thuis zelfstandig uit te voeren
Inleiding Voor het begin van de namiddag wordt er opnieuw etherische olie verstoven zodat deze doorheen de ruimte verspreid wordt alvorens de deelnemers binnen komen. Aangezien deze keer de nadruk meer lag op een aangename sfeer in combinatie met het aanleren van nieuwe oefeningen, werd er gekozen voor een rustgevende etherische olie, lavendelolie. Om de namiddagen voor iedereen toegankelijk te houden wordt hetzelfde principe van vorige keer behouden. Er werd gestart met een verwenkoffie met een glaasje van mascarponemousse en rode vruchten. Deze mousses werden bereid op basis van zoetstof waardoor er opnieuw rekening werd gehouden met diabetespatiënten. Aangezien tijdens de vorige sessie niet veel aandacht besteed werd aan het overlopen van de namen van de deelnemers voorzag de begeleider een kort kennismakingsspel. Het spel is gebaseerd op principes van het spel ‘Wie is het?’. Bij het opbellen van de uitgenodigden,om hun deelname te bevestigen, polsten we naar hun geboortedatum, enkele karakterkenmerken en hun huidige of oude hobby’s of interesses. Met deze gegevens stelden we van iedere persoon spelkaartjes op, met op de achterzijde de naam en op de voorzijde deze persoonlijke gegevens. Iedere deelnemer kreeg lukraak een kaart en diende dit voor te lezen om nadien een gokje te wagen over wie het ging. Indien men geen idee had, konden de andere deelnemers hierbij helpen.
58
Figuur 11: 'Wie is het? - kaartjes' Namiddag 2
Rol van de ergotherapeut: In het begin van deze namiddag neemt de therapeut de rol van observator, behandelaar en manager op zich. Gedurende de ontvangst van de deelnemers wordt zoveel mogelijk geobserveerd. Hoe staan de deelnemers ten opzichte van deze tweede namiddag? Zijn ze blij om hier terug te zijn? Zijn ze benieuwd wat er deze namiddag op de planning staat? De ouderen die vorige keer niet kwamen opdagen, waren er deze keer wel bij. Vooral bij hen is een eerste indruk nog van groot belang. De andere deelnemers worden op dezelfde manier ontvangen, maar van hen was al een beeld gevormd alvorens de namiddag startte.
59
Als behandelaar is het belangrijk voor een goede uitleg van het mini-spel te zorgen en door middel van het gebruik van een creatieve blik, weet de observator op een aangename manier de aanwezigen elkaars namen te leren kennen. Als behandelaar speelt zij hierop in en helpt zij de deelnemers waar nodig. Zij stimuleert hen tijdens het spel om een gokje te wagen. Als manager leidt de therapeut de deelnemers naar hun plaats en zorgt zij voor een vlot verloop van het eerste deel van deze namiddag. Als behandelaar steunt de begeleider de deelnemers indien nodig en stuurt zij hen bij indien nodig tijdens het korte spelletje. Tenslotte neemt de observator deel aan het mini-spel, niet door het raden van de deelnemers maar door voor zichzelf ook een kaartje op te maken. Kern Na dit interactieve spel werd een rustig deel voorzien. Aangezien deze namiddag een week voor de “week van de valpreventie” doorging, werd hij in dit thema uitgewerkt. Eerst werd kort uitgelegd wat Tai Chi was en de reden om Tai Chi te introduceren bij valpreventie. Gebruikte uitleg: Wat is Tai Chi? Het is oorspronkelijk een oude Chinese interne krijgskunst die bestaat uit een vloeiende, heel zachte manier van bewegen. De bewegingen vloeien moeiteloos in elkaar over. Ze worden uitgevoerd op een ontspannen en gecoördineerde manier. Als volleerde beoefenaar van Tai Chi verliest men zijn evenwicht niet, zelfs niet in de meest uitdagende houdingen. Je vraagt je af hoe dat mogelijk is. Het grote geheim ligt in de kracht van de geest . Als we onze geest stil en rustig maken en alles rondom ons vergeten kunnen we ons ten volle concentreren op wat er binnen in ons lichaam gebeurt. Vanuit die stilte komen we werkelijk in contact met ons ware zijn en kunnen we lichaam en geest laten samenwerken. Het lichaam volgt de geest en voert de bewegingen moeiteloos en ontspannen uit. (Coppejans, 2009-2010) Waarom Tai Chi bij senioren? Om vallen te helpen vermijden moeten bewegingsprogramma’s zich richten op evenwicht, spiersterkte en uithouding. Tai Chi blijkt de ideale vorm van beweging te zijn voor valpreventie. Senioren herwinnen ook zelfvertrouwen door het ervaren van een grotere spiersterkte, betere controle en coördinatie. (Coppejans, 2009-2010) Vervolgens wordt meer uitgelegd over de 8 principes binnen Tai Chi en werden deze samen uitgevoerd.
60
Gebruikte uitleg: Om de Tai Chi-bewegingen goed uit te voeren wil ik graag de principes onder de aandacht brengen. Deze principes vormen de basis en het idee waaruit je beweegt. Acht principes en richtlijnen bij het beoefenen van Tai Chi: (Coppejans, 2009-2010) Principe 1
Ontspannen natuurlijkheid
Het aannemen van een lichaamshouding, de lichaamsbeweging, ademhaling en het bewaren en sturen van het voorstellingsvermogen dienen op een natuurlijke manier plaats te vinden. Elke houding of beweging is een ontspannen inspanning. Principe 2
Voorstellingsvermogen en ‘Chi’ volgen elkaar
De nadruk wordt gelegd op het bewegen tegen weerstand. Het voorstellen van een elastiek bij iedere oefening die je uitvoert. Dit is onze innerlijke kracht, de Chi. Het sturen van de Chi, de controle over je eigen innerlijke kracht wordt op deze manier aangeleerd. Dit principe vormt de basis om energie uit de natuur te halen of mensen energie te geven. Principe 3
Boven ‘licht’ en onder ‘solide’ (vol)
Het lichaam boven de navel hoort licht aan te voelen, het lichaam onder de navel hoort vol aan te voelen. Dit principe spiegelt zich aan het gegeven ‘staan als een boom’. Alles onder de navel moet goed geaard zijn en stevig zijn zoals de wortels van een boom. Alles boven de navel moet soepel en beweeglijk zijn zoals de kruin van een boom. Ook een bekkenkanteling en een lichte knik in de knieën is hierbij belangrijk zodanig dat onze energie neerwaarts gestuurd wordt. Indien deze opwaarts gestuurd wordt kunnen we na het beoefenen last hebben van hoofdpijn of misselijkheid. Prinicipe 4
Correcte buikademhaling
Een zo natuurlijk mogelijke buikademhaling is van groot belang. Hierbij wordt de buik bij het inademen naar voor geduwd en tijdens het uitademen gaat de buik terug naar binnen. Je kan dit het best voelen door jouw handen op je buik te leggen. Door deze manier van ademen te gebruiken, neem je het maximale aan energie op waardoor je een tragere hartslag bereikt en een staat van innerlijke rust aanneemt.
61
Principe 5
Steeds tong tegen verhemelte plaatsen
Dit principe wordt gebruikt om het energieniveau te verhogen en alle meridianen te openen waardoor een goeie verbinding ontstaat tussen de twee voornaamste energiebanen. De Du-meridiaan eindigt ter hoogte van het verhemelte en de Renmeridiaan begint in de tongpunt. Indien deze twee punten elkaar aanraken vormen deze ‘de kleine hemelse cirkel’, waardoor een bepaalde energiestroom ontstaat binnen ons lichaam. Principe 6
De bewegingen van de Chi
Er zijn vier bewegingen, openen en sluiten, stijgen en dalen. Openen betekent de energie naar buiten brengen, sluiten zorgt ervoor dat al je opgebouwde energie terug gebracht wordt naar je Hara (= het energiecentrum rond de navel). Bij Tai Chi moet de energie steeds dalen. Indien de energie te veel stijgt kan men last krijgen van hoofdpijn en misselijkheid. We moeten onze aarding zo laag mogelijk houden. Principe 7
Oefen stap voor stap
Tai Chi is iets dat je niet door eenmaal oefenen kan. Het is een langdurig proces waarbij je langzaamaan evolueert. Om een goede basis te hebben dien je eerst de basisoefeningen goed in te oefenen samen met de verschillende principes binnen Tai Chi. Principe 8
Eindig steeds met je Chi naar je hara te leiden
Indien je gestoord wordt tijdens een oefening of indien je de oefening beëindigt, vergeet dan niet om steeds je energie terug naar de hara terug te leiden. Daar wordt de Chi op een veilige manier opgestapeld en bewaard.
Tenslotte werd er gekozen om een les stoelturnen te geven in functie van valpreventie. Deze was dus vooral gericht op evenwicht- en coördinatieoefeningen waarbij de deelnemers bij iedere beweging gewezen worden om te letten op de 8 basisprincipes van Tai Chi. Bij deze oefeningen werd er gekozen om relaxatiemuziek op te zetten, om op deze manier een rustige omgeving te creëren tijdens de uitvoering. Gebruikte opwarming tijdens het stoelturnen: 1 Losschudden, nadien door middel van kleine ronde fricties met de eigen handen onze ledematen en schouders masseren 2 Diepe in- en uitademhaling (4x) 3 Klappen in de handen en op de benen 62
Basisoefeningen om de Chi in ons lichaam te leren voelen: 1 De kleine hemelse cirkel (ademhalingsoefening) Zie uitvoering hierboven uitgelegd bij de principes. Het principe is een goede manier om ook de Chi te leren voelen in ons lichaam. (Coppejans, 2009-2010) 2 Kneden van het deeg (visualisatieoefening van de weerstand) Bij deze oefening tillen we de armen langzaam op waarbij we ook de handen optillen en zich voorstellen dat je jouw handen uit het deeg trekt. Daarna zakken de armen en handen terug naar de beginpositie. Deze beweging wordt meermaals herhaald en hierbij sluit je best je ogen zodat je dit helemaal kan visualiseren. Deze oefening wordt traag uitgevoerd zodat je de kans krijgt om deze weerstand te zien en te voelen. (Coppejans, 2009-2010) 3 Ball-holding position (visualisatieoefening van de Chi) We plaatsen onze handen voor onze buik. De handpalmen zijn naar elkaar gericht, alsof je een kleine bal vasthoudt. We richten onze aandacht even op onze ademhaling en sluiten hierbij onze ogen. Door deze houding van de handen wordt een energiebron opgebouwd op deze plaats. Vervolgens gaan we bij het inademen de handen langzaam een beetje uit elkaar trekken, om nadien bij het uitademen de handen langzaam terug naar elkaar te brengen. Indien je dit enige minuten uitvoert zal er uiteindelijk een weerstand voelbaar zijn. Je bouwt op deze manier de energie tussen jouw handen langzaamaan op. Het gevoel van trilling, warmte, statische elektriciteit (zo zal energie aanvoelen) neemt toe bij het naderen van de handen en neemt iets af bij het verwijderen van de handen. (Coppejans, 2009-2010) Oefeningen naar evenwicht en coördinatie toe rekeninghoudend met een correcte buikademhaling en de 8 basisprincipes binnen Tai Chi: Oefening 1
Afwisselend steunen op de tenen en op de hielen (x8)
Oefening 2
Afwisslend voet rechts opzij en voet links opzij (x8)
Oefening 3
Voet rechts naar binnen, voet links naar binnen (x8)
Oefening 4
Onderbeen rechts omhoog tillen, onderbeen links omhoog tillen (x8)
Oefening 5
Rechtervoet ronddraaien, linkervoet ronddraaien (x4) beide kanten
Oefening 6
Been rechts opzij en bij, been links opzij en bij (x8)
Oefening 7
Benen beiden omhoog en 2x pompen (4x)
Oefening 8
Linkerarm naar rechts en pompen (x4) romp 63
Oefening 9
Rechterarm naar links en pompen (x4) romp
Oefening 10
Borst en buik vooruit en handen onderaan stoel vasthouden, nadien rug bol maken en schouders vooruit steken + handen op knieën (x8)
Oefening 11
Schouders op en neer (x8)
Oefening 12
Armen vooruit (rechts dan links), opzij (rechts dan links) en omhoog (rechts dan links) en naar beneden (rechts dan links) (x6)
Oefening 13
Armen vooruit en vuisten maken (x8)
Oefening 14
Hoofd naar voor (kin op borst), hoofd naar rechts, hoofd naar achter, hoofd naar links (x4)
Oefening 15
Rechterhand op linkerschouder, linkerhand op rechterschouder (x4)
Oefening 16
Achter stoel gaan staan (indien mogelijk) en door de knieën buigen (x6)
Oefening 17
Achter stoel: rechterbeen achteruit en bij, linkerbeen achteruit en bij (x4)
Oefening 18
Achter stoel: rechterbeen opzij links en bij, linkerbeen opzij rechts en bij (x4)
Oefening 19
Ballen naar elkaar gooien of ballen tussen benen en armen opzij en pompen (2x4) + eventueel voetballen
Oefening 20
Ballen omhoog gooien en opvangen
Tijdens deze oefeningen worden de deelnemers er bij iedere uitvoering op gewezen om te letten op de verschillende principes die we net zagen. Er zijn zowel principes die zich richten op het fysieke als principes die zich richten op visualisatie. Rol van de ergotherapeut: Tijdens het stoelturnen wordt de rol van observator, behandelaar en manager ingevuld. Verscheidene rollen worden vervuld tijdens dit middenstuk. Als observator houdt de therapeut de deelnemers nauw in het oog. Zowel hun reactie op de informatie die ze krijgen alsook de manier van uitvoeren van de oefeningen en de principes wordt geobserveerd. Er wordt ook gelet op de houding en de aandacht van de deelnemers. De praktische kant van de opstelling van het lokaal wordt ook kritisch bekeken.
64
De begeleider is tijdens de oefeningen de behandelaar en neemt de taak op zich om alles zo goed mogelijk uit te leggen tijdens het uitvoeren van de oefeningen. Zo wordt er gezorgd dat men de nodige achtergrond mee heeft van de oefeningen en de reden waarom deze uitgekozen werden. De therapeut corrigeert de deelnemers indien dit nodig is. Op deze manier worden de deelnemers ondersteunt om de oefeningen op een correcte manier uit te voeren. Als manager wordt gezorgd voor een goed verloop zodat bijvoorbeeld de muziek voldoende lang blijft spelen. Het meeste wordt wel vooraf uitgetest en verzorgd door de manager. Er wordt geprobeerd om de oefening zo vlot mogelijk te laten verlopen door het bundelen van verschillende rollen. Tenslotte neemt de begeleider als behandelaar deel aan de oefeningen, zodat de deelnemers een correct voorbeeld hebben om te volgen tijdens hun uitvoering. Afsluiter Als afsluiter van deze sessie stoelturnen en van deze namiddag werd een relaxatietekst gebruikt die gebaseerd is op de principes van Schultz. Deze manier werd gebruikt omdat dit gebaseerd is op visualisatie en op het mentale wat de relaxatie op een stoel volgens de begeleider aangenamer maakt. Gebruikte relaxatietekst volgens de visie van Schultz (Vandezande, 2011-2012) Inductie Ga rustig op je stoel zitten en probeer om zo comfortabel mogelijk te gaan zitten. Voel hoe de contactpunten van je rug tegen de leuning aanzitten. Voel je pijn, druk, warmte, koude, … ? Als er gedachten opkomen, laat ze toe en laat ze dan ook terug los. Probeer om rustig in en uit te ademen. Sluit nu ook maar je ogen. Voel je hoe snel je bewustzijn groeit dat je op deze stoel zit. Middenstuk Stel je voor dat je je op een tropisch onbewoond eiland bevindt. Je zit in een strandstoel en je voeten zitten in het warme zand en terwijl kijk je naar de helderblauwe wolken. Het enige dat je hoort is het geluid van de zee. Je voelt je lichaam zwaar worden omdat je voeten wat dieper weg zakken in het zand. Armen zwaar, heel zwaar. Je armen zakken nog iets dieper uit de stoel tot je vingers het zand kunnen grijpen. Armen zwaar, heel zwaar. Gedachten komen, laat ze toe, maar laat ze ook weer gaan. Armen zwaar, heel zwaar. Onze aandacht gaat naar onze benen die langzaam verder in het warme zand geduwd worden. Benen zwaar, heel zwaar. 65
Ze zakken steeds iets dieper in het zand. Benen zwaar, heel zwaar. Voel hoe die zandkorrels jouw tenen kriebelen. Benen zwaar, heel zwaar. Kijk naar je armen en zie hoe die warme zon op jouw huid schijnt. Armen warm, stromend warm. Het geeft je een goed gevoel, armen warm, stromend warm. Je probeert naar die warme zon te kijken maar het enige dat je voelt zijn die warme stralen op je armen. Armen warm, stromend warm. Het warme zand omringt jouw benen, benen warm, stromend warm. Ook de zonnestralen verwarmen jouw benen, je laat het gewoon begaan. Benen warm, stromend warm. Je geniet van die warmte. Het brengt een gevoel van gezelligheid teweeg. Benen warm, stromend warm. Word je bewust van jouw ademhaling. Het ademt rustig, heel rustig. Probeer het te volgen in je lichaam, neem zonne-energie op bij het inademen en laat gepieker en gedachten los bij het uitademen. Het ademt rustig, heel rustig. Voel de golvende beweging van je lichaam wanneer je in- en uitademt. Het ademt rustig, heel rustig. Totaal onbewust surf je verder met je ademhaling zoals de golven op de zee. Rustig, heel rustig. Terwijl we vogeltjes horen fluiten sturen we onze aandacht naar onze hartslag. Hart rustig en gelijkmatig. Hoe voelt dit aan, versnelt hij, gaat het rustiger? Krijg je een warm gevoel, een koud gevoel? Hart rustig en gelijkmatig. Ontspan en voel die vakantiestemming van het tropische eiland. Hart rustig en gelijkmatig. Voel hoe de zon jouw hart verwarmt met geluk. Rustig, heel rustig. Genietend van het zonnetje, voelen we de zonnestralen op onze buik schijnen. Buik stromend warm. Je voelt jouw energie opstapelen in je onderbuik. Buik stromend warm. Voel hoe jouw lichaam zich openstelt voor de warmte van buitenaf. Lichaam warm, stromend warm. Energie wordt opgenomen in jouw lichaam. Rustig, heel rustig. Voel het zand rondom jouw hele lichaam en hoe het kietelt langs jouw hoofd en in je haren. Houdt licht en vrij. Jouw voorhoofd voelt licht aan, de zon laadt je terug op door opgenomen energie. Houdt licht en vrij. Enkel rust gaat door je heen, je voelt je ontspannen. Houdt licht en vrij. Door de vrijheid in jouw voorhoofd voelt ook jouw lichaam vrij aan. Rustig, heel rustig. Rondom jou is het stil, jij hoort enkel wat je horen wil op het eiland. Ik bewaar mijn kalmte. Je voelt je ontspannen en opgeladen. Je hebt zin om het eiland terug verder te verkennen. 66
Ik bewaar mijn kalmte. Wanneer andere gedachten opkomen, laat ze gewoon toe. Kijk ernaar maar probeer ze dan weer los te laten. Ik bewaar mijn kalmte. Voel hoe de zandkorrels jouw lichaam kietelen. Rustig, heel rustig. Deductie Voel hoe jouw lichaam zoveel energie opgenomen heeft en hoe het ontspant. Kijk nog eens rondom jou en naar jouw omgeving. Denk na over het gevoel dat deze omgeving jou geeft. Voel je je veilig, gelukkig? Er is een tijd om terug fris en helder naar het hier en nu te komen. Rek en strek je eens goed uit. Doe dit rustig, stap voor stap. Buig je vingers, je armen en strek ze goed uit. Beweeg met je voeten, draai er even mee rond en rek je benen uit. Adem tenslotte enkele keren diep in en uit. Rek en strek je hele lichaam. Je mag nu rustig jouw ogen openen. Vooraleer je gaat rechtstaan, blijf maar even gewoon rechtop zitten zodat je goed wakker bent. Tenslotte werden tevredenheidslijsten uitgedeeld om deze en de vorige namiddag te beoordelen op verschillende punten. Deze resultaten bevinden zich na de uitgeschreven namiddagen en in bijlage bevindt zich een blanco voorbeeld van zo’n tevredenheidslijst. De cliënten kregen ook nog een infoblad mee over de begeleide activiteiten binnen het dienstencentrum, die voorzien worden voor de surplussers. Rol van de ergotherapeut: Tenslotte neemt de begeleider in het laatste deel de rol op van observator, behandelaar en manager. Tijdens de oefening worden de deelnemers geobserveerd. Hieruit kan veel geleerd worden bijvoorbeld, de positie die de deelnemers aannemen tijdens hun relaxatieoefening. Zijn ze meer ontspannen dan vorige keer of is het moeilijker doordat het gebaseerd is op andere principes? Kunnen de deelnemers hun aandacht er zolang nog bijhouden? Als behandelaar leidt zij de relaxatie en bouwt een aangename en veilige sfeer in tijdens dit moment van rust. De begeleider probeert de deelnemers te corrigeren door herhaling van sommige stukken. Dit zonder de sfeer te veranderen en dus in dezelfde toon te blijven gedurende de hele relaxatie. Tenslotte zorgt de manager in de therapeut ervoor dat de tevredenheidslijsten uitgedeeld worden en ter plaatse beantwoord worden. Vervolgens is het belangrijk als manager te zorgen om op een ontspannen manier, de namiddag af te sluiten.
67
Besluit Algemene positieve punten De verwenkoffie was nogmaals een groot succes. Achteraf was de begeleider verwonderd over de aandacht en interesse die men had voor Tai Chi. Er kwamen vragen omtrent het onderwerp en ze voelden zich voldaan op het einde van de namiddag. Ondanks de rustigere sfeer in vergelijking met vorige keer waren mensen even tevreden. Dankzij deze bewegingen kwamen ook verschillende gesprekken op gang door de deelnemers. Sommigen voerden enkele jaren geleden nog enkele oefeningen uit. Na afloop werd meegedeeld dat deze namiddagen een drie- à viertal keer per jaar zouden doorgaan en dat de volgende keer pas in september zou zijn. Mensen waren tevreden over het feit dat de voorbije twee namiddagen niet het einde waren, maar vonden het jammer dat het nog tot september duurde. Dit was een blijk van waardering en hierdoor veronderstellen we dat de voorbije namiddag opnieuw succesvol werd ervaren. De tevredenheidslijst was een goed middel om een objectievere mening te verkrijgen. Een meerwaarde van deze lijsten is dat men op deze manier kan rekening houden met punten die mislopen naar volgende namiddag toe. De vooropgestelde doelstellingen werden bereikt door een succesvolle medewerking van de deelnemers. Algemene werkpunten (eventueel naar volgende keer toe) De dag zelf werd vernomen dat de verzorgende ziek was en dat er een alternatief gezocht moest worden voor het vervoer van de deelnemers die zich hiervoor hadden ingeschreven. Dit is vlot verlopen door het personeel van het dienstencentrum in te schakelen. Ook de begeleider is hierbij ingesprongen bij het naar huis voeren van deze mensen. Een tip naar volgende keer toe is hier op voorhand al rekening mee te houden en een alternatief te voorzien. De relaxatie werd door iedereen goed ontvangen behalve één deelnemer kon zich niet ontspannen. Aangezien de visualisatie vooral rond de zon ging had zij het hier moeilijk mee aangezien ze allergisch is voor de zon en ze hier niet van houdt. Op de tevredenheidslijsten miste ik misschien nog enige ruimte om nieuwe ideeën voor volgende namiddagen te noteren. Dit is wel iets dat in de handleiding kan verwerkt worden.
68
Algemene kritische reflectie over het verloop van de namiddag De begeleider was veel rustiger tijdens deze tweede namiddag. De twee nieuwe deelnemers kwamen als één van de eersten aan. Zij waren diegene die vorige keer niet kwamen opdagen. Het was de eerste keer dat een man de groep zou bijwonen. Er was slechts één vrijwilliger aanwezig op de namiddag, de andere had zich verontschuldigd voor vandaag. Het vervoer voor de deelnemers was geregeld via de vervoersvrijwilligers van het dienstencentrum. Zo werd de ene vrijwilliger van de TelefoonSter minder belast met de verantwoordelijkheid van het ophalen van enkele deelnemers. De ontvangst is opnieuw vlot verlopen. De therapeut nam plaats dichtbij de man aangezien hij wat overweldigd was door alle vrouwen. Maar de vrouwen namen hem dadelijk op in het gesprek en daardoor kreeg hij ook de kans om iets te vertellen. Aangezien vorige keer was rekening gehouden met diabetespatiënten werd dit deze keer opnieuw gedaan. Maar er werden geen aparte porties gemaakt, er werd besloten om voor iedereen zoetstof te gebruiken in plaats van suiker. Iedereen was vol lof over de verwenkoffie. Tussendoor werd alvast met het mini-spel gestart. Op deze manier hoorde iedereen in het begin van de namiddag, alvast de namen van de andere deelnemers. Tijdens het kennismakingspel stelden we vast dat de meesten een afwachtende houding hadden om te gokken wiens kaartje ze hadden. Een leeftijd schatten en het karakter beoordelen op een eerste of tweede ontmoeting is alvast niet zo makkelijk als het lijkt. Misschien was het wel angst om verkeerd te zitten dat hun tegenhield. Bij de start van het volgende onderdeel van de namiddag deelde de begeleider nogmaals koffie uit. Bijna iedereen had nog wat gewenst en niemand had hierover iets durven vermelden. De therapeut maakte hun duidelijk dat zij hier niet hoefden mee in te zitten. Vervolgens gaf de begeleider uitleg over Tai Chi en over de principes die de deelnemers dienen in te oefenen alvorens ze verder kunnen gaan met het beoefenen van Tai Chi. De begeleider was verwonderd hoeveel interesse er kwam vanuit de groep. De deelnemers stelden gerelateerde vragen over het onderwerp en vertelden eigen ervaringen over het feit hoe zij in beweging blijven. De deelnemers deden allen mee met de oefeningen. Sommigen onder hen hadden moeite bij het uitvoeren, maar door hier en daar bij te sturen, konden zij in de mate van het mogelijke mee doen met de oefeningen. De therapeut diende de deelnemers er telkens weer op te wijzen dat zij een goede uitgangshouding moesten aannemen. Het was belangrijk dat deze goed uitgevoerd werd, indien dit niet zo was belastten ze hun lichaam te veel. Niemand onder hen kon er zelf bij stilstaan dat ze de uitgangshouding moesten aannemen in het begin van de oefeningen.
69
Tijdens het stoelturnen werden de deelnemers er bij iedere oefening op gewezen, dat ze de basisprincipes van Tai Chi dienden toe te passen. Nadat de begeleider dit vermeldde, probeerden ze zich hierop te concentreren. Visualisatie en een correcte ademhaling gebaseerd op de ‘kleine hemelse cirkel’ zijn belangrijke punten die toegepast werden tijdens het stoelturnen. Gedurende deze oefeningen kwamen er verhalen los van enkelen onder hen. Zo was één van de vrouwen vroeger professionele ballerina geweest en had ze veel van deze oefeningen moeten uitvoeren. Zij vertelde dat deze goed waren om hun evenwicht te leren houden. Vervolgens vertelde de enige man in het gezelschap, en dan nog wel de oudste onder hun, dat hij dagelijks oefeningen uitvoert in zijn woonkamer. Inderdaad de deelnemers waren verwonderd en voelden zich allen ouder dan hem omdat zij niet zo mobiel meer waren. De begeleider raadde hem wel aan om thuis de oefening met behulp van een stoel te doen als steun. Het was dus niet omdat er een andere sfeer was dan vorige keer dat er geen gespreksonderwerpen kwamen, integendeel. Op het einde had de therapeut nog een relaxatieoefening voorzien, gebaseerd op de principes van Schultz. Sommigen begonnen te lachen met hun ogen gesloten. Bij één persoon werd opgemerkt dat zij zeer onrustig was en de ogen bleven nooit voor een lange tijd gesloten. Nadien vertelde de vrouw dat deze oefening niets voor haar was aangezien het over de zon ging. Ze vertelde dat het niet lag aan de manier van de relaxatie maar gewoon de principes van de zon die erin verwerkt waren omdat zij allergisch is voor zonlicht. Nadien werden de tevredenheidslijsten uitgedeeld. Hier hadden de deelnemers allen hulp bij nodig. Sommigen leken zelfs wat in paniek omdat ze het niet goed konden lezen. De begeleider merkte op dat ze het papier terug op tafel legden of dat ze in het wilde weg rondkeken om na te gaan wat de bedoeling was. Hierdoor hebben de begeleider en ook de vrijwilliger geholpen. Tenslotte werd het programma van de surplussers uitgedeeld, waaronder zich ook stoelturnen bevindt. Velen van de deelnemers waren zeer geïnteresseerd. Ze vonden het ook goed dat die activiteiten apart uitgedeeld werden want ze vinden het boekje ‘Wijs’ soms onoverzichtelijk. De begeleider deelde mee dat de namiddagen verder zouden opgevolgd worden maar dat ze slechts een drie à vier keer per jaar zouden georganiseerd worden in het dienstencentrum. De deelnemers vonden het jammer dat er niet meer namiddagen doorgingen, maar hadden er ook begrip voor. Na de namiddag liet de therapeut de deelnemers in het lokaal, zodat ze nog even samen konden napraten indien ze dit wilden. De meesten bleven zelfs zitten en begonnen spontaan mee op te ruimen.
70
6.3.1.3 Algemeen besluit van de afgelopen namiddagen Uit deze twee namiddagen kan besloten worden dat de introductie van dit project binnen het dienstencentrum een meerwaarde is voor deze cliënten. Tijdens deze twee namiddagen was de begeleider aangenaam versteld door de interesse van deze doelgroep. Bij deze doelgroep is het van belang dat zij gemotiveerd en gestimuleerd worden om tot beweging te komen. Zoals in de theorie besproken staat is participatie al een grote doelstelling van active ageing die deze deelnemers van de twee namiddagen zeker en vast vervuld hebben. Vooropgestelde doelstellingen voor de deelnemers konden bereikt worden door de voorbereidingen van de ergotherapeut. Doch was het niet steeds even makkelijk maar is dit toch op een goede manier verlopen. De rollen van de ergotherapeut hielpen de begeleider om de namiddagen op een goede manier voor te bereiden, te leiden en af te werken. Doordat deze rollen complementair zijn, kon de student rekening houden met verschillende aspecten binnen ergotherapie. Op basis hiervan was het mogelijk om een holistische benaderingswijze toe te passen, ten opzichte van de deelnemers.
6.3.1.4 Belang van het multidisciplinair team tijdens deze voorbije namiddagen Bij het opstellen van een stappenplan komen zoveel details kijken waarbij de begeleider in eerste instantie niet steeds zou stilstaan. Door langs te gaan bij de verschillende disciplines in het LDC, kon de begeleider zich een beeld vormen waar zij bepaalde zaken in orde moest brengen in functie van de namiddagen. Voor het vervoer werd langs gegaan bij de bediende aangezien zij in overleg met de vervoersvrijwilliger de momenten vastleggen waarop er vervoer nodig is. Eens dit in orde was, konden de afspraken door de begeleider doorgegeven worden aan de deelnemers. Eerst en vooral werden de activiteiten voorgelegd aan de ergotherapeut. Die hielp bij het bijsturen van ideeën en het bepalen van een geschikt lokaal. Maar aangezien de TelefoonSter een project is dat opgevolgd wordt door de maatschappelijk werker overlegde de begeleider de activiteiten en het verloop van de namiddag met haar. Deze persoon was bij de eerste namiddag ook aanwezig omdat zij diegene is die later de organisatie op zich zou nemen. Dit is ook de reden om een handleiding te schrijven waarin alles nauwkeurig uitgelegd staat.
71
Vervolgens moesten er afspraken gemaakt worden met de verzorgenden indien er boodschappen nodig waren voor deze namiddag. Aangezien sommige deelnemers ook thuiszorgcliënten waren, ging de begeleider ook bij hun na of zij diabetespatiënten waren. De verzorgenden hebben een nauwe band met deze cliënten aangezien zij hen op regelmatige basis zien. Nadien wordt ook het hele team ingelicht op de personeelsvergadering over wat er op de namiddag zelf zal gebeuren. Indien er plotse veranderingen nodig zijn omdat iemand ziek valt voor het vervoer kan hiervoor op voorhand al een alternatief bedacht worden. Het is dan ook belangrijk dat het hele team op de hoogte is zodat deze mensen op een gepaste manier ontvangen en begeleid worden naar de juiste plaats aangezien de begeleider zich al in het lokaal bevindt. Het geeft de deelnemers een geruststellend gevoel indien ook anderen op de hoogte zijn waarom deze namiddag georganiseerd wordt. Tenslotte deed de begeleider ook een beroep op vrijwilligers. De vrijwilligers van de TelefoonSter zelf kregen de kans om deel te nemen aan de namiddagen. Dit ter ondersteuning en hulp op de namiddag, maar vooral om de deelnemers kennis te laten maken met een vertrouwd persoon. Deze vrijwilligers motiveerden de deelnemers ook om deel te nemen aan deze namiddagen.
72
6.3.2 Geplande TelefoonSternamiddagen 6.3.2.1 Namiddag 3: Opvolging valpreventie door middel van een bestaand valpreventiespel Voorbereiding op lange termijn: Stappenplan opstellen Bepalen van activiteiten voor de inleiding, kern en afsluiter + doelstellingen van de activiteit formuleren Dit gebeurde in overleg met de ergotherapeut en de maatschappelijk werker: o Inleiding: 30 minuten Verwenkoffie + gebak (wordt gevraagd aan de bakploeg van vrijwilligers of besteld door de bediende) Ruimte voor informele gesprekken o Kern: 90 minuten Korte introductie valpreventie (15 minuten) Valpreventiespel “spelbord huisje weltevree” (85 minuten) o Afsluiter: 30 minuten Nabespreking van de namiddag Tevredenheidslijst afnemen o Team op de hoogte brengen van datum en activiteiten: dinsdag 10/09/2013 Het opstellen van een uitnodigingsbrief en verzenden o Verzenden naar de cliënten van de TelefoonSter o Aanspreken van de vrijwilligers van de TelefoonSter in functie van de derde namiddag Opbellen van genodigden om aanwezigheden op te nemen o Noteren van aanwezigen en navragen wie vervoer nodig heeft Vervoer aanvragen o Bij de bediende langsgaan om vervoer aan te vragen en vast te leggen voor de namiddag Lokaal bepalen o Beschikbaarheid van de polyvalente ruimte nagaan o Gepaste ruimte bekijken voor het aantal aanwezigen
73
Voorbereiding op korte termijn: Materiaal voorbereiden: o Bestelling van het gebak voor het aantal aanwezigen o Spel klaarzetten en nagaan of er voldoende pionnen zijn voor het aantal aanwezigen o Uitwerken van de activiteiten Duur van de activiteit: ongeveer 45 minuten met 6 deelnemers. De deelnemers kunnen ook per twee spelen zo voeren zij samen de opdrachten uit. Het is afhankelijk van het aantal deelnemers aan deze namiddag Lokaalopstelling bepalen o De activiteit is gericht op de groep dus zal deze doorgaan in een grote cirkel waarbij tafels in het midden staan waar het spelbord op kan komen Voorbereiding op de dag zelf: Verwenkoffie voorbereiden o Koffie laten zetten door vrijwilliger o Gebak klaarzetten Lokaal voorbereiden o Materiaal klaarzetten in het lokaal (spelmateriaal) o Opstelling klaarzetten van stoelen en tafels +aangepaste stoelen klaarzetten Deelnemers ontvangen Het hoofddoel van deze namiddag is om valpreventie bespreekbaar te maken in groep aan de hand van een interactief spelbord. Vooropgestelde doelstellingen voor de deelnemer:
Kennismaking met nieuwe mensen Sociale interactie Kennismaking met het dienstencentrum Actieve deelname Activering van het lichaam, de geest en de sociale vaardigheden Invullen van een zinvolle vrijetijdsbesteding Participatie aan de verschillende onderdelen van de namiddag Lotgenoten contact Zinvolle vrijetijdsbesteding
74
Vooropgestelde doelstellingen voor de ergotherapeut:
Veilige en aangename sfeer creëren Sociaal contact stimuleren Motiveren en stimuleren van de deelnemers In goede banen leiden van de namiddag Observeren en bijsturen waar nodig
Inleiding De organisator zorgt ervoor dat het lokaal op tijd klaar staat. Hij ontvangt de deelnemers op een aangename manier zodat zij zich onmiddellijk thuis voelen. Ondertussen deelt hij de koffie met gebak uit zodat zij hier alvast kunnen mee starten. Indien iedere deelnemer aanwezig is geeft de organisator de cliënten de kans om bij te kletsen, aangezien het een lange tijd zal geweest zijn dat iedereen nog samen zat. Ook de begeleider van de namiddag plaatst zich tussenin het gezelschap zodat hij er kan over waken dat de gesprekken niet stil vallen en dat iedereen zich betrokken voelt gedurende de namiddag. Rol van de ergotherapeut De organisator neemt hier de rol van observator en manager op zich. Als observator neemt de begeleider zoveel mogelijk in zich op door de eerste contacten te leggen op de namiddag. Hieruit kan hij al veel leren door de attitude van de deelnemer te observeren bij zijn aankomst. Vervolgens observeert hij ook de mobiliteit van de deelnemer tijdens het binnen wandelen in het lokaal. Ook de zithouding die de persoon aanneemt is van belang gedurende de namiddag. Als manager zorgt de organisator ervoor dat alles vlot verloopt en dat iedereen zich welkom voelt gedurende het eerste contactmoment. Vervolgens is het sturen van de vrijwilligers ook een belangrijk aspect van de manager, zodat zij ook weten wat hun taak is. Kern Eerst en vooral geeft de begeleider wat meer uitleg over wat valpreventie precies is. Het is een manier om door tips en beweging het valrisico te verminderen. Er wordt hier zoveel aandacht aan gespendeerd omdat vallen vele gevolgen kan hebben op latere leeftijd, zoals lichamelijke, psychische, sociale en financiële gevolgen. (Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen, 2009 – 2013)
75
Onderstaande afbeelding kan gebruikt worden en even ter sprake gebracht worden. Deze bewijst ook dat beweging goed is tegen het valrisico.
Figuur 12: Activiteitenpiramide - namiddag 3
(Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen, 2009 – 2013) Als begeleider is het ook een taak om alles in goede banen te leiden. Er wordt uitgelegd hoe het spel in elkaar zit en de spelregels worden kort besproken. De ouderen worden gerustgesteld door hun te vertellen dat alles duidelijk wordt tijdens het spelen van het spel. Spelregels: De opdrachtkaarten dienen op hun plaats te liggen op het spelbord. Aan de zijdes van het bord is hiervoor ruimte voorzien. Het spel wordt gespeeld zoals een ‘ganzenbordspel’: Iedereen kiest een pion uit en deze worden bij het startpunt geplaatst Iedere speler neemt twee bonuskaarten Er wordt om beurt gegooid met de dobbelsteen en wie het hoogst gooit mag starten. Op het einde van het spel zijn er twee winnaars: De eerste persoon die de finish bereikt De persoon die de meeste bonuskaarten heeft verzameld op het einde van het spel Onderweg kunnen de deelnemers twee soorten cirkels tegenkomen 76
Een witte cirkel Bij een witte cirkel dien je niets te doen. Een rode cirkel Indien de speler op een rode cirkel terechtkomt, neemt een andere medespeler een opdrachtkaart voor hem. De andere deelnemer leest de opdracht voor die de speler moet uitvoeren. Er zijn negen verschillende soorten opdrachtkaarten, hierin bevinden zich nog vier indelingen: o Vraagkaarten: beantwoord de vraag o Doekaarten: voer de bewegingsopdracht uit samen met alle andere medespelers o Winkaarten: er wordt een goede situatie beschreven, hierbij krijgt de deelnemer een beloning en mag hij enkele stappen vooruit op het spelbord of mogen er bonuskaarten genomen worden o Verlieskaarten: er wordt een slechte situatie beschreven, hier verliest de deelnemer ofwel een paar stappen op het spelbord of dient hij bonuskaarten af te geven De reden waarom een andere speler de opdracht voorleest, is omdat het antwoord ook telkens zichtbaar is op de kaart. Afhankelijk van de correcte of incorrecte uitvoering van de opdracht staat ook op de kaart vermeld wat de beloning of straf is. Tenslotte bevindt er zich ook één grote verlieskaart in het spel. Indien deze getrokken wordt, mag de speler het hele spel niet meer meespelen. Als begeleider kiest men ervoor om deze kaart te verwijderen omdat de nadruk ligt op het beleven van de opdrachten in het spel en niet op het spel zelf.
Figuur 13: Valpreventiespel - "Huisje weltevree"
Indien de deelnemers hulp nodig hebben, komt de organisator tussenbeide. Hij helpt waar nodig en zorgt voor een aangenaam verloop van het spel. 77
Rol van de ergotherapeut De organisator treedt op als observator, behandelaar en manager. Als observator dient de begeleider ervoor te zorgen dat aan iedereen aandacht besteed wordt tijdens het spel. Maar ook dat iedereen de kans krijgt om iets te vertellen. Zodat de extraverte karakters de introverte niet overheersen. Tenslotte is het ook belangrijk als observator kritisch te zijn over de opstelling van het lokaal en indien nodig nog aan te passen. Als behandelaar zorgt de begeleider voor een aangename namiddag. Hij begeleidt het spel en biedt hulp waar nodig. De begeleider kan ook deelnemen aan het spel maar dit is afhankelijk van hoeveel hulp hij moet bieden aan de deelnemers. Het is ook afhankelijk van het aantal deelnemers, indien de groep niet zo groot is kan de begeleider deelnemen aan het spel. Als manager leidt hij alles in goede banen gedurende het spel en houdt de begeleider rekening met de voorziene tijd. Afsluiter De begeleider kan de nabespreking leiden door na te gaan wie onder de deelnemers al een val meegemaakt heeft in het verleden. Zo laat hij de deelnemers aan het woord en kunnen ze in groep over hun ervaringen vertellen. Tenslotte deelt de begeleider de tevredenheidslijsten uit, zodat hij met de resultaten hiervan rekening kan houden in functie van de volgende namiddag. Rol van de ergotherapeut De organisator fungeert als observator en manager. Als observator houdt de begeleider rekening met alle deelnemers. Hij zorgt ervoor dat iedere speler de kans krijgt om iets te vertellen over de voorbije namiddag. Tijdens dit moment kan men uit de lichaamshouding of aan de manier van vertellen merken of de deelnemer er plezier aan gehad heeft of niet. Als adviseur staat de begeleider klaar om mensen te helpen bij het invullen van de tevredenheidslijsten. Als manager zorgt de begeleider voor een aangename afsluiter van de namiddag. Hij zorgt ervoor dat iedereen de tevredenheidslijsten invult en verwerkt de resultaten in functie van een volgende namiddag.
78
6.3.2.2 Namiddag 4: Kennismaking met nieuwe technologie + uitproberen van de Wii Voorbereiding op lange termijn: Stappenplan opstellen Bepalen van activiteiten voor de inleiding, kern en afsluiter + doelstellingen van de activiteit formuleren Dit gebeurde in overleg met de ergotherapeut en de maatschappelijk werker: o Inleiding: 30 minuten Verwenkoffie + gebak (wordt gevraagd aan de bakploeg van vrijwilligers of besteld door de bediende) Ruimte voor informele gesprekken o Kern: 90 minuten Korte introductie van nieuwe technologie + gesprek in groep (aan de hand van afbeeldingen) (30 minuten) Kennismaking met de Wii (60 minuten) o Afsluiter: 30 minuten Nabespreking van de namiddag Tevredenheidslijst afnemen o Team op de hoogte brengen van datum en activiteiten: dinsdag 07/01/2014 Het opstellen van een uitnodigingsbrief en verzenden o Verzenden naar de cliënten van de TelefoonSter o Aanspreken van de vrijwilligers van de TelefoonSter in functie van de vierde namiddag Opbellen van uitgenodigden om aanwezigheden op te nemen o Noteren van aanwezigen en navragen wie vervoer nodig heeft Vervoer aanvragen o Bij de bediende langsgaan om vervoer aan te vragen en vast te leggen voor de namiddag Lokaal bepalen o Beschikbaarheid van de polyvalente ruimte nagaan o Gepaste ruimte bekijken voor het aantal aanwezigen
79
Voorbereiding op korte termijn: Materiaal voorbereiden: o Bestelling van het gebak voor het aantal aanwezigen o Foto’s nieuwe technologie klaar leggen voor het gespreksonderwerp o Wii uittesten o Uitwerken van de activiteiten Duur van de activiteit: iedereen krijgt de kans om het uit te proberen en om eventueel tegen elkaar een spel te spelen. Er wordt een uur gerekend zodat iedereen aan beurt kan komen. Lokaalopstelling bepalen o De activiteit is gericht op de groep, maar er moet ruimte zijn om de Wii uit te testen. Daarom worden de stoelen in een U-vorm geplaatst. Voor de stoelen worden de tafels geplaatst. Wii-oefeningen zijn mogelijk van op een stoel. De begeleider staat of zit aan de opening van de U-vorm zodat alle deelnemers de organisator zien. Op deze manier is ook de tv zichtbaar voor alle deelnemers. Voorbereiding op de dag zelf: Verwenkoffie voorbereiden o Koffie laten zetten door vrijwilliger o Gebak klaarzetten Lokaal voorbereiden o Materiaal klaarzetten in het lokaal (Wii, spel, afbeeldingen ) o Opstelling klaarzetten van stoelen en tafels +aangepaste stoelen klaarzetten o Wii installeren op tv en spel klaar leggen Deelnemers ontvangen Het hoofddoel van deze namiddag is kennismaking met nieuwe technologie. Actief deelnemen aan nieuwe trends in de maatschappij. Vooropgestelde doelstellingen voor de deelnemer:
Kennismaking met nieuwe mensen Sociale interactie Kennismaking met het dienstencentrum Actieve deelname Activering van het lichaam, de geest en de sociale vaardigheden Invullen van een zinvolle vrijetijdsbesteding Participatie aan de verschillende onderdelen van de namiddag Lotgenoten contact Zinvolle vrijetijdsbesteding 80
Vooropgestelde doelstellingen voor de ergotherapeut:
Veilige en aangename sfeer creëren Sociaal contact stimuleren Motiveren en stimuleren van de deelnemers In goede banen leiden van de namiddag Observeren en bijsturen waar nodig
Inleiding Zoals bij de vorige namiddagen zorgt de begeleider voor een gebak voor bij de verwenkoffie . Deze wordt uitgedeeld bij de ontvangst van de deelnemers. De indeling van de namiddag wordt steeds op dezelfde manier gehouden. Zodat de deelnemers een vertrouwd gevoel krijgen met de namiddag. De verwenkoffie is nog steeds een manier om laagdrempelig te werk te gaan, zodat de stap naar het dienstencentrum niet te groot lijkt. Dit omdat er kans is dat bij de derde of vierde of een andere namiddag nog nieuwe mensen de groep bijwonen. Zij moeten evenveel verwend worden als diegene die de eerste of tweede namiddag hebben bijgewoond. Rol van de ergotherapeut De begeleider fungeert als observator en manager. Als observator moet de begeleider ervoor zorgen dat hij voor alle mensen even veel aandacht heeft. Hoe is de opstelling van het lokaal? Wat vinden de deelnemers van de verandering van de opstelling? Zijn er nieuwe mensen bij? Hoe voelen zij zich op het eerste zicht in de groep? Hoe staat de groep ten opzichte van de nieuwelingen. Als manager zorgt de begeleider ervoor dat de mensen goed ontvangen worden en dat alles goed verloopt. Zodat de deelnemers kunnen genieten van een aangename namiddag. De toon wordt gezet bij de ontvangst. Kern Ter introductie knoopt de begeleider, aan de hand van foto’s, een gesprek aan met de deelnemers in verband met nieuwe technologie. De foto’s kunnen van allerlei materiaal zijn, bijvoorbeeld een tablet, smartphone, stofzuigerrobot, en dergelijke. Er kan gevraagd worden of de deelnemers hier iets van kennen en of ze weten waarvoor ze dienen. Vervolgens kan er besproken worden of iemand eventueel gebruik maakt van nieuwe technologie, zodat er een discussie ontstaat omtrent het onderwerp. De begeleider stelt vervolgens de Wii voor en geeft hierover wat uitleg. Eventueel een vergelijking met SEGA (zal misschien wel gekend zijn), maar al geavanceerder. Vervolgens toont de begeleider voor hoe deze gebruikt moet worden. De deelnemers krijgen elk de kans om het toestel uit te proberen en nadien kunnen ze eventueel een spel tegen elkaar spelen. Het spel dat hierbij gebruikt wordt is Wii Sports. Dit kan al zittend gespeeld worden. Het spel bevat spelen zoals bowling, tennis, golf, boksen en baseball. 81
Rol van de ergotherapeut De begeleider neemt de rol van observator, behandelaar en manager op zich. Als observator let de begeleider goed op de reacties die de mensen geven, niet enkel mondeling maar ook aan de blikken te zien op het gezicht. Maar ook door observatie van de lichaamshouding kan men veel te weten komen over hoe de deelnemer denkt over het onderwerp. Als behandelaar zorgt de organisator voor een duidelijke en makkelijke uitleg. Hij begeleidt de groep gedurende het gesprek van de nieuwe technologie. Vervolgens zal het deze namiddag vooral belangrijk zijn dat de begeleider de deelnemers voldoende stimuleert om iets nieuws uit te proberen. Indien men verdere uitleg wenst, moet de behandelaar klaarstaan om hierop te antwoorden en hulp te bieden. Het deelnemen aan de activiteit is ook een taak van de behandelaar zodat de deelnemers een beeld krijgen van de ‘Wii’. Indien ze het enthousiasme van de begeleider zien, kan het motiverend werken voor de deelnemers om het zelf even uit te proberen. Als manager dient de begeleider alles in goede banen te leiden zonder de mening van de deelnemers uit het oog te verliezen. Afsluiter Vervolgens vraagt de begeleider de mening aan de deelnemers van deze namiddag. Hij is geïnteresseerd in wat de deelnemers te vertellen hebben en zorgt ervoor dat iedereen de kans krijgt om zijn mening te delen met de groep. Tenslotte deelt de begeleider, de tevredenheidslijsten uit. Volgende keer is er ook geen geplande namiddag meer dus zullen ideeën van deelnemers meer dan welkom zijn. De begeleider verwerkt de resultaten van de namiddag om volgende namiddagen te plannen. Rol van de ergotherapeut De begeleider neemt de rol van observator en manager op. Als observator zorgt de begeleider voor een korte bespreking van de namiddag. Zo gaat men met een goed gevoel naar huis. Het laatste contact op de namiddag is ook van groot belang naar volgende namiddagen toe. De begeleider gaat na wat zij van afgelopen namiddagen tot nu toe al de beste vonden, door te observeren hoe ze reageren tijdens de nabespreking. Als manager zorgt de begeleider voor het verkrijgen van correcte info via de tevredenheidslijsten. Hij brengt de deelnemers op de hoogte van de volgende geplande namiddag.
82
6.4
Resultaten van de twee voorbije namiddagen
6.4.1 TelefoonSternamiddag 1 (maandag 18/03/2013) 6.4.1.1 Subjectief Na deze eerste namiddag kwam niets dan lof over het invoeren van deze TelefoonSternamiddag. De deelnemers vinden het een zeer goed initiatief en kijken uit naar de volgende namiddag. Ook al hadden ze geen idee wat hun hier te wachten stond, hebben ze allen actief deelgenomen aan de activiteiten die voorzien werden. Enkel één deelnemer was minder tevreden. Na navraag bleek dat dit gewoon niets voor haar was en dat zij volgende keer ook niet meer zal komen. Dit wil niet zeggen dat zij het geen goed initiatief vond, maar zij voelde zich hier naar eigen zeggen niet op haar plaats. Deze bevindingen merk je ook op in onderstaande gegevens.
6.4.1.2 Objectief: tevredenheidslijsten van de deelnemers Om bepaalde gegevens te verkrijgen en zo’n algemeen beeld te vormen over hoe de namiddag verlopen was voor de deelnemers, stelde ik een tevredenheidslijst op zoals hierboven in de handleiding al eerder besproken werd. Deze lijsten bezitten twee onderdelen, het ene deel houdt in hoe de namiddag en organisatie op voorhand verliep volgens de cliënten. Het tweede deel vraagt naar de motivatie van de deelnemers om naar deze namiddag te komen. Cijfermateriaal van de afgenomen tevredenheidsenquêtes van de eerste TelefoonSternamiddag (deel 1) Zeer ontevreden
Ontevreden
Niet van toepassing
Tevreden
Zeer tevreden
Vervoer
0
0
5
0
5
Spel
0
1
0
0
9
Organisatie op voorhand
0
0
0
2
8
Organisatie op de dag
0
0
0
1
9
Verwenkoffie
0
1
0
0
9
Algemeen beeld
0
0
0
1
9
Tabel 3: Cijfermateriaal van de tevredenheidslijsten - namiddag 1
83
Verwerking van de verkregen gegevens in cirkeldiagrammen
Figuur 14: Resultaten tevredenheidslijsten - vervoer - namiddag 1 Figuur 15: Resultaten tevredenheidslijsten - spel - namiddag 1
Bij het eerste diagram is duidelijk dat iedereen zeer tevreden is over het vervoer. De andere helft duidde aan dat het voor hun niet van toepassing was, aangezien zij ofwel te voet kwamen of met het openbaar vervoer, zoals eerder al vermeld. Het spel werd bij iedereen goed ontvangen, behalve bij één persoon. Door observaties die gemaakt werden tijdens de namiddag, kan besloten worden dat het slechts één persoon kan zijn. Na navraag bij alle deelnemers kon er met zekerheid besloten worden dat deze persoon het spel te lang vond door de gesprekken.
Figuur 16: Resultaten tevredenheidslijsten - organisatie op de dag zelf - namiddag 1 Figuur 17: Resultaten tevredenheidslijsten - organisatie op voorhand - namiddag 1
Over de organisatie is iedereen over het algemeen tevreden. Zowel op de dag zelf als op voorhand verliep deze dan ook vlot. Voor de begeleider was het soms wat hectisch, maar daar hebben de deelnemers niets van gemerkt en zo hoort het ook te zijn. 84
Figuur 18: Resultaten tevredenheidslijsten - verwenkoffie - namiddag 1 Figuur 19: Resultaten tevredenheidslijsten - algemeen beeld - namiddag 1
Hier is het ook weer duidelijk dat slechts één persoon ontevreden was over de verwenkoffie. De vrouw over wie mijn vermoeden gaat, wilde niet proeven van de cupcakes en advokaat omdat ze geen zoetigheden lustte. De anderen waren vol lof, wat ook blijkt uit de resultaten. Het algemene beeld van de namiddag is zeer goed. Zelfs de vrouw die overal kritiek op had scoorde goed op het algemene beeld van deze namiddag. Vervolgens werd op de tevredenheidslijst volgende vraag gesteld: “Waarom kwam jij naar deze eerste namiddag? En wat motiveerde jou om naar deze namiddag te komen?” Men kreeg de mogelijkheid om meerdere keuzes aan te duiden en om zelf aanvullingen te geven. Deze gegevens werden ook verwerkt in een grafiek om zo’n algemeen beeld weer te geven over wat de grootste motivaties waren om naar deze namiddag te komen.
85
Verwerking van de verkregen gegevens in staafdiagrammen (deel 2)
Figuur 20: Algemeen beeld van de motivering van de deelnemers - namiddag 1
Het is duidelijk dat op nummer één het kennismaken met de vrijwilligers staat die hun één à twee maal in de week opbellen. Vervolgens is nieuwe mensen leren kennen ook een grote factor waarom de deelnemers naar deze namiddag komen. Dit geeft toch aan dat de subdoelstellingen van deze namiddagen zeker en vast al bereikt zijn omdat ze bijna allemaal met deze verwachtingen naar de namiddag komen. Enkelen onder hun gaven een andere reden waarom ze naar hier kwamen, bijvoorbeeld uit nieuwsgierigheid of om actief te blijven. Er kan zeker en vast besloten worden uit deze gegevens, dat de namiddag een succes bleek te zijn zowel voor mij als voor de deelnemers, met uitzondering van één persoon. Na bevraging bij de deelnemer zelf, vertelde zij dat ze volgende keer niet meer zou komen. Zij is niet zoals ‘die’ mensen en heeft geen nood aan zo’n namiddag maar vond het op zich wel een goed initiatief. Bijgevolg rapporteerde de begeleider de bevindingen aan het personeel. Zij bevestigden dat zij niet voldoet aan het profiel van cliënten van de TelefoonSter. Eigenlijk is deze vrouw nog zeer actief binnen haar mogelijkheden, zij komt dagelijks naar het dienstencentrum en heeft hier vele sociale contacten. Mevrouw volgt ook verschillende activiteiten mee. Dit alles maakt het duidelijker waarom mevrouw geen nood heeft aan deze namiddagen.
86
6.4.2 TelefoonSternamiddag 2 ( maandag 15/04/2013) 6.4.2.1 Subjectief Na deze tweede namiddag kon ook weer besloten worden dat men het een aangename ervaring vond. De deelnemers maakten verschillende positieve opmerkingen over verschillende aspecten. Zo vonden zij de introductie Tai Chi principes gecombineerd aan stoelturnen zeer vernieuwend. Naar aanleiding van de vragen die gesteld werden rondom Tai Chi en stoelturnen bleek dat men zeer geïnteresseerd was. De relaxatietekst was slechts voor één deelnemer een minpunt. Zij vertelde dat ze zich niet wist te ontspannen aangezien de visualisatie gericht was op de zon en zij hiervoor allergisch is. Deze visualisatie was dan ook moeilijk voor haar. Onderstaande gegevens tonen ook aan dat men zeer tevreden was over de namiddag.
6.4.2.2 Objectief: tevredenheidslijsten van de deelnemers Bij de tweede namiddag heb ik net hetzelfde principe gebruikt als de eerste namiddag. Cijfermateriaal van de afgenomen tevredenheidsenquêtes van de tweede TelefoonSternamiddag (deel 1) Zeer ontevreden
Ontevreden
Niet van toepassing
Tevreden
Zeer tevreden
Vervoer
0
0
3
0
6
Spel
0
0
0
2
7
Organisatie op voorhand
0
0
0
1
8
Organisatie op de dag zelf
0
0
0
0
9
Verwenkoffie
0
0
0
0
9
Algemeen beeld
0
0
0
0
9
Tabel 4: Cijfermateriaal van de afgenomen tevredenheidslijsten - namiddag 2
87
Verwerking van de verkregen gegevens in cirkeldiagrammen
Figuur 21: Resultaten tevredenheidslijsten - vervoer - namiddag 2 Figuur 22: Resultaten tevredenheidslijsten - spel - namiddag 2
Meer deelnemers maakten gebruik van vervoer vanuit het dienstencentrum zoals blijkt uit het eerste diagram en waren hier zeer tevreden over. De anderen maakten gebruik van het openbaar vervoer of kwamen te voet. Over het algemeen bleek iedereen zeer tevreden over het spel en de oefeningen. Dit bewijst dat de oefeningen hun effect hebben op het hoofddoel dat de therapeut voor ogen had voor deze namiddag.
Figuur 23: Resultaten tevredenheidslijsten - organisatie op voorhand - namiddag 2 Figuur 24: Resultaten tevredenheidslijsten - organisatie op de dag zelf - namiddag 2
Algemeen bekeken valt er over de namiddag ook niet te klagen. Bij het eerste diagram is er één iemand die tevreden scoort in plaats van zeer tevreden. Maar aangezien de meerderheid het maximum scoort is het duidelijk dat de mensen konden genieten van een goed georganiseerde namiddag. 88
Figuur 25: Resultaten tevredenheidslijsten - verwenkoffie - namiddag 2 Figuur 26: Resultaten tevredenheidslijsten - algemeen beeld - namiddag 2
Bij de laatste twee diagrammen is het beeld ook zeer duidelijk. Er is niets anders te zien dan de maximum score. In vergelijking met de andere namiddag liggen de scores vaak hoger dan vorige keer. De vrouw die vorige keer aanwezig was en vertelde dat het niets voor haar was, kwam inderdaad geen tweede keer meer terug. Verwerking van de verkregen gegevens in staafdiagrammen (deel 2)
Figuur 27: Algemeen beeld van de motivering van de deelnemers - namiddag 2
Net zoals bij de eerste namiddag steken opnieuw dezelfde motivaties bovenuit. Het is dus duidelijk wat mensen motiveert om naar deze namiddagen te komen. Hierdoor is het belangrijk om zeker met deze doelen verder te werken. De andere redenen die gegeven werden waren gelijklopend met vorige keer. Uit deze gegevens kan terug beslist worden dat deze namiddag een groot succes was. 89
7
Handleiding voor het organiseren van een begeleide namiddag in functie van active ageing
7.1
Doelgroep?
Deze handleiding werd opgesteld voor de organisator van een namiddag voor minderactieve senioren. Zo kunnen de namiddagen opgevolgd worden in het dienstencentrum zonder aanwezigheid van de student. Omdat velen onder hen elkaar niet kennen, is het zeker en vast een meerwaarde dat de namiddag begeleid wordt. De organisator is in dit geval een gemeenschappelijke kennis van alle deelnemers. Op deze manier is er een vertrouwde sfeer.
7.2
Deelnemersgroep?
De doelgroep voor deze namiddagen zijn senioren die minder actief zijn en die beperkt worden in het leggen van nieuwe sociale contacten. Verschillende factoren bepalen het minder actief zijn en de beperking in sociaal netwerk zoals bijvoorbeeld mobiliteit, visuele beperkingen, verlies van dierbaren, een recente opname in het ziekenhuis, …
7.3
Doel
7.3.1 Algemene doelen voor de namiddag Het hoofddoel voor deze namiddag is ervoor zorgen dat de deelnemers kennismaken met elkaar en het dienstencentrum. Het uiteindelijke doel is dat de minder actieve senioren, zelfstandig hun weg vinden naar het dienstencentrum.
7.3.2 Voor de doelgroep
Kennismaking met nieuwe mensen Sociale interactie Kennismaking met het dienstencentrum Kennismaking met active ageing Activering van het lichaam, de geest en de sociale vaardigheden Invullen van een zinvolle vrijetijdsbesteding Participatie aan de verschillende onderdelen van de namiddag Lotgenoten contact Het beleven van een sfeervolle namiddag Contact met lotgenoten
90
7.3.3 Voor de organisator
Veilige en aangename sfeer creëren Sociaal contact stimuleren Motiveren en stimuleren van de deelnemers In goede banen leiden van de namiddag Observeren en bijsturen waar nodig Stimuleren van zelfstandigheid Activeren van de deelnemers door middel van de activiteiten
7.4
Algemene indeling van een namiddag
Een namiddag duurt van 14u00 tot 16u30. Deze tijdsduur is zo bepaald omdat het voldoende lang is om verschillende activiteiten uit te voeren. De start is om 14u00 zodat de organisator de tijd heeft om na zijn middagpauze alles klaar te zetten en voor te bereiden alvorens de deelnemers aankomen. Het einde is om 16u30 omdat sommige ouderen graag op tijd terug naar huis gaan. De namiddag duurt tweeënhalf uur. Zo is de drempel niet te hoog en schrikt het de deelnemers minder af om langs te komen. Deze voorziene tijdspanne kan natuurlijk schommelen en is geen vaste regel, het is slechts een richtlijn.
7.4.1 Inleiding: 14u00 tot 14u30 Bij de inleiding van een namiddag worden de deelnemers ontvangen door de organisator. De deelnemers kunnen plaats nemen in het lokaal en ondertussen kunnen ze genieten van hun verwenkoffie en gezellig babbelen met andere deelnemers. Voor een inleiding wordt ongeveer een dertigtal minuten gerekend. Samengevat:
Duur: ongeveer 30 minuten Ontvangst Uitdelen van koffie en gebak Ruimte laten om de namiddag op een aangename en informele manier te starten
91
7.4.2 Kern: 14u30 tot 16u00 De organisator neemt de leiding in handen. Er wordt gezorgd voor een aangepaste activiteit, die anderhalf uur de tijd in beslag neemt. Dit kan zowel een themagesprek zijn als een meer fysieke actieve sessie. Het enige waar steeds op gelet moet worden is dat de namiddag in het kader staat van active ageing. Deze namiddag is er om de oudere te stimuleren om op verschillende manieren actiever te zijn. Samengevat:
Duur: ongeveer 90 minuten Organisator = begeleider Doel = active ageing Stimuleren en activeren van de oudere is van groot belang
7.4.3 Afsluiter: 16u00 tot 16u30 Vervolgens zorgt de organisator voor een aangename afsluiter. Het is namelijk het laatste wat de ouderen zal bij blijven voor ze terug naar huis gaan. Voor de afsluiter wordt er een half uur gerekend. Hierin kan de deelnemer zich ontspannen en moet er ruimte zijn zodat er nog even kan nagepraat worden over de namiddag. Ook worden iedere keer de tevredenheidslijsten uitgedeeld die ter plaatse ingevuld worden. Zo kunnen de deelnemers hun mening geven over de voorbije namiddag. Ze krijgen op deze lijst ook de kans om onderwerpen of activiteiten op te geven in functie van volgende namiddagen. Zo geven ze ook een actieve bijdrage aan het vormen van deze namiddagen en wordt er gerichter gewerkt naar de wensen en behoeften van de deelnemers. Samengevat:
Duur: ongeveer 30 minuten Ontspanning Ruimte voor nabespreking van de namiddag Tevredenheidslijst afnemen
92
7.5
Voorbereidingen op lange termijn
1 Stappenplan opstellen De organisator stelt best voor zichzelf een stappenplan op dat hij kan gebruiken als checklist tijdens de organisatie van een namiddag. Op deze checklist kan iedere keer bijgeschreven worden wat in orde is en wat nog moet gebeuren. Zie bijlage 2: Checklist 2 Bepalen van activiteiten voor de inleiding, kern en afsluiter Eerst en vooral moet er een datum vastgelegd worden voor de bijeenkomst. Bij de inleiding moet steeds gezorgd worden voor koffie en een versnapering. Dit trekt de ouderen aan, om uit nieuwsgierigheid eens langs te komen op zo een namiddag. De versnapering die bij de koffie gegeven wordt, kan eventueel gemaakt worden door vrijwilligers in het dienstencentrum. Maar er kan ook besteld worden bij de bakker die het gebak de dag zelf ’s morgens komt leveren. Houd steeds rekening met diabetespatiënten Hiervoor moet men ook bij de verantwoordelijke zijn die de bestellingen uitvoert. Samengevat: Datum vastleggen voor de namiddag Bestellen van gebak Om de namiddag verder zinvol te maken voor de ouderen dient een goede invulling gezocht te worden. Het is de bedoeling dat zij een aangename namiddag tegemoet gaan. Er moet sowieso ruimte zijn om bepaalde onderwerpen bespreekbaar te maken gedurende dit anderhalf uur. Samengevat: Materiaal verzamelen voor de namiddag Goede voorbereiding Tenslotte dient de afsluiter een moment van rust te zijn waarbij de deelnemers kunnen terugblikken op de voorbije namiddag. Samengevat: Afwisseling brengen in afsluiters Het personeel wordt ook op de hoogte gebracht na bepaling van een datum en de activiteiten. 93
3 Het opstellen van een uitnodigingsbrief en verzenden Een duidelijke weergave van de datum, het tijdstip en de plaats waar de activiteiten doorgaan zijn het belangrijkste. Op deze brief moet kort vermeld worden wat de bedoeling is van de namiddag en wat ze hiervan mogen verwachten. Hierbij moeten nog geen concrete vermeldingen staan, maar liever algemene activiteiten. Op deze manier zijn ze nieuwsgierig naar meer en schrikken de activiteiten ook niet af. De brief dient duidelijk te vermelden waar en wanneer de activiteit door gaat. Vervolgens dient ook vermeld te staan dat zij steeds vervoer kunnen aanvragen indien ze dit wensen. Tenslotte moet ook een opvolging vermeld worden aan de hand van een telefonisch contact anderhalve week voor de namiddag doorgaat. Zo kan al een idee gevormd worden van het aantal mensen die aanwezig zullen zijn op deze namiddag. De organisator mag niet uit het oog verliezen dat ook de vrijwilligers dienen aangesproken te worden over de komende namiddag. De brief wordt vier weken op voorhand verzonden, zodat de deelnemer de ruimte krijgt om deze namiddag in te plannen. Zie bijlage 3: Uitnodiging Samengevat:
Vermeld duidelijk de datum, het uur en de plaats Maak gebruik van aantrekkelijke verwoording voor de activiteiten Zorg voor laagdrempeligheid Vermeld de datum voor contactopname Vrijwilligers verwittigen Tijdig verzenden van de brief: vier weken op voorhand
4 Opbellen van genodigden om aanwezigheden op te nemen Anderhalve week vooraleer de namiddag start worden de genodigden allen opgebeld. Op deze manier kan de organisator zich een beeld vormen van het aantal aanwezigen op de namiddag. Er moet nagevraagd worden of iedere deelnemer er individueel geraakt. Indien zij vervoer nodig hebben, moet dit op tijd gemeld worden. Zie bijlage 4: Lijst met contactgegevens Samengevat: Extra motivering bij telefonisch contact: anderhalve week op voorhand Aanwezigheid opvragen Navragen of er vervoer gewenst wordt 94
5 Vervoer aanvragen De organisator regelt het vervoer met de verantwoordelijke hiervoor. Hij probeert om zelf de uren te bepalen en dient ook op voorhand te overleggen met de verantwoordelijke hoeveel personen mogelijk zijn op dat tijdstip. Nadat dit geregeld is met de verantwoordelijke en dat alles vastligt, kunnen de uren doorgegeven worden aan de deelnemers die vervoer wensen. Samengevat: Vervoer aanvragen: anderhalve week op voorhand Overleggen van tijdstip voor het ophalen van verschillende deelnemers Tijdstippen doorbellen naar de deelnemers 6 Lokaal bepalen Er moet steeds op voorhand gekeken worden welke lokalen vrij zijn, op de dag dat de namiddag georganiseerd wordt. Maar nadat de organisator een beeld heeft van het aantal deelnemers aan de namiddag kan hij ook beslissen, hoe groot het lokaal moet zijn om deze namiddag te laten doorgaan. Samengevat: Rekeninghoudend met het aantal deelnemers en vrije lokalen op die dag
7.6
Voorbereiding op korte termijn
1 Materiaal voorbereiden De activiteit moet uitgewerkt worden door de organisator. Zo wordt nagegaan welke aanpak de organisator gebruikt gedurende de namiddag. 2 Lokaalopstelling De opstelling van het lokaal is van groot belang tijdens deze namiddagen. Vorige namiddagen werden uitgevoerd in een cirkelvormige opstelling van de stoelen. Het is natuurlijk afhankelijk van de activiteit die uitgevoerd wordt. Maar aangezien de nadruk ook steeds ligt op het stimuleren van nieuwe sociale contacten, is de opstelling van de stoelen ook cruciaal. De organisator probeert om de groepssfeer te behouden tijdens deze namiddagen en houdt de vooropgestelde doelstellingen in het achterhoofd. Samengevat: Afhankelijk van de activiteit Mogelijkheden: cirkelvorm of U-vorm 95
7.7
Voorbereiding op de dag zelf
1 Lokaal voorbereiden Het te gebruiken materiaal voor de namiddag wordt op voorhand klaar gezet door de organisator. Het is afhankelijk van de activiteit, hoeveel tijd deze voorbereiding zal innemen. Samengevat: Lokaalopstelling Materiaal klaar zetten Voldoende stoelen plaatsen 2 Verwenkoffie voorbereiden De organisator kan steeds een beroep doen op de barvrijwilligers om koffie te zetten, maar kan dit even goed zelf uitvoeren. Hij dient ervoor te zorgen dat er twee kannen koffie gezet worden voor de namiddag. Vervolgens dient hij voor servetten te zorgen om bij de koffie en de versnapering te geven. De organisator zorgt ervoor dat alles klaarstaat vooraleer de deelnemers het lokaal binnen komen. Samengevat:
Twee kannen koffie Bordjes en servetten voor het gebak Voldoende suiker, zoetstof en melk Voorzie voldoende tassen voor de koffie
3 Deelnemers ontvangen Het eerste contact geeft de aanzet voor de rest van de namiddag. Het is een eerste start naar de opbouw van een vertrouwensband tussen cliënt en therapeut. Het is dus van groot belang dat deze ontvangst niet licht opgenomen wordt en dat deze vlot en aangenaam verloopt. Hierbij wordt het belang van een begeleider nogmaals aangetoond. Samengevat: Begroet iedere deelnemer Vanaf het eerste contact = opbouw van een vertrouwensband
96
7.8
Tevredenheidslijst
Een tevredenheidslijst kan afgenomen worden op het einde van de namiddag, om op deze manier de mening van de cliënten af te toetsen. Dit kan een grote meerwaarde zijn om volgende namiddagen in te plannen, aangezien er ruimte is om eigen ideeën in te vullen.. Zie bijlage 5: Blanco tevredenheidslijst. Samengevat: Verwerking van resultaten Actieve vorm van participatie in functie van volgende namiddagen
7.9
Evaluatie
Op het einde van deze namiddag moet de begeleider de namiddag kunnen evalueren. Dit doet hij aan de hand van de teveredenheidslijsten maar ook aan de hand van zijn eigen kritische blik. Samengevat: Kritische blik naar de namiddag o Positieve punten o werkpunten Kritische blik naar zichzelf Zie bijlage 6: Blanco evaluatieformulier
97
Conclusie Tijdens het organiseren van deze namiddagen kon de literatuurstudie gebruikt worden, om bepaalde acties die de student wilde ondernemen te staven. Gedurende het hele proces, was het jammer dat zij slechts twee namiddagen kon begeleiden. Maar aangezien de voorbereiding van deze namiddagen zoveel tijd vergt, is een frequentie van drie à vier keer per jaar wel haalbaar voor het LDC. Het was een uitdaging om de doelgroep aan te trekken, die nog niet of weinig naar het LDC kwam. Het voorbereidend werk dat vooraf ging aan de namiddagen, vergde veel inspanning en opzoekingwerk om deze personen op een goede manier te bereiken. Als ergotherapeut was het van groot belang om tijdens dit project te vertrekken vanuit de behoeften en noden van de cliënt en niet vanuit de middelen die voor de hand lagen. Op deze manier werd er gewerkt vanuit het principe om de ‘cliënt centraal’ te plaatsen. Zoals zichtbaar in de resultaten van de tevredenheidslijsten, waren de voorbije namiddagen een succes voor de deelnemers. Tijdens deze sessies kon de therapeut op een creatieve manier werken aan active ageing op verschillende facetten, zonder hierbij in te boeten aan kwaliteit. Sommige deelnemers waren weinig tot niet actief in hun leven. Hierdoor hebben zij de eerste stappen gezet om kennis te maken met actief oud worden. Zij leerden dat het niet steeds belastend moet zijn en dat het op een aangename manier ook kan. De therapeut had de kans om uit haar eerste namiddag te leren. Van hieruit kon ze nog gerichter gaan werken tijdens de tweede namiddag. Resultaten van beide namiddagen konden gebruikt worden ter ondersteuning van het uitschrijven van de volgende twee namiddagen. Als ergotherapeut was het zeker en vast een meerwaarde om deze namiddagen te begeleiden. De student kreeg de kans om kritisch te zijn naar zichzelf en naar de eigen voorbereidingen die deze namiddag vergden. Het is een hele opgave om deze kritische blik te bewaren gedurende de namiddagen, maar daar heeft deze bachelorproef haar bij geholpen. Ook het dienstencentrum heeft baat gehad bij het project. De student motiveerde de deelnemers langs te komen, door haar uitgewerkte namiddagen. Velen onder hun hadden nog nooit een voet binnen gezet in het dienstencentrum. Op deze manier leerden de deelnemers het personeel en de diensten of activiteiten ook kennen binnen het LDC. Het personeel voelde een positieve sfeer hangen in de ruimte en had plezier om zo’n vrolijke bende te zien buiten komen na de namiddagen. Ook zij vonden het een meerwaarde voor mensen die niet steeds altijd even goed bereikt kunnen worden door hen.
98
Daaropvolgend waren ook de vrijwilligers van de TelefoonSter zeer positief over dit project. Ze vonden het een meerwaarde om de mensen te ontmoeten die ze wekelijks opbellen. Volgens hen was het de moeite waard om te zien hoe sommigen zo positief waren omdat ze even konden genieten van sociaal contact. Het is van groot belang dat ook de vrijwilligers tevreden zijn, aangezien zij hierbij betrokken worden. Tenslotte zijn zij het aanspreekpunt voor vele van deze deelnemers. Er kan dus besloten worden dat het organiseren van de TelefoonSternamiddagen een geslaagd project is. Tenslotte werd ongeveer één derde van de cliënten bereikt. In de hoop dat steeds meer mensen gemotiveerd raken om in de toekomst deel te nemen aan deze namiddagen. Hopelijk motiveert het de deelnemers ook om zelfstandig de weg te vinden naar het dienstencentrum. Zoals eerder vermeld was het een uitdaging om te starten aan dit project. Gedurende deze periode is het een leerproces geweest, waardoor de bachelorproef beetje bij beetje vorm kreeg.
99
Lijst met figuren Figuur 1: Fasen van dienstverlening in het LDC ..................................................................... 28 Figuur 2: Organogram LDC De Horizon ................................................................................ 31 Figuur 3: Resultaten afname enquête - reeds van gehoord .................................................... 37 Figuur 4: Resultaten afname enquête - reeds uitgeprobeerd .................................................. 37 Figuur 5: Resultaten afname enquête - interesse? .................................................................... 37 Figuur 6: Resultaten afname enquête - niet gekend ................................................................ 37 Figuur 7: Kennismakingsspel - namiddag 1 ............................................................................. 48 Figuur 8: Kennissmakingsspel - spreuken ................................................................................ 49 Figuur 9: Kennismakingsspel - oefeningen .............................................................................. 50 Figuur 10: Kennismakingsspel - vragen .................................................................................... 51 Figuur 11: 'Wie is het? - kaartjes' Namiddag 2 ......................................................................... 59 Figuur 12: Activiteitenpiramide - namiddag 3.......................................................................... 76 Figuur 13: Valpreventiespel - "Huisje weltevree" .................................................................... 77 Figuur 14: Resultaten tevredenheidslijsten - vervoer - namiddag 1 ...................................... 84 Figuur 15: Resultaten tevredenheidslijsten - spel - namiddag 1............................................. 84 Figuur 16: Resultaten tevredenheidslijsten - organisatie op de dag zelf - namiddag 1 ...... 84 Figuur 17: Resultaten tevredenheidslijsten - organisatie op voorhand - namiddag 1 ......... 84 Figuur 18: Resultaten tevredenheidslijsten - verwenkoffie - namiddag 1 ............................ 85 Figuur 19: Resultaten tevredenheidslijsten - algemeen beeld - namiddag 1 ......................... 85 Figuur 20: Algemeen beeld van de motivering van de deelnemers - namiddag 1 ............... 86 Figuur 21: Resultaten tevredenheidslijsten - vervoer - namiddag 2 ...................................... 88 Figuur 22: Resultaten tevredenheidslijsten - spel - namiddag 2............................................. 88 Figuur 23: Resultaten tevredenheidslijsten - organisatie op voorhand - namiddag 2 ......... 88 Figuur 24: Resultaten tevredenheidslijsten - organisatie op de dag zelf - namiddag 2 ....... 88 Figuur 25: Resultaten tevredenheidslijsten - verwenkoffie - namiddag 2 ............................ 89 Figuur 26: Resultaten tevredenheidslijsten - algemeen beeld - namiddag 2 ......................... 89 Figuur 27: Algemeen beeld van de motivering van de deelnemers - namiddag 2 ............... 89
Lijst met tabellen Tabel 1: Verwerking van de gegevens van afgenomen enquêtes .......................................... 36 Tabel 2: Individuele bespreking van de TelefoonStercliënten ............................................... 42 Tabel 3: Cijfermateriaal van de tevredenheidslijsten - namiddag 1 ....................................... 83 Tabel 4: Cijfermateriaal van de afgenomen tevredenheidslijsten - namiddag 2 .................. 87
100
Referentielijst Baarda, B. De Goede, P.M. & Kalmijn, M. (2007). Basisboek enquêteren: handleiding voor het maken van een vragenlijst en het voorbereiden en afnemen van enquêtes. Groningen: WoltersNoordhoff Barnett, A., et al. (2003). Community-based group exercise improves balance and reduces falls in at-risk older people: a randomized controlled trial. Age and ageing, 32, pp. 407-414. Geraadpleegd op 28 februari 2013 via http://ageing.oxfordjournals.org/content/32/4/407.full.pdf+html Coppejans, E. (2009-2010). Inleiding tot Tai-chi en Qi-gong. [syllabus]. Hogeschool Westvlaanderen, Departement Renaat de Rudderlaan, Opleiding ergotherapie. De Coninck, L. (Red.). (2008). Ergotherapie in de gerontologie: Basisboek voor kwaliteitsvolle hulpverlening. Leuven: Acco. Dr. Swinnen, T. (1994). Rust roest. Groot-Bijgaarden: Globe Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen. (2009-2013). Geraadpleegd op 27 april 2013 via http://www.valpreventie.be/Home.aspx Geenen, K. (Red.). (2011). Ergotherapie in de geriatrie: Basisboek voor kwaliteitsvolle hulpverlening. Leuven: Acco. Hawley, H. & Blake, H. (2012) Effects of Tai Chi exercise on physical and psychological health of older people. Current aging science, 5, pp. 19-27. Geraadpleegd op 23 maart 2013 via http://www.eurekaselect.com/96135/article Intervisieprogramma cliëntgericht werken. (2007). Geraadpleegd op 23 maart 2013 via http://kennisbank.hva.nl/document/218945 Jaarverslag De Horizon. (2012). Gent. Kinebanian, A. & le Granse, M. (2006, tweede druk) Grondslagen van de ergotherapie. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg Ldc De Horizon. (2011-2013). Geraadpleegd op 13 april 2013 via http://www.ocmwgent.be/OCMW/De-Horizon/Over-ldc-De-Horizon/Ldc-DeHorizon-Ldc-De-Horizon.html Marcoen, A., Grommen, R. & Van Ranst, N. (Red.). (2006). Als de schaduwen langer worden: Psychologische perspectieven op ouder worden en oud zijn. Leuven: Lannoo. Opleidingsspecifiek competentieprofiel [brochure]. (AJ 2012-2013). Kortrijk: Hogeschool WestVlaanderen. 101
Skelton, D. A. (2001). Effects of physical activity on postural stability. Age and ageing, 30, S4, pp. 33-39. Geraadpleegd op 28 februari 2013 via http://ageing.oxfordjournals.org/content/30/suppl_4/33.long Vandezande, N. (2011-2012). Relaxatietechnieken. [syllabus]. Hogeschool West-vlaanderen, Departement Renaat de Rudderlaan, Opleiding ergotherapie. What is “active ageing”?. (2013). Geraadpleegd op 28 februari 2013 via http://www.who.int/ageing/active_ageing/en/
102
Bijlagen Bijlage 1: Blanco enquête Mondelinge enquête 1 Geslacht? Man
Vrouw
2 Wat is uw leeftijd?
3 Waar woont u? Open bebouwing Halfopen bebouwing Rijhuis Appartement Studio Kangoeroewoning Caravan Woonboot Andere …
103
4 Wat is uw leefsituatie? Alleen Samenwonend met echtgeno(o)t(e) Samenwonend met partner Inwonend bij kinderen Inwonend bij kleinkinderen Andere …
5 Wat was uw vroeger beroep?
6 Hoeveel keer komt u naar het LDC? Iedere dag 2 à 4 dagen in de week 1 x per week < dan 10 x per maand > dan 10 x per maand 1 x per jaar Andere …
104
7 Welke activiteiten volgt u in het LDC?
8 Wat verstaat u onder actief oud worden?
9 Denkt u actief bezig te zijn in uw leven? Hoe?
10 Kent u iets over nieuwe technieken? Techniek
Reeds van gehoord
Reeds uitgeprobeerd
Interesse?
Yoga Tai-chi Aromatherapie Mindfullness Relaxatie Californische massage Shiatsu Andere …
105
11 Bent u bereid deel te nemen aan nieuwe activiteiten? Activiteiten?
Frequentie?
Betalend?
106
Bijlage 2: Checklist To do ?
Wie zorgt hiervoor?
Korte bespreking
Activiteiten bepalen voor de inleiding (eventueel bestelling plaatsen voor versnapering) Activiteiten bepalen voor de kern Activiteiten bepalen voor Brief opstellen Brief versturen Uitgenodigden opbellen Aantal deelnemers Aantal diabeten Vervoer aanvragen Vervoer doorbellen naar de deelnemers Lokaal bepalen en vastleggen Materiaal voorbereiden op de dag zelf
107
Bijlage 3: Uitnodiging contactpersoon
uw kenmerk
uw bericht van…
ons kenmerk
bijlage
datum
… …
…
Betreft: …
Beste …
Naar aanleiding van het telefoontje op … van onze vrijwilligers, zou ik jullie allen willen samenbrengen voor een gezellige verwennamiddag. Wanneer:
…
Hoe laat:
…
Waar:
…
Hoe:
Eigen vervoer, indien u problemen heeft om tot hier te geraken, contacteer ons dan en dan zoeken wij een oplossing voor u!
U hebt ook de kans om kennis te maken met … want ook zij zullen aanwezig zijn. Op het programma staat: 14u00 - 14u30:
Gratis verwenkoffie en gezellige babbel
14u30 – 16u00:
Gezellig samen zijn in groep
16u00 – 16u30:
Positieve afsluiter
Op … zal ik u terug even bellen met meer informatie hierover. Indien dit voor u niet past of u nog bijkomende vragen heeft kan u mij steeds bereiken op het nummer ... U bent van harte welkom op deze verwennamiddag! Vriendelijke groeten … …
108
Bijlage 4: Lijst met contactgegevens Telefoonstercontacten
Aanwezigheden
Voornaam en naam Straat + nummer Postcode + stad Telefoonnummer Voornaam en naam Straat + nummer Postcode + stad Telefoonnummer Voornaam en naam Straat + nummer Postcode + stad Telefoonnummer Voornaam en naam Straat + nummer Postcode + stad Telefoonnummer Voornaam en naam Straat + nummer Postcode + stad Telefoonnummer
109
Bijlage 5: Blanco tevredenheidslijst Datum: Zeer ontevreden
Ontevreden
Niet van toepassing
Tevreden
Zeer tevreden
Geen mening
Vervoer
Spel
Organisatie op voorhand Organisatie op de dag zelf Verwenkoffie Algemeen beeld van de namiddag
Waarom kwam jij naar deze eerste namiddag? En wat motiveerde jou om naar deze namiddag te komen? (Je mag meerdere keuzes aanduiden!)
o Om nieuwe mensen te leren kennen o Om kennis te maken met het lokaal dienstencentrum o Om de vrijwilligers van het telefoontje eens te zien o Om eens meer buiten te komen o Voor een hapje en een drankje o Andere reden? Geef uitleg hieronder! Interesses voor onderwerpen voor volgende namiddagen?
110
Bijlage 6: Blanco evaluatieformulier Evaluatie namiddag: ../../…. Hoe verliep de voorbereiding van de namiddag?
Algemeen reflectie van de namiddag
Positieve punten?
Werkpunten naar volgende keer toe?
Kritische zelfevaluatie:
111
