Workshop symposium 30 jaar VOOK
Rouwen op eigen wijze, een leven lang Roel Rischen huisarts Hattem 6 oktober 2011
Rouwen is levenslang voorbeeld uit de dagelijkse praktijk
Heer van 83 jaar
6 oktober 2011
Rouwen is levenslang •korte kennismaking 1.levensgebieden rouw 2.vier rouwtaken / rouw arbeid 3.Rouwbegeleiding en/of professionele hulp 4.andere wensen?
6 oktober 2011
Definitie Rouw (prof.dr.E.Keirse) Het geheel aan gedachten, gevoelens en gedragingen dat volgt op het verlies van een dierbaar iemand met wie een betekenisvolle relatie bestond, of na het verlies van iets waaraan betekenis werd gehecht. 6 oktober 2011
6 oktober 2011
1: Rouw: levensgebieden
2 voorbeelden uit de dagelijkse praktijk
• Jong paar van 23 jaar • Vrouw van 45
Bron: Verlieskunde, Herman de Mönnink 6 oktober 2011
Bron: Verlieskunde, Herman de Mönnink 6 oktober 2011
Bron: Verlieskunde, Herman de Mönnink 6 oktober 2011
Bron: Verlieskunde, Herman de Mönnink 6 oktober 2011
Bron: Verlieskunde, Herman de Mönnink 6 oktober 2011
Bron: Verlieskunde, Herman de Mönnink 6 oktober 2011
Bron: Verlieskunde, Herman de Mönnink 6 oktober 2011
6 oktober 2011
6 oktober 2011
6 oktober 2011
6 oktober 2011
6 oktober 2011
6 oktober 2011
Rouwreacties & -gevoelens
6 oktober 2011
Rouwreacties & -gevoelens Ontkenning, ongeloof Verdriet Woede, boosheid Angst Verlangen Eenzaamheid Zingeving Wanhoop Depressiviteit Gedachten zelfdoding Verminderd vertrouwen Verminderde zelfwaardering Lusteloos Zoeken naar overledene 6 oktober 2011
Positieve gevoelens Betekenis geloof / religie Schuldgevoelens Rusteloosheid Seksuele gevoelens Dromen / nachtmerries Gezondheidsproblemen Traag denken Concentratie gestoord Geheugen gestoord Opdringerige gedachten Verandering van waarden Terugkeer naar oude niveau van functioneren
4 voorbeelden uit de praktijk
1.Echtpaar verloor 25 jaar geleden zoon van 20 aan auto-ongeval 2.Jonge dertigers hebben nu een gezin met 3 kinderen, na 7 zwangerschappen in 7 jaar 3.Echtpaar van 70 verloren 20 jaar geleden hun dochter aan taai slijm ziekte 4. Mevrouw van 85 verloor 2 echtgenoten en 3 kinderen 6 oktober 2011
Rouw • Elk verlies is uniek en onvergelijkbaar • Kan je het verlies van dierbare vergelijken met verlies van baan of een echtscheiding? • Nee…..,of toch……? • Man / vrouw verschillen • Herkenbare patronen 6 oktober 2011
Rouw • Rouwen is hard werken. • Rouwarbeid: (rouwtaken) rouwende moet iets actiefs doen om verder te komen Anderen helpen, mits adequaat. Ze kunnen ook tegen werken
6 oktober 2011
de vier rouwtaken 1. Onder ogen zien van de werkelijkheid van het verlies (erkennen) 2. Ervaren van de pijn van het verlies (herkennen) 3. Aanpassen aan het leven
(verkennen)
4. Verlies een plaats geven en opnieuw leren houden van het leven (verbinden) 6 oktober 2011
N.B. taken vaak niet lineair, maar kris-kras
De eerste rouwtaak Onder ogen zien van de werkelijkheid van het verlies. noodzakelijk traject , om met rouw te beginnen moet men verlies erkennen 1/ b.v. de overledene zien 2/ er moet een begrijpelijke doodsverklaring zijn Rouwende:
zich realiseren (erkennen)
Hulpverlener: 1/ overledene zien 2/ niets achterhouden 6 oktober 2011
De tweede rouwtaak Ervaren van de pijn van het verlies recht door de pijn heengaan, een lichamelijke en psychische heftige pijn, hevige angst. opstandigheid, agressie Rouwende:
doorleven van de pijn (herkennen)
Hulpverlener: niet de confrontatie met de pijn ontlopen. Naam overledene niet mijden maar noemen, ongeacht de reactie 6 oktober 2011
De derde rouwtaak Aanpassen aan het leven Leven zonder de overledene betekent ook leven zonder de rollen die de overledene uitvoerde. Daarvoor oplossingen zoeken. Rouwende: hervinden, herbouwen (verkennen) Hulpverlener: luisteren, helpen bij zoeken van oplossingen, z.n. bijspringen
6 oktober 2011
De vierde rouwtaak Het verlies een plaats geven en opnieuw leren houden van het leven Voorstadium van verwerking: het verlies een nieuwe emotionele plaats geven in het leven (betekent niet dat men niet meer van de overledene houdt of vergeet) Voor velen moeilijke fase: opnieuw leren houden van het leven lijkt zo gelijk aan vergeten
6 oktober 2011
Rouwende: fase afsluiten (verbinden) Hulpverlener: luisteren, adequaat bijstaan
De vier rouwtaken Erkennen Onder ogen zien van de werkelijkheid van het verlies. Herkennen Ervaren van de pijn van het verlies Verkennen Aanpassen aan het leven Verbinden Verlies plaats geven en opnieuw leren houden van het leven N.B. taken vaak niet lineair maar kris-kras 6 oktober 2011
Wanneer spreek je van rouwverwerking? Het eindresultaat van de vier rouwtaken?
6 oktober 2011
“Rouwverwerking” Kan klinken als vergeten…
Vergeten is geen troost maar is ontkennen van verdriet Integreren van verlies in het leven is voor vele rouwenden een acceptabeler woord dan verwerken.
Hoe dan ook: Rouwen is levenslang 6 oktober 2011
Definitie rouwverwerking Het moment dat terugdenken aan het verlies van iemand, zoals altijd, een gevoel van droefheid zal blijven geven, maar niet meer het ontwrichtende karakter heeft van voorheen, minder die hardnekkige pijn.
6 oktober 2011
Voltooiing rouwproces Na het doorlopen van de vier taken spreekt men van verwerking Hoe lang duurt dat?
6 oktober 2011
Voltooiing rouwproces Na het doorlopen van de vier taken spreekt men van verwerking Bij belangrijk verlies is 1-2 jaar geen lange periode Bij verlies van kind is 5-7 jaar niet te lang
6 oktober 2011
4
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe?
6 oktober 2011
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Luisteren Reageren N.B. : pas op voor ongevraagd advies!
6 oktober 2011
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Luisteren luisteren naar verdriet is een hele kunst, luisteren is van vitaal belang, maar brengt luisteraar vaak onbehaaglijk gevoel omdat: 1. Luisteraars ervaren vaak gevoel van onmacht, niet wetend hoe te reageren, voelt inadequaat 2. Het luisteraars in contact brengt met eigen gevoelens van rouw en droefheid 3. Luisteraars voelen vaak drang eigen ervaringen te vertellen, denkende dat het helpen zal 6 oktober 2011
Rouwbegeleiding Wanneer heeft iemand professionele hulp nodig?
6 oktober 2011
Rouwbegeleiding Wanneer heeft iemand professionele hulp nodig?
Bij ontbreken of falen van de gewenste adequate rouwbegeleiding in de naaste omgeving
6 oktober 2011
Rouwbegeleiding Wanneer heeft iemand professionele hulp nodig? Als rouwende het zelf nodig vindt Bij chronische rouw Bij uitgestelde rouw Bij depressiviteit Bij langdurige en intense wanhoop 6 oktober 2011
Bij veelvuldig denken aan zelfmoord
Rouwbegeleiding Wanneer heeft iemand professionele hulp nodig? Bij verslavingen Bij langdurige verbittering Bij lichamelijke verwaarlozing Bij zeer moeilijke externe omstandigheden Bij extreme schuldgevoelens 6 oktober 2011
Rouwbegeleiding 4 sleutels naar een goede toekomst na verlies (Manu Keirse)
1: luisteren (ook naar kinderen!), consequent benoemen (leermeester van rouwende) 2: informatie over de werkelijkheid; medische wereld lang niet altijd acuraat. Als wel acuraat, dan 5x benoemen (groot gedeelte wordt niet gehoord). 3: genegenheid, warmte en tederheid zijn nodig bij verdriet
4: herinneren: vasthouden i.p.v. loslaten (luister naar mij, waak over mij, laat me nooit in de steek) 6 oktober 2011
Rouwbegeleiding
Valkuilen & bloopers
6 oktober 2011
Rouwen is levenslang Discussie / vragen
[email protected]
Evaluatie / feedback
6 oktober 2011
Reserve-dia’s
Rouwbegeleiding Waar kan rouwende terecht? RIAGG/GGZ AMW Welzijn ouderen Pastorale instanties SOS hulpdienst Humanistisch verbond Humanitas Ned. Centr. Buitenlanders Stichting korrelatie Contactgroep nabestaanden kankerpatiënten Vereniging ouders kinderen en kanker Landelijk platform nabestaanden na zelfdoding
Stichting achter de regenboog Stichting dr.Elisabeth Kubler-Ross Vereniging achterblijvers na vermissing Vereniging ouders van een vermoord kind Vereniging ouders van een overleden kind Vereniging van ouders van wiegendoodkinderen Landelijke Stichting Rouwbegeleiding (LSR)
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Luisteren luisteren naar verdriet is een hele kunst, luisteren is van vitaal belang, maar brengt luisteraar vaak onbehaaglijk gevoel omdat:
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Luisteren luisteren naar verdriet is een hele kunst, luisteren is van vitaal belang, maar brengt luisteraar vaak onbehaaglijk gevoel omdat: 1. Luisteraars ervaren vaak gevoel van onmacht, niet wetend hoe te reageren, voelt inadequaat
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Luisteren luisteren naar verdriet is een hele kunst, luisteren is van vitaal belang, maar brengt luisteraar vaak onbehaaglijk gevoel omdat: 1. Luisteraars ervaren vaak gevoel van onmacht, niet wetend hoe te reageren, voelt inadequaat 2. Het luisteraars in contact brengt met eigen gevoelens van rouw en droefheid
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Luisteren luisteren naar verdriet is een hele kunst, luisteren is van vitaal belang, maar brengt luisteraar vaak onbehaaglijk gevoel omdat: 1. Luisteraars ervaren vaak gevoel van onmacht, niet wetend hoe te reageren, voelt inadequaat 2. Het luisteraars in contact brengt met eigen gevoelens van rouw en droefheid 3. Luisteraars voelen vaak drang eigen ervaringen te vertellen, denkende dat het helpen zal
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Reageren Luisteren zonder te oordelen Niet moraliseren, niet veroordelen Blijf attent, alert, vermijd conclusies Richt aandacht op persoon en op wat er gezegd wordt. Onverdeelde aandacht Straal geen ongeduld uit
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Reageren Houd oogcontact, juiste houding lichaam, die aanmoediging uitdrukt Onderbreek niet Vermijd rationele verklaringen Suggesties beter dan raadgevingen (help de ander bewust te worden van de eigen keuzes)
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Reageren Vermijd uitspraken als: Wees dankbaar dat u nog andere kinderen hebt U bent niet de enige persoon die dat meemaakt Probeer uzelf in de hand te houden U bent nog jong N.B. Pas op voor ongevraagd advies!
Rouwbegeleiding Hulp bij rouwenden, hoe? Reageren U kunt nog kinderen krijgen Ik weet precies wat u meemaakt…. Wees blij dat u hem zo lang hebt kunnen houden Het is waarschijnlijk het beste dat hij gestorven is N.B. Pas op voor ongevraagd advies!
