Rol van sport in stadsontwikkeling
Inhoud Omgevingsanalyse publieke voorzieningen – Pieter Beck (ruimtelijke planning stad Antwerpen) Kennis vanuit beleidsdomein - Steven De Meyer (sport & recreatie stad Antwerpen) Case Park Spoor Noord – Manuel Verreet (AG Stadsplanning Antwerpen) Conclusies
Stad leefomgeving van de mens, hoge bevolkings- en bebouwingsdichtheid, hoog voorzieningenniveau schaarse ruimte
Publieke voorzieningen wijk-, buurt- of stadsdeelniveau ondersteunen de woonfunctie leefbaarheid
Publieke voorzieningen buurt-, wijk en stadsdeelgroen speel-, buurtsport-, hondenloopterreinen volkstuinen, openluchtsport basis-, secundair-, deeltijds kunstonderwijs kinderopvang, jeugdcentra, fuifruimten sporthallen, zwembaden biblitiotheken, cultuur- en ontmoetingscentra, dienstencentra supermarkten…
toegankelijk open ruimte gebruik
Sportvoorzieningen ondersteunen de woonfunctie leefbaarheid vrijetijdsbesteding via fysieke inspanning
Sportvoorzieningen buurtsportterreinen buurt-, wijk- en stadsdeelgroen loopparcours openluchtsport (georganiseerde clubs) sporthallen zwembaden
Omgevingsanalyse stap 1: bepalen locaties stap 2: bereikzones & tekortzones stap 3: rol van aantal inwoners stap 4: omzetten naar ruimteclaim
stap 1: bepalen locaties kaart: gelokaliseerde objecten op kaart (punten, lijnen, polygonen) tabel: informatie van het kaartobject
Hoboken
stap 1: bepalen locaties toegankelijke openruimte
Stap 2: bereik- en tekortzones bereik van: • BUURTvoorzieningen • WIJKvoorzieningen • STADSDEELvoorzieningen
bereik buurtvoorzieningen dagelijks/wekelijks gebruik loopafstand: 400 m tijdsafstand: 5 min wandelen
bereik buurtvoorzieningen lokale woonondersteunende voorzieningen
niveau
afstand in m vogelvucht
in tijd
Woonbuurt openruimte
BouwblokBuurt
150-400 2-5 min
Speelterreinen
BouwblokBuurt
150-400 2-5 min
Speelruimte
BouwblokBuurt
150-400 2-5 min
Buurtsportterreinen
Buurt
400 5 min
Kinderopvang
Buurt
400 5 min
Gewoon basisonderwijs
Buurt
400 5 min
Supermarkten en superettes
Buurt
400 5 min
bereikzones buurtsporttereinen
bereikzones speelterreinen
bereikzones buurtgroen
bereik wijkvoorzieningen dagelijks/wekelijks gebruik loopafstand: 800 m tijdsafstand: 10 min wandelen
bereik wijkvoorzieningen lokale w oonondersteunende voorzieningen
afstand in m vogelvucht
niveau
in tijd
Wijkgroen (>= 5 ha voor park, >=10 ha)
Wijk
800 10 min
Hondenloopzones
Wijk
800 10 min
Dienstencentra
Wijk
800 10 min
Supermarkten
Wijk
800 10 min
bereikzones wijkgroen
bereikzones hondenloopzones
bereik stadsdeelvoorzieningen wekelijks/maandelijks gebruik loopafstand: 1600 m tijdsafstand: 20 min wandelen
bereik stadsdeelvoorzieningen lokale w oonondersteunende voorzieningen
niveau
afstand in m vogelvucht
in tijd
Stadsdeelgroen (>=10 ha voor park, >=30 ha)
Stadsdeel
1600 20 min
Volkstuinen
Stadsdeel
1600 20 min
Districtshuizen en stadskantoren
Stadsdeel
1600 20 min
Secundair onderwijs, 1ste graad
Stadsdeel
1600 20 min
Deeltijds kunstonderwijs
Stadsdeel
1600 20 min
Jeugdcentra
Stadsdeel
1600 20 min
Fuifruimten (klein + groot)
Stadsdeel
1600 20 min
Sporthallen
WijkStadsdeel
800-1600m 10- 20 min
Overdekte zwembaden
WijkStadsdeel
800-1600m 10- 20 min
Openluchtsportvelden (clubs) Bibliotheken (zonder bibpunten) Cultuur- en ontmoetingscentra
Stadsdeel WijkStadsdeel Stadsdeel
1600 20 min 800-1600m 10- 20 min 1600 20 min
bereikzones wijkgroen
bereikzones volkstuinen
bereikzones openluchtsport
bereikzones sporthallen
Stap 3: rol van inwoners -aantal inwoners -bevolkingsdichtheid
aantal inwoners
bevolkingsdichtheid
aantal kinderen
kinddichtheid
Stap 3: rol van aantal inwoners …evaluatie van de draagkracht van een voorziening: -aantal of oppervlakte van voorzieningen in een buurt/wijk/stadsdeel -aantal inwoners/kinderen/… in een buurt/wijk/stadsdeel
Stap 3: rol van aantal inwoners vergelijking met referentiewaarde: norm of stedelijk gemiddelde
Stap 3: rol van aantal inwoners buurtniveau lokale w oonondersteunende voorzieningen
Woonbuurt openruimte Speelterreinen
Norm /stedelijk gem iddelde
Antwerpse norm (ov)
referentie
4 m² per inw oner
Antwerpse norm
10 m² per 0 tot 11-jarige
Speelruimte
Sted.gemidd.
89 m² per 0 tot 18-jarige
Buurtsportterreinen
Sted.gemidd.
Kinderopvang Gewoon basisonderwijs Supermarkten en superettes
Barcelonanorm norm Sted.gemidd.
0,47 m² per inw oner 33 pl. per 100 0 tot 3-jarigen 1 pl. per 2,5 tot 11-jarige 1,89 per 2.000 inw oners
buurtsportterreinen stedelijk gemiddelde = 0,47 m²/inwoner
speelterreinen norm = 10 m²/kind
buurtgroen norm = 4 m²/inwoner
Stap 3: rol van aantal inwoners wijkniveau lokale w oonondersteunende voorzieningen
Wijkgroen (>= 5 ha voor park, >=10 ha) Hondenloopzones
Norm /stedelijk gem iddelde
Antwerpse norm (ov)
8 m² per inw oner
Sted.gemidd.
0,30 m² per inw oner
Dienstencentra
Vl.Programmatienorm
Dienstencentra
Antwerpse norm
Supermarkten
referentie
Sted.gemidd.
1 per 15.000 inw oners 1 per 3.000 65 plussers 1,94 per 6.000 inw oners
wijkgroen norm = 8 m²/inwoner
Stap 3: rol van aantal inwoners stadsdeelniveau lokale w oonondersteunende voorzieningen
Stadsdeelgroen (>=10 ha voor park, >=30 ha)
Norm /stedelijk gem iddelde
referentie
Antwerpse norm (ov)
16 m² per inw oner
Volkstuinen
Sted.gemidd.
1,25 m² per inw oner
Secundair onderwijs, 1ste graad
Sted.gemidd.
DKO - Muziek en Woord
Sted.gemidd.
0,53 per 10.000 inw oners
DKO - Beeldende kunst
Sted.gemidd.
0,47 per 10.000 inw oners
Jeugdcentra
Sted.gemidd.
3,00 per 10.000 16 tot 24-jarige
Fuifruimten (klein + groot)
Sted.gemidd.
0,35 m² per 16 tot 24-jarige
45,05 per 10.000 12 tot 15-jarigen
Sporthallen
Blosonorm
0,22 m² sportopp. per inw oner
Overdekte zwembaden
Blosonorm
0,014 m² sportopp. per inw oner
Openluchtsportvelden (clubs) Bibliotheken (zonder bibpunten)
Sted.gemidd.
0,36 per 10.000 inw oners
Cultuur- en ontmoetingscentra
Sted.gemidd.
0,41 per 10.000 inw oners
stadsdeelgroen norm = 16 m²/inwoner
sporthal norm = 0,22 m² sportoppervlakte/inwoner
Stap 3: rol van aantal inwoners Doel: bepalen behoefte nieuwe voorzieningen
Bevolkingsprognose tot 600 000 (2030)
Bewoningsdruk druk op open ruimte 833ha ontwikkelbaar
Bewoningsdruk druk op open ruimte 27% -> 23% groen 25m² -> 19m² gebruiksgroen per inwoner + 300ha groen nodig
Recreatieve druk druk op open ruimte +2,5ha speelterreinen +5 ha buurtsportterreinen +3 ha hondenloopzones
Integratie -Samenwerking tussen groen, sport, recreatie, jeugd -Middelen en functies bundelen
Invalshoek vanuit sportdienst Sport is (slechts) één onderdeel van stadsontwikkeling. Ook andere domeinen hebben tekorten en vragen ruimte. Omgevingsanalyse of norm helpt om tekorten in beeld te brengen (tussen wijken). Omgevingsanalyse vooral interessant voor voorzieningen op wijk/buurtniveau (vb. trapveld)
Invalshoek vanuit sportdienst Analyse moet aangevuld worden met specifieke kennis vanuit de sector om gegevens te interpreteren en keuzes te kunnen maken. Nog belangrijker: analyses en kennis aanvullen met inspraak en participatie van bewoners en gebruikers.
Informatieverzameling door o.a. - Sportparticipatie-onderzoek bij volwassenen en jongeren - Seniorensportonderzoek - Vitaliteitsonderzoek sportclubs - Sportraad en districtssportraden - Antwerpse monitor en stadsmonitor - Overlegmomenten met clubs en partners -… Deze onderzoeken en contacten geven kennis over de concrete sportbehoeften en vullen de omgevingsanalyses aan.
Inspraak en participatie door… Participatiestuurgroep Oor Stedelijk wijkoverleg Ontwerpdagen …
Voorbeeld overlegmoment Tijdens voorbereiding en uitvoering Park Groot Schijn nauw overleg met partners (bewoners, clubs, jeugd, volkstuinders, …) via participatiestuurgroep.
Voorbeeld overlegmoment
Dubbele beweging: lokale voorzieningen in de wijken brengen, bovenlokale voorzieningen clusteren Locatie voor grotere (bovenlokale) infrastructuur (sporthal, zwembad, …) via apart locatieonderzoek op basis van afwegingskader.
Afwegingskader In welke sporten investeren? Omgevingsanalyse Bereikbaarheid Grondeigenaar Grondstatuut Mogelijke partners …
Schijnbare knelpunten Georganiseerde sport in open ruimte tegen over het ongeorganiseerd, vrij gebruik van de ruimte. Visies ruimtelijke planning Ruimteclaims van andere sectoren Allerlei reglementering
Knelpunten oplossen Samenwerking is sleutel tot succes Stadsontwikkeling, andere beleidsdomeinen of andere overheden zijn geen concurrenten maar partners. Samenwerken om een leefbare stad te creëren. De burger staat centraal. Niet alleen de ruimte wordt schaarser. Ook andere middelen staan onder druk.
Knelpunten oplossen Brede allianties zoeken (binnen en buiten de organisatie) om projecten sterker/haalbaar te maken door clusteren (bvb jeugdcentrum + sporthal + onderwijs). Zoeken naar creatieve oplossingen bvb zwemvijver Boekenberg.
dus Sport en recreatie spelen, samen met andere domeinen, een belangrijke rol in leefbare stadsontwikkeling. Sportinfrastructuur kan bijdragen om een wijk op de kaart te zetten (vb. thuis in de stadprijs voor badboot)
Ook sportevenement dragen bij tot stadsontwikkeling: vb Big Air of ISB congres op het Eilandje, parcours Ten Miles,…
Park Spoor Noord
ISB – congres – 20 maart 2013
UNIEK “Een unieke impuls op een unieke plek op een uniek moment via een uniek traject”
2001
Een uniek ‘impuls’ gebied, een buitenkans • Oud treinterrein van 24ha in Antwerpen Noord (1,6 km lang)
• Gewestplan: gebied voor stedelijke ontwikkeling • Eigendom NMBS – Barrière tussen wijken – Zeer dicht bebouwde en bevolkte kansarme omgeving – 1 op 8 woningen heeft private buitenruimte
Specifieke timing onder/dankzij bovenlokale druk Start van het project • NMBS verlaat terrein (2000) • Intrede subsidieprogramma’s – –
Federaal grootstedenbeleid Doelstelling II => 38 000 000 €
Uitvoeringsbudget voor start der werken!
Specifieke timing onder/dankzij bovenlokale druk Planningsproces 1. Fase I: Visie 2. Fase II: Deal en open oproep 3. Fase III: Uitvoering / realisatie
INNOVATIEF “” “Een tuin voor de buurt
Een park voor de stad”
Innovatief teamwerk en regie 1. Dagelijkse regie van A tot Z 2. Multidisciplinair teamwork (10 mensen: 1 stedenbouwkundige, 1 sociologe, 2 wervend programma, 1 communicatie, 1 zakelijk leider, 1 werfleider, 1 architect, 2 parkbeheerders (sociaal & fysiek beheer)
3. Huisvesting Projecthuis Damstation 4. Sturing door stuurgroep en college
Innovatief proces 1. Degelijk en onderbouwd basisdebat op basis van behoeftenonderzoek & participatie 2. Structuur van AG ANN (regie en financiering) en AG ANNEIS (vehicel ifv parkeren van subsidiemiddelen + regie via grondpositie) als voorloper van AG Stadsplanning
Innovatieve participatie Evenementen bij belangrijke mijlpalen in het planningsproces ‘Trek je plan dag’, Park in zicht, Tourneé générale, …
Evenementen op de plek / wervend programma / onbekend is onbemind ‘tijdelijke kunst op het terrein’,‘vliegeren en urban golf’, ‘’t winkelend noord’, Bon bazaar, Park in beeld, Stratenloop spoor noord, Film Plein Publiek
Sterke iconen en wervend drukwerk / de boodschap in een oogopslag Verspreid in 2060 (scholen, horeca…) => DRAAGVLAK EN FEEDBACK!
Beheerplan: park voor 21e eeuw • Opmaak geïntegreerd beheerplan
(Groentechnisch beheer, onderhoud, toezicht…)
• Parkcoordinator en parkprogrammator (fysiek & sociaal beheer, uniek in de stadsorganisatie / experiment, parkcoördinator wordt opgevolgd door buurtregisseur met expliciet mandaat)
VISIE “Stad en bewoners” “Een tuin voor de buurt
Een park voor de stad”
2001
In beeld brengen behoeften •
Stad aan de stroom (1993), bewonersenquête (1999)
•
Drie denkdagen met stadsdiensten en kabinetten – Wetenschappelijke onderbouwing adhv GIS – analyse – Behoeften uit alle beleidsdomeinen, groenbehoeften… – Nood aan open groene ruimte. Minimum 10 hectare.
•
Drie parallelle denkdagen met bewoners + tentoonstelling Damstation
Villages and Metropolis Park Spoor Noord, Antwerp September 2003
In beeld brengen behoeften PRODUCT: Consensusnota / structuurschets (beleids- en visiedocument) Basis en rode draad voor vervolgtraject!
• “buik” van het park • Verbinden wijken • Stedelijke ontwikkeling • Behoud spoorweggebouwen •…
DEAL “Stad en NMBS” “18 ha publieke ruimte & 6 ha vastgoed”
2001
Programma 18ha park – 6ha/192.000m² bouwrechten •
Visie stad blijft overeind tijdens onderhandelingen
•
18 ha gesaneerde grond voor 1 euro naar de stad in ruil voor bouwrechten op de Kop (192.000 m²)
•
BPA met V/T 0,8 à 1,2
Beleidsovereenkomst AG ANN & AG ANNEIS
ONTWERP “Stad en ontwerpers” “Programma als antwoord op (boven)lokale behoeften” “Ruimtelijke kwaliteit” Open oproep procedure Vlaamse Bouwmeester
2002 / 2003
Ontwerpwedstrijd • •
Open Oproep / Internationale ontwerpwedstrijd Winnend ontwerp ‘VILLAGES AND METROPOLIS’: 2003 Studio Secchi-Vigano (I) & - Kromwijk (NL)
Ontwerp Uitgangspunten en grammatica • Twee schaalniveaus: buurt en stad Evenwicht tussen bovenlokaal en lokaal publiek. “Tuin voor de buurt, park voor de stad.” • Voldoende groot: ‘ieder heeft zijn plaats’ • Eenvoudige grammatica / Basic en robuust park met groeiscenario & bijsturingen - wordt gerespecteerd! • Padenstructuur als verbinding van missing links • Transparant ifv veiligheid
Ontwerp Uitgangspunten en grammatica • Maximaal behoud historiek (lengte, contouren, reliëf, viaducten, gebouwen, materialen) + toevoeging van hedendaagse elementen (kiosken, nieuw reliëf, … • Duurzaamheid als centraal thema
Andere ontwerpwedstrijden Open oproep Vlaamse Bouwmeester • Parkloods 2007: Verdickt en Verdickt (B) • Parkbrug 2007: Ney and Partners (B)
Uitgebreide offertevraag met selectiecommissie
• Shelter 2006: Stramien (B) • Watertorens 2007: Pat Heylen (B) • Opleidingsgebouw 2008: 360 architecten (B) • Grote zandspeeltuin 2008: Kompan (B)
REALISATIES “stad en ontwerpers/aannemers” “stad en bewoners” Work in progress Gefaseerde toe-eigening
2005 / …
Realisaties • 2005: Damplein en Damstation
Realisaties • 2007: BMX Bowl
Realisaties • 2008: Opening Park Deel West
Realisaties • 2009: Opening Park Deel Oost
Realisaties • 2008 - 2011:Spoorweggebouwen met publieke en recreatieve invulling
Realisaties • 2008 - 2011:Spoorweggebouwen met publieke en recreatieve invulling
Realisaties • 2008 - 2011:Spoorweggebouwen met publieke en recreatieve invulling
Realisaties • 2012… Ontwikkeling Kop Spoor Noord
SPORT EN SPEL “stad en bewoners” “stad en gebruikers”
Doelstellingen voor sport- en speelplekken • Gevarieerd & actief aanbod voor jeugd • Gezinspark / bespeelbaar park (sleeën…) • Sport: polyvalent karakter, geen georganiseerd sportgebruik (geen clubverband…)
Aanbod speel- en sportplekken • 5x “speeleitjes” voor de allerkleinsten -6 • 1 grote zandspeeltuin (cfr centrale plek) +6 • Waterspeeltuinen (kleine en grote) • Speelaanleidingen langs hoofdpad: 3-99 • Speelaanleidingen op de heuvels zijn multifunctioneel (spel, fitness, zitplek) • Sport: outdoor en indoor, geen georganiseerd sportgebruik (geen clubverband…)
Aanbod speel- en sportplekken
=> Westelijk deel voor spel en evenementen => Oostelijk deel park voor sport
Speeleitjes
Grote zandspeeltuin
Waterspeeltuinen
Waterspeeltuinen
Waterspeeltuinen • Watertuin op expliciete vraag van de buurt • Ondiep verfrissend speelwater met fonteinen • Urban Beach, uniek in binnenstad, bovenlokale aantrekking • Combinatie met horeca (zomerbar) in shelter • Divers publiek: water als integratie-element
Aanbod open lucht sport • Polyvalente en informele terreinen, geen ingerichte en uitgeruste sportvelden, geen club- en reservatiesystemen
• 1 voetbalveld (zonder goals), 3 onverharde terreinen, 3 verharde terreinen (basket), 5 pingpongtafels • Slingerpaden voor wandelaars, skeelers en joggers
Bmx- en graffitizone • Op expliciete vraag van jeugddienst en BMX – scène • Veelvuldig en bovenlokaal gebruik op maat • (inter)nationale concours en happenings • Aansluitend verharde (en droge) ruimte onder het viaduct • Graffiti plek onder het viaduct: geen graffitivrije bowl, weinig graffiti in park (enkel tags)
Aanbod overdekt sport • Perrierhal als tijdelijke buurtsportloods: laagdrempelige werking, ‘start to sport’ programma’s. • Herbestemming voormalige WDT – loods (herstelplaats voor locomotieven) tot Parkloods voor cultuur en sport
Parkloods
Parkloods • Onderdak voor buurtsportloods (met basis inrichting) voor buurtsportwerking • Onderdak voor sporthal (met complete inrichting) voor afwisselend gebruik door Artesis Hogeschool en buurtsport. Synergie in gebruik! Ruimtelijke kwaliteit!
Conclusie sport- en speelplekken Onderbouwd basisdebat op basis van • omgevingsanalyse • behoeftenonderzoek (stadsbreed) Evenwicht tussen bovenlokaal en lokaal publiek Evenwicht tussen polyvalent / buurtgebonden karakter en enkele rake (boven) lokale functies als publiekstrekker inzetten op kwaliteit en “uitstraling”
EVALUATIE “stad en parkcrew” “stad en gebruiker” “Het park is van iedereen”
2010
EFFECTIEF “park en wijk” “Het park is van iedereen”
2010
Voor
Na
Voor
Na
Voor
Na
Voor
Na
Voor & tijdens / na
• leegstand 2002
•
leegstand 2007
Voor & tijdens / na
• renovaties 2000
•
Renovaties 2007
Voor & tijdens / na
• kansarmoede 2002
•
kansarmoede 2007
Conclusies Schaarse ruimte en middelen daarom: streven naar een optimaal ruimtegebruik daarom: samenwerken tussen verschillende sectoren = noodzakelijk
Conclusies Belangrijk om als stad zelf te waken over lokale publieke voorzieningen Sport & recreatie speelt samen met andere beleidsdomeinen een belangrijke rol in stadsontwikkeling daarom: via een onderbouwde stadsbrede visie voor sport samenwerking opzoeken met stadsbrede visies van de andere beleidsdomeinen
Conclusies Gebiedsgerichte analyse (omgevingsanalyse & ontwerpend onderzoek) Verschillende beleidsdomeinen betrekken in een stadsontwikkelingsproject.
