Van Neerslag tot Schade
Risicoperceptie van overstromingen
18 februari 2010, 15.00 – 16.00 uur dr. ir. T. Terpstra, HKV lijn in water / Universiteit Twente
[email protected]
Toekomstig risicomanagement: Veranderende rollen
waterbeheerder
Wat wordt er van mij verwacht?
rampenbestrijding
Wat vind ik daarvan?
Afhankelijkheden Individueel handelingsperspectief van Mw Vloet en haar buren
Fysische Randvoorwaarden
Omgevings Randvoorwaarden
Collectief Handelingsperspectief
Wat wordt er van mij verwacht?
Wat vind ik daarvan?
Risico
Communicatie
Interactieve sessie!
Wil de Nederlandse burger zich voorbereiden op overstromingen? • De perceptie van mevrouw Vloet (onderzoeksresultaten)
Discussie aan de hand van dilemma’s • Wat vindt u daarvan?
Centraal Europa
Cumbria, UK
• 9 miljoen mensen • 65% nationaal inkomen
Oosterschelde Kering
Overstromingskans in mensenleven (100 jaar)
Hollandse kust 1%
Rivieren gebied 8%
Enquetes •
Nederland leeft met Water: 74% Nederlanders is trots op het NL-waterbeheer
•
UT-onderzoek: veel vertrouwen in kennis & kunde heel veel tamelijk veel niet weinig, niet veel tamelijk weinig heel weinig expertise
onderhoud
financiën
openheid
Nationaal Waterplan 2009 - 2015 •
Steun voor water onvoldoende in praktisch denken en handelen omgezet.
•
“Burgers maar ook bestuurders en professionals uit andere domeinen, zoals de ruimtelijke ordening en de crisisbeheersing, hebben nog te weinig oog voor water.”
•
Vergroten waterbewustzijn en handelingsperspectief bij (dreigende) overstroming
Nationaal Waterplan Meerlaagse veiligheid 1. preventie tegen overstromingen 2. een duurzame ruimtelijke inrichting 3. rampenbestrijding en communicatie (zit de burger hierop te wachten?)
Primaire waterkeringen getoetst Landelijke Rapportage Toetsing 2006
Dilemma A. Geen rampenplannen maken. De overheid kan het beste al het geld investeren in waterkeringen.
B. Wel rampenplannen maken en daarover communiceren; maar de overheid moet daarin pas investeren als alle waterkeringen voldoen aan de wettelijke veiligheidseisen.
C. Wel rampenplannen maken en daarover communiceren; ook als enkele waterkeringen nog niet voldoen aan de wettelijke veiligheidseisen.
Dilemma A. Geen rampenplannen maken. De overheid kan het beste al het geld investeren in waterkeringen. 5% B. Wel rampenplannen maken en daarover communiceren; maar de overheid moet daarin pas investeren als alle waterkeringen voldoen aan de wettelijke veiligheidseisen. 24% C. Wel rampenplannen maken en daarover communiceren; ook als enkele waterkeringen nog niet voldoen aan de wettelijke veiligheidseisen. 71%
Nationaal Waterplan 2009 - 2015 •
“Voorlichting en (risico-)communicatie over mogelijke waterrisico’s zijn niet weg te denken uit de huidige Nederlandse samenleving.”
•
“Inmiddels is duidelijk dat met dit soort activiteiten nog te weinig resultaat wordt geboekt.”
Bijlage 2: Kennis & Innovatieagenda • “Wat is de meest effectieve communicatievorm op het gebied van waterveiligheid die aansluit bij de beleving van de burger, inclusief communicatie over onzekerheden?” •
Mogelijkheden voor vergroten waterbewustzijn met aandacht voor de effecten van campagnes en events (rampen)
Goedendag! Ik ben mevrouw Vloet, en ik sta vandaag symbool voor de Nederlandse burger.
Helpt dit vloedschot? Of moet ik iets anders doen om mij voor te bereiden op een overstroming? Ik heb een probleem. En ik kan er al de hele week niet van slapen. Ik droom ieder nacht over de volgende vraag …
Voorbereiden, Ik moet erover nadenken (1), en dan beslissingen nemen (2).
Risicoperceptie Onderzoek Filter:
Risicobewust
Risico Perceptie
Risico?
Geen handelingsopties Ontkenning
Communicatie
Emotiegestuurd
Voorbereid! Risicobewust Probleemgestuurd
Waardevolle handelingsopties Voorbereiden
Onderzoeks gebieden VNTS (1648) dijkring 7 dijkring 8 dijkring 14 dijkring 16
PROMO (1457) dijkring 22 dijkring 28-31 dijkring 36
Voorbereiden
Publieksvraag A. Ik weet hoe ik me in veiligheid kan brengen bij een dreigende overstroming. B. Ik weet niet hoe ik me in veiligheid kan brengen bij een dreigende overstroming; ik ga dat zelf uitzoeken. C. Ik weet niet hoe ik me in veiligheid kan brengen bij een dreigende overstroming; ik verwacht van de overheid dat zij mij vertelt hoe ik me het beste kan voorbereiden op een overstroming.
Welke voorbereiding vindt u aantrekkelijk?
I = Informatie zoeken N = Noodpakket V = Verzekering Z = Zandzakken
BESCHERMING Zeker wel
GEDRAG Intentie
Personen Bezittingen Andere Risico’s
Waarschijnlijk wel
Misschien wel / mischien niet
I N V
Waarschijnlijk niet
Z
Zeker niet Kosten
Tijd & Moeite
Kennis & Vaardigheden
Middelen
Hulp
Filter:
Communicatie
Risico Perceptie
Waarom niet Voorbereiden?
Probleemgestuurd
Geen handelingsperspectief?
I = Informatie zoeken N = Noodpakket V = Verzekering Z = Zandzakken Veel
BESCHERMING
GEDRAG Intentie
Personen Bezittingen Andere Risico’s
Tamelijk veel
V I N
Niet weinig / Niet veel
V Z
Tamelijk weinig
Z V I Z N
Z N I N V Z
Z I V N
I
VI N
Weinig Kosten
Z
Tijd & Moeite
Kennis & Vaardigheden
Middelen
I N
I V
V
N
Z
Hulp
I = Informatie zoeken N = Noodpakket V = Verzekering Z = Zandzakken Veel
Tamelijk veel
Niet weinig / Niet veel
BESCHERMING
GEDRAG Intentie
Personen Bezittingen Andere Risico’s
Informatie Noodpakket Verzekeren Zandzakken
Tamelijk weinig
Weinig Kosten
Tijd & Moeite
Kennis & Vaardigheden
Middelen
Hulp
Ontkenning Verantwoordelijkheid?
Risico Perceptie stimuleren Emotiegestuurd
Communicatie
handelingsperspectief?
probleemgestuurd
Voorbereiden?
Dilemma: Verantwoordelijkheid
Welke rolverdeling tussen burger en overheid is wenselijk?
A. Voorbereiden op een overstroming is ingewikkeld; de overheid moet rampenplannen hebben, maar de burger daarmee niet belasten. B. De burger heeft een eigen verantwoordelijkheid; de overheid moet de burger meer stimuleren om zich voor te bereiden op overstromingen.
Verantwoordelijkheid voorbereiden
Wie vindt u ervoor verantwoordelijk dat burgers goed zijn voorbereid op een noodsituatie / evacuatie? A. De overheid B. De overheid en de burger C. De burger
Verantwoordelijkheid voorbereiden
Wie vindt u ervoor verantwoordelijk dat burgers goed zijn voorbereid op een noodsituatie / evacuatie? A. De overheid: 22% B. De overheid en de burger evenveel: 60% C. De burger: 18%
Verantwoordelijkheid voor schade Nu: • Wet Tegemoetkoming Schade bij rampen en ongevallen (WTS). Bezwaren: • besluit WTS wordt genomen na de ramp • burgerlijk recht: ieder draagt zijn eigen schade
‘voordelen’ verzekeren: • Door polisvoorwaarden is de verzekerde schade vooraf helder • Eigen verantwoordelijkheid: Individueel beslissen om mee te doen aan spreiding van schade (alleen bij vrijwillig verzekeren; risicobewustzijn) ‘nadelen’ verzekeren: • Overstromingrisico in Nederland onvrijwillig. Overheid is meest effectieve risicomanager. Burger kan weinig doen. • Iedereen verplicht verzekeren: verkapte belastingheffing. • Alleen blootgestelden: gaat ten koste van solidariteit. Alle Nederlanders hebben baat bij goed waterbeheer.
Verantwoordelijkheid voor schade Stel dat de overheid het risico op overstromingen vrijwillig verzekerbaar maakt. Met andere woorden: schade wordt niet vergoed door de overheid uit belastinggeld. Zou u zich in dat geval verzekeren tegen overstromingsschade? A. Nee, ik sluit geen verzekering af. Ik ben er tegen dat schade door overstromingen verzekerbaar wordt gemaakt: schade moet worden vergoed door de overheid uit belastinggeld. B. Ja, ik ga zelf de premie betalen. Ik ben er voor dat schade door overstromingen verzekerbaar wordt gemaakt: mensen zijn zelf mede verantwoordelijk voor de schade aan hun bezittingen door een overstroming.
Verzekeren van schade Stel dat er een overstroming heeft plaatsgevonden. > We gaan er hierbij vanuit dat de waterkeringen voldoen aan de normen. Wie vindt u verantwoordelijk voor de schade aan huizen en bezittingen van mensen? A. De overheid B. De overheid en de burger evenveel C. De burger
Verantwoordelijkheid schade Stel dat er een overstroming plaatsvindt. > We gaan er hierbij vanuit dat de waterkeringen voldoen aan de normen. Wie vindt u verantwoordelijk voor de schade aan huizen en bezittingen van mensen? A. De overheid: 73% B. De overheid en de burger evenveel: 24% C. De burger: 3%
I = Informatie zoeken N = Noodpakket V = Verzekering Z = Zandzakken Burger volledig
Verantwoordelijkheid Schade mitigatie
Evacuatie
GEDRAG Intentie
Burger voornamelijk
Evenveel
E
I N
Overheid voornamelijk
Overheid volledig
V
S Z
Voorbereiden?
1. Handelings perspectief
Risico Perceptie
2. Een gedeelde verantwoordelijk heid
Probleemgestuurd
risicoperceptie Heel waarschijnlijk
Tamelijk waarschijnlijk
Gevolgen Heel onwaarschijnlijk Schade openbare voorzieningen
Schade aan huis & bezittingen
Levensbedreigende situatie
Heel waarschijnlijk
Kans Tamelijk onwaarschijnlijk Heel onwaarschijnlijk
Dagelijkse leven ontregeld
Waar maakt de burger zich het vaakst zorgen over? • • • •
Geluidshinder (verkeer) •
Overstromingen
•
Onveiligheid op straat
•
Terrorisme
Griep-epidemie Klimaatverandering Kosten levensonderhoud
Overtromingen vs “de rest” Maakt u zich wel eens zorgen over …
nog al eens / vaak
NOP 7
FLEV 8
DELF 14
DORD 22
ZEE 28-31
LHM 36
ALBLAS 16
af en toe
niet / nauwelijks ng t / op en ud i i t r e s o lit eid de ko erh a n e d in igh aat ra d e l n m r i n i v t r e so at C nve s a it jg en o S ev lim l K
g an r of n v i m ie lf m io er kee is m r o d g e go tr re n er ro i d s r i v p kte sh et er uw Te e v d o in p- zie ui h l e e i e t r G G ro G e
I = Informatie zoeken N = Noodpakket V = Verzekering Z = Zandzakken
RISICOPERCEPTIE Heel groot
Kans
Gevolg
Affect
GEDRAG Intentie
G
Tamelijk groot
Niet klein / groot
I N
Tamelijk klein
Heel klein
K
A
V Z
Het dempende effect van vertrouwen Risicoperceptie lijkt preventie georiënteerd. VNTS: PROMO:
NOP 7
FLEV 8
DELF 14
DORD 22
ZEE 28-31
LHM 36
ALBLAS 16
Heel waarschijnlijk
Kans-perceptie Heel onwaarschijnlijk Heel veel vertrouwen
Vertrouwen in risicomanagers (waterbeheer) Heel weinig vertrouwen
Wat kunnen we hieraan doen?
3. Risico Perceptie
Communicatie
1. Handelings perspectief?
2. Een gedeelde verantwoordelijkheid
Probleemgestuurd
Niet Voorbereiden
En hoe voorkomen we dit?
Risico?
Geen handelingsopties
Risico Perceptie
Communicatie
Emotiegestuurd
Afschuiven verantwoordelijkheid Ontkenning
Voorbereiden Handelingsperspectief Probleemgestuurd
Gedeelde verantwoordelijkheid
Resultaten communicatieexperiment • Kievik & Gutteling (UT) • PROMO
Risicoperceptie Hoog • Text • Plaatje
Laag • Text • Plaatje
Effectiviteit Lage effectiviteit • Krantenartikel gebaseerd op denk vooruit campagne
Hoge effectiviteit • Zelfde artikel, maar met extra argumenten en nadruk op de werkzaamheid van voorbereidingen
Design Risicoperceptie laag
Risicoperceptie hoog
Effectiviteit laag
Effectiviteit laag
N = 156
N= 158
Risicoperceptie laag
Risicoperceptie hoog
Effectiviteit hoog
Effectiviteit hoog
N = 174
N = 238
Verwachting: Zowel risicoperceptie als effectiviteit dragen bij aan informatie zoeken en voorbereiden op overstromingen
GEDRAG NU Informatie zoeken via website links 100% van deelnemers
Risicoperceptie & Handelingsperspectief
GEDRAGINTENTIE Informatie zoeken
Voorbereiden Hoog
Risicopercetie 75%
Handelingsperspectief
Tamelijk hoog
Geen manipulatie 50%
Niet hoog / laag
25%
Tamelijk laag
0%
Laag
Ethische aspecten communicatie
• De overheid dient transparant te zijn over risico’s • Communicatie kan angst aanjagen en dat is onwenselijk
Dilemma De meeste Nederlanders hebben geen ervaring met overstromingen en zijn goed beschermd. Doordat de overheid nauwelijks over het risico op overstromingen communiceert en de overstromingskans klein is, is het bewustzijn momenteel laag. A. Communicatie over overstromingen jaagt onnodig angst aan. Het is daarom onwenselijk om uitgebreid te communiceren over overstromingen. B. Overstromingrisico’s horen bij de natuurlijke ligging van ons land. De overheid moet een actief beleid voeren en de burgers veel beter informeren over het overstromingsrisico.
Dank voor uw aandacht!
Risico-communicatie: “One size fits all?”
Match?
Bron: www.denkvooruit.nl
• verschillende gebieden • verschillende collectieve handelingsperspectieven • verschillende individuele handelingsperspectieven • verschillende mensen & risicopercepties … & zelfde risico & crisiscommunicatie?
Doel van risico-communicatie (Renn, 1998) Informeren, overtuigen, en consulteren om •
... kennis te versterken (waterbewustzijn)
•
... effectieve randvoorwaarden te creeren voor dialoog en het oplossen van conflicten (eigen verantwoordelijkheid / draagvlak)
•
... attituden en gedrag te veranderen (zelfredzaamheid)
•
... in de samenleving
