Resultaten en Bevindingen met de Hydro-venturi techniek als alternatieve methode bij de bestrijding van Ongelijkbladig vederkruid

Resultaten en Bevindingen met de Hydro-venturi techniek als alternatieve methode bij de bestrijding van Ongelijkbladig vederkruid.

Eindrapportage Reeshof project 201135

Titel

Pagina

1. Inleiding

2

2. Plan van aanpak voor de evaluatie van de pilot in de Reeshof

3

2.1. Monitoring na afloop van de verwijdering

4

2.2. Het gebruik van kooien om teruggroei vanuit de waterbodem te kunnen meten

7

2.3. Metingen zuurstofwaarden

9

2.4. Bemonstering van de kooien

11

3. Eindconclusies

12

3.1. Kostenaspect

12

4. Colofon

14

Bijlagen: Bijlage 1

Rapport Reeshof fase I.

Bijlage 2

Kosten vergelijking HV versus maaien – de Reeshof

Bijlage 3

Verloop DO ( dissolved oxigen) voor HV inzet

Bijlage 4

Verloop DO na inzet HV

Bijlage 5

Watervlakte info WSBD

Bijlage 6

Kaart van de watergangen in de Reeshof WSBD

Bijlage 7

Persbericht t.g.v. Invexo Symposium September 2012.

Invexo-project (Europees Interreg-project IV A). Hydro-venturi Reeshof Tilburg

1


1. Inleiding. In 2010 zijn tussen Waterschap de Brabantse Delta en Verduijn/ Namicon de eerste gesprekken gevoerd. In de Tilburgse wijk de Reeshof is een probleem met woekerende waterplanten en de traditionele maaimethoden boden geen oplossing. Vooral woekeringen van Parelvederkruid ( Myriophyllum aquaticum ) en Ongelijkbladig vederkruid ( Myriophyllum heterophyllum ) vormden een probleem. In kleine delen van de Reeshof waren tevens woekeringen van Drijvend fonteinkruid (Potamogeton natans) aangetroffen. Reeds in 2010 waren er verregaande plannen om bij wijze van proef de Hydro-venturi boot in te zetten voor de verwijdering van voornamelijk Ongelijkbladig vederkruid. Het was toen echter niet mogelijk om de bestrijding uit te voeren omdat al het inzetbaar materiaal van de aannemers in gebruik was tot het einde van het groeiseizoen. In 2011 werd in het voorjaar opnieuw gesproken over het uitvoeren van een proef, c.q. pilot project in de Reeshof. Waterschap de Brabantse Delta heeft de verwijdering van Ongelijkbladig vederkruid met gebruikmaking van de Hydro-venturi techniek als pilot project van Invexo in kunnen dienen vanwege het innoverend karakter. De Europese Unie stimuleert die grensoverschrijdende aanpak van invasieve planten en dieren. 24 partners uit Vlaanderen en Zuid-Nederland doen mee aan het Invexoproject (Europees Interreg-project IV A). Na wat vertraging in afwachting van goedkeuring van het budget voor uitvoering van het pilotproject werd de uitvoering van de schoning met de Hydro-venturi methode in september 2011 uitgevoerd. In het rapport fase 1 (bijlage 1) is reeds de werkwijze en de aanpak van het project beschreven en gerapporteerd. Nadat de Hydro-venturi boot op de drie locaties de planten heeft verwijderd, zijn voorzieningen getroffen (testkooien geplaatst) om de teruggroei van de soort Ongelijkbladig vederkruid, en daarmee het slagingspercentage van de pilot te kunnen vaststellen en om een vergelijking te kunnen maken tussen de Hydro-venturi methode en de traditionele methode.


2


2. Plan van aanpak voor de evaluatie van de pilot in de Reeshof. Ten einde een goed beeld te verkrijgen van de resultaten zijn een aantal activiteiten uitgevoerd op de locaties, we noemen hier de acties en zullen ze vervolgens puntsgewijs toelichten en de bevindingen rapporteren. 2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

Direct na afloop van de bestrijding is het gebied gemonitord om in te kunnen schatten hoeveel Ongelijkbladig vederkruid planten na het werken met de Hydro-venturi methode zijn blijven staan in de behandelde watergangen en om de noodzaak tot handmatige nabehandeling te kunnen vaststellen. Eveneens direct na afloop van de bestrijding zijn een 8-tal kooien geplaatst om teruggroei vanuit de waterbodem te kunnen meten, en te kunnen scheiden van teruggroei door het (opnieuw) indrijven van planten en planten resten vanuit de omliggende wateren. Tijdens de werkzaamheden van het plaatsen van de kooien en 3 weken na afloop hiervan zijn metingen verricht naar het zuurstof gehalte van het water om het zuurstof gehalte te kunnen vergelijken met de waarden die voor de proef werden gemeten. Na een periode van 1 jaar zijn in september 2012 de kooien geopend en is de teruggroei bekeken en zijn de drie locaties visueel geïnspecteerd om een juist beeld te kunnen verkrijgen van de eventuele teruggroei.

Naast de door Namicon uitgevoerde nacontrole, is ook een onafhankelijk onderzoek uitgevoerd door Boute Ecologie en Wateradvies. In deze rapportage beperken wij ons tot de door Namicon uitgevoerde evaluatie.

Locatie 1: Voor en na de verwijdering van de woekerende planten met de Hydro-venturi methode.


3


2.1. Monitoring na afloop van de verwijdering. Om een goed beeld te kunnen verkrijgen van het percentage teruggroei hebben we direct na afloop van de behandeling met de Hydro-venturi methode de drie locaties gemonitord. De uitvoering van de pilot vond niet op het meest gunstige moment plaats. Het Ongelijkbladig vederkruid was door de relatief lange koude periode van de zomer van 2011 minder snel en minder dicht gegroeid dan in voorgaande jaren. Bij de Hydro-venturi methode zijn de resultaten het best, wanneer de plant die verwijderd moet worden in volle groei is. De plant bevat dan voldoende zuurstof ( drijfvermogen) om met het geheel intacte wortelsysteem naar de oppervlakte te stijgen na het losspoelen. Deze pilot werd pas aangevangen medio september, en dat is – zeker na een koele zomer – aan de late kant. De planten waren reeds deels in de groeistop fase, en het duurde langer voordat de planten aan het wateroppervlakte dreven. Voorts waren er oevergedeelten in de drie locaties, waar we met de Hydro-venturi niet goed bij konden komen doordat er erg veel afval (variërend van stenen, tegels, bakstenen, resten van oude beschoeiingen, enz. ) in de oeverzone was gedeponeerd. De kop van de Hydro-venturi kon daardoor niet overal volledig tot aan de oevers komen.

Een van de plaatsen op locatie 1 waar erg veel puin en resten van beschoeiingen de venturi kop verhinderde om tot aan de oever te komen.

Na een rondgang langs alle drie de locaties begin oktober 2011, werd door ons ingeschat dat ca. 5% van de planten niet verwijderd konden worden zonder handmatige nabehandeling. In de tweede week van oktober is een deel van de planten nog handmatig (slootharken) verwijderd. In sommige gevallen is handmatige verwijdering van achtergebleven planten noodzakelijk als aanvullende maatregel bij inzet van de Hydro-venturi. Dit betreft dan- zoals gezegd- voornamelijk de plaatsen waar de Hydro-venturi niet bij de begroeiing kon komen.


4


Inschatting van achtergebleven planten op de pilot locaties. NB.: In 2011 werd nog de vegetatieschaal van Tansley gebruikt voor het inventariseren van vegetatie. Bij deze methode wordt de talrijkheid en frequentie van voorkomen per aangetroffen plantensoort weergegeven door een lettercode. De vegetatieschaal van Tansley luidt als volgt: -

d = dominant, de soort is overheersend. c of cod = , codominant, de soort is overheersend samen met andere soorten. a = abundant, de soort is overheersend samen met andere soorten. f = frequent, de soort wordt frequent aangetroffen en is vrij talrijk. o = occasional, de soort wordt zo nu en dan verspreid aangetroffen. r = rare, de soort is zeldzaam. s = sporadic, de soort is zeer zeldzaam, slechts enkele exemplaren aanwezig. l = local, de soort komt alleen plaatselijk voor, dit wordt gebruikt in combinatie met andere codes.

Locatie 1. Borculolaan. Voor aanvang van het verwijderen van de planten met de Hydro-venturi was voor deze locatie de Tansley score d van toepassing. In de onderstaande afbeeldingen staan de Tansley scores en bedekking percentages na de aanvullende maatregel van het handmatig verwijderen in oktober 2011.

3-5% lo

2-3% lo


5


Locatie 2. Gesworen Hoek .Voor aanvang van het verwijderen van de planten met de Hydro-venturi was voor deze locatie de Tansley score d van toepassing. In de onderstaande afbeeldingen staan de Tansley scores en bedekking percentages na de aanvullende maatregel van het handmatig verwijderen in oktober 2011.

3-5% lo

Locatie 3. Boxmeersingel. Voor aanvang van het verwijderen van de planten met de Hydro-venturi was voor deze locatie de Tansley score d van toepassing. In de onderstaande afbeeldingen staan de Tansley scores en bedekking percentages na de aanvullende maatregel van het handmatig verwijderen in oktober 2011.

5-10% lf

5% lo


6


2.2. Het gebruik van kooien om teruggroei vanuit de waterbodem te kunnen meten. Veel soorten invasieve exotische waterplanten – waaronder Ongelijkbladig vederkruid – kunnen zich gemakkelijk vermeerderen vanuit kleine fracties van de plant die ronddrijven of wegdrijven na het verwijderen. Dit is een van de redenen waarom het traditionele maaien niet werkt als men de soort permanent weh wil hebben. Traditioneel maaien veroorzaakt vaak grote hoeveelheden plantenresten, die in veel gevallen door hun geringe omvang niet allemaal verwijderd worden. Enerzijds groeit de gemaaide (gesnoeide) plant versneld en in grotere massa terug, anderzijds wordt de plant vaak verspreid door drift naar aanliggende gebieden die in open verbinding staan. Het opruimen van de – zo mogelijk complete – planten na verwijdering is dus van essentieel belang bij het succesvol bestrijden van invasieve exotische waterplanten. Om nu bij pilot projecten – zoals dit project in de Reeshof – goed te kunnen bepalen of planten teruggroeien door verspreiding van plantenresten ( aangevoerd door waterstroming) of dat een onvolledige verwijdering of teruggroei vanuit (resten van) het wortelstelsel de oorzaak is van teruggroei wordt gebruik gemaakt van meetkooien. Deze methode is ontwikkeld door Dr. Ir. Johan van Valkenburg van de Plantenziektenkundige Dienst van het ministerie van EL&I. De methode werd voor het eerst toegepast in 2007-2008 bij onderzoek naar teruggroei van de invasieve exoot Cabomba caroliniana (Waterwaaier) in Loosdrecht. Dit onderzoek diende om de diverse bestrijdingsmethoden te kunnen vergelijken. Om teruggroei vanuit de waterbodem te kunnen meten, werden door van Valkenburg kooien geplaatst in de met de Hydro-venturi geschoonde watergangen.


7


De kooien zijn zodanig geconstrueerd, dat alleen de onderzijde open is maar de zijkanten en bovenzijde zijn gesloten door fijnmazig gaas. Hierdoor is het ‘binnendrijven’ van planten en plantenresten uitgesloten en kan in de kooien uitsluitend teruggroei plaatsvinden vanuit de waterbodem. Op de afbeelding hierboven één van de kooien, direct voor de plaatsing, de afbeeldingen onder laten enkele van de in de Reeshof geplaatste kooien zien.


8


2.3. Metingen zuurstofwaarden. Tijdens en na het werken met de Hydro-venturi zijn diverse waterwaarden gemeten om te kunnen vaststellen of er secundaire effecten optreden in de waterkwaliteit. Er is tijdens het werken vooral gekeken naar fosfaat-, zuurstof-, pH-,stikstofhuishouding-, nitriet- en nitraat waarden (zie bijlage-1, rapport deel I Reeshof Tilburg) . De fosfaatwaarden zijn vooral gemonitord omdat waterbeherende organisaties bevreesd zijn voor verhoging van vrijkomende fosfaten in de watergangen. In de Reeshof is geen verhoging van de waarde voor fosfaten geconstateerd. Door Dr. Ir. Van Valkenburg (Plantenziektenkundige Dienst) is in Loosdrecht ( 2007-2009) de fosfaathuishouding ook al onderzocht tijdens en na het werken met de Hydro-venturi methode en ook bij dat onderzoek is gebleken dat van een negatieve invloed op de fosfaatwaarden geen sprake is. Daarnaast zijn de metingen van opgelost zuurstof ( DO(Dissolved Oxigen) in mg/L) belangrijk. Tijdens het werken met de Hydro-venturi kan bij hoge watertemperaturen door de tijdelijke vertroebeling in de directe nabijheid van de Hydro-venturi boot zuurstof tekort optreden. Na afloop van het werken met de Hydro-venturi wordt weer een dag-curve voor Dissolved Oxigen gemaakt om het herstel van de zuurstofhuishouding te kunnen aantonen.

Indien noodzakelijk kan tijdens het werken met de Hydro-venturi het zuurstof niveau in het water snel omhoog gebracht worden.


9


Voor de verwijdering van de invasieve exoten was er met name in de vroege ochtend weinig opgelost zuurstof in de watergangen aanwezig. De planten hadden gedurende de nacht veel zuurstof opgenomen en CO₂ (koolzuurgas of kooldioxide) afgegeven. Overdag (licht) werkt de fotosynthese, de planten verbruiken CO₂ en produceren zuurstof.

In bovenstaande grafiek ( uit fase 1 [bijlage 1]van het rapport) is het typische dag verloop voor de verwijdering van de planten aangegeven. Tijdens het plaatsen van de kooien en ca. 3 weken daarna zijn de dag-curve-zuurstof metingen op de 3 locaties opnieuw uitgevoerd en – zoals te verwachten – gaf dat een verbetering van de DO waarden te zien.

Dissolved Oxygen Mg/L 8 6,6

7

7,1

Locatie: Tiburg Reeshof 7,2

7,3

5,9

Meting

6 5 4

Normwaarde

3 2

Ondergrens

1 0 9:00

10:30

12:00

13:30

15:00

Average locaties 1,2,3 . 05-10-2011 GLP HI 9828 #4655.1


10


2.4. Bemonstering van de kooien. Aanvankelijk was het voorzien, dat de kooien uiterlijk eind mei 2012 geopend zouden worden om de teruggroei te kunnen meten. In overleg met Dhr. J. Samuels van Waterschap Brabantse Delta, die het project coördineert, is besloten om de kooien langer te laten staan alvorens ze te openen voor de bemonstering. Dit had een groot voordeel: de planten hadden nu een heel groeiseizoen om te vestigen, c.q. terug te groeien, en door pas na het volledige groeiseizoen de kooien te bemonsteren kan de lengte van het groeiseizoen als effect uitgesloten worden. De kooien zijn medio september 2012 bemonsterd door medewerkers van Namicon gezamenlijk met dhr. M. Boute van het bedrijf Boute Ecologie & Water Advies. Dhr. Boute evalueert in opdracht van Waterschap Brabantse Delta de secundaire effecten ( zoals waterkwaliteit) van de inzet van de Hydro-venturi techniek. Resultaten : Vastgesteld wordt: De teruggroei van Ongelijkbladig vederkruid of andere planten, zowel in- als buiten de kooien. Buiten de kooien. Op de dag van de bemonstering in september 2012 werd door de onderzoekers geconstateerd, dat er weinig tot geen teruggroei van Ongelijkbladig vederkruid buiten de kooien was. Wel was een sterke bezetting van Smalbladig waterpest (Elodea nuttelli) in de watergangen aanwezig. Voorts had het water een sterke bruinkleuring. In de kooien. Bij het openen van alle geplaatste kooien bleek dat er geen teruggroei van Ongelijkbladig vederkruid had plaatsgevonden en dat de proef met verwijdering middels de Hydro-venturi als volledig geslaagd kan worden beschouwd. De aanwezigheid van Ongelijkbladig vederkruid was gering tot zeer gering volledig afwezig binnen de kooien. De aanwezige Ongelijkbladig vederkruid planten buiten de kooien zijn overgebleven ten gevolge van het feit dat – zoals eerder omschreven – de Hydro-venturi kop niet overal volledig bij kon komen. Tabel bedekking Ongelijkbladig vederkruid Reeshof Tilburg 2011-2012

Bemonsteringsresultaten Ongelijkbladig vederkruid Reeshof Tilburg. Meetresultaten conform Tansley schaal en in percentage bedekking 1 Jaar na verwijdering m.b.v. Locatie: Voor aanvang Na inzet Hydro-venturi methode Pilotproject Hydro-venturi augustus - 2011 1. Borculolaan 2. Gesworen Hoek 3. Boxmeersingel

d - 80-90% d - 70-90% d - 80-95%

oktober -2011 lo - 2-5% lo - 3-5% lo/lf - 5-10%

Buiten kooien

Binnen kooien

september -2012

september -2012

lr - < 2% lr - < 2% lo - 5%


< 0,1 %

11


3. Eindconclusies. De bestrijding m.b.v. de Hydro-venturi methode in de Pilot Reeshof te Tilburg is zeer geslaagd te noemen. De methode is als proef ingezet om de invasieve waterplantensoort Ongelijkbladig vederkruid (M. heterophyllum) in zijn geheel te verwijderen. Het is gebleken dat na één groeiseizoen, Ongelijkbladig vederkruid niet terug is gekomen. De plant is in zijn geheel verwijderd en zowel binnen als buiten de proefkooien is de plant na een groeiseizoen niet noemenswaardig meer aangetroffen (verdwenen). Het positieve resultaat m.b.t. het succesvol verwijderen van invasieve waterplanten als Ongelijkbladig vederkruid met deze techniek staat niet op zich, maar bevestigd eerdere positieve resultaten in eerdere pilots (weliswaar met andere soorten (zie Lit. Lijst). De Hydro-venturi methode als geschikte techniek voor (water)beheerders is daarmee een reële optie om als alternatieve maatregel te overwegen/in te zetten bij bestrijding van woekerende waterplanten. Overwogen dient te worden of men Invasieve/woekerende waterplanten over langere termijn wil beheren (via de traditionele methodes) of wil bestrijden (uitroeien). De onderzochte en toegepaste Hydro-venturi techniek is t.o.v. de traditionele methodiek van beheer of onderhoud (maaien) in deze pilot een goede optie gebleken. 3.1. Kostenaspect. Het kosten aspect is vaak doorslaggevend bij een dergelijke overweging/keuze. daarom is voor de Pilot in de Reeshof een vergelijking gemaakt van de kosten over een periode van meerdere jaren. In de bijlagen (bijlage -2-) is een kosten vergelijking tussen traditioneel maaien en definitief verwijderen met de Hydro-venturi methode opgenomen.

Wanneer men met de Hydro-venturi methode gaat werken bij de bestrijding van invasieve exotische waterplanten, dan zullen de kosten in de eerste jaren hoger zijn dan de kosten van traditioneel maaien. Bij traditioneel maaien dient echter de behandeling jaarlijks (vaak meerdere malen) te worden herhaald omdat de planten niet verwijderd, maar slechts gesnoeid worden. Vermeerdering blijft derhalve aan de orde. Bij het behandelen met de Hydro-venturi methode is na één behandelingsronde 95-98% van de planten verdwenen en is uitsluitend nog de handmatige nabehandeling noodzakelijk. Bij de handmatige nabehandeling worden met behulp van sloot harken de los terug groeiende planten (voorzichtig) met wortel en al uit de bodem verwijderd. Deze ‘beheersmaatregel’ is noodzakelijk om de situatie goed onder controle te houden. Wij adviseren om deze beheersmaatregel in het reguliere onderhoudsplan voor de watergangen op te nemen. De ervaring van vorige projecten leerde ons ook, dat het verstandig is om in de exploitatie rekening te houden met een plaatselijke nabehandeling met de Hydro-venturi boot na 3 à 4 jaren. Deze nabehandeling is vooral voorzien om de instroom zones ( waar bijvoorbeeld aansluiting is op omliggende, niet behandelde gebieden) schoon te houden, c.q. nieuwe ‘ingroei’ uit omliggende gebieden te bestrijden. Wanneer de handmatige jaarlijkse ‘rondes’ voldoende efficiënt blijken dan is de Hydro-venturi inzet niet noodzakelijk. Het is echter wel verstandig om in de exploitatiebegroting voor Hydro-venturi projecten rekening te houden met deze mogelijke kosten.


12


Nader onderzoek is gewenst naar de oorzaak van het dominant teruggroeien van Smalbladig waterpest. In alle andere regio’s waar de Hydro-venturi methode is ingezet is dit niet voorgekomen. Niet uit te sluiten is, dat soorten die door de woekerende exotische planten zijn verdrongen, versneld terugkeren (zaadreserves). Overigens is de verwijdering van Elodea soorten m.b.v. traditionele methoden veel eenvoudiger dan de verwijdering van sterk bodem wortelende exotische soorten. De Elodea soorten kunnen bij het reguliere najaarsonderhoud eenvoudig verwijderd worden omdat de planten drijven. Dit is tijdens het najaar van 2012 op de pilotlocaties dan ook gedaan en het merendeel van de Smalbladige waterpest is eenvoudig verwijderd tijdens het schonen van de oevers. Wij stellen dan ook dat de pilot zeer bevredigende resultaten te zien heeft gegeven. Oudewater, december 2012. Namicon B.V.


13


4. Colofon.

De volgende personen en /of instanties zijn betrokken geweest bij het onderzoek en de pilot door Namicon B.V. : -Waterschap Brabantse Delta : Jeffrey Samuels – Senior Adviseur Waterbeheer Kennis & Advies. Project coördinatie namens WBD. -Waterschap Brabantse Delta : Kees van Dongen – Senior cultuurtechnisch medewerker. Advies en technische ondersteuning namens WBD. -Den Dekker & Verduijn baggerwerken b.v. – Hans Verhey – Projectleider. -Verduijn baggerwerken b.v. – Marcel de Roos – Hoofd uitvoering. -Boute Ecologie en Wateradvies – Martin Boute – Advies en begeleiding eindonderzoek kooien. -Namicon B.V. – Hans Roos – Veldonderzoek en project begeleiding. -Namicon B.V. – Theo de Kreij – Monitoring en rapportage. -Namicon B.V. – Loek van Kersbergen – Directie , veldonderzoek en rapportage.


14

BIJLAGE -1-

Rapportage Invexo Project Verwijdering Invasieve Exoten Tilburg –Reeshof Fase - I

Rapport Reeshof Tilburg Exoten bestrijding fase 1

Inhoudsopgave

pagina

1.-

Inleiding

3

2.-

Voorbereidende fase

4

3.-

2.1. Vooronderzoek en vaststellen pilot locaties

5

2.2. Quickscan flora en fauna

6

2.3. Onderzoek waterkwaliteit

7

Uitvoering van het project

13

3.1. Voorlichtingsdag

15

3.2. Verwijdering plantresten

16

4.-

Het plaatsen van kooien

17

5.-

Voorlopige conclusie fase I

19

November- 2011

projectnr. 201135

-2-


1-

Inleiding.

In dit rapport wordt het pilot project in het kader van Invexo project: verwijdering van invasieve exotische waterplanten in de Reeshof te Tilburg beschreven. Het project is geïnitieerd door Waterschap De Brabantse Delta in samenspraak met het Samenwerkingsverband Invasieve Endemische en Exotische Waterplanten. Dit samenwerkingsverband wordt gevormd door een aantal bedrijven: Aannemingsbedrijf Christiaan den Dekker BV Baggerbedrijf Verduijn Baggerwerken BV Visserij Service Nederland Namicon BV

-aannemer project -aannemer uitvoering -afvissingen en advies -natuur en milieu consultancy.

Deze 4 bedrijven werken sedert 2005 frequent samen op het gebied van de bestrijding van invasieve waterplanten. De samenwerking heeft in 2007 geleid tot het afsluiten van een overeenkomst waarbij de partijen ieder specifieke kennis en middelen inbrengen om gezamenlijk tot een degelijke, efficiënte, verantwoorde en adequate aanpak te kunnen komen bij het bestrijden van zowel endemische als exotische invasieve waterplanten.

In 2010 zijn tussen Waterschap de Brabantse Delta en het samenwerkingsverband de eerste gesprekken gevoerd. In de Tilburgse wijk de Reeshof is een probleem met woekerende waterplanten en de traditionele maaimethoden boden geen oplossing. Vooral woekeringen van Parelvederkruid ( Myriophyllum aquaticum) en Ongelijkbladig vederkruid ( Myriophyllum heterophyllum) vormden een probleem. In kleine delen van de Reeshof waren tevens woekeringen van Drijvend fonteinkruid (Potamogeton natans) aangetroffen. Reeds in 2010 waren er verregaande plannen om bij wijze van proef de Hydro-venturi boot in te zetten voor de verwijdering van voornamelijk Ongelijkbladig vederkruid. Het was toen echter niet mogelijk om de bestrijding uit te voeren omdat al het inzetbaar materiaal van de aannemers in gebruik was tot het einde van het groeiseizoen. In 2011 werd in het voorjaar opnieuw gesproken over het uitvoeren van een proef, c.q. pilot project in de Reeshof. Het voorstel van Waterschap de Brabantse Delta was, om de verwijdering van Ongelijkbladig vederkruid als één van de projecten van Invexo te organiseren. De Europese Unie stimuleert die grensoverschrijdende aanpak van invasieve planten en dieren. 24 partners uit Vlaanderen en Zuid-Nederland doen mee aan het Invexoproject (Europees Interreg-project IV A). Door het project uit te voeren als pilot in het kader van Invexo-Interreg, kwam budget beschikbaar voor de uitvoering.

November- 2011

projectnr. 201135

-3-


2-

Voorbereidende fase.

In 2011 werd definitief beslist om het project uit te gaan voeren. Er werd een voorlopige planning gemaakt voor uitvoering tussen eind mei en begin juli. Doordat de besluitvorming echter meer tijd vergde dan aanvankelijk voorzien werd, kon het project niet eerder aanvangen dan medio september. Het volgende plan van aanpak werd opgesteld: #1 #2 #3 #4 #5 #6 #7 #8 #9

Vooronderzoek en vaststellen pilot locaties. Uitvoeren van een quick-scan flora en fauna om vast te stellen of er wellicht beschermde soorten voorkomen op de geselecteerde locaties. Vaststellen en meten waterkwaliteit voor aanvang van de opschoning. Inzet hydro venturi boot op de gekozen locaties. Monitoring van waterkwaliteit, flora en fauna gedurende de opschoning. Het plaatsen van kooien op één van de locaties t.b.v. het onderzoek naar de teruggroei van het Ongelijkbladig vederkruid in 2012. Monitoring van waterkwaliteit, flora en fauna na afloop de inzet van de hydro venturi boot. Rapportage bevindingen 1e fase. – november 2011. Eindrapportage na onderzoek teruggroei. – mei/juni 2012.

In het vervolg van deze rapportage komen alle genoemde onderdelen van het plan van aanpak aan de orde.

Situatie watergang bij aanvang project.

November- 2011

projectnr. 201135

-4-


2.1.

Vooronderzoek en vaststellen pilot locaties.

Het project werd aangevangen door een werkbezoek van Namicon en Den Dekker aan de wijk Reeshof te Tilburg. Diverse locaties werden bekeken en er werd daarbij vooral gekeken naar die watergangen, die representatief waren voor de problemen met woekerende exoten. Bij dit werkbezoek werd duidelijk, dat in veel van de watergangen in de Reeshof woekeringen van waterplanten optreden. Veel watergangen waren door Waterschap de Brabantse Delta al gemaaid om de doorstroombaarheid van de watergangen te kunnen garanderen. Na overleg werden een drietal locaties vastgesteld voor uitvoering van de pilot. Op onderstaande kaart zijn de geselecteerde locaties aangegeven.

Locatie 3 Boxmeersingel Locatie 2 Gesworen Hoek

Locatie 1 Borculolaan

Locatie 1: Borculolaan. Hier worden de exoten verwijderd, terwijl gelijktijdig wordt getracht om de beplanting van gele plomp zoveel mogelijk te sparen. Locatie 2: Gesworen Hoek. Hier wordt het teruggegroeide ongelijkbladig vederkruid verwijderd en er worden daarna kooien geplaatst om de teruggroei te kunnen meten (zie verder). Locatie 3: Boxmeersingel. Een deel van de watergang wordt met de hydro venturi boot geschoond en een deel wordt op traditionele wijze gemaaid, zodat een vergelijking verkregen kan worden.

November- 2011

projectnr. 201135

-5-


2.2.

Quickscan flora en fauna.

Om een duidelijk beeld te verkrijgen van de flora en fauna van de pilot locaties is besloten om naast waterkwaliteit ( zie verder) ook een quick-scan uit te voeren. Er is met name gekeken naar het mogelijk voorkomen van beschermde flora in de oeverzone. Daarnaast is een inventarisatie gedaan van vissen en amfibieën. Dit was met name noodzakelijk omdat van te voren niet met zekerheid vastgesteld kon worden of er al-dan-niet beschermde soorten flora en fauna voorkomt in de watergangen en oeverzone. Een elektrische afvissing maakte deel uit van het onderzoek, daarnaast zijn de watergangen extra goed bekeken op het voorkomen van beschermde vaatplanten.

Elektrische afvissing Borculolaan.

Bij de quick-scan is duidelijk geworden, dat het visbestand op de locaties 1 en 3 zeer gering is. Er werden enkele kleine snoeken (juveniel <1 jaar) aangetroffen. Op locatie 1 ontbrak voorts iedere andere vissoort. Op locatie 2 werden naast de reeds waargenomen juveniele snoekjes wel enkele ander soorten aangetroffen: karper en zeelt in redelijke mate , blankvoorn en blei in geringe mate. Op locatie 3 werden voorts wat blankvoorns aangetroffen naast de juveniele snoekjes, maar geen van de aangetroffen blankvoorns was ouder dan 1 seizoen. Beschermde soorten werden niet aangetroffen. Wel werden watervogels als meerkoet, waterhoen en eend aangetroffen, maar vanwege het feit dat het seizoen van uitvoering van de werkzaamheden niet in het broedseizoen van deze soorten valt, is ook hier geen noodzaak tot het nemen van extra mitigerende maatregelen.

November- 2011

projectnr. 201135

-6-

Rapport Reeshof Tilburg Exoten bestrijding fase 1 Alle werkzaamheden met betrekking tot het project Reeshof zijn uitgevoerd in de eerste voorkeursperiode zoals vermeld in de flora en faunawet. soortgroep / periode

jan

1e 2

feb

mrt

15 juli – 1 november 1 juni – 15 juli 1 november – 15 maart

e

3e

15 maart – 1 juni

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

→ Voorkeursperiode voor uitvoeren van baggerwerkzaamheden. → (bagger)werkzaamheden onder voorwaarden uitvoeren → (bagger)werkzaamheden onder zeer strikte voorwaarden uitvoeren

Daar er geen juridisch beschermde soorten voorkomen in de watergangen is door Namicon aan de projectgroep gemeld, dat er geen ontheffingsaanvraag in het kader van art. 75 FFW noodzakelijk was. Bij het werken met de hydro venturi boot worden normaliter de procedures en regelgeving van de flora en faunawet, de natuurbeschermingswet en (inter)nationale regelgeving conform Algemene maatregelen van Bestuur (AmvB) in relatie tot flora en fauna bescherming gevolgd.

2.3.

Onderzoek waterkwaliteit.

Bij projecten met gebruik van de hydro venturi techniek, is het vaste gewoonte van de bedrijvencombinatie om voor aanvang van de werkzaamheden ook te kijken naar diverse belangrijke parameters die aanwijzingen geven over de waterkwaliteit. In de regel worden bij dit vooronderzoek metingen verricht om gegevens te verzamelen over pH waarden, zuurstof waarden, fosfaat waarden, nitriet en nitraat waarden, en temperatuur. Daarnaast worden – indien daar aanleiding toe bestaat – extra metingen verricht naar stikstofammonia/ammonium waarden. Voorts worden hoge of boven normatieve waarden van nitriet/nitraat/stikstof of bijvoorbeeld pH extra electro-chemische en foto-chemische metingen verricht om mogelijke causale verbanden te kunnen leggen. Doordat deze metingen zowel voor als tijdens en na de inzet van de hydro venturi techniek verricht worden, is aantoonbaar dat geen nadelige invloed bestaat van het werken met de hydro venturi techniek op de wateren milieu kwaliteit. Namicon beschikt zelf over de nodige professionele en geijkte meetapparatuur en technologie om op locatie directe metingen uit te kunnen voeren. Op deze wijze kan vooral ook tijdens het werken met de hydro venturi techniek direct ingespeeld worden op de actuele waterkwaliteit. Zo geven vooral de DO ( dissolved oxigen of: opgeloste zuurstof) waarden een goede indicatie voor het welbevinden van de vissen en amfibieën die in de watergangen aanwezig zijn. Wanneer de waarde van DO onder de normwaarde van 5mg/L komt, wordt het tempo van de uitvoering van de werkzaamheden vertraagd, terwijl een waarde onder 3mg/L aanleiding vormt om met de hydro venturi gedurende enkele uren het water waarin gewerkt wordt te beluchten. Hierna volgen enkele van de belangrijkste parameters voor waterwaarden voor, tijdens en na het werken met de hydro venturi boot.

November- 2011

projectnr. 201135

-7-


Ammonia/Ammonium verbindingen.

Ammonia Nitrogen Reeshof Tilburg

De waarden voor ammonium en ammonia nitrogene verbinding zijn niet afwijkend. Ammonia is de verzamelterm om volgende chemische stoffen ammoniak en ammonium aan te duiden. Deze stoffen zijn beiden stikstofverbindingen, die van elkaar slechts verschillen in die zin dat ammonium een proton (=H+) meer bevat, en aldus elektrisch positief is geladen. Chemisch uitgedrukt : ammoniak = NH3 ammonium = NH4+

Ammoniak is een kleurloos, prikkelend gas, dat goed oplost in water. Het is een sterk toxische stof die tot sterfte van de vissen kan leiden. Ammoniak bindt zich met zuren tot ammonium, welke praktisch niet giftig is. De pH van het water bepaald dus of ammonia onder de vorm van ammoniak, of ammonium aanwezig zijn. Een lagere pH, en dus zuurder milieu (dwz. aanwezigheid van relatief veel H+), legt het evenwicht in de richting van ammonium. Als de pH boven de 6 oploopt wordt het ammonium echter in toenemende mate in het giftige ammoniak omgezet. De evenwichtsreactie : NH3 + H+ < > NH4+

In het water komen beide stoffen (meestal) naast elkaar voor, en de pH bepaalt of het merendeel zich als ammonium, of ammoniak aanwezig bevindt. Naast pH heeft de temperatuur en het zoutgehalte hier ook zijn aandeel in. Bij pH beneden de 7 (neutrale punt) zijn vrijwel alle ammonia aanwezig onder de vorm van ammonium. Hoe hoger de temperatuur en hoe lager het zoutgehalte, hoe meer aandeel ammoniak zal hebben.

November- 2011

projectnr. 201135

-8-


Nitraat waarden.

Nitraat

Nitraat waarde voor niet stikstof gebonden nitraat liggen ruim binnen de normen, zelfs aan de lage kant, 25mg/L is een zeer veilige norm. Het nitraat ( NO3 ) is de laatste stap van de stikstofafbraak in het water. In tegenstelling tot het nitriet ( NO2 ) is het vrij ongevaarlijk voor de vissen. Nochtans zullen te hoge nitraatwaarden leiden alggroei. Alggroei is in veel gevallen het gevolg van een "overbemesting" . De combinatie van teveel nitraat en fosfaat (PO4) heeft vaak algen groei tot gevolg. Dit kan leiden tot blauwe alg, zweefalg en draadalg.

November- 2011

projectnr. 201135

-9-


Nitriet. Nitriet (NO2) is een zeer giftig product in ons buitenwater. Nitriet komt in het water door natuurlijke ontbindingsprocessen van dood organisch materiaal zoals bladval, afgestorven plantendelen, etc. als tussenstap in de omzetting van ammoniak (NH3) tot nitraat (NO3) door de nitromonas bacteriën. Nitrobacter bacteriën zetten vervolgens het nitriet om in nitraten. Het nitrietgehalte mag niet boven de 0,1 mg per liter water stijgen, anders brengt dit ernstige schade toe aan het aquatisch milieu. Is het nitrietgehalte te hoog, dan wijst dit op een slechte afbraak van dood organisch materiaal door bacteriën. Ook kan een te hoog nitrietgehalte aan de oorzaak liggen van een te lage opname van nitraten (NO3) door planten.

De nitriet waarde ligt ruim onder de gewenste bovengrens en was naar het einde van het project licht stijgend. Door het uitnemen van veel plantenmassa in een korte periode kan de nitriet waarde vaak tijdelijk wat stijgen. Zolang de waarde van 0,15 mg/L niet overschreden wordt is een korte periode van waarden boven de 0,1 mg/L geen probleem.

November- 2011

projectnr. 201135

- 10 -


DO - zuurstof gehalten.

Dissolved Oxigen Reeshof Tilburg mg/L

1= 1 weekvoor HV 2= 1e week HV 3= 2e week HV 4= 1 week na HV 5= 3weken na HV

Metingen

Aan het begin van de meetperiode was – met name in de vroege ochtend – het zuurstofgehalte vaak zeer laag. In de nacht namen de woekerende exoten veel zuurstof weg waardoor in de vroege ochtend een zuurstoftekort ontstond. Pas naarmate de daglicht periode langer duurt gaat het proces van oxygene fotosynthese van de waterplanten er weer voor zorgen dat de DO concentraties in het water weer een leefbaar(der) milieu vormen voor de aquatische fauna. Naarmate da dag vordert en er een langere periode van daglicht optreedt, gaan de planten weer zuurstof afgeven, en worden de waterwaarden voor zuurstof (DO) weer acceptabel. in beeld gebracht over een tijdsverloop van 3 uur in de ochtend. De aanvangswaarde van de opgeloste zuurstof ligt in een kritische zone. Vissen kunnen de DO waarde slechts kort overleven! Dit is zeer waarschijnlijk dan ook de verklaring van het uitermate geringe visbestand dat werd aangetroffen.

November- 2011

projectnr. 201135

- 11 -

Rapport Reeshof Tilburg Exoten bestrijding fase 1 Fosfaat en oplossing.

Fosfaat (PO43-) is de vorm waarin fosfor het meest in verbindingen voorkomt. Fosfaten zijn zuurresten van fosforzuur (H3PO4). De meeste fosfaten zijn slecht oplosbaar in water. Fosfaatverbindingen vormen samen met anorganische nitraten het belangrijkste bestanddeel van bijvoorbeeld kunstmest. Wanneer er te veel van beide in het oppervlaktewater terecht komt, leidt dit tot zuurstoftekort. Vaak zijn de effecten moeilijk merkbaar. Een tekort aan fosfaat schaadt de gezondheid van mens, dier en gewas. De aanwezigheid van grote hoeveelheden fosfaat in de bodem verhoogt echter het risico op uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater en beïnvloed het voorkomen van bepaalde plantensoorten. Door de uitspoeling van fosfaat naar het oppervlaktewater ontstaat eutrofiëring: het water wordt te voedselrijk, wat vooral in stilstaand water kan leiden tot algenbloei, ongeschiktheid voor recreatie en verminderde biodiversiteit van waterplanten. In deze zin hebben fosfaten – mede – een grote invloed op het ontwikkelen van invasieve uitbraken van bepaalde planten/waterplanten.

Door de toename van het fosfaatgehalte van het water kan overmatige groei van algen, en waterplanten optreden. Vissen hebben daar last van, omdat het water troebel (algen) wordt en te weinig zuurstof bevat.

November- 2011

projectnr. 201135

- 12 -


3.

Uitvoering van het project.

Na de voorbereidingen was het half september zover, dat we het project konden aanvangen. Aanvankelijk was gepland, dat het project in de uitvoering zou zijn rond eind mei, begin juni. Doordat – zoals eerder gezegd in deze rapportage – de besluitvorming wat meer tijd heeft genomen, waren we laat in het seizoen bij de aanvang van de werkzaamheden met de hydro venturi boot. Dit gaf in vergelijking met een start vroeger in het seizoen een nadeel: doordat de zomer periode vanaf 3e week juni koud en nat verliep, was de woekering dit jaar niet zo intensief als voorgaande jaren, en het Ongelijkbladig vederkruid was wel overal aanwezig maar niet in de enorme hoeveelheden als de voorgaande jaren. Daarnaast waren de planten niet tot volle ontwikkeling gekomen, en was het boven water groeiende deel van de planten dit jaar niet zo ontwikkeld als in voorgaande jaren. De planten hadden minder ontwikkeling en dus ook minder drijfvermogen, hetgeen de efficiëntie van de hydro venturi methode beperkte. In de drie weken die de boot heeft gewerkt op de locaties werd snel duidelijk, dat de planten steeds minder stijgvermogen hadden en dat de opgeslagen zuurstof in de planten afnemend was.

De aanvoer van de hydro venturi boot en de ondersteunende materialen.

November- 2011

projectnr. 201135

- 13 -

Rapport Reeshof Tilburg Exoten bestrijding fase 1 Op maandag 19 september 2011 werd de hydro venturi boot in het water van locatie 1 te water gelaten om de schoning van Ongelijkbladig vederkruid te starten.

Wanneer de boot eenmaal te water is, duurt het verder voorbereiden ongeveer een werkdag. Met name de afstellingen van de venturi’s en de pompen hangt sterk af van de bodemgesteldheid. Tijdens het vooronderzoek werd reeds duidelijk, dat in de oeverzones veel materiaal op de bodem lag dat niet natuurlijk aanwezig is in de watergangen. Stenen, afval en oud ijzer als fietsen en zelfs boodschappenwagentjes verhinderde de venturi arm om overal goed bij te kunnen. Voorts werd duidelijk, dat de planten niet allemaal goed omhoog dreven. Het was reeds erg laat in het seizoen, en één van de zaken die gedurende dit pilot project duidelijk werd was, dat vederkruiden beter iets eerder in het seizoen verwijderd kunnen worden. Zeker wanneer het voorseizoen ( de zomer) minder warm en zonnig verloopt, beginnen de vederkruiden al vrij snel na de zomer de groei te verminderen. Dit jaar 2011 hadden we een warm voorjaar, maar de zomer was nat en koel en dit had tot gevolg, dat de boven water groeiende delen van de plant slechts in geringere mate aanwezig waren. Dit in tegenstelling tot voorgaande jaren. Hier heeft de langere periode van besluitvorming het project toch wel wat tegen gewerkt.

November- 2011

projectnr. 201135

- 14 -


3.1.

Voorlichtingsdag.

Op 27 september is door de bedrijvencombinatie een demonstratiedag georganiseerd. Vertegenwoordigers van diverse waterschappen, provincies en van Invexo alsmede van WUR en het bedrijfsleven waren aanwezig. Na een inleiding en presentatie over de hydro venturi techniek en de ontwikkelingen sedert 2005 werd een bezoek gebracht aan locatie 2 , waar de hydro venturi boot inmiddels bijna gereed was met de opschoning.

Belangstelling van o.a. waterschappen, bedrijfsleven , waterbeheerders tijdens de demo dag.

De hydro venturi boot aan het werk en planten worden bekeken die met het wortelgestel verwijderd zijn .

Plantenresten werden deels opgeslagen in een beunbak.

November- 2011

projectnr. 201135

- 15 -


3.2.

Verwijdering plantresten.

Normaal is na de behandeling van een watergang met de hydro venturi geen verdere ingreep of behandeling noodzakelijk. Het betreft hier echter een pilot project, laat in het seizoen, en wellicht zelfs wel té laat in het seizoen. Omdat wij zelf wilden weten welk percentage van de planten we verwijderd hadden en welk percentage van de planten reeds te weinig drijfvermogen bezaten om gecollecteerd te worden, hebben we besloten om als extra proef een zegenafvissing te laten doen door Visserijservice Nederland. Een zegen is een net, dat normaliter gebruikt wordt om vissen uit een water weg te vangen. Doordat een zegen echter heel goed verzwaard kan worden is het goed mogelijk om hiermee de gezonken waterplanten massa van de bodem af te vissen en zo te kijken hoeveel planten er wel losgespoten zijn door de hydro venturi, die niet geoogst zijn wegens een te laag zuurstofgehalte ín de planten. Impressie van de extra uitgevoerde afvissing van plantresten dmv een verzwaarde zegen.

November- 2011

projectnr. 201135

- 16 -


4.

Het plaatsen van kooien.

Om reden dat het bij dit project gaat om een pilot voor de werking met de hydro venturi boot is het noodzakelijk dat we in de monitoring van de resultaten een goed beeld krijgen van de teruggroei van de planten. De Plantenziektenkundige dienst van het ministerie van LNV ( tegenwoordig EL&I) heeft bij de met de hydro venturi boot uitgevoerde verwijderingen van Cabomba Caroliniana ( waterwaaier) te Loosdrecht een uitgebreid onderzoek gedaan naar de resultaten van deze methode en een vergelijking gemaakt tussen diverse bestaande en theoretische bestrijdingsmethoden voor waterplanten woekeringen. Om ook daar een zuivere indruk te kunnen krijgen van de teruggroei van de planten is gebruik gemaakt van kooien, die na de schoning met de hydro venturi boot geplaatst werden in de watergangen. De kooien zijn aan de onderzijde ( waterbodem) open maar voorts aan alle kanten middels tamelijk fijnmazig gaas afgesloten. Doordat zowel in het onderzoek van Loosdrecht als ook in de Reeshof te Tilburg de behandelde locaties deel uitmaken van een open en doorlopend watersysteem, is het altijd mogelijk dat restfracties en planten vanuit andere delen van het totale watersysteem inspoelen of instromen in het opgeschoonde gedeelte. Door het plaatsen van de kooien, kan bekeken worden in hoeverre de teruggroei ontstaat uit het opnieuw groeien van de plant vanuit de waterbodem of door het opnieuw indrijven of inspoelen van planten en plant resten uit andere ( onbehandelde) delen van het gehele watersysteem. Planten die tegen de kooien aandrijven en die vanuit andere delen van het totaal systeem komen, kunnen niet groeien ín de kooien, omdat ze daar niet in kunnen komen. Dus de planten die in de kooien teruggroeien zijn werkelijk teruggegroeid vanuit de waterbodem.

Eén van de kooien voor de plaatsing op locatie 2

November- 2011

projectnr. 201135

- 17 -


Het systeem van de kooien in een foto impressie.

November- 2011

projectnr. 201135

- 18 -


5.

Voorlopige conclusie 1e fase.

Het is in dit pilot project duidelijk geworden, dat de behandelingsperiode voor vederkruiden meer afhankelijk is van de periode in het jaar dan bijvoorbeeld die voor de Cabomba of voor Fonteinkruiden. De zomer was koel en vochtig en daardoor was de groei minder sterk , waarbij vooral de boevenwater groei/bloei van veel waterplanten stagneerde. Het Ongelijkbladig vederkruid was wel volop aanwezig, maar de plant vormde niet de woekering zoals na en tijdens een warme zomer. Mede door de lange periode van besluitvorming werd het traject niet ingezet in mei-juni maar kon pas aangevangen worden met de verwijdering medio september. Het is duidelijk geworden, dat dat bij een lange en warme zomer wel mogelijk is, maar dat deze periode bij de zomer zoals wij die dit jaar 2011 hadden eigenlijk te laat is. Delen van de planten waren reeds aan het degenereren en er was zelfs een verschil merkbaar tussen de eerste week en de derde week van de bestrijding. Wij overwegen om de hydro venturi in 2012 ( mei-juni) nogmaals gedurende een periode van 2 weken in te zetten. Dit zal afhankelijk zijn van de bevindingen in het vroege voorjaar. Onze inschatting is dat bij verwijdering in het goede seizoen in het eerste jaar 95% verwijdering haalbaar is, en dat in het 2e en 3e jaar met korte nabehandelingen het predicaat ‘beheersbaar’ gehaald kan worden. Er zal dan vermoedelijk een teruggroei optreden van minder dan 5%, net zoals dat bij de Cabomba Caroliniana haalbaar is gebleken uit het onderzoek. Er is in ieder geval ook dit jaar een behoorlijk vooruitgang geboekt op de drie locaties. Wanneer er derhalve een plan van aanpak gemaakt wordt voor bestrijding van invasieve endemische of exotische waterplanten, dan dient de besluitvorming zeer ruim voor de aanvang van het project te liggen. In dat geval, kan – zodra de weersomstandigheden en daarmee samenhangend - de groeistadia van de planten het toelaten aangevangen worden met de bestrijding.

November- 2011

projectnr. 201135

- 19 -


De situatie voor aanvang van de pilot.

Dezelfde watergang ná de verwijdering van exoten met de hydro venturi

November- 2011

projectnr. 201135

- 20 -

BIJLAGE -2-

Bijlage -1- Toelichting.

Vergelijkende kostenraming traditioneel maaien versus Hydro-venturi methode.

Bij de calculatie/raming voor een kostenvergelijking van de Hydro-venturi methode versus traditioneel maaien van de Reeshof zijn een aantal zaken in ogenschouw genomen: -

-

-

-

-

Bij zowel de maaiwerkzaamheden op traditionele wijze als bij het werken met de Hydroventuri methode geldt voor het gebied de Reeshof te Tilburg, dat er relatief veel kleine watergangen zijn en dat er derhalve veel verplaatsingen nodig zijn. Wij hebben met dhr. C.J.M. (Kees) van Dongen van Waterschap Brabantse Delta gesproken over de huidige inzet ter bestrijding van de woekerende exotische planten. Op dit moment wordt de Reeshof 2 tot 3 maal per jaar gemaaid. In de kostenvergelijking zijn wij uitgegaan van 2 maal per jaar. Het is echter niet onwaarschijnlijk, dat ten gevolge van de versnelde groei, veroorzaakt door maaien, de noodzaak tot 3 maal maaien groter wordt naarmate de planten sneller teruggroeien door het effecten van ‘snoeien’. Er is geraamd dat de Hydro-venturi na de initiële behandeling weer ingezet zal moeten worden. Daarbij is het uitgangspunt gebaseerd op de ervaringen van eerdere projecten, waarbij het grootste deel van de watergangen schoon bleef, maar waarbij met name in de watergangen die grenzen aan omliggende (water)gebieden die niet behandeld zijn soms weer begroeiing te zien geven. Wanneer een gebied van omliggende gebieden afgesloten is (bijvoorbeeld een afgesloten peilvak) dan is vaak de voorziene handmatige nazorg voldoende. De werkzame periode voor de Hydro-venturi methode is hier geraamd van begin mei tot medio september. De planten dienen voldoende ‘groei’ te vertonen, want groei betekent in dit geval ‘drijfvermogen’ gebaseerd op de in de plant aanwezige zuurstof. Na een warme zomerperiode in augustus is vaak het werken met de Hydro-venturi mogelijk tot eind september. Bij de raming is voorts uitgegaan van de inzet van één Hydro-venturi boot en één maaiboot gedurende het gehele seizoen. Bij inzet van meerdere boten, worden relatief gezien de kosten lager. De inzet van materieel voor mobilisatie/verplaatsingen, enz. kan dan economischer worden ingezet.

Hydro-venturi methode. Vergelijkende kostenraming traditioneel maaien versus Hydro-venturi methode. Locatie Reeshof - Tilburg. Uitgangspunten: 1) Totaal aantal m2 voor de Reeshof = 278.585 m2 ( Zie lijst verstrekt door WSBD) 2) Maaibeurten minimaal 2 per jaar met traditionele methode 3) Werksnelheid HV methode berekend op 1000m2 per dag. 4) Maximale werksnelheid HV methode = 1500m2 per dag, kan alleen in grotere watergangen gehaald worden. 5) Kosten HV methode all-in ( HV boot, ruimboot, indien nodig beunbak) excl. afvoeren. € 2.100 per dag 6) Kosten traditioneel maaien all-in (maaiboot, ruimen, indien nodig beunbak) excl. afvoeren. € 920 per dag 7) Werkdagen per seizoen HV methode ca. 100 werkbare dagen (mei- medio september) 8) Werkdagen maaiboot per seizoen ca. 26 weken , ca. 130 werkbare dagen (april-medio oktober) 9) De traditionele maaiboot wordt conform info Brabantse Delta het gehele seizoen ingezet. HV methode Jaar Dagen m2 Kosten werkbaar seizoen Boot Nazorg Totaal 1 100 96000 € 210.000 € 210.000 2 100 96000 € 210.000 € 18.800 € 228.800 3 90 86585 € 189.000 € 19.000 € 208.000 4 0 € 21.000 € 21.000 5 0 € 12.000 € 12.000 6 0 € 10.400 € 10.400 7 35 30000 € 73.500 € 10.400 € 83.900 8 € 11.000 € 11.000 9 € 11.500 € 11.500 10 € 11.900 € 11.900

10 jaar:

Kosten 10 jaar Gemiddelde kosten per m2

€ 808.500 € 0,34

Traditioneel maaien Dagen m2 Kosten werkbaar seizoen 2 beurten Nazorg 130 278585 € 119.600 Nvt 130 278585 € 123.188 Nvt 130 278585 € 126.884 Nvt 130 278585 € 130.690 Nvt 130 278585 € 134.611 Nvt 130 278585 € 138.649 Nvt 130 278585 € 142.809 Nvt 130 278585 € 147.093 Nvt 130 278585 € 151.506 Nvt 130 278585 € 156.051 Nvt

10 jaar:

Kosten 10 jaar Gemiddelde kosten per m2

€ € € € € € € € € €

Totaal 119.600 123.188 126.884 130.690 134.611 138.649 142.809 147.093 151.506 156.051

€ 1.371.080 € 0,49

Vergelijking kosten Hydro-venturi versus traditioneel maaien B e d r a g

€250.000

€200.000

€150.000

Hydro-Venturi Maaien

€100.000

€50.000

€1

2

Tijd in jaren

3

4

5

6

7

8

9

10

BIJLAGE -3-

Verloop ochtend DO gemeten over 3 tags Metingen Zuurstof curve. Borculostraat nabij brug, Tag 2001, bevestigd op brugpeiler. Tag 2002, Gesworen Hoek onder stalen hek, Tag 2003 Boxmeersingel overloop. Date Time °C 31-8-2011 9:12:18 31-8-2011 9:50:24 31-8-2011 10:02:44 31-8-2011 10:53:25 31-8-2011 11:07:12 31-8-2011 11:51:11 31-8-2011 11:53:57

pH 14,03 14,88 15,15 15,72 15,61 15,78 15,67

6,51 6,41 6,27 6,49 6,62 6,63 6,43

pH mV ORP DO mg/l µS/cm Salinity mbar -4,8 -16,1 2,51 329 0,16 1011,4 1,1 46,5 4,78 254 0,12 1011,7 8,9 39,3 4,05 240 0,11 1012,3 -3,5 49,4 5,88 225 0,11 1012,5 -11,1 64 6,14 212 0,11 1013,1 -11,6 41,4 6,4 225 0,11 1012,2 -0,5 51 5,81 229 0,11 1012,6

Latitude Longitude Locations Tags Tags2 Tags3 51°34'49.6N" 5°01'05.5E"T 1 (0 m) 2001 2002 2003 51°34'49.6N" 5°01'05.5E"T2 (0 m) 2001 2002 2003 51°34'49.6N" 5°01'05.5E"T3 (0 m) 2001 2002 2003 51°34'49.6N" 5°01'05.5E"T4 (0 m) 2001 2002 2003 51°34'49.6N" 5°01'05.5E"T5 (0 m) 2001 2002 2003 51°34'49.6N" 5°01'05.5E"T6 (0 m) 2001 2002 2003 51°34'49.6N" 5°01'05.5E"T7 (0 m) 2001 2002 2003

Remarks Average Average Average Average Average Average Average

BIJLAGE -4-

Bijlage: Metingen Zuurstof curve. Borculostraat nabij brug, Tag 2001, bevestigd op brugpeiler. Tag 2002, Gesworen Hoek onder stalen hek, Tag 2003 Boxmeersingel overloop. Date Time °C pH DO mg/l µS/cm mbar Latitude 31-8-2011 9:12:18 14,03 6,51 2,51 329 1011,4 51°34'47.8N" 31-8-2011 9:50:24 14,88 6,41 4,78 254 1011,7 51°34'49.6N" 31-8-2011 10:02:44 15,15 6,27 4,05 240 1012,3 51°34'52.7N" 31-8-2011 10:53:25 15,72 6,49 5,88 225 1012,5 51°34'57.0N" 31-8-2011 11:07:12 15,61 6,62 6,14 212 1013 51°35'00.6N" 31-8-2011 11:51:11 15,78 6,63 6,4 225 1012,2 51°34'56.4N" 31-8-2011 11:53:57 15,67 6,43 5,81 229 1012,6 51°34'55.4N" 10-10-2011 8:28:22 13,66 7,72 5,88 246 1011,5 51°34'55.9N" 21-10-2011 11:04:36 9,08 8,45 6,58 542 1022,4 51°34'56.1N" 21-10-2011 11:05:11 9,03 8,26 7,11 361 1022,4 51°34'56.0N" 21-10-2011 11:39:24 8,44 7,05 7,19 216 1021,7 51°34'51.5N" 21-10-2011 11:41:03 8,57 7,42 7,27 214 1021,9 51°34'51.7N"

Longitude 5°01'09.6E" 5°01'05.5E" 5°01'09.4E" 5°01'15.7E" 5°01'10.1E" 5°01'14.5E" 5°01'13.4E" 5°01'13.7E" 5°01'14.1E" 5°01'14.0E" 5°01'08.5E" 5°01'07.5E"

Locations Tags T1 (0 m) T2 (0 m) T3 (0 m) T4 (0 m) T5 (0 m) T6 (0 m) T7 (0 m) T7 (15 m) T6 (25m) T6 (20m) T1 (80m) T1 (40m)

Remarks 1 2 3 4 5 6 7 7 6 6 1 1

BIJLAGE -5-

TEMP_ID OBJECTID OWAIDENT OWV05774 416883 OWL18604 OWV05818 416682 OWL18471 OWV05135 416959 OWL18713 OWV06089 416781 OWL18672 OWV05121 416911 OWL18567 OWV06085 417003 OWL18685 OWV04879 416624 OWL18756 OWV05810 416580 OWL18541 OWV05814 416962 OWL18525 OWV06083 416885 OWL18626 OWV05128 416957 OWL18749 OWV05126 416843 OWL18531 OWV04861 416954 OWL18659 OWV05140 416835 OWL18730 OWV04877 416598 OWL18722 OWV06088 416970 OWL18676 OWV05767 416961 OWL18623 OWV04857 416952 OWL18661 OWV05811 416831 OWL18539 OWV05812 416832 OWL18520 OWV06086 416917 OWL18679 OWV05130 416803 OWL18705 OWV05147 416912 OWL18688 OWV05824 416840 OWL18639 OWV05132 416653 OWL18714 OWV05145 417663 OWL18543 OWV05776 416884 OWL18550 OWV05144 416807 OWL18555 OWV06095 416767 OWL18549 OWV04862 416652 OWL18658 OWV05139 416749 OWL18728 OWV04873 416838 OWL17873 OWV06090 416965 OWL18667 OWV05145 417662 OWL18543 OWV04870 417809 OWL18716 OWV06096 416737 OWL18540 OWV05773 416579 OWL18595 OWV05148 416829 OWL18691 OWV05772 416894 OWL18601 OWV05134 416806 OWL18703 OWV05819 416969 OWL18618 OWV05761 416993 OWL18608 OWV05820 416966 OWL18652 OWV06092 416886 OWL18552 OWV06087 416815 OWL18683 OWV05143 416574 OWL18739 OWV07637 416839 OWL18732 OWV06081 416925 OWL18648 OWV05771 416916 OWL18605

OWANAAM Moerse Pad Stadswater Buitenlust Tilburg Kruiningenstraat Geffenstraat Lombardijenlaan Geesterenstraat Dongewijk Moerse Pad Moerse Pad Drielstraat Lombardijenlaan Markelostraat Hoevelakenstraat Melickstraat Ruimelsingel Grubbenvorststraat Langendijk Haaksbergenstraat Moerse Pad Leidschendamstraat Geesterenstraat Campenhoefdreef Huibevendreef Domburgsingel Knegselstraat Leidschendamstraat Besoijenpad Vijver Tuindorp de Kievit Brummenweg Hoevelakenstraat Mantingestraat Koppelleiding Gorsselhof Leidschendamstraat Vijver Landscheiding Brummenpad Moerse Dreef Donkhof Moerse Dreef Kruiningenstraat Bakkumstraat Langendijk Dronrijphof Batenburglaan Geervlietsingel Milsbeeksingel Marlestraat Dalfsenlaan Moerse Dreef

Oppervlakte (m2) 3786 10433 1276 738 4069 844 4738 3161 519 1374 1778 1501 1091 4252 3329 711 1416 8136 379 7199 837 1806 1671 1270 1302 1159 923 16422 1047 1277 1528 6056 596 176 4146 1059 4125 1357 1838 1710 1419 3453 1059 492 1286 1444 34620 899 1693

OWV05125 OWV04878 OWV05151 OWV05149 OWV05127 OWV05769 OWV05813 OWV05441 OWV05823 OWV04868 OWV05816 OWV04864 OWV04860 OWV05768 OWV04858 OWV05122 OWV05152 OWV05133 OWV04880 OWV05765 OWV05817 OWV05124 OWV04859 OWV05142 OWV05809 OWV05770 OWV05141 OWV05136 OWV05764 OWV05763 OWV05150 OWV04869 OWV05443 OWV05822 OWV05762 OWV05766 OWV06082 OWV05131 OWV04870 OWV04875 OWV04863 OWV05442 OWV06091 OWV05821 OWV05138 OWV04856 OWV06093 OWV06094 OWV05129 OWV04870

416828 416736 416575 416576 416596 416830 416819 416665 416581 416650 416590 416955 416560 416915 416868 416978 416654 416805 416814 416914 416643 416956 416953 416572 416664 416578 416573 417777 416876 416577 416960 416825 416656 416756 416623 416913 416996 416804 417808 416826 416739 416655 416926 416964 416981 416827 416841 416777 416958 417810

OWL18521 OWL18750 OWL18697 OWL18694 OWL18741 OWL18635 OWL18522 OWL18674 OWL18640 OWL18763 OWL18477 OWL18574 OWL18665 OWL18606 OWL18680 OWL18565 OWL18696 OWL18702 OWL18757 OWL18609 OWL18481 OWL18529 OWL18664 OWL18729 OWL18545 OWL18634 OWL18731 OWL18745 OWL18619 OWL18610 OWL18699 OWL18762 OWL18611 OWL18638 OWL18612 OWL18624 OWL18645 OWL18704 OWL18716 OWL18719 OWL18573 OWL18630 OWL18666 OWL18651 OWL18744 OWL18761 OWL18558 OWL18553 OWL18759 OWL18716

Moerdijkerf Ridderkerksingel Damwoudestraat Reeshofdijk Lombardijenlaan Burg Bar v V t Voorstwg Moerse Pad Dubbeldamstraat Doesburgstraat Vijver Oldenzaalsingel Stadswater Buitenlust Tilburg Lombardijenlaan Heereveldendreef Burg Bar v V t Voorstwg Heereveldendreef Leendestraat Duurswoudelaan Campenhoefdreef Dongewijkdreef Boskoopstraat Stadswater Buitenlust Tilburg Lobithstraat Heereveldendreef Mispeleindsingel Moerse Pad Dongensekanaaldijk Middeldijkdreef Stadswater Bijstervelden Tilburg Bakkumsingel Beuningenstraat Dalenstraat Vijver Oldenzaalsingel Groenlostraat Doesburgstraat Bunschotenstraat Breukelenstraat Dalfsenlaan Kralingenstraat Vijver Landscheiding Ravensteinerf Harlingendreef Galderstraat Langendijk Dokkumstraat Middelrodesingel Oijensingel Langendijk Brummenweg Noordeloosstraat Vijver Landscheiding

2414 3341 683 213 1065 595 3650 2959 1042 1445 6291 3103 1758 4994 2689 1406 986 2027 7445 1451 2784 1302 1037 5287 1662 1320 2140 8673 3495 1725 754 2259 782 851 532 2568 831 1291 1677 13139 1284 629 3644 253 1100 2125 1442 634 2986 563

OWV04876 OWV04867

0 0

500 2359 278585

BIJLAGE -6-

we

g

eg

ge

Ge sw o

n Do

r en

ho

lo ib He

w se

ek se

em

ew ns eg

Rouwveldenseweg

at

ep e at rs tr a He c to

g we ek se ho r en

ep e Sch

we

t tr a a as Rh e

1

str a es He rm

ad np do se i

29

6

pa

d

27

de

01

rk e Be 28 15

28 01

4 22 01

6 5

22 01

22

01 OV K 31 15

of sh an om dB

f rie Go d an

n twe g

e nla a Kruid

Kruiz e mu n

Kruid

e nla a

n

e nla a

n

okweg Bies lo w eg

h of

K am

at lt stra

W it s ieba

t

K oba

an

tr aa ers Um b

in tp le Pale

tr aa

t

t

Te r ra h

de

nP

n ts

ow

tr a a

B ad

e ll

t

l aa

en

P ow

n

e llla

an

abe

Ba

Am a ra

Cin n

t

r ho

f

ers

al t s t raa

Ter rah o

f

of

art

Ind

la a

tr a a

t

n

an

ig o

n ts

h of

Am a ra

Lila

f

Salie

h of Salie

in tp le Pale n ba a r aa

at

n

Lage

K ob

Um b s tst

Ho p w eg illeho f

eg Ho p w

t

it sie eW Lag

lllaan

Ver rie

eg

h of

tr aa

a rs

eva Re in

aat

ve n

l aa

Ho pw

Ro ze m

ar ijnh

of

Vlier

la an

Me liss e

t

eg

l en

ss tra

sh o la

Salie

t

at oo

Er en

rv ae Se ke

eg w en

tr aa

tst ra nC

An en

vaa rs

f ho lst to o

ns

Marie Koen enlaan

en

la

an

Zw

ar tv en

se w

M ar ie

eg

Ko

en

am Bl na

An

Ko

an

an

sh

Re e

of

sh o

Wandelbos

eg

om

an

eg

khof

se w

dB

nl a

w

n P ow e

Ho nd

Fra

Ro la

rs l a An

rs l a te u

an rs la te u

f rie

ne

M ar ie

an

Kruid

okweg

Kruide

hof

sstra at

f t

Go d

oe

B ade

t

Hu g o

an

te u sh o

aat

s tr aa

fd ij k

Zuring

an

n a nlaa Eren

Au er v ae ke S

Alt ev e ers tr

v een

sh o

eK

am

ons t ra a

ons t ra a

Re in e vaa rs tr

n

ar tv en

Anke

at

Au

ar on

t

Ma ri

Bl

nla an

of Anijsh

an Ho fl a

Ge nti a

Dr a g

Dr a g

e nla a

fd ij k

Zw

s tr aa

Re e

Bies lo

Bies lo o

Miered ikho f

f

an

of ot h

n

m an

v een

at

Au

f

ho

We sse m tv an

van Vo o rs

p ad Anke

Co n

t to t

st a n

Voo rst w e

g

Wolv eg

astra

at

at

at

v een

B ur g. B

Witte m str a at

fd ij k

na

Kruid

khof

Ga nz eri

an

astra

Fran s

An

An

n

nl a

Wolv eg

rs l a

e nla a

ene

at

astra

te u

rs la a

Ga nz eri

Re in e

n rs la a Aute u

ef ertd re G os sa Ge ert en

ree f Top N aeffd

Baron Burg .

ree f

Aute u

Kruid

twe g

Ko

astra

at

Wolv eg

astra

f

lllaan

Au

an

astra

sh o

f

f

Kruiz e mu n

se w

Ge ert en

n P ow e

nla an

Ho fl a

He em sthof

B ade

eg

Zw

rk delpa to t Vo van V o ors t

Top N aeffd

Re e

ldijk

w eg

of

f

okw

oV er r i es

de lho

G os sa

K w en

s lo

Hu g

f

nl a

Wolv eg

Wolv eg

Zuring

f

er ho Lepelk ruidho

f

nlaan

de lho

v an S che n Art hur

eg o rstw

Wijnru it

g ho

Ge nti aa

K w en

t s tr aa Diste lberg

fd ij k

of

w eg

inhof

Zurin

He em sthof

Ma rjo le

ete lh

of

an

w eg

eg

kruid h

Wijnru it

tte w

ef

Pl a

Do ve n

ertd re

Dwing e

Burg .

loostr a at

Baron

Jo ze f

Ho fl a

Wijnru it

Dillepa d

eg

ef

aat

hof

d enw l B od

Bilzen

hof

g ho

Ho flaa n

Anijsh o

Kruide

Zurin

g

an

we

Zuring h

Ho fl a

en

Miered ikho f

Zuring

Seld

an

dd

kweg

rhof

id la

Bo

eg

re l

Kare

eg van V o ors t

Dwing e

to t Vo

La Joze ng e n f Pl a di j k ttew

kweg

okweg Bies lo

Bieslookweg

Ba rg . Bu K

Ka

IJs k ru

k

nw

Seld e

Dillepa d

di j

o rstw

loostr a at

tr aat Dida m s ns tr a

De urs e

U0

eg to t rs t

va n ro

n en

rn hof

at

KD U 0 Do rt h str aa t

aat ve ens tr Diep e n

OV K

30 15 U0

Borculolaan KD

at st ra en gr av de Bo

4 21 01 ng

el ar

de

Bies lo o

Bie

Ho fl a

15 U0

OV K

OV K

OV K

29

6

118 3

2

01 3

21

01

O VK

at st ra

6 Ba flo 21 01

OV K 34

rs tw

at

9 21 01

OV K U0 KD

rgen s traa t

Drieb e

La

d Bo

sek ana a

epad

eg

la an Da lf s en

37

OVK 0 12

155 2

la an Da lf s en

ad

ve enp Diep e n

uwstr aa t De lf g a

15

at orstr a Dreis ch

aat hor str Dr eis c

Do es b

Do nge n

Vo o

in le np

7 21 01 OV K

p stra Ge nn e aat urg str Do es b

aat urg str Do es b

aat

urg str

KD

KD

28

2

U0

ijk st ra rg e

m el st ra

at

Bu

at

Be

m

at st ra en ot ns ch

2

22 O VK

Be

9 28

01

m al se

at ns tra ile Be 01 O VK

hof Ge me rt

aat 3 0155 KD U

Drim m e le ns traa t

ur

at

des tr Do en ra

str aa t De ld e n str aa t De ld en

nr o

OV K le rs e Bo

st ra ss e ni

Br ui

n r lo la a

Dinx p e

rlo la a n Dinx p e

Bu

at st ra

an la 2 54

01 U

KD

tr aat Ga ld e rs rlo la a n Dinx p e

t Do kk u ms tr aa

of

KD

27 15 U0 KD

KD

OV K

U0

OV K

152

01

6

28

5

62 15 rg

bu Ba

6 25 01 O VK

nh of Gies s e

n Grons veldla a Dish o ekh

hof De urn e

Kort g

n hof

at

32

Wi lle

3 156 KD te n

at ks tra ro e eb nn

an Gron s veld la

an Gr on s veld la

la an

Da le n stra a t

U0

KD

U0 g we en m Br um Be

bichts tra at Greve n

bichts tra at Greve n

Du urs w

oud e

Du iz e lstraa t

De in u m

aat r gs tr

Po

4 57 01 OV K

g we en

125 8 OVK 0

lhof Go rss e

aat Grijp s kerks tr

tstr aa t nvo rs Grub be straa t

kh of

ofDo n Do nk h

93 011 OV K

m

en m

158 5

OVK 0

Br um

t

n straa

Ga rde re t n straa Ga rde re

at n stra Ga rd e re

renstr a at

Ge es te renstr a at Ge es te

011 OV K

Br um

g we

158 8 OVK 0

straa t Giek e rk

straa t Giek e rk straa t Giek e rk

83

118 2 K0

Klink e nbe

en es tra at

11 8

77 015 OV K 58 8 U 01 KD ef re D rs e M oe ef re D rs e M oe

U0 15 6 7 OVK 01 veld 58 en dr 7 e ef

He e re

KD

dre ef He ere velde n

dre ef He ere velde n

111 1 OV U0 KD

en es tra at

t s tr aa m enie Krom t s tr aa m enie Krom

ad ac htp K oew

Hu ib e ven dre

elrad

15

Vo o

es He rm

0 57 01 OV K

6 58 01

OV K

59 0 r gstr a at Hu ls be

at r gstra Hu ls b e r gstra Hu ls b e

Kort g

an re nla Kaste

en es tra at

at nstra inge Kruin

inge n Kruin

Bing

U0

rie Ma

Witte m str a at

OVK 01

4 0158 KD U lstraa t ars pe at

lstraa t ars pe Ho og k

f re e efd He yh o

aat ijks tr Kalk w stra a t

Kort g

aat m s tr Kollu

aat ijks tr Kalk w

Ho og k

nisse Ho nte

str aa t nisse Ho nte

aat ens tr ber g Ha ak s

20 1 OVK 01

str aa t

str aa t Ho lt e n

str aa t Ho lt e n

plein Ha tt e m

3 24 01

ad aa lp

rielstr a at

Kerk d driels tra at Kerk f n der Warm o

at

OV K 86 15 U0 KD

aat 52 6 OVK 01

3 0158 KD U

n m laa Hilleg o

lak en Ho ev e

t s tr aa lak en Ho ev e OV K

a sw Kla

20 6

OVK 01

rlaan r svee Keiz e

rlaan r svee Keiz e

Lie sv elds tr

straa t

n Lombardijenlaa

Lunter enstraat t s tr aa lak en

Ho ev e s tr aa

t

straa t ope n Hind elo

straa t ope n Hind elo

gen s traa t Kralin

Loch em

n dstr a at sterl a Lem

He te re

at n stra He te re at n stra He te re

20 4 OVK 01 aat s elstr K neg

str a

34 11 8

58 7

Leidsche

Ledea

ndam stra

cke rs tr a

Leer t aa er s tr m m Le

06

at

at

sum s tr

aat

Leim u id e

nst r

K D U 01

aat

OVK 0 15

68

OV K

dstra at Lexm on m m t

aa er s tr

5 53 01 OV K 16

U0 KD

at

58 01

estra a nvo ord Lic hte

Le

Lee

at n stra

nens He rw ij

tr aat nens He rw ij

tr aat r dijks Kind e

t o ude Katw

at n stra lh ave Kete

at n stra Woer de

OV K

Me d

t

straa t Lobit h t st ra a nd e

tr aat

Nijkerk s tr aat Nijkerk s

6 0161 KD U at n stra lh ave Kete

aven p Kete lh

Re eshofweg

Re eshofweg

g

ad em

em

K0 89 OV 15 U0 KD

at e nstra sc hou w Midde n

orps tr aat OVK 0 152 2

Midde nd aat orps tr Midde nd aat orps tr Midde nd tr aat Nijkerk s tr aat

at rpstra No otd o at str a

at riks tr a K am e at riks tr a K am e lein

s tr aa

stra a t Ob da m

Dongewijkdreef

08 8 OVK 01

ho

Ge sw o

ad bl i kp

62 15

t Ma riek e rke str aa

arn is s traa t

at rn is stra

Midde lh

Midde lh a

at rn is stra Midde lh a

t es tr aa

Milling e rp t do

5 No o 24 01 OV K

OVK 0 1160

Oploostraat

Dongewijkdreef

011 18 OV K

Oudenboschstraat

Oudenboschstraat Oudenboschstraat

Ossendrechtstraa t tr aat Olststra at ee sts Oe gs tg

Re eshofweg

4 01 16 O VK

r en

Me d

5 55 01

OV K

90 15 U0 KD

t Ma riek e rke str aa

str aat Ma rke lo Ma asb re

nstra a

t

tr aa ens er g Ma alb

bl i kp

01 OV K at str a

Ho ge W it siestr a at t Ho ge W it siestr aa

t enpa d

an nl a dije Lom

Lombardijenlaan

KD U 0 at

ek se

55

3

OVK01601 KDU01591 d Ma rke n

Ho ge W it siepa

Ma stw ijkstr aa t

Me rse lo str aat Ma lisk am pstr a at pstra at

at am s tr a Mu nte n d

t s tr aa Me ge n

bar

Ma alb erg

ad Mo ok p

Ho ge Wit sie stra at

OVK01148

Mo ok str aa t

f enh o rg ele Mu ns te

Ma lisk am

at tstra at Ma nde rvee ns tra Mijdre c h

k ar ez ep 01 M 15 a a rh 1 e

9

O VK

5 60 01 U KD

hof

1113 OVK 01162

Ge sw o

rs dij k

99 OVK 0 15

at at Ma nde rvee ns tra

at ellestra

Mo erk a p

m da ck en ni M on

01 14

OV K

at st ra en M eg

Ma ld en

hof Ma ld en

Ma nde rvee ns tra

s tr aat re nland Mijnsh ee at st ra

5 01 14 OV K 04 16 U0 KD

Me gen s tr aat Mo rr a hof of Mo rr a h OVK 0 1158 str a en m Om

Ommenstraat 1 148 U0

ijkstr a at Vre e sw

str aa t

7 KD

ene

ijkstr a at

aven

22

Ko

Vre e sw

k

OV K

03 16

K0

92 OV 15 U0

Minne rt sg

KD

a st raa t

st raa t Ma rss u m

t Me lick str aa OV K

an Bijsterv elden la O VK O 118 VK 2 11 4 82 7

3 32 30 U KD

K D U 00

05 8

OVK 01 1

27

Scharw

Scharwoudestraat

KD

d ijkpa Vre e sw

rs dij k

60 01 OV K

KD

ad burenp Mu nne ke

Sch

2

3 159 U0

tr aat burens Mu nne ke ad r gp 3 01 13

03 16 U0 KD

t Me lick str aa

0 OVK 20 23

ra a t est oud ar w Sch

oud es tra at

lerf Scherp

K D U 00

ep e

OV K

be

e rs

Mi ng at r gs t ra be e rs

Mi ng

OV K0 11 40 Me lick str aa t

at r gs t ra be

e rs Mi ng

nder Ma riaradevo 52 e ad en Da le m pr om

So

aan 04 0 Spaarnwoudel

delerf

Spru n stra a t sho o p Vro o m stra a t sho o p

Vro o m

at ls tr a aa nd ne

di j

01

El s sc h

at 59 01

Monsterstraat OVK 01 3

625 5 re n me

Schip

er f

luiden

laa n

KD U 2

laa n luiden Schip

rf Soe ststra a t ergen e Stee nb straa t Sloten

Monsterstraat Meliskerkestraat

t rgstra a

Rijsda ms tr aa t

tr aat

Ra am be

at urgstra Ro zen b luiden

Schip

Schip

luiden

Schip

laa n

laa n

laa n luiden

laa n luiden Schip Schil b erg s traa t

Stee ns elerf OVK 0112 5

Polluxstra

uv e lp Mo sth e

tr a a uv e ls

Mo sth e

Mostheuvelstraat uv e ls tr a at Mostheuvelstraat Mo sth e

55

OVK 0 11

Ro ld uc str aat

tr aat Ru urlo s

Rh oon s

el Ru im elsi ng

Ruim elpl ein an ur gla ke n b

S pa

8

ad

Mostheuvelstraat

t

Mostheuvelstraat tr aat 1 Re nswo udes 59 5 KDU01

elsing el

el Ru im el Ru im elsing

Ru im elsi ng

f Ru im eler

Ra ndwijk st ra at

laa n luiden Schip 26 OVK 0 11

005 2 KD U 0

en zee

erf n st e in Ra ve

OVK 011 3

Ra ve

OVK01128

aan Re ness el aan Re ness el

625 6 KD U 2 o nklaan Soerend ef Da le md re

Mostheuvelstraat

Mostheuvelstraat Mi sp ele in d pa d Mostheuvelstraat

Lange ndijk n st e in

erf

Burg emeester Letschertweg 51 OVK 0 13

Ve e

t

eg

tr a a

n stra

at

iks

ew ns

nn

d

at

ra st

Bu

pa

o

ge

Dr on te

at

B

en

d le Ca

ra st

on

en

Be

e od

av gr

d ra

t

t

a ni

bi Al

ng

ds tra

at

el

a tra es

i as t r aa

at

at

La

ar

m he ic us

ra st

don

tra ns

ra st

ng Bi

OV K

rie Ma

Anke

nstra

at

on

eg

ee

s rta

tra

at

54 9

155 0 De ne k am p straa KD U 0 t 155 1

rf

Arce

tra ns

bi Al

sw

154 8

ls w

o bi Al

en

Bo

f

at

Wijbo sc hs tra at

eg

n Do

r tj

ks tr aat

eg

eu

Spaub ee

ew ns at

G

Wilnis e

o bi Al

r te

8

Dijksh o D U 01

B

ee

Top N aeffd ree

rf

w se

Pa

ks tr aat

ge tra ss

eg

Spaub ee

n Do

sw

lla He

en

str aa t

at

n Do

n ge

r tj

uten

eg

a str n va

to

eu

Vier h o

ew ns

ia st He . rg

on

t rs

eg

G

uten s tr aat

ge Bu

r Ba

o Vo

tw rs oo tV

r te

Vier h o

n Do

at

ad

Pa

sh o

od

an m

21

53 0

KD U 0

De lf s h

ve ens tr

hr

ra st ite

tp as

at

ak Br

Vlijm e nstr a at

r ke

tr aat

ak

in dses

n le

Hu lt en e

Se

an m

ro pstr aa t

eg ak Br

Vlod

ew ns

at

at

at

ge

e rt weg

tra ss

tra ss

n Do

6

5

KD U 0

23 4 K

38

Do rt h str aa t

Diep e n

He

d

an

a str

pa

L etsch

at at

lla

lla

ia st He

ite

OVK 0 1

tr aat

eg

od

OVK 00

stra a t

w se

hr

ein ds es tr a

tra ss

tra ss

Pa Pa

an m

01

Driels traa t

OVK 0 12

sb

g er

Ap

eester

lla lla

eg

Pa

ew ns

r ke

Albio

at

rgs tr a

le

k na

tM

7

el

rg

d

tr a

enbe

eg

28

Diev e rs

OV K

f

B

c or

la

Pa

ds

rgsing

Drun e n

tr aat

rg

ak Br

Hu lt e n

Pa

ge

an m

Kron

w

01

k

lenho

Do orn singe l

Ap

l ve

Burg em

at

at

n Do

ak Br

di j

VK O

0

12

o ul

VK O

53

at

7

88

Dr

e rn

Do m b u

er

g

rs e

rs e

at

Dron g e

en

we

Ba

ad

at

ra st

at

eg

01

53

tr a

pp

at

tra ss

ra st os

at

eg

e

24 2

Diev e rs

ng

Dreu me lla an

Do orn singe l

stra a t

155 6 Hu ib e ven d re ef OVK 0 124 0 OVK 0124 1 Do kk u ms tr aat KD U 0155 7

21

Bo

tra ps

ds

d ro

ra st

lio He

es Ar

tra ss cle ra He

ew ns

Vlo

os

at in M

Ca le

Mo e

l ve

at

in M

ra st

ge

55 5

KD U 0

OVK 0 1

La

gse

e rn

D U 01

sb

ew gs

d in ie He

dses tr a

at

es Ar

n Do

122 8

Drun e n

rg

Ba

OVK 0

01

U

01

an

at

23 0

23 2 K

KD

oo sk

U

rk

OVK 0 1

at

O VK

KD

tra es

stra a t

at s tr a da m

OVK 0 1

m el st ra

n

pa

Hu lten e in

at

0

m

B

gh or

e ar

an

lo

at

ra st

n ve le

ijn Du

e

54

B Be

a

la rk pa

d ra

dses tr aa t

at

ra st us

01

uu

s al rm

l en

an

u rc

Hu lten ei n

tra ss

he

U

ber

Mo e

el

l bbe

41

la rk

at

KD

Dreu me lla an

aa t

15

a Bl

an

um r ic

pa

VK e O m ox 8 B 0 53 30 01 01 U K KD OV

at

ra st er

Bo

and str

U0

un

2

ng Bi

at

lio He

et d in ie He

3

54 7

Du

1

rf

Wolv eg

an m

KD

Be

21

at

54

154 6

p ad lda m

29

01

ra st ke er ek

01

Ge me rt

22 1 K D U 01

01

f

ra st al

t

ile OV ns K0 tra 12 at 93

29 2 KD U 0

stra at

ms tr a a

an

ee

da

Du

la

Dr

gg Bi

Do kk u

U

Be

rg

at

rs e

en

t

KD

4

at

g in

ra st en

Mo e

153 3

155 8

29

22 0

bbe

155 9 Dre c hte rl

Drun e n

6

ns tra

O VK

o

at

45

tr aat

29

01

ile

bu

nr

n

B

ra st um k ak

KD U 0

Do kk u ms tr aa

d

at

OV K 01

Be

te n

e rk Be

aa

l

15

OVK 0 1

Ba

l de

de

m

O VK

OVK 0 1

an

ro

d

oe Bl

pa

KD U 0

st ra

B

n ke er

Pa

U0

iz en

at

w

rs e

aa t ardstr

m

ie W

e

hu

st ra

rd

Mo e

KD

nt

la

le

a Ba

n aa

at

Bols w

rs u

rg

rs e

w ou Br

sh er

ra st en av

ad

at Gie s sens

ad mp

OVK 0 1197

KDU01109 KDU17403

Be

OVK 0 1195

Do ld e

bu

Bo

at

at

l

ld Do

st ra

lf

ra st

ge

straa t

le

r st ijk

t aa

Be

d el

in rs

ef

rs e

at

Boxm eerp

ns tr a

KDU01560

KD U 0

B

j oi es

ra st en

ee

Hu ib e ven dre

eg

6

OVK 0 1

el

u ers

ew gs

57 1

aa t n st r

Bo

te n

Moerse Dreef

Re e

F

Wilnis e

Ba

e rb te Bo

ef

Breskenspad

at

3

e rb te

Se

ijn Du

xm

De in u m

ide em u

58

Bo

er

rgs tr a

tra ss no

rg

Bo

at

u in la

01 16

OVK01173

Ge n

De es tstra a t

01

rg

sb

los tr a

at

Wilnis e

enbe

s no

g er

ijn Du

Weer se

los tr a

at

OV K

56 9

OVK 0 1198

Kijkd

O VK

Dr e

9

at

Weer se

los tr a

n

le in

st ra

rs e

29

aan W est

los tr a

at

Weer se

in la a

64

ec ht

be

01

Weer se

los tr a

at

4 K ijkdu

tp

dr

en

at

Weer se

los tr a

157 4

ts

0

vli e

Mo e

ra st

str aa t

Weer se

119 VK 0 0O

etsing

44

VK O

str aa t

f

str aa t

0111

laa o sp enb

Bi er

re n

be

ijns Du

en iz

str aa t

nb urg

n der

f

chote n

k K er

Re esh ofd ijk

aat

ts

Ba

n ne

d

u kh

str aa t

Waar de

b urg

Warm o

n der

tr nk s

fd ijk

Ge erv li

Pa

0

nb urg

str aa Waar t den

Wijbo sc hs tra at

Kers

plaa bo s

8

57 0

157 2

ad

rs e

oe Br

nb urg

Warm o

k en K er

57

Gies s e

U 01

np

Mo e

29

0147

OVK 0112 3

n dstr a at

n dstr a at

sh o Re e

K

aat

ts

U 01

je

el

at

k str

25 7

so i

01

rgs tr a

plaa bo s

15

15

eg

enbe

k en K er

KD U 0

OVK 0 1180

re bo s ef pl a at s

KD U 0

rns in g

el OVK 0 1179 KD U 0 OVK 0 157 3 1174

dre ef

nd

KD U

eld o

K D U 01

KD

U0

Be

VK O

KD U

K er k en

KD

9

at

Kron

on Keld

20 2

an

eve

2

56

ng si um kk Ba el ng 9 si 53 um 01 kk U KD

u in la

Hu ib

58

01

an Kr

Ba

Kijkd

OVK 01

He ere velde n

01

rg

e rb te Bo

d

ra st el ek

at

Wijbo sc hs tra at

nb urg

an

Kron

Warm o

Kale

66

OVK 0 1171

Gieth oo

Pa

at

at

t

5

aat n str Ho r

d gpa

15

rs e

at

rgs tr a

t raa am s

KD

47 U 01

r nbe

me ns tra at

U0

5

k str a

enbe

u in la

7 120

7 Glim

KD

40

n bee

78

Kijkd

Kron

Wijbo sc hs tra at

Witb ra n tl

14

78

aat

d

17

at

0 OVK

15

4

pa

U

in

U0

f

Re esh ofd ijk

58

01

KD

rgs tr a

Klar e

Warm o

0

fdre e

U0

n le

s at

0 DU

57 5

enbe

KD

aat

8 KD

Ka

be

rg

a pl

0157

U 01

en ple

20

s tr lwijk

bb Kra

end

r ge

01

OVK 0 1167 OV K 01 168 KD

n

KD

e lh av

an

nh oe

20

e ks b Ha a

ns tr

25 4

KD U

OVK 0 1175

aat

enlaa

81

u in la

01

K oo

OVK 0112 4

in n ple

20 3

Ca m pe

01

Ho rn str

t t r aa lens

6 Ge ndrin g

011

Kron

20 5

f

OV K

t

n

el

at

Kijkd

OV K

r aa i ns t

Ha e

09

enlaa

s tr a

Kete

1 125

012

He us d

OVK 0 1

0157

e

an

OV K

n

eni e

u in la

fdre e

at

n ad

Kijkd

nh oe

KD Kind e U0147 7 rdijks tr aat

OVK 01

es te

at

K

K OV

fd ij k

Ca m pe

s tr a

Bl ad

OVK 0 1

KD U

OV K

at

93

Mo e

a rt st r

sh o

OVK 01 5

OVK 0 125 5 Ho og land s traa t

n stra

OV K

OV K

OV K

d

e Ge m

Ha g

0

enlaa

st ra

Pa

n

1169

Re e

Ha aft e

in

elen

ek er

rs e

Bo

m ple

at

nn

aa

Mo e

n

tra ss

He us d

e Ha tt

Lo

ur gb

aa

k ar

157 9

n

OVK0158 9

nd str aa t

o

ew gs

F

nb

ur gb

n ke

at

nl aa

jn e

nb

0 OVK

Hu

ef

tr aat

de

Pi

jn e

ep

KD U 0

K OV

epa d lt en s

en dre

oeks

Ja n

Pi

o

t

od

24 9

ve l

Ap

Ja n

a ra st llo

nr

Ho og la

n stra

er

t

es Br

Ha aft e

Bi jst

str aa

e rk

0

He ra

d

1

0158

Pa

e

e nb

ak Br

n

rs e

56

KD U

Mo e

nb

d in ie He

aa

Be

straa t

g

at

at

a Kr

d

2

sch e rt w e

om Pr

eg

ur gb

01

46

161 5

OVK 01

Ha rlin g

ensh

mm

Hu lten ein dsestra

at

ew ns

ijk

ra st us

ge

e kd

he

n Do

nb

U

KD U 0

0158

ope n

tra ss

e

Bro

et

eg

jn e

KD

ad

KD U

Lie fk

92

t

52 8

t

Ap

ra st llo

er

k

str aa

ijenpa

e ndij

t

Lim m en st ra

g er

e an Kr

Beso

s tr aa

la al

d in ie He

Pi

F

2

OVK 0157 1

me

npad

Ja n

t

152 7

nb

an Kr

sb

o ude

a str a

Kro

tr aat

He ra

KDU01585

015

loosp

aa

at

ijn Du

0 OVK

Hind elo

at

e

tra ss

e

Lee

ijk

ee sts

2

laa ts

Oe gs tg

Od ilia pee ls tr aat Oc ke nb urg erf

t r aa k st

p ro o ef

urg erf

OVK01573

fd sh o Re e

Oc ke nb

Obdamstraat

rm He

d

n

at

r gp

at

Dalemd reef

Pa

KDU2625

K OV

s tr

k Lee

L et

at

P

in d

t

tra ss cle a r He

ie He

tr aa ses

str aa t

estra

at

eg

t

Lis

o Kr

e

a s tr a is se

Lang

He ez e

ra st

rt

ew gs

straa t

Luxw

OVK 01

Oldenzaalsing el

nl aa

nbe

at

dor p

L

Ha ve lt

Campenhoefdreef

at gst ra

de

Kale

nstr a

Loos

d sepa

Waar de

nve e

01

OVK 0157

h He y

ra st

r st bu

n Hu lt e

Waar de

Vriez e

K OV

4 59

rs e

t

12 011

Ob

m da

Oo

sepa d

str aa

KD U

ef

Hu lt e n

am

2

e dr em l Da

g

l

Mo e

25

at

enstr a at

es

a ta

de Ro

01

7

d Ol

n ls i

el

ge

str a

K OV

raa t

a za en

ur

aa t gst r

s in

m

n

nstr a

ch e

nlaa

nve e

t

Lo

t ere K as

Vriez e

8

an

Oij en

nd

ve l

om la

l

er

raat Loch em st

de

OVK 0 12

Waar de

t

st r a a

Bi jst

n

ls tr aa

of

g Hille

ndaa

nh

nlaa

t

Veen e

i ne

t ere K as

ls tr aa

160

du

50 12 K0 at OV ns tr a r ge

ndaa

U0

os

be aks Ha

Veen e

34

KD

er en

Lo

25 3

t

t

laan

015

U 26

r aa ns t

str aa t

ov en

KD

m Ha r

Woe rd

Koolh

60 7

r ge

OVK01410

f

st raat

OVK01408

r ee

48 0

f

08

ge

ijkd

K D U 01

f

01

sepa d

traat

140 7 OVK 0

OV K

s in

gew

el Overlang

pad

gst t bur Oo s

ts Ophem er

Volke lstraa t

laan

0 KD U 01

Op lo o straa t

elstraa t

Hu lt e n

tb Oo s

Om menstraat

ov en

OV K

i ds ch e

at

No or de

g Ov erlan

traa t rec hts

aat

k pad

09

Vord en

Koolh

156

be aks Ha

s tr er t

nd Os se

em

ad aijkp

014

ls tr aa

str aa t

stra a t

OVK 0

55 9

Le

a str

h Op

Oij en

aat

Sch

g t bur Oo s

K OV

ndaa

Vord en

laan

at

m

at

Do n

Oo sterbeekstr

ad aijkp

79

traat

S nee

d

str aa t

Voor sch o te n

ov en

laa n

k

f

pad

epa

Vord e n

Koolh

ad

e ch

tr a

lr o

e kdr e U

4 01

Oo sterb eeks

S neek

oud

Velps tra at

rveld en

Lunt

s tr aat

161 K 01

Op lo o straa t

ud O

t

s en

t

n

es

t

Nis te

ewij

7

bl i kp

str aa

l aa

od

aa

n

aat

g Do n

45

em

OVK 01

tr aat el r

s tr os ei

Nisp e nstr

He ra

Midwolde pad

lde plein

t

eets traa t

wijks

el o

aat

e str a

tr a a

rm He

ije n

rd No o

rd

lein

l ikp ftr Ni

Nisp e nstr

ikp Nif tr

e ndij

st Ni

o No

a om b

r dije

tr aa

Me d

ar d

Lang

t tr aa e ls i j ns N 3 61 4 116 U 01 K0 KD OV

n nlaa

ens

Millin g

Me ers se n

plein

at

de

rwold

as

d

mb

p koo

s tr a

r Na a

er g

13

158 1

t

Pa

en

at

alb Ma

Nu ns p

aa ns tr

Me n te

Rh e

Lo

at

rs e

Lo

16

Mo e

e plein

OVK 01520

OVK 0115 KDU 4 0

52 5

U0

4

6

3 KD

7

12

01 14

11 5

VK O

KD U

0160 9

16

OV K

at

14 01

Midwo

1 OVK 0

rf ijke erd Mo

U0

01 U KD OV K0

ns tra

Midwo ld

52

le

1 61

55 6

OVK 0 1

01

M ec he

ar k

k

0161 0

KD

e ndij

6 3 KD U

OVK 01552

Me ijels tra at

at

ees t er

er

d

nplein

xs tra

ud O

rt aa st

at

sb

pa

0 0115 OVK

t

61

Bijste

K OV

eze p

s tr aa

OVK 01 5

llu

B ur g em

i M

tra ss cle a r He

tra és

d pa

t en

aat

ns tr a

L

t

Da le md re e

aat

57

1 OVK 0

st raa t

e ez

Ma rgra te

len str

Me ge n

den

01

ar w

aat

OVK 01 5

OVK 01 5

e Me ch

e rh aa M

t aa st r

a rgr Ma

uw Nie aat

at

at

at

on

l

l

k

Sch

velds tr

velds tr

kst ra

Po

ra st us

ijn Du

Mi

ht ec j dr

Od oo r Va rss e

in

ra st us

ph

ge

n

t

g

d in ie He

4

>

e rs

ge

sin

laa aan

jk

Pe

sin

de

en Re uve rl

l di

eg

lr o

Ma arh e

KD

tra at oud es

a ks tr a d ewij

ad aijkp

aat

at

aat

n

ld ve

27

Scharw

d st raa t im pe lv el

Sch

kst ra

elstr

o ekple

er

014

aa

Ze

ew gs

o mm

jst Bi

K OV

Ca sto Ca rs t sto r aa rp a t d

er

de

r Na a

6

an

Midwolde

lr o

de

Na ar de

e ls tr te rs

ns ek

in

e ndij

n

st r a a

gel

Schelfhorst straat

Scha

ge

le kp f

at

4 11 K0

ree

M id

de

at

sb

Ma stw ij

Ma a sb

el

M id

ew ns

jk

oe g sin ek

ei

at

n laa

me ers in

sch e rt w e

om Pr

ge

l di

el h ss Mo

pl

n Do

aa

at

st ra

a str

at

OV

d ijk

n te i re s

ks tr a

e ld

e Me

ge

elde t er v Bijs

45

an

Mo sse lh

2

dd Mi

in n

jk 01

Do n

e lsb Mi

pl e

tin

str a

ijn Du

of

02

M ak ku m

4

K OV

ns ek

Ma stw ij

um kk Ma ei

Ze

at

ge

um s tra at

14 01

ho

eg

tra ss

at

U

6 01

h ek

en

w

eu es

tr a

K OV

pl

w es G

or

se ek

Th

ns oe

Ne

at

Schagenstraat

S

str aa t

Do n

aat

e lsb Mi

di

S appe

L et

at

re

01

at

en

st ra

ees t er

tra ss

bu str a

br

ss es tra

ng

el d

aa r sb e rg e n

straa t

llu x

at

ke M ar kn e M as te n 56 11 K 0 Me lic OV k

elstr

OV

asv

ks

B ur g em

eg

eg

eu es

tr a

ne

OVK01134

16

n

da als tr aat

swa a rd

Po

ns

n Mu

tra at Middelb eerss

M an

La

aan

S neek

aa t

f

jk

re

at

at 45

KDU0021 8

ar str lkh a Scha

l di

bu

tr a

ra st

at

aa

ke

ns

ne

re

U0

M ak ku m

n

straa t

an

3

KD

OVK 01157

aa

or

en

e ho

ew

w se

Th

bu

un M

ke

le ar M

aa ml ku

e

Sa

Sch

Va lk e n

OV K0 Me 1139 lick pa d

o mm

n Re

S neek

ns ek

Lang

Da le md re e

Va rik str aa t

01 14

35

t aa

Sch

Schinv e lds tr a

Voer en

Ma a sb

Riethovenerf

Watervlakte

r ste

tr ns

at

d

Da le md re e

tra at Me edhu izens

01

Me n ald

KD

jk

ijkpa

011

di

Aan/afvoervak

enl

laan

da als tr aat

Scha

d

OV K

Lang

ou de

Duiker

kst ra

l ui d

ar nw

ijkpa

er f

ge l

O VK

S pa

ore n

en

roe

at

n Sc hi p

ge

OVK01453

gel

laan

s

Tilburg Reeshof

erk sin

at

f

at

o Ro

Susterenerf

er

Watersysteem

Ra

tr a es al t

Spaarnwou de

Scha

renerf

VK O

ng

Sm a lb

aa

erf

m om Bl

eg

at

Do n

ste rst raat

OV K

7

La

enl

eg

Rijks w

a str ijk

aan

Sam beek

de

Ou de Baan

at

at

Slee nerf

Stav

Va rss e

Veen e

ra st

st ra

aat

s

uw

kstraat

Slag ha

Va rik str aa t

an

jk

erg

Middenbeem

t

Rie ku t ho m ven la an e rf

Re uve rl

tr ech ts liedr at S

ov enla

at

ts tr a

Koolh

tr a

Re n

at

Schoo nhovenerf

d

velds tr

di

05 1

Va lk e Va lk e nswa ard s tr nswa ard str aa t aa t

Va rss e

ols

l ui d

13 01

ls oo rf ch ne ve o ho Ro Riet

Ridd erk

r ech

ijkpa

a str o ld

jk

Misp ele indsin

aat Me tslawier str

s de

at

gel

el

Sonerf

Scha

sd

l di

Mids lan dstra

Middeld ijkd ree at Milheez estra

Me ddos traat

at

at

erk sin

Slied

ijkpad

m

tra ks on

aa

tra Mu ggen bergs

at

at

rw in e Ru

e Re

2

Ridd erk

de

ho sc

at

le ar M

en

3 11 K0

Sc hilb

Sit tardh of

Voer en

Rijks w

ng

K D U 00

tr a ld s

Sc hi p

ijk sing

tr a

a str

s tr aat

Scha

de

wo er

Schijndelstraat

F

m er Blo m

La

lein

straa t

Stee nw

K OV

lte

e ds

7

OV

er f

f

nb

a Ra

Spaansehoe

in dse

ein

lde ho

2

a Ra

S neek

e rwo

ste Ru

gs ur

n

Sche

45

an

at

a mla ku

ro ek

at

KDU0159

aan

ikoo g

at

n Re

ne Hu lt e Hu

n lte

ra st

in Ru

n

ier m o nn

e ve

tr a ns

at

aa

Dalemdr ee f

Wagen b

tra je s

enl

en

a str nje

at

Re uve rl

l ui d

Sch

tr a

s rg bu

at

Sc hi p

6

o Ro

hof

01

a tr a

9

Ru im e lp

Re uve rl

n

it Ru

at Mu llege nstra

raat enbeem ste rst

at

K OV

a str nk

of

ste Ru

o sd

Rit th em h

KDU0159

m

OVK 0112

Rit th em

tr a

ns ek

ne

f er

a alstraat

Rijkev oo rtstraat

es

ge

Mu nselstra at

tra at Me edhu izens

a ck Ro

a Ra

Re im er sw

sw

d ou

t

U01600 OVK01138 KD

in ste

straat

aat Me tslawier str

99

n

Ra nsd or p

aat

ee f Middeld ijkdr at es Milheez tra

Midd

an ck Ro

selaa

Rillands tr

0

ge l Misp ele indsin

en 9 4 Ra v

s Re ne

OVK 0113

Mu llege nstra

traat Mu ggen bergs

15

Reedijkdreef

Wierks tra at

rf

Mu nselstra at

at

15

U0

rtweg

rf

Ra vensteine

Mijnden straa

Mids lan dstra

ra st

U0

D 1 K

f

Ra vensteine

Rijper ke rkstraat

3

OVK01136

KD

14 01

ee dr ijk e ld

n Re

Wierks tra at

92

le ar M

K OV

Burg emeester Letsche

dd Mi

Middeldijkdreef

02

Do n

n Mu

OV K

w es G

m

4

Ho rn str aa t

92

at

Sch

02

rs dij k

Letost ra

jk

jk

ho

Polluxstra

ndijk Fla asse

OV K

Langendi

en

at

jk

e lo ib He

Flaassen di

or

eg

ra st er et

l di

w es G

w

m De

aa

u se

se ek

eg

an

e Th

dijk

ew ns

ns ek

at

p ers

eg

ge

ge

t os tra

t aa

Theseusstraat

lo ib He

w se

n Do

Le Do n

tr ss

Theseusstraat

Theseusstraat

Sche

em

0

50

100

150

200 m

PROJECTOMSCHRIJVING

Watersysteem Tilburg Reeshof

OPDRACHTGEVER

J. Samuels

OPDRACHTNEMER

GEZIEN

K. Jochems

NAAM

AFDELING

Geo-Informatie

VERSIE

VOLGNUMMER

FORMAAT

SCHAAL

1.0 A0

1

DATUM

06-02-2012

1:5.000

G:\FIC-GEO\Taakgroep Diensten\Kaarten en Analyses\Kennis en Advies\20120206_Pilot_Hydroventuri_Reeshof\gis\maps\20120206_Pilot_Hydroventrui.mxd

BIJLAGE -7-

PERSBERICHT – LAATSTE NIEUWS PROEF MET HYDRO VENTURI & VERGELIJKING ANDERE BESTRIJDINGSMETHODEN Ongelijkbladig vederkruid - REESHOF TILBURG.

Breda/Oudewater/Stevensweert-20-09-2012. In het beheersgebied van Waterschap Brabantse Delta is sprake van overlast door exotische planten en dieren. Exotische waterplanten waaronder Grote waternavel, Parelvederkruid en Ongelijkbladig vederkruid leveren voor het waterschap (lokaal) veel problemen op. Om deze reden doet het waterschap mee aan een grensoverschrijdend Interreg project (Europese samenwerking met Vlaanderen): INVEXO (INVasieve EXOten). Daarin wordt gekeken naar optimale bestrijdingsmethodes voor exotische waterplanten. In fase 1 (sept 2011) is in het kader van het INVEXO-Interreg programma een pilot project uitgevoerd in de stadswateren van de Reeshof te Tilburg. Op een drietal locaties in de Reeshof is de Hydro Venturi boot ingezet voor de bestrijding van woekerend Ongelijkbladig vederkruid (Myriophyllum heterophyllum). De pilot werd geïnitieerd door Waterschap Brabantse Delta en begeleid door het bedrijf Namicon B.V., Oudewater. Namicon is onder meer gespecialiseerd in het bestrijden van invasieve exotische (en endemische) waterplanten. Zij werken samen met enkele bedrijven al sinds 2005 aan de ontwikkeling van bestrijdingstechnieken, met daarbij vooral ook een scherp oog voor de kwaliteit van de aquatische habitat. Bij de Hydro Venturi techniek worden de woekerende planten door middel van waterstralen en lucht uit de waterbodem gewassen , waarna de gehele plant, inclusief het complete wortelstelsel boven komt drijven en vervolgens compleet uit de watergang kan worden verwijderd.

Het te water laten van de Hydro Venturi

Onderdeel van het pilotproject vormde de plaatsing op een van de locaties van een 8-tal bemonsteringskooien om na een jaar de teruggroei vanuit de waterbodem te kunnen vaststellen (fase 2). De kooien zijn alleen aan de onderzijde open en zijn aan de zijden en aan de bovenkant geheel afgesloten met gaas. Op deze wijze is te meten of teruggroei van de ongewenste planten komt door indrijven van fragmentatie (buiten de kooien) of door teruggroei vanuit de bodem (binnen de kooien). Op 14 september 2012 zijn de kooien gecontroleerd op teruggroei, onder begeleiding van Boute Ecologie & Water Advies (BEWA). BEWA heeft in opdracht van Waterschap Brabantse Delta in 2012 het INVEXO-Interreg Pilot-project in de Reeshof en bestrijdingsmethoden waaronder de inzet van de Hydro Venturi, traditioneel maaien en twee referenties gemonitord, vergeleken en gerapporteerd. Eind dit jaar vindt door BEWA een analyse plaats (fase 3) van de aanwezigheid en teruggroei van Ongelijkbladig vederkruid in relatie tot de waterkwaliteit, de standplaats en de toegepaste bestrijdingsmethode. De WUR Plant Research International geeft binnen de projecten inhoudelijke adviezen. Bij het openen van de kooien in Tilburg is gebleken dat er geen teruggroei van Ongelijkbladig vederkruid heeft plaats gevonden. In de kooien werd geen enkele Ongelijkbladig vederkruidplant aangetroffen. Ook de teruggroei van het Ongelijkbladig vederkruid buiten de kooien was zeer beperkt. Op de locatie Gesworen Hoek in de Reeshof was de bedekking op 14 september 3%. Daarmee is de proef zeer geslaagd te noemen! Hierbij moet opgemerkt worden, dat op de proeflocatie waar traditioneel wordt gemaaid Ongelijkbladig vederkruid ook met een lage bedekking aanwezig is. Op de referentielocaties waar niet is ingegrepen was Ongelijkbladig vederkruid respectievelijk lokaal abundant en lokaal frequent aanwezig. Conclusie: 2012 gaat in de Reeshof niet zoals voorgaande jaren de boeken in als een jaar waarin sprake is van extreme woekering van de exoot Ongelijkbladig vederkruid. De Hydro Venturi methode heeft duidelijk effect op de mate van teruggroei van de exoot, maar er dient ook rekening gehouden te worden met secundaire effecten zoals teruggroei van andere planten als waterpest . De Hydro Venturi is dus geen wondermiddel om schoon (stads)water te krijgen omdat er ook nog andere factoren kunnen spelen zoals wateren bodemkwaliteit! Bij het werken met de Hydro Venturi een is goed beheersplan op langere termijn wenselijk, op termijn kunnen de kosten van bestrijding daardoor lager uitvallen!

Reeshof 2011 – voor behandeling met de Hydro Venturi

Reeshof 2011 – na behandeling met de Hydro Venturi.

Resultaten en Bevindingen met de Hydro-venturi techniek als alternatieve methode bij de bestrijding van Ongelijkbladig vederkruid

Recommend Documents