Regioscan Meerhoven. ten behoeve van. Netwerkbureau Kinderopvang. Versie 1.0. Alkmaar, 4 juni 2010

“Regioscan Meerhoven” ten behoeve van Netwerkbureau Kinderopvang Versie 1.0

Alkmaar, 4 juni 2010

Linkin Business © 2010 – Regioscan Meerhoven

1

Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder vooraf schriftelijke toestemming van Linkin Business. Copyright © 2010 Linkin Business BV Linkin Business © 2010 – Regioscan Meerhoven

2

Inhoudsopgave Voorwoord .......................................................................................................... 4 Samenvatting ..................................................................................................... 5 1.

Inleiding ...................................................................................................... 7

1.1

Aanleiding tot onderzoek ......................................................................... 7

1.2

Onderzoekdoelstelling ............................................................................. 7

1.3

Opdrachtgever en uitvoerder ................................................................... 7

1.4

Onderzoeksopzet en verantwoording....................................................... 7

1.5

Leeswijzer ................................................................................................ 7

2. Meerhoven ...................................................................................................... 8 2.1

Meerhoven ................................................................................................ 8

2.2

Meerhoven in kaart ................................................................................... 8

2.3

Voorzieningen Meerhoven ........................................................................ 9

2.4

Bereikbaarheid ......................................................................................... 9

2.5

Status Meerhoven ..................................................................................... 9

2.6

Ontwikkeling Meerhoven .......................................................................... 9

3.

Kinderopvang in Meerhoven ...................................................................... 10

3.1

Bevolking ............................................................................................... 10

3.2

Gezinssituatie ......................................................................................... 11

3.3

Opleiding en inkomen ............................................................................. 12

4. Capaciteit kinderopvang ............................................................................... 15 4.1

Aanbod ................................................................................................... 15

4.2

Participatie kinderopvang ....................................................................... 16

4.3

Voorkeursdagen ..................................................................................... 16

4.4

Wachtlijsten ........................................................................................... 17

4.5

Gewenste capaciteit ............................................................................... 17

4.6

Ontwikkeling van de vraag ..................................................................... 18

5. Conclusies en aanbevelingen ........................................................................ 22 5.1

Conclusies .............................................................................................. 22

5.2

Aanbevelingen ten aanzien van capaciteit .............................................. 22

Bronnen ............................................................................................................ 23


3

Voorwoord Geachte lezer, Voor u ligt het rapport van Linkin Business ten behoeve van “Netwerkbureau Kinderopvang”. Linkin Business heeft het werken aan deze scan en de samenwerking met de opdrachtgever als plezierig ervaren en hoopt dat de opdrachtgever na het lezen van het rapport dit project als geslaagd beoordeelt. We willen alle betrokkenen graag bedanken voor hun medewerking aan de totstandkoming van dit rapport. Wij wensen u veel plezier bij het lezen! Alkmaar, 4 juni 2010 Namens het team van Linkin Business

Reinoud Bliek Richard Mosch John Voskens


4

Samenvatting Deze rapportage is geschreven in opdracht van Netwerkbureau Kinderopvang. Netwerkbureau Kinderopvang is per 1 september 2008 ingesteld en heeft de opdracht op praktische en oplossingsgerichte wijze kinderopvangorganisaties, organisaties voor primair onderwijs en gemeenten te ondersteunen en te stimuleren bij het realiseren van meer capaciteit in de kinderopvang (0-12 jaar). Om te bepalen hoe de situatie er op regionaal gebied uitziet voert zij op wijkniveau een scan uit, welke leidt tot inzicht in de plaatselijke kinderopvangsituatie. Onderzoek- en adviesbureau Linkin Business heeft in samenwerking met Netwerkbureau Kinderopvang een model ten behoeve van de regioscan ontwikkeld. Op basis van dit model worden meerdere locaties in kaart gebracht, in deze rapportage is de Vinex- wijk Meerhoven onderzocht. De centrale onderzoekdoelstelling is dan ook: “Het in kaart brengen van de status van kinderopvang te Meerhoven en de ontwikkeling van de vraag in de jaren t/m 2018” Meerhoven is de nieuwste stadsuitbreiding van Eindhoven. De wijk is in aanbouw sinds 1997. De eerste huizen van Meerhoven zijn opgeleverd in 1999. Meerhoven ligt ten westen van Eindhoven en behoort tot het Stadsdeel Strijp. Meerhoven bestaat uit verschillende woonbuurten, te weten: Zandrijk, Grasrijk, Bosrijk, Park Forum, Meerland, Landhof, Waterrijk en Meerrijk. De belangrijkste commerciële voorzieningen van Meerhoven zijn vooral geconcentreerd in de Meerrijk. In Meerhoven zijn momenteel drie SPILcentra’s. SPIL staat voor Spelen, Integreren en Leren. In de SPILcentra verzorgen SKPO en Korein kinderopvang, peuterwerk en een basisschool. In Grasrijk en Meerrijk zijn momenteel al SPILcentra gevestigd. Volgend jaar zal er ook een SPILcentrum in Waterrijk komen. Dan zal het tijdelijke SPILcentrum Waterrijk, dat er momenteel is, verdwijnen. Bijna een kwart (23,5%) van de inwoners in Meerhoven is 0-12 jaar oud, landelijk is dit 15,4%. Een gedeelte van 44,2% is 25-44 jaar oud, voor geheel Nederland ligt dit percentage op 27,5%. Tussen 2010 en 2018 zal het percentage kinderen 0-3 jaar afnemen. Momenteel is 10% van de bevolking in Meerhoven 0-3 jaar oud, in 2018 is dit 6,8%. Het percentage kinderen 4-12 jaar neemt tussen 2010 en 2018 toe met 0,8%. Op dit moment is 24,2% van de bevolking 45 jaar en ouder. In 2018 zal 33,9% van de bevolking 45 jaar en ouder zijn, een toename van 9,7%. In Meerhoven heeft 43,1% van de inwoners kinderen, op landelijk niveau is dit 34,3%. Het percentage huishoudens met kinderen is in Meerhoven 8,8% hoger dan op landelijk niveau. Deze gegevens bevestigen het beeld dat er in de wijk veel gezinnen met kinderen wonen. Een gedeelte van 43% van de beroepsbevolking in Meerhoven heeft een afgeronde HBOof universitaire opleiding. Op landelijk niveau heeft 26% van de beroepsbevolking een afgeronde HBO- of universitaire opleiding. In Meerhoven ligt het percentage hoger opgeleiden dus 17% hoger dan op landelijk niveau. In 2007 lag het gemiddeld persoonlijk inkomen in de buurt Grasrijk op € 23.800 en in Bosrijk en Zandrijk op € 22.000. Voor geheel Nederland lag het persoonlijk inkomen in 2007 op €21.400. Naar schatting ligt het aantal tweeverdieners in de wijk rond de 60%.


5

In Meerhoven is 12,9% van de bevolking Niet- Westers en 9,9% van de bevolking Westers, dit is respectievelijk 1,9% en 0,9% boven het landelijk gemiddelde. 77,2% van de bevolking is autochtoon, dit is 2,9% lager dan op landelijk niveau. Op basis van de landelijke aanname zal het percentage autochtonen afnemen naar een percentage van 75,3%. In 2018 is 14,3% Niet- Westers en 10,4% Westers. Hieronder een overzicht van de huidige en gewenste capaciteit per indicatiejaar.

Overzicht kinderopvang Meerhoven Periode:

2010

2012

2015

2018

866

832

714

684

61,5%

61,5%

61,5%

61,5%

3,3%

3,3%

3,3%

3,3%

Gewenste capaciteit in kindplaatsen

217

208

178

171

Capaciteit in kindplaatsen

213

203

203

203

4

5

25

32

Bevolking 0-3 jaar Participatiegraad Wachtlijstcijfer netto wachtlijst

Tekort / Overschot in kindplaatsen Bevolking 4-12 jaar Participatiegraad Wachtlijstcijfer netto wachtlijst

1170

1315

1414

1431

50,4%

50,4%

50,4%

50,4% 5,5%

5,5%

5,5%

5,5%


263

252

293

296


256

260

260

260

7

8

33

36

Tekort / Overschot in kindplaatsen

Zoals in het bovenstaande overzicht is te zien is er in zowel het KDV als de BSO sprake van een tekort. De komende jaren zal het tekort in het KDV worden omgezet in een overschot, welke in 2018 op 32 uitkomt. In de BSO zal het tekort in 2018 36 kindplaatsen zijn. De komende jaren worden in diverse gebieden nog woningen bijgebouwd. Een verandering in de planning van de woningbouw kan er voor zorgen dat het overschot of tekort anders uitvalt. Dit heeft te maken met de mogelijke gevolgen van de economische crisis welke door relevante stakeholders momenteel nog niet te overzien zijn.


6

1.

Inleiding

1.1 Aanleiding tot onderzoek In het takenpakket van Netwerkbureau Kinderopvang zitten nogal wat onderdelen die vragen om een behoorlijk kennisniveau, zoals: Het op praktische en oplossingsgerichte wijze stimuleren en ondersteunen van kinderopvangorganisaties, organisaties voor primair onderwijs en gemeenten bij het realiseren van meer capaciteit in de kinderopvang (0-12 jaar). Om te bepalen hoe de situatie er op regionaal gebied uitziet voert zij per gebied een regioscan uit, in dit geval betreft het de VINEX- locatie Meerhoven. De regioscan leidt tot inzicht in de plaatselijke kinderopvangsituatie. Om een dergelijke regioscan efficiënt uit te voeren is er reeds een regioscan-model ontwikkeld. 1.2 Onderzoekdoelstelling Het centrale doel van het onderzoek is: “Het in kaart brengen van de status van kinderopvang te Meerhoven en de ontwikkeling van de vraag in de jaren tot en met 2018” 1.3 Opdrachtgever en uitvoerder Het Netwerkbureau Kinderopvang is per 1 september 2008 ingesteld door het ministerie van OCW voor de periode van drie jaar. Het Netwerkbureau Kinderopvang opereert onafhankelijk en heeft de opdracht op praktische en oplossingsgerichte wijze kinderopvangorganisaties, primair onderwijs en gemeenten waar mogelijk te ondersteunen bij het realiseren van meer capaciteit in de kinderopvang (0-12 jaar). Bij de uitvoering van de opdracht wil het Netwerkbureau vooral samen aan de slag met alle betrokken partijen. Onderzoek- en adviesbureau Linkin Business heeft dit onderzoek verricht in opdracht van en in samenwerking met Netwerkbureau Kinderopvang. Het onderzoek is uitgevoerd door Richard Mosch, Reinoud Bliek en John Voskens. 1.4 Onderzoeksopzet en verantwoording Linkin Business heeft in samenwerking met Netwerkbureau Kinderopvang een opzet voor het model ‘regioscan’ gemaakt. Aan de hand van dit model is Linkin Business gestart met deskresearch. Op basis van het model zijn relevante gegevens uit 19 verslagen en 22 websites geselecteerd. Aanvullend is de selectie getoetst in twee diepte-interviews ter plaatse en zes telefonische interviews. Op basis van deze onderzoeksresultaten zijn conclusies en adviezen geformuleerd. 1.5 Leeswijzer In dit rapport zijn de bronnen als voetnoot toegevoegd en worden resultaten van Meerhoven afgezet tegen landelijke resultaten. Hiernaast zijn wij met berekeningen uitgegaan van twee scenario’s, te weten: □ In het eerste scenario gaan we uit van het onderzoek ‘Wachtlijsten en wachttijden buitenschoolse opvang en dagopvang, 5e meting’. Hierin wordt er uitgegaan van het feit dat er 1,9 kinderen per kindplaats worden opgevangen in zowel het KDV als in de BSO; □ In het tweede scenario gaan we uit van een gemiddelde dat is verkregen in het diepte-interview met de lokale ondernemer. Hierin wordt uitgegaan dat er 2,5 kinderen kunnen worden opgevangen per kindplaats in zowel KDV als BSO.


7

2. Meerhoven 2.1 Meerhoven Meerhoven is de nieuwste stadsuitbreiding van Eindhoven. De wijk is in aanbouw sinds 1997. De eerste huizen van Meerhoven zijn opgeleverd in 1999. Meerhoven ligt ten westen van Eindhoven en behoort tot het stadsdeel Strijp. Momenteel telt de wijk Meerhoven 8.640 bewoners. Nadat de wijk gereed is, zal deze ongeveer 12.000 inwoners tellen. Meerhoven bestaat uit verschillende woonbuurten, te weten; Zandrijk, Grasrijk, Bosrijk, Park Forum, Meerland, Landhof, Waterrijk en Meerrijk. Meerhoven heeft een variatie aan woningen. Elke buurt heeft zijn eigen sfeer en zijn eigen soort woning. Naast deze woongebieden wordt Meerhoven ook nog gevormd uit de industriegebieden Flight en Park Forum en Land en Trade Forum. Ook Eindhoven Airport behoort tot Meerhoven, net als het gebied BeA2 en het Meerbos, met onder meer golfbaan Welschap.1 2.2

Meerhoven in kaart

Nederland

Eindhoven

Meerhoven binnen het met rood omlijnde gebied:

1

http://www.eindhoven.nl/meerhoven Linkin Business © 2010 – Regioscan Meerhoven

8

2.3 Voorzieningen Meerhoven2 De belangrijkste commerciële voorzieningen van Meerhoven zijn vooral geconcentreerd in de Meerrijk. Zo is er in Meerrijk een winkelcentrum met verschillende winkels en een supermarkt. De andere wijken kenmerken zich met name door de standaardvoorzieningen, zoals kinderopvang en scholen. 3 In Meerhoven zijn momenteel twee SPILcentra’s, er komt binnenkort ook nog een derde. SPIL staat voor Spelen, Integreren en Leren. SPILcentra’s zijn ontwikkelingsgerichte centra die gericht zijn op educatie, spelen en opvang. In de spilcentra verzorgen SKPO en Korein kinderopvang, peuterwerk en een basisschool. In Grasrijk en Meerrijk zijn momenteel al spilcentra gevestigd. Volgend jaar zal er ook een SPILcentrum in Waterrijk komen voor de opvang van kinderen van 0 tot 12 jaar. Ook in dit centrum zal Korein Kinderplein kinderopvang gaan aanbieden. Momenteel is er een tijdelijk SPILcentrum Waterrijk, deze zal verdwijnen zodra het nieuwe SPILcentrum af is. Verder is er het centrum Sliffertestraat, dit is een noodlocatie van het SPILcentrum Grasrijk. Het grote historische monument van Meerhoven is de “Hangar’’. Toen in 1979 de Vliegbasis Eindhoven een andere taak kreeg en op de verdraaide baan ging vliegen met grote transportvliegtuigen werd deze revisiehangar A geleidelijk aan overbodig. Maar deze Hangar werd niet gesloopt. Het grote historische gebouw blijft als een bijzonder Welschaps’ KLu monument voor de toekomst behouden. 2.4 Bereikbaarheid Eindhoven is vanaf meerdere snelwegen goed te bereiken. Vanuit het noorden en zuiden komt men via de A2 in Eindhoven. Vanaf het zuidwesten en oosten is Eindhoven goed te bereiken via snelweg A67. Verder monden vanuit het noorden de A50 en de A58 uit op Eindhoven en vanuit het oosten de A270. Meerhoven is gelegen in het oostelijke deel van Eindhoven en ligt nabij de A2. Met verschillende buslijnen is het ongeveer 20 minuten rijden vanaf het Centraal Station Eindhoven. Het openbaar vervoer sluit dus goed aan op de wijk Meerhoven, ook al ligt het treinstation van Eindhoven vrij ver van Meerhoven.4 2.5 Status Meerhoven Hieronder een overzicht van de woningbouw in Meerhoven tot het jaar 2013.5

Woningbouw

Status

Periode:

tot 2010

tot 2011

tot 2012

tot 2013

Buurten in Meerhoven Zandrijk

1.145

Grasrijk

1.963

Bosrijk

388

Park Forum

40

Meerland

40

Landhof

250

Waterrijk

1.395

Meerrijk

684

Totaal

5.905

2.6 Ontwikkeling Meerhoven De verschillende buurten in Meerhoven zijn in handen van projectontwikkelaars. De ontwikkelaars ontwerpen het gebied en de huizen worden vervolgens verkocht door makelaars. Het project Meerhoven wordt aangestuurd door projectbureau Meerhoven.

2 3 4 5

www.eindhoven.nl/meerhoven Projectanalyse Meerhoven, juli 2009 9292ov.nl Rapport Meerhoven Planning op hoofdlijnen, 2009 Linkin Business © 2010 – Regioscan Meerhoven

9

3.

Kinderopvang in Meerhoven

3.1 Bevolking Onderstaand de bevolkingsopbouw in 2010 voor zowel Meerhoven als Nederland.

Bevolkingsopbouw:

Nederland

Bron:

Meerhoven

CBS Statline, 2009

Perioden

OS Eindhoven, mei 2010

2009

Leeftijd

aantal

2010 %

aantal

%

0-3 jaar

738.354

4,5

866

10,0

4-9 jaar

1.203.836

7,3

901

10,4

10-12 jaar

587.814

3,6

269

3,1

13-17 jaar

998.237

6,1

317

3,7

18-24 jaar

1.402.203

8,5

379

4,4

25-44 jaar

4.532.571

27,5

3.821

44,2

45-64 jaar

4.550.957

27,6

1.551

18,0

65+

2.471.815

15,0

536

6,2

16.485.787

100

8.640

100

Totaal

Bijna een kwart (23,5%) van de inwoners in Meerhoven is 0-12 jaar oud, landelijk is dit 15,4%. Van de categorie 25-44 jaar is het 44,2%, voor geheel Nederland ligt dit percentage op 27,5%. Uit deze cijfers kan geconcludeerd worden dat er in de wijk veel jonge ouders met kinderen wonen. In de periode 2009-2018 zal de bevolking zich als volgt ontwikkelen. Bevolkingsprognose: Bron:

Nederland OS Eindhoven,mei 2010

2012

Perioden Leeftijd

Meerhoven

CBS Statline, december 2009 aantal

2015 %

aantal

2018 %

aantal

2012 %

aantal

2015 %

aantal

2018 %

aantal

%

0-3

723.622

4,4

713.305

4,3

718.697

4,2

832

9,1

714

7,7

684

6,8

4-9

1.147.183

6,9

1.101.887

6,6

1.086.586

6,4

991

10,9

1.034

11,1

1.007

10,1

10-12

611.101

3,7

595.332

3,5

556.565

3,3

324

3,5

380

4,1

424

4,2

13-17

985.495

5,9

1.012.515

6,0

1.012.063

6,0

365

4,0

462

5,0

541

5,4

18-24

1.438.604

8,6

1.445.659

8,6

1.441.649

8,5

428

4,7

445

4,8

539

5,4

25-44

4.343.147

26,1

4.193.210

25,0

4.109.540

24,3

3.738

41,0

3.399

36,6

3.407

34,1

45-64

4.674.709

28,1

4.726.868

28,2

4.782.277

28,3

1.769

19,4

1.953

21,1

2.299

23,0

65+

2.709.823

16,3

2.990.500

17,8

3.215.221

19,0

680

7,5

890

9,6

1.085

10,9

16.633.684

100

16.779.276

100

16.922.598

100

9.127

100

9.277

100

9.986

100

Totaal

Tussen 2010 en 2018 zal het percentage kinderen 0-3 jaar afnemen. Momenteel is 10% van de bevolking in Meerhoven 0-3 jaar oud, in 2018 is dit 6,8%. Het percentage kinderen 4-12 jaar neemt tussen 2010 en 2018 toe met 0,8%. Het aantal mensen van boven de 45 jaar neemt tussen 2010 en 2018 toe. Op dit moment is 24,2% van de bevolking 45 jaar en ouder. In 2018 zal 33,9% van de bevolking 45 jaar en ouder zijn, een toename van 9,7%.


10

Het belangrijkste dat we over Meerhoven lezen in dit hoofdstuk is samen te vatten in onderstaande grafiek.

Prognose 0-12 jarigen 1200 1000 800 0-3 600

4-9 10-12

400 200 0 2010

2012

2015

2018

In de grafiek is te zien dat het aantal de kinderen 4-12 jaar zal stijgen, daarentegen zal het aantal kinderen 0-3 jaar afnemen. 3.2 Gezinssituatie In de onderstaande tabel zijn de gezinsverhoudingen voor 2009 uiteengezet. Huishoudens

Nederland

Bron: Gezinsverhouding

Meerhoven

CBS statline, juli 2009 Aantal

Buurtmonitor Eindhoven, december 2009 Aantal %

%

eenpersoonshuishouden

2.158.838

29,4

558

18,7

tweepersoonshuishouden zonder kinderen

2.417.942

32,9

1.030

34,5

Drie-en meer persoonshuishouden zonder kinderen

250.301

3,4

110

3,7

eenouderhuishouden

480.793

6,5

85

2,8

Tweepersoonshuishouden met kinderen

2.046.846

27,8

1.206

40,3

Totaal

7.354.720

100

2.989

100

In Meerhoven heeft 43,1% van de inwoners kinderen, op landelijk niveau is dit 34,3%. Het percentage huishoudens met kinderen is in Meerhoven 8,8% hoger dan op landelijk niveau. Deze gegevens bevestigen opnieuw het beeld dat er in de wijk veel gezinnen met kinderen wonen. In 2007 waren er in Nederland 1,4 miljoen huishoudens met kinderen van 12 jaar of jonger, waarvan minstens één van de ouders een betaalde baan had van 12 uur of meer per werk. De helft van de ouders heeft geen opvang. In deze gezinnen werkt vaak één van de ouders niet, zodat zelf voor de kinderen kan worden gezorgd. Dat ouders veelal zelf voor de kinderen zorgen, heeft onder andere te maken met de opvatting dat de ouders dit zelf ook het beste kunnen. Een kwart van de ouders doet een beroep op de onbetaalde opvang, zoals oppasopa’s en -oma’s. Rond de 17% van de ouders kiest voor de formele kinderopvang. Eenoudergezinnen maken vaker gebruik van de kinderopvang. 27% van deze gezinnen maakte in 2007 gebruik van kinderopvang in het formele circuit. Eenoudergezinnen hebben immers geen partner die, terwijl zij aan het werk zijn, de zorg voor de kinderen op zich kan nemen.6 6

Landelijke jeugdmonitor, rapportage 4e kwartaal 2008 Linkin Business © 2010 – Regioscan Meerhoven

11

3.3 Opleiding en inkomen De grafiek hieronder geeft de verdeling van het onderwijsniveau van de beroepsbevolking voor de wijk Meerhoven aan.

Opleidingsniveau Meerhoven

Nederland

Meerhoven

%

%

Bron: Inwonersenquête Meerhoven, november 2009 Niveau: % van beroepsbevolking basisonderwijs / lagere school

4,7

lager / middelbaar voortgezet onderwijs

9,6

hoger voortgezet onderwijs

14,2

lager beroepsonderwijs

6,4

middelbaar beroepsonderwijs

34,0

22,1

hoger beroepsonderwijs/wetenschappelijk onderwijs

26,0

43,0

60

100

Totaal

Een gedeelte van 43% van de beroepsbevolking in Meerhoven heeft een afgeronde HBOof universitaire opleiding. Op landelijk niveau heeft 26% van de beroepsbevolking een afgeronde HBO- of universitaire opleiding. In Meerhoven ligt het percentage hoger opgeleiden dus 17% hoger dan op landelijk niveau. In onderstaande tabel een overzicht van het aantal personen dat in Eindhoven en Nederland in het schooljaar 2007/2008 onderwijs volgde, uitgesplitst naar opleidingsniveau.

Aantal leerlingen onderwijs 2007/2008

Nederland

Eindhoven

Bron:

Gemeente op maat Eindhoven, 2009

Niveau

Aantal

Basisonderwijs Speciaal basisonderwijs Expertisecentra

%

Aantal

%

1.553.332

42,2

16.892

36,1

44.055

1,2

685

1,5

66.264

1,8

2.043

4,4

Voortgezet onderwijs

914.210

24,9

9.965

21,3

Middelbaar beroepsonderwijs

513.258

14,0

5.538

8,2

Hoger beroepsonderwijs

374.377

10,2

6.418

3,7

Wetenschappelijk beroepsonderwijs

212.278

5,8

5.219

11,2

3.677.774

100

46.760

100

Totaal

Van de leerlingen die onderwijs volgden in Eindhoven was 36,1% leerling aan een basisschool, voor geheel Nederland lag dit percentage op 42,2%. Meer dan een op de tien (11,2%) van de leerlingen studeert aan de universiteit in Eindhoven, op landelijk niveau is dit 5,8%. Tegenover het relatief hoge percentage studenten aan de universiteit staat het lage percentage HBO- studenten. 3,7% van de leerlingen studeert aan het HBO in Eindhoven, landelijk studeerde 10,2% aan het HBO.


12

De tabel hieronder geeft een overzicht van het aantal leerlingen aan de basisschool tussen 2000 en 2009. Ontwikkeling deelname basisschool 2000-2009

Bron: gemeente op maat Eindhoven 2009

In het oosten van Nederland is de deelname aan de basisschool tussen 2000 en 2009 het sterkst toegenomen. De deelname in het zuiden van het land neemt echter sterk af. Steeds meer mensen trekken met hun kinderen naar de Randstad toe. Voor Eindhoven is het aantal kinderen aan de basisschool met zo’n 100 kinderen nog licht gestegen.7 In 2007 lag het gemiddeld persoonlijk inkomen in de buurt Grasrijk op € 23.800 en in Bosrijk en Zandrijk op € 22.000. Er wordt uitgegaan dat de overige wijken niet veel afwijken van deze cijfers. Voor geheel Nederland lag het persoonlijk inkomen in 2007 op € 21.400. Het aantal tweeverdieners ligt net als in andere Vinex- locaties rond de 60%, aldus Maurice Hommel wijkcoördinator Meerhoven. Het algemene beeld dat er in Vinexlocaties relatief veel tweeverdieners wonen, geldt ook voor Meerhoven. 3.4 Cultuur In de onderstaande tabel zijn de gegevens betreffende de etniciteit voor zowel Nederland als Meerhoven weergegeven.

Bevolkingssamenstelling 2009 Bron:

Nederland

Meerhoven

CBS Statline 2009 Aantal

Buurtmonitor Eindhoven 2009

%

Aantal

%

Westerse landen

1.478.396

9,0

777

9,9

Niet-westerse landen

1.809.310

11,0

1013

12,9

Autochtonen

13.198.081

80,1

6070

77,2

Totaal

16.485.787

100

7860

100

In Meerhoven is 12,9% van de bevolking Niet- Westers en 9,9% van de bevolking Westers, dit is respectievelijk 1,9% en 0,9% boven het landelijk gemiddelde. Het percentage autochtonen is in Meerhoven 2,9% lager dan in Nederland als geheel.

7

Gemeente op Maat Eindhoen 2004,2009


13

Aan de hand van het landelijke groeipatroon voor de etniciteitverhoudingen van het CBS zal de bevolkingssamenstelling in Meerhoven zich in de periode 2009-2018 als volgt ontwikkelen. Etniciteit:

Nederland

Bron: Periode

Meerhoven

CBS Statline, december 2008

Linkin Business, december 2009

2012

2015

Aantal

Etniciteit kort Westerse landen

Aantal

%

1.526.202

Aantal

%

1.564.243

9,3

2012 Aantal

%

2015 Aantal

%

2018 Aantal

%

%

1.601.857

9,5

922

10,1

946

10,2

1.039

10,4

1.893.040

11,4

1.990.477

11,9

2.094.104

12,4

1.214

13,3

1.290

13,9

1.428

14,3

Autochtoon

13.214.429

79,4

13.224.532

78,8

13.226.551

78,2

6.991

76,6

7.041

75,9

7.519

75,3

Totaal

16.633.671

100

16.779.252

100

16.922.512

100

9.127

100

9.277

100

9.986

100

Niet-westerse landen

9,2

2018

Het aantal kinderen in de kinderopvangleeftijd neemt tot 2018 verder toe. Het percentage autochtonen zal volgens de landelijke aanname in 2018 1,9% lager zijn dan in 2010. Daartegenover staat een stijging van zowel het aandeel Westerse als NietWesterse allochtonen. In de onderstaande tabel is de leeftijdsopbouw naar etniciteit uiteengezet.

Leeftijdsopbouw naar etniciteit Meerhoven Bron: OS Eindhoven, mei 2010 Leeftijd

0-3 jaar

Aantal

Etniciteit Westerse landen

4-12 jaar

%

Aantal

%

55

6,4

114

9,7

Niet-Westerse landen

102

11,8

197

16,8

Autochtoon

709

81,9

859

73,4

Totaal

866

100

1.170

100

Van de kinderen 4-12 jaar is 16,8% Niet- Westers, voor de bevolkingssamenstelling als geheel ligt dit op 12,9%. Het aantal autochtonen 4-12 jaar ligt op 73,4%, dit is 3,8% lager dan de totale bevolking. Daarentegen is het percentage autochtonen 0-3 jaar 4,7% hoger dan het totale percentage autochtonen in de wijk. In de onderstaande tabel is de prognose van de leeftijdsopbouw naar etniciteit weergegeven. Deze prognose is een aanname dat het aantal kinderen met dezelfde cijfers groeit als de landelijke cijfers. Prognose leeftijdsopbouw naar etniciteit Meerhoven Bron: OS, Meerhoven, bewerking Linkin Business,mei 2010 Perioden

2012

2015

2018

2012

2015

2018

Leeftijd

0-3 jaar

0-3 jaar

0-3 jaar

4-12 jaar

4-12 jaar

4-12 jaar

Etniciteit

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

Westerse landen

832

6,6

714

6,7

684

6,9

130

9,9

142

10,0

146

Niet-Westerse landen

101

12,2

91

12,8

17

13,2

226

17,2

252

17,8

261

10,2 18,2

Autochtoon

676

81,3

575

80,6

547

80,0

958

72,8

1.021

72,1

1.024

71,5

Totaal

832

100

714

100

684

100

1.315

100

1.414

100

1.431

100

Door de landelijke aanname daalt het percentage autochtonen tussen 0 en 12 jaar. Daartegenover staat dus een stijging van het aandeel Westerse en Niet- Westerse Nederlanders. In de jeugdmonitor 2008 is te lezen dat tweederde van de gezinnen in Nederland waarvan de moeder van Niet- Westerse allochtone herkomst is, in 2007 zelf voor de opvang van hun kind zorgden en geen beroep deden op de kinderopvang. De gezinnen met een autochtone moeder maakten vaker gebruik van zowel de onbetaalde opvang (26%) als de formele opvang (25%). Een op de vijf gezinnen met een moeder van Niet- Westerse herkomst schakelde onbetaalde opvang in en een op de tien formele opvang.


14

4. Capaciteit kinderopvang In dit hoofdstuk wordt de capaciteit berekend aan de hand van twee scenario’s welke in de leeswijzer reeds zijn beschreven. Hieronder een overzicht van de spreiding van het KDV en de BSO in de wijk Meerhoven. Alle vestigingen vallen onder één kinderopvangorganisatie, genaamd Korein Kinderplein. Ondanks dat er één organisatie is in het gebied, is er sprake van marktwerking. In SPILcentra gelden vaste huurprijzen voor school, peuterspeelzaal en kinderdagverblijven. Deze huurprijzen liggen onder de kostendekkende huur. De markt (ouders, scholen) bepaalt welk kinderdagverblijf deelneemt aan een Spilcentrum.8

KDV = KDV BSO = BSO

Lokaal scenario

Landelijk scenario

Capaciteit kindplaatsen

Kinderopvang

Locatie

4.1 Aanbod De onderstaande tabel geeft het aantal kindplaatsen voor zowel het KDV als de BSO. In de derde kolom vindt u het aantal kindplaatsen. In de vierde en vijfde kolom staat de capaciteit in aantal kinderen volgens de landelijke en lokale aanname.

Korein Kinderplein Zandkasteel

kdv

58

110

145

Korein Kinderplein Sliffertsestraat

kdv

41

78

103

Korein Kinderplein Grasland

kdv

62

118

155

Korein Kinderplein Meerbos

kdv

52

99

130

Totaal KDV

kdv

213

405

533

Korein Kinderplein Waterrijk

bso

20

38

50


bso

50

95

125


bso

40

76

100


bso

126

239

315

Totaal BSO

bso

236

448

590

kdv & bso

449

853

1123

Totaal

8

Interview France van Gils, Gebiedsprogrammeur Eindhoven Linkin Business © 2010 – Regioscan Meerhoven

15

4.2 Participatie kinderopvang De totale participatie in de kinderopvang voor Nederland ligt volgens de meest recente CBS cijfers op 25%. Voor Meerhoven zijn de cijfers doorberekend op landelijk en lokaal niveau. De participatie voor het KDV ligt volgens de landelijke aanname op 46,8%, volgens de lokale aanname op 61,5%. Voor de BSO ligt dit op respectievelijk 38,3% en 50,4%. Er zijn in Meerhoven ook ouders die hun kind buiten Meerhoven naar de opvang brengen. Hierbij gaat het met name om de gemeente Veldhoven, welke direct grenst aan de wijk Meerhoven. Dat ouders hun kinderen buiten de wijk naar de opvang brengen heeft te maken met het tekort aan opvang in Meerhoven, maar ook doordat de opvang bijvoorbeeld beter op de route naar het werk ligt. Korein geeft aan dat er ook ouders of verzorgers uit omliggende wijken hun kind ook Meerhoven naar de opvang brengen. De participatiegraad zoals hierboven vermeld, geeft dus wel een goede indicatie. De economische crisis speelt momenteel nog geen rol op de participatie van de kinderopvang, dit blijkt uit het gesprek met Rian Meulendijks van Korein Kinderplein. Momenteel is er geen afnemende vraag onder ouders te ontdekken naar aanleiding van de economische crisis. Een reden is ook dat ouders het steeds minder erg vinden de zorg voor hun kind bij een ander neer te leggen. Veel kinderen vinden het namelijk erg leuk om een dag naar de opvang te gaan. Zoals ook in de scans van de andere Vinex- locaties te lezen is, camoufleerd de wachtlijst deels de hinder van de economische crisis. 4.3 Voorkeursdagen Op lokaal niveau in Meerhoven is de bezettingsgraad voor zowel KDV als BSO op de woensdag en vrijdag minder dan 50%.9 Op de dagen maandag, dinsdag en donderdag is de capaciteit echter wel volledig bezet. Alleen op het Spilcentrum Waterrijk wordt momenteel gewerkt met een continue rooster. Dit rooster betekent vijf dagen in de week van 8.30 uur tot 14.00 uur naar school. Dit stimuleert ouders met kinderen van 4-12 jaar ook om meer om op woensdag en vrijdag te werken. Uit landelijk onderzoek naar de voorkeursdagen van ouders voor het KDV en BSO komt naar voren dat het percentage ouders dat op woensdag en vrijdag gebruik wenst te maken veel kleiner is dan de aangegeven voorkeursdagen maandag, dinsdag en donderdag. Meer dan de helft (53%) wenst geen gebruik te maken van de BSO op woensdag en/ of vrijdag, voor KDV is dit 29%.10 Deze cijfers worden bevestigd door de onderstaande tabel.

Voorkeursdagen Nederland Bron: Wachtlijsten en wachttijden buitenschoolse opvang en dagopvang Criteria/ BSO, KDV Wachtlijst BSO juni 2009 Wachtlijst KDV juni 2009 Ja

18%

13%

Nee

53%

29%

Al ingeschreven voor de woensdag en/of vrijdag.

29%

58%

9

Interview Rian Meulendijks, Korein Kinderplein Regioplan, “Wachtlijsten en wachttijden buitenschoolse opvang en dagopvang (5e meting), stand van zaken in juni 2009”, oktober 2009

10


16

4.4 Wachtlijsten In Meerhoven is één aanbieder van kinderopvang, genaamd Korein Kinderplein. De wachtlijsten van de vestigingen die er zijn, zijn relatief klein voor zowel BSO als KDV. De wachtlijsten kunnen echter nog wel vervuild zijn door dubbeltellingen. Momenteel zijn er drie SPILcentra in Meerhoven. Uitgaande van het gegeven dat ouders zich bij twee van de drie centra inschrijven, gaan we uit van een vervuiling van 50%. Op basis van de lokale aanname zijn de cijfers voor de netto wachtlijst van het KDV 3,3%. Voor de BSO is er een netto wachtlijstpercentage van 5,5%. Op landelijk niveau ligt de vervuiling van de wachtlijsten op 44% voor BSO en 46% voor KDV, zie onderstaande tabel.

Staat uw kind op de wachtlijst voor BSO of KDV? Bron: Wachtlijst onderzoek ministerie OCW Criteria/ BSO en KDV

BSO

KDV

Ja

56%

54%

Nee

44%

46%

4.5 Gewenste capaciteit De gewenste capaciteit is berekend door de huidige capaciteit te vermeerderen met de netto wachtlijst. Volgens bovenstaande gegevens ziet de wachtlijst anno 2010 er als volgt uit: Vraag & aanbod 2010

Resultaat in kinderen

Gewenste capaciteit in kinderen

Capaciteit in kinderen

Resultaat in kindplaatsen



Kinderopvang

Locatie

Bron: Linkin Business

Korein Kinderplein Waterrijk tijdelijk

kdv

58

59

1

145

147

2


kdv

41

42

1

103

104

2


kdv

62

63

1

155

158

3


kdv

52

53

1

130

132

2

Totaal KDV

kdv

213

217

4

533

541

9

Korein Kinderplein Waterrijk tijdelijk

bso

20

21

1

50

51

1


bso

50

51

1

125

128

3


bso

60

62

2

150

154

4


bso

126

129

3

315

324

9

Totaal BSO

bso

256

263

7

640

658

18

kdv & bso

469

490

11

1.173

1.199

26

Totaal

In het KDV is momenteel een tekort van 4 kindplaatsen. In de BSO is het tekort 11 kindplaatsen. De gewenste capaciteit in kinderen is voor het KDV 541 kinderen en voor de BSO 658 kinderen.


17

4.6 Ontwikkeling van de vraag In 2012 is het nieuwe SPILcentrum Waterrijk geopend. Dit SPILcentrum zal, ten opzichte van het tijdelijk centrum Waterrijk, tien kindplaatsen minder in het KDV hebben en vier meer in de BSO. Voor het indicatiejaar 2012 ziet de tabel er als volgt uit bij ongewijzigde omstandigheden.11 Vraag & aanbod 2012







Kinderopvang

Locatie



kdv

48

49

1

120

123

3


kdv

41

42

1

103

105

2


kdv

62

63

1

155

159

4


kdv

52

53

1

130

133

3

Totaal KDV

kdv

203

208

5

508

519

12


bso

24

23

1

60

58

2


bso

50

48

2

125

121

4


bso

60

58

2

150

145

5


bso

126

122

4

315

305

10

Totaal BSO

bso

260

252

8

650

630

20

kdv & bso

463

460

3

1.158

1.149

8

Totaal

In 2012 is de gewenste capaciteit in het KDV 208 kindplaatsen of 519 kinderen. In de BSO zal een gewenste capaciteit van 252 kindplaatsen of 630 kinderen zijn. In het KDV zal een tekort zijn van vijf kindplaatsen. In de BSO zal er een overschot van acht kindplaatsen zijn.

11

Berekening capaciteit kinderen KDV en BSO: totaal aantal 0-3 jarigen of 4-12 jarigen * participatie KDV lokaal niveau)= participatie KDV *percentage geen vervuiling wachtlijst * percentage op wachtlijst van totaal = gewenste capaciteit in kinderen


18

Hieronder de tabel voor 2015 bij ongewijzigde omstandigheden. Vraag & aanbod 2015







Kinderopvang

Locatie



kdv

48

42

6

120

105

15


kdv

41

36

5

103

90

13


kdv

62

54

8

155

136

19


kdv

52

46

6

130

114

16

Totaal KDV

kdv

203

178

25

508

446

62


bso

24

27

3

60

68

8


bso

50

56

6

125

141

16


bso

60

68

8

150

169

19


bso

126

142

16

315

355

40

Totaal BSO

bso

260

293

33

650

733

83

kdv & bso

463

471

8

1.158

1.179

21

Totaal

De gewenste capaciteit in het KDV is in 2015 178 kindplaatsen of 446 kinderen. In de BSO is de gewenste capaciteit 293 kinderen of 733 kinderen. Het overschot in het KDV is in 2015 opgelopen tot 25 kindplaatsen. In de BSO zal het tekort opgelopen zijn tot 33 kindplaatsen.


19

Hieronder de tabel voor 2018 bij ongewijzigde omstandigheden. Vraag & aanbod 2018







Locatie

Kinderopvang



kdv

48

40

8

120

101

19


kdv

41

35

6

103

86

16


kdv

62

52

10

155

131

24


kdv

52

44

8

130

110

20

Totaal KDV

kdv

203

171

32

508

428

80


bso

24

27

3

60

68

8


bso

50

57

7

125

143

18


bso

60

68

8

150

171

21


bso

126

144

18

315

359

44

Totaal BSO

bso

260

296

36

650

741

91

kdv & bso

463

467

4

1158

1169

11

Totaal

Het overschot in het KDV is in 2018 32 kindplaatsen. In de BSO is het tekort opgelopen naar 36 kindplaatsen. De totale gewenste capaciteit in KDV en BSO is 476 kindplaatsen of 1169 kinderen. Het totale tekort zal vier kindplaatsen zijn, als gevolg van het overschot in het KDV en het tekort in de BSO. Hieronder is de ontwikkeling van het KDV grafisch weergegeven: Ontwikkeling van de vraag KDV 600 500 Capaciteit in kindplaatsen

Aantal

400


300

Vraag in kindplaatsen

200

Vraag in kinderen

100 0 2010

2012

2015

2018

Jaar


20

Het capaciteitstekort in de BSO is voor zowel de kindplaatsen als de kinderen in de onderstaande grafiek te zien. Ontwikkeling van de vraag BSO 800 700

Aantal

600


500


400


300

Vraag in kinderen

200 100 0 2010

2012

2015

2018

Jaar

In de onderstaande grafiek is de totale ontwikkeling van vraag en aanbod weergegeven. Hier is te zien dat het totale tekort minimaal is. Dit heeft te maken met een overschot in het KDV en een tekort in de BSO. Ontwikkeling van de vraag totaal 1400 1200

Aantal

1000


800


600


400

Vraag in kinderen

200 0 2010

2012

2015

2018

Jaar


21

5. Conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk worden de conclusies en aanbevelingen uiteengezet. 5.1 Conclusies De wijk Meerhoven is de nieuwste stadsuitbreiding van Eindhoven. De wijk is in aanbouw sinds 1997. De eerste huizen van Meerhoven zijn opgeleverd in 1999. Meerhoven ligt ten westen van Eindhoven en behoort tot het Stadsdeel Strijp. Meerhoven bestaat uit verschillende woonbuurten, namelijk Zandrijk, Grasrijk, Bosrijk, Park Forum, Meerland, Landhof, Waterrijk en Meerrijk. Op basis van het onderzoek is gebleken dat er momenteel in het KDV een gewenste capaciteit is van 541 kinderen of 217 kindplaatsen, voor de BSO is dit 658 of 263. Dit betekent dat er momenteel een tekort van 4 kindplaatsen in het KDV is en een tekort van 7 kindplaatsen in de BSO. De komende jaren zal het tekort in het KDV uiteindelijk worden omgezet in een overschot, welke in 2018 op 32 kindplaatsen of 80 kinderen uitkomt. In de BSO is er in 2018 een tekort zijn van 36 kindplaatsen of 91 kinderen.

5.2 □

□

□

Aanbevelingen ten aanzien van capaciteit Het percentage vervuiling ligt in Meerhoven lager dan in andere gebieden. Voor het gebied is gerekend met een percentage van 50%. Dubbeltellingen binnen de organisatie zijn de veroorzaker van de vervuiling. Doordat ondernemers de wachtlijsten als belangrijk mechanisme zien om op te sturen is hun beeld vertroebeld en zien kinderopvangorganisaties hun toekomst rooskleuriger in dan de werkelijke situatie is. Voor ondernemers is het beter om te sturen op de geschatte participatiegraad minus de huidige capaciteit; Korein Kinderplein biedt momenteel in meerdere vestigingen kinderopvang aan. De wachtlijsten zijn klein te noemen. In de komende jaren zal in de BSO het tekort toenemen, in het KDV zal echter een overschot ontstaan. Het is raadzaam om te onderzoeken of het overschot van de KDV kan worden omgezet naar plaatsen voor de BSO; Het vorige punt staat in verhouding met de mogelijke gevolgen van de economische situatie en de daarmee veranderende planning van de woningbouw. De planning van de bouw is belangrijk voor de kinderopvangprognose. Indien er minder huizen worden gebouwd, neemt het inwonertal minder snel toe en zal de prognose van deelname aan de kinderopvang veranderen. Door dit aspect in combinatie met de vervuilde wachtlijsten kan het zo zijn dat tekorten lager uitvallen. Wij adviseren dan ook om dit per jaar in de gaten te houden om zodoende hierop te kunnen sturen.


22

Bronnen Literatuur □ Linkin Business, Regioscan Meerhoven, januari 2010 □ Linkin Business, Regioscan Nesselande, mei 2010 □ Linkin Business, Regioscan Leidsche Rijn, mei 2010 □ Gemeente Eindhoven, Inwonersenquête Meerhoven, november 2009 □ GGD, inspectierapporten Korein Kinderplein □ Wachtlijsten en wachttijden BSO en KDV 5e meting 2009, Regioplan □ Verzadiging van de kinderopvang nadert snel 2009, Buitenhek □ CBS, Gemeente op maat Eindhoven 2009 □ CBS, Gemeente op maat Eindhoven 2005 □ Triode, Projectanalyse Meerhoven □ Notulen buurtoverleg gemeente Eindhoven en buurten belangenvereniging Meerhoven, woensdag 14 oktober 2009 Internet www.meerhoven.net. www.koreinkinderplein.nl www.cbs.nl www.netwerkbureaukinderopvang.nl www.minocw.nl www.google.nl www.implementatiekinderopvang2010.nl www.kvk.nl www.meerhoven.nl buurtmonitor.eindhoven.nl www.nieuwbouw-locaties.nl

www.eindhoven.nl www.toeslagen.nl www.wikipedia.nl www.ggd.nl www.databankkinderopvang.nl www.ocw.nl www.cpb.nl www.nhd.nl www.tvmeerhoven.nl www.ggdeindhoven.nl

Artikelen □ Noordhollands Dagblad, “Horizon leidt 6.000 gastouders op”, 16-12-2009 □ Noordhollands Dagblad, ‘’Negen ton voor meer opvang’’, 18-03-2010 □ Noordhollands Dagblad, 60.000 kinderen zonder gastouders’’, 14-04-2010 □ ANP, ‘’Capaciteit kinderopvang toegenomen’’,15-04-2010 Interviews Face-to-face □ Korein Kinderplein, Clustermanager Meerhoven en Veldhoven Rian Meulendijks □ Stadsdeel Strijp, Wijkcoördinator Meerhoven Maurice Hommel □ Gemeente Eindhoven, Gebiedsprogrammeur France van Gils Telefonisch □ Afdeling Bestuursinformatie en Onderzoek, Marij Schampaert □ Informatiecentrum Meerhoven, coördinator □ Centraal Bureau voor de Statistiek, Paul Voerman □ Centraal Bureau voor de Statistiek, Dhr. Broekman □ Planbureau voor de leefomgeving, Stephaan De Clerck □ Huisvesting Gemeente Eindhoven, Mevrouw Colson


23

Telefonische interviews Organisatie Naam Adres Woonplaats Telefoonnummer Datum

Afdeling Bestuursinformatie en Onderzoek Marij Schampaert Stadhuisplein 10 5600 RB Eindhoven 040 2382340 Maandag 10 mei en Donderdag 13 mei

Organisatie Naam Adres Woonplaats Telefoonnummer Datum

Centraal Bureau voor de Statistiek Paul Voerman CBS-weg 11 6412 EX Heerlen 088-5707070 Maandag 17 mei


Centraal Bureau voor de Statistiek Dhr. Broekman CBS-weg 11 6412 EX Heerlen 088-5706000 Dinsdag 18 mei


Planbureau voor leefomgeving Stephaan De Clerck (0) 30 274 274 5 Antonie van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Dinsdag 18 mei


Huisvesting, Gemeente Eindhoven Mevrouw Colson Stadhuisplein 10 5600 RB Eindhoven 040-2386041 Maandag 10 mei

Face-to-Face interviews Interview 1 Organisatie Naam Adres Woonplaats Telefoonnummer Datum

Stadsdeel Strijp, Gemeente Eindhoven Maurice Hommel en France van Gils Begijnenhof 35 5600 CJ Eindhoven 040-2388310 Dinsdag 11 mei, 11.00-12.00

Interview 2 Organisatie Naam Adres Woonplaats Telefoonnummer Datum

Korein Kinderplein Rian Meulendijks Kanaaldijk-Zuid 5a 5613 LE Eindhoven 06-13668738 Donderdag 11 mei, 13.00-14.00


24

Regioscan Meerhoven. ten behoeve van. Netwerkbureau Kinderopvang. Versie 1.0. Alkmaar, 4 juni 2010

Recommend Documents