Redengevende omschrijving klooster Groot Bijstervelt

Redengevende omschrijving klooster Groot Bijstervelt

Montfortlaan 12 te Oirschot gemeente Oirschot

drs. Elke de Rooij

Re den ge ven de o mschrij vin g kloo ster Groo t Bij s ter ve lt te Oir sch ot

1

Objectgegevens Adr es Po stco de Plaats

: Mon tfo rtlaan 12 : 56 88 NM : Oir schot

E i gen do m

: ge meen te O ir sch ot

Algemene gegevens Oorspron kelij ke f unc tie H ui d i ge f un c t ie Bo uwj aar Be zoe kdatum

: : : :

kastee l, later kloo ster t ij d e lij ke b e w o n in g 17 72, 1907, 1 910, 1931, 1957 27 apr i l, 10 o kto ber 2012


2

Inleiding De gemeente Oir sch ot hee f t in 2009 he t voo rmalige klooster Gro ot B ijs te rve lt aan ge koc ht. D e l a a ts te pat er s d ie h et co mp l ex bew oon den he bbe n in 2011 he t gebo uw ver laten. De ge meen te is op zoe k n aar een d u u r z am e h e r b e st e m m i n g v an h e t monu men t ale ge bou w. A l v oren s tot her be s temm in g wor dt o ver ge g aan, d ienen de c u ltu urh ist or is che w aar den v a n h e t c o m p le x du i de l i j k i n b e e ld t e wor den ge br ach t. Een eer ste stap h ier in is dez e re den geven de o ms chr ij v in g. De monumen tale status van he t kloo ster Gr oo t B ijste rve lt is e en vrij i n gew i kke ld e kwe s tie , d ie in h et ver le den to t d i sc us s ie hee ft ge l ei d. He t c o m p le x i s n a me l i j k g e d e e l te l i j k be sche rmd als rijksmonumen t. De o mschr ij ving uit he t Mon umen tenre giste r van de Rij ksdien s t voor het C u l tu r e e l Erf go e d (R C E ) r i c h t z i c h m e t n ame op he t kastee l. De zij vleuge ls wo rde n k ort be sc hre ven. De k ap e l en de tu in wo rde n he le m a a l n ie t genoe md. Stich tin g Beho ud Er f goe d Oir sch ot hee ft in 2006 en 2007 bij de RCE een ver zoe k in ge diend to t bescher ming van he t gehe le co mple x als r ij ksmon umen t. De aanwij zin gsproce dure voor kape l en par k we rd ges t art o p 26 fe br uar i 2007 . Op 13 j an u ari 201 2 wer d de aanwij zin g af ge we zen. De b es lui tmo tiver in g i s als b ij lage toege voe gd aan dit r apport. I n d e mo t i ver i n g i s te le zen d a t d e Raad voor Cultuur, die de RCE advise er t i n d e a anw ij z in g v an r ijks mon u men ten, v an men in g is d a t d e k ape l een v a s t en fun ctionee l o nde rdee l van he t kloo ster Groo t B ijste rvelt be tr ef t. Zij ziet he t als een (admin istr atieve ) omissie dat de kape l niet is o pgeno men in de o mschr ij ving. M e t b e tre k ki n g t o t de dr i e a an ge b o u wde klooster v le uge ls wo rdt door de R CE o p ge mer kt: “ De b e i d e v o o r oo r log se k l o o st e r v leu g e l s z ij n aa nge b o u wd a a n he t t o t k l o o st e r u i tge b re ide k a s te e l (m on u m e n t nr . 31 3 0 3 ). De ze v le u g e l s z i j n i n te r n g e hee l verweven me t he t (voormalige ) kastee l e n hebbe n gee n ze lfs t a nd ige h o o fd ing a ng . Omd a t ze be s t and deel z i j n v an het k a s te e l v a lle n d e ze v le ug e l s r e e d s ond e r d e b e s c he r m i ng v a n r i j k s w e g e . De r eg is te r om sc hr i jv i ng is in d ie z i n te r v e rdu id e l i j k i ng a a ng e p a s t. D e o o s te li j ke , ha a ks op d e h oo fd e e nh e id g e b ou w d e , v le u g e l i s g e b o u wd i n 1 9 5 7 e n b e ho o r t d aa rm e e t ot d e we d e ro p b o u wp e r i ode . De ze v le u g e l is z od an ig a a ng eb ou wd d a t de ze ev ene en s be sta nd d e e l i s v a n d e ho o fd z aa k , h e t v o or m a l ig e k a s te e l . D e m o num e n t ale waarde van d eze vleuge l is ec hter, a fg e w og e n teg e n he t wed e r op b ouw e r fg oe d i n N e d e r la nd , n ie t g r o o t. De ze v le u g e l is om d ie red e n n i e t n ad e r om sc h re v e n in d e her z ie ne r eg is te r om sc hr i jv i ng . B ij he r on t wi k ke l ing v an het k l o os te rc omp le x z a l in de be o ord el i ng v a n p la n nen da a rmee re ke ni ng ge ho ude n w o rde n .” He t kastee l, de twee zijvleuge ls en de dwar svleuge l uit 1957 vallen dus on der de r ijksbe sche rmin g. Con crete plannen voor de ze on der de len die nen aan de R C E t e w o rde n voor ge legd.


3

Beschrijving Geschiedenis, situering en hoofdvorm E v en ten oos t en v an d e k ern Oi rs cho t b ev in d t z i ch ee n v oor m a l ig k a stee l en k l o o s te r c o m p le x, d a t b e k e n d s t aat o n der de n a a m G r o o t B i j s ter ve l t. H e t kaste e l Oud B ijste rve lt we rd ge bouwd in 1772 en vor mt de kern van he t kloo stercomple x. Toen in 190 3 de paters Mon tfo rtanen he t ge bouw b et ro kk en st on den er op ko rt e af stand haaks ge plaatste eenlaags b ij ge bou wen a an weer szi jd en. He t k oe t shu i s aan de re ch ter k an t w erd i n g eb ru i k g eno men a l s k ap e l, m a a r br an d de a l i n 190 6 af. In 190 7 wer d ter ver van gin g de huidige re ch ter zij vle uge l tegen he t ac httien de -ee uwse kaste e l gebo uwd. De kape l verrees lin ks van he t kastee l in 1910 . De lin ker zij vleuge l wer d in 19 31 toe ge voe gd en ver bin dt het kastee l en de k a pe l . Me t he t toe voeg en v an de l i n ker z ij v leu ge l wer den a an de voor z ij de d e s c h i ld d ak e n v an de d r i e v o lu mes aan e lkaar ver bon den, zo dat he t gebouw meer als een gehe e l o ver ko mt. Te nslotte wer d in 195 7 een d w ar s v leu ge l toe ge voeg d a a n de rec ht er zi jde . D e ze v leu ge l ge l d t a ls s t ede nbo uw k und i ge te genh a ng er v a n de k ape l en vo rm t d e vi su e le a f s lu i t i n g van h e t c o mp l e x . H e t c om p le x b e vin d t zi ch op e e n r ui m driehoe kig percee l in een par k in Lan dsch apsstij l me t diver se f unc tione le on der de len en o bje cten, zo als ee n begr aafplaats, boe rder ij, wer kplaatsen, Lo ur de sgrot en ee nde nkoo i. De laatste pater s he bben he t kloo ster in 20 11 ver laten . Sindsdien wo rdt he t gebouw bewo ond door an ti-kr aker s, in afwach tin g van een n ie uwe b e s te m min g . He t com p lex l i g t a an de Mon tfo rt la a n, voo rheen S tr a ten sch e D ij k, de we g d i e n a ar h e t g e h u c h t St r a ten le i dt . H e t k a s te e l m e t de z i j vl e u g e ls l i g t m e t de no kas par alle l aan de weg, op ru i me af s t and d a ar v an . V o o r h e t geb o u w b ev in d t zi ch ee n ru i m v oor ter rei n m e t een g az on e n en kel e mon umen t a le bome n. Een o prit lo opt van af de Mon tf or t laan to t voor de hoo fden tree. Oo k he t terr ein a a n de ach ter z ij de, w a ar de we rkp la a t s en zi ch b ev in den, is b e r e ikb a ar v i a e e n o pr it . Zo a l s g e ze g d be vin dt he t voor malige kasteel zich i n he t mi d den v an h et g eb ouw enco mp le x. De z i j v leu ge l s s pr in gen iet s n a ar voren te n opzic hte van he t kastee l. He t kastee l en de zij v leuge ls zijn twe e laags me t een so uterr ain e n v e r di e p in g i n d e k a p. H e t ver bin d in g sstuk tussen de linker vle uge l en kape l i s vijf laags. D e d w ar svle uge l be s t aat u i t vie r lagen, w aar van de hoo gt e p er b ouw laag ger in ger wordt. De kapel b e s t a a t u it é é n bou w la a g . T u sse n d e hoo g ten v an de ver schi l l en de bo uw de len z ijn k l e ine ver sch i l len , w a ar bij de kape l ie ts bo ven de re st u i ts te ekt. Alle vo lu mes worden globaal gekenmer kt d oor ge ve ls i n ro de b aks teen, r i tm i sch gep l a a t s te ven s ter s en dak en me t gri j ze le ibe dek k in g. De s ti j l v an d e k ape l i s neo go t i sch. D e s t ij l v an d e zi jvl eu ge l s i s a an gep a s t a an het k a s te e l, d e d w ar s v leu ge l ui t 19 57 is me er i n de s tij l v an de e i gen t ijd g eb ouw d (m a a r tr ad i t ion a l i st i sch ). Een groo t d ee l v an de r a men v an he t kloo s ter is vern ie uw d in de twee de he lf t van d e tw in ti gste ee uw. Zo zi jn de r a men me t k l e ine roe den ver de l in g v a n de rech ter v le u ge l i n d e j aren 195 0 ver v an gen door ee nvoudige stalen e x e mp laren. Oo k he t i n ter ieur van de kape l is de ze per iode gewij zigd. In de j aren 1970 von d nogmaals ee n v e rb o u w ing v an de k ape l p l a at s .


4

Het kasteel met bijgebouwen in de periode 1811-1832.De stedenbouwkundige opzet van het hoofdgebouw met bijgebouwen spreekt duidelijk uit deze afbeelding. Bron: www.watwaswaar.nl

De kadastrale situatie op een Bonneblad uit 1899 Bron: www.watwaswaar.nl


5

Recente luchtfoto. Bron: Google Earth

Het driehoekige perceel. Bron: Google Earth


6

Kasteel He t kas tee l i s be scher md als r ij ksmon um en t. De o m schr ij vi n g van de Rij k sdien s t voor h et Cultur ee l Erf goe d lu i d t als vo lgt. N.B. h ier in wo rd en oo k de vleuge ls genoemd. Monu mentenregister RCE Monu mentnu mme r 31303 I n le id i ng K A S T E EL Gro o t -B ij s te rv e ld , s ind s 1 90 3 i n g e b ru ik a l s klo o st e r d o o r d e p at e rs Montfortane n . He t ge hee l is ge lege n in e e n l a nds c hap p e li j k p ar k . H e t kas t e e l is g e s t ich t i n 17 7 2 d oo r b ar o n L . S we e rt s d e L a ndas , he e r v a n O ir sc h o t. N ad a t d e p a ter s M on tf o r t ane n , d e F i l s d e Ma r ie , e r zi c h g e v e s t igd h ad d e n w e rd i n 1 9 0 7 de oostelijke vleugel aan gebouwd. In 1 9 30 we rd d e we s te li j ke v l e u g e l a a ng e b ou wd , d ie d e i n 1 9 1 0 g e b ou w d e k ap e l v e rb ond m e t h e t k a s te e l . I n 19 5 7 w e rd a an d e o o s t z ijd e , ha a k s o p d e o o s tv le u g e l , n og e e n f ors v o lum e a a ng eb ou wd . D e be sc he rm i ng r ic h t z i ch op he t k a s tee l m et de b ei de zijvleugels. Omsc hrijving S am e nge s tel d v o lu m e , b e s ta a nd e u it h e t o or sp ro n ke l ij ke K A S T E EL , i n het v er le ngde da a rv a n in oo s te l i jke en w es te l i jke r ic h ti ng u i tgeb re id me t tw ee v le uge l s. Het o o r spr o nke l ij ke ka s teel e n de v le uge l s h ebbe n me t le ie n gede k te a f z o nde rl i j ke a fg e k n o tte sc h il d d a ken e n v or m e n s a m e n e e n la ng g e re k t geb ou w in ba k s tee n me t v ó ór en ac hte r do o r lop en de l ij s te n. He t ka s tee l h ee f t d ak k ape l le n, de vl euge l s d ak ve n st ers . I n de vo o r- e n ac h te rge ve l r i s al eren de b e ide v le ug e l s ten op z ic h t e v an he t k a s te e l . He t kastee l, in totaal vijf travee ën b reed , hee ft ee n licht vooruitsp r ing end e midd entravee , beë ind igd d oor ee n f r o n to n w a ar op een w ij ze rp la a t e n de te k st "U l tim a L a te t" . In de l ich t vooruitsp r inge nde mid de n travee een dubb ele deur met bove nlichte n me t w a a ie r z w ik ke n in p i l a st e r o m l i j st i ng , w a ar e e n t ra p n a ar t oe l e id t ; d a a rb o v e n ee n stenen dec o ratie me t in he t midde n de le tte r M. Op de be l-e tage en v erd ie ping ge toogd e v ie rr u itsve nste r s me t du bbe le b o ven lic h ten en w a a ier z w ik ke n o nde r s tre kk en . En igsz i n s ge t oogde d a kk ape ll e n me t v ie r r u i t sve ns t e r s m e t w a a ie r zw i kk e n . H e t s ou te r r a in hee f t g e t oogd e m eerrui t svens ters ond e r s t r e k . D e ach t e rg e v e l v an he t k as te e l h e e ft d e ze lf d e v e n s te r s a l s d e v o o rg e v e l . I n d e m id de n tr av ee o ve r a l le b ou wl ag en e en onge lijkzijdige vijfzijdige u i tb ou w on de r p la t d ak . O p de begane g r ond ee n gede nksteen aan de stic hter. De beide vl euge ls zijn ee nvoud ige r uitgevoerd. De o o s te l ij ke vleug el hee f t o p be ide ve rd iep i nge n in v oo r - e n ac h terg eve l br ede z e sr u it s s t ale n v e n s te r s o nd e r g e t o ogde strek met sierme t se l w e r k in d e b oog vu l l ing. De we s te l ijk e v le uge l hee f t b rede ho u te n " kr ui s" - ven s te r s me t r oe den ve rdel i ng . A a n de w es t z ij de da a rv a n be vin d t z ic h ee n v ie r l aag s a a nb ou w b ov e n s ou te rra i n m e t p l a t d ak e n a an d e ac h te r z i j d e e e n u i tb ou w a a n he t s ou t e rr a in . I n he t in te r ie u r o p d e b e l -e ta g e in d e a s v a n h e t k a ste e l e e n g ang m e t aa n wee r szi j d e n k am e r s e n a a n he t e in d e hi e r v a n e e n ach t z ij d i g k ab ine t, v o or zie n va n lamb r ise ringen en bin ne nlu ike n me t pa ne le n . D e ga ng is v o or z ie n v an ee n e ind 18 e -eeu w s s tuc pl a f ond ; ev ene en s s tucde co r at ie s b ove n d e d e u re n . Va n s ou te rr a in n a ar k ap ve rd iep ing een fraaie houte n trap me t g e s ne d e n tra p p al e n e n leu n i ng . I n he t so u te r r a in v an he t kas t e e l o u d e t ege lv l oe re n me t s te rm ot i e f. Ha a ks o p de m id den ga ng de l an gsg a nge n d ie d oo r l op e n in d e v le u g e ls , v oo r z ie n v a n d oo r lo p e nde teg e l v lo e r e n i n p atr o o n, m e t a an wee r szi j d e n k am e r s e n k l a sl o k a len m e t p an e e ld e u re n , d e p la f o nd s b ove n ro ndb og e n. O p de ver di ep ing d e ze l fd e i nd e l i ng , e v e ne e n s m e t d oorlope nde tege lvoe ren in de g a nge n , dee l s korfboge n. De kap ve rd iep ingen z i j n inge deel d me t k le ine ce l le n .


7

K AS T EEL Gro o t-B ij ste rve ld , u itgeb re id tot k loo ste r, v an a lgem een cu ltuu r - e n a rc h i te c tu u rh i s t or i sc h b e l ang - a l s v o o rb e e ld v a n e e n b e t re kke l i jk ee nvoudig 18e -eeuws kastee l; - v a nwege de he rke nb a re geb ru i k sge sc h iede n is , v a n k a s tee l n a a r k l oo s te r ; - v a nwege de g aa f he id va n he t ka s teel zo we l in in t e r ie u r a l s e x te r ie u r . He t k a s tee l i s o p ge tro kk en in ro de h an d vor m bak s te en, gem e tse l d in kruisverband en van oor spr on g voor zien van een kalkvoeg met dagge s treep. Aan de voor zij de is he t voe gwer k ver van gen door kn ipwe rk.

Het kasteel in 1904, toen het net in gebruik was genomen als klooster Bron: Film- en Fotobank Noord-Brabant

Het klooster in 1906: op het dak zijn twee dakkapellen toegevoegd en er is een schoorsteen afgebroken. Het koetshuis is In gebruik als kapel. Bron: Film- en Fotobank Noord-Brabant


8

Rechtervleugel De rec hter vle uge l uit 1907 is opgetro kken in mach in ale ro de baksteen e n ge me tse ld in kr ui s ver ban d met kn ip vo eg (aan d e voor zij de vern ie uwd ). He t vo lume be staat uit een souter r ain , twee ve rdie pin ge n en een zo lder ver d ie pin g o nder ee n af ge kno t sch i lddak. De drie tr aveeën van de vleuge l be vatten aan de voor en ach te r zij de te lken s een stalen drie ruits v en s ter ter hoo g te v an he t sou te rrai n en ee n g roo t s t a len ze sr ui t s ven s ter t er ho og te v an de ver di ep in gen. De ven s ter s zi jn on der ge too g de st re k ken geplaatst. De bo ogve lden zijn voor zien van sier me tse lwer k. On der de v en s ter s bev i nde n zi ch k un s t st enen dor p e ls . H e t d a k b e vat z o w e l a an de v oor - a l s ach ter z ij de een ze s t a l tu ime l ven st ers v a n re de lij k re cen te aar d. In he t souterr ain be vinden zich utilitaire ruimte s. Deze zijn voor zien van v l oer te ge l s en l a mb ri ser in g u i t vers ch i l len de p eri ode n. De p l afon d s wo rde n ge vor md door tro gge we lven. De cen tr ale gang van de begane gron d is voor zien van ee n gekleurde te ge lvloer in patroon . Bij de ver diepin g is de oor s pron ke li j ke v loer n ie t z ich tb a a r. A an we erszi jd en v an d e g an gen bevin den zich gr ote ruimten. Op de zo lder verd ie p in g zij n d e voor m ali ge c e l l e n ges i tu e e r d. D e m e e st e b i n n e n de uren zijn no g panee lde uren me t geprof ileerde ko zijnen en bo ven lich te n. Een ge dee lte komt evenwe l uit de j are n 1950.

Voorgevel linkervleugel, kasteel en rechtervleugel

Achtergevel rechtervleugel


9

Kapel D e neo go t is che k a pe l we rd ge bouw d n a ar e en on t werp van de B o ss che a r c h i te c t W. T h . v an A a ls t . H e t b e t r e ft e e n e e n b e u k ige z a alk e r k, n o o r d - z u id ger icht, met een apsis aan de noo rdzij de. De ge ve ls zijn opge tr okke n in m a ch in a le ro de b a k s teen e n g emet s e ld in kr uis v erb an d me t kn ip voe g. Ro ndo m is een aantal spe klagen gec reëer d door de voe gen ro od te kle uren. He t ge bouw wor dt af ge de kt do or een z a de l d ak m e t l e i e n i n M a a s de kk i n g . D e ap s is h eef t e en i et s l a g er sch i l dd a k . De voor ge ve l be vat de en tre e, die b es t aat u i t du bbe le hou te n de uren me t een bo ven lich t. He t spitsboo gvormige bo venlich t bevat glas in lo od, ge vat in tr acee rwer k me t drie passen. De en tre e wordt omlij s t door een tuitge ve l. Aan wee rszij den be vin dt zich een blind spitsboo gven ster. Onde r he t re ch ter vens t er i s ee n st een in ge me t se ld me t d e te ks t ‘B.M .V .R EGI NAE CORDIUM. SERVI EJ US 12 – MARTII 191 0’. Op de ho eken zijn steunberen ge mes te ld. H alver we ge d e ge ve l be vind t zich een s pi tsboo gfr ie s me t k u n s t st e n e n w a te r li j s t, w a ar b o ven e e n gr oo t sp i t sboo gven s te r o p r i j st . H e t b ev a t v ier sm a l l e ven ster s en e en roo s ve nster, alle ge vu ld met glas in lood. In de to p staat op een co nso le in een spitsboo gn is een bee ld van LouisMarie Gr ignion de Montfor t. Daar bo ven h a ngt een k le ine cr uc if ix. De v oor z ij de e in di g t in een tu i t ge ve l. O ors pron ke l ij k s to nd er e en kru i s o p de top. De zijgeve ls be staan uit vie r tr aveeën , die van e lkaar wor den ge sche iden door steunberen. Ie dere tr avee be vat een h oo g o prij zend spitsboo gven ster m e t g l a s in l oo d. B o ven d e ven st ers i s tu s sen d e s te un beren e en s p i ts bo o gfr i e s ge me t se l d . On der de dakvoe t be vindt zich een houten goo t, d ie op ee n s ie r lij k ge me t se ld e t a nd l ij s t r us t . O p h e t d a k s t a a t a an i e d e r e zijde een dakkape l met ho uten deur, waar in een spie ge lvor mige open in g. O o k h e t d a k v a n de k ap e l le n i s m e t l e ien ge dek t . O p d e t op pen s t a an p ir o n s. D e ap s is i s z e ven z ij di g e n voo r zie n van een laags str aalkape llen . Lan gs de r an d van het een laags vo lume is een balustr ade gemetseld. Aan de a ch te r zij de s l u i t een een l a a g s s a cris t ie o p de kap e l a an. S acr i s tie , s t r a a lk a pe l le n e n ap si s z i j n vo o r z ie n van sp i tsb oo gvens ter s m et glas i n l oo d. Op de hoe ke n v an de ap s is zi jn steun beren ge me t se l d. B o ven d e ven s ter s is tussen de steunber en een s pi t sboo gfr ie s ge me t se ld . On der de d a k vo et bev i nd t z ich een h ou ten g oo t, di e op een sie r lijk g em et se ld e t a n d lij s t r u s t . O p h e t ach te r s te d ak v l a k s t a a t e e n d a k k ap e l me t h o u te n deur , waar in ee n spiege lvor mige openin g . H e t d a k i s m e t l e i e n ge de kt, me t o p de to p een pi ron. Oo k o p de a ch ter s te top v a n he t z a de l d a k en o p d e top v a n he t d a k v a n de ap s is s t a an pi ron s. He t in ter ie ur is in de j aren 1 950 door kunste n aar J aap Min voor zien van fr esco’ s en tien f i gur atie ve glas in l oo dr a men. D e s ch i lde rin gen ver bee l den een kr uiswegstatie en sce nes uit he t le ven van de in 1947 he ilig verklaar de M on tfor t. In de r a men z i jn af bee l di n gen v an de H ei l i ge Dri e -eenhe i d, d e twaalf apostelen en dr ie aar tsengelen. D e s ti j l e n d e k le urs t e l lin g v an d e sch i lderingen is kar akter istie k voor he t katho lic isme van de j aren 1950. In de j aren 1970 zijn de oude ban ken we ggeh aald en is e en n ieuw altaar ge maakt. In he t koor han g t een cruci f i x me t e e n c o r p u s van Ed e ls m id se B ro m u i t U tre ch t. A ch ter in de ker k b ev in d t zi ch ee n b a l kon me t een or ge l. D e w an den v a n de ker k z i jn gr ijs ge sch i l der d, he t gew e lf b l a uw. In de s t r a a lk a p e l le n l i g ge n c e men t te ge ls me t meerkleurige patrone n. De kape l is door middel van een tusse n lid verbonden aan de vleuge l uit 193 1.


10

Voorgevel kapel

Hoek linkerzijgevel/voorgevel

Achterzijde sacristie en kapel


11

Schilderingen en glas in loodramen in het koor

Gedeelte van de kruisweg


12

Linkervleugel De linker vleuge l wer d in 19 31 on two rpen door de Nij meegse arch itec t H.C. van de Le ur. V an de Leu r w as in op lei d in g gewe es t bij de monn i k-arch i tec t D om B e l lo t. Z i jn on twer pen k ar a k t er i seren z ich door e x pre ss ie ve b a k s teeno rn a men t ie k in ee n s t ij l di e r a a k v l akken h eef t met a r t d eco. D e kloo ster vleuge l vo rmt daar een uitzon de r in g o p. V a n de Le ur s loo t m e t zij n on tw erp aan bij de s ti jl van de vleu ge l aan de an dere zij de, o mw i lle van een heid en symme tr ie. De aanbouw uit 1 931 bestaat uit twee ge deelten: een vle u ge l die wat be tre ft hoof dvor m en in de lin g een ko pie is van de vleuge l rech ts en een ge dee lte onder p l a t d ak m e t e e n e x t r a b o u w l aa g . Aan detailler in gen zo als de ko zijnen is de aanbouw her ken baar als een o bjec t uit 1931 , maar voor he t o ver ige sluit de ze aan bij he t bestaande. D e vleu ge l is op ge tro kken in mach in ale r ode baks te en en ge me tse ld in kruisverband me t kn ip voeg (aan de voor zij de vernieuwd). Net als aan de re ch ter zijde is er een so uterr ain, twe e verdiepin gen en een zo lder ver d ie pin g o nder ee n af ge kno t sch i lddak. De drie tr aveeën bevatten aan de voor en ach ter zij de ter ho ogte van he t souter r ain en de twe e ver diepin gen ho uten ven s ter s me t roe den ver delin g on der ge too gde stre kken. De boo g ve lden zijn voo rzien van sier me tse lwerk. Onde r de v en s ter s bev i nde n zi ch k un s t st enen dor p e ls . H e t d a k b e vat z o w e l a an de v oor - a l s ach ter z ij de een ze s t a l tu ime l ven st ers v a n re de lij k re cen te aar d. Voorhe en ston den e r dakkape lle n op he t dakvlak. T u sse n de ze vle uge l en de kape l b evin d t zi ch e e n v i jf l aa g s ‘f l a t’ ond e r p lat d a k . H e t geb o u w w i j k t z o w e l a an de voor - als ach te r zij de ter ug te n opzic hte v a n de zi j v le u g e l e n kom t d an k z i j h e t p l atte dak n i e t b o ven d a t vo lum e u i t. He t bouwwer k he ef t daar mee ee n on der ge sch i kt k ar ak ter. He t g edee l te bestaat aan de voor zij de uit twee tr aveeë n. De lin ker tr avee be vat per b o uw l a a g twe e zes r u i ts v e n s te r s on der ro llagen e n me t kunststenen d orp e ls. De v en s ter s wor den v an e lk a a r ge schei de n do or een s m a l le mu urdam. De tr avee rec hts be vat p er bo uw laag één ze sru i ts vens te r on der een ro llaag en me t een kun s tstenen dor pe l. Aan de ach ter zij de is he t vo lume breder, o mdat aan de ze kan t he t tr appenhuis is toe ge voe gd. De tr avee lin ks en in he t midden be vatten per b ouw laag twe e ze sru i ts vens ters on der r o l l ag en en me t k un s t st enen dor pe ls . D e ven st ers wo rde n v an e l k a ar ge sche i den d oor ee n smalle muu rd am. De tr avee re ch ts (he t tr appenh ui s ) b e v a t dr ie ze sru i t s r amen . A a n d e ach ter z ij de is v an af he t m i dd en v an he t k a s te e l t ot a a n de ‘f l a t’ een een laags aan bouw geplaatst. Hoewe l he t vo lume op de teken in g uit 1931 staat, lij k t de ze o p een later mo men t toe ge voe gd. Binnen zijn de muren e n r amen van o. a. he t so uterr ain uitge voer d als buitenwer k. De aanbouw h eef t een plat dat en ne ge n tr aveeën . De tr aveeë n gehee l lin ks en re ch ts bevatten een me lkmeisje. De o ver ige ze ven traveeën be vatten te lken s drie g e kop pe l de v i erru i t s v en s ter s. A l l e o pen in gen z i jn on der ro l l a gen g ep l a a t s t. Aan de on derzi jd e v a n de ven s ter s b ev in den z ich k un st s tenen d orp e ls. Ook t e gen de a ch te rg ev e l v a n de ‘f l a t’ be vin d t z ich een een la a g s uitbouw en tussen de zij ge ve l en de kape l is een e en laags tussen lid gecr eëer d. De gan gen in de lin ker vle uge l zij n voor zien van ge kle urde te ge ls in patr oon, korf bo gen e n ron d bo gen. Ook de o orspro nke lij ke panee ldeuren zijn no g aanwe zig. In he t soute rrain be vin d t zich de voor malige ref ter. Opvallen d in de ze r uimte zijn betonne n ko lommen die de vloer dr agen. In d e r e s t v a n d e v le u ge l b e v i n de n z i c h badkamer s en voor malige ce llen, die v oor z ien z ijn v an ee n wan d k as t en w a s t afe l.


13

Voorgevel linkervleugel

Achtergevel linkervleugel

Gang met gekleurde tegelvloer, korfbogen en paneeldeuren


14

Refter met kolommen


15

Dwarsvleugel 1957 De dwar svle uge l aan de re ch ter zijde wer d in 195 6 on twor pen door de a rc hi te ct en M . D rie s sen t e As (Be l g ië ) en J.L. A. Ro oy a kk ers t e Bee k en D on k. He t ge bouw h eef t vier ver diepin gen, waarbij de ver die pin gen n aar bo ven toe in hoo gte afn eme n. He t ge bouw i s op ge tro k ken in rod e m a ch in ale b a k s teen en ge me ts e ld in wi l d ver b and me t p l a t vo l le voe g. H et word t a f ge d e k t d o o r e e n f l a u w h e l le n d zad e ld a k. H e t m e t se l ver b a n d e n de d e tai lle rin gen zijn kar akter is tie k voor de tr ad iti on ali s tis che arc hite ctuur stro min g in de j are n 1950 . De ge ve ls wor den ge ken mer kt door r i tm i sch gep l a a t s te ven s ter s. D e ram en z ijn van s t a a l, d e k o z ijnen v an ho u t. In he t bo uwwe rk waren o p de be gane gro nd e en lee s - en on tspann in gszaal en o p de ver diepin g daar bo ven een re f ter ge situeer d. Deze r uimten zijn v oor z ien v an gro te v ierr ui t s ven st er s. De bo ven s te twee ver d iep in gen bie den r u imte aan ce llen e n badkamer s. De ramen zijn hier kle iner, twee ruits of e nke lruits. De en tree en h et tr appenhuis in de lan ge re ch ter zij ge ve l worden ge mar keer d door een glaspar t ij me t een n atuur stenen o mlij sting. B innen is de en tr ee voor zien van So l nho fener v loer te ge ls en l ambr is er in g. He t tr appe nh ui s is voo rzi en van b re de tr appen me t een smee dij zeren b a l u str ade . D e i nde l in g v a n de ru im t en i s no g n a geno eg oor s pron ke li j k.

Vooraanzicht van de dwarsvleugel

Achtergevel dwarsvleugel en rechtervleugel


16

Rechterzijvleugel met de entreepartij

Trappenhuis


17

Waardering De waar der in g is o p ge ze t vo lgen s de cr iter ia die de Rij k sdie nst voor he t Culture e l Erf goe d in 2010 h eef t vastge ste ld. Hier mee wo rdt he t klooster vo lgen s een lan de lij ke standaar d ge toe tst op c u ltuurh istor i sche waar den. De waar der in g spee lt een le iden de ro l bij he t wij zigen van ee n be scher m d gebouw. De waar der in g is ge baseer d o p vij f hoo fdcr iteria die zijn on der ver deeld in s u bcr i ter i a. D e gron ds lagen v an de w aarde ring v an he t ge bou wde erf goe d ligge n in de domein en van kun s t en ge sch ie den is. Maar daarn aast spe len oo k gee s te lij ke, geo gr af i sche, so ciaalec ono mische, be stuur lij ke en tech nisch e on twikke lingen ee n ro l in de waar der ing, naast gaafheid en z e l d z a am hei d. Ie der mon um en t hee ft een e i gen p a le t v an w a a rde n. 1 O m he t ver sch i l in w a ard e tu ss en de bou wde l en a an te gev en w ord t een waar der in g voor zo we l he t gehe le kloo ster als per on der dee l ge ge ven. Zo kun nen de bouwde le n per cr iter ium een vo udig met e lkaar worden v er ge le ken .

1

Toelichting op de waarderingscriteria, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2010


18

Kl oost e r als g eh e el C u l tu u r h i s to r i sc he w a ar d e n He t kloo ster me t aanbo uwen, de kape l en tuin is van be lan g als een b ij zo nde re u i t dru k k in g v a n b e l an gr ij ke gee s tel i j ke on tw i kk e l in gen in d e t w i n ti g s te e e u w . H e t k lo o s te r le ven n am a an he t b eg in v an de tw in tig s te ee uw ee n gro te vluch t, me t ve le kloo ster in tredin ge n. He t kaste e l is van b e l an g a ls voor bee l d v an de typ o log i sc he on twikke ling van ee n ade ll i j k h uis in de ach ttien de ee uw. D e typo l og is che o nt wi kk e l in g v a n he t gehe le kloo stercomple x is evene ens v a n b ij zo ndere cu l t uurh is to ri sch e w a ar de. He t complex hee ft bij zon dere her inne rin gswaar de, zo we l vanwe ge de eer ste f ase (kaste e l) als de pe rio de dat de pater s Mon tfortanen in het co mple x woon den. Arc h itec tuur- en kunsthistorische waarde n H e t k as te e l is v an b e l an g a l s vo or be e l d van een ade llij k huis uit de twe ede h e l f t v an de a c h t t i e n de e e u w . De k ap el is van waar de als voor beeld van een k l e ine neo go t is che k ape l me t s ch i ld er in gen en g l a s in l oo d u i t d e j aren 195 0. De aan ge bouwde vleuge ls zijn ar c h i te c tu urh i sto r i sc h v an e n i g b e l an g als voorbeeld van tr aditione le twin tigs te -ee uw se kloo s ter bou w. Zij he bbe n in monumen tale zin een on der ge sch ik t k ar a kter ten op z ich te v an he t k a s te e l. D e s t i l is t i sch e e n s te de n bo uw kun d i ge s am e n h ang t u ss e n d e v e r sc h i l len d e b o u w de len i s w e l me t vee l zor g t o t s t an d ge ko men . S itu a tio ne le e n e nsemb le wa a rde n He t kloo sterc omple x is van bij zo ndere en beeldbe p alen de be te ken is voor he t aan zien van de o mge ving en voor de plaats Oirschot. Het comple x is v a n b ij zo ndere be te keni s we gen s de s am enh ang v a n d e beb ouw in g me t de o mr in gen de tu in. G a a fhe id e n h e r ke nb aa rh e id H e t k lo o s te r c o m p le x i s v a n b e l an g w e ge ns de arc hite ctonische gaafhe id en her ke nb aarhe i d v an zowe l he t in ter ieu r als h et e x ter ieur v an de ver sch illende bo uwde len. De o orspron ke lij ke f unc tie van de diver se on der de len is n og go ed her ken baar. E r i s te ven s b e l an g v a nwe ge de w aa r de vo l le ac cu mu l a t ie v a n b e l an gwe k ke n de h i sto r i s c h e b o uw- e n ge bru ik s f as e n . Zeld za amheid V a nwe ge de dooro nt wi k ke l in g v an ee n k a s tee l to t k loo st erc om p le x i s s pr a ke v an re l a t ie ve zel d z a a mh ei d.


19

Kasteel C u l tu u r h i s to r i sc he w a ar d e n He t voo rm al i g e k a s tee l i s v an be l an g a l s u i tdru k k in g v an een s oc i a a leco no mi sc he ontw i kke lin g, n a me l ij k het s t ich te n van k a ste len b u it en d e s te den door de a de l. He t o bje ct i s voo rt s v an be l an g a ls v oorb ee ld v a n d e typo l og is che o nt wi kk e l in g v a n een a de l l ij k h ui s. T e v e n s i s e r c u l tu u r h i s tor i s c h b e l an g vanwe ge de dooron twikke ling van he t geb ouw to t kloo s ter. Arc h itec tuur- en kunsthistorische waarde n He t o bje ct is v a n b ij zond er b e l an g v oor de ge sch ie den i s van de arc hite ctuur als voor bee ld van een ade llijk huis uit 1772, gebouwd vo lgen s k l a s s ie ke p ri nc ipe s. Hoew e l he t ont wer p, de mat er i a li ser ing en de orn a men t iek v a n he t ge bou w be tre k ke l ij k eenv ou d i g zij n, s pre ekt de r ij kdom van de opdr achtge ver uit de o p d r ach t t o t d e b o u w e n h e t f o r m a a t van he t pand. He t a ch tt ien de -ee uw se i n ter ieur i s v a n kun s thi s tor i sch bel a n g. S itu a tio ne le e n e nsemb le wa a rde n He t ge bouw is van bijzon dere , bee ldbe p alende be te ke nis voor he t aan zien v a n z ijn o mg e vi ng. D a ar bij i s he t te ven s v an be te ken i s a ls e ss en tie e l on der dee l van he t kloosterco mplex. G a a fhe id e n h e r ke nb aa rh e id He t voo rm al i g e k a s tee l i s v an bi j zon der be l ang we gen s de g a afh ei d v a n he t oor spron ke lij ke e x ter ieur en in ter ie ur. De oorspro nke lij ke f unc tie is no g goe d her ken baar, maar daar aan is een twee de laag toe gevoe gd, n ame lij k d ie v an k loo s ter. Oo k d ie fun c tie i s h er kenb aa r, m a ar de oor s pron ke li j ke o verh eer st in gaafh eid en h er kenbaarhe id. Zeld za amheid E en ach t t ien de -ee uw s k a s te e l i s geen u n i c u m, e ve n m i n i s d a t h e t g e val b i j een klo osterc omple x me t een ouder kastee l als kern. Van we ge de gaafhe id v a n he t k a st ee l in re l a ti e to t de dooro nt wi k ke li n gen die he bben p l a a t s ge von den k an ge spr ok en wor den v an re l a t ie ve ze ld z a a mh ei d.


20

Rechtervleugel C u l tu u r h i s to r i sc he w a ar d e n D e rec ht er vl e uge l i s v an be l an g a ls u i tdr u k king v a n gee ste l ij ke en soc i aaleco no misc he ontwikke lin gen, n ame lij k de be hoef te en de midde len d ie de Mon tfo rt a nen ter bes ch ik k in g h a dd en o m he t k loos t er d a t z ij stic htte n in 190 3 al in 190 7 uit te breiden met een zij vleuge l. Arc h itec tuur- en kunsthistorische waarde n D e v le u ge l is v an e n i g be l an g v oor de arch itectuur ge sch ieden is, n amelij k als voorbeeld van een een vo udige, f unc tione el o pge ze tte kloo ster vleuge l die wat be tre ft hoof dvor m en in de lin g is aangepast o p he t aanwe zige kaste e l. He t betref t een kar akter istie k voor bee ld van tr aditione le be gin t w in ti g s te -ee uw se k loo s ter arc hi tec t uur . S itu a tio ne le e n e nsemb le wa a rde n De vleuge l is van belang als func tione e l en a l s s t ede nbo uw k und i g on der dee l van he t complex. G a a fhe id e n h e r ke nb aa rh e id He t ge bouw i s van be lan g vanwe ge de re de lijke gaafhe i d van he t oor s pron ke li j ke on twe rp ( z owe l het i nt eri eur als e xt eri eur) en v an wege de no g goe d her ken bare uitdr u kkin g van de oor spron ke lij ke f unc tie. Zeld za amheid Er is geen spr ake van ze ldzaamheid. Kapel C u l tu u r h i s to r i sc he w a ar d e n D e k ape l i s v a n b e l an g a l s u i tdr u k ki n g v a n g ees t e lij ke on tw i k ke li ngen, n ame lij k de stic htin g van he t Montfor tan er kloo ster en de behoe fte die men h a d a an een e i gen k ape l. He t o bje ct is v a n be l ang a l s vo orbee l d v an de t yp o lo gi sche o nt wi k ke l in g van een kloo ster kape l uit he t be gin v an de twi n ti g s te ee uw. Arc h itec tuur- en kunsthistorische waarde n D e k ape l i s v a n b e l an g v oor de ge sch ie den i s van de arc hi tec t uur a l s voor bee ld van ee n klooster kape l uit 1910 , van besche ide n fo rmaat en in neo go t i sche s tij l . V oor t s i s er s pr a ke v an b ij zo nde r ku ns th i st ori sch be l an g van he t in teri eur we ge ns de a a nw e zi ghei d v an sch i ld er in gen en g l a s in l oo dr a men u it d e j are n 1950, van de h and van kun s ten aar J aap Min . S itu a tio ne le e n e nsemb le wa a rde n He t ge bouw is van bijzon dere bee ldbe p alende be te ke nis voor he t aan zien v a n z ijn o mg e vi ng. D a ar bij i s he t te ven s v an be te ken i s a ls e ss en tie e l on der dee l van he t kloosterco mplex. G a a fhe id e n h e r ke nb aa rh e id D e k ape l i s v a n b ij zo nder be l an g we gen s de ga a fh ei d v an z ow e l he t e xter ieur als he t interie ur. De oorspro nke lij ke f unc tie is no g he rkenbaar, b ovend ien is de kape l no g in gebr ui k als zo d ani g. Zeld za amheid V anwe ge he t on tw erp i n neo go tisch e s tij l in co mbin atie me t de sch i lderingen van J aap Min uit de j are n 1950 is spr ake van ze ldzaamhe id.


21

Linkervleugel C u l tu u r h i s to r i sc he w a ar d e n D e li nk er v leu ge l i s v an b e l an g a ls u i t dru k k in g v a n gee s tel i j ke en s oc i a a leco no mi sc he ontw i kke lin gen, n a me l ij k d e be hoef te en m id de len d ie er waren om he t kloo ster uit 19 03 n a ee n uitbre idin g in 1907 in 1 931 o pni euw u it t e b rei den . D e on tw i k ke l in g illustreer t de ho ogtij d agen van he t k l oo s ter le ven in B r a b an t a an he t b eg in v an de tw in t ig s te- ee uw. Arc h itec tuur- en kunsthistorische waarde n D e v leu ge l is v a n en ig arc hi te ct uu rh is to ri sch be l an g a l s voor bee l d v an t r adi t ione le t w in ti g s te -ee uw se k loo s terb ouw . E en b ij zo nderh ei d v an d e ze vleu ge l i s dat d e ze werd aan gep ast aan de rech ter zij de, door een arch i tec t d ie doo rg a an s vee l e xpre s sie ve r on tw ier p. De l i n ker v leu ge l ne em t d aa ro m e e n b ij zo n der e p l a a ts in h e t o e u vr e v an H . C. van de L e ur. S itu a tio ne le e n e nsemb le wa a rde n De vleuge l is van belang als func tione e l en a l s s t ede nbo uw k und i g on der dee l van he t complex. G a a fhe id e n h e r ke nb aa rh e id He t o bje ct is v a n be l ang v a nwe ge d e re de l ij k g ro te g a afhe id v an he t oor s pron ke li j ke on twe rp ( z owe l het i nt eri eur als e xt eri eur) en v an wege de no g goe d her ken bare uitdr u kkin g van de oor spron ke lij ke f unc tie. Zeld za amheid V a nwe ge de ar chi te c tuu r in re l a tie t o t he t oe uvre v an H .C. v a n de Le ur is s pr a ke v an re l a t ie ve zel d z a a mh ei d. Dwarsvleugel C u l tu u r h i s to r i sc he w a ar d e n D e d w ar svle uge l i s v an b e l an g a ls u i t dru k k in g v a n gee s tel i j ke en soc i aaleco no misc he ontwikke lin gen, te we ten de aanho uden de behoef te he t kloo ster uit te bre iden o m meer pater s te kun nen h uisvesten . Arc h itec tuur- en kunsthistorische waarde n D e v le u ge l is v an e n i g be l an g v oor de arch itectuur ge sch ieden is, n amelij k als voorbeeld van een vo udige, tr aditione le kloo ster ar chitec tuur uit de we der op bou wpe rio de. Ho ewe l he t on tw erp e ni g e k w a li te it hee ft , i s he t b e l an g v a n d e v leu ge l m e t n am e ste denb ouwk un d i g. S itu a tio ne le e n e nsemb le wa a rde n De vleuge l is van belang als func tione e l en a l s s t ede nbo uw k und i g on der dee l van he t complex. G a a fhe id e n h e r ke nb aa rh e id He t o bje ct is van be lang vanwe ge de gaafhe id van he t oor spr on ke lijke on twerp (zowe l he t in ter ieur als e xter ie ur ) en vanwege de no g goe d her ke nbare uitdrukkin g van de oorspro nke lij ke f unc tie. Zeld za amheid Er is geen spr ake van ze ldzaamheid.


22

Conclusie en aanbevelingen A a n d e h and v a n de in d i t r a ppo rt g e ge ven w aa r der in g, die z ich zo wel o p he t kloo sterc omple x als op de ver sch illen de bo uwde len r ich t, kan de ge meen te Oir sch ot zich ee n duidel i j k bee l d vor men v an d e a anwe z ige c u ltuurh istor i sche waar den. Me t dit r appor t als on der le gger kunnen de v er sch i l lend e w a ar den t e gen e l k aa r w ord en af ge wo gen en k an ee n rich t in g wo rde n g ege ven a an de on t wi k ke li n gen die op te rm ijn ga a n spe l en b ij Gr oo t Bij s ter ve lt. Z o a l s b l ij k t u i t de w a ard e r in g i s er een bree d spec trum aan waarde n aanwe zig. Zo ver te genwo ordigen he t kastee l en de kape l een gr ote architectuurhistorische en kunsth is tori sc he waar de, ter wij l de vleu gels in de eer ste plaats utilitair waren en w a t b e tre f t v o r m ge vin g w e r de n aange past aan het kasteel. De v leu ge l s he bben me t n a me c u l tu urh is tor i sche e n ste denb ouwk un d i ge w aa r de. Ze z ijn me t n a me w aar de vo l als on der dee l van he t co mp le x e n n ie t zo zeer o p zi ch ze lf. He t Mon umen ten huis Br aban t adviseer t de gem een te Oirs cho t o m de Rij ksdien s t voor h et Cultur ee l Erf goe d in een zo vroe g mo ge lij k stadium bij d e h e r b e st e m m i n g v an G r o ot B i j s ter ve l t te b e tre k ken . O o k k a n a l i n e e n vroeg stad ium ge bruik worden gema a k t v an h e t P l a n o ve r le g b i j h e t Monumen tenh uis Br aban t. In he t Plan o ver l eg is v ooro ver le g mo ge li jk m e t d es k un di gen v an zo we l he t r ij k a l s de pr ovin cie Noor d-B r abant. He t is r aadzaam om, wanne er meer du ide lij kh eid be staat over de n ieuwe beste mming van he t kloo ster, e en bouwhistor isch on der zoe k te laten uitvoere n door een on afh anke lij ke partij. Me t een bo uwh istorisc h on der zo ek wo rd t de bo uw ge sch ied en is e n mon um en t a le k w a l i tei te n n a der in be e ld gebr ach t. Me t n ame voor he t kastee l, maar oo k voor de twee zi j vleu ge ls kan di t du id e li jkhei d ver sch affen o ver de w aar de van zowe l he t i n ter ieur als e xt eri eur. He t bou whi s tor i sch o nd er zoe k k an w ord en ge bru i k t a l s b a si s voor e ve nt ue le bou wp l annen .


23

Redengevende omschrijving klooster Groot Bijstervelt

Recommend Documents