t \
OnsErfdee r
jur [Jitgegeoendoor de Vhaths-NederbndseStbhtingOnsEddeel/ Verschijntvijf maalper
W Redactie
Kernredactie ar b oofdred'acte Deleu, Jozef Frits Nicssen,adjunct-hoofdredactenr Dirk van Assche,redactiesectetariseind.redacteur
Redactieleden / JanDeloof Anton Claessens GastonDurnez / JacquesFermaut Anton Koneweg / Reinier Salverda Ludo Simons/ Jo Tollebeek FlansVanacLer/ A.r$(.Villemsen
Redactieadressen Murissonstraat260, 8-8931Rekkem Tel. (056)41 12 01 Fax (056)41 47 07 Rijvoortshoef255, NL-4941 VJ Raamsdonksveer TeL0162U13425 Fax0162l/19227
3 7 e i a a r g a n g n u m m e r 4 s e p t e m b e r- o k t o b 6 r 1 9 9 4
-*cftr,'Un
616
de kosten moeten dus onvermijdeliik mee ingean. hoogte '- 6. noo"r*."ders van meertaligheid'weerleg" gen deze budgemairebezwaren' Reedstn het vertaalil-"po"" Nyb"org werd gesteld dar de binvormen last '-"tt een t"J,'." *a i.g"dif n.r a. fttitft""uielijkc begroting, maar-coch van de Eure slechts2 9ovan de totale begrodng 'pese Unie uitmaken. Daarbii komt nog dat,ntede hand con.."t" cijfers kan gevenwat.betrett aantal het van beperking een die besparing zou oPlsveren' werktalen "Ait ft" **"Lwerktalen nu teruggeschroefd wordt naar b.v- drie, dan zou dlt rnderdaao voordelig uitvallenvoor het budget' Een.groteniet ," .ffi.ieitl. *otd. hiermee echter bepaald Cin naar resoluut bereikt; daartoe zgu men overschakelen' werktaal moeten op De meertaligheid valt ook te verdedigen Ulit Europese go in cie juridische gtott-d.D. 'no*"o boT"i*n ziin immers rechtsueeksbinZe J."J t"". elke burger van elke lidstaat' alvoor ziin begriipeliik direi oot to*.n au. cuile invoners van deUnie' Verderzijn er nog turele en politieke bezwarentegen eeJIDePer' ts king"an h1t aantalwerkcden' Meenalighetd riike de voor de riitdrukking van en waarborg culculturele pluriformiteit waar het Europese is ruorb"leii zn gnl:gmee uitpakt' Daarnaast eengade Unic van poliiieke forum het op het rrnrii "oo. ..o gelijke onderhandelingspositie van alle beleidsmakers' De ovcrhedenin BelgiEenNederland onder,.t rlin"t formeel Vedrdening nr'. 1' -d-ie.de Nederseliikwaardieheidvan depositie van het weneL,nir r"n di.-u"n de andere officiEle talen geniet hierarn dat liik vastlcgt.Zii srellenook dat pnktiikuit de wiist Toch f.."*.t*n. iJ-i ", bino"tt d" p,tropeselJnie eenuithollingspro .., ."" a" gangis, het Nederlandswordt' zoals "U" *a.t it.ile officiEletalen, wel degelijkbe' t. achrcrsteiling*" Itl Nederlands' tttd. uit eenpragmatischcvoorkeursvlortvloeit die enK€l behandelingven de grote calen,tast nlel polide Europese binnen de tail i.is.bruik"*n de intielie discusie aan,zij is ook nadeligvoor rcrnationde status en uitstraling van de-taal' betut"i t "n zelfs stellendat een doorgevoerde instel' de binnen perking rnn de meertaligheid littg.o *an de EuropeseUnie op de lang€duur blroe mkanleidentoteehanti-EuroPesereactre woners'mn de Unie. lo Nederland en Vlaanderenwordt van ver-
schillendekanten gppleit voor een sensibiliseeen af' ri"t "tn alle beuJkien paniien: om moeten vermijden te t'lederlands h.t lori* u.n en een der" wrrilrozich principieel opstellen l-":tTltVetotdtnioC q' *n ,rritti n"twing Belgische *i. l" at igaJin november 1993de Delc,roix' lro Landr.'erdedigin6 iioirr..l,"i Euro nieuwe het voor bijdrage d. "r-.. d:: l.l.r.o.p. n "t te-leveren'Hij eistc l:'Nt: taal d&l"nds, n".st frans en Engels,alsofficiEle binnen het corps werd erkend' UrterndelqK werd aan dezeeis gehoor gegeven via Nederland en iiaandtren hebben ook' jaren voor.de de Taalunie een ,,Beleidskader o'a' genegentig" uitgestippeid'Hierin wordt i""t d"" "iibo"* van een groot aantal "tl.fi en elelaronischehulpmiddelen (lexil-l.ii;k cogrelischewerken, een Algemene lJata:a.nK taal enz') diemoeten brydra*id.N.d.tl.ndx genaandever$erking vandeposttre n net N ein het internationaletaalverkeer' l.tf""a, ---in 1993bleek nogmaalsdatde eai.***t deEurolenkwesdeeenheet hangijzer is binnen oprichtingvanhet de U;". a.tleidingwas o"* 'Merkeob,rrean in het SpaanseAlicante' waart"* "ilf o{ficiEle taien (Engels,Frans'Duits' vanult Spaansen Ialiaans) werden gekoz€n' zoIiederlandsehoek kwam hierop fel protest' uiteinZaken Buitenlandse d"i d. ^ioirt"tt ran compromis over het talenregimebij ;;iiik.;; of f't.i r,,r*f.."Utt*" uitwerkten : Nederlandse m,het aanvragen hun mogen Vlaamsebe&ijven deze Nederlandsbii het Bureauindieneo' maar v.ertaling een van zijn vergezeld ""no** moet baresttgin eend'n deviif officiEletalen' Voorts EuroPese.toPconde op den de regeringsleiders m,de ferentie in Brusselook het beginsel.dat taten Unie alle alen geliikwaardige ottrctdle vermeldde' kop een n -#" ziin.Toalsdz Volhshtant d. ,t",o, *tt het Nederlandsds taal binnen
Unie,,voorlopig t""fir, deEuropese
*r*rj,
HetNe&rladsin fu instzllingm'unde Hft'$t"*"" Teal' vooruncnvendeNcderlandse ;H;;"C;-;;;'P'
'*'
g:l' $ffil"i"Efi fi:'S['""i$::'i:lill: ru,1.
'*Gnvenhage, 193' 56 P
Nededands in Preag - -V;. -Het *odttg de dagdoor Praagloopt' zal na ongeeen poosiein de mengelmoesvan ta'len i*iiflra ook h.t Nederlands onderscheiden' van
c-
il. :n r:DC
x, D
Ierrl
ik lta
Bctai riok rrlel* lDlet lr-
Its, uit W in-
bij rof Iet 4t
tng trgDnde lcn tie, len
hp t 'ic tulr:ie f,".,
lna Eeien. nde
bezoekers die de Karelsbrug Passeren'zal ech' rcr vermoedendat slechtsenkele minuten van henvandaanin het maiestueuzegebouw!?n de Filosofische Factlteit der Karelsuniversiteit misschienjuist oP dat moment #n uit eenhele reeks inrcressantecollegesin of tenminste over het Nederlands aan de gang is. Maar laten we bil het begin beginnen. De PraaRseneerhndbtiek -iet, wi de gacbidenis Al voor de Tweede Wereldoorlog was het mogelijk om Nederlands te studerenin Praag .o *.t'Uij mevrouw MJ. Vorrink, een echte Nederlandse,toen nog studenteslavistiek,die cr met een cursusNederlands begon' Toen z* in 1948 als buitenlandse gedwongenwas het land te verlaten, droegni haar lesen over aan PferrryslJanota. In' de iaren 1948-1968wer'd Nederlands slecha als bijvak gegeven'ds hoofdvak kon het soms bif wiizr vxr uitzondering in de laatste studie{asegwolgd worden. Zo studeerdebij' voorbeeld bfta kriitovi af' In die tijd wasook ' Hans Krijt - met wie zclater zort trouwen als een tiidie moedertaal-sprekerNederlandsvoor aan de faculteit werkzaam. De geschiedenisvan de Praagseneerlandistiek is van het begin af aan verbonden geweest met enkele vooraanstaande figuren' Frantisek Kalda (1884"1969)bijvoorbeeld, de eerst€Tsjechischepro{essorin de Nederlandse taal (19i1), die al in 1918 aan de Technische Hogeschoolte PraageenvakgroepNederlands oprichttg kort daarna echter naar tsratrslava oetttok en pas in de iaren zestigweer in Praag kwam doceren. Hii is auteur van een aantal belangwekkendepublikaties, o.a. over het Afrikaalns.Het eersteTsjechischeleerboek Nederlands (1939) is geschrevendoor professor Bohumil Trnka ( 1895'1984), angiist, structuralist en medeoprichter van de wereidberoemde Prargselinguistische kring (1929)' !" y: -9histori Tisiechische genJok de t'ooraanstaande Ius professorJosefPolilenskf (1915)niet verge.'rarrde t t , dok tttiige o'a' oP het gebied TachtigjarigeOorlog, die vanaf de iaren zestig tot op d. dag van vandaagbif de Praagseneerlandistiek collegesgeeft over de geschiedents van Nederland en Belgi6-Onder Goldstiicker, een van de voorvechtersvan de PraagseLente, die destiidsaan het hoofd van de germanistiek
PlernyslJanota(o1925)'
stond. werden de kleine Germaense talen op het niveau van het Enpls en Duits gesteld' Sinds 1968is het dus mogelijk om in Praag,als enigestad in de hele republiek, Nederlandsals hoJfd*k te sruderen. Olga Krijtov'i en Pfemvsl lanota verzorEener sindsdie tijd eenvijf' iriie. filoloeischJ studie Nederlands; dat 'hotidt i", allelolleges,seminaria,studiemateri' alen en o
x o
o o 6
komd, ook door Plemysl Janota, een bekend foneticus, die zich direct op onze uirspraak storcta Luisterenen herhalen,luisterenen herhalen. Klanken, lettergrepen,woorden. In het tweede jaar allazcn we bij mevrouw Krijtovi de beginregelsvan ,,Vrayehistorie ende al waer / Maghic u teilen-Hoerter naer!" en met meneerJanota waren we reedstot de verschillen russenzinloos eir zinneloos en de genitieven goedsmoeds en insgelijks gevorderd. Grammaticaleverschijnselenwerden uitgelegd aan de hand van illustratiwe zinnetjes in de trant'.van ,,Beter iin grote muil dan twee diploma's", of door het beluisterenvan musicalliedjesvan Annie MG. Schmidt, zodat het er altijd vrolijk toeging. Door de methode Janota-Krijtovi werd binnen tweejaar de voorsprong n het ,,grote" vak zo goed als ingehaald. Maar hoewel het ons na eenjaar studie met succesin de oren geknoopt was,dat het,,de gebeurtenis" en ,,het vonnis",is en we duidelijk -rk zag twee uilen heel hard huilen" konden uitsoreken of de oudst-behoudenNederlandse zin uir de 1lde eeuw aanhalen,een Hollander in levenden lijve hadden we nog niet gezien. Zodra dus iemand van onzt groep buitcn op straat toevallig iets hoorde wat op Hoilands leek, aarzeldehij geenogenblik, en met de gedachte ,,hoera,ecn Hollander" wierp hij zich op de niets vermoedendevoorbijganger. V/ellicht ook omdat het reizen naar Nederland in die tijd niet bepadd eenvoudigwas,had alles wat Nederlands was cen specialebekoring voor ons:.een boekje met Sintedrlaasliedjes, speculaasuitgedeeid door Olga Kriitovi, de boekenuit haar boekenkast,de ,,echte"Nederlandsestudent of het gezamenlijkbekijken van een film in de nabijgelegenNederlandseambassade.Halverwege de jaren tachtig studeer'We varen inmiddels aardig verden wij af. met trouwd de Nederlandse taal en haar historische ontwikkeling, hadden ons zoveel mogelijk ingelezen in de Nederlan&e literatuur, een deel van ons had een Nederlandse scriptie afgeleverden sommigen konden dankzij Olga Krijtov{'s vertaalseminarium zelfs al met gedruktevertalingenpronkea. En zo begaven wij ons in allcrlci richtingen. Het merendeelvan de oud-studentenwijdt zich nu aanhet Duits; slechrsdrie len onze groep gebruiken hun kennis van het Nederlands. Is het veel? Veinig?
Na 1989qrerdenook bij de talen grote veranderingen doorgwoerd. De studie Nederlan& is nu meer dan iin keer in de vijfjaar toegankelijk (op het ogenblik ziin er dertig studenten), en nu de grenzEt open zijn, zijn ook langerestudieverblijvenin het buitenland geen uitzondering mecr. Maar men kon ook eenbekwaamneerlandistworden in de tijd dat De Waarheidde enigeofficieel toegestanekrant was aan de faculteit en we voor een vakantiecursusin Nederland al eenjaar van tevorenalle mogelijke en onmogelijke instanties moesrcn aflopen.En toen nogwerd gejuicht bij het zien van iedereHollander. Plenysl Janoa m dc Ne&rhndse fonetiek in Praag Profesor dr. Pfemysi Janota (o1926 in Praag) is de medeoprichter van de neerlandistiek aan de Karelsuniversiteiten hij begon hier alseerstemet her docerenvan Nederlands op universitair niveau. PFerynl Janota volgdc in Praagde studies Engelsen filosofie.Na de oorlog verblee{hij als hulp op Walcheren,waarna hij enige tijd in Holland doorbracht om hier behalveneerlandistiek ook fonetiek te studerenbij LouiseKaiser aan de Gemeencelijke Universiteit rran Amsterdam.Na zijn terugkeerin 1948nam hii het Nederlands in Praag over. Iouise Kaiser &oeg hem voor als haar opvolger, hoofd van het FonetischeInstituut, wat Plemysl Janota !"nwege de onwil van de Tsjechoslowaakse overheid cchter pasjaren later te horen kreeg. Sinds1968,toen het Nederlandstot hoofdvak werd verheven, heeft de hele studie zich sterk uitgebrcid en profesor Janota doceert sindsdien alle linguistische disciplines.Dank zij hem leren de srudentenniet allcende correcte uitspraakvan het Nederlandsen hedendaagseen hisrorischegrammatica'maar makenook kennis o.a. met het Afrikaans, de verschillen tussen het Noord- en Zuidnederlands en de enorme verscheidenheidvan Nederlandsedia' lecten. Het Nederlands vormt daarbii slechts iin onderdeelvan zijn werk; hij geeftnamdijk ook collegesaan studentenEngels. ln 1969werd Plemysl Janota aangeboden te gcvenaande universiteitvan om gastcollegcs Nijmegen. De situatie herhadde zich, met als enig verschii dat de persoon in kwestie deze keer van de hele zaak op de hoogte was. De Tsjechoslowaakseoverheid stond zijn uitreis
Irl i,l
'i
I
I i I l
-:l l
lI
niet toe en gebruikte als argument dat hij niet gemist kon worden. Aangezien hii geen lid van de partij was, kon hij in die jarenook niet aan buitenlandse colloquia deelnemen. PiemyslJanotahield zich echter,net alsOlgaKrijtovi, aande lijfspreuk,,men moe[ roeien met & riemen die men heeft" en roeide flink. Van zijn hanciverscheeneen reehspublikaties over de fonetiek in het algemeen(b.v. Personal (Iaracteristirs of Speecb,1977),over deNeder: OlgaKriitovi ("tr3t), landse fonetiek, en belangwekkendeartikelen over o.a. spraakvorming bij sprekers met een gehoorstoornis. Ook bracht hij leermiddelen uit, waarondercomputerprogramma'svoor het docerenvan ttedeilands. Deze foneticug vice-presidentvan de lnternational Socieryof Phonetic Sciences,voorzitter van de fonetischesectievan het Tisjechisch taalkundig genootschapenlid van verscheidene internationale verenigingenmocht pasna 1989 de tftel van professorontvangen.Begonnenin 1948en met een korte onderbreking actieftot op de dagrnn vendaag,verzorgt Pfemysl Janota deuniversitaire studie Nederlandsetaal in Praag. Hij kan nanreliik echt niet gemistworden. Olga Krijtovi m & Nedcrhndse culwur in Tjecbid Nemand heeft zic-h voor de verspreiding van de Nederlandsecultuur bij ons verdienstelijker gemaakt dan dr. Olga Krijtovi (geboren Fuchsovi, 1931in het stadjeNymburk). Sinds het midden van de jaren vijftig, toen ze naast het Tsjechischen Engelsook in het Nederlands afstudeerde,is heel haar leven als docente en vertaalsterverbonden geweestmer de Nederlandstaligeliteraruur. Flaar eerstevertaling verscheenin 1956en sindsdienzette Olga Krijtovi ruim viiftig literaire werken uit het Nederlands in het Tslechisch om, o,a. Van oudemensende dingendie ooorbijgaan en De boehzn&r kbine zielm vn louis Couperus en het werk van Willem Elsschot. Vooral dank zij haar ziin er ook auteurs in het tjechisch te vinden als Jan \7olken,
x o
Remco Campert, Hugo Raes,Hugo Claus,Johan Daisne,Anhur van Schendel,Annie M.G. Schmidt en anderen. Ze vertailde eveneens historische en biogra{ische romans van auteurs als Theun de Vries en Johann Fabricius, die bij de Tsjechischelezer toen bijzonder po pulair waren. Haar venalingen verschenen vaak in hoge oplagen (50.00G100.000),maar waren desondanksaldjd onmiddellijk uitverkocht. Toen Olga Krijtovi na het neerslaanvan de PraagseLente uit de communistische partii ffad, waar ze evenalsvele andereTsjechischeintellectuelenkorc na de oorlog lid van was geworden, was het met haar universitaire carrilre gedaan.Tc,mocht geenwetenschappelijkewerken publiceren of aan buitenlandsesymposia deehemen. Zells haar Fabricius-venaling De grote geusmoest onder de naam van een oudstudenle verschijnen.Bij de roman Van oude rnensende dingen die aoorbijgaan oncbreekt de naamvan de vertalervoikomen. Maar ook verder stootteOIga Krijtovi op de meestuiteenlopendehindernisen, bijvoorbeeld wanneereen Nederlandse schrijver niet in een communistisch land wenste te verschijnen (b.v Pes kens,in het begin S. Carmiggelt). Over de verschillende aspectenvan het vertalen in het Tsjechischkan de Nederlandseen Vlaamselezer ook het een en ander te weten komen via haaressayDesam.oaadehge hnder* eldersvernomen(799l,IYN-prijs). Onlangsvoltooide ze haar op het ogenblik laatstevenaling- Hersenxbimmen vanJ. Bernlef.
a o
6 6
-
In de jaren zerlentit en achtig schreefOlga Krijtovi voor haar studenteneen groot aantd syllabi over verschillende periodes uit de geschiedenisvan de Nederlandselir.ot,rur, *""rin o.a. veelpoEziein vertaling te vinden is. Later nam zij dir op in haar ,,Schets ran de Nederlandse literacuur" @rtoodre dEiinarni nimzemsV littatury l99O)bestemduoor."r, brederpubliek dat op dezemanier mer de poEzie van o.a. Van Maerlant, J. van den Vondel, C. Huygens, H. Gorter. J. Slauerhoff,G. Achrerber!, Lucebert en anderenkennis kan maken. Regelmatigpubliceercze arrikelen over de Nederlrndse en Vlaamselererkunde. In de iaren negentig trad zij ook drie keer naar vor;n als schrijfster van belletrie. Al in 1969 kreeg OIga Krijtovrl voor haar werk als vertaalster van Nederlendse literaguur de Martinus-Nijhoffprijs, in de djd dus dat haar voonreffelijke vertalingen van Couperus en Elsschotnog niet bestonden.Z is lid van de Maatschappij der Nederlandseietrerkunde cn van de Koninklijlre Academie voor NederlandseTaal en Letterkunde.Daarnaasris ze ooh nog moeder van drie zonen en grootmocderwn zei kleinkinderen. ,,Hoe hebt U dit alles klaar kunnen soelen?" vroeg iJrmijn docenteeens,toen ik hiar zoalsgewoonlijk op degangraadpleegde omdar het minuscule kamertje van noordistiek en neerlandisriekweer voor ecn collegebezetwas. Ten anrwoord haalde Olga KrijrJvi licht geamuseerdde woorden van Constantijn Huygensaan: ,,Had ik meer tijd gehad,ik had veel min bedreven'1 X;iZiEkovti..Hronoai !*a Tweede Internationaal Colloo uium Nederlands in de \flereld Ter gelegenheidvan het tienjarig bestaan ran de Vlaamse Raad en van twintig jaar Vlaamseculturele autonomig organiseeidede Vlaamse Rrad in 1991 op initiadef .vanz4n toenmalige voorzitcer Louis van Velthoven een Internationial Colloquium m€t als rhema ,,Nederlandsin de wereld". Het was de bedoe. lingwan dit colloquium desamenwerkingte bevorderen rusen alle landen waar Wederlands gesprokenwordt. In rotaalnamen delegatiesuit negen landen tan deznvergadering deel: uit Aruba, Belgid,Frankrijk, IndonesiE,NamibiE,
Nederland, Nederlandse Andllen, Suriname en Zuid-Afrika. Het werd eenlwendige bijeenkomsr, waarin aangedrongenwerd op hechtere samenwerking, vooral ook met de ,,niecNoordzeestaten van de Neerlandofonie". De vergadering was het erover eens dat de organisatievan eendergelijk colioquium eigenlijk de taak was r/irn de NederlandseTaalunie maar de Viaamse Raad (het Vlaamse parlement) nam het op zich om, in afwachringvan het moment dat de Taalunieover meer middeIen zou beschikken,voor de voortzerting van het initiatief te zorger,. Yen 24 tot 26 maert 1994 had in het Egmontpaleis in Brusseldan ook het cweedeInternationealColloquiurn over,,Nederlandsin de l(ereld" plaats. Her onderwerp van dezebijeenkomscwas/e Nedcrhnds- enAfrihaansulige media. Een suurgro€p bereiddehet colloquium voor en zorgde ook voor een li.jvig document, waarin voor eik deelnemendland zowel eenhistorischoverzicht rls de actuelestand n zaken werd gegevenrnn de posirie van het Nederiands in de media in hun land. Het ging daarbij over alle vormen van informatieovendrachtdie met taal re makenhebben,de gedrukte, de audiovisueleen elekronische media. Ludo Simons sirueerdein zijn openingsrede het thema van het colloquium. De vraagdie werd geceld, wasvolgensSimons: ,,in hoeverre deze[...] mediazich verhoudentot detaal waar. vm i4 ztch voor de informatieoverdracht bedienen en die voor ons traditioneel het Nederlandsc.q.het Afrikaans is". Hij schetstekort de problematiek in de (voornamclijk door het Engels gedomineerde)media. Hij onderstreepre daarbij onmiddelliik de betekenisran ,"-irrwerking, niet alleen tusen Nederland en Vlaanderen,maar ook met taalgenotenen raalyerwantenin het verre buitenland. De rapporten rran elk r.an deze negen dee! nemendelanden werden daarnagepresenreerd, Daarbij viel op hoe sterk depositie van het Nederlandsin dezelanden verschiit. In IndonesiE is het Nederlandseenvreemderaal,die nauweIijks nog wordr gesprohen,maar wel nog belangrijk is in bepaaldewetenschappelijkedisciplines.In Aruba en de NederlandseAntillen is het Nederlandsnog wel de offici6le taal van het onderwijs en het bestuur,maar wordt ze door het volk nog nauwelijks gesproken.De Antilliaansedelegatiepleitte voor een volwaardig onderwijs in het Papiamento.Nederlands moer
