Redactie-adres: Heemraadssingel 194, Rotterdam 3, Telefoon 52200

S

c h i p en W e r f

14-D A A G S T IJD S C H R IF T , GEWIJD AA N S C H E E P SB O U W , S C H E E P V A A R T EN H A V E N B E L A N G E N

ORGAAN VAN

DE VEREENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED DE CENTRALE BOND VAN SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND HET INSTITUUT VOOR SCHEEPVAART EN LUCHTVAART HET NEDERLANDSCH SCHEEPSBOUWKUNDIG PROEFSTATION

IN „SCHIP EN WERF” IS OPGENOMEN HET MAANDBLAD „DE TECHNISCHE KRONIEK"

REDACTIE: ir. J. W. HEIL w.i., prof. dr. ir. W. P. A. VAN LAMMEREN, ir. G. DE ROOIJ s.i., prof. ir. L. TROOST en G. ZANEN

Redactie-adres: Heemraadssingel 194, Rotterdam 3, Telefoon 52200 ERE-COMITÉ:

Ii A. W. BAARS, Oud-Directeur van Werkspoor N.V., Amsterdam; A. T. BRONSING, Oud-Directeur der N.V. StoomvaartMaatschapplj „Nederland” , Amsterdam; Ir. M, EIKELENBOOM, Oud-Directeur Van Nievelt, Goudriaan & Co’s Stoomvaart Mij., Rotterdam; P. GOEDKOOP Dzn., Directeur Nederlandsche Dok-enScheepsbouw-Maatschappij (v.o.f.), Amsterdam; W. H. DE MONCHY, Oud-Directeur Holland-Amerika Lijn, Rotterdam; C. POT, Oud-Directeur der N.V. Electrotechn. Industrie v/h W. Smit & Co., Slikkerveer; F. G. STORK, Directeur der N.V. Kon. Machinefabriek Gebr. Stork & Co., Hengelo; ir. H. C. WESSELING, Commissaris der N.V. Kon. Mij. „De Schelde” , Vlissingen; S. VAN WEST, Oud-Directeur Dok- en Werf-Maatschappij Wilton Fijenoord N.V., Schiedam. Jaar-abonnement (bij vooruitbetaling) ƒ22,50, buiten Nederland ƒ40,— , losse nummers ƒ2,— van oude jaargangen ƒ2,50.

UITGEVERS WYT-ROTTERDAM 6

Telefoon 54500 (10 lijnen), Telex 21403, Postrekening 58458, Pieter de Hoochweg 111 EENENDERTIGSTE JAARGANG

MEDEWERKERS:

J. BAKKER, Ir. W. VAN BEELEN, prof. dr. Ir. C. B. BIEZENO, W. VAN DEN BORN, Ir. B. E. CANKRIEN, ir. C. A. P. DELLAERT, L. F. DERT, J. P. DRIESSEN, G. FIGEE, ir. W. GERRIT­ SEN, TH. VAN DER GRAAF, J. F . GUGELOT, F. C. HAANEBRINK, P. INTVELD, prof. ir. H. E. JAEGER, ir. M. C. DE JONG, ir. C. KAPSENBERG, J. VAN KERSEN, prof. dr. ir. J. J. KOCH, ir. H. J. KOOY Jr., Ir. W. KROPHOLLER, ir. W. H. KRUYFF, prof. ir. A. J. TER LINDEN, dr. ir. W. M. MEIJER, ir. J. C. MILBORN, J. J. MOERKERK, ir. A. J. MOLLINGER, A. A. NAGELKERKE, ir. J. S. PEL, J. C. PIEK, ir. K. VAN DER POLS, B, POT. mr. dr. ir. A. W. QUINT, ir. W. H. C. E. RÖSINGH, ir. J. ROTGANS, ir. D. T. RUYS, ir. W. P. G. SARIS, ir. R. F. SCHELTEMA DE HEERE, ir. A. M. SCHIPPERS, dr. P. SCHOENMAKER, ir. H. C. SNETHLAGE, dr. J. SPUYMAN, prof. ir. E. J. F. THIERENS, ir. J. W. VAN DER VALK, C. VERMEY, C. VEROLME, ir. J. VER­ SCHOOR, ing. E. VLIG, IJ. L. DE VRIES, J. W. WILLEMSEN, mr. J. WITKOP, prof. ir. C. M. VAN WIJNGAARDEN.

Overnemen van artikelen enz. zonder toestemming van de uitgevers verboden.

28 FEBRUARI 1964 — No. 5

DE E N E R G IE -V O O R U IT Z IC H T E N DER EURO PESE G EM EE N SC H A P U it een verleden jaar door de Hoge A utoriteit voor Kolen en Staal, de commissie der Europese Economische Gemeenschap en Euratom ingesteld on­ derzoek naar de vooruitzichten op. lange termijn voor de energievoorzie­ ning der Europese Gemeenschap blijkt dat door de te verwachten snelle econo­ mische ontwikkeling — het bruto natio­ naal produkt zal, naar wordt aangeno­ men, met 4,6 % per jaar stijgen — de energiebehoefte van 460 miljoen ton steenkool equivalent in 1960 tot 700 miljoen ton in 1970 en bijna 85 0 m il­ joen ton in 1975 zal stijgen. Daar wa­ terkrachtcentrales, geothermische cen­ trales en kernenergiecentrales slechts in een bescheiden deel der toenemende vraag naar elektriciteit kunnen voor­ zien, zullen vooral thermische centrales aan de stijgende behoefte tegemoet moe­ ten komen. De energiebehoefte dezer laatste, 17,3 °/c van het totaal in 1950, zal dan ook met een percentage van 23,8 in 1975 de grootste stijging tonen. Rond 1970 zal steenkool nauwelijks meer dan een derde der energiebehoefte dekken. Zelfs indien het huidig produktieniveau wordt gehandhaafd, zullen kolen door de lan­ den der Europese Gemeenschap gewon­ nen, een steeds kleiner aandeel der be­

hoefte voor hun rekening nemen. Thans reeds moet de mijnindustrie der E.G. het hoofd bieden aan scherpe concur­ rentie der van elders aangevoerde ko­ len en van aardolie. Bij het onderzoek is gebleken dat het rendement per ondergrondse arbeider in de E.G. weliswaar met ongeveer 70 % in vijftien jaren is toegenomen maar de loonontwikkeling beïnvloedt de kost­ prijs in nadelige zin en men meent dan ook dat de „Konkurrenzfähigkeit” der kolenmijnen in de Europese Gemeen­ schap niet ingrijpend zal verbeteren. A fhankelijk van de mate van steun aan de eigen mijnbouw moet er derhalve re­ kening mede gehouden worden dat de omvang der verleden jaar door de E.G. ingevoerde hoeveelheid kolen t.w. cir­ ca dertien miljoen ton tot 40 dan wel 110 miljoen ton zal stijgen. Zelfs bij toenemende produktie uit andere ener­ giebronnen in de Gemeenschap zal, wil men in de behoefte kunnen voorzien, steeds meer van elders moeten worden aangevoerd en dit meerdere zal vooral uit aardolie bestaan. Thans reeds voor­ ziet deze laatste in ongeveer een derde van de totale energiebehoefte en in 1970 zal, naar wordt aangenomen, het aan­ deel der aardolie tot meer dan 50 % zijn gestegen.

De aangetoonde wereldolie-reserves werden begin vorig jaar op 41 miljard ton geschat. Dit is, bij het produktietempo in 1963 voor bijna veertig jaren voldoende. Overigens zijn de reserves in feite groter en worden nog steeds nieuwe voorkomens ontdekt. De vast­ gestelde aardgas-reserves in de E.G.landen werden verleden jaar geschat op alles tussen 560 en 850 miljoen kubieke meter, maar ook hier dient met nieuwe ontdekkingen rekening te worden ge­ houden. In 1975 zal de E.G. produktie naar schatting 32,6 a 42,1 m iljard ku ­ bieke meter bedragen. Rekening hou­ dend met de invoer zou men in laatstge­ noemd jaar kunnen beschikken over het equivalent van 62 tot 80 miljoen ton steenkool d.w.z. 53 tot 62 miljard kubieke meter. Afgaande op de verleden jaar ter beschikking staande gegevens, mag worden aangenomen dat de grote kernenergiecentrales vanaf 1970 bij het dekken van de grondbelasting met de klassieke centrales kunnen concurreren. De nieuwe kernindustrie stelt echter een aantal andere sectoren der indus­ trie, zoals constructiewerkplaatsen, de chemische industrie en de civiele bouw, voor een reeks problemen en een snel­ lere ontwikkeling der kernenergie zal dan ook eerst na enkele jaren haar in-

vloed ten volle doen gelden. Geschat wordt dat het aandeel der uit kernener­ gie opgewekte elektriciteit in 1970 het equivalent van acht miljoen ton steen­ kool zal bedragen. V ijf jaren later zal dit naar raming tot 24 a 40 miljoen ton zijn gestegen en zal het aandeel in de totale energievoor­ ziening 3 a 5 % vertegenwoordigen. Het aandeel in andere dan thermische centrales geproduceerde elektriciteit zal van 9,2 % in 1960 tot 10 a 12 % in 1975 stijgen. Onderstaande tabel geeft een beeld van de samenstelling der ener­ gievoorziening der Europese Gemeen­ schap in de jaren 1960 en 1975.

U it het voorgaande blijkt dat in 1975, wanneer de steenkool nog slechts 15 a 23 % van de totale energievoorzie­ ning dekt, in de groeiende behoefte voornamelijk door invoer en wel spe­ ciaal van aardolie moet worden voor­ zien. Zoals reeds opgemerkt nadert de kostprijs der kernenergie 'geleidelijk die der klassieke en is het allerminst uitge­ sloten dat deze nog lager zal worden. Voorwaarde is dat men over vol­ doende uranium tegen aannemelijke prijs kan beschikken. Op het ogenblik is er een overproduktie maar tenzij tijdig maatregelen worden getroffen, zullen rond 1980 de m ijnen niet meer in staat

In procenten van het totaal produktie 1960 1975

invoer 1960 1975

steenkool bruinkool ruwe aardolie aardgas waterkracht kernenergie

51 6 4 3 9 —

15-231) 4 2 5-7 7 3-5

3 1 23

—

11-5 — 50-44 3

— —

—

Totaal

73

3 6-48

27

64-52

—

totaal 1960 1975 54 7 27 3 9 — 100

26-28 4 52-46 8-10 7 3-5 100

1) Het hoge cijfer geldt bij maximale steun aan de kolenmijnen, het lage bij volledig ont­ breken van elke produktie. Het omgekeerde geldt bij de invoercijfers.

Ondanks de stijgende energiebehoef­ ten zal door het verschil in prijsverloop tussen ingevoerde produkten en in de landen der Gemeenschap zelf gewon­ nen steenkool, uiteindelijk niet meer dan ruim de helft der steenkolenproduktie, uitgaand van die in 1963, zon­ der steun kunnen concurreren. Zelfs bij optimale steun zal het aandeel van de invoer van energie aanmerkelijk, nl. tot meer dan de helft der behoefte stij­ gen. Zekerheid wat de bevoorrading betreft, sociale overwegingen en rede­ nen van regionale politiek maken steun aan de mijnbouw in de E.G. landen noodzakelijk. De afzet van kolen in de Gemeenschap is een der problemen die om een oplossing vragen, waarbij de te nemen maatregelen tevens sanering der mijnen dienen te bevorderen wil een gezonde kern van kolen-mijnbouw ver­ zekerd zijn. Uit het groeiend aandeel van de in te voeren energie vloeit de noodzaak ener open markt en een ge­ coördineerd energiebeleid voort.

zijn uranium tegen redelijke prijs te leveren. W il de Europese Gemeenschap niet genoodzaakt zijn buiten de zes

Euratomlanden tegen minder gunstige voorwaarden in de behoefte aan uranium te voorzien, dan is een uraniumbeleid voor de Gemeenschap een absolute eis. Drie landen t.w. de Verenigde Sta­ ten, Canada en Z uid-A frika vervullen bij de uraniumvoorziening van de vrije wereld een belangrijke rol. Zij beschik­ ken tesamen over niet minder dan 85 % van de vastgestelde reserves. Hierbij is uitgegaan van de tot dusver geëxploiteer­ de reserves die, tegen naar verhouding lage prijzen door de bestaande installa­ ties ontgonnen kunnen worden. Intussen neemt de vraag naar ura­ nium voortdurend toe. Vooral het tijd ­ vak 1970-1980 is in dit opzicht be­ lan grijk. Immers dan zal de concurrentie van de kernenergie zich voelbaar ma­ ken. Verwacht mag worden dat in deze periode centrales met een totale capa­ citeit van 100.000 MWe gebouwd wor­ den, hetgeen een bijna vijfm aal groter uranium verbruik met zich brengt. Eerst tegen 1980 zal industriële ex­ ploitatie van kweek-reactoren — van bijzonder belang voor de uranium ­ voorziening — mogelijk zijn. Deze toch produceren meer uranium dan zij ver­ bruiken. De huidige produktiecapaciteit zal, naar wordt aangenomen, tot 1970 toereikend zijn maar daarna zullen nieuwe installaties in bedrijf moeten komen teneinde de bekende vindplaat­ sen te kunnen ontginnen. Bovendien zal na 1975 een begin moeten worden gemaakt met de ontginning van nieuwe vindplaatsen terwijl tegelijkertijd het zoeken naar nieuwe reserves gestimu­ leerd moet worden. Onderstaande ta­ bel geeft een overzicht van de bekende reserves en de winning van uranium:

Uranium in tonnen Bekende reserves op 1-11~’62

Winning 1962-1970

Verenigde Staten Canada Zuid-Afrika Overige landen

130.000 145.000 115.000 60.000

71.000 25.000 18.000 16.000

59.000 120.000 97.000 44.000

6-9.000 1.000 2.000 1.500

Totaal vrije wereld

450.000

130.000

320.000

10- 13.000

Reserves op 1-1-1971

Jaarlijkse produktie op 1-1-1971

(Gegevens ontleend aan een overzicht van de toelichtingsdienst van de Europese Gemeen­ schappen, Den H aag). C. V ermey

STOOMTURBINES V O O R H E T A A N D R IJV E N V A N

door

HULPW ERKTUIGEN A A N B O O R D V A N S C H E P E N

C A R L A U G U S T Z IE G L E R

Zowel op stoomschepen als op motorschepen w ordt een groot aantal hulp w erktuig en door turbines aangedreven. AEG bouwt voor de verschillende toepassingen daartoe geschikte turbines vanaf een zeer eenvoudige constructie tot hoogwaardige turbines voor het aandrijven van generatoren. De verschillende typen worden in deze verhandeling in het kort afzonderlijk beschreven. Hun constructie is in de betreffende doorsneden te zien.

Aan boord van schepen, welke door stoommachines worden voortgestuwd, heeft de turbine voor het aandrijven van hulpwerktuigen wegens haar eenvoudige bouw, haar bedrijfszeker­ heid, haar naar verhouding hoog n u ttig effect en haar grote regelbaarheid steeds meer toepassing gevonden. Zo geschiedt b.v. de stroomopwekking in overwegende mate door genera­ toren, welke door turbines worden aangedreven. Ketelvoedingpompen worden door turbines gedreven, waarbij zich de door een differentiaaldrukregelaar bestuurde turbine bijzon­ der goed aan de omstandigheden betreffende de ketelvoeding aanpast. Voor het lossen van de lading en het verpompen van ballast worden door turbines gedreven ladingolie- en ballastpompen gebezigd; de turbines voor de hulpw erktuigen ont­ w ikkelen reeds zeer aanzienlijke vermogens, zij zijn w at hun bouw betreft zeer eenvoudig en zij vragen nauwelijks toe­ zicht. H et hogere stoomverbruik is door de in verhouding tot de totale bedrijfstijd van het schip betrekkelijk korte werkingstijd gerechtvaardigd. Voor tankreiniging met de Butterworth installatie is heet water onder druk nodig, dat door pompen met turbineaandrijving wordt geleverd, waarbij deze turbines met tegendruk w erken; de afvoerstoom dient voor het verwarmen van het reinigingswater. Doch ook op motor­ schepen neemt de stoomturbine, in samenhang met de terug­ w inning van warm te uit de uitlaatgassen van de hoofdmotor, steeds meer in betekenis toe. De in de uitlaatgassenketel gepro­ duceerde lagedruk stoom is in vele gevallen voldoende om een turbogenerator te drijven, die in staat is de stroomvoorziening van het schip tijdens de vaart te verzorgen. Daar motorsche­ pen norm aliter uitgerust zijn met een hulpketel voor het pro­ duceren van stoom voor de ladingtankverw arm ing en voor

civiele doeleinden, ligt het voor de hand dat de capaciteit van deze ketels kan worden verhoogd en dat voor het lossen van de ladingolie ladingpompen worden gebezigd, welke door tu rb i­ nes worden aangedreven. Voor de veelvuldige vorengenoemde toepassingsmogelijk­ heden bouwt AEG een serie hulpturbines waarmede aan alle verlangde bedrijfseisen kan worden voldaan. Verder kunnen de machines verstrekkend aan de gegeven stoombehoeften,

Fig. 2. E entraps gelijk d ruk tu rb in e b o u w ser ie T

zoals deze zich zowel op stoomschepen als op motorschepen voordoen, worden aangepast. De meeste machines kunnen naar keuze met tegendruk of met condensatie werken. B o u w serie T De turbines van deze bouwserie (figuren 1 en 2) zijn be­ stemd voor directe aandrijving van pompen en ventilatoren en zij worden in drie grootten voor toerentallen tot 5 000 omw/min gebouwd. T32 voor vermogens tot ca. 80 pk T40 voor vermogens tot ca. 15 0 pk T5 0 voor vermogens tot ca. 190 pk

Fig. 1. D o o rs n ed e ee n tr a p s gelijkdruk. tu r b in e b o u w s e r ic T

De turbine zelf bestaat uit een gelijkdruk schoepenrad m et één schoepenkrans, waarvan de as in twee met olie onder druk gesmeerde glijdlagers is gelageerd. Turbine T32 heeft kogella­ gers. Om de stoomsnelheid beter te kunnen benutten is een omleiding (geleidekamer) voorzien. Tussen de beide lagers is een asregulateur aangebracht, welke het toerental van de turbine bij verschillende belastingen constant houdt. H ij w erkt op een smoorklep welke tegelijk als snelafsluiter is ge­ bouwd. Het turbinehuis is ter hoogte van de ashartlijn in twee helften gedeeld, terw ijl de afdichting van de as in het huis geschiedt door middel van een labyrintstopbus met lek-

stoomafzuiging of met persstoomafdichting. De smering van de lagers geschiedt door een tegen de turbine aangebrachte smeeroliepomp, terwijl de koeling van de olie door een in de oliebak in de lagerstoel aangebrachte koelspiraal plaatsvindt. Bo muser ie Cd3 50 De turbines van deze bouwserie (figuren 3 en 4) zijn hoofdzakelijk bestemd voor het aandrijven van ladingolie- en ballastpompen. Het zijn turbines met tandwielreductie met een toerental van ca. 7500 omw/min en toerentallen van de aangedreven werktuigen tussen ca. 1000 tot 2000 omw/min en vermogens van 3 50 tot 900 pk. De turbine zelf bestaat al naar behoefte uit een Curtiswiel met twee of drie schoepenkransen, dat vrijhangend op de verlengde rondselas in aangebracht. Zij is met een hydraulische toerentalbegrenzingsregelaar uitgerust, die op een regelklep werkt, welke belet, dat de turbine b.v. door het afslaan van de pomp boven het toegestane toerental gaat draaien. Het turbinehuis is verticaal gedeeld en bij de asdoorgang door middel van een trapvormige spitsdichting afgedicht, die een bijzonder korte bouwlengte heeft. Yóór de smoorklep bevindt zich een snelsluitklep die bij het bereiken van een bepaald toeren­ tal waarop de regelaar is ingesteld, middels een stang wordt ge­ sloten. Vóór de snelsluitklep zijn de stoomzeef en de hoofd­ afsluiter aangebracht. Het turbinehuis is met flenzen tegen de tandwielreductie bevestigd, waarbij verzekerd is, dat het zich in alle richtingen vrij kan uitzetten zonder de uitlijning te verstoren. De tandwielreductie heeft enkelvoudige schuine vertanding en de lagers daarvan worden met olie onder druk ge­ smeerd. De axiale druk vanuit de turbine en die van de schuine vertanding heffen elkaar gedeeltelijk op. De resteren­ de axiale druk wordt door het als kraaglager gevormde ach­ terste rondsellager opgenomen. De smering van de lagers en van de tanden geschiedt door middel van een aangebouwde tandradsmeerpomp, die tegelijk de olie onder druk voor de hydraulische toerentalbegrenzingsregeling levert. Een als fundatieplaat dienende smeeroliebak, een oliefilter, een oliekoeler en een smeeroliehandpomp completeren de gehele smeeroliekringloop.

Fig. 3. D oorsnede eentraps gelijk druk turbine b o u w ser ie CD350

Naast de snelsluitregelaar voor een te hoog toerental is de machine uitgerust met een snelafsluitinrichting bij te geringe smeeroliedruk en een idem bij te hoge tegendruk van de af­ gewerkte stoom. B om vserie GT De turbines van deze bouwserie (figuren 5 en 6) zijn ge­ schikt voor het aandrijven van pompen, ketelfanmachines, roterende compressoren en generatoren. Het zijn ééntraps ge­ lijkdruk turbines, die in vier verschillende grootten worden gebouwd. De tandwielreducties laten een snelheidsreductie toe tot maximaal 1 : 6,3, zodat het toerental van de aangedreven werktuigen binnen wijde grenzen kan worden gevarieerd. De turbine GT32 is voor vermogens tot ca. 200 pk bestemd. Het maximum toerental van de turbine bedraagt 95 00 omw/ min. De turbine GT40 heeft een vermogen tot ca. 3 50 pk bij een hoogste toerental van eveneens 95 00 omw/min. De turbine GT5 0 heeft een vermogen van ca. 800 pk. Het hoogste toerental van deze turbine bedraagt 7600 omw/min. De turbine GT63 heeft de vermogengrens bij ca. 125 0 pk met een hoogste toerental van 6300 omw/min. De turbines GT5 0 en GT63 worden ook in verticale u it­ voering gebouwd speciaal voor het aandrijven van pompen (zie figuur 7).

Fig. 4. Eentraps gelijkdmk turbine bmiwseric CD} 50

De turbine van deze bouwserie bestaat uit een vrijhangende op de rondselas aangebrachte rotor, welke bij de turbines GT32 en GT40 slechts één schoepenkrans heeft en door om­ wenden van de stoomstraal in een leidkamer dubbel wordt benut. De turbines GT50 en GT63 hebben Curtiswielen met twee schoepenkransen. Het horizontaal gedeelde turbinehuis

Fig. 6. Eentraps gelijk dm k turbine bou w serie GT

41 Fig. 5. D oorsned e eentraps gelijk d m k turbine b ou w serie GT

is met flenzen aan de reductiekast bevestigd. De asdoor­ gang in het huis wordt door een labyrintstopbus met lekstoomafzuiging of sperstoomtoevoer afgedicht. De toerentalregeling geschiedt door een centrifugaal regulateur, welke bij de turbine GT32 direct en bij de turbines GT40, GT50 en GT63 over een oliehydraulische krachtversterker op de smoorklep werkt. Deze is bij de turbines GT32 en GT40 te­ gelijk als snelafsluiter uitgevoerd. De turbines GT50 en GT63 hebben afzonderlijke snelsluit- en stopkleppen. De centrifugaalregulateur bevindt zich in de reductiekast op een af­ zonderlijke as, welke vanaf de rondselas over tandwielen wordt aangedreven. De enkelvoudig schuin- (GT32 en G T40), respectievelijk dubbelschuin (GT50 en GT63) vertande rondsels en tand­ wielen zijn gelagerd in met olie onder druk gesmeerde lagers. De smering van de vertanding en de lagers wordt door een aangebouwde smeerolie-, respectievelijk regeloliepomp ver­ zorgd. Een in de fundatie ondergebrachte smeerolietank, een oliekoeler, een oliefilter en een smeeroliehandpomp bij starten en stoppen, behoren bij deze machine. Als veiligheidsinrichtingen zijn een snelsluitinrichting bij het overschrijden van het toegestane toerental voorzien, be­ nevens een inrichting die in werking treedt, wanneer de smeeroliedruk te laag wordt. Het toerental van de met een hydraulische krachtversterking der regeling uitgeruste machines kan hydraulisch vanaf het bovendek worden ingesteld. B ou w serie K De turbines dezer bouwserie (figuren 8 en 9) zijn bestemd voor het aandrijven van pompen, ventilatoren, compressoren en generatoren. Zij worden in vier grootten, K40, K5 0, K63 en K.80, met rotordiameters van verschillende afmeting ge­ bouwd en zij hebben bij het maximale toerental van 95 00 omw/min (K.40), 7600 omw/min (K5 0), 5 800 omw/min (K63) en 4700 omw/min (K.80) een vermogenbereik van ca. 300 tot 4000 pk. Door een achter de turbine aange­ brachte tandwielreductie kan elke gewenste snelheid der aan­ gedreven werktuigen worden bereikt.

De turbine is een ééntraps gelijkdruk turbine met een Curtiswiel met meerdere schoepenkransen, waarvan de as tweemaal in met olie onder druk gesmeerde glijdlagers is gelagerd. Het turbinehuis is horizontaal gedeeld en de af­ dichting van de asdoorgang van het huis geschiedt door labyrintstopbussen met lekstoomafzuiging, respectievelijk sper­ stoomtoevoer. De toerentalregeling geschiedt door een centri­ fugaal regulateur, die vanaf het vrije einde van de turbineas over een worm en wormwiel wordt aangedreven. De regulateur werkt direct of over een krachtversterker op een smoorklep of, indien ook bij lagere belastingen een goed stoomverbruik wordt verlangd, op de straalbuisgroepventielen. De turbine wordt tegen een te hoog toerental beschermd door een snelsluitregelaar, welke het snelsluit- en stopventiel afsluit. Verder kan de turbine bij een te lage smeeroliedruk door ontkoppelen van het snelsluitventiel worden gestopt. De olieverzorging van de

Fig. 7. Eentraps gelijkdruk turbine bou w serie GT in verticale u itv o er in g

Fig. 8.

Doorsnede eentraps dubbel gelagerde turbine bouwserie K

dij kd ruk Fig. 9. Eentraps dubbel g e la g e r d e gelijkdruk tu rb in e b o n w s e r ie K

Fig. 10. D oorsnede tw eetra p s gelijkdruk tu rbin e b o in v s cr ic B

lag ers en casu quo van de krach tversterkers, gesch iedt door e e n aangebouw de tandradsm eerpom p. T ot de sm e ero lie k rin g lo o p bello ren verder een sm eerolieverzam eltank, een o lieko eler en e e n filte r .

B o u w s e r ie B

Fig. I I.

T u re t raps gelijkdruk turbine bo nieser ie 8

D e turbines dezer bouwserie (fig u ren 10 en 11) v e r t e g e n ­ w o o rd igen een verdere o n tw ik k elin g van de bouw serie K , m e t het doel een hogere efficien cy bij co n tin u b e d rijf te b ereiken . Zij zijn daarom bij voorkeur geschikt voor h et a a n -

Fig. 12, D oorsned e m eertraps gelijkdruk, turbine b o u w serie A

Fig. IJ.

Fig. 13. Meer trap s g e lijke! nik Herb in e b o u w s er ie A

Meertraps gelijkdruk turbine boinvserie K54S

De turbine is een tweetraps gelijkdruk turbine met twee Curtiswielen met meerdere schoepenkransen. De turbineas is in twee met olie onder druk gesmeerde lagers gelagerd. Het turbinehuis is horizontaal gedeeld en de doorgang van de as is afgedicht door middel van labyrintstopbussen met lekstoomafzuiging, respectievelijk sperstoomtoevoer. De ge­ deelde tussenwand heeft spitsdichtingen voor het afdichten van de as. De toerentalregeling geschiedt door een door de turbineas aangedreven centrifugaal regulateur, welke over een krachtversterker de ventielen van de straalbuisgroepen bedient. Als bescherming tegen een te hoog toerental en een te lage smeeroliedruk is een snelsluitinrichting aanwezig, die de snelsluit- en stopklep in geval van gevaar afsluit. De olieverzorging van de smering en de regeling geschiedt door aangebouwde tandradsmeeroliepompen, over oliekoelers en filters. In de gemeenschappelijke fundatieplaat voor de tu r­ bine en de reductie is een smeerolie-verzameltank onderge­ bracht.

Fig. 14. Doorsnede meertraps gelijkdruk turbine bom v serie K548

drijven van generatoren, die onder tussenschakeling van een tandwielreductie worden aangedreven. Zij worden in drie groot­ ten gebouwd en wel:. B40 voor vermogens tot ca. 800 pk bij een turbinetoerental van 9000. B50 voor vermogens tot ca. 1300 pk bij een turbinetoerental van 7100. B63 voor vermogens tot ca. 2500 pk bij een turbinetoerental van 5600.

Bouiuserie A De turbines van deze bouwserie (figuren 12 en 13) zijn speciaal voor tegendrukbedrijf geschikt en zij worden ge­ kenmerkt door hoge efficiency. Onder tussenschakeling van een tandwielreductie zijn zij voornamelijk bestemd voor de aandrijf van generatoren. Bij overeenkomstige stoomcondities en tegendrukken kun­ nen vermogens tot ca. 2000 pk bij een toerental van de tu r­ bine van 10.000 omw/min worden bereikt. De turbine is een meertraps gelijkdruk turbine met een Curtiswiel met twee schoepenkransen als regeltrap en meer­ dere (4 tot 5) nageschakelde A-trappen. De turbinerotor wordt met de A-trappen uit één gesmeed blok vervaardigd, terwijl de regeltrap opgespied is. De rotor rust in twee met olie onder druk gesmeerde glijdlagers en wordt door een segmentdruklager op zijn axiale plaats gehouden. H et turbine­ huis is horizontaal gedeeld en aan de doorgangen van de as door het huis door middel van labyrintstopbussen met lek-

Fig. 16 . Doorsnede meertraps gelijkdruk turbine bouwserie K l 48 in blok vorm m et co n d en sor en g e k o p p e ld aan g e lijk s tr o o m g e n er a to r 85 0 kW

Fig. 17. M eertraps gelijk druk tu rb in e bouiuserie K i 48 in b lo k v o rm m e t co n d en sor en g ek op p eld aan ge lijk s tr o o m g e n e r a t o r 850 kW

stoomafzuiging afgedicht. De gedeelde tussenwanden zijn in het turbinehuis — boven-, respectievelijk ondergedeelte — zodanig ingehangen, dat ook bij verwarming van de tu r­ bine de middenstand behouden blijft. De bovenste helften van de tussenwanden kunnen tezamen met het bovendeel van het turbinehuis worden afgelicht. De afdichting der tus­ senwanden tegen de as geschiedt door spitsdichtingen. De toerentalregeling vindt plaats door middel van een door de turbineas over een worm en wormwiel aangedreven centrifugaalregulateur, welke over een krachtversterker de ventielen van de straalbuisgroepen bedient. De snelheidsinrichting sluit bij te hoog toerental en te lage smeeroliedruk de snelsluiten stopklep af. Aangebouwde smeerolie- en regeloliepompen zorgen voor de smering van de lagers en de levering van olie naar de kracstversterkers. Oliekoelers, oliefilters, alsook een elektrisch gedreven hulpoliepomp en een in de gemeenschap­ pelijke fundatieplaat ondergebrachte smeerolietank complete­ ren de oliekringloop. B o u w serie 548 De turbines dezer bouwserie (figuren 14 en 15) zijn tu r­ bines met tandwielreductie. Zij worden speciaal gebouwd voor het bedrijf met hoge stoomdruk met de aan boord tegen­ woordig gebruikelijke drukken van 40 tot 60 atm. en tem ­

peraturen van 450 °C en zij werken met condensatie en hoog vacuum. Onder deze bedrijfscondities werken zij zowel onder volle belasting, alsook bij gedeeltelijke belasting, bijzonder efficiënt. Zij dienen voor het aandrijven van generatoren en zij kunnen vermogens ontwikkelen tot ca. 1400 pk bij een turbinetoerental van 9000 omw/min en de toerentallen van de aangedreven generatoren kunnen naar keuze 1200, 1500 of 1800 omw/min bedragen. De turbine is een meertraps gelijkdruk turbine met een Curtiswiel met twee schoepenkransen als regeltrap en vijf daarachterglegen A-trappen. De uit één smeedstuk vervaar­ digde turbinerotor rust in twee met olie onder druk gesmeer­ de glijdlagers, waarvan het lager aan de hogedrukzijde met het blok-druklager gecombineerd en in de tandwielkast on­ dergebracht is. Het turbinehuis is horizontaal gedeeld en met flenzen aan de eveneens horizontaal gedeelde afvoerstoomkast verbonden. De instroomkast met de straalbuisgroe­ pen hangt in het turbinehuis, teneinde de hoge temperatuur van de verse stoom verre van het turbinehuis zelf te houden. De afdichting van de asdoorgang in het turbinehuis alsook door de tussenwand geschiedt door labyrintstopbussen, res­ pectievelijk door spitsdichtingen. De buitenstopbussen heb­ ben aansluitingen voor lek-, respectievelijk sperstoom, waar­ bij de lekstoom van de HD-zijde als sperstoom voor de LDzijde dient.

De machine wordt door een centrifugaal regulateur ge­ regeld, welke door de langzaam lopende tandwielas wordt aangedreven. Zij bedient, over een krachtversterker, de ven­ tielen voor de straalbuisgroepen. De tandradpompen voor regelolie en smeerolie zijn met flenzen tegen het regulateurhuis aangebracht en worden vanaf de regelaandrijf aange­ dreven. Deze pompen leveren, de benodigde olie voor de regeling, de turbinelagers, de lagers der tandwielreductie en die van de generator, alsook voor de tandwielen van de reductie. Een oliekoeler, een filter en een elektrisch gedreven hulp-oliepomp alsmede de in de fundatie ondergebrachte smeerolieverzameltank, completeren de kringloop van de smeerolie. Het turbinehuis is met de HD-zijde zodanig aan de reductiekast bevestigd, dat het onder de invloed der ver­ warming vrij kan uitzetten, zonder dat de uitlijning tussen turbine- en rondselas wordt verstoord. De turbine- en de rondselas zijn door een tandkoppeling verbonden, welke even­ eens in het turbinehuis is ondergebracht. De tandwielreductie heeft dubbele schuine vertanding. Turbine, reductie en generator worden op een gemeenschap­ pelijke fundatie gemonteerd, welke op zichzelf zo stijf is, dat het gehele gestel op drie punten kan worden gelagerd.

Hierdoor blijven de verwringingen van de scheepsromp zonder invloed op het aggregaat, waardoor zware scheepsfunderingsconstructies kunnen worden vermeden. B ouw serie K548 in blokbouw met condensatie Teneinde aan de wensen naar een volledig machineaggregaat, inclusief condensatie tegemoet te komen, werd de turbine K548 (figuren 16 en 17) met een onder de turbine in de fundatie aangebrachte oppervlaktecondensor gebouwd. De condensor is meerstrooms en bevat aan beide zijden in de tubeplaten gerolde condensorpijpen. Om de verschillende warmteuitzetting tussen de pijpen en het condensorlichaam, dat door een gedeelte van de fundatie wordt gevormd, te compenseren, is de tubeplaat aan de omkeerzijde van de koelstroom door een expansievoeg met het condensorlichaam ver­ bonden. Op deze wijze wordt lekken van de pijpen tengevolge van verschillende warmteuitzettingen vermeden. Ook deze machineset kan door zijn stijve fundatieplaat op drie punten in het schip worden opgesteld.

JAARBEURS VOEGT NIEUW E IR EN EH A L A A N G EB O U W EN C O M P LEX T O E Totaal expositieoppervlak nu 103.000 m 2

Geheel volgens de plannen, een maand voor de opening van de aanstaande Yoorjaarsbeurs is de nieuwste Jaarbeurshal, de Irenehal, op het Croeselaanterrein gereedgekomen. Kortgeleden is de hal officieel opgeleverd en aan de Jaar­ beurs overgedragen. Met de 13.000 m2 bruto expositie-oppervlakte van deze hal heeft de Jaarbeurs thans de beschikking over 103.000 m2 overdekte bruto expositieruimte (waarvan op het Croeselaanterrein 73.700 m 2). De hal, die 170 meter lang, 84 meter breed en 14 meter hoog is en door de Rotterdamse architect R. H. Fledderus werd ontworpeen, wordt door deskundigen een juweel op het gebied van tentoonstellingshallen genoemd. Zeer bijzonder is ook de vergaderruimte, die plaats zal bieden aan 450 personen.

Met deze vergaderzaal heeft eindelijk het Croeselaanterrein weer de beschikking over een congresruimte voor de lezingen en congressen tijdens de beurzen. Tot dusver werd voor ver­ gaderingen noodgedwongen de emballageruimte van de Marijkehal gebruikt. In de Irenehal zijn restaurants ingericht met een capaciteit tot 500 personen. De bouw, die op 19 april 1963 begon met het slaan van de eerste paal is, dank zij een voortreffelijke planning — w aar­ door klimatologische tegenslagen bij voorbaat waren uitge­ sloten — zeer voorspoedig verlopen, zodat de nieuwe ruimte tijdig kon worden ingericht voor de Techni-Show die tijdens de Yoorjaarsbeurs plaatsheeft.

VOORJAARSBEURS TE U T R E C H T V A N 9 T/M 17 M A A R T 1964 De Voorjaarsbeurs 1964, die van 9 t/m 17 maart te U trecht wordt gehouden, omvat een massale expositie van machines en gereedschappen voor de metaal- en houtbewerking in het kader van de z.g. „Technisshow”. Deze is ondergebracht in de nieuwe Irenehal, de Bernhardhal en een deel van H al C en beslaat met 200 exposanten ruim 17.000 m 2 standruimte. Als tweede nieuw aspect op de voorjaarsbeurs kan worden genoemd de aardgasgroep, welke wordt gevormd in samenwerking met de Nederlandse Aardolie M ij., de Nederlandse Gasunie en het Gas­ instituut van de Vereniging van Exploitanten van Gasbedrijven. De oppervlakte van deze sector, welke in de Merwedehal is onder­ gebracht, beslaat 2200 m 2. Meer dan de helft van de Margriethal is bestemd voor algemene industriële groepen, w.o. apparatuur voor luchtbehandeling, stoom­ machines, stoomketels, turbines, onderhoudsmiddelen en hulpmiddelen voor de industrie. Deze groepen zijn ook nog in de rest van H al C te vinden. De groep technische scheepsuitrusting is ondergebracht op de parterre van de Marijkehal, evenals de „gieterijstraat”, een tw in tigtal stands van de voornaamste Nederlandse gieterijbedrijven. De groep hydrauliek en pneumatiek is, aangevuld met aandrijvingen en toeleveringsmaterialen, wederom ondergebracht op de verdieping van de Marijkehal. Zeer vele deelnemers aan deze beurs zullen hun artikelen weder exposeren en eventueel demonstreren welke voor de lezers van „Schip en W erf” van belang kunnen zijn. Verschillende noviteiten zullen weder worden getoond, doch in de meeste gevallen werd wederom gestreefd naar verbetering en vervolmaking van de produkten. Men zal begrijpen dat het voor „Schip en W erf” niet wel mogelijk is alle exposanten afzonderlijk te vermelden en hoewel node, moeten wij toch volstaan met een greep u it de zeer velen, die met hun produkten ter beurze aanwezig zijn. W ij doen de overigen allerminst te kort, in de overtuiging dat hun produkten ruimschoots bekendheid en w aar­ dering genieten. N.V. E lectriciteits Mij. AEG, A m sterdam

Iren eh a l 1101 M erw ed eh a l 225-330 Op de stand in de Irenehal zullen elektrische gereedschappen worden geëxposeerd, terw ijl de stand in de Merwedehal bedoeld is voor het geven van alle mogelijke inlichtingen met het oog op het komende gebruik van aardgas. Voor dit doel zullen vele specialisten aanwezig zijn om de vragen die gesteld zullen worden te beantwoorden. A.G.A.M. M otoren, K o t t e r d a m N.V., R otterd a m M arijkehal 439 Mercedes-Benz en Maybach dieselmotoren voor scheeps- en indus­ triële doeleinden.

N.V. T e c h n i s c h e Mij. B er gm a n n , R o tter d a m Marijkehal 460-5 59 Naast de bekende, weer met nieuwe typen uitgebreide serie S c h w in g m e t a l l trillingdempers en B a rr y m o u n ts worden als geheel nieuwe artikelen getoond: B ergm a n n Mechanical Seals, Fiber glide lagers, I s o co l plastic coatings en R ed J a ck et afsluiters. Behalve T ech n o flax slangen en snelkoppelingen, worden H erose appendages geëxpo­ seerd; voor de scheepsbouw BJ rubberlagers, E lea sto m u ffle geluid­ dempers, T rakm ark M orse Marine scheepskoppelingen; voor werktuig­ machines: vouwbalgen, Pneumo-elementen en elastische fundatie elementen „ B a r r y m o u n ts ” , M orse timing beits, tand- en rollenkettingen, R o c k f o r d clutches, vrijloopkoppelingen, slipkoppelingen en elastische koppelingen. De zusterfirma Linatex Nederland demonstreert speciaal voor zand­ en grintbaggerbedrijven een complete installatie voor het wassen en classeren van zand, met Linatex centrifugaalpompen en Linatex zandseparatoren. Verder slijtvaste Linatex gootbekledingen, gepatenteerde aandrijftrommels en zeefplaten. B oelsu m s & Beker Staalkantoor, S chiedam Bernhardhal 1063 Gereedschap voor metaalbewerking; gereedschapslijpmachines, druk­ persen; borenslijpmachines; profielslijpmachines; zelf spannende boorhouders. B o orw erk N.V., A m sterd a m Bernhardhal 1071 Elektromagnetische boorstandaards; elektromagnetische lasklemmen; permanent magnetische hef magneten; topapparaten; elektrische handboormachines; boormachinestandaards; sneldraaistalen en werktuigstalen hand-, machine- en handzagen; meetgereedschappen; snelspan booren freesklemmen; boorhouders; verminderingsbussen; vaste en mee­ draaiende centers; klauwplaten; machineklemmen; SS en WS boren, frezen, ruimers, draadsnijgereedschappen, hand- en machinevijlen; buigzame assen en buigzame asmachines; reduceervoorzetapparaten voor boormachines. D. 2> Jo h . B oot, N.V. M o toren fa b riek „De I n d u strie” , A lphen a/d R ijn .. .. Marijkehal 261 Scheeps dieselmotoren 4-takt: 8 0-420 pk bij 750 omw/min, 110-680 pk bij 500 omw/min, 510-1000 pk bij 400 omw/min, 8 5 0-1800 pk bij 300 omw/min; hulpmotoren 80-420 pk bij 750 omw/min, 110-680 pk bij 500 omw/min; stationaire dieselmotoren 80-420 pk bij 750 omw/min, 110-680 pk bij 500 omw/min, 5101000 pk bij 400 omw/min, 8 50-1800 pk bij 300 omw/min. B rinkm ann & N iem eijer N.V., X utphen Marijkehal 312-411 Lucht- en watergekoelde stationaire en scheepsdieselmotoren voor land- en scheepsgebruik; luchtgekoelde benzinemotoren.

Atlas C o p c o H olland N.V., R o tter d a m B ernhardhal 50)04-6005 Stationaire compressoren, pneumatisch gereedschap, verfspuiten en verfspuitapparatuur.

B ron sw erk N.V., A m e r s fo o r t M argriethal 13 8-239 A irc o n d itio n in g en K o eltech n ie k : onderdelen t.b.v. airconditioninginstallaties; A p p a r a te n b o u w : centrifugaalventilatoren, luchtverhitters en koelers, warmtewisselaars, luchtgekoelde warmtewisselaars, luchtroosters, lakstraten, drooginstallaties, stof-, damp- en stankbestrijdingsmiddelen; industriële airconditioninginstallaties; B ra n d b ev eiligin g; K e t e l b o u w : stoomketels, heetwaterketels, warmwaterketels, afgassen­ ketels. N.V. D e Plaat w elle r ij, Velsen: ontwerpen, uitvoeren en installeren van complete installaties voor de chemische industrie, apparaten voor destillatie en extractie, droogpoedermengers, roerders en roerketels, drukvaten, opslagtanks, vacuum droogkasten; P ijpleidin gen : hogeen lagedruk pijpleidingen voor stoom, water, olie, enz.; M achine­ fabriek V oorw aarts N.V., A m s t e r d a m gieterij mechanisatie en auto­ matisering.

W. B. va n d e n B er g N.V., H andels- en In gen ieu rsbu rea u , D en H aag Marijkehal verd . 2037 Dillon elektrische en mechanische trek-en drukmeters; FMA-Pokorn y lucht- en watergekoelde compressoren, drukluchtgereedschappen, hydromenten en hydraulische apparaten; De m ag zuiger-, roterendeen schroefcompressoren, drukluchtgereedschappen; K a m p e r hydrauli­ sche cilinders, pompen en motoren; D em ag-C onz elektromotoren met schuifankerrem, kortsluitankermotoren, sleepringankermotoren, reductiemotoren, fijngangaandrijvingen; D em ag spanenafvoerinstallaties; D eyle beschermende sleepleiding.

B ru in h o f N.V., R o t te r d a m Marijkehal 401 L ohm ann £> S t o lt e r fo h t mechanische aandrijvingen, N avilus scheepstandwielreductiekasten en oliedruk keerkoppelingen, R edu lus tandwielreductiekasten, M otilus tandwielkasten met regelbare toerentallen, genormaliseerde, speciale en schakelbare tandwielkasten, Axilus segmentdruklagers, R adilus scheepsasloop- en draaglagers, vetsmeerlagers en ringsmeerlagers, Dentiliis tandkoppelingen, P netim aflex schakelbare wrijwingskoppelingen, H y d r o fle x schakelbare koppelingen, elastische koppelingen, wrijvingskoppelingen, vaste koppelingen volgens DINnorm.

P. C. A ndré d e la P orte & Co. N.V., Haarlem Iren ehal 4010-5011 Machines en gereedschappen voor de metaalbewerking; materiaalbeproevingsmachines; balaceermachines; meet- en controle- appara­ tuur; T racta kogellagertrekkers en hydraulische bedieningsapparatuur; H em k lem bankschroeven; Van d e r H eem elektrische handboor machines.

Mannes m ann-M eer axiale plunjerpompen en -motoren met regelbare en constante opbrengst; hydrostatische aandrijvingen; zuigercompressoren; gasmotoren (2 -ta k t); gasmotorcompressoren. Caltex P etroleu m M aatschappij (N ederland) N .V .,Den Haag Hal C 2172 Smeeroliën en vetten voor scheepvaart en industrie. D aarnb ouw er 2> Co. N.V., M ijd rech t

Marijkehal 531

Diesel- en benzine-elektrische aggregaten; lasaggregaten; genera­ toren; schakelkasten; noodstroombesturingen; lasgeneratoren; lasomvormers; elektromotoren. D anpoort, K o t te r dam

Bernhardhal 5079

Machines en gereedschappen voor hout-, metaal- en kunststofbewerking; schuurmateriaal; technisch v ilt; apparaten; installaties en toebehoren voor de moderne galvanotechniek; handschuur- en slijp­ machines ; bandschuurmachines; technische borstels; machineklemmen; kantenschuurmachines; galvanische installaties; gelijkrichters; polytheenbakken; contactschijven. D elta P om pen fab riek N.V., H en gelo (O )

Marijkehal verd. 5051

Centrifugaalpompen. Koninklijke Demka Staalfabrieken N.V., U trech t lren eh a l 5050-6051 Marijkehal 627 Walserijprodukten, staalgietwerk, gereedschapsstaal, corrosie- en hittevaststaal en blanke assen. D eutz M otoren N.V., R o tter d a m

Marijkehal 402-501

Deutz dieselmotoren voor inbouw in alle soorten werktuigen; Deutz scheepsdieselmotoren; Deutz dieselaggregaten. G. Dikkers & Co. N.V., H en gelo (O)

M erw ed eh a l 356 Marijkehal 633

Behalve de bekende artikelen als noviteit de z.g. „doublé(soft) Seal schuifafsluiters. D oedijns’ In d u striële H a n d elso n d ern em in g N.V., Den Haag Marijkehal 5016-6017 Pneumatisch gereedschap; torsiemeters; luchtfilters; reduceerventie­ len; oliemistsmeerapparaten; fittingen; koperen en nylon leidingen. D ouives Handel Mij. N.V., D en Haag

Hal C 1178

. .Parker Kalon zelftappende schroeven; stelhouten; G.K.N. houten plugs; Apex schroevedraaiers en bits; D u ro-D yn e vijlheften, metaalponsen, lucht- en dampregulators. D ro o g te ch n iek en L u ch tb eh a n d elin g N.V., R otterd a m M argriethal 291 Produktendrooginstallaties; persluchtdrogers; vloeistof drogers; dro­ gers voor gecomprimeerde gassen; hoogvacuumdrogers; luchtdrogers d.m.v. adsorptie en d.m.v. koeling; droogkasten; airconditioning; afzuiginstallaties; ventilatie-inrichtingen; luchtbevochtigers; koel- en vriesinstallaties; beproevingskasten; klimaatkasten; ozonapparaten; expansomagazijnen; vochtigheidsmeters; elektronische meet- en regelapparatuur. Edelstaal Mij. N.V., A m sterdam

lren eh a l 3010-4011

M eteor spiraalboorslijpmachines voor boren van 0,2-100 mm; Maxim a t universele draaibanken, tevens geschikt voor fraisen, boren, slijpen en draadsnijden; E m c o test hardheidsmeters; R o e l l u n d K o r t h a u s plaatbeproevingsmachines; M eteor spoelen-wikkelmachines; Stellram hardmetaal; D m precisie hardmetaal-gereedschap; A lbert Strasmann fraisen, ruimers en tappen; Kapm an hand- en machinezagen; B ofa spiraalboren; Mater klauwplaten; Granlund speciale gereedschappen; T op b it toolbits; W ilm s werkplaatsvijlen; Ernst W in ter diamantgereedschap; F eldm ü hle slijpmateriaal; D ynam it N obel slijpkorrels; straalkorund. Speciale produkten zijn: elektro-magnesia, zirconiumoxyd, zirconium-mullit, kristalkalk.

N.V. Indnstr. H andel- en E xploitatie Mij. Eekels, A m sterdam Marijkehal verd . 1026-2027 Lagedruk en hogedruk compressoren, medische en laboratoriumcompressoren, hydraulische pompen, motoren en installaties. E hrbecker N.V., R o t te r d a m B ern hardhal 703 5 Lastransformatoren; lasomvormers; autogeen buizensnijmachines; punt- en stomplasapparaten; benzine- en diesellasaggregaten; elektri­ sche handgereedschappen; boor-, slijp- en tapmachines; moerenaanzetters; platenknabbers en -scharen; snelkoppelingen voor perslucht, vloeistoffen en gassen, ook hoge druk tot 500 atm. Elceestaal N.V., R o tter d a m lr e n e h a l 6128 Smeedstukken, gietstukken en stampsmeedstukken in ongelegeerd en gelegeerd staal; naadloos gewalste ringen en bandages; gesmede kleppen voor explosiemotoren; P o m p e y speciaalstaal; scheepsplaten; scheepsprofielen en ankerdam ketting; gesinterde mechanische onder­ delen; gesinterde filters en zelf smerende lagers; nikkel, nikkelpoeder, nikkeloxide en nikkelsulfaat; non-ferrosmeed- en gietwerk, platen, profielen, band, pijpen en draad in diverse legeringen; condensorpijpen en ribbenbuizen; roestvrijstalen profielen; roestvrijstalen gelaste buizen en bijbehorende verbindingsstukken. Enkes N.V., L eidschendam M arijkehal 344 Tandwielen, motor- en machineonderdelen; klein draai-, frees- en slijpwerk; blanke gedraaide bouten, moeren, enz.; metaalpoederspuitapparatuur; Enkes oliebad drijfwerken voor agitator wasmachines; Fijnboren, honen en slijpen van alle daarvoor in aanmerking komende motordelen en onderdelen voor de industrie; complete revisies aan scheeps- en stationaire motoren; ingieten en bewerken van alle soorten lagers; Verbusbouten en moeren, inbusbouten; remvoering; M o ly k o te smeermiddelen; Pryin spiraalstiften; R.M.B. miniatuur kogellagers. Eriks N.V., Alkmaar Marijkehal verd. 5026-6027 Hogedrukslangen voor hydraulische doeleinden; V-snaren; d rijf­ riemen en transportbanden; schakel-V-snaren; variatorriemen; rollenkettingen; elektromotoren; motorreductoren; variatoren; vertragingskasten; Er talon polyamide produkten; V-ringen voor drukloze stofen olieaf dichtingen; KSB thermodynamische condens pot. Esmeijer & Co. N.V., R o t te r d a m Bernhardhal 5052-6053 Rond- en gereedschapslijpmachines; tandwiel- en draadsnijmachines; precisiedraaibanken en fraismachines; profielslijpmachines; profielfraisenslijpmachines; universele draaibanken en produktiedraaibanken; volg- en krukpersen, platenknipmachines en excenterpersen; trekfraismachines en trekfraisen; vonkerosiemachiiies; kotterbanken; centerloze slijpmachines en vlakslijpniachines; beugelzaagmachines en zaagautomaten; R o c k w e ll hardheidstesters; Tukon testers; spantangen; vaste en meedraaiende precisiecenters; trillingdempend materiaal voor machineopstelling; kotter- en ruimgereedschappen; diamant slijp­ stenen; diamantboren; diamantzagen; diverse soorten slijpstenen. L. A. va n Eijle & Co. N.V., Vlaar d i n g e n B ern hardhal 1108 O kuma draaibanken, slijpmachines, tafelradiaalboormachines, schaaf­ banken; H itachi freesmachines, freeseenheden, tandwielfreesmachines; horizontaal boor- en freeswerk, slijpmachines; M urata revolverdraaibanken; Yoshida tafel- en kolomboormachines; Sulger R e g lu s univer­ sele boorapparaten, meetklokstandaards, hoekmeters; B iich e verdeeltafels, verdeelapparaten, opspanplaten en spandoorns; F urrer A kwo koelpompen; K u e n y flenzenboorapparaten, spiraalkanonboren; N eu b e r g e r tap- en boormachines; B atim ann klauwplaten; Bauer intast meetapparatuur; Isatool instelringen, kalibers en andere meetgereedschappen; B achm ann precisieslijpkoppen; Zw i c k y profieldraaiapparaten; Osaka Kiko freesmachines. Van Eyle (3 R uigers N.V., R o t t e r d a m

lr e n e h a l 2110-3111 Marijkehal v e r d . 2018 Gereedschappen en machines voor de metaalbewerking; Am p r o M et al vonkvrije gereedschappen; B a lfo u r machinegereedschappen; Dilu m i f slijpschijven; E asterbrook A llcard machinegereedschappen; H ein rich Tools machineklemmen; R id g e T ool draadsnijgereedschappen en machines; O tto Suhner machines met buigzame as; T h o m p s o n hand-, lint- en machinezagen; „R id g id ” gereedschappen en een schoonmaakmachine voor koperen buizen en fittingen; pijpafsnijders; ma­ chineklemmen zonder schroefspil.

A. F on tijn e, N.V. M achinefabriek, Vlaardingen Marijkehal verd, 5007 Hydraulische persen; pompen en bedieningsapparatuur. F ijn w erk N.V., K o t te r dam ïrenehal 4050-5051 Machines voor verspannende bewerking; Plaatbewerkingsmachines; Elektrisch en pneumatisch handgereedschap; Hoogfrequent elektrisch handgereedschap; Snij gereedschappen; Spangereedschap; Meet- en controlegereedschap; Werkplaatsinrichtingen; meedraaiende centers; spe­ ciale freesdoorns; gereedschaphouders; kotterapparaten en -ringen; mallen, stempels en matrijzen; speciale kalibers; snelwisselbeitelhouders; boormessen en boormeshouders. G ietart, N.V. H a n delson dern em in g, F lengelo (O) Mar ij kehal verd . 2057 Marijkehal part. 515 Zuigercompressoren; lucht- en watergekoelde roterende compres­ soren; vacuumpompen; compressoren voor olievrije perslucht; garagecompressoren; blowers; staalstraalinstallaties met en zonder perslucht; staalstraalcabines; staalstraalkasten; afzuiginstallatie, o.a. stof filters en cyclonen; gieterij machines; vormmachines; mengmachines; smelt­ en industrieovens; vuilverbrandingsinstallaties; kernoliën en gieterijverbruiksartikelen. Gosselaars’ In dustrie en H a n d elso n d ern em in g N.V., A m sterdam ïren eh a l 2078-3078 Metaalbewerkingsmachines; lasapparaten; meet- en controleapparatuur. Grasso’s K on . M achinefabriek N.V., ’s-H e rto ge n b o s ch Marijkehal 2050-3051 Luchtcompressoren en pneumatische werktuigen. D e G r o o t 2> Co., C.V. T ech n . Bureau, K o t te r dam ïren ehal 5088 Machines en gereedschappen voor de metaalbewerking: Gebr. E d e l h o f f excenterpersen, frictie-spindelpersen; Eriksen precisiesneldraaibanken; C rouzet instrumentmakersdraaibanken; P edersen horizentale, universele en verticale freesmachines; Sixis gecombineerde hori­ zontale en verticale freesmachines; C incin nati-C hom ienn e tafel- en kolomboormachines, schaafmachines, steekmachines, slijpmachines, lappmachines. H a va m , T ec h n . Im p o rt Mij. N.V., Venlo Marijkehal 242 Techn. scheepsuitrustingen; onderdelen voor verbrandingsmotoren; luchtbehandelingsapparatuur; drijfwerk; toeleveringsmaterialen; zui­ gers; cilinders; zuigerveren; zuigerpennen; zuigerpenbussen; lagers; lagerm etalen; lagerbrons; schroef aslagers; staal/loodbronsbussen; kleppen en geleiders; klep veren en schotels; klepstoters; nokken en nokkenassen; krukassen; cilinder koppen; brandstof pomponder delen; smeerolie; brandstof- en luchtfilters voor lucht en gas; precisienitreerwerk; tandwielen; tandwielkasten; smeedstukken; gieterijprodukten; corrosiewerende middelen; chemicaliën voor industriereinigingsapparatuur. H e n g e lo s c h e V ecrenfabriek N.V., H en gelo (O) Marijkehal verd. 7007 Seriefabricage precisie veren; drukveren tot staaf dikte 60 mm; bladtrek-, draai-, draad-, buffer- en schotelveren uit hardbaar staal, natuurhard staal; roestvrijstaal, hittebestendig staal, fosforbrons, berylliumbrons, enz,, gekogelde klepveren, glasveren, verende tanden voor landbouwmachines. T en H e u v e l, H andels- en A dviesbureau, Zeist

Holland-Bergen op Zoom N.V., Bergen op

Zoom

Marijkehal 602-70 5 Hal C 2169 Schuif afsluiters; terugslagkleppen; brandkranen; vlinderkleppen; plugkranen; draaibare gasafsluiters; ringafsluiters; filterpersen; al­ gemene machinebouw; appendages; gietwerk in Meehanite en Nodulair Meehanite. Hollandsche Asbest Mij. v/h Van der Linden & Veldhuis N.V., K otterdam Marijkehal verd . 5060-6061 Asbestprodukten; technische rubberartikelen; pakkingmaterialen; isolatiematerialen.

A. de Hoop, N.V. T echn. Handel Mij., K o tter d a m Marijkehal verd. 4012 Pneumatische en hydraulische besturings- en bedieningsapparatuur; thermische regelapparatuur; Skinner E lectric Valve elektro-magnetische ventielen; Atkomatic Valve Comp. stoomventielen; Air-Auto­ m ation pneumatische ventielen en cilinders; N a ylor pneumatische ventielen en manifolds; Strassacker O elh yd ra u lic hydraulische ven­ tielen, cilinders en pompen; O il-D yne Inc. hydraulische miniatuurpompen voor hoge drukken; K i v e t t Lathe & G rinder Inc. elektro­ hydraulisch bediende ventielen; Allen Air Corp. pneumatische index­ tafels; Per f e e tin g Service Comp. reduceerventielen, filters en luchtsmeerapparaten; Fenwal Inc. precisie thermostaten en elektronische regelapparatuur; R obert Maclaren & Co. thermostaten en programmaregelaars; Skinner P olynoid Division Polynoid Linear Actuator; plastic air cilinders (high quality non corrosive PVC) fabr. Pneumatics England. N.V. V eendam mer Machinefabriek v/ h J. ten H o m , Veendam M argriethal 221 Stoomketels; automatische warm waterketels. H y d ro d yn e V.o.f., Boxtel . . . . Marijkehal verd. 5017 Hydraulische pompen; motoren; cilinders en apparatuur; complete inrichtingen en montages; bedieningsapparatuur; snelsluitkoppelingen. Interm etaal N.V., K otterdam ïren ehal 6052 Edelstaal in alle kwaliteiten, vormen en afmetingen; sneldraaistaal; gereedschapstaal; matrijsblokken; gelegeerd en ongelegeerd constructiestaal; roestvrij en hittebestendig staal; nieuw zilver; titaan; Cor-Tenstaal; Fortiweldstaal; walserijprodukten zoals platen, strippen, band, staven, profielen, enz.; smeedstukken; gietstukken; blank materiaal; staaldraad; bandstaal; hardmetaal; inzethardingsmiddelen, gereed­ schappen voor de metaalbewerking. Isoverbei N.V., Den Haag Marijkehal 125 Glaswolprodukten voor geluid- en thermische isolatie; Rovings glasgarens, glasmatten, luchtfilters. A. de J o n g N.V., Vlaardingen

M erw edehal 217 M argriethal 139 Complete oliestookinstallaties voor land- en scheepsketels; ind. drukverstuivingsbranders; roterende ind. oliebranders; ind. gas­ branders; direct gestookte luchtverhitters voor verwarmings- en droogdoeleinden; V.V. elementen voor gecombineerde verwarming en ventilatie; luchtbehandelingstoestellen; ventilatoren (axiaal en centrifugaal ty p e ); dakventilatoren; warmtewisselaars, enz. A. Kapsenberg, T ech n isch PIand els bureau, K o tter d a m

Marijkehal verd . 7040 Haller-E roba elektro-mechanische servo-cilinders voor lineaire be­ wegingen; F erguson mechanische index-mechanismen en indextafels voor hoge snelheden; K unz verenwikkel-automaten; K unz veren­ slijpmachines; Julius opwikkelhaspels voor draad- en bandmateriaal; Z iv y fijn-instelknoppen met ingebouwde directe cijf eraf lezing; B rechbiihl chemisch bestendige ventilatoren; tellers.

M argriethal 292 Gepatenteerde snelzeef, werkende met een op het persluchtnet aan­ gesloten vacuumpomp; elektrische etsapparaten; elektr. blaasappara­ ten; industrie stofzuigers; slijpmachines; handslijpmachines; collectorslijpstenen; beschermmaskers tegen stof; magazijnapparaten; pijpborstels en -schrappers; Lamb’s soeverijnboren; dieselmotor lont; vuur­ werk; scheepsvuurwerk; noodsignalen; seinpatronen.

H obart N.V., K o tter d a m

J. H. K im m an’s T echn. Handel Mij. N.V., K otterd a m Marijkehal verd. 4050 Kimman zeef- en sorteermachines; Rapido maalmolens; S tiefelm ayer meetgereedschappen, pen-, ring-, bek- en draadkalibers; Merz maaimessenslijpmachines; D esoutter elektrische handgereedschappen; Efesis

fulianahal 240-208 5 Hal C Hobart voedselrestenvernietiger; elektrische glazenwasmachines type BW 102A ; elektrische pantrymachines; keukeninstallaties; kombuis­ installaties.

slijpschijven; FAG kogel- en rollagers; Fofnir precisiekogellagers; Boiuer kogellagers in inchmaten; BCA kogellagers; Unibal glijlagers; W orm kogelschuifbussen; Sadi vertragingskasten, variatoren, Servo­ motoren, veiligheidskoppelingen; Siegling extremultus plastic drijf­ riemen; H cvaloid eindloos geweven riemen; Fcnner vertragings­ kasten, V-snaren, klembusgroefschijven en -koppelingen; Centrimax centrifugaalkoppelingen; B.H.S. turbinekasten; Poly elastische kop­ pelingen; Malmedie koppelingen; W esmag riemschijven; Link-Belt ket­ tingen; Z.A.E. wormwielkasten; Gaco dichtingsringen, O-ringen en pakkingen; Benzin g borg veren; Ehrenreich hydraulische apparatuur; G otec hydraulische tandradpompen; Hans Worm hydraulische aanzettafels; Schrader pneumatische apparatuur; Desontter pneumatisch handgereedschap; Sadi kaapstanders. Ad. A. Klein N.V. T echn isch Bureau, Amsterdam Irenehal 6010 Rijenboormachines met 4 machinekoppen: tafelboormachines; Beek ruimers; Noris tappen en snijplaten; Aba meetgereedschappen; Burton hardheidsmeters; Bilz spankoppen; Conzella meedraaiende centers; R eim e tappenslijpmachines; Saacke gereedschapslijpmachines; Solid boor- en slijpmachines; Bilz ratelsleutels, kogel- en concaafdraaiapparaten, persluchtkoppelingen. J. Kok N.V., R otterdam Bernhardhal 2003 Machines voor de metaalbewerking, o.m.: draaibanken; produktiedraaibanken; freesmachines; balanceermachines; slijpmachines; radiaalboormachines; kolomboormachines; kotterbanken; sterkearm-schaafbanken; zaagmachines; pijpenbuigmachines; excenterpersen; hydrauli­ sche persen; guillotinescharen; afkantpersen; platenwalsen; zetbanken. K oopm an &Co., T echn. Handel Mij. N.V., Amsterdam Irenehal 4110-3111 Tape-bestuurde boor- en tapmachines; kotterbanken; machines voor centeren, vlakken, afdraaien, enz.; fijnboormachines; gereedschap­ slijpmachines; draaibanken; sterkearm-schaafbanken; instrument­ makers draaibanken; freesmachines; universele slijpmachines. Van K ranenburg N.V., R otterdam Bernhardhal 2004-3003 Verspanende en niet-verspanen de gereedschapsmachines; gereed schappen voor metaalbewerking; meet- en spangereedschappen; staalstraalapparatuur; stofafscheidingsapparatuur; gieterij machines lucht­ compressoren; pneumatische en elektrische handgereedschappen, enz., waaronder: Birfield automatische stafaanvoerinrichting; Broivn & Sharpe (Engeland) nieuwe revolver automaat; Broivn & Sharpe (U.S.A.) „Micromaster” vlakslijpmachine; Dean Smith £> Grace draaibank type „Hardsgyde” ; M onforts staf automaat; R um ag hyperuniversele freesmachine; Unimatic boor- en freesmachines; Vöest hydraulische afkantpers. Laagland, R otterdam

fulianahal verd. 1110 Bernhardhal 3002-4003 Onderdelen voor verwarmingsinstallaties; niveauregelaars; oliefilters; C.O.D. reservoirs; transformatoren; ontstekingselementen; rookgasmeetapparatuur; trekmeters; centrifugaal schoepenwielen; schroef ventilatoren en complete ventilatoren; inspectiespiegels; schoorsteentrekregelaars; transportpompmotorcombinaties voor centrale oliedistributie; motoren; filters. Machines en gereedschappen voor de metaalbewerking, waaronder: draaibanken; freesmachines; excenterpersen; krukpersen; kniehefboompersen; scharen; slijp- en polijstmachines; revolverpersen; snij­ machines; zaagmachines; tapmachines en tapautomaten; steekmachines; coördinaten boormachines; draadslijpmachines; vonkverspaningsmachines; trommelautomaten; schaafbanken; kotterbanken; radiaal boor­ machines; afkantpersen; weerstandslasmachines; guillotinescharen; brootsmachines; magnetische opspanplaten; centreermachines; schuurmachines; ponsmachines. Lagersmit N.V., Kinderdijk Marijkehal 212-311 Glijlagers voor alle doeleinden, waaronder: motorlagers; pomplagers; schroefaslagers; stuwlagers; wagonlagers; lagers voor chemische in­ dustrie; zelfcentrerende lagers; staalloodbronslagers; kunststof lagers; centrifugaal ingegoten voor- en achterbussen voor schroefasleidingen; centrifugaal gegoten elektrolagerbrons; warmgetrokken elektrolagerbrons; hogedruk gietwerk in non-ferro metaal; smeedstukken in nonferro metaal; schroefasafdichting „Sublime” .

Landré & Glinderman N.V., A msterdam

M erivedehal 331 Irenehal 1039 Bernhardhal 3 0 32-40 53 Aardgasmotoren; walserij- en gieterijprodukten; stamp-, smeed-, pers- en draaiwerk; assen; buizen; pijpleidingen; fittingen; kettingen; pakkingen; slangen; veren; staaldraad; magneetstaal; wielstellen; blank staal; bandstaal. Machines en gereedschappen voor de metaalbewerking, waaronder: boormachines; span gereedschap; pijpenbuigmachines; slijpmachines; stafautomaten; draaibanken; Fokker-Eckold plaatvervormers; boor­ machines met numerieke besturing; draadsnijgereedschap; meetgereedschap; projectie-meetmicroscoop; klauwplaten en beitelhouders; frees­ machines; hydraulische persen; revolverboorkoppen; meerspillige boor­ koppen; tapmachines; beugelzaagmachines met automatische stafaanvoer. L ind etcves-Jacoberg N.V., A msterdam

Bernhardhal 4102 Marijkehal verd. 6037 Bernhardhal 4002-3 003 Houtbewerkingsmachines; zagenslijpmachines; houtbewerkingsgereedschappen; V-snaren en V-snaarschijven; regelbare V-snaaraandrijvingen; reductieschijven; tandwielreductiekasten; versnellingskasten en schakelkasten; reductiekeerkoppelingen; tandwielen; elas­ tische koppelingen. Machines voor metaalbewerking, alsmede meet- en controlcapparatuur.

Van der Mark IV.V., Veendam Margriethal 160-261 Hangende luchtverwarmers; luchtverwarmers met aardgasbrander; industrieluchtverwarmers met centrifugaalventilatoren; direct ge­ stookte luchtverhitters; pijpenbuigmachines. C. Maters, N.V. Machinefabriek, Beverwijk

Mar griethui 303 O pen terrein 2 Sihi zelf aanzuigende en niet-zelf aanzuigende pompen; lagerbokpompen; vacuumpompen en compressoren; vuilwaterpompen; dompelpompen; hydrofoors; Si/V-pompen voor de scheepvaart, zoals lens-, ballast-, algemene dienst-, koelwater-, ketelvoeding- en brandbluspompen; Sihi drukverhogingsinstallaties voor verhoging van de waterleidingdruk in torenflats, hoge fabriekspanden, kantoorgebouwen enz.; Sihi verticale schroefcentrifugaalpomp voor drainage van cultuur­ gronden, bemaling van kleine polders, enz. Meppeler Machinefabriek N.V., M eppel Marijkehal verd. 6030-7031 Centrifugaalpompen; circulatiepompen; afsluiters. }. Morelisse, N.V. E lectrotech n . Fabriek, Edam Bernhardhal 2077 Lastransformatoren; lasgelijkrichters; lasaggregaten; halfautomatische en volautomatische lasapparatuur; Argon-Are en CCV apparaten; laskabelkoppelingen; tastangen en las toebehoren; koolborstels; koolringen; koolsleepstukken; continu regelbare lichtnetlastransformatoren. M otrac N.V., Ziltpben

Marijkehal part. 301 Marijkehal verd . 3001 Giildner hydro-stabil regelbare axiaalplunjerpompen en oliemotoren; complete hydrostatische drijfwerken en voertuigaandrijvingen.

Multuflcx N.V., Amsterdam Marijkehal verd. 3 026 Plessey hydraulische apparatuur; Varley vloeistof pompen; Lang pneumatische apparatuur; B e r g h o f er buigzame metalen leidingen; C ontinental G um m iw erk e hogedruk rubberslangen; W orner hogedruk klemringkoppelingen;M
N ed erla n d sch e Dok- en S ch eep sb o u w Mi)., A m sterdam Marijke hal 602-705 Meehanite gietwerk. N ed erla n d sch e R adiateuren fa b riek N.V., A m sterdam M arijkehal 451 Radiateuren; waterkoelers; oliekoelers; interkoelers; tussenkoelers; nakoelers; luchtkoelers; stookolieverwarmers; brandstoftanks; w aterverwarmers; condensors; luchtkoelers voor opgeladen motoren warm te­ wisselaars. N.V. v / h Nierstrasz, A m sterdam M e n u ed eh a l 201 R a y overdruk gasbranders; R a y perslucht gasbranders. N orit V ereniging N.V., A m sterdam Inzethardingsmiddelen.

Ir en e h a l 6052

klinknagels; Er am oliefilters, wateraf schelders, olieafscheiders; Norma klemmen; brandweerartikelen; slangkoppelingen; straalpijpen; hogedrukslang; snelslangkoppelingen; rubberafdichting; rubber stoppen; hydraulische pompen; hydraulische motoren; hydraulische cilinders. Van R ie t s c h o t e n té H o u w en s N.V., R otterd a m Marijkehal verd. 1027 Machines en gereedschappen voor de metaalbewerking (verspanend en niet-verspanend); meetinstrumenten en -gereedschap; machines en gereedschappen voor de houtbewerking; afzuiginstallaties; lasmachines en lasgereedschap; pompen en compressoren; pneumatische w erktuigen; hydraulische hoge- en lagedruk installaties en apparatuur; roestvrij staal en edelstaal; hardmetaal; roestvrij stalen buizen; arma­ turen en fittingen; gewapend plastic fabrikaten; scheepskoelceldeuren; patrijspoorten; elektrotechnische installaties voor schepen en andere doeleinden; dekwerktuigen.

N orton (N ederland) N.V., R o tter d a m B ern h a rd h a l 7086 Slijp- en schuurmaterialen; verf spuitapparatuur en compressoren; schuur- en polijstmachines; polijstmaterialen; galvano-techn. appara­ ten en produkten; J a co b s boorhouders en spangereedschap; A rch er gereedschappen, tapes (electrical en masking).

R o b o m a N.V., R o t te r d a m Marijkehal verd . 3059 R o b o t klokpompen; transportabele scheepslenspompen; afvalwaterpompen; dompelbare riool waterpompen van grote vermogens; onder­ grondse rioolwaterpompstations; Alpha bronpompen; Mors drijvende sproeipompen; fonteininstallaties.

Ohmach-V.S. O h m ste d e N.V., A m sterdam I ren eh a l 5010-6011 Pneumatische klauwplaten; precisiemeetklokken; slijpmachines; draaibanken; freesmachines; boormachines; steekbanken; excenterpersen; optische meetlinalen en rondverdeeltafels; zaagmachines; kantpersen; platenscharen; richtwalsen; gecombineerde frees- en boor­ machines; centreermachines; schaafbanken; machinewaterpasinstrumenten; meetapparatuur en gereedschap; kotterbanken; walsmachines; zetbanken; ruimers; slijpmachines; optische apparatuur; hardheidsmeters; metaalspuitgietpersen; tapmachines; coördinatenboormachi­ nes; vonkerosieverspanende machines; vonkerosiezaagmachines voor hardmetaal; meeneemcenters en meelopende centers; machineklemmen vast en kantelbaar.

R ollo N.V., D en H aag Marijkehal part. 252-351 Scheepsvoortstuwingsdieselmotoren en toebehoren; dieseldynamocompressor-aggregaten; scheepskeerkoppelingen; tandwielkasten; lie­ ren; hydraulische stuurmachines; elektromotoren; elektrische uit­ rustingen.

Van O v e r to o m N.V., Den D older Ir en eh a l 6140 Werktuigkundige onderdelen en apparaten van m etaal en plastic en magazijninrichting. O v i n g N.V., R o tter d a m B ernhardhal 6014-7015 Slijpmachines; boormachines; tapmachines; draai- en draadsnijhalfautomaten; freesmachines; steekmachines; schaafmachines; tandwielcontroleapparatuur; kotterbanken; hoonmachines; guillotinescharen; afkantpersen; zetbanken; buigmachines; knipmachines; dieptrekpersen; persen; walsmachines; strekwalsen; zaagmachines; smeltzaagmachines; hydraulische persen. Beek té Co. N.V., A m sterdam B ern h a rd h a l 703 8 R ep a c aardgasbranders voor ketels centrale verw arm ing; draadsnijmachines; draadsnijgereedschap; metaalzaagbladen; blik- en plaatbewerkingsmachines; pijpenbuigmachines; staf m ateriaal; knipm achi­ nes; ponsmachines; roterende staaldraadborstels; meetgereedschap; bankschroeven; machineklemmen; vijlen en raspen; vonkvrij ge­ reedschap; slijpmachines; cirkelzaagmachines; guillotinescharen; soldeergereedschap; boormachines; spiraalboren; hamers; moersleutels; draadsnij gereedschap; gasdraadsnijmachines. Gebr. P lieger, N.V. Sanitair- en Metaalhandel, A m sterd a m Ju lian ah al 351 Metalen en houten montagekeukens; sanitaire artikelen. H. J. Reesink té Co. N.V., Z utphen Julianahal v e r d . 6024-6025 Huishoudelijke artikelen; elektrische huishoudelijke apparaten; verwarmings-, kook- en koelapparaten; huishoudelijke verwarm ingsen kookapparaten voor gas-, kolen- en olieverbruik; tuingereedschappen. Gereedschappen en installatiematerialen voor de m etaalbewerking. R eïn ev eld , M achinefabriek, D e lft Meehanite gietwerk.

M arijkchal 602-705

P. L. W. de R idder N.V., Naarden M arijkehal v e r d . 4011 Afsluiters; Er m et o pijpkoppelingen, pijp verbindingen, hogedruk afsluiters, terugslagkleppen, pijp; N y lo c zelfborgende moeren; Spire speed nuts, zelftappende schroeven, bevestigingsartikelen; O l y m p i c

W illem van R ijn N.V., A m sterdam Bernhardhal 5{)36 B o sch elektrische hoogfrequent boormachines; schroevendraaiers; tapmachines; hoogfrequent handslijpmachines; Loher omvormers; Van Kaik omvormers; L esto persluchtboormachines; handscharen; hand­ zagen. Saarloos H a ndel Mij. N.V., R o tter d a m M argriethal 202 Clayton stoomgeneratoren, stoomstraalreinngers, H y d ro stoomreinigers; A e r o so l-T o n ic luchtbevochtigers; E lektron compressoren); B adger vloeistof meters; Skil luchtbediende gereedschappen; Geka vloeistof generatoren; N orbar momentsleutels; C'urtis airconditioning; Mario warmtewisselaars. Sam ofa, M o toren fa b riek , H arderivijk Marijkehal 537 Dieselmotoren van 4,5-30 pk; diesel-pompaggregaten; diesel-stroomaggregaten; diesel-compressoraggregaten; diesellasaggregaten; scheepshulpaggregaten. Shell N ed erla n d V erkoopm aatschappij N.V., Den Haag M argriethal 501 Julianahal verd. 3064 Shell haardolie PK; Shell propagas, brandstof voor industriële ver­ warmingsprocessen; Shell smeermiddelen voor industriële toepassingen. J . té K. S m it’s A lum in ium V erw erk en de In d u strie N.V., K r im p en a/d Lek Bernhardhal 5 52-651 Aluminium scheepsonderdelen; aluminium schuiven en kleppen voor waterwerken; aluminium tanks voor chemische fabrieken; alu­ minium speeltoestellen. W m . Sm it té C o ’s T ra n sfo rm a to re n fa b riek N.V., N ijm egen Beimhardhal 6052 Ovens en aanverwante apparaten, waaronder gasgeneratoren voor de metallurgische-, metaal-, eilektrotechnische-, elektronische-, che­ mische-, process-, keramische-, glas- en plasticindustrie; universele warmtebehandelingsovens. A. van der Spek Mzn., N.V. H andel Mij. v/h, R o tter d a m Bernhardhal 3134 H olz-H er machines voor hout en kunststoffen; aanvoer apparaten; boormachines; handcirkelzaagmachines; kettingfreesmachines; éénhandschaven; elektrische dek- en vloerenschaafmachines; platenzaag­ machines; pneumatische spijkerapparaten; verticale vlakapparaten of strijkapparaten; handbandschuurmachines; elektr. trilschuurmachines; elektr. handfreesmachines; dubbelzijdige randenfreesmachines; kunststoffrezen.

Spliethoff, Beeuwk.es & Co. N.V., Rotterdam Bern har dhal 7000 Werktuigmachines voor metaalbewerking, waaronder: excenterpersen; frictiespilpersen; draaibanken; kopieerapparaten; draadsnij apparaten; centerloze rondslijpmachines; tapmachines; slijpmachines; boormachines; schaafbanken; freesmachines; guillotinescharen; zetpersen; buigmachines; steekbanken; hydraulische persen; hydraulische accumulatoren; hydrost. hogedrukpompen; verenbeproevingsmachines; pijpenafsteek- en draadsnijmachines; elektrodynamische balanceermachines; zaagmachines en zaagautomaten; spiebaantrekmachines.

olie- en gasbranders; pijpkoppelingen met snijring; naadloos stalen precisiepijp; brandstofsystemen voor industriële gasturbines; tandwielpompen; zuigerpompen; doseerpompen; centrifugaalpompen; verdringingspompen; motorreductors en variators; aandrijvingen voor roerwerken; complete roer werken; kogelkranen; expansieturbines.

R. S. Stokvis &Zonen N.V., R otterdam Bernhardhal 6102-7103-7102 6-spillige staf au tomaten; meetmachines voor ultra precisiemetingen; 1-spillige automaat; kantbanken; volautomatische vlakslijp- en profielslijpmachines; gereedschappen voor pons- en knipmachines; beugelzaagmachines; kantpersen; automatische pijpenbuigmachines; buigpersen; pijpeindafwerkmachines; magneform; excenterpersen; handboormachines; slijpmachines; stompgelaste beitels; lastangen; laspersen; snelpuntlasmachines; meerv. puntlasmachines; Delapena hoonmachines; verticale vlakslijpmachines; horizontale boor- en frees­ machines; radiaal boormachines; 1-spillige klauwplaatautomaten; ponsbandbestuurde kolomboormachines; meetgereedschappen; elektr. handgereedschappen; pneumatische gereedschappen.

Viba, N.V. Verccnigde Ingenieursbureaux, Den Haag Bernhardhal 5070-6071 Machines en gereedschappen voor de metaalbewerking, schuurmid­ delen voor hout- en metaalbewerking, koel-, snij- en hardingsvloeistoffen, variatoren, waaronder: boormachines; meetmachines; precisiekottergereedschappen; slijpmachines; draaibanken; draadsnij auto­ maten; lepmachines; freesmachines; machineklemmen; verdeelapparaten; rondtafels; elektroden-zoutbadovens; apparatuur voor metallografisch onderzoek; apparaten voor non-destructief onderzoek; materiaalbeproevingsmachines; hardheidsmeters; verenbeproevingsmachi­ nes; boorhouders; segmentcirkelzagen; snelklinksystemen; meedraaien­ de centers en meeneemcenters; snelspankoppen; span gereedschap; draadsnijgereedschap; spiraalboren, vijlen, zagen, ruimers, toolbits; meetgereedschap; stempelhuizen; frezen; boorhouders; klauwplaten; bankschroeven; slijpstenen; schuurmateriaal; koel- en snij vloeistoffen; hardingsvloeistoffen; roestwerende middelen; reinigingsmiddelen; trap­ loze toerenregelaars; gasturbines.

Gebr. Stork <5 Co. N.V., Kon. Machinefabriek, H engelo (O) Marijkehal 202-602-703 Margriethal 203 Open terrein 4 Viertakt dieselmotoren voor de voortstuwing van binnenvaart­ schepen en vissersschepen; Meehanite gietwerk. Produkten ten dienste van eigen energievoorziening in de industrie; stoomturbines; ontgassers; stoomketels; pompen; ventilatoren; pijp­ leidingen; regelapparatuur; hogedruk voorwarmers. Zelf aanzuigende en niet-zelf aanzuigende centrifugaalpompen; lang­ zaam lopende zuigerpompen; pompen voor dikke vloeistoffen; hori­ zontale en verticale schroefpompen; vacuumpompen; compressoren; onderwaterpompen; Stork pompen voor industrie, ketelvoeding, koel­ installaties, warmwatercirculatie, brandblusinstallaties; openbare wer­ ken; waterleidingbedrijven; draineren en bevloeien; verontreinigde vloeistoffen; chemische fabrieken, etc.; Stork hydrofoorinstallaties voor automatische watervoorziening in industrie, huizen, ziekenhuizen, sanatoria, kloosters, scholen, hotels, etc.; Stork-N eidig tandradpompen; Stork KG 17-5 nieuwe zelfaanzuigende pomp met zeer sterk zuigvermogen. Van Sivaay A irconditioning, Den Haag Gebr. van Sicaay N.V., A m ersfoort Julianahal 517 Elektrische huishoudelijke koel-, diepvries- en luchtbehandelingsapparaten; huishoudelijke verwarmingsapparaten voor olieverbruik; volledige voor aardgas geconstrueerde verwarmingsunits voor ver­ warming van woonhuizen, bungalows, showrooms, winkels, kantoor­ ruimten, etc. met warme lucht; aardgas gestookte luchtverhitters voor industrieel gebruik, zoals werkplaatsen, fabrieken, garages en montagehallen. Syst-O-M atic N.V., N.V. Handel Mij., Haarlem Bernhardhal 1015 Standaarddelen voor mallen en opspangereedschappen; stempelhuizen; geleidepennen; geleidebussen; schotelveren; gereedschappen. T cvem a, Fabriek van T echn isch e Veer en N.V., Amsterdam Marijkehal verd. 4069 Veren voor alle doeleinden. Thomassen, N.V., Motor en fabriek, De Steeg Marijkehal 326 Scheepsdieselmotoren; hulpmotoren; dieselaggregaten; gasmotoren; gasmotoraggregaten; gasturbines; zuiger compressoren; centrifugaalcompressoren. Transmark N .V., Bussnm Marijkehal verd. 3012 Complete hydraulische installaties en onderdelen; hydraulische aan­ drijvingen; vibrators; apparatuur voor het regelen en reduceren van de druk van vloeistoffen en gassen; pakkingmaterialen en afdichtingsringen; onderdelen uit rubber, plastic, nylon, verbeterd hout, kool­ stof, plastic-asbestmengsels en Sintox hard keramisch materiaal; hoge­ druk- en lagedrukslangen uit rubber, plastic en roestvrij, staal, met koppelingen; zelfsluitende koppelingen; ontstekingsapparatuur voor

Ubel N.V., Amsterdam Marijkehal verd. 1050-2051 Snijringpijpkoppelingen; kogel- en rollagers; kogellagerblokken; Vriemschijven; matrijssmeedwerk; oliekeerringen; O-ringen.

Vlietjonge, Amsterdam Marijkehal verd . 7056 Spiralobuizen met verbindings- en hulpstukken. Van Voorden N.V., Z altbom m el Marijkehal 226 Afsluiters; baggermaterieel; dekbenodigdheden; gietwerk; stuwschroeven; verstelbare scheepsschroeven; ijzergieterij. Vulcamis, Nederlandse I jz e r g i e t e r i j, Vaassen Meehanite gietwerk.

Marijkehal 602-705

Wallramit Hardmetaal Mij. N.V., Maassluis lrcn ehal 2050 Hardmetaal; hardmetalen gereedschappen voor de metaalbewerking en de houtbewerking; frezen met wisselplaten in alle standaardaf­ metingen van 100 tot 630 mm diameter; beitels met geklemde pla­ ten; hardmetalen frezen voor zware verspaning tot 22 mm snedediepte; hardmetalen steunlinealen voor centerloze slijpmachines. Werkspoor N.V-, A msterdam

M envcdeha l 506 Mar ij kehal 634-7 3 3 Warmelucht verwarmingsapparaten „Central A ir” in twee uit­ voeringen, geschikt voor aardgas. Gietwerk voor machineonderdelen tot een gewicht van 50 ton, in enkele en seriefabricage; Nodulair gietijzer (Werkspoor Sferolite) tot een gewicht van 15 ton in verschillende samenstellingen; blokvormen voor de staalindustrie. Gietcapaciteit 2 5.000 ton per jaar. West, T echn isch Bnreau, Den Haag Marijkehal verd. 2001 Luchtdrukremapparatuur; pneumatische apparatuur; tandwielen; kettingaandr ij vingen; transportketting; reduc tie-keerkoppelingen; compressoren; axiale plunjerpompen; hydromotoren; hydraulische regelapparatuur; pijpkoppelingen; elastische koppelingen; leidingbsugels; slangklemmen; vloeistof filters; mechanisch en hydraulisch be­ diende trommelremmen; stalen leiding voor pneumatische en hy­ draulische installaties; cilinders; slangen; fittings en gereedschappen voor hydraulische remmen; stuurinrichtingen en bekrachtigers. W ilton-Fijenoord, N.V. Dok- en W erf Mij., Schiedam Marijkehal 602-705 Meehanite gietwerk. Van Wijk & Boer ma N.V., G roningen Marijkehal verd. 3001 Pompen; hydrauliek; appendages; Wiking membraanpomp; J u n g klokpomp; Mono p om p 1D14; M o yn op om p F6. Z eevenh ooven Co. N.V., R otterdam Bernhardhal 6034 Compressoren; luchtgereedschappen; hydraulische en pneumatische vijzels.

250 TONS D R IJV EN D E B O K „ A JA X ” Eind december 1963 werd de groot­ ste drijvende bok voor commerciële doeleinden van N ederland, wellicht van Europa, te Rotterdam in dienst ge­ steld. Opdrachtgeefster was Kraaijeveld’s Transport Maatschappij N.V. te Rot­ terdam, directeur de heer P. L. J. Peeters. Als hoofdaannemer fungeerde F. Kloos & Zonen’s W erkplaatsen N.V. te Kinderdijk, welke de gehele bovenbouw heeft ontworpen en vervaardigd en de coördinatie van het geheel verzorgde. In opdracht van Kloos werden de ponton en de ketelinstallatie ontwor­ pen en vervaardigd door Van der Giessen-De Noord N .V . te Alblasserdam, terwijl de stoomlieren werden geleverd door J. & K. Sm it’s Machinefabrieken te Kinderdijk, de Sliedrechtse Machine­ fabriek en M achinefabriek Kraaijeveld te Sliedrecht. De staaldraden zijn gele­ verd door de firm a Mennens & Co. te Rotterdam. Het type drijvende bok, zoals afgebeeld op de foto, m et pootconstructie hangende in tuien en beweegbare top heeft zich gedurende de laatste jaren in Nederland, zowel letterlijk als f i­ guurlijk, in opgaande lijn ontwikkeld. De afmetingen van dergelijke drijven­ de hijs w erktuigen worden bepaald uit een compromis tussen grootte van de last, de hijshoogte en de afmetingen van de ponton. Voor de m aten van de ponton zijn doorvaartwijdten van sluizen en ge­ makkelijke wendbaarheid in smallere vaarwaters en insteekhavens bepalend. Last en hijshoogte kiest men zo hoog mogelijk, waarbij de stabiliteit van het geheel maatgevend is. Men stelt zich voor de „A jax” te gebruiken bij het plaatsen van scheeps­ machines, scheepssecties en zware constructiedelen, bij het monteren van bruggen en voorts bij verschillende werkzaamheden in de haven, zoals la­ den en lossen van zeeschepen. Ter illustratie diene, dat deze bok in staat is om lasten van 100 a 120 ton uit zeeschepen van ca. 10.000 ton, over het schip heen, op de wal te plaatsen. De afm etingen van de ponton zijn als volgt: lengte o.a. 36,57 m, breedte o.a. 17,90 m en holte 3,25 m. De ponton is rondom beveiligd door waterdichte zij- en dwarsschotten. De ruimten, ontstaan tussen zijwanden en schotten, worden grotendeels benut als waterballasttanks, brandstofolietanks en voedingwatertanks.

Inwendig vindt men van voor naar achter respectievelijk de volgende com­ partimenten: trossenruimen, verblijven, machinekamer, werkplaats en ketelruim. De ketelinstallatie bestaat uit een Schotse ketel, fabrikaat Ten Horn V.O. 80 m 2, geschikt voor oliestook met stoomstraalbrander met een werkdruk van 13 ato. Verder zijn opgesteld in het ketelruim 2 ketelvoedingwaterpompen fabr. „W eir”. In de machinekamer staan opgesteld:

2 ballast- en lenspompen fabr. „W eir” elk met een capaciteit van 150 m ?,/h. alsmede 2 dieselgeneratoren a 5 kW elk fabr. „Samofa” welke dienen als stroom­ bron voor de verlichting in de bokkepoten op het dek en in de verblijven. Een accubatterij voedt de noodverlich­ ting. De afgewerkte stoom wordt geleid naar de condenstank, welke rondom door het ballastwater w ordt omspoeld. De beide hoofdtakels, waarvan de bovenblokken scharnierend aan de hoofd­ as bevestigd zijn, hebben elk een hef-

Hoofdafmetingen: Lengte Breedte op spant Holte Hefvermogen hoofdtakels Hefvermogen toptakels

ALGEMEEN PLAN DRIJVENDE BOK „A JAX ”

36.5 m 17.85 m 3.2 5 m 2 50 ton 160 ton

g

- 5 0

T

Q

N

5

D R I J V E N

D E

B

O

K

„ A 3 A X

"

A F M

:

3 6 . 5 a m

x

1 7 ,8 5

m

* 3 ,2 5

m . n.v. K

R A A Y E V E L D ’s

T R A M S P O R T

M V .

R ’D A M .

SPREISTAAT MET WATERSALLABTTANKS VOL (42>OTOnQiHcL coNPENSTANK, BR.ST.TANKS '/gVOL(25TqHj .VOEDirHCjW-TANKS '/£VoL(:3oTon)

SPR E I

H ' J S l- l .

B E L A ST SPR E I

Z So

4 .5

a s a

5

H U SM .

t o p b l o k k e in

D IE P S . B E L A S T VOOR

LAST

3 6 .6 6

1 .9 6

3 6 .5 0

2 .5 7

1 .9 I

160

s t a n d

T O PBLO KKEM

I

D IE P S. B E L A ST

LAST

B E LAST

ST A N D D I E P Q .E

ST A N D

T O PBLO KKEN

I I LAST

III

D iE P a . B E LAST

BE L A ST

VO O R

H 'J S H .

V o o r

SPR E I

H 'J S H .

SPRE I

H 'J S H .

8 .5 o

5 6 .6 0

2 .0 9

2 .1 1

!3 o

1 5 ,3 2

5 4 .2 0

2 ,1 0

£ .0 0

9o

£0 . 5 5

4 9 .4 o

1 .8 4

2 .1 4

9 .2 6

5 6 .4 1

2 .1 3

£ .0 7

(26

1 6 ,0 0

5 3 .9 5

2 . lo

1.9 9

88

2 1 .1 8

4 9 .1 0

1 .8 4

2 .1 4

1 ,9 8

85

2 2 .3 ?

4 8 ,5 2

1 .8 4

2 ,1 3

81

2 3 .5 6

4 7 .9 0

1 ,8 3

213

2 4 ,7 5

4 7 .2 0

1 .8 3

2 .1 2

2 5 .9 4

4 6 .5 °

1.8 2

21 1

2 7 .1 2

4 5 .7 5

i.a e

2. lo

1 .8 1

2 .l o 2 ,lo

SPR E I

ACH TER

2 ,5 2

B E L A ST

i

O N B E LAST

m

H O O F D B L O K K E N

I LAST

ACH TER

V0 0 R

ac h t e r

ACHTER

3 8 .5 8

&

3 6 ,1 5

2 .6 6

1 .8 2

K óo

1 0 .7 7

5 5 .9 8

2 .2 2

1 .9 9

1 19

1 7 .3 5

5 3 .5 0

2 ,o 9

25o

3 .9 1

3 8 .3 6

7

3 5 .Ö O

2 .? 5

1 .7 3

16 0

1 2 .3 a

5 5 , So

2 .3 2

1 .8 8

112

i a .7 0

5 2 ,9 5

2 .0 S

25o

3 .8 o

3 8 ,1 2

S

3 5 4 4

2 .8 4

1 .6 4

158

1 3 .8 5

5 5 .0 0

2 .3 9

1 ,8 o

10 6

2 o, lo

5 2 .3 5

2 ,o 8

1 ,9 5

2 £o

4 .6 9

3 7 ,8 5

9

3 5 ,0 7

2 .9 3

1 .5 5

147

1 5 ,3 5

5 4 .5 4

2 .1 6

1 ,8 o

99

2 1 .4 7

5 L75

5 .5 7

3 7 .5 7

lo

3 4 .6 8

3 .0 2

1 ,4 6

136

1 6 ,8 5

5 4 ,0 3

2 .1 3

1 .8 o

94

2 2 .8 3

5 1 .1 0

2 -9 Z _ 2 ,0 6

1 .9 4

25o

3 7 .2 2

1 1

3 4 .2 S

3 ,o 5

1 ,4 1

126

1 8 .3 5

5 3 .4 7

2 .3 o

i .8 0

88

2 4 .2 0

5 o ,3 6

2 .0 5

1 .9 3

66

£ 8 .5 1

4 4 .9 5

116

82

2 5 ,5 6

4 9 .6 o

2 ,o 4

1 ,9 2

63

£ 3 .4 9

4 4 .1 0

I.8 0

11

2 6 ,9 3

4 8 ,8 0

2 .o 3

1 ,9 2

59

3 o .6 8

4 1 ,2 a

1 ,8 o

2 .o g

72

2 S .S 9

4 7 .9 5

2 .0 1

1 ,9 2

56

3 1 .8 6

4 2 .2 a -

2 o3

25 o

24 3

1 9 .8 5

5 2 .8 7

2 .2 7

1 ,3 o

2 1 ,3 5

5 2 .2 5

2 .2 4

1,8 o

£ 2 .0 5

5 1 ,5 5

2 .2 1

va 1

..... ■

7-2 —

-

l>

1 .9 3

2 3 .6

7.6 o

3 6 .8 6

12

3 3 ,8 5

3 .o 6

1 .3 8

228

8 .6 0

3 6 .4 5

13

3 3 ,4 o

3 ,o 7

1.3Ó

2 13

3 .8 °

3 5 ,9 9

14

3 2 .9 4

3 ,o 6

1 .3 4

2 1o

lo .S ?

3 5 .5 3

15

3 2 .4 5

3 .o 4

1 .3 2

32

2 4 .1 5

5 0,8 2

2 .1 8

1 .8 1

68

2 9 .6 6

4 7 .0 5

£.o<=

1 .9 2

53

3 3 ,o S

4 1 .2 0

L 21 I .7 8

193

1 £ .o 9

3 4 .9 5

16

3 1 ,9 3

3 .0 0

1 .3 2

85

2 5 .8 5

5 o .o 4

2 .1 5

1 .8 £

61

3 1 .0 2 .

46.C .S

1 .9 9

1.91

49

3 4 .2 3

4 o .l 5

1.7 6

2 .0 3

188

1 3 ,2 5

3 4 .3 6

17

3 1 ,3 9

2 .9 6

1 .3 4

V

2 7 .3 5

4 9 ,2 0

2 , 12 .

1 .8 3

58

3 2 ,1 9

4 5 .0 0

1 ,9 8

1,91

46

3 5 ,4 2

3 9 .0 0

1 .7 5

2 .o 9

137

1 4 .4 4

3 3 .7 3

IS

3 0 ,8 2

2 ,9 o

1 .3 6

2 8 .8 5

4 8 .2 7

2 ,o 8

1 ,8 4

54

1 1 .7 5

4 3 .9 0

41

3 6 ,6 o

3 7 ,a o

1 5 .7 1

19

3 o ,2 S

2 .8 3

139

3 o .3 5

4 7 ,3 0

2 ,o 5

I .S S

So

3 5 .1 2

4 ? .? o

J.9 7 1 .9 6

1 .9 1

165

7 1 64

t.9 o

4o

i.7 2

2 ,( 0

153

1 6 ,9 7

3 2 .2 5

2o

2 9 .5 7

2 .7 S

1 ,4 3

58

3 1 .8 5

4 6 ,2 2

2 .0 £

I .8 7

45

3 6 ,4 3

4 1 ,4 5

1 .9 5

1 ,9 o

141

1 8 ,2 o

3 1 .4 6

21

2 8 ,8 8

2 .6 7

1.4 8

53

3 3 ,3 5

4 5 ,0 8

1 .9 8

1 ,8 9

41

3 7 -0 5

4 o ,1 o

1 .9 5

1 .8 9

fä o

1 9 .5 3

3 0 .6 7

22

2 8 . 13

2 .5 8

1 ,5 3

47

3 4 .8 5

4 3 ,8 5

1 .9 5

1 .9 1

1?

3 9 .2 1

3 8 ,7 0

1 .9 4

118

£ o .S 3

2 9 .7 5

23

2 7 .3 3

2 .4 9

1 ,5 8

42

3 6 .1 5

4 2 .5 7

1.9 1

1 .9 3

33

4 0 ,5 8

3 7 .2 5

1 .9 3

lo 7

2 1 ,8 3

2 8 .6 3

24

2 6 .4 8

2 ,4 o

1 .6 3

36

3 7 .8 -5

4 1 .2 2

1.8 6

1 .9 6

29

4 1 .8 4

3 5 ,7 5

1 .9 1

9 7

2 3 .o 5

2 7 .4 3

25

£ 5 .5 3

2 .3 2

1,6 8

vermogen van 15 0 ton. Gezamenlijk kunnen zij een last van 25 0 ton hijsen terw ijl de beide toptakels elk een hef­ vermogen van 90 ton hebben; de ge­ zam enlijke last bedraagt 160 ton m axi­ mum. Bij het hijsen van zware lasten moeten de ballasttanks gevuld worden met totaal 430 ton buitenboordwater. De hoofdpootconstructie heeft een lengte van 40 m, terw ijl de beweegbare top een lengte heeft van 20 m. Een en ander resulteert in een maximale hijs­ hoogte van 5 6,5 m voor de last van 160 ton. De maximale hijshoogte voor de last van 25 0 ton is 36,6 m. De top is scharnierend bevestigd om de hoofdas en is in 5 verschillende stan­ den verstelbaar. H et verstellen van de top kan alleen geschieden in onbelaste toestand. De bevestigingspunten van de schoorpoten aan de pootconstructie zijn zo­ danig gekozen, dat behoudens enkele voorzieningen, de pootconstructie met eigen middelen achterover gestreken kan worden, zij het dan dat de top afzon­ derlijk gedemonteerd moet worden. Bij het achterover strijken komt de hoofdpoot te rusten op een juk het­ welk op het achterschip wordt opge­ steld. In deze toestand is het mogelijk de bok zonder grote risico’s, over zee te vervoeren. Bij het varen over de binnenwateren, kan voor het passeren van vaste brug­ gen de gehele pootconstructie, dus in ­ clusief de top, gestreken worden tot een kruiphoogte van 12,25 m. Hierbij

10 0

3o

3 9 ,3 5

3 9 .9 0

1 .8 1

1 .9 9

26

4 1 .3 1

3 4 ,2 0

hangt dus de pootconstructie in de hoofdtuien. De minimale kruiphoogte van 8 m kan bereikt worden door de pootconstructie verder te strijken op een bak. Daar bij toepassing van een op één vaste plaats gesitueerd strijkportaal de hoogte van dit portaal ontoelaatbaar zou worden in verband met de kruip­ hoogte, is hier een zogenaamd „wande­ lend strijkportaal” toegepast, waarbij dus op het dek van de ponton 2 stel draaipunten zijn aangebracht, verbon­ den door een ca. 9 m lange goot vor­ mige baan. In de werkstanden van de bok schar­ niert het strijkportaal uitsluitend in de achterste draaipunten. Moet de poot­ constructie voorover gestreken worden dan worden in een bepaalde stand de pennen van het strijkportaal verwij­ derd en ,,wandelt” dit gedurende de strijkende beweging automatisch naar de meer naar voren gelegen draaipun­ ten. Glijdend over de schoorpootbanen en scharnierend bevestigd aan de onderzij­ den van de schoorpoten zijn 2 sleden, elk voorzien van zware bufferveren, welke de reactiekrachten van de hoofd­ pootconstructie moeten opnemen bij eventuele breuk van stroppen of door andere oorzaken ontstane plotseling op­ tredende achterwaarts gerichte krach­ ten. De gehele staalconstructie is vervaar­ digd uit gewalst staal 37. Ter inspectie van de hoog gelegen delen zijn op de pootconstructie lad­

l, 9 o

-J& 2 3 -

3 6 ,5 o

..

2 .1o

_

_

2 ,o 9

?>? .

3 8 .9 7

3 S ,2 o

1 .7 0

2 .1 2 ■

33

4 o ,l6

3 3 .8 0

1.6 7

2 .1 3

1 ,8 9

3o

4 1 .1 4

3 2 ,4 o

1 ,6 4

2 ,1 5

1 ,8 9

2 ?-

4 2 ,5 3

3 0 ,9 0

1,6 2

1 .8 9

£3

4 3 ,7 1

2 9 .4 o

1 ,5 9

£ .1 9

1,8 8

2o

4 4 .9 0

•

1 .5 6

£ .£ 1

-

95

R J l7_ _

ders aangebracht. Om het klimmen te beperken zijn alle hoog gelegen draai­ punten van snaarschijven en rollen u it­ gevoerd met ton- of kogellagers, waar­ door dus het smeerprobleem aanmer­ kelijk is vereenvoudigd. De hijs-, strijk-, verhaal- en ankerlieren worden traditiegetrouw aange­ dreven door stoom. In de praktijk van het bokbedrijf heeft de stoommachine zich doen kennen als de praktisch nim ­ mer falende en qua snelheidsregeling bijna ideale machine, hoewel er natuur­ lijk ook nadelen aan kleven. Om niet in de oude sleur te verval­ len, werd hier in plaats van de gebrui­ kelijke kolenstook, een S ch o tse k etel m e t oliestook gekozen, hetgeen het werk aan boord aanmerkelijk verlicht. Rest nog te vermelden dat de bok is uitgerust met een pompaansluiting op het voordek voor palenspuiten, w el­ ke eventueel in omgekeerde zin als bergingspomp benut kan worden. Verder een microfooninstallatie voor commu­ nicatie tussen bokkeschipper voor en lierenman achter, alsmede een standaanwijzer en een lastmeter. Kraaijeveld’s Transport Maatschap­ pij N .V. is met deze „A jax” in het be­ zit gekomen van een tweede grote bok. Zij was reeds eigenaresse van de iets kleinere „Heracles”. Met de beide bok­ ken levert deze maatschappij een aan­ zienlijke bijdrage tot de los- en laadcapaciteit van het Rotterdamse haven­ gebied, speciaal waar het om zware las­ ten gaat.

OVERDRACHT MOTORTANKSCHIP „B R A LA N TA ”

Op 3 0 december 1963 werd door de nieuwe A rendalw erf van Götaverken A/B, Zweden, het 5 5.800 ton dw. metende motortankschip Bralcmta aan de eigenaren, Ludv. G. Braathen te Oslo, Noorwegen, overgedragen. De Br al tintel is het vijfde schip dat door Götaverken voor Braathen werd gebouwd. Voor dezelfde eigenaar heeft Göta­ verken nog twee tankers, een van 53.000 ton dw. en één van 48.300 ton dw. in opdracht. H et schip werd gebouwd onder hoogste klasse van Det norske Veritas en de voornaamste bijzonderheden zijn : lengte over alles 75 5/-0 //, breedte op spanten 108'-0", holte 52/~8", diepgang (zomer vrijboord) 3 8/-6 //, ladingcapaciteit 2.404.500 cft. Voor de dubbele bodem, de romp en het dek is het langsspantensysteem toegepast. De beide langsscheepse schotten lopen door tot meer dan de halve lengte van de m achine­ kamer, een en ander volgens het systeem van Götaverken, waardoor dus een doorlopende stijve verbinding tussen de ladingtanks en de machinekamer wordt gevormd. De hutten, messrooms en dagverblijven zijn zeer ruim , ge­ riefelijk en geheel airconditioned. Aan boord van het schip is op het hoofddek een zwembad aanwezig. De Bralanta is uitgerust met de meest moderne navigatiehulp­ middelen, zoals radar, gyrokompas met automatische piloot, echolood, SAL-log, enz., benevens een Götaverken Lodicator voor het berekenen van de correcte distributie van de tanklading. De voortstuwing geschiedt door een 10-cilinder tw eetakt, enkelwerkende Götaverken dieselmotor, cilinderboring 8 5 0 mm, slag 1700 mm, die bij 115 omw/min een vermogen van 21.000 rpk ontw ikkelt, waarmede het geladen schip een vaart van 17 m ijl wordt gegeven. De benodigde stoom w ordt geproduceerd door twee Götaverken-Babcock & W ilcox ketels, elk met een VO van 625 m 2 en werkende met een druk van 12,5 kg/cm 2.

Het elektrisch vermogen wordt geleverd door twee dieselgeneratoraggregaten, elk van 770 kV A , benevens door een turbogeneratorset van 62 5 kVA.

O V ER D R A CH T TU RBIN ETA N KSCH IP „ESSO Y O R K SH IR E” Op 18 december 1963 werd door Kockums Mekaniska Verkstads A/B te Malmö, Zweden, het 89.924 ton dw. metende turbinetankschip Esso Yorkshire aan Esso Petroleum Co. Ltd. Lon­ den, overgedragen. De overdrachtsceremonie vond plaats aan de afbouwkade van de werf te Malmö, nadat tevoren in Rotterdam was gedokt en na een vierdaagse proeftocht op de Noordzee. Tijdens de proeftocht werd een maxi­ mum snelheid van 17,85 mijl behaald. Het brandstofverbruik bedroeg 212 gr/pk/hr. De Esso Yorkshire is gebouwd vol­ gens de eigen specificaties van Esso, met een gewijzigde machine-installatie. Deze installatie werd ontwikkeld als resultaat van technische besprekingen tussen Es­ so, Kockum en Stal-Laval. De voornaamste bijzonderheden zijn: lengte over alles 855'-10", lengte tus­ sen de loodlijnen 820/-0", breedte op spanten 125/-0", holte 62'-6", diepgang 47'-67/ g", lading capaciteit 3.879.880 cft, ballast capaciteit 374.340 cft, pomp capaciteit 3 X 2500 ton/hr, bunker capaciteit 370.850 cft, deadweight 89.924 ton, bruto tonnage 53.339 r.t. De laadruimte is onderverdeeld in 13 midden- en 2 X 7 zijtanks. Alle scheidingsschotten zijn van vlakke plaatconstructie. De zijtanks No. 4 met een inhoud van 374.340 cft zijn uitsluitend bestemd voor waterballast. In de hoofdpompkamer, grenzende aan de machinekamer, staan drie centri­ fugaal ladingoliepompen opgesteld, elk met een capaciteit van 2500 ton water per uur, één centrifugaal ballastpomp van 2100 ton en drie stoomzuigerstrippingpompen, elk met een capaciteit van 320 ton. De ladingoliepijpleiding is in de zij­ tanks ondergebracht, op de neutrale as van het schip en zij komen tezamen bij de centrale verdeelkast. Alle zuigkleppen in de tanks worden hydraulisch bediend. De dekwerktuigen, welke door stoom worden gedreven, omvatten twee on­ afhankelijke ankermachines en drie 8tons verhaallieren op het voorschip, één 9-tons en twee 11-tons meerlieren op het hoofddek en één 20-tons gecom­ bineerde verhaal- en ankerlier op het achterschip. Al deze werktuigen zijn uitgerust met hydraulische remmen en zij zijn geheel ingekapseld. De turbines van de twee ankermachines op het voor­ schip kunnen elk 240 rpk ontwikkelen. De ankers wegen elk 11 ton en hebben elk een 35/%" ketting ter lengte van 225 vadem. De voortstuwing geschiedt door een stel cross-compound Kockum-Laval stoomturbines volgens het nieuwste ont­ werp met dubbele tandwielreductie, die

bij 105 omw/min van de schroefas een vermogen van 24.100 apk ontwikkelen en 26.500 apk bij 108,5 omw/min. De stoomcondities aan de hoofdsmoorkleppen bedragen 590 lbs/D" (42 kg/cm2) en 940 °F (505 °C ). De HD turbine is van het enkelstroom impulstype, terwijl de LD turbine van het enkelstrooms impuls-reactietype is. Het LD-turbinehuis bevat ook de achteruit-turbine, die uit twee Curtiswielen bestaat en met een mengsel van onthitte en oververhitte stoom werkt. Dit reduceert de thermische schokken tijdens manoeuvreren. Er zijn drie stoomaftakpunten voorzien, nl. één in de HD turbine, één in de cross-overleiding en één in de LD turbine. De hoofdcondensor, die ook de LD turbine draagt, is dwarsscheeps opgesteld. Het hoofdstuwblok bevindt zich achter en afzonderlijk van de tandwiel­ reductie. De schroef is van nikkel-aluminium-brons, heeft een diameter van 75 00 mm en weegt 34,2 ton. De schroefas is gelagerd in twee met olie gesmeerde witmetalen lagers. De benodigde stoom wordt geprodu­ ceerd in twee Kockum-Foster Wheeler ketels van het „D”-type, uitgerust met gas-luchtverhitters. De normale verdam­ ping is 95.000 lbs (43 ton) per uur. Teneinde het onderhoud van de bemetseling te verminderen, wordt ook de frontwand van de ketels met water ge­ koeld. De druk van de uit de oververhitter tredende stoom wordt op 600 lbs/D” (42,2 atm.) gehouden door een geheel elektrische verbrandingsregeling. De uitlaattemperatuur van de oververhitter is beperkt tot 950 UF door middel van een regelonthitter in de watertrommel. De stroming van de stoom wordt geregeld door een regelklep, bediend door een luchtsignaal vanaf een bimetalen sonde aan de uitlaat van de over­ verhitten De voedingwaterstroom naar de ketel wordt geregeld door een met

lucht bediende voedingwaterregelaar met twee elementen. Op elke ketel zijn vijf branders van het SF (suspended flame) type aan­ gebracht voor een maximum oliedruk van 500 lbs/IIir (35,2 atm ). Zij kunnen zowel geheel mechanisch of met hulpstoom werken. Omdat de werkingsrange van dit brandertype zeer wijd is, kan het als een belangrijke stap voorwaarts naar een vol automatisch schip worden gezien. Verzadigde stoom voor verschillende doeleinden wordt geleverd door een lagedruk stoom/stoomgenerator. Algehe­ le afscheiding van de andere systemen belet dat olie in de hoofdketels kan binnendringen. De benodigde elektrische stroom wordt geleverd door twee Laval-ASEAhoofd-turbogeneratoren van 1000 kW . 440 V, 60Hz, aangedreven door tegen­ druk stoomturbines. Deze worden ge­ voed met oververhitte stoom en zij voe­ ren af naar een gemeenschappelijk tegendruksysteem van 25 lbs/D" (2,5 atm .). Teneinde het ongemak van hitte en lawaai tot een minimum te beper­ ken, zijn de generatoren uitgerust met watergekoelde luchtkoelers. Een auto­ matisch gestart 200 kW dieselgeneratoraggregaat levert het vermogen voor het noodbedrijf. Twee tweetraps destilleerinstallaties van het „flash” type leveren het wa­ ter voor de stoomketels en voor huis­ houdelijk gebruik. De stoom voor de verwarming daarvan wordt onttrokken aan het aftappunt van de LD-turbine of aan de leiding voor onthitte stoom. Er werden bijzondere voorzorgsmaat­ regelen getroffen tegen het uitbreken van brand. Daarom is het dek be­ schermd door acht permanent opgestel­ de schuimblusmonitors (360°) met een totale capaciteit van 12.000 gallons (60 m 2) per minuut. Het schuim kan ook in de tanks worden ontlast met de hand.

In de machinekamer is een CO 2 in­ stallatie van het „Total Flooding” type aanwezig en een waternevelinstallatie in de pompkamer. H et kampagnefront is beschermd door een permanent watergordijnsysteem. H et voor brandblussing benodigde water wordt geleverd door verschillende pompen, welke zich in de machinekamer of in de bak be­ vinden. Voor alle schotten en wanden in de gehele accommodatie is onbrand­ baar materiaal toegepast. In hutten, messrooms en dagverblijven zijn de schotten bekleed met gelaagd plastic, ter­ w ijl in gangen, enz. de schotten met vuurbestendige verf zijn geverfd.

De reddingmiddelen omvatten vier reddingboten van met glasfiber versterkt plastic, waarvan twee met motorvoortstuwing. De reddingboten hangen in zwaartekrachtdavits uitgerust met elek­ trische lieren. Het stuurhuis en de kaartenkamer zijn gecombineerd en bevat alle gebrui­ kelijke inrichtingen en navigatiehulp­ middelen. Het merendeel daarvan is geconcentreerd op een regelconsole aan de voorzijde van het stuurhuis. De radarinstallatie is van het true-motion ty ­ pe. De stuurmachine is van het elek­ trisch hydraulisch type met 4 rammen.

De accommodatie is bestemd voor 62 opvarenden, allen gehuisvest in afzon­ derlijke hutten. De officieren en onder­ officieren hebben afzonderlijke toilets met douches, terwijl elke twee overige bemanningsleden tesamen over een toi­ let met douche beschikken. De accom­ modatie is geheel airconditioned vol­ gens een lagedruksysteem met drie fan­ eenheden, nl. één midscheeps en twee achter. Onder de faciliteiten kunnen worden genoemd een gemechaniseerde wasserij, een hobbykamer, een fotografische donkerekamer, een filmprojectiekamer, be­ nevens een zwembad ( 4 X 6 m eter).

O V E R D R A C H T M O TO RSCH IP „ Y U K I H A N S E N ” De N.V. Scheepsbouwwerf v.h. De Groot en Van Vliet te Slikkerveer, droeg 13 februari 1964, het 740 ton dw metende m.s. Yuki H an sen over aan de Deense opdrachtgever, de heer Knud Hansen te Kopenhagen-Hellerup. Op donderdag, 6 februari jl. vond een geslaagde technische proefvaart plaats. De Y uk i H ansen is een enkelschroef motorvrachtschip van het shelterdektype en heeft een ruiminhoud van 5 8.000 cub. ft., verdeeld over een on­ der- en een bovenruim. De lengte over alles bedraagt 59,72 m, de breedte 9,20 m en de holte tot het shelterdek is 5,40 m. De voortstuwing geschiedt door een M.W .M. dieselmotor van 750 epk en het schip is gebouwd onder toezicht van Lloyd’s Register of Shipping en volgens de voorschriften van de Deense Scheep­ vaart Inspectie. H et schip gaat varen onder com­ mando van de Deense kapitein H. F. Albertsen en de eerste reis gaat naar Cork-Ierland met een lading stukgoed.

O V E R D R A C H T M O TO RSCH IP V O O R G E K O E LD E LADIN G „NO RTH ISLE ” Op 16 januari 1964 werd door Götaverken’s Scheepswerf te Göteborg, Zweden, het 4.860 ton dw metende motorschip voor gekoelde lading N o r th Isle aan Skibs A/S Hilde Knudsen, een van de Haaland Scheepvaartmaatschappijen te Haugesund, Noorwegen, overgedragen. De N o r th Isle is een zusterschip van het m.s. N o rth la n d , dat in 1962 door Götaverken aan dezelfde eigenaren werd afgeleverd. H et schip werd ontworpen voor het transport van fruit of bevroren vlees of dergelijke lading. Vóór de machinekamer bevinden zich twee en achter de machinekamer twee laad­ ruimen met boven- en ondertussendekruimten en bovendien een koebrugdek vóór de machinekamer.

Aan de inrichting van het schip werd speciale aandacht ge­ schonken met het oog op het verkrijgen van de grootst mo­ gelijke kubieke inhoud. De bouw geschiedde onder hoogste klasse van Det norske Veritas en de voornaamste bijzonderheden zijn: lengte over alles 430/- l" , lengte tussen de loodlijnen 390/-4"j breedte op spanten 57'-0", holte tot bovendek 37'-6", holte tot A-dek 29'-4", diepgang (zomer vrijboord) 23,-2//, deadweight ca­ paciteit 4.860 ton, lading capaciteit (balen) 278.000 cft., bruto tonnage 6.434 r.t. en netto tonnage 3.5 62 r.t. De N orth Isle is geheel gelast, met uitzondering van een ge­ klonken stringerhoekstaal. In de dubbele bodem is het langsspantensysteem toegepast. In het bovendek lopen de hekbal­ ken in langsscheepse richting.

Nwitiitu

-x ■* H'

: -%* - ..................^ * -r ! -Ah *t x ”

”

->,-*r.j

-M s ^ ^ Ê M m'*•“B t' S~r S- ^ . l*:i S M i e S* £s 1f 5Lü 3

Alle laadhoofden op liet bovendek zijn afgedekt met stalen luiken van Götaverken’s eigen gepatenteerde constructie. In het B.-dek vóór de machinekamer zijn eveneens Götaverken’s stalen luiken van het gladdektype aangebracht. De vier laadpalen dragen elk twee laadbomen, waarvan vier met een hijs vermogen van 5 ton en de overige van 12 ton. Er zijn acht elektrische lieren met een hijsvermogen van 5 ton. De ankerlier wordt elektrisch gedreven en de stuur machine is van het elektrisch-hydraulische type. De twee red­ dingboten zijn van zeewaterbestendige aluminiumlegering en beide uitgerust met een 10 pk dieselmotor. De gekoelde laadruimte is verdeeld in 6 geïsoleerde com­ partimenten, waarvan vier vóór en twee achter de machine­ kamer. Bovendien zijn er twee gekoelde boxen aan BB-zij de van de machineschacht in het boventussendek. Elk comparti­ ment wordt afzonderlijk door een systeem van koelbatterijen en fans gekoeld met koude lucht, welke vanuit de batterijruimte onder de roostervloer van het laadruim daarin wordt geperst. De lucht passeert dan verticaal door het ruim en gaat bovenin terug naar de batterij ruimte. Voor de toevoer van verse lucht naar de laadruimen is een luchtspoelsysteem geïn­ stalleerd. De isolatie van de laadruimen is uitgevoerd met rockwool, bekleed met gegalvaniseerd staalplaat. De koelin­ stallatie kan de laadruimen tot -18 °C en de koelboxen tot -20 °C koelen. De moderne navigatiehulpmiddelen omvatten gyrokompas met automatische piloot, radar, radio-richtingzoeker, echolod, SAL-log, enz. Voor het vergemakkelijken van de cor­

recte Iadingbehandeling is een Gotaverken „stalodicator” aan­ wezig, waarmede de officieren snelle en betrouwbare bereke­ ningen kunnen maken van spanning, trim en stabiliteit voor alle laadcondities. De accommodatie voldoet aan de hoogste eisen. Er is accom­ modatie voor 10 passagiers in ruime hutten op het brugdek, die alle een afzonderlijke badkamer hebben. Zes passagiers hebben één-persoons en vier passagiers twee-persoons hutten. De eetsalon bevindt zich aan BB-zijde op het brugdek en op het sloependek vindt men een geriefelijke veranda met bar en rooksalon. De kapitein en de eigenaren hebben de beschikking over ruime suites op het sloependek, alwaar ook het hospitaal een plaats heeft gevonden. De officieren en de kombuisstaf hebben hun hutten midscheeps, waar zich ook de messrooms en dagverblijven bevinden. De bemanning is ondergebracht in het dekhuis en het boventussendek achter. Alle hutten zijn airconditioned en bovendien elektrisch verwarmd. De voortstuwing geschiedt door een 8-cilinder, tw eetakt, enkelwerkende Gotaverken dieselmotor, cil. diam. 760 mm, slag 15 00 mm, die bij 112 om w/min een vermogen van 7.500 rpk ontwikkelt, waarmede het geladen schip een vaart van 18 m ijl wordt gegeven. De motor is ingericht voor het verbran­ den van zware olie. De benodigde stroom wordt geleverd door drie draaistroomgeneratoren van 400 kW , aangedreven door Gotaverken 6 cilinder, viertakt dieselmotoren, cil. boring 320 mm, slag 45 0 mm, die bij 450 omw/min een vermogen van 600 rpk ontw ik­ kelen.

WESTDUITSE SCHEEPSBOUW EIST MEER SU B SID IE S H et is vrij algemeen bekend, dat het de scheepsbouw in de meeste landen niet voor de wind gaat. Frankrijk w il de capaciteit van de werven geleidelijk aan verminderen tot 400.000 ton. Ondernemers, die bedrijven in de 'buurt van werven willen bouwen, ontvangen een subsidie van tw initig pro­ cent der investeringen, terw ijl de werven zelf reorganisatiekredieten krijgen tegen een rente van 4,5 procent en een looptijd van 2 5 jaar. De Britse regering stelt dertig mil­ joen pond ter beschikking aan werven, die exportorders uitvoeren. Deze kredieten dra­ gen een rente van v ijf procent bij een loop­ tijd van tien jaar. De Noorse regering heeft een commissie van deskundigen in het leven geroepen om de situatie in de scheepsbouw te bestuderen en fusieplannen uit te werken. H et is daarom niet verwonderlijk, dat men ook in W est-D uitsland soortgelijke maat­ regelen heeft genomen of nog wil nemen. W est-D uitsland staat, wat de scheepsbouw betreft, op de wereldranglijst achter Japan en Engeland op de derde plaats. Dit geldt eveneens voor de orderportefeuille. In het afgelopen jaar bouwde de Westduitse wer­ ven schepen met een totaal tonnage van 967.000 ton, terw ijl zij over orders beschik­ ken voor een tonnage van 1.747.000 ton. W at bulkschepen voor droge lading betreft staat W est-Duitsland zelfs bovenaan op de wereldranglijst. De situatie in de Westduitse scheepsbouw is inzake de omvang van de orderportefeuille een heel ‘stuk gunstiger dan in Nederland en de Verenigde Staten bijvoorbeeld. Van de andere kant moet echter ook worden aangestipt, dat Frankrijk, Noorwegen en Italië, die in het afgelopen jaar veel minder schepen bouwden dan WestDuitsland, dit jaar over een relatief heel w at hogere orderportefeuille beschikken. Om slechts een voorbeeld aan te halen, Italië bouwde in het afgelopen jaar schepen met een tonnage van 261.000 brt. De scheeps­ bouw aldaar heeft echter orders binnenge­ kregen van 1.15 8.000 brt., w at de Italiaanse werven overigens niet verhindert 32 miljard lire subsidies van de regering te eisen. De Duitse reders beweren, dat de kosten van de Duitse werven vijftien procent bo­ ven het internationaal prijsniveau voor nieuwe schepen liggen en zij in twee jaar tijd 300 miljoen m ark verlies hebben gele­ den. De jaarlijks verstrekte kredieten ten bedrage van 600 miljoen mark zijn volgens hen ontoereikend. Zij eisen hogere kredieten tegen een lagere rentevoet dan 5 procent en met een langere looptijd dan acht jaar. Inmiddels wisten ze het reeds door te zetten, dat de uitvoervergoeding voor het uitvoeren van exportorders van drie tot zes procent werd verhoogd. Dit levert hun elke drie maanden 64 miljoen mark extra op. Ook is reeds beslist, dat de werven negen pro­ cent omzetbelasting terugkrijgen. Tegelijk dringen zij er bij de regering in Bonn op aan, dat zij maatregelen treft tegen de vlaggendiscriminatie van sommige landen. Tegen dit euvel zal Bonn alleen weinig kun­ nen ondernemen, maar wel hebben de re­ ders 400.000 mark van de regering los kun­ nen krijgen voor een enquête inzake te de situatie van de scheepsbouw langs de kust. De totale kosten van deze enquête bedragen 800.000 m ark. De „Bond van de Duitse Scheepswerven” heeft overigens een plan in

studie om een soort wereldorderpot te vor­ men, w aaruit dan elk land een bepaald quotum krijgit toegewezen. Het is echter de vraag, of de grootste scheepsbouwer van de wereld, Japan, voor een dergelijk plan iets zal voelen. De Japanse werven hebben mo­ menteel een orderportefeuille van niet m in­ der dan 3.487.000 ton. Doen de Japanners niet mee, dan v alt heel het Duitse plan in het water. O ostelijk blok lok t m e t orders In het oostelijk blok wordt de ontwikke­ ling op scheepsbouwgebied in het westen met de grootste aandacht gevolgd. Officiële instanties hebben reeds verklaard, dat sub­ sidies en reorganisaties geen oplossing voor de bestaande moeilijkheden bieden. Volgens hen bestaat een echt alternatief uitsluitend in het uitbreiden van de handel met het oosten. In Moskou werd er de aandacht op gevestigd, dat Noorse reders met succes heb­ ben gesondeerd, of ze nieuwe orders van de Sovjet-Unie kunnen krijgen. Ook is de Sovjet-Unie niet „ongenegen” , zo heet het, „om in grotere omvang dan tot nu toe tonnage in Zweden en Denemarken te bestellen” . Intussen heeft de Deense werf Burmeister & W ain reeds een order gekregen voor het bouwen van vier 2400 brt. koelschepen, waarvoor de Sovjet-Unie 95 miljoen kronen betaalt. Volgens deskundigen staat deze prijs echter geen winstm arge meer toe. Een derge­ lijke „oplossing” is dus in hoge mate pro­ blematisch. Desondanks b lijft het een feit, dat het oostelijk blok een reusachtig tekort aan tonnage heeft en de eigen werven de behoeften lang niet kunnen dekken. De Sovjet-Unie bezit een handelsvloot van slechts 4.660.000 ton, waarvan tankschepen 1.296.000 brt. voor hun rekening nemen, ïndien men weet, dat de Noorse vloot b ij­ voorbeeld 12.664.000 brt. meet, waarvan 6.900.000 brt. tankschepen, dan is het dui­ delijk, dat de positie van een wereldmogendheid als de Sovjet-Unie op dit gebied nog zeer zwak is. W il zij de bestaande achter­ stand inhalen, dan b lijft zij voorlopig ge­ dwongen scheepsbouworders in het „kapi­ talistische” buitenland te plaatsen. De D uit­ se werven, die evenals heel het bedrijfsleven overigens de laatste tijd een groeiende, commerciële belangstelling voor het oostelijk blok aan de dag leggen, hebben van deze noodzaak in het verleden reeds herhaalde­ lijk geprofiteerd.

O o st-D u itsla n d b r eid t h a n d e ls v lo o t u it Alhoewel Oost-Duitsland nog lang niet tot de grote, zeevarende naties kan worden gerekend, heeft de regering, w at haar stre­ ven betreft een eigen handelsvloot te bouwen, de laatste jaren opmerkelijke resultaten kun­ nen boeken. De Staatsonderneming, „Deut­ sche Seereederei” , bezat bij haar oprichting in 1949 slechts enkele verouderde coasters. N u omvat haar vloot 85 vrachtschepen met een gezamenlijke tonnage van 345.000 brt. benevens twee passagiersschepen, de Völkerf r e u n d s c h a f t en de Fritz H eck ert. Alleen in het afgelopen jaar werd de handelsvloot met 22 schepen oftewel 99.000 brt. ver­ groot, terw ijl er dit jaar nogmaals 38.500 brt. bij zullen komen. Slechts enkele schepen werden in Zweden, Nederland en België aangekocht. 99 % der

varende eenheden bouwde Oost-Duitsland zelf. Het beschikt momenteel over zeven werven, die zeeschepen, en over zeven wer­ ven, die visserijvaartuigen bouwen. Op vier werven zijn meer dan 5000 arbeiders te werk gesteld. Op genoemde veertien wer­ ven zijn 30.904 arbeiders werkzaam. Zij produceerden in 1962 schepen ter waarde van 1.240 miljoen mark tegen 1.08 5 mil­ joen mark in het jaar daarvoor. Dit jaar vertegenwoordigt het bouwprogram een waarde van 1.3 52 miljoen mark. Alleen gedurende de laatste drie jaar verlieten 1028 schepen tot een grootte van 15.000 brt. de Oostduitse werven. H et leeuwendeel hier­ van wordt hoofdzakelijk naar de SovjetUnie geëxporteerd, maar er worden ook steeds meer schepen aan de eigen handelsvloot toe­ gevoegd. Deze onderhoudt momenteel vaste lijn ­ diensten op Finland, de Sovjet-U nie, Polen, Engeland, Nederland, België, Egypte, Roe­ menië, India, China, Cuba en Argentinië. In 1962 vervoerde zij 2.700.000 ton goe­ deren tegen 1.593.000 ton in het jaar daar­ voor. Dit is een opmerkelijke stijging. Deze is echter nog sprekender, wanneer men er rekening mee houdt, dat Oost-Duitsland in 195 5 slechts 133.000 ton goederen met eigen schepen transporteerde. Volgens de plannen zullen dit jaar 3.600.000 ton goederen onder eigen vlag worden verscheept. In overeenstemming met deze ontwikkeling nam ook de goederenomslag in de Oost­ duitse zeehavens voortdurend toe. Terw ijl in 1955 slechts 2.341.900 ton goederen werden omgeslagen, waren het in 1961 reeds 5.3 13.600 ton en in het afgelopen jaar zelfs 6.800.000 ton. W ismar heeft intussen als grootste zeehaven plaats moeten maken voor Rostock. Dit is vooral toe te schrijven aan het feit, dat in Rostock een nieuwe overzeehaven wordt gebouwd. Pier I is hiervan reeds in gebruik, terw ijl pier II met een capaciteit van 300.000 ton dit jaar gereed komt. In het afgelopen jaar werden in Ros­ tock 3.021.300 ton goederen omgeslagen tegen 2.196.000 ton in W ism ar, 818.300 ton in Stralsund en 764.3 00 ton in W arnemünde. In 1961 liet W ism ar Rostock nog met 8 8.400 ton achter zich. D it feit illus­ treert, hoe snel de betekenis van Rostock als overzeehaven toeneemt. Daar de uitbreiding van de reparatiecapaciteit der werven ver achter is gebleven bij de nieuwbouwcapaciteit, zijn de Oost­ duitse werven vaak niet in staat de vereiste reparaties aan schepen van de „Deutsche Seereederei” u it te voeren. Er ontstaan dik­ wijls lange w achttijden, die rationele ex­ ploitatie van de vloot bemoeilijken. Daar­ om ziet men zich soms gedwongen de sche­ pen op buitenlandse werven te laten repa­ reren. Voor dergelijke werkzaamheden moes­ ten bijvoorbeeld in het algelopen jaar al­ leen aan België reeds 39 miljoen franks worden betaald. C o m c c o n la n d e n ga a n b u rea u v oor z eevra ch tvervoer op rich ten Om het tekort aan eigen scheepsruimte te verhinderen en de bestaande vloot effi­ ciënter in te kunnen zetten, hebben de lan­ den, die bij de „Raad voor wederzijdse eco­ nomische H ulp” (Comecon) zijn aange­ sloten, het besluit genomen een „Bureau

voor de Coördinatie van liet Zeevrachtvervoer” op te richten. Het betreft hier dus de Sovjet-Unie, Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenië, Bulgarije en OostDuitsland. Het bureau moet er zorg voor dragfen, dat het zeevrachtvervoer zoveel mogelijk met schepen van de leden-landen plaatsvindt. Tsjechoslowakije zal bijvoor­

beeld geen „kapitalistische” schepen meer nemen, indien een ander lid van de „Raad voor wederzijdse, economische Hulp” nog scheepscapaciteit vrij heeft. Genoemd bureau zal zich eveneens bezig­ houden met de coördinatie van de scheeps­ bouw. Er is reeds het besluit genomen, dat de leden-landen van de Raad zeven typen

Poolse vrachtschepen, een koelschip en een tanker in hun scheepsbouwprogram m oeten opnemen. Dit zal later tot zestien ty p e n worden uitgebreid, waarvan er nu re e d s negen in Polen geprojecteerd of gebouw d worden. Door deze coördinatie hoopt m en een snellere uitbreiding van de handelsvloot te bereiken.

CALTEX PLATVORM OP WEG NAAR DE NOORDZEE Z w a rte Zee sleept 5.000 mijl over winterse oceaan Het eerste boorplatform dat in de Noordzee voor de Duitse kust zal gaan opereren vertrok op 19 december 1963 als sleep uit de haven van Orange (Texas) voor een reis van ca. 45 tot 60 dagen over de stormachtige en winterse A t­ lantische Oceaan. Men hoopt dat het platform dat be­ stemd is voor de American Overseas Petroleum Ltd., behorende tot de Caltex groep, half februari zijn werkzaam­ heden kan beginnen. Het wordt onder commando van kapitein A. Poot ge­ sleept door de Z w arte Zee, de sterkste, snelste en grootste sleepboot ter wereld van L. Smit & Co., Rotterdam. Het platform, dat de naam Mr. Cap draagt, zal een boring beginnen die aan­ geduid wordt met de naam Borkumrif no. 1. Het zal ter plaatse bemand wor­ den door 30 a 50 Duitsers en Ameri­ kanen, die in continu dienst zullen wer­ ken en om de week worden afgelost. De bevoorrading zal vanuit Emden ge­ schieden per boot en helikopter. Voor­ dat men met de werkzaamheden kan beginnen zal echter eerst het gebied vrij van mijnen moeten worden gemaakt. De Mr. Cap die op een w erf in Oran­ ge zeewaardig werd gemaakt voor de ruim 5.000 m ijl lange tocht, boorde tot voor kort in de Golf van Mexico. Hij kan opereren in water tot een diepte van ongeveer 3 5 meter en kan boren tot een diepte van 6.000-6.500 m. Hij is uitgerust met een keuken, woonruim­ tes en een polikliniek onder leiding van een getrainde E.H.B.O.-er. Het platform komt te staan op drie poten die, als er gevaren wordt, opge­ trokken bovendeks rusten. Als de lo­ catie voor de boring is bereikt worden de poten hydraulisch neergelaten tot ze harde grond bereiken en het platform steekt dan hoog boven het water uit en kan zware stormen doorstaan. American Overseas Petroleum Ltd. zoekt thans naar olie in A frika, Aus­ tralië, Nederland, Indonesië, het Mid­ den Oosten, de Philippijnen, Spanje,

H e t b o o r p l a t fo r m „Mr. Cap”, c o m p l e e t m e t landingsplaats v o o r e e n h elik op ter, dat v o o r C altex v o o r de D nifse luist zal gaan o p ereren

Turkije en op Spitsbergen. De internationale olie-industrie be­ schouwt de Noordzee thans als een van

de belangrijkste bekkens, gezien zijn lig ging bij de zich snel uitbreidende m ark ten van de W . Europese landen.

AM ERICAN BUREAU OF SHIPPING Op 28 januari 1964 heeft de 102de jaar­ lijkse vergadering van het American Bureau of Shipping plaats gehad in het hoofd­ kantoor te New York welke onder leiding stond van de president, de heer A. R. Gatewood. H ij dankte de meer dan 70 bestuur­ ders en leden voor hun aanwezigheid. De heer D. P. Brown, die voorzitter van de Raad van Beheer is geweest, werd tot ere-voorzitter van deze Raad gekozen, ter­ w ijl de heer A. R. Gatewood tot voorzit­ ter van de Raad van Beheer werd benoemd. N adat de verdere agenda van deze ver­ gadering was afgewerkt, hield de voorzitter, de heer A. R . Gatewood de volgende toe­ spraak: In het jaar 1963 werden 286 nieuwe schepen gebouwd volgens de classificatieeisen van American Bureau of Shipping, met een gezamenlijke bruto tonnage van 2.365.000 en 3.648.000 ton draagvermogen, voortgestuwd door 1.712.000 pk. Dit be­ tekent een verhoging van 3 30.000 ton ten opzichte van de totale bruto tonnage van nieuwe schepen, af geleverd in 1962 volgens Bureau’s classificatie-eisen. Tevens werd een aantal nieuwe „mid-bodies”, ontworpen voor het vergroten, of het verbouwen voor andere doeleinden, van bestaande schepen, gecon­ strueerd onder het Bureau’s toezicht. V an deze nieuwe schepen werden er, ge­ durende 1963, 99 stuks gebouwd op scheeps­ werven buiten de Verenigde Staten, met een gezamenlijke bruto tonnage van 1.772.000, hetgeen een verhoging betekent van 2 86.000 ton ten opzichte van de 1962 tonnage. Japanse scheepswerven bouwden 24 sche­ pen, met totaal 677.000 bruto ton, hetgeen meer dan een derde deel is van de buiten­ landse tonnage, gebouwd volgens onze eisen in het afgelopen jaar. In Italië werden 26 schepen met 376.000 bruto ton, afgeleverd in het afgelopen jaar met het Bureau’s classificatie-certificaat, nl. 3 tankers, 10 bulkcarriers, 2 passagiersvrachtschepen, 4 draagvleugelboten voor passagiersvervoer, 6 vrachtschepen en 1 jacht. Zes van deze schepen werden gebouwd voor buitenlandse rekening en 20 voor Italiaanse reders. Voorts werden af geleverd: 1 schip in België, 2 in Canada, 1 in Denemarken, 5 in F rankrijk, 6 in Duitsland, 7 in Neder­ land, 1 in Hongkong, 1 in de Philippijnen, 5 in Spanje, 4 in Zweden, 1 in Taiwan, 1 in T urkije, 1 in het Verenigd Koninkrijk, 4 in Venezuela en 9 in Joegoslavië. H o o g t e p u n t e n in g e r e e d g e k o m e n s c h e p e n : Ja pan In Japan werd door de Sasebo H eavy In­ dustries Company de tanker M obil C o rn et, draagvermogen 9 5.700 ton, als eerste van drie zusterschepen afgeleverd aan Mobil Tankships, Ltd. De w erf van de Ishikawajim a-H arima Heavy Industries Company te Aioi leverde de com­ binatie erts of olietanker D ela w a re G e t ty af aan de Tidemar Corporation. Dit schip heeft een draagveiTnogen van 69.500 ton. Tevens werden af geleverd: de bulkcarrier Charles E. W ilson, draagvermogen 51.600 ton aan de Oswego Ocean Carriers, Ltd. en de tanker H atsushim a Mant, draagver­ mogen 70.900 ton, aan de Tonen Tanker

Company. De w erf in Tokio van Ishikaw ajim a-H arim a leverde de G hiona en G herania af, olietankers van elk 5 5.400 ton, aan de A driatic Shipping Corporation. Twee 54.000 tons tankers werden gebouwd door de Kure Shipbuilding and Engineering Company, nl. de P ersepolis voor Marnato Compania Naviera S.A. en de C o rin th o s voor V illanueva Compania Naviera S.A. De Kui-e Shipyards Division of N ational Bulk Carriers leverde de combinatie erts of olietanker U lysses af aan Universe T an k­ ships, Inc. De Zephyr Shipping Company nam drie schepen over van Mitsubishi Nippon H eavy Industries, Yokohama. De Astrapi en A netnos zijn combinatie erts of olietankers, elk 53.400 ton draagvermogen, en de Panach aik on is een olietanker van 54.900 ton draagvermogen. Op de N agasaki w erf van de Mitsubishi Shipbuilding and Engineering Company werd de tanker C a liforn ia G e t t y , draagvermogen 90.300 ton, gebouwd voor de Hemisphere Transportation Corporation. De combinatie erts of olietanker San J u a n P a t h fin d e r van 71.300 ton, werd af gele­ verd door de M itsui Shipbuilding and Engin­ eering Company aan de San Juan Carriers Ltd., en de A risteides, een bulkcarrier van 50.000 ton, voor Arias Compania Naviera S.A. werd ook door deze werf gebouwd. De Nippon Kokan K.K. Shipyard te Tsurumi bouwde de 50.000 tons bulkcar­ rier Union Leader voor de International Union Lines, Ltd. Ook werd door deze w erf de O rien ta l C lip p er afgeleverd aan Universal Bulk Carriers, een bulkcarrier van 2 5.000 ton draagvermogen. De Shimizu w erf van Nippon Kokan leverde de Ionian Skipper, een bulkcarrier van 21.000 ton, af aan de Bedford Steamship Company, Ltd. Shin M itsubishi-H eavy Industries te Kobe bouwde de bulkcarrier N agano, van 52.000 ton, voor Oswego Ocean Carriers en de 47.400 tons tanker R ic h a r d C. Sauer, voor Oswego Petroleum Carriers. Italië In Italië werden de passagiersschepen Galileo Galilei en G ulielrno M arconi, van elk 27.800 bruto ton, gebouwd door CantieriR iun iti d e ll’Adriatico, Monfalcone, voor rekening van Lloyd Triestino S.p.A. De Monfalcone w erf leverde ook twee bulk­ carriers af, met elk 3 5.3 00 ton draagver­ mogen, nl. de S agittarius aan Sidermar S.p.A. en de Sandalion aan Italcarbo S.p.A. en het vrachtschip P a la tin o, draagvermogen 10.000 ton, aan Lloyd Triestino S.p.A. Ansaldo S.p.A. in Genua bouwde de 46.700 tonner A m a lfi voor Alcione S.p.A. di N avigazione, en de w erf van Ansaldo in Livor­ no bouwde het 10.000 tons vrachtschip Viminale voor Lloyd Triestino. Door A n­ saldo, La Spezia werden vier bulkcarriers gebouwd. Drie 22.000 tonners: T r a n s o c e anica Elena, T ra n so cea n ica Silvia en T ran s­ o c e a n ic a G iov a n n a waren voor Compagnia ïtaliana Transoceanic di Navigazione en de 3 5.3 00 tonner Galassia was voor Italsider A lti Forni e Acciaierie Riunite Ilva e Cornigliano. Cantiere Na vale Breda te Venetië leverde twee 26.000 tons bulkcarriers af, nl. de M assimo P rim o aan Polinnia S.p.A. di N a­

vigazione en de Lerici S ec o n d a aan Tankerflotta Societa di Navigazione. De Ancona werf van Cantieri Navali R iun iti leverde twee 5 8.500 tons tankers af, de A gip A n con a en de A gip G en ova aan SNAM S.p.A. en het vrachtschip Palladio aan A driatica S.p.A. di Navigazione. De Pa­ lermo w erf bouwde de Quirinale, een 10.000 tons vrachtschip, voor Lloyd Triestino. Navalmeccanica S.p.A., Castellammare di Stabia, bouwde een 10.000 tons vracht­ schip, nl. de Esquilino, voor Lloyd Triestino. Deze w erf leverde ook een 23.400 ton bulk­ carrier S im o n etta af aan Alcione Societa di Navigazione. De Cantieri R iuniti dell ’Adriatico werf in San Marco bouwde de 48.600 tons tanker A uriga P rim o voor Sicula Oceanica S.A., en de Cantiere Na vale Felszegi te Muggia leverde het vrachtschip Hai Xiang af aan de China Merchants Steam Navigation Com­ pany. D uitsland H et grootste schip w at verleden jaar in Duitsland onder Bureau Class werd gebouwd, was de 90.100 tons tanker Es so D eutschlan d, afgeleverd door Howaldtswerke Hamburg A.G. aan Esso Tankschiff Reederei. De tan­ ker Sinclair Venezuela, draagvermogen 52.100 draagvermogen, werd af gemaakt door Blohm & Voss A.G., nadat met de bouw begonnen was door Schlieker W erft. Dit schip was voor rekening van Marlin Tanker Corporation. De kabellegger L ong Lines, 11.600 bruto ton, werd afgebouwd door de Deutsche W erft A.G., nadat ook met de bouw begonnen was door de Schlieker W erft. Dit schip was voor rekening van de Transoceanic Cable Ship Company, New York. Door H. C. Stulcken Sohn werd het vrachtschip Tiha van 16.200 ton gebouwd voor rekening van Phoenix Cia dcNavegacion S.A., en door de Bremer V ulkan in Vegesack het passagiers-vracluschip Visayas van 4.100 ton voor rekening van Compania Maritima of Manila, P.I. Frankrijk In Frankrijk werden in 1963 v ijf schepen volgens onze classificatie-eisen gebouwd. De grootste was de 80.000 ton olietanker Sarah C. G e t t y , welke gebouwd werd door Ateliers & Chantiers de Dunkerque & Bordeaux (France-Gironde) te Duinkerken, voor re­ kening van de Tidemar Corporation. Te Bordeaux de bulkcarrier Savoie, van 9.800 ton, voor rekening van Societe Nationale D ’Affretem ents. Door Chantiers & Ateliers de Provence, werden twee 12.200 tons bulkcarriers Chris­ tin e en C a th erin e gebouwd voor Union Industrielle & Maritime, en de 18.300 tons Gravisia werd afgeleverd aan Worms, Compagnia Maritime et Charbonniere. B elgië In België werd de 48.200 tons tanker C altex N ed erla n d afgeleverd aan Maatschap­ pij tot Financiering van Bedrijfspanden N.V., door S.A. Cockerill-Ougree. N ederland In Nederland werd de 89.700 tons tan­ ker Esso D en Haag gebouwd door Verolme Verenigde Scheepswerven voor rekening van

Esso Tankvaart Maatschappij N.V., en de tanker Delian Apollon, draagvermogen 25.000 ton, werd af geleverd door de Ne­ derlands che Dok en Scheepsbouw Mij. aan Shipping Developments Corporation. Z w eden In Zweden werden vier tankers volgens Bureau’s eisen gebouwd. De grootste was de 97.000 tons Mobil Brilliant, welke ge­ bouwd werd door Eriksberg Mekaniska Verkstads A/B voor rekening van Mobil Tankships Ltd. Kockums Mekaniska Verkstads A/B, Mal­ mö, leverde de Esso Yorkshire, een tanker van 89.000 ton, af aan Esso London, Ltd. De William M. Allen, de laatste van drie 69.000 tons tankers besteld door de Cali­ fornia Transport Corp., werd af geleverd door Sorviksvarvet A/B, Uddevalla. Deze werf bouwde ook de J. Ed Warren, de laatste van drie 70.000 tons tankers besteld door Ships, Inc. een dochteronderneming van de Cities Service Oil Company. Jo ego sla vië In Joegoslavië leverde de Brodogradiliste 3 Maj. te Rijeka het 10.300 tons vrachtschip Rio C orricntes af aan de Empresa Lineas Maritimas Argentinas. Vier 24.000 tons bulkcarriers werden ge­ bouwd door Brodogradiliste, Split, nl. de T heofan o Livanos, Archangelos, Meandros en Evios, voor rekening van de Panoceanic Cargo Lines en North Atlantic Shipping, Ltd. Brodogradiliste Uljanik te Pula leverde ook vier bulkcarriers af, nl. A tlantic Breeze, A tlantic Eagle, A tlantic Star en Antonios Demades, aan East Atlantic Shipping Ltd. Canada In Canada werd de bulkcarrier Yankcanuck, een bulkcarrier van 4.5 50 ton, afgeleverd door de Collingwood Shipyard Division of Canadian Shipbuilding and En­ gineering, Ltd. aan Yankcanuck Steamship, Ltd. en het passagiers-vrachtschip N orth­ land P rince van 3.700 bruto ton, werd afgeleverd aan de Northland Shipping Co., Ltd., door de Burrard Dry Dock Co., Ltd. Denemarken In Denemarken werd de 51.000 tons tan­ ker O tto N. Miller gebouwd door de Odense Steel Shipyard, voor rekening van de Cali­ fornia Transport Corporation. Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk werd de Gulf Finn, een tanker van 40.600 ton, gebouwd door Furness Shipbuilding Company voor Britama Tankers, Ltd. Verenigde Staten van Amerika Opgenomen in de produktie door de scheepswerven van de Verenigde Staten in 1963 waren drie vracht-passagiersschepen, 6 olietankers, 23 vrachtschepen en 3 pas­ sagiers en auto veerboten, met een gezamen­ lijke bruto tonnage van 418.000, en 152 diverse typen rivier en havenschepen, hoofd­ zakelijk zonder voortstuwing, met een ge­ zamenlijke bruto tonnage van 175.000. De Sparrows Point, Maryland werf van de Bethlehem Steel Company had de hoogste produktietotalen van het jaar, nl. de le­ vering van 11 schepen met een totale bruto tonnage van 1 53.521 en 183.026 ton laad­ vermogen met 159.400 as p.k. aan voortstuwingmachines. Hierbij waren inbegrepen

de passagiers-vrachtschepen Santa Magdalena, Santa Mariana en Santa Maria, elk 14.400 bruto ton, besteld door de Grace Line, de tankers Texaco Massachusetts en Texaco Maryland, elk 2 5.300 ton draagver­ mogen, voor Texaco, Inc.; de 47.700 tons tanker Sinclair Texas voor de Dover Tanker Corporation en vijf 11.200 tons vracht­ schepen voor Lykes Bros. Steamship Company. Het grootste schip wat verleden jaar in de Verenigde Staten werd gebouwd was de Atlantic Heritage, een tanker van 50.800 ton draagvermogen, afgeleverd door de Sun Shipbuilding and Dry Doek Company, Chester, Pa., aan de Central Trading Company. De 23 vrachtschepen en de drie combinatie schepen, welke in 1963 af geleverd werden, werden gebouwd als een gedeelte van het programma, volgens hetwelk de gesubsidieer­ de scheepvaartmaatschappijen in de Vere­ nigde Staten verplicht worden ongeveer 3 00 schepen te vervangen. Van de vroeger bestelde 115 schepen, voor meer dan één miljard dollars, zijn er in totaal 80 stuks af geleverd. Voor uitzicht en v o o r h et Bureau in 1964 Op 1 januari 1964 waren er 295 schepen van ongeveer 3.445.000 bruto ton in aan­ bouw of in bestelling, volgens Bureau’s classificatie-eisen, hetgeen een vermindering be­ tekent van 457.000 ton ten opzichte van het totaal van een jaar geleden. Deze nieuwbouw contracten bevatten 159 zeeschepen met 3.327.000 bruto ton, op 1 januari 1963 waren dat 192 schepen met 3.790.000 ton, en 136 kleinere diverse typen schepen met een gezamenlijke tonnage van 118.000, een jaar geleden waren dat 83 schepen met 112.000 ton. 136 nieuwe schepen met 597.000 bruto ton zijn in bestelling bij de scheepswerven van de Verenigde Staten en bevatten 48 zeegaande vrachtschepen, tankers, onderzoekingsschepen, een vrachtschip voor rij- en voertuigen en een combinatie passagiersvrachtschip met een totale tonnage van 497.000 en 88 diverse typen schepen zoals sleepboten, laadbakken, veerboten en bag­ germolens, met een gezamenlijke tonnage van 100.000. Scheepswerven gevestigd in 23 landen buiten de Verenigde Staten hebben 159 sche­ pen in aanbouw, volgens Bureau’s eisen, met een gezamenlijke bruto tonnage van 2.848.000. In Japan zijn momenteel 50 nieuwe sche­ pen in bestelling, met een gezamenlijke bru­ to tonnage van 1.630.000, welke onder Bu­ reau Class gebouwd zullen worden. Deze 50 schepen bestaan uit: 2 vrachtschepen, 37 tankers, 7 ertstankers, 2 erts of olie­ tankers, 1 sleepboot en 1 draagvleugelboot voor passagiersvervoer. Van deze schepen zal ongeveer 875.000 bruto ton in dit jaar ge­ reed komen. In Italië zijn 28 schepen met 537.000 bruto ton in bestelling en bevatten 2 tankers, 12 bulkcarriers, 7 passagiersschepen, 2 erts of olietankers, 3 jachten en 2 draagvleugel­ boten voor passagiersvervoer. Ongeveer 275.000 ton zal dit jaar gereed komen. In Duitsland zijn 4 vrachtschepen en 3 tankers, met een gezamenlijke bruto ton­ nage van 13 5.000, in bestelling en te bouwen volgens Bureau’s classificatie-eisen. In het Verenigd Koninkrijk zijn 2 vloei­ bare zwavelcarriers en 2 methaancarriers in aanbouw, volgens Bureau’s classificatie eisen.

In Nederland zijn 3 olietankers, 2 L.P.G. carriers en een jacht in bestelling. Ook zijn in bestelling: 4 schepen in A r­ gentinië, 1 in Australië, 4 in België, 3 in Canada, 3 in Denemarken, 1 in Suriname, 6 in Egypte, 2 in Frankrijk, 2 in Grieken­ land, 3 in Hongkong, 2 in Korea, 2 in Mexi­ co, 15 in Peru, 7 in Spanje, 1 in Zweden, 1 in Taiwan, 2 in Turkije en 5 in Joegoslavië. Er zijn momenteel onder classificatie van American Bureau of Shipping, 8243 schepen met 47.958.000 bruto ton, hetgeen een verhoging betekent van 470.000 ton ten opzichte van een jaar geleden. In deze cijfers is rekening gehouden met de meer dan 1.100.000 ton aan schepen, geclassificeerd bij het Bureau, welke verleden jaar gesloopt werden. Een aanzienlijk percentage van deze schepen zijn van reders en/of geregistreerd in landen buiten de Verenigde Staten. Deze cijfers omvatten zeegaande schepen, Great Lakes en rivierschepen, met of zonder voort­ stuwing. U it de laatste beschikbare cijfers blijkt, dat momenteel ongeveer 1450 schepen in bestelling zijn bij scheepswerven in de we­ reld, in het totaal ongeveer 18.500.000 bruto ton en 29.000.000 ton draagvermogen. Dit betekent een vermeerdering ten opzichte van de cijfers van verleden jaar, toen 1400 schepen met 16.500.000 bruto ton en 26.000.000 ton draagvermogen in bestelling waren. T e ch n isch e a ctiviteiten Het afgelopen jaar heeft zich gekenmerkt door een grotere nadruk te leggen op de voorschriften voor verschillende typen sche­ pen. De voorschriften voor rivierschepen zijn gereed gekomen en over de Verenigde Staten en daarbuiten verspreid. De gespecialiseerde eisen voor zelf-lossend laadgerei voor Great Lakes schepen zijn onlangs gepubliceerd. Een nieuw „Special Subcommittee — Che­ mical Cargoes” is geformeerd, om met de staf en andere commissies van het Bureau samen te werken aan problemen, welke ver­ bonden zijn met het vervoer van bulk la­ dingen chemicaliën. De meerderheid van deze ladingen zijn vloeibare chemicaliën of vaste chemicaliën in vloeibare toestand en waarbij zich verscheidene behandelingsproblemen, wegens hun temperatuur, druk, ontvlam­ baarheid, giftigheid of gevoelige chemische stabiliteit voordoen. Met het oog hierop is de chemische industrie sterk vertegenwoordigd in de nieuwe sub-commissie, maar er zijn ook afgevaardigden van ontwerpers, bouwers en reders van schepen, welke chemische ladingen vervoeren en tevens is er ook een vertegenwoordiger van de U.S. Coast Guard in de genoemde commissie. Het technische comité heeft verscheidene veranderingen, welke aanbevolen waren door de „Committees on Naval Architecture and Marine Engineering”, in de voorschriften goedgekeurd; de belangrijkste hiervan was de aanvaarding van casco’s tot de grootste ma­ ten, zowel als voor kleinere schepen, ge­ construeerd in sommige gevallen zonder klinknaden. De specificaties voor scheepsbouwstaal, ter voorkoming van brosse breu­ ken, zijn zonder uitzondering over een lange periode succesvol gebleken, welke hebben geleid tot hun invoering voor gelaste sche­ pen en de inschakeling van enige klinknaden wordt niet langer als noodzakelijk beschouwd, behalve in enkele speciale gevallen. Aange­ zien er een voortdurende belangstelling is voor de toepassing van gasturbines aan

boord van schepen en omdat een aantal installaties gedurende de afgelopen jaren in verscheidene bij het Bureau geclassificeerde schepen zijn geweest, heeft het technische comité nieuwe eisen in de voorschriften, betreffende constructie en installatie van gasturbines, opgenomen. Ook werden veran­ deringen voor de 1964 voorschriften goed­ gekeurd, welke het gebruik van brandstof­ fen met een vlampunt beneden 120 °F (48,9 °C ) met speciale voorzorgsmaatrege­ len toestaan, omdat zulke brandstoffen, alsmede ook verschillende ruwe oliesoorten concurrerend geworden zijn met de ge­ bruikelijke (residu) brandstof oliën met ho­ gere vlampunten en die nu worden gebruikt of waarvan het gebruik thans wordt over­ wogen, in ketels, verbrandingsmotoren en gasturbines. In overeenstemming met deze ontw ikkeling moet worden opgemerkt, dat thans twee schepen, die onder Bureau klasse worden gebouwd, ingericht worden voor het verbruik van brandstof met een laag vlam punt in hun ketels, door gebruik te ma­ ken van de dampen, die vrij komen uit de ladingtanken, die methaan vervoeren bij lage temperatuur. Meerdere mensen zijn toegevoegd aan het hoofdkantoor en aan de technische staven in de buitenlandse kantoren, uitsluitend en al­ leen voor de bestudering van de voorschrif­ ten en de ontwikkeling van de eisen voor toekomstige typen van schepen, welke ont­ worpen worden om te voldoen aan nieuwe soorten lading en machine-installaties. Het toenemend gebruik van speciale typen lichters in zulke diensten als tussen de Ame­ rikaanse W estkust en Alaska heeft de goed­ keuring van speciale ontwerpen meegebracht, die meer extreme verhoudingen van lengte tot holte hebben dan de conventionele typen, wanneer de materiaalverdeling gunstig is. H et onderzoek naar de belastingen, welke op schepen in zeegang optreden, wordt nog steeds actief nagegaan door middel van theo­ retische onderzoekingen en modelproeven. Enkele verbeteringen van de voorschriften voor tankers zijn inmiddels aangenomen in het licht van de tot nu toe gerapporteerde resultaten. Het Bureau heeft onlangs op zich geno­ men steun te geven aan het analyseren en het interpreteren van de gegevens, welke verkre­ gen zullen worden in een uitgebreid meet­ programma aan boord van schepen, dat nu ontwikkeld wordt in samenwerking met re­ ders en wetenschappelijke onderzoekers met het oog op het vergaren van meer uitge­ breide kennis van langsbuigmomenten, on­ der w erkelijke zeecondities. Het Bureau werkt samen met andere classificatie-maatschappijen om tot gelijke stan­ daards of eisen in zekere gebieden te ko­ men, waar internationale standaards voor­ delig zouden zijn voor alle geledingen van de scheepvaartindustrie. Eén ervan heeft betrekking op het standaardizeren van booglaselektroden en hun kwalificatie en ver­ scheidene vergaderingen in Europa betref­ fende dit onderwerp zijn bijgewoond door onze Principal Surveyor, Metallurgy. Een andere dergelijke internationale studie vindt voortgang met het doel eenheid te brengen in de eisen van de classificatie-maatschappijen voor ankers en kettingen. De technische staf overweegt het ge­ bruik van digitale computers om die goedkeuringsactie te bespoedigen, welke saaie naberekeningen met zich meebrengen en zij volgen met belangstelling het gebruik van

analoge en digitale computersystemen, welke aangeboden zijn voor maritieme toepassing en reeds in gebruik in elektrische centrales aan de w al voor de meer gevorderde wijzen van kracht-installatie automatisering. Een recente studie door het Massachusetts Institute of Technology heeft geresulteerd in een methode voor het bepalen van de op­ timale vorm geving, overeenkomstig de Bureau’s voorschriften door middel van een digitale computer. A lgem ene opm erk in gen Bij het overzien van het afgelopen jaar moet ik u mededelen, dat zover het Ame­ rican Bureau of Shipping betreft, w ij tevreden kunnen zijn. W ij streven er voortdurend naar de kw aliteit van onze diensten aan reders, bouwers en anderen in de scheepvaartwereld te verbeteren en dit moet hoofdza­ kelijk worden bewerkstelligd door onze staf. Een zaak van blijvend belang voor ons is de vervanging van onze experts, die met pensioen gaan, door afgestudeerden van ho­ gere technische scholen, die behalve een goede academische opleiding, ook nog een gedegen praktische ervaring bezitten. In het komen­ de jaar is onze technische staf van plan de ontwikkelingen in de voorschriften nauw­ gezet te volgen, speciaal ten aanzien van de eisen voor verbanddelen en wij zijn van plan in de toekomst er nog meer aandacht aan te besteden. Dit is een zaak van voor­ uitzien en aangezien w ij volledig vertrouwen hebben in de toekomst van de internationale scheepvaart, vinden wij dat een dergelijke planning op een degelijke basis moet be­ rusten. Sinds ons laatste jaarverslag heeft de scheepvaartpositie zich radicaal verbeterd. Toendertijd was het aantal opgelegde schepen toegenomen en in het laatste jaar is de situatie volledig omgedraaid. We weten nu, dat het aantal opgelegde schepen het hoogtepunt in februari van verleden jaar bereikt had en is sindsdien aan het verminderen. De verbetering van vrachttarieven is aanzienlijk, zodat de reders, die geleden hebben onder één van de langste depressies in de recente scheepvaartgeschiedenis, nu weer in staat zijn hun schepen voordelig te laten varen. Na de opname van de „gevreesde” toe­ stroming van opgelegde schepen zijn de vrachttarieven feitelijk nog vast, hetgeen er op duidt, dat tot dusver dit herstel tenminste een gezond herstel is. De verbe­ tering in de vrachttarieven is bereikt on­ danks het in de vaart komen van nieuwe moderne, grote en snelle schepen, in het b ij­ zonder tankers. Het is de moeite waard op te merken, dat ons begrip van een „super” tanker aan het veranderen is, naarmate de jaren verstrijken. Het is volkomen veilig te zeggen, dat toen de T2 tanker gedurende de oorlog geïntro­ duceerd werd, men dit scheepstype erg aan de grote kant vond en er was grote ongerustheid bij de deskundigen met be­ trekking tot de mogelijkheid van exploitering in vredestijd, wat de grootte betrof. De grootste varende tanker van heden, de Nissho Marti van 130.000 ton draagvermo­ gen, heeft een capaciteit, welke overeen­ komt met die van ongeveer 9 T2 tankers. Nieuwe snelle tankers met een capaciteit van 6 maal dat van de T2 tanker, zijn niet ongewoon en misschien zou het verstandig zijn ons te realiseren w at werkelijk een „super” tanker is.

In het half-jaarlijks verslag van juli 1963, bespraken wij de mogelijkheid van de toe­ nemende verschepingen van levensmiddelen en dit is een realiteit geworden, vanwege de behoefte aan graan van Rusland en China, door grote mislukkingen van de oogst. De noodzakelijkheid om de voedselproduktie in sommige landen te verhogen, overschrijdt alle ideologische dogma’s en wij mogen verwachten dat vele producenten over de gehele wereld, die geen overproduktie ma­ ken, zullen leren w at de efficiënte produ­ cent als een feit aanneemt: dat chemische kunstmeststoffen moeten worden gebruikt om de oogstopbrengsten per vierkante een­ heid te verhogen. D it betekent dat, of de chemische kunstmeststoffen worden door de bovengenoemde producenten vervaardigd, óf deze stoffen worden geïmporteerd uit landen, welke reeds efficiënte industrieën hebben om dergelijke kunstmeststoffen te produce­ ren. Het feit, dat de zwavelproducenten zich hiervan bewust zijn, weerspiegelt zich in de constructie van schepen, speciaal ont­ worpen voor het vervoer van vloeibare zwavel, daar dit bestanddeel van essentieel belang is in chemische kunstmeststof. Het kan niet worden ontkend, dat er een dringende wens in de wereld is voor een verbetering van de levensstandaard en indien dit in overeenstemming is met de toename van de werkelijke produktie, heeft de inter­ nationale scheepvaart goede vooruitzichten tot in de verre toekomst. Scheepvaart is een zaak, welke gekarakteriseerd wordt door de meest zware concurrentie, welke reders er toe aanzet elk middel te gebruiken om de kosten te beperken en concurrerend te blij­ ven. Er is één essentieel element, die de reder beperkt zijn kosten te verminderen en dat is het schip zelf. Het moet niet alleen gebouwd worden, bemand en op de meest efficiënte wijze geëxploiteerd worden, maar het moet ook zeewaardig zijn en wij zijn veilig te zeggen, dat de standaards van de classificatie-m aat­ schappijen, zoals American Bureau of Ship­ ping, aan de zeewaardigheid van het schip bijdragen. In dit verband zou ik graag in het kort willen spreken over de veiligheid van sche­ pen, wat ik op een zeer positieve manier kan doen. Ongelukken gebeuren op zee en zij zullen altijd gebeuren. H et schip is een compleet op zichzelf staande eenheid met haar machine, voorraden en brandstof, zij is bemand door mensen, is onderhevig aan alle gevaren van de zee en toch het veiligheidsrecord bij reizen en verschepingen over zee is indrukwekkend en verbetert van jaar tot jaar. Er is echter geen ruim te voor vol­ doening, en internationale vergaderingen worden periodiek gehouden om de veiligheid op zee en de eisen van de uitw atering te bespreken. De verschillende betrokken gou­ vernementen herzien voortdurend hun bepa­ lingen en de classificatie-maatschappijen heb­ ben hun voorschriften onder constant nauw­ keurig onderzoek, jaar in en jaar uit, hoe zij eventueel verbeterd kunnen worden. Ik zou graag hiermede een welverdiende hulde w il­ len brengen aan de verschillende technische comité’s van het American Bureau of Ship­ ping in de Verenigde Staten en daarbuiten. Zij bestaan u it de meest op de voorgrond tredende personen op hun gebied, die een groot deel van hun tijd opofferen zonder honorering, behalve voor de bevrediging tot de verwezenlijking van het ideaal van alle scheepvaartmensen, het zeewaardige schip.

Nederlands Normalisatie-instituut, ’s-Gravenhage Het Nederlands Normaiisatie-instituut heeft gepubliceerd de normen: NEN 5 545 Bolkopplaatscbroeven m e t kruis g le u f. Vormende schroefdraad type A NEN 5 546 Bolkopplaatschroeven m e t kruis­ gle u f. Vormende schroefdraa d type B NEN 5 547 Laagbolkopplaat sc h r o e v e n m et kruis gleu f. Vormende s c h r o e f ­ draad ty p e A NEN 5 548 Laagbolkopplaatschroeven m e t kruis gleu f. Vormende s c h r o e f ­ draad ty p e B NEN 5 549 Platverzonken plaatschroeven m et kruis gleu f. Vormende schroefdraa d ty p e A NEN 5 5 50 Platverzonken plaatschroeven m et kruis gleu f. Vormende schroefdraad ty p e B NEN 5 5 51 Bolverzonken plaatschroeven m et kruis gleu f. Vormende schroefdraad ty p e A NEN 5 5 52 B olverzonken plaatschroeven m et kruis gleu f. Vormende schroefdraad ty p e B Toelichting: Deze normen, die zijn opgesteld door com­ missie K (Onderdelen voor bevestiging), zijn in overeenstemming met de desbetreffende gedeelten van de Amerikaanse norm ASA B 18.6.4-195 8. Nadat in 1962 de normen NEN 5 53 5 t/m NEN 5 542 zijn gepubliceerd voor plaat­ schroeven met zaagsnede, is er een behoefte gebleken aan de normalisatie van plaatschroe­ ven met kruisgleuf. Met de verdergaande mechanisatie van montagewerkzaamheden zal het gebruik van deze schroeven nog toe­ nemen. De serie normen voor plaatschroeven is daarom thans met een achttal uitgebreid. De

plaatschroeven volgens deze nieuwe normen zijn, behalve w at de kop betreft, gelijk aan die volgens de normen NEN 5 535-5 542. Er worden twee typen onderscheiden, nl. type A en type B. De spoed van de schroefdraad type A is w at groter dan type B en verder zijn de schroeven type A uitgevoerd met een scherpe punt en die van het type B met een stomp einde. Van de kruisgleuven die in deze schroeven zijn aangebracht, is in de norm alleen de meetdiepte vastgelegd. De diepte en de vorm van de kruisgleuf worden gecontroleerd met een meetstift, waarvoor binnenkort de norm NEN 2310 zal worden gepubliceerd. Hier­ mede is de kruisgleuf voor de praktijk vol­ doende bepaald, zodat de kruisgleuf zelf niet in een norm zal worden vastgelegd. Hoewel een aantal van 18 normen voor plaatschroeven en -bouten groot lijkt, is hier­ mede in werkelijkheid toch een typebeperking bereikt in de grote verscheidenheid van kopvormen en schroefdraadsoorten bij deze arti­ kelen. Deze normen zijn verkrijgbaar bij het Nederlands Normalisatie-instituut tegen de prijs van ƒ 1,25 voor contribuanten, onder­ wijsinstellingen en studerenden. Voor de overige bestellers bedraagt de prijs ƒ 2,50, terwijl bij gelijktijdige afname van tien of meer exemplaren afnamekorting kan worden verleend van 10 tot 40 % . Nederlands Normalisatie-instituut, ’s-Gravenhage Het Nederlands Normalisatie-instituut heeft gepubliceerd de normen: NEN 102 Zesk antbouten. M etrische sch roefdraa d. U itvoerin g g NEN 697 Zesk antm oeren. M etrische sch ro efd ra a d . U itvoerin g g NEN 1442 V ierkantmoeren. M etrische sch ro efd ra a d . U itvoerin g g NEN 1 5 55 Zesk antbouten. M etrische sch ro efd ra a d . U itvoerin gen m en mg

NEN 15 60 Zesk antm oeren. M etrisch e sch ro efd ra a d . U it v o e r in g e n in en mg NEN 15 68 X eskantbouten m e t sch r o e fd r a a d o v e r d e v o ll e l e n g t e v a n d e steel. M etrisch e sch ro efd ra a d . U it v o e ­ r i n g e n m en m g NEN 23 34 Lage zesk antm oeren. M etrisch e sch ro efd ra a d . U it v o e r in g in NEN 23 3 5 X esk antbouten m e t sch r o e fd r a a d o v e r d e v o ll e l e n g t e v a n d e steel. M etrische sch ro efd ra a d . U it v o e ­ r in g g Toelichting: Deze normen zijn opgesteld door commis­ sie K (Onderdelen voor bevestiging). Ze zijn herzien in verband met de w ijziging van de sleutelwijdten voor M 5 en M 8 van resp. 9 en 14 mm in resp. 8 en 13 mm. Deze nieuwe sleutelwijdten zijn in overeenstem­ ming met de ISO-aanbeveling R 272. Ook enkele kop- en moer hoogten zijn aan deze aanbeveling aangepast. Zoals ook in D uits­ land, is in Nederland voor deze w ijziging een overgangstermijn vastgesteld, die loopt tot 1 april 1965 (zie „Normalisatie” mei 1963, p. 115). In NEN 1560 zijn thans ook de aanbevo­ len combinaties van de sterkte-eigenschappen van bout en moer opgenomen. De normen zijn in overeenstemming met de desbetreffende Duitse normen. Om misverstand te voorkomen zij vermeld dat de normen voor artikelen met whitworthschroefdraad niet worden veranderd. Er is nam elijk besloten voor deze artikelen, die langzamerhand van de m arkt verdwijnen, geen wijzigingen meer in te voeren. Deze normen zijn verkrijgbaar bij het Nederlands Normalisatie-instituut tegen de prijs van ƒ 1,25 voor contribuanten, onder­ wijsinstellingen en studerenden. Voor de overige bestellers bedraagt de prijs ƒ 2,5 0, terw ijl bij gelijktijdige afname van tien of meer exemplaren afnamekorting kan worden verleend van 10 tot 40 %.

VEREENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED 12 maart 1964 te Rotterdam

PROGRAMMA Trillingsverschijnselen van een achter een 16 april 1964 De ontwikkeling van de haven van Rotterte Rotterdam dam, door ir. F. Posthuma, directeur Haven­ scliip werkende schroef, door ir. R. Wereldsma, hoofd van de afdeling Meet- en Regel­ techniek van het Nederlandsch Scheeps­ bouwkundig Proefstation, Wageningen.

bedrijf der gemeente Rotterdam. 23 april 1964 te Rotterdam

17 maart 1964 Japanse indrukken, door ir. C. Scherpen­ te Amsterdam huijsen, onderdirecteur Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Mij., Amsterdam. 2 april 1964 te Rotterdam

Hercondensatie van methaangas aan boord van tankers, uitgerust voor het transport van vloeibaar aardgas tussen Afrika, Zuid-Ameri­ ka en Europa, door ir. J. van Solingen, van N.V. Philips’ Gloeilampenfabrieken, Eind­ hoven.

Gezamenlijke vergadering met de afdeling Werktuig- en Scheepsbouw van het Ko­ ninklijk Instituut van Ingenieurs in de Blauwe Zaal van het Beursgebouw, ingang Meent 110, Rotterdam. In deze vergadering zullen de heren ir. A. J. W. Lap en ir. O. Bussemaker een inleiding tot een discussie houden over „Dwarsbesturing van schepen”. Aanvang 14.30 uur.

29 mei 1964 Voordrachten over de IJ- en Coentunnel. te Amsterdam Op 30 mei Excursie naar IJ- en Coentunnel. Deze lezing en excursie zijn bedoeld voor de leden en hun dames.

Nadere gegevens volgen per convocatie.

NIEUW SBERICHTEN

Examen scheepswerktuigkundigen aan boord van zeeschepen

PERSONALIA C. van der Giessen A zn f Op 24 januari 1964 overleed te Krimpen a.d. IJssel in de leeftijd van 74 jaar de heer C. van der Giessen Azn., in leven oud-directeur en tot aan zijn verscheiden gedelegeerd commissaris van Van der Giessen-De Noord N.V. De heer Van der Giessen was lid van de Vereeniging van Technici op Scheepvaart­ gebied. H. J. W ortelboer t In Lobith is 14 februari 1964 overleden de heer H. J. Wortelboer, in leven alge­ meen procuratiehouder van de N.V. Scheepswerf „De Hoop” . H ij is 37 jaar in dienst van dit bedrijf geweest. Afscheid H. van der W ild t Op 28 februari 1964 zal, in verband met het bereiken van de pensioengerechtigde leef­ tijd, de heer H . van der W ildt, technisch controleur bij de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd N .V ., een receptie worden gehouden in het restaurant aan de Lloydkade te Rotterdam te 11.00 uur. Bijker’s Aannemingsbedrijf N.V., Gorinchem Na zorgvuldige overweging werd beslo­ ten, mede in verband met de huidige situa­ tie in de scheepsbouw, het scheepsbouwbe­ d rijf van Bijker’s Aannemingsbedrijf N.V. te Gorinchem op te heffen. H et constructiebedrijf te Vlissingen, als­ mede de montageafdeling, zullen worden voortgezet. Met ingang van 6 januari jl. heeft De Vries Robbé & Co. N.V. te Gorinchem de beschikking gekregen over de fabrieken en terreinen van de N.V. aan de Merwede te Gorinchem. De onderhanden zijnde werkzaamheden van het scheepsbouwbedrijf te Gorinchem zullen ui terlijk 1 mei 1964 worden beëindigd. In verband hiermede heeft de algemene vergadering van aandeelhouders van de ven­ nootschap aan de directeur, de heer A. Bijker, op zijn verzoek per 31 januari 1964 eervol ontslag uit zijn functie verleend. Tevens heeft zij aan de onderdirecteur, speciaal belast met de afdeling scheepsbouw, de heer ir. T. P, de Jooden, op zijn ver­ zoek per 30 april 1964 eervol ontslag uit zijn functie verleend. Met ingang van 1 februari 1964 is de heer L. H. J. de Bruyn, tot dusver onder­ directeur, benoemd tot directeur. Aan de heer G. van Stokkum, adminis­ trateur van de vennootschap, is met ingang van 20 januari 1964 procuratie verleend. Over de plaats van vestiging van het montagebedrijf zal t.z.t. nader worden ge­ ïnformeerd. Tot dit tijdstip geldt het hui­ dig adres en telefoonnummer te Gorinchem. Alle activiteiten, betrekking hebbende op de voormalige scheepsbouwafdeling, zullen na 1 mei 1964 behartigd worden door de moedermaatschappij, de N .V. Koninklijke Maatschappij „De Schelde”, gevestigd te Vlissingen.

Bij gemeenschappelijke beschikking van de Minister van Verkeer en W aterstaat en de Staatssecretaris van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen zijn voor het jaar 1964 be­ noemd in de commissie, belast met het af­ nemen van de examens ter verkrijging van een diploma als scheepswerktuigkundige aan boord van zeeschepen tot: lid en voorzitter U. Hempenius, te ’s-Gravenhage; lid en plv. voorzitter P. Boorsma, F. H. Kohier en J. Wesselink, allen te ’s-Gravenhage; lid en secretaris ir. S. H. Bong, te ’s-Gravenha­ ge; lid en plv. secretaris L. v. d. Burg, te Rotterdam ; leden dr. H. C. N. van Amerom, te ’s-Gravenhage; mr. M. Brunet de Rochebrune, te Amsterdam; J. H. Bruijn, te ’s-Gravenhage; G. Kagenaar, te ’s-Graven­ hage; mevrouw H. Lem-Visser, te ’s-Gravenhage; L. Meinsma, te Overveen; J. F. Nijdam, te Soest, en H. W . Poldermans, te ’s-Gravenhage; pl. leden mevrouw F. H. Balhan-de Geest, te ’s-Gravenhage; F. Barth, te Dordrecht; G. C. H. Beaupain, te Voorschoten; ir. A. P. C. van Beek, te ’s-Gravenhage; H. G. van den Berg, te Amsterdam; J. A. Bernard, te Amsterdam; J . Beijer, te Santpoort; ir. H. Blaak, te Huizen; J. Bonselaar, te Apel­ doorn; A. S. Borstlap, te ’s-Gravenhage; G. Bosveld, te Vlissingen; drs. M. Braak, te Vlissingen; H. Braaksma, te Rotterdam ; H. Brouwer, te Amsterdam; ir. B. E. van Brug­ gen, te ’s-Gravenhage; F. T. Buigholt, te Overveen; P. Clerkx, te ’s-Gravenhage; P. G. L. G. Ie Cocq d’Armandville, te ’s-Gra­ venhage; ir. A. M. Colijn, te Amstelveen; drs. G. A. van Delft, te Bilthoven; M. Deutekom, te ’s-Gravenhage; B. H. A. Dezentjé, te ’s-Gravenhage; mevrouw M. B. Diepeveen-Stibbe, te ’s-Gravenhage; H. R. D ijkstra, te Hilversum ; mr. N. W. A. van Eijk, te Apeldoorn; K. Faase, te West Sou­ burg; G. J. H. van Geldorp, te ’s-Graven­ hage; mevrouw A. J . van Geldorp-Ochtman, te ’s-Gravenhage; P. Gerritsen, te U trecht; S. H. de Goede, te Amsterdam; J. de Goey, te ’s-Gravenhage; W . de Groot, te R otterdam ; H . Haasnoot, te Capelle a/d IJssel; J. W . Hees, te Hilversum; J. la Hey, te Amsterdam; mevrouw M. E. van HielBarkey, te ’s-Gravenhage; Z. Hoek, te ’s-Gravenhage; ir. J. D. Hoepelman, te U trecht; mr. H. J. Hoppe, te ’s-Gravenhage; L. D. van den Houten, te Zaandam; C. Kant, te R otterdam ; mr. J. H. D. M. Keet, te ’s-Gravenhage; G. Klem, te Voorburg; G. tenn Kley, te Amstelveen; B. Klomp, te IJm uiden; A. Klijn, te Dordrecht; mevrouw P. Koetsier-van Hilten, te ’s-Gravenhage; J. F. A. Kotte, te Apeldoorn; W . J. Lettinga, te Heemstede; J. Maats, te Heiloo; me­ vrouw A. H . E. v. d. Meer-van Manen, te ’s-Gravenhage; J. Meijer, te ’s-Gravenhage; ir. J. F. Meyer, te ’s-Gravenhage; Z. Moechtar, te ’s-Gravenhage; L. Ophof, te Sassenheim; mevrouw W . Ie Poole-van Geldorp, te Overveen; P. Roggeband, te ’s-Graven­ hage; ir. P. van Rossen, te ’s-Gravenhage; A. Rijkee, te Rotterdam; ir. A. van R ijn, te ’s-Gravenhage; H. L. Schwab, te Amsterdam; G. van der Slacht, te R otter­ dam; A. Snooy, te Heemstede; J. H. O. Tap, te Schiedam; ir. G. A. Tempelaar, te ’s-Gra­ venhage; J. W . Timmer, te R ijsw ijk; A. Th. van der Toorn, te ’s-Gravenhage; W . Tuinebreijer, te ’s-Gravenhage; D. van der Vegt,

te Ainsterdam; P. Veth, te Haarlem ; L. J. Visser, te Vlaardingen; P. J. Visscher, te Zwijndrecht; J . E. Vonkenberg, te Haar­ lem; ir. J. Vreede, te ’s-Gravenhage; F. de Vries, te Leiden; J. V rolijk, te ’s-Gravenha­ ge; J. de W aard, te Amsterdam; ir. G. W il­ schut, te ’s-Gravenhage; J. W it, te Zandvoort; E. W ijvekate, te ’s-Gravenhage, en R. van der Zee, te Groningen. Nederlandse Vereniging voor Lastechniek Van zaterdag 23 mei t/m zaterdag 30 mei 1964 organiseert de Nederlandse Vere­ niging voor Lastechniek haar lastentoonstelling in het Ahoy’-gebouw te Rotterdam . Deze „LASTU ’64” bevat de nieuwste apparatuur op het gebied van het booglassen, autogeen lassen, weerstandlassen en aanverwante tech­ nieken. In de tentoonstelling is opgenomen de bijzonder instructieve expositie „Lastechnisch verantwoord construeren” van de Duitse Vereniging voor Lastechniek. Voorts zullen in de nabij het A hoy’-gebouw gelegen Volksuniversiteit v ijf interessante lastechnische voorlichtingsdagen worden ver­ zorgd. Verdere inlichtingen worden gaarne ver­ strekt door het Secretariaat van de Vereni­ ging, Zeestraat 62, ’s-Gravenhage, tel. 07063.16.25. Technische Hogeschool D e lft

Geslaagd v o o r b et ingenieursexamen voor elektrotechnisch ingenieur J. A. B. Borsboom, ’s-Gravenhage; P. H. Fuijkschot, H aarlem ; P. J. C. Hamelberg, Amsterdam; J. M. van H erten, Beegden; H. J. Kranenborg, De Meern; A. S. T. K ruijf,’s-Gravenhage; H. J . Schölten, D elft; S. J. Schouwstra, D elft; C. G. Statius Muller, Apeldoorn; J. B. Tammes, Delft (met lo f); G. P. Teijema, ’s-Gravenhage; G. J. H. Uijen, Nijm egen; H. Volkers, Huizen; P. M. V rijlandt, Amersfoort.

Geslaagd vo or h et ingenieursexamen voor m etaalk undig i n g e n ie u r : J. C. B. M. Bressers, Vlaardingen; F. J. Kievits, Hazerswoude (m et lo f ); H. L. M. Pijnenburg, Delft, Examencommissie Scheepswerktuigkundigen, ’s-Gravenhage De mondelinge examens voor de 2e examenzitting 1964 voor Scheepswerktuigkun­ digen en Motordrijvers zullen, mogelijke noodzakelijke w ijzigingen voorbehouden, als volgt plaatsvinden: Mdr.: 16-17-18-19-20-23-24 m aart en 3 april; VD: 16-17-18 m aart; A : 9-12-13 16-17-18-19-20-23-24-25-26-30 m aart en 3-6-7-8-9-10 april; B I: 7-8-9-10-13-14-1 516-17 april; B II: 13-14-15-16-17-20-2122-23 april; C I: 22-23-24-27-28-29 april; C II: 22-23-24-27 april. De derde exam enzittingsdag in 1964 begint op maandag 4 mei 1964. De inschrijving hiertoe is opengesteld van 10 tot en met 20 maart 1964.

HH Directeuren van scholen welke tot deze examens opleiden, wordt verzocht zo mogelijk op te geven het aantal kandidaten dat zich vermoedelijk voor deze examens zal aanmeiden. Inschrijvingen worden onherroepelijk te­ ruggezonden, indien deze na sluitingsdatum binnenkomen; ook onvolledige stukken wor­ den teruggezonden. Het examengeld mag uitsluitend gestort of overgeschreven worden op postrekening no: 30 54 60 ten name van de: Examencom­ missie Scheepswerktuigkundigen te ’s-GraGravenhage. Op het strookje „Bij” het doel van de storting en naam en adres in blokletters vermelden. Géén postwissels. Inschrijfformulieren met nadere aanwijzin­ gen zijn gratis verkrijgbaar bij de Commissie. Scholen kunnen deze formulieren in voor­ raad ontvangen.

Boele gaat weer drie schepen verlengen Aan de lange reeks van scheepsverlengingen, die door Boele’s Scheepswerven en Ma­ chinefabriek N.V. zijn uitgevoerd, zullen weer drie andere worden toegevoegd. Deze scheepswerf ontving in januari namelijk weer drie opdrachten tot het verlengen van een zeeschip. Ook deze verlengingen zullen uitgevoerd worden volgens het reeds meermalen met succes door Boele toegepaste systeem van vóór-fabricage van het scheepsgedeelte, waar­ mee het schip verlengd moet worden. Dit houdt in, dat, als het schip aan de werf komt, direct begonnen wordt met het doorsnijden van het schip, want de tussen te bouwen sectie ligt dan inmiddels al gereed. Het eerste schip dat dit jaar bij Boele deze operatie zal ondergaan, is het 2600 ton me­ tende m.s. Fair Head van Messrs. G. Heyn & Sons, Belfast. De lengte van het tussen te bouwen gedeelte bedraagt 14,38 m — een vermeerdering van ± 700 ton deadweight. In april verschijnt dan het tweede schip aan de werf, de bulkcarrier Macaulay, dead­ weight 6700 ton, van Chine Shipping Co. Ltd. te Londen. Dit schip zal met 14,40 m verlengd worden, wat een toename van 93 5 ton deadweight betekent. De derde, tevens grootste, verlenging be­ treft het m.s. H ereford Beacon van Medomsley Steam Shipping Co. Ltd. (Phs. van Om­ meren (London) Ltd.). Dit schip zal met niet minder dan 18 m verlengd worden en tevens zal een verbouwing plaatsvinden tot gesloten shelterdecker. Dit betekent, dat het schip in totaal een extra draagvermogen van 3 600 ton zal krijgen, zodat het draagvermo­ gen stijgt van 9700 tot 13.300 ton dead­ weight. Voor dezelfde maatschappij werden in 1961/1962 reeds de schepen C roivborough Beacon en Iv in gh oe Beacon verlengd.

Scheepsbouwkundig gezelschap „William Fr oud e” , D elft Het bestuur van het Scheepsbouwkundig Gezelschap „William Froude” is tijdens de buitengewone vergadering van 7 februari jl. als volgt samengesteld: W. P. J. M. Kerckhoff, president; I. J. Engelsma, secretaris; F. Aertsen, thesaurier; G. C. Louwerier, commissaris.

T ewaterlatingen Op 1 februari 1964 is met goed gevolg te water gelaten de elevatorbak B.B. 702, bouwnummer 679 C van Verolme Scheeps­ werf Heusden N.V. te Heusden, bestemd voor N.V. Aannemingsbedrijf v/hFa. T. den Breejen van den Bout te Aerdenhout. Hoofdafmetingen zijn: lengte 72,30 m, breedte 8,8 5 m, holte 3,20 m. Deze elevatorbak B.B. 702 wordt gebouwd onder toezicht van Bureau Veritas voor de klasse: >ï< 3/3 I Estuaire 1.1. A. & CP. Op 8 februari 1964 is met goed gevolg te water gelaten de motorsleepboot Schelde 1, bouwnummer 423 van de Arnhemsche Scheepsbouw Maatschappij N.V. te Arnhem, bestemd voor Schelde Sleepvaartbedrijf N.V. te Antwerpen. Hoofdafmetingen zijn: lengte 24,60 m, breedte 6,36 m, holte 3,19 m. In dit schip wordt geïnstalleerd een 4takt, enkelwerkende Deutz-motor van het type RBV 6 M 545, met een vermogen van 750 pk bij 3 80 omw/min. De motorsleepboot S ch eld e 1 wordt ge­ bouwd onder toezicht van Bureau Veritas voor de klasse: I 3/3 S. (Service cotier) 1.1. A. &C.P. Op 8 februari 1964 is met goed gevolg te water gelaten de motortankboot Leo, bouwnummer 386vanV ahali Scheepswerf en Machinefabriek N.V. te Gendt, bestemd voor De Humber Handelmaatschappij N.V. te Amsterdam. Hoofdafmetingen zijn: lengte 61 m, breedte 7,20 m, holte 2,50 m. In dit schip wordt geïnstalleerd een 4takt, enkelwerkende Deutz-motor, van het type RA8M 528, met een vermogen van 390 pk bij 750 omw/min. De motortankboot Leo wordt gebouwd onder toezicht van Bureau Veritas voor de klasse: • 3/3 I 1. 1. produits noirs en citernes. Op 10 februari 1964 is met goed gevolg te water gelaten de motortrawler Terekie CC. 3907, bouwnummer 58 5 van de N.V. Haarlemsche Scheepsbouw Maatschappij te Haarlem, bestemd voor Armement Aubert Jan te Concarneau. Hoofdafmetingen zijn: lengte 30 m, breed­ te 7 m, holte 4 m. In dit schip wordt geïnstalleerd een 4-takt, enkelwerkende M.A.N.-motor van het type G 6 V 30/45 m.A., met een vermogen van 745 pk bij 400 omw/min. De motortrawler Terekie wordt gebouwd onder toezicht van Bureau Veritas voor de klasse: >i< I 3/3 F. (H aute Mer) 1.1. A. & CP. Op 12 februari 1964, werd bij de werf Van der Giessen-de Noord N.V. te Alblasserdam het voor de dienst van het loods­ wezen in aanbouw zijnde loodsafhaalvaartuig Albatros door de echtgenote van de plaats­ vervangend vlagofficier materieel, mevrouw F. J. D. Doorenbos-Reerink, met goed gevolgd te water worden gelaten. Bij deze plechtigheid waren diverse auto­ riteiten uit marine- en scheepvaartkringen aanwezig.

Zowel de heer J. Y. Smit, directeur van de werf, als schout bij nacht P. Cool, vlag­ officier materieel, heeft na de tewaterlating gewezen op de vele problemen, die bij de constructie moesten worden opgelost. De werfdirecteur repte over de onaangename geur, die bij de verwerking van het materiaal moeilijk te genieten is. Zeer toepasselijk vervolgde hij, dat zonder kookboek gewerkt moest worden. H et be­ treft immers een wereldprimeur. Schout bij nacht Cool voegde eraan toe, dat het schip bovendien nog ondersteboven gebouwd is. Van het leggen van de kiel was geen sprake. De Albatros, geheel uit gewapend (door glas versterkt) polyester vervaardigd, is de eerste van de twee loodsafhaalvaartuigen, die thans door bovengenoemde w erf en de Amsterdamse scheepswerf G. de Vries Lentsch Jr., gezamenlijk worden gebouwd. H et ont­ werp is vervaardigd door de Koninklijke ma­ rine. De lengte van de nieuwe vaartuigen be­ draagt 23,40 meter, de breedte 5,50 meter. De voortstuwing geschiedt door middel van twee „schottel” roerpropellers, een voort­ stuwingssysteem, waarbij de schroef 3 60 graden draaibaar is in het horizontale vlak. Met de schroef wordt dan ook gestuurd, hetgeen de boten een grote wendbaarheid geeft. Genoemde propellers worden aange­ dreven door twee dieselmotoren met een gezamenlijk vermogen van circa 600 apk; hierdoor zal de maximum snelheid ongeveer 1 5 zeemijlen per uur bedragen. In tegenstelling met de meeste schepen uit kunststof, bestaan bij deze loodsafhaalvaar­ tuigen de huid, het dek en de schotten niet uit een massieve opbouw van lagen glas­ doek met polyesterhars, maar u it een op­ bouw volgens het zogenaamde „sandwich” systeem, waarbij schuimplaten de kern vor­ men. Hierdoor wordt een stijvere dat w il zeggen stevigere constructie verkregen, waar­ door de vaartuigen zeer goed tegen stoten bestand zijn. Daarnaast m aakt deze bouw­ wijze de schepen licht. Deze loodsafhaalvaartuigen worden de grootste, welke ooit geheel van kunststof zijn vervaardigd, hetgeen dus zeggen w il, dat de Koninklijke Marine met deze schepen een wereldprimeur heeft. Ook de hierboven genoemde werven dienen, in verband met de vele moeilijkheden, welke tijdens de bouw moesten worden overwonnen, voor het be­ reikte resultaat te worden gememoreerd. De vaartuigen zullen — zo straks gereed — voorlopig voor de Nieuwe Rotterdamse W aterweg worden gebruikt om de loodsboten voor Hoek van Holland van loodsen te voorzien, dan wel loodsen vanaf deze loods­ boten weer naar de vaste wal te brengen. Het ligt echter in de bedoeling te zijner tijd deze schepen rechtstreeks te gaan ge­ bruiken, met andere woorden deze vaartui­ gen in te zetten tot het direct overnemen van loodsen aan boord van zeeschepen. In dat geval komen deze vaartuigen dus zelf langszij de te beloodsen schepen, zodat geen gebruik meer behoeft te worden gemaakt van de bekende loodsjollen. In verband met dit langszij komen, ook bij slecht weer, is speciale aandacht besteed aan de sterkte van deze schepen. De A lbatros zal waarschijnlijk in het 2de kw artaal 1964 in dienst worden gesteld; het tweede loodsafhaalvaartuig zal de naam van Alk krijgen.

Op 15 februari 1964 werd bij de Arnhemsche Scheepsbouw Mij. N.V. te Arnhem de motorsleepboot S ch eld e II, bestemd voor Schelde Sleepvaartbedrijf N.V., Antwerpen, met goed gevolg te water gelaten. De hoofdafmetingen zijn: lengte 27,6S m, breedte 6,3 0 m, holte 3,19 m. Het schip bevat een hoofdmotor Deutz 750 apk en 2 hulpmotoren Deutz met generatoren. De snelheid bedraagt 22 km/uur. De sleepboot is bestemd voor het assis­ teren van zeeschepen in de haven van A nt­ werpen en op de Schelde. H et schip is gebouwd onder toezicht van Bureau Veritas en volgens de voorschriften van het Belgische Zeewezen. Teneinde een optimale trekkracht te kun­ nen bereiken is het schip voorzien van een Kortstraalbuisroer. Het schip is uitgerust met: radio-telefonie, radar, echolood. Voor het contact met het hoofdkantoor en te assisteren schepen is een VHF radiotelefonie-apparaat geïnstalleerd. Het thans te water gelaten schip is er een van de 3 sleepboten, die op het ogenblik voor bovengenoemde rederij bij de A.S.M. in aanbouw zijn. Op de scheepswerf en machinefabriek Holland v/h M. Caljé N.V. te Boven-Hardinxveld is onlangs een tussenstation te water gelaten voor de in hetzelfde dorp gevestigde Baggermaatschappij met dezelfde naam: Holland. Dit vaartuig kan zo in sec­ ties verdeeld worden, dat vervoer over de weg m ogelijk is. De lengte is 17 meter, breedte middenponton 3,5 meter, zijpontons 2,2 5 meter en holte 2,60 meter. De midden­ ponton kan verdeeld worden in stukken van 5 en 12 meter en de zijpontons in moten van 8,3 5 en 6,65 meter. De zandpomp van bijzondere constructie en met dichte waaier is geheel gelast en heeft twee verwisselbare pomplichamen, zodat aan­ sluiting achter diverse zuig- en persleidingen mogelijk is. De aandrijving geschiedt met een opgeladen ABC-motor van 700 pk bij 600 omwentelingen per minuut. Deze motor d rijft eveneens de diverse koelpompen aan. Tussen motor en pomp bevindt zich een Vulcan koppeling-stuwblok. Als hulp werktuigen zijn opgesteld een set met Arm strong Siddeley dieselmotor type A.S., 34 pk bij 1500 omw/rain, die een generator en een luchtcompressor aandrijft. Een tweede set bestaat uit een Petter diesel­ motor type 871, 11% pk bij 2000 omw/min, die een reserve glandpomp aan­ drijft van het fabrikaat God win, type OH6. Verder is een elektrisch gedreven glandpomp van hetzelfde fabrikaat opgesteld. Een brandstof transferpomp met twee Nijhuis koelwaterpompen completeren de in­ stallatie. De diameter van zuigbuis en pers­ buis bedraagt 500 mm. Bij de N.V. Scheepsbouwwerf en Lasbedrijf v/h J. C. Slob, Papendrecht is door middel van een drijvende bok te water ge­ laten de demontabele profielzuiger Titan, bestemd voor Aannemersbedrijf Griekspoor te Lisse. De hoofdafmetingen zijn: lengte 20 m, breedte 6 m, holte 1,80 m. H et geheel is te demonteren in zes pon­ tons welke per auto zijn te vervoeren. Hoofdaannemer is de N.V. Sliedrechtsche Machinefabriek, die de 560 pk S.K.L.-hoofd­

motor zal installeren, welke de zandpomp zal aandrijven. De zuig- en persleiding heeft een diameter van 400 mm. De maximum zuigdiepte bedraagt 25 meter. Proeftochten Op de Eems heeft de goed geslaagde proef­ vaart plaatsgevonden van het m.s. Prinsen­ g r a c h t , dat werd gebouwd bij Bodewes’ Scheepswerven n.v. te Martenshoek voor Nederlandse rekening. Het schip is van het shelterdek type en meet 1140 ton dw. De afmetingen be­ dragen; lengte o.a. 68,95 m, lengte tussen de loodlijnen 62,5 5 m, breedte 10,40 m en holte 4,00/6,1 5 m. Het schip isvoorzien van een 940 pk 8 cilinder "Werkspoormotor, welke het schip tijdens de proefvaart een snelheid gaf van 13 knoop. In de motorkamer zijn geplaatst 3-50 pk Lister aggregaten voor aandrijving van Borgapompen, compressor, dynamo en hydrau­ lische pompen. De uitrusting bestaat uit een middenmast met 4-3 tons bomen, hydraulische laadlieren, hydraulische ankerlier, hydrau­ lische kaapstand, elektrisch - hydraulische stuurmachine, olie gestookte centrale ver­ warming, elektrische installatie 110 volt, koud en w arm stromend water, radar, echo­ lood, richtingzoeker, radiotelefonie enz. enz. De bouw geschiedde onder toezicht van Lloyds’ Register of Shipping 100-A -l met ijsversterking en Scheepvaart Inspectie voor de onbeperkte vaart.

O verdrachten Op 31 januari 1964 werd door de Arnhemsche Scheepsbouw Maatschappij N.V., te Arnhem, het motor tankschip N o viom a g u m IV aan de Rederij; Arntz te Millingen a/d R ijn overgedragen. De voornaamste bijzonderheden zijn: leng­ te over alles 80 m, lengte tussen de lood­ lijnen 77,60 m, breedte op spanten 9 m, holte 2,75 m, laadvermogen 1330 ton, tankinhoud 1753 m 3. De voortstuwing- geschiedt door een Deutz dieselmotor type RBV 6M 545, die bij 3 80 omw/min een vermogen van 800 pk ont­ w ikkelt waarmede het geladen schip een vaart van 1 8 km /uur wordt gegeven. De pompmotor Deutz type A 6M 517 met een vermogen van 128 pk bij 1500 omw/min is gekoppeld aan een pomp met een op­ brengst van3 8 0 m ?'/ uur, Op scheepswerf en machinefabriek De Merwede n.v. te Hardinxveld-Giessendam is 4 februari 1964 het zeegaand jacht M am iw ata (moeder van de zee) overgedragen aan de Parijse farm aceut J. Mazuet, die op­ dracht had gegeven tot de bouw. Het luxe vaartuig is 2 5 meter lang en 5,2 0 meter en de gemiddelde diepgang 70 centimeter. Vanuit de thuishaven Marseille zullen met dit vaartuig reizen gemaakt worden naar havens op de westkust van A frika, deels voor het vervoer van farmaceutische produkten. De actieradius is ongeveer 13 00 kilometer. Twee Caterpillar motoren, elk met een vermogjen van 325 pk bij 1800omw/min, zorgen voor de voortstuwing en geven het schip een snelheid van ruim 14 m ijl. Aan de afwerking is veel aandacht geschonken. Voor de betimmering werd gebruik gemaakt van houtsoorten als avodiré, mahonie en

teak, alle ruimten zijn voorzien van air conditioning en centrale verwarming en de bolders zijn vervaardigd van gegoten koper. Er is in totaal plaats voor acht opvarenden (inclusief kapitein en stuurm an) in een v ijftal hutten en een eigenaarshut. Boven­ deks bevindt zich een grote en gerieflijke salon compleet met bar en beneden o.m. een eetzaal met moderne kombuis. De hut­ ten en badkamers zijn van alle gemakken voorzien. Het vaartuig is op de w erf in secties gebouwd en daarna heeft men het casco met een bok te w ater gezet. De op­ bouw is grotendeels van aluminium ver­ vaardigd en ook werd gebruik gemaakt van roestvrij staal. Op hetzelfde bedrijf is dezer dagen de kiel gelegd voor een grote veerboot, die men bouwt voor Zweedse rekening (bouwnummer 581.). Deze boot zal, voortgestuwd door Werkspoor-dieselmotoren met een geza­ menlijk vermogen van 8000 pk, de dienst gaan onderhouden tussen de vaste w al en Gotland. Het vaartuig k rijg t een lengte van 93,30 meter, breedte 16,20 meter en holte tot promenadedek 9,80 meter. Het zal een groot aantal auto’s kunnen vervoe­ ren en 1400 passagiers. Boven de stuurhut komt een grote „sky bar” , voorts is een eetzaal geprojecteerd en een cafetaria. De N.V. Stoomvaart M ij. „Nederland”, Amsterdam, heeft het m.s. A m s te lh o f ge­ kocht, dat door Verolme Verenigde Scheeps­ werven N.V. op haar w erf te Cobh in Ier­ land werd gebouwd. Het schip maakte me­ dio januari zijn technische proeftocht. Oor­ spronkelijk werd het gebouwd voor de N e­ derlandse V racht- en T ankvaart M ij. N.V., een tot het Verolme concern behorende maatschappij, en was door de N.V. Reederij „Amsterdam” langdurig in bareboatcharter genomen. De voornaamste afmetingen zijn: lengte o.a. 184 m, breedte 2 5,7 m, en holte 15,2 m. Het is een bulkcarrier met een draag­ vermogen van 31.211 ton bij een brutoinhoud van 19.98 5 register ton. De ballastcapaciteit bedraagt 10.900 ton en de laadcapaciteit van de zeven ruimen 1.426 milj. cft grain space. H et is uitgerust met een Verolme-M.A.N.-dieselmotor met een ver­ mogen van 10.800 as-pk voor een dienst­ snelheid van 1 5 knoop. Het dekhuis bevindt zich op het achter­ schip. Er is zoveel ruim te dat alle 39 op­ varenden over een eigen hut de beschikking hebben. De gehele accommodatie is aircon­ ditioned. De A m s telh o f heeft geen eigen laad- en losgerei. De laadruimen worden afgesloten door MacGregor patentluiken van het z.g. single pull type. Het nieuwe schip zal worden geëxploi­ teerd door de N.V. Reederij „Amsterdam”, een 100 pet. dochteronderneming van de „Nederland”, die zich toelegt op de trampvaart. De vloot van de Reederij „Amster­ dam” bestaat thans uit acht schepen met een gezamelijke draagvermogen van 107.805 ton. Zij exploiteert thans twee schepen ( A m steldiep en A m s t e l h o f ) , die eigendom van de moedermaatschappij zijn. H et totale draagvermogen waarover zij beschikt beloopt nagenoeg 160.000 ton. Met een bemanning van de Reederij „Am­ sterdam” aan boord is de A m s te lh o f op 15 februari via het Panamakanaal naar Brits Columbia vertrokken.

TIJD SCH R IFTEN REVUE Uittreksels van enige belangrijke artikelen uit buitenlandse tijdschriften, zoals deze worden verwerkt in de kaartzendingen, welke het Nationaal Technisch Instituut voor Scheepvaart en Luchtvaart maandelijks aan de daarop geabonneerden doet toekomen. De aanwinsten der bibliotheek op nautisch, resp. technisch gebied worden eveneens, op kaarten vermeld, aan bovengenoemde abonnees toegezonden. Niet-abonnees kunnen zich afzonderlijk op deze aan­ winstenlijsten abonneren. Inlichtingen worden gaarne verstrekt door de directie van het Instituut, Burg. s’Jacobplein 10, Rotterdam (tel. 132040). „Wide Range Automatic Control for Boilers” door W. McClimont, A. R. Hopwood en T. J. Murphy. Uittreksel van een lezing gehouden voor de N. E. Coast Institution of Engineers and Shipbuilders in Scotland. De auteurs gaan opnieuw de moeilijkheden, verband houdende met en de voordelen, die verkregen kunnen worden, van een automatische regeling met een groot bereik voor scheepsketels, na. Een dergelijke regeling houdt in: automatische regeling van de verbranding, de waterstand en de oververhitting voor zeer uiteenlopende vaartcondities, alsook bij het manouevreren. Zij zijn van mening dat een verdergaand onderzoek als gevolg van de vooruitgang in de ontwikkeling van oliebranders met grote regelbaarheid noodzakelijk is. Het kiezen van een mechanische, elektrische, pneumatische of hydraulische regeling wordt besproken, benevens de meetapparatuur. Tenslotte geven zij als hun mening te kennen, dat de invoering van een automatische regeling met een groot bereik voor scheepsketels als een normale ontwikkeling is te beschouwen. (T he Journal o f C o m m erce & Shipping T elegraph (Shipb. & Engineering Section) van 18 december 1963, blz. 6). „How to get a 140 sq.ft Platform Through a 21 in. Deck Aperture” Door de firma Access Equipment Ltd. te Hemel Hempstead (Herts.) wordt een opvouwbaar werkdek, onder de naam „Access Foldeck”, op de markt gebracht voor het onderhoud geven aan het dek in olieladingtanks. Het is opvouwbaar als een paraplu en kan in deze toestand door een opening in het dek met een minste diameter van 21 in. in de tank neergelaten worden. In de tank worden de armen uitgevouwen en belegd met planken; er vormt zich dan een veilig dek van 16/z X 8 Zz v t- Vervolgens kan het werkdek op­ gehesen worden door elke geschikte butterworthopening of andere opening met een minste diameter van 5 in. Hij wordt gedragen door een opsluitspie en een kraag die aan het dek wordt bevestigd. Twee of meer van deze werkdekken kunnen onderling aan elkaar verbonden worden. (Sbipbuilding Equipment van december 1963, blz. 22, 1 tek.). „Mechanical Seals” Een van de grootste problemen bij de toepassing van nieuwe af­ dichtingen is de kans op beschadiging van de zitting tengevolge van de schurende werking van vaste substanties in de te verpompen vloei­ stof. Verlies van pompcapaciteit en het gevaar voor lekkage in de pompkamer met als gevolg brandgevaar kunnen grotendeels worden teniet gedaan door de nieuwe typen mechanische afdichtingen, waar­ van de zittingen en de andere slijtende delen van wolframcarbide zijn vervaardigd. Een serie afdichtingen die hieraan voldoen worden door Gustav Huhn te Stockholm in de handel gebracht. Zij hebben het voordeel dat zij geheel verwisselbaar zijn met vergelijkbare Britse soorten. De levensduur bedraagt onder dezelfde omstandigheden wel het tienvoudige van die der conventionele afdichtingen. (Shipbuilding & Sbpping R ecord van 26 december 1963, blz. 830) „High-Power Variable-Ratio Epicyclic Gear” Beschrijving van een nieuwe toerental-opvoerende planetaire tand­ wieloverbrenging met een variabel toerental van de uitgangs-as voor een 2400 pk elektrische aangedreven ketelvoedingwaterpomp, ter ver­ vanging van de bestaande tandwielkast met een vast uitgangstoerental van 4500 omw/min en een ingangstoerental van 1 500 omw./min. De nieuwe uitvoering, ontwikkeld door Allen Sons & Co., Ltd., type Allen-Stoeckicht, heeft een regelbereik tot 10 '/ onder het maximum toerental van 45 00 omw./min. De complete tandwieloverbrenging be­ staat uit een ingangs-as van de elektromotor met tandwiel en planeetwiel; een uitgangs-as naar de pomp met tandwiel; twee hydraulische units, waarvan één met vaste zuigerslag en variabel toerental en de andere met variabele slag en constant toerental, die om beurten als pomp of als motor werken. Op de werking, de efficiency, de olie­ toevoer en de algemene toepassing van deze tandwieloverbrenging wordt ingegaan. (T he Shipbuilder Marine Engine-Builder van december 1963, blz. 5 82-5 84, 2 foto’s, 4 tek., 1 tab., 1 lit.)

„Computations for the Propulsion System of the Liner ,Can­ berra” door D. D. Stephen, B.Sc. Door de toepassing van een zeer snelle digitale computer was men in staat een zeer groot aantal berekeningen te maken bij het ont­ werpen van de voortstuwingsinstallatie voor de C anberra. In plaats van het beperkte aantal berekeningen dat tot nu toe mogelijk was, kon men thans een volledig onderzoek instellen naar alle normale en abnormale bedrijfsomstandigheden. Het bleek dat de resultaten der berekeningen zeer goed overeenstemden met de proefstand- en proeftochtresultaten. Geconcludeerd wordt dat het gebruik van computers de benadering van het ontwerpen van turbo-elektrische voortstuwingsinstallaties volkomen heeft gewijzigd. (AEI E ngineering (Supplement Computation in Engineering) van oktober 1963, blz. 36-41, 2 vectordiagr., 9 graf., 1 foto). „Inflatable U nderwater Lifting Bag” Het is vaak noodzakelijk zware of omvangrijke objecten onder water naar een bepaalde plaats te manoeuvreren en aldaar neer te leggen, b.v. bij, bergingswerkzaamheden, het leggen van pijpleidingen, de bouw van pieren e.d. Door de firma Vacuum Reflex Ltd. te Londen is een opblaasbare draagzak in de handel gebracht, waaraan het moeilijk te hanteren object wordt opgehangen en waarmee een duiker in staat is het stijgen en dalen van het object naar believen te regelen. De zak is d.m.v. een slang verbonden aan een lucht­ compressor of gasfles aan boord van het begeleidend vaartuig of aan de wal, terwijl de duiker de toevoer met een klep kan regelen. De zak, waarin zich een tevoren bepaalde hoeveelheid water bevindt, is van een speciale inrichting voorzien voor het regelen van het drijfvermogen, zodat de duiker het object de gewenste diepte kan geven. Aan de hand van de tekening wordt deze inrichting besproken. De zak is vervaardigd van glasvezel en met neopreen ondoordringbaar gemaakt nylon weefsel. (T h e Doek & H arbour A n th o rity van december 1963, blz 269, 2 tek.). „Observations on C avitation in a Flowing System” door prof. F. G. Hammitt. In deze lezing worden enkele resultaten uit de beginstadia van een onderzoek naar de cavitatieschade in een stromend systeem besproken. Cavitatieschade aan voorwerpen van roestvast staal, koolstofstaal, aluminium en plexiglas, die in een venturi zijn geplaatst met water en kwik als testvloeistoffen, treedt meestal op in de vorm van onregel­ matig gevormde putjes. De snelheid, waarmede de schade optreedt, is in het begin hoog, vermindert dan over een betrekkelijk korte periode en neemt weer toe gedurende de maximale tijdsduur der proeven van 150 uur met water en van 270 uur met kwik. Het waarnemen der beschadigingseffecten m.b.v. diverse onafhankelijke technieken, waar­ bij gebruik wordt gemaakt van een verscheidenheid van proefmonstermaterialen, met twee verschillende vloeistoffen onder diverse dyna­ mische omstandigheden van de vloeistoffen, leidt tot een door schrijver voorgesteld correlerend model in termen van dichtheid en energie van de cavitatiebel en sterkte van het proefmonstermateriaal. ( Transactions A.S.M.E. (Journal of Basic Engineering) van sep­ tember 1963, blz. 347-3 59, 7 foto’s, 3 tek., 9 graf., 1 registratie, 1 aanh., 2 tab., 3 3 lit.). „Topping L ift Stopper” Marine Propulsion Ltd. te Burntisland is uitgekomen met een ver­ beterde stopper voor de boomhanger. Indien de laadboom in onbelaste toestand in de gewenste stand is getopt kan de hanger hiermede worden afgestopt en van de spilkop op een bolder worden belegd. De inrichting van de stopper blijkt uit de tekening. De standaardstopper is geschikt voor draden met een omtrek van 5,6 tot 6,8 cm. Stoppers voor andere dikten van draden zijn op aanvraag leverbaar. (Shipbuilding 8 Shipping R e c o r d van 2 januari 1964, blz. 25-26, 1 tek.)