RECHT VAN ONDEROP ANTWOORDEN UIT DE RECHTSSOCIOLOGIE
Redactie Mare Hertogh Heleen Weyers
Ars Aequi Libri 20? 7
INHOUDSOPGAVE 1. Recht van onderop: het perspectief van de rechtssociologie Mare Hertogh & Heleen Weyers 1. Introductie 2. Recht van onderop 3. Rechtssociologie van onderop 4. De meerwaarde van de rechtssociologie: een leeswijzer
11 11 12 14 16
WETGEVING 2. Welke rol spelen ambtenaren achter de schermen van het wetgevingsproces? 19 Nick Huls & Suzan Stoter 1. Inleiding 19 2. Vier modellen van het wetgevingsproces 20 3. Empirisch onderzoek naar de totstandkoming van wetgeving 25 4. Onderhandelend bestuur: een bijdrage vanuit de rechtssociologie 26 5. Onderhandelend wetgeven in de praktijk: een case study 28 6. Een evaluatie van de case study vanuit het perspectief van Hoekema 34 7. Conclusies 39 3. Wat leren wetsevaluaties ons over de effectiviteit van wetgeving? Bert Niemeijer 1. De afstand tussen wet en effect 2. Evaluatie, wetgeving en beleid 3. Sociale werking van wetgeving 4. Hoe werkt wetgeving? 5. Lessen uit wetsevaluaties 6. Benutting van wetsevaluaties 7. Conclusies 4. Wanneer is zelfregulering een effectieve aanvulling op overheidsregulering? Mirjan Oude Vrielink 1. Inleiding 2. Wat is regulering? 3. Waaruit bestaat alternatieve regulering? 4. Zelfregulering in het Nederlandse reguleringsbeleid 5. Effectiviteit van alternatieve regulering: theorie en praktijk 6. Omstandigheden waaronder zelfregulering werkt 7. De functie en aard van de overheidsbetrokkenheid 8. Terugblik en een agenda voor toekomstig onderzoek 5. Wat moet iedere jurist weten over rechtspluralisme? Barbara Oomen 1. Inleiding 2. Begripsgeschiedenis 3. Constanten: de kernbegrippen 'recht', 'cultuur', 'gemeenschap' 4. Globalisering en rechtspluralisme
41 41 43 46 49 51 57 58 61 61 62 63 66 67 70 73 75 79 79 80 85 89
INHOUDSOPGAVE
5. 6.
Interacties En de huis-tuin-en keuken jurist?
92 95
RECHTSHANDHAVING 6. Wat doen ambtenaren als ze de regels toepassen? Nienke Doornbos 1. Inleiding 2. Onderzoek naar street-level bureaucrats 3. Vier casestudies 4. Conclusies 7. Waarom zijn sommige vormen van rechtshandhaving effectiever dan andere? Peter Mascini & Judith van Erp 1. Inleiding 2. Governmenf en verschillende handhavingsstijlen 3. Handhaving in 'governance nefworlcs': de soevereine staat voorbij 4. Conclusie 8. Wat zijn belangrijke ontwikkelingen in beelden en praktijken van het politiewerk? Jan Terpstra 1. Inleiding 2. Politie verbeeld: van PC Dixon tot Horst Schimanski 3. Burgers over de politie 4. Regels, autonomie en sturing in politiewerk 5. Politiewerk: orde-en vredehandhaving 6. Politiewerk voorbij de staat 7. Slot
99 99 101 105 113
115 115 116 124 131
133 133 134 139 142 145 147 149
RECHTSPRAAK & GESCHILBESLECHTING 9. Hoe ontstaan en verlopen geschillen? Marijke ter Voert 1. Inleiding 2. Van probleem naar geschil 3. De aanpak van problemen 4. De afloop 5. Internationaal: Paths to justice 6. Slot 10. Wanneer en hoe procederen bedrijven? Alex Jettinghoff 1. Inleiding 2. Procederen met zakenrelaties: een ver-van-mijn-bed show? 3. Bedrijven als procederende repeat-players 4. Slot
153 153 154 157 163 165 167 169 169 170 175 183
INHOUDSOPGAVE
11 .Worden rechterlijke uitspraken en schikkingsafspraken wel nageleefd? . . . 185 Roland Eshuis 1. Inleiding 185 2. Naleving en executie in straf-, bestuurs-en civiele rechtspleging 186 3. Empirische gegevens over de naleving van civiele rechtspraak 188 4. Het verbeteren van naleving via de inrichting van de procedure 194 5. Discussie 201 12. Wat is de betekenis van rechtspraak in de multiculturele samenleving? . . .203 Wibo van Rossum 1. Inleiding 203 2. Officiële rechtspraak in de multiculturele samenleving 204 3. Verschijningsvormen van niet-officiële rechtspraak in de Nederlandse samenleving 215 4. Conclusie 224 13. Is 'mediation' een alternatief voor rechtspraak bij het beslechten van conflicten? 225 Joris Koeken 1. Inleiding 225 2. ADR, een korte begripsbepaling 226 3. Korte schets van de opkomst van mediation en bemiddeling 228 4. Hoe succesvol is mediation als alternatieve manier van conflictbeslechting? . .233 5. Institutionalisering van mediation 243 6. De morele en praktische waarde van ADR: het voortgaand debat 245 7. Ten slofte: vragen en kwesties 251 14. Staat de autonomie van juridische beroepen op de tocht? Leny de Groot-van Leeuwen 1. Inleiding 2. Professies en professionalisering 3. Juristen 4. Toename van het aantal rechtshulpverleners 5. Socialisatie en opleiding 6. Leken 7. Zelfcontrole: beroepsethiek en klachten 8. Werkzaamheden en stijlen van beroepsuitoefening 9. Specialisatie en internationalisering 10. Besluit
253 253 253 254 256 258 260 261 263 265 268
15. Wie klaagt bij de ombudsman en wat zijn de effecten van zijn werk? . . . .269 Bernard Hubeau 1. Introductie van de ombudsman 269 2. De geschiedenis van de ombudsman: een geschenk uit het Noorden? . . . .272 3. Het profiel van de klager bij de ombudsman 273 4. Effecten van het ombudswerk 280 5. Tot slot: de meerwaarde van de ombudsman voor de democratie 283
INHOUDSOPGAVE
RECHT IN DE OGEN VAN DE BURGER 16. Wat weten en vinden burgers van het recht? 287 Mare Hertogh 1. Inleiding: van naleving naar beleving van recht 287 2. Knowledge and Opinion about Law (KOL) 288 3. Rechtsgevoel en rechtsbewustzijn 289 4. Een Amerikaanse en een Europese benadering van legal consciousness. . . .291 5. Rechtsvervreemding 293 6. Legitimiteit in rechtssociologisch onderzoek 296 7. Slot: van beleving naar naleving van recht 299 17. Heeft de burger vertrouwen in de rechter? Marnix Croes 1. Inleiding 2. Vertrouwen in enquêtes 3. Waar komt vertrouwen vandaan? 4. Criminaliteit en het vertrouwen in de rechtspraak 5. Onveiligheidsgevoelens en het vertrouwen in de rechtspraak 6. De rechter en de rekening 7. Conclusie
301 301 302 310 311 317 320 323
RECHTSGEBIEDEN VAN ONDEROP 18. Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van een instrumenteel aansprakelijkheidsrecht? Rob Schwitters 1. Aansprakelijkheidsrecht in opspraak 2. De sociale genese van recht 3. De sociale werking van het aansprakelijkheidsrecht 4. Terug naar de klassieke rechtvaardiging? 5. Slot
327 327 328 334 345 346
19. Draagt wetgeving bij aan gelijkheid? 349 Ashley Terlouw 1. Introductie, context, achtergronden 349 2. Procedurele gelijke behandeling; mobilisatie, toepassing en uitvoering van het recht op gelijke behandeling 352 3. Materiële gelijke behandeling 362 4. Slot 368 20. Wat komt er terecht van flexibilisering en zekerheid in het arbeidsrecht?. .371 Robert Knegt & Frank Tros 1. Het veld 371 2. Waarom regulering? 371 3. Collectivering, overheid en zelfregulering 373 4. Rechtssociologische vragen 374 5. Beëindiging van arbeidsverhoudingen 375
INHOUDSOPGAVE
6. 7. 8. 9.
Re-integratiebeleid en arbeidsrecht Flexibiliteit en Zekerheid Arbeidstijden Totslot
2 1 . Verandert het gedrag van artsen door wetgeving? Heleen Weyers 1. Inleiding 2. Globaal juridisch kader 3. De wording van wetgeving over het medisch handelen aan het einde van het leven 4. Effectiviteit van wettelijke regels over behandelweigeringen en euthanasie 5. Verandert het gedrag van artsen door wetgeving?
377 379 382 385 387 387 388 389 . .395 405
22. Wat zijn de bedoelde en onbedoelde effecten van het migratierecht? . . . .409 Anita Boeker & Betty de Hart 1. Inleiding 409 2. Afnemende controle over migratie? 411 3. Vertogen over gewenste en ongewenste migranten 416 4. Het migratierecht van onderop 420 5. Conclusie 425 23. Wat is de maatschappelijke betekenis van het recht in tijden van 'transitional justice'? Derk Venema 1. Inleiding 2. Implementatie van transitie-instrumenten in het rechtssysteem 3. Slot: verzoening en democratie door recht? 4. Conclusie
427 432 443 444
Literatuurlijst
447
De auteurs
499
Index
501
427
