Recht & gender. Evaluatie van het Britse en het Belgische beleid inzake partnergeweld aan de hand van een supranationaal kader

Recht & gender. Evaluatie van het Britse en het Belgische beleid inzake partnergeweld aan de hand van een supranationaal kader.

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door

Eline Everts Studentennummer: 20044014 Major: Burgerlijk recht en strafrecht Promotor: Prof. Dr. Eva Brems Commissaris: Giselle Corradi

Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar 2008-2009

1

Inhoudstafel RECHT & GENDER. EVALUATIE VAN HET BRITSE EN HET BELGISCHE BELEID INZAKE PARTNERGEWELD AAN DE HAND VAN EEN SUPRANATIONAAL KADER. ....... 1 I. INLEIDING............................................................................................................... 6 II. HET FENOMEEN PARTNERGEWELD IN DE MAATSCHAPPIJ.......................... 6 III. WAT IS PARTNERGEWELD? .............................................................................. 7 IV. HET BRITSE BELEID INZAKE PARTNERGEWELD......................................... 12 1. Instrumenten van de Britse overheid om huiselijk geweld te bestrijden ....... 12 2. Gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld ..................................... 14 A. Redenen voor de ontwikkeling van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld ..............................................................................................................................................14 B. Ontstaan van de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld ............................14 C. Werking van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld .................................17 D. Evolutie van de benadering van huiselijk geweld in de gespecialiseerde rechtbanken...21 D.1. Algemeen ..................................................................................................................21 D.2. Evaluaties van 2004 en 2007-2008..........................................................................22 1. Inleiding....................................................................................................................23 2. Definitie ....................................................................................................................23 3. Procedurele aanpassingen om meer daders te vervolgen en voor de rechter te brengen .........................................................................................................................24 • • • • • • •

Percentage van incidenten van huiselijk geweld die tot aanhouding leiden.............................. 24 Percentage van gevallen van huiselijk geweld waarbij er sprake is van herhaling ................... 25 Vervolgingsbeleid ..................................................................................................................... 25 Opleggen van straffen ............................................................................................................... 27 Snelheid waarmee de zaak wordt afgehandeld ......................................................................... 27 Verzamelen van bewijsmateriaal .............................................................................................. 28 Personen die instaan voor vervolging met een specialisatie of training in huiselijk geweld .... 29

4. Slachtoffers beter ondersteunen en ervoor zorgen dat hen meer veiligheid geboden wordt.............................................................................................................................29 • •

Het probleem van slachtoffers die zich voortijdig terugtrekken uit de procedure .................... 29 Slachtoffers geïnformeerd houden ............................................................................................ 30

5. Conclusie ..................................................................................................................31 E. Huidige situatie ................................................................................................................33 E.1. Vereiste componenten ...............................................................................................34 1. Multi-agentschapspartnerschappen en samenwerkingsprotocollen ........................34 2. Multi-agentschapsconferenties om risico’s in te schatten....................................35 3. Identificatie van zaken van huiselijk geweld ............................................................36 4. Onafhankelijke Adviseurs voor Huiselijk Geweld (OAHG) en gespecialiseerde ondersteunende diensten...............................................................................................37 5. Opgeleid en specifiek strafrechtspersoneel voor huiselijk geweld ...........................38 6. Rekening houden met huiselijk geweld bij het inschrijven van zaken op de rol.......38 2

7. Gelijkheids-en diversiteitskwesties ...........................................................................39 8. Evaluatie van de prestaties...................................................................................39 9. Rechtbankfaciliteiten ................................................................................................39 10. Diensten voor kinderen...........................................................................................40 11. Omgaan met daders................................................................................................40 12. Andere diensten ......................................................................................................41 E.2 Tot slot .......................................................................................................................41 F. Vergelijking met de Verenigde Staten .............................................................................42 F.1 Gespecialiseerde rechtbanken in de Verenigde Staten...............................................43 F.2 Evaluatie .....................................................................................................................44 1. Toezicht op uitvoering van straffen ..........................................................................44 2. Het geïntegreerd model ............................................................................................46 V. HET BELGISCHE BELEID INZAKE PARTNERGEWELD .................................. 49 1. Inleiding ............................................................................................................... 49 2. Beleidsinstrumenten om partnergeweld te bestrijden .................................... 49 A. Nationaal Actieplan inzake Partnergeweld......................................................................49 B. Wet Partnergeweld I .......................................................................................................50 B.1. Art 410, lid 2 Strafwetboek.......................................................................................51 B.2. De opheffing van artikel 413 Sw. .............................................................................54 B.3. Wijziging van bepaalde regels van strafprocesrecht.................................................54 B.4. Mogelijkheid voor bepaalde verenigingen en instellingen van openbaar nut om een rechtsvordering in te stellen..............................................................................................56 C. Wet Partnergeweld II .......................................................................................................58 C.1. Aanvulling van artikel 410 Sw. ................................................................................58 C.2. Toewijzing van het genot van de verblijfplaats ........................................................59 C.3. Definitieve toewijzing van de gezinswoning na echtscheiding ................................61 C.4. Evaluatie ...................................................................................................................61 D. Omzendbrief nr. COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep. ...........................................................................................................................62 E. Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep ............................................................................................................................64 E.1. Doelstellingen ...........................................................................................................64 E.2. Organisatorische aanpassingen: bijzondere taken voor de procureur des Konings, aanstellen van een referentiemagistraat en een referentieambtenaar inzake partnergeweld ..........................................................................................................................................65 E.3. Arrondissementeel actieplan inzake partnergeweld..................................................66 E.4. Regels voor de uniforme aanpak van situaties van partnergeweld. ..........................66 E.5. Opleiding...................................................................................................................68 VI. EEN SUPRANATIONAAL KADER INZAKE PARTNERGEWELD..................... 69 1. Preambule ........................................................................................................... 69 2. Implementatie van de maatregelen ................................................................... 70 3. Monitoring en evaluatie...................................................................................... 72

3

4. Definitie van partnergeweld ............................................................................... 73 5. Preventie.............................................................................................................. 74 6. Bescherming, ondersteuning en hulp aan het slachtoffer .............................. 75 7. Onderzoek en juridische procedures................................................................ 76 8. Rechterlijke verboden of bevelen ter bescherming van het slachtoffer ........ 79 9. Bestraffing ........................................................................................................... 80 10. Burgerlijke rechtszaken ................................................................................... 81 VII. EVALUATIE VAN HET BRITSE BELEID AAN DE HAND VAN HET SUPRANATIONAAL KADER .................................................................................. 82 1. Preambule ........................................................................................................... 82 2. Implementatie van de maatregelen ................................................................... 82 3. Monitoring en evaluatie...................................................................................... 83 4. Definitie van partnergeweld ............................................................................... 83 5. Preventie.............................................................................................................. 84 6. Bescherming, ondersteuning en hulp aan het slachtoffer .............................. 84 7. Onderzoek en juridische procedures................................................................ 84 8. Rechterlijke verboden of bevelen ter bescherming van het slachtoffer ........ 86 9. Bestraffing ........................................................................................................... 86 10. Burgerlijke rechtszaken ................................................................................... 87 VII. EVALUATIE VAN HET BELGISCHE BELEID AAN DE HAND VAN HET SUPRANATIONAAL KADER .................................................................................. 88 1. Preambule ........................................................................................................... 88 2. Implementatie van de maatregelen ................................................................... 89 3. Monitoring en evaluatie...................................................................................... 94 4. Definitie van partnergeweld ............................................................................... 95 5. Preventie.............................................................................................................. 96 6. Bescherming, ondersteuning en hulp aan het slachtoffer .............................. 96 7. Onderzoek en juridische procedures................................................................ 98 4

8. Rechterlijke verboden of bevelen ter bescherming van het slachtoffer ...... 101 9. Bestraffing ......................................................................................................... 101 10. Burgerlijke rechtszaken ................................................................................. 102 IX. CONCLUSIE ..................................................................................................... 104 1. Algemene conclusie over het beleid inzake partnergeweld in België.......... 104 2. Algemene conclusie over het beleid inzake partnergeweld in het Verenigd Koninkrijk .............................................................................................................. 109 BIBLIOGRAFIE. ..................................................................................................... 111

5

I. Inleiding Zowel België als het Verenigd Koninkrijk hebben in 1995 deelgenomen aan de Wereldvrouwenconferentie van de VN in Beijing. Daar hebben alle aanwezige regeringen zich ertoe verbonden om elke vorm van geweldpleging tegen vrouwen te voorkomen en uit te bannen. Het actieprogramma dat daartoe in Beijing werd aangenomen, roept de regeringen op geweldpleging tegen vrouwen te veroordelen en de wettelijke voorschriften met betrekking tot degenen die zich schuldig maken aan geweldpraktijken ten aanzien van vrouwen toe te passen en te verstrengen.

Dit werkstuk spitst zich toe op een specifiek onderdeel van geweldpleging tegen vrouwen, namelijk partnergeweld. Er wordt nagegaan in welke mate België en het Verenigd Koninkrijk er in geslaagd zijn hun beloftes met betrekking tot partnergeweld, gemaakt in Beijing, na te komen. Hiervoor worden de meest recente maatregelen, die België en het Verenigd Koninkrijk genomen hebben om partnergeweld uit te roeien, onderzocht. Zowel het Britse als het Belgische beleid worden uitgebreid bestudeerd. Het valt meteen op dat beide landen, om tot dezelfde resultaten te komen, op een heel andere manier te werk gaan. Het Verenigd Koninkrijk pakt het probleem voornamelijk aan vanuit de praktijk, door middel van aanpassingen aan de structuur van bepaalde rechtbanken, terwijl België het fenomeen eerder via wetgeving benadert. Nadat het beleid in beide landen uit de doeken is gedaan, wordt er aan de hand van de internationale mensenrechten een supranationaal kader voor een goed beleid inzake partnergeweld voorgesteld. Aan de hand hiervan zullen zowel het Britse als het Belgische beleid geëvalueerd worden.

II. Het fenomeen partnergeweld in de maatschappij Geweld tegen vrouwen is de uiting van historisch ongelijke machtsrelaties tussen mannen en vrouwen. Dit heeft geleid tot dominantie over en discriminatie van vrouwen door mannen. Geweld tegen vrouwen vormt één van de cruciale sociale mechanismen die vrouwen in een ondergeschikte positie tegenover mannen dwingt.1

In veel gevallen komt geweld tegen vrouwen en meisjes voor binnen de familie of in huis, waar het vaak getolereerd wordt. Partnergeweld wordt slechts zelden gerapporteerd en is

1

Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995, randnummer 118.

6

bijgevolg moeilijk op te sporen. Wanneer van het geweld toch aangifte wordt gedaan, blijven slachtoffers vaak zonder bescherming en gaan daders vrijuit.2

Partnergeweld is de meest voorkomende vorm van geweld tegen vrouwen. De gevolgen ervan zijn terug te vinden in een groot aantal aspecten van de levens van de slachtoffers, zoals gezondheid, onderwijs en de vrijheid om hun levens te leiden zonder angst en zoals zij dat willen. Partnergeweld vindt men overal terug en is niet beperkt tot een bepaalde sociale groep of klasse. Toch wordt geweld binnen het gezin nog vaak gezien als een privé-aangelegenheid, waar de overheid zich buiten moet houden. Uit Brits onderzoek blijkt dat plusminus één vrouw op vier tijdens haar leven huiselijk geweld zal meemaken3 en dat partnergeweld verantwoordelijk is voor ongeveer twee vrouwelijke slachtoffers van doodslag per dag.4 Statistieken tonen daarenboven aan dat voor vrouwen tussen 16 en 44 jaar, huiselijk geweld de grootste oorzaak van overlijden en invaliditeit is, vóór kanker en verkeersongelukken. Daarom zou partnergeweld behandeld moeten worden als een politiek en publiek probleem en als een schending van mensenrechten.5

III. Wat is partnergeweld? Partnergeweld maakt deel uit van het ruimere begrip intrafamiliaal geweld. Intrafamiliaal geweld omvat naast partnergeweld ook geweld tussen andere familieleden, waaronder kindermishandeling, ouderenmishandeling en geweld tussen broer en zus. In dit werkstuk zullen de woorden partnergeweld en huiselijk geweld als synoniemen van elkaar gebruikt worden.

Met partnergeweld bedoelt men het misbruik van de ene partner in een intieme relatie door de andere, waarbij die laatste zijn macht gebruikt om de ander fysiek, emotioneel, seksueel of verbaal te misbruiken. De meeste van deze gedragingen zijn strafbaar, maar dat zijn ze niet

2

Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995, randnummer 117. 3 C. KERSHAW, S. NICHOLAS en A. WALKER, “Crime in England and Wales 2005/06”, Home Office Statistical Bulletin, Home Office, London, 2006. 4 C. KERSHAW, S. NICHOLAS en A. WALKER, “Crime in England and Wales 2005/06”, Home Office Statistical Bulletin, Home Office, London, 2006. 5 Aanbeveling 1582(2002) over huiselijk geweld tegen vrouwen van de Raad van Europa, 1.

7

allemaal. Het ‘Power and Control Wheel’ is een model dat de verschillende gedragingen die een dwingend patroon van controle en misbruik vormen, illustreert.6

7

Deze cirkel geeft aan welke gedragingen onder partnergeweld vallen. Hij reikt van fysiek tot seksueel geweld, maar ook bedreigingen, intimidatie, verbale aanvallen, het misbruik van autoriteit door de dader, het isoleren van de partner of haar de schuld geven, de economische controle over haar uitoefenen, het gebruiken van kinderen om de partner te raken en het minimaliseren en ontkennen van het geweld door de dader vallen eronder. Dit model gaat, net zoals de rest van dit werk, uit van huiselijk geweld door mannelijke daders op vrouwelijke slachtoffers. Uit onderzoek blijkt namelijk steeds weer dat slachtoffers van partnergeweld in 6

K. PARADINE EN J. WILKINSON, Protection and accountability: The Reporting, Investigation and Prosecution of Domestic Violence Cases, a research and literature review, Centrex, 2003, 4. 7 X., “Domestic abuse intervention project, the Duluth model” uit M. Paymar, Violent No More: Helping men end domestic abuse, 2000, 89.

8

het overgrote deel van de gevallen vrouwen zijn en de daders meestal mannen.8 Toch komt het zo nu en dan ook voor dat mannen het slachtoffer worden van partnergeweld.9

Partnergeweld moet gesitueerd worden binnen een geweldcyclus. Het geweld verloopt in cycli, waarbij fases waarin de spanningen oplopen en losbarsten, worden afgewisseld met fases van verzoening of fases waarin er geen vuiltje aan de lucht schijnt te zijn. De dominantiestrategie die wordt toegepast bij partnergeweld onderscheidt partnergeweld van de gewone huiselijke ruzie. Deze ruzie kan zich in geweld vertalen, maar toch onderscheidt ze zich van partnergeweld en dit zowel wat de oorsprong als wat de gevolgen ervan betreft. Een gewone huiselijke ruzie is niet gestoeld op een hiërarchische voorstelling van geslachten; geen van beide partners onderwerpt zich hier volledig aan de wil van de andere en er is geen angst voor de dader aanwezig.10

Op basis van de werken van Dr. L. WALKER worden in de wetenschappelijke literatuur, in het algemeen, vier fases in de cyclus van partnergeweld vermeld. Ze worden door dader en slachtoffer telkens op een andere manier ervaren. Fase 1: Spanningsopbouw11 Vanuit het standpunt van de dader: Vanuit een staat van ergernis die verschillende oorzaken kan hebben, zal de dader op een gegeven moment ruzie zoeken. Hij bekritiseert, denigreert, bedreigt, controleert of isoleert zijn slachtoffer. Hij voelt zich in een ondergeschikte positie en tracht, jegens het slachtoffer, een bovengeschikte positie aan te nemen waarin hij zichzelf bevestigd ziet. Het gebruik van ontremmende middelen (alcohol, drugs) vergemakkelijkt de overgang naar deze almacht.

8

Aantallen gaan van 81% tot 98% van de daders die man zijn. Uit M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 104 en E. STANKO, The Day to Count: A Snapshot of the Impact of Domestic Violence in the UK, Criminal Justice, 2001, 1-2 en wat betreft Belgische gegevens zie BELGISCHE OVERHEID, Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2008-2009, 4. 9 Dienst voor strafrechtelijk beleid, Intrafamiliaal geweld, http://www.dsb-spc.be. 10 N. CRETEN, Politionele slachtofferbejegening, Politie Praktijkboeken, 2004, 69. 11 L. WALKER, The battered woman, New York, Harper&Row, 1979, 270 p. en Annex bij omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 3-5.

9

Vanuit het standpunt van het slachtoffer: Het slachtoffer voelt de spanning stijgen. Het kan hierop reageren door een ontwijkende houding aan te nemen, door te proberen haar partner te kalmeren, door hem gelijk te geven of door goed voor hem te zorgen. Om de conflictsituatie niet te verergeren, wordt elke confrontatie vermeden. Het slachtoffer loopt op eieren en neemt een ondergeschikte houding aan, die het gevoel van almacht bij de potentiële dader kan stimuleren. Fase 2: De uitbarsting12 Vanuit het standpunt van de dader: De dader moet stoom aflaten. Dit doet hij door te schelden, te vernederen, te slaan, te schoppen, te wurgen, te verkrachten en met zaken te gooien. Hij kan proberen om het slachtoffer te verhinderen om de politie te bellen of om het huis te verlaten, hij kan haar bezittingen in beslag nemen, haar aan de deur zetten, haar economisch droogleggen of zich vergrijpen aan de kinderen of huisdieren om het slachtoffer te raken. Deze lijst is niet limitatief. Het geweld kan zowel psychologisch, fysiek, seksueel of economisch van aard zijn.

Vanuit het standpunt van het slachtoffer: Het slachtoffer ondergaat het machtsmisbruik. Het is angstig en zal een overlevingshouding (zelfverdediging, schreeuwen, gebed,…) aannemen, tenzij het zich volledig machteloos voelt ten aanzien van de dader. Dit is de fase waarin een slachtoffer soms de hulp van de buitenwereld (bijvoorbeeld de politie) inroept. Fase 3: Neutralisering van het misbruik13 Vanuit het standpunt van de dader: Ofwel begrijpt de dader van het misbruik dat hij te ver is gegaan en dat hij verantwoording moet afleggen, ofwel ontkent hij alle verantwoordelijkheid voor zijn daden. Deze fase wordt in elk geval gekenmerkt door een houding van toenadering, verontschuldigingen, beloftes, de minimalisering van de feiten, de manipulatie van het slachtoffer (bv. dreigen met zelfmoord), het kopen van geschenken, enz. De dader kan het slachtoffer ook verwijten dat het de daden

12

L. WALKER, The battered woman, New York, Harper&Row, 1979, 270 p. en Annex bij omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 3-5. 13 L. WALKER, The battered woman, New York, Harper&Row, 1979, 270 p. en Annex bij omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 3-5.

10

bij hem heeft losgemaakt door zijn gedrag. Hij beweert dan dat het slachtoffer had moeten weten dat zijn handelingen bij de dader vanzelfsprekend die reactie teweeg zouden brengen. Daarbij vergeet de dader zijn eigen verantwoordelijkheid.

Vanuit het standpunt van het slachtoffer: Het slachtoffer, dat nog geschokt is door de feiten en mogelijk economisch of affectief afhankelijk is van de dader (bijvoorbeeld wanneer het geïsoleerd werd), bevindt zich in een emotioneel zwakke positie. Het is blij met elk teken dat de affectieve band herstelt, het slikt de verontschuldigingen en beloftes, maakt zich illusies door de gekregen geschenken en de gedane beloftes, of geeft zichzelf de schuld en acht zichzelf verantwoordelijk voor de daden van de partner of de moeilijkheden die daaruit zijn voortgevloeid. Het slachtoffer kan de ernst van de daad minimaliseren en is opgelucht. De partner van het slachtoffer zal in dit opzicht des te sneller het vertrouwen terugwinnen als hij het slachtoffer van zijn sociale context had geïsoleerd. Fase 4: Nieuwe wittebroodsweken14 Vanuit het standpunt van de dader: De dader die zich ervan bewust is dat zijn partner, door het vergeven van zijn afwijkend gedrag, echt wel bijzonder is, voelt zich opgelucht en is het slachtoffer bijzonder dankbaar. De dader ziet dat zijn slachtoffer zijn/haar hele ziel in de relatie legt en krijgt opnieuw vertrouwen. Alles gaat nu goed.

Vanuit het standpunt van het slachtoffer: De partner wordt als uitzonderlijk ervaren. Hij is zowel tot het ergste als tot het beste in staat en het slachtoffer denkt deze keer “het beste” te kunnen behouden. Het slachtoffer is vaak vervreemd van de maatschappij en ziet haar/zijn emotionele toekomst samengaan met de toekomst van de partner. Deze kan het slachtoffer voortaan naar waarde schatten en het gevoel geven dat zij/hij, in tegenstelling tot de anderen, onvervangbaar is.

14

L. WALKER, The battered woman, New York, Harper&Row, 1979, 270 p. en Annex bij omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 3-5.

11

Daarna begint alles opnieuw vanaf fase 1. Hoe vaker deze cyclus doorlopen wordt, hoe ernstiger het geweld wordt en hoe minder tijd het in beslag neemt om de cyclus opnieuw te doorlopen. 15

IV. Het Britse beleid inzake partnergeweld 1. Instrumenten van de Britse overheid om huiselijk geweld te bestrijden Er zijn een aantal misdrijven, waaronder seksuele en fysieke aanranding, pesterijen en misdrijven met betrekking tot doodslag, die kunnen worden toegepast in geval van huiselijk geweld. In Engeland bestaat er geen specifiek misdrijf ‘huiselijk geweld’. Bescherming van het slachtoffer en vervolging van de dader gebeurt via de algemene misdrijven. Deze misdrijven zijn echter ontworpen voor geweld dat uitgaat van vreemden en houden geen rekening met het patroon van meerdere vergrijpen dat terug te vinden is bij huiselijk geweld. Eén uitzondering is terug te vinden in de Protection from Harassment Act 1997, die toelaat dat er gereageerd wordt op bepaalde gedragspatronen, eerder dan op eenmalige incidenten.16 In de Protection from Harassment Act 1997 worden zowel strafrechtelijke als burgerrechtelijke sancties ingevoerd om veel voorkomend gedrag van daders van huiselijk geweld aan te pakken. Een herziene omzendbrief van binnenlandse zaken over huiselijk geweld stelt dat de eerste taak van de politie de bescherming van het slachtoffer is.17 De Family Law Act 1996 voorziet een slachtoffer van partnergeweld van twee belangrijke instrumenten om bescherming te bekomen, het ene is het contactverbod, het ander het bezettingsbevel. Deze bevelen worden beide bij de rechter aangevraagd. Het eerste verbiedt een persoon om een ander persoon, met wie hij/zij gehuwd is of gehuwd is geweest, samenwoont of samenwoonde, te bedreigen, te intimideren, er geweld tegen te gebruiken of deze lastig te vallen. Het tweede maakt het mogelijk om het genot van de gemeenschappelijke woning toe te kennen aan het slachtoffer, om de dader te dwingen de woonst te verlaten of om de bezetting van de woonst te verdelen tussen de partijen De rechtbank kan aan deze bevelen aanhoudingskracht vasthangen, wat tot gevolg heeft dat een dader bij inbreuk op deze bevelen kan aangehouden worden.18 The Youth Justice and Criminal Evidence Act 1999 bevat maatregelen om kwetsbare en geïntimideerde slachtoffers te beschermen in de rechtbank, 15

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 6. 16 K. PARADINE EN J. WILKINSON, Protection and accountability: The Reporting, Investigation and Prosecution of Domestic Violence Cases, a research and literature review, Centrex, 2003, 17. 17 B. SIMS BLACKWELL EN M. VAUGHN, “Police civil liability for inappropriate response to domestic assault victims”, Journal of Criminal Justice 31, 2003, 129-146. 18 HOME OFFICE, Safety and justice: the governments proposals on domestic violence, 2003, 33.

12

waaronder het gebruik van schermen, video’s en tv-verbindingen om bewijzen te geven. Slachtoffers van huiselijk geweld moeten, in alle gevallen waar dit mogelijk is, van deze maatregelen gebruik kunnen maken.19 In 2004 werd de Domestic Violence, Crime and Victims Act20 uitgevaardigd. Ze zorgde voor de grootste herziening in dertig jaar wat betreft wetgeving over huiselijk geweld. Ze voorziet bijkomende bescherming voor slachtoffers en helpt daders voor de rechtbank te brengen.21 Zowel in het straf- als burgerlijk recht worden er wijzigingen aangebracht. Het doorbreken van een rechterlijk contactverbod wordt strafbaar, omgangsverboden worden beschikbaar in een groter aantal gevallen en voor het aanvallen van iemand gelden van dan af zwaardere straffen.22

Naast deze wetgeving heeft de overheid voorstellen voor de aanpak van huiselijk geweld uitgewerkt in 2003. Het is een actieplan tegen huiselijk geweld en het loopt doorheen de verschillende overheden. Het doel van het plan is o.a. om het aantal doodslagen, die aan huiselijk geweld gerelateerd zijn te verminderen, de prevalentie van huiselijk geweld te verminderen, het rapporteren van huiselijk geweld te verhogen, het aantal gevallen van huiselijk geweld dat voor de rechter wordt gebracht, te doen stijgen en voor een betere bescherming van de slachtoffers te zorgen.23 Jaarlijks wordt de vooruitgang geëvalueerd en worden er nieuwe initiatieven uitgewerkt in de Domestic Violence Delivery Plans. De Interministeriële Groep over Huiselijk Geweld, die departementen die zich bezighouden met huiselijk geweld samenbrengt, waakt over en evalueert de toepassing van het plan.24

Als belangrijkste figuur in het beleid om huiselijk geweld te bestrijden, vinden we in Engeland en Wales de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld terug. Deze rechtbanken zijn recent ontstaan naar Amerikaans voorbeeld en in het volgende hoofdstuk zullen ze grondig bestudeerd worden.

19

K. PARADINE EN J. WILKINSON, Protection and accountability: The Reporting, Investigation and Prosecution of Domestic Violence Cases, a research and literature review, Centrex, 2003, 19. 20 http://www.opsi.gov.uk/acts/acts2004/20040028.htm. 21 BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr 40. 22 Explanatory note to the domestic violence, crime and victims act. 23 BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr. 50. 24 BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr. 590.

13

2. Gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld A. Redenen voor de ontwikkeling van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld De personen die werkzaam zijn binnen het strafrechtssysteem raken vaak gefrustreerd door hun onmacht om slachtoffers van huiselijk geweld te beschermen, zelfs na de arrestatie en de veroordeling van de daders en ondanks het uitvaardigen van beschermende maatregelen door de rechtbanken. Als gevolg van het besef dat traditionele rechtbanken en hun procedures niet echt werkten en dat een meer omvattende benadering van het probleem voordelen kon bieden25, ging het gerechtelijk apparaat in de common law landen zijn traditionele aanpak van familiaal geweld, waarin weinig of geen bijzondere aandacht of middelen besteed worden aan gevallen van huiselijk geweld, van naderbij bekijken.26 Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld, hierna soms ook afgekort als GRHG.

Voordat de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld bestonden, werden zaken van huiselijk geweld door de vervolgende instanties beschouwd als ingewikkelde, low-profile zaken met lage uitzichten op veroordeling en dus niet lonend in verhouding tot de energie die erin gestoken werd.27

B. Ontstaan van de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld Gespecialiseerde rechtbanken met betrekking tot een bepaalde materie kent men in het strafrechtssysteem van de common law landen al langer, en dan vooral in de Verenigde Staten.28 Met specialisatie van een rechtbank bedoelt men dat een rechtbank een beperkte en vaak exclusieve bevoegdheid heeft over één of meer deelgebieden van het recht. Al de zaken met betrekking tot dat bepaald onderwerp worden doorverwezen naar die bepaalde rechtbank.29 In de V.S. bestaan er niet alleen gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld,

maar

ook

drugsrechtbanken,

geestelijke

gezondheidsrechtbanken

en

25

S. ELEY, “Changing Practices: The specialised domestic violence court process”, The Howard Journal, 2005, afl. 44, 114-115 en S. CLARK, M. BURT, M. SCHULTE EN K. MAGUIRE, Coordinated Community Responses to Domestic Violence in Six Communities, Beyond the Justice System, Report to the Urban Institute for the Office of the Assistant Secretary of Planning and Evaluation, 1996. op http://aspe.hhs.gov/hsp/cyp/domvilnz.htm. 26 B. Tsai, “The trend toward specialized domestic violence courts: improvements on an effective innovation”, Fordham Law Review, 2000, afl. 68, 1286-1287. 27 T. BROWN, Charging and Prosecution Policies in Cases of Spousal Assault: A Synthesis of Research, Academic, and Judicial Response, Department of Justice, Canada, 2000. 28 C. WALSH, “The trend towards specialisation: West Yorkshire innovations in drugs and domestic violence courts”, Howard Journal, 2001, afl. 40, 26–38 en A. FREIBERG, Specialized Courts and Sentencing , Australian Institute of Criminology and the Probation and Community Corrections Officers’ Association Inc, Perth, 2002. 29 Definitie van de American Bar association, 1996.

14

jeugdrechtbanken.30 Aan de basis van deze gespecialiseerde rechtbanken ligt de zogenaamde ‘therapeutische benadering van het recht’. Gemeenschappelijke elementen van de probleemgerichte aanpak van deze rechtbanken zijn het heruitvinden van een strafrechtelijk antwoord voor een sociaal probleem, de samenwerking tussen verschillende actoren, niettraditionele rollen in de rechtbank en tastbare uitkomsten van zaken.31

De eerste gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld ontstonden in de V.S. al in het begin van de jaren ’80. Deze rechtbanken hebben zich ontwikkeld volgens een verscheidenheid aan modellen. Sommige rechtbanken behandelen enkel burgerlijke zaken, anderen zijn ontwikkeld volgens een geïntegreerd model waar burgerlijke zaken en strafzaken samen behandeld worden, en als laatste vindt men in de V.S. ook het model terug waarvan men in het Verenigd Koninkrijk gebruik maakt, namelijk dat van de strafrechtbank waarin ruimte wordt gemaakt voor zaken van huiselijk geweld.32 In de V.S. zijn er ondertussen al meer dan 300 gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld. Er bestaat een grote variatie aan verschillende modellen en aan oogmerken die men met het opzetten van zulke rechtbank wil bereiken.33

Rechtbankenspecialisatie in de V.S. is vaak het gevolg van het promoten van een bepaalde aanpak van huiselijk geweld, wat in de literatuur ook wel ‘probleem-oplossende of therapeutische interventie’ wordt genoemd.34 De multidisciplinaire benadering van de therapeutische aanpak bekijkt de positieve en negatieve effecten van het rechtssysteem op het sociaal en psychologisch functioneren van het individu. De rechtbank probeert hier door te dringen tot de kern van het probleem, eerder dan enkel de schuld of onschuld van een individu te bepalen. De rechter werkt hier net zoals in Engeland, in een breed netwerk van partnerschappen, om zo tot een holistische en multidisciplinaire aanpak van de problemen van een familie te komen. Deze ‘probleemoplossende’ rechtbanken omvatten ondersteuning voor 30

S. ELEY, “Changing Practices: The specialised domestic violence court process”, The Howard Journal 44, 2005, 113. 31 G. BERMAN EN J. FEINBLATT, “Problem solving courts: a brief primer”, Law and Policy, 2001, afl. 23 (2), 125–40. en T. CARNEY, “New configurations of justice and services for the vulnerable: panacea or panegyric”, Australian and New Zealand Journal of Criminology, 2000, afl. 33(3), 318–40. 32 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 39. 33 S. KEILITZ, Specialization of Domestic Violence Case Management in the Courts: A National Survey, National Center For State Courts, 2001, 85 p. 34 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 39.

15

slachtoffers, de behandeling van daders, rechterlijk toezicht op de dader om hem de verantwoordelijkheid voor zijn daden te laten opnemen en toegang tot al de verschillende diensten via één centraal punt. Er wordt veel aandacht besteed aan verantwoordelijkheid van de dader.35 Men beschouwt de probleemoplossende aanpak als een antwoord op het steeds terugkeren van dezelfde daders met dezelfde of andere slachtoffers voor de rechtbanken.36 Hoewel er op ruime schaal gewerkt wordt volgens de probleemoplossende aanpak, is deze methode toch niet oncontroversieel, waarbij het belangrijkste argument is dat er voor daders van huiselijk geweld geen pasklare ‘therapie’ is om ze te ‘genezen’.37

Zeven Magistrate’s Courts in Engeland en Wales ontwikkelden op het eind van de jaren ’90 een gespecialiseerde aanpak van huiselijk geweld.38 Magistrate’s Courts zijn de laagste rechtbanken in het strafrechtssysteem, waar lekenrechters39 zetelen.40 De eerste rechtbanken ontstonden op persoonlijk initiatief, zonder wettelijke basis. Het voornaamste doel van deze gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld is het vergroten van de veiligheid van het slachtoffer en het verantwoordelijk stellen van de dader. De Britse overheid merkte deze specifieke benadering van huiselijk geweld op en beval in 2003/2004 een evaluatie van de tot dan toe bestaande rechtbanken.

Als antwoord op de uitdagingen en aanbevelingen uit deze evaluatie werd een ‘Programma voor Gespecialiseerde Rechtbanken voor Huiselijk Geweld’ uitgewerkt. Dit programma werd in april 2006 voorgesteld en omvatte 23 individuele gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld.41 Het stelt een accreditatieproces op voor rechtbanken die een gespecialiseerd systeem voor huiselijk geweld wensen op te zetten. Een gespecialiseerde eenheid van experts schraagt het programma en samen met het panel dat toezicht houdt op het programma hebben zij een ‘Resource en Guidance Manual’42 gepubliceerd.43 In deze 35

G.BERMANN, J.FEINBLATT EN S. GLAZER, Good Courts: the case for problem solving justice, New York, New York Press, 2005, 34. 36 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, 3. 37 G. BERMAN EN J. FEINBLATT, “Problem Solving Courts: a brief primer”, Law & Polic , 2005, afl. 23, 126. 38 M. BURTON, “Judicial approach of compliance: introducing ‘problem solving’ approaches to domestic violence courts in England and Wales”, International Journal of Law, Policy and the family 2006, 5. 39 Magistrates of ook Justices of the Peace genoemd. 40 HMIC EN HMCPSI, Violence at Home: Joint Thematic Review of the Investigation and Prosecution of Cases Involving Domestic Violence Cases, National Centre for Police Excellence, Centrex, 2004, 110. 41 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 3. 42 http://www.crimereduction.homeoffice.gov.uk/domesticviolence/domesticviolence059a.pdf. 43 BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr. 581.

16

handleiding worden de kernelementen van een gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld uiteengezet. Het biedt een basis voor het opzetten van nieuwe gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld.

C. Werking van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld Voor de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld bestaat nog steeds geen wettelijke basis.44 Deze rechtbanken danken hun bestaan aan het samenwerken van verschillende actoren die actief zijn in het bestrijden van huiselijk geweld, waaronder politie en rechtbanken, maar eveneens niet-juridische organisaties, zoals bv. de diensten voor gezondheidszorg, jeugdzorg of organisaties die vluchthuizen beheren. Een gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld verwijst niet enkel naar een gebouw of een jurisdictie. Het gaat om een heel systeem in hetwelk juridische en niet-juridische organisaties samenwerken met een tweeledig doel: enerzijds meer daders voor de rechter brengen en anderzijds het slachtoffer van huiselijk geweld beter te ondersteunen en haar45 meer veiligheid bieden.46 Dit wil men bereiken door wat men in het Verenigd Koninkrijk een ‘gecoördineerd antwoord van de gemeenschap’47 noemt. Hiermee bedoelt men het samenwerken van organisaties van uiteenlopende aard (zowel juridisch als niet juridisch, zowel met als zonder wettelijke basis) om gevallen van huiselijk geweld te identificeren, op te sporen en de risico’s ervan in te schatten.48

Er zijn verschillende manieren mogelijk om vorm te geven aan een rechtbank voor huiselijk geweld, afhankelijk van de beschikbare middelen en de noden in een bepaald gebied. Dit is het grote voordeel van dit systeem van gespecialiseerde rechtbanken. Er wordt geen vaststaand model opgelegd aan gebieden die verschillen in grootte, graad van geweld, en economische structuur. Er is geen ‘one size fits all’. Dit betekent dat aan de kernelementen van het systeem kan tegemoet gekomen worden door de bestaande diensten aan te passen aan 44

HMIC EN HMCPSI, Violence at Home: Joint Thematic Review of the Investigation and Prosecution of Cases Involving Domestic Violence Cases, National Centre for Police Excellence, Centrex, 2004, 110. 45 In het overgrote deel (98%) van de gevallen zijn de slachtoffers vrouwen, zie hiervoor o.a. M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 104-105. 46 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 68. 47 Coordinated Community Response. 48 BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr. 582 en HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 3.

17

de noden van slachtoffers van huiselijk geweld. Op die manier kan het systeem op een efficiënte manier worden ingevoerd in elke regio in Engeland en Wales.49

Hieronder worden de in Engeland en Wales bestaande varianten uit de doeken gedaan.

Gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld kunnen de vorm aannemen van clusterrechtbanken. Hier worden zaken met betrekking tot huiselijk geweld samen in één zitting van de rechtbank behandeld. Er wordt bijvoorbeeld één voormiddag voorbehouden om alle zaken met betrekking tot huiselijk geweld te laten voorkomen.50 Het voordeel van dit systeem is dat de rechtbank dan kan verzekeren dat er specifiek opgeleid personeel aanwezig is, niet alleen van de rechtbank, maar daarenboven van de slachtofferondersteunende organisaties.51 Een andere optie is wat men ‘fast-tracken’ noemt. Hierbij wordt de gewone procedure gevolgd, maar zal alles verlopen volgens een sneller tijdsschema. Dit kan zowel op het gebied van eerste verhoor, pre trial reviews52 als doorheen de hele procedure. De voordelen hiervan worden later besproken. Een derde mogelijkheid is een combinatie van het fast-track en het clustersysteem. De zaken worden dan geclusterd zoals hierboven én alles gebeurt volgens een sneller tijdsschema.53

Hieronder zullen enkele voorbeelden van gespecialiseerde rechtbanksystemen uitgewerkt worden, om zo een beter beeld te krijgen van wat een gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld is. Het eerste voorbeeld is de rechtbank van Cardiff, het volgende de gespecialiseerde rechtbank van West-Londen. 49

BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr. 583. HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 42. 51 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 36. 52 Dit is een systeem dat gebruikt wordt in complexe zaken. Het wordt ook comparitie genoemd. Het is een zitting waarbij de eiser en de gedaagde de rechter mondeling nadere inlichtingen geven. De rechter kan ook een comparitie houden om te kijken of eiser en gedaagde tot een schikking kunnen komen. In dat geval komen eiser en gedaagde elkaar alsnog tegemoet en wordt de rechtszaak zonder vonnis beëindigd. Na de comparitie beslist de rechter hoe de procedure verder verloopt. De rechter kan zonder verdere stappen vonnis wijzen. Hij kan ook de eiser en de gedaagde de gelegenheid geven de stellingen schriftelijk of mondeling nader toe te lichten. De rechter kan ook aan de eiser of de gedaagde vragen met nader bewijs te komen. Bewijs kan schriftelijk worden geleverd door stukken te overhandigen, getuigen te laten horen of een deskundige in te schakelen. Over het verdere verloop van de procedure na comparitie worden partijen schriftelijk door de rechtbank geïnformeerd. Zie M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 108. en J. O’HARE EN K. BROWNE, Civil litigation, Sweet & Maxwell, 2005, 303. 53 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 42. 50

18

Wat opvalt in Cardiff is dat zij zich niet specialiseren en/of de zaken clusteren, maar dat ze louter werken met een ‘fast-track’ systeem. Dit is omdat ze niet de middelen hebben om een clustersysteem uit te werken.54

Al de leden van de vervolgende instanties hebben een opleiding in fast-tracken van huiselijk geweld gekregen en ze nemen bij huiselijk geweld steeds contact op met de Women’s Safety Unit (WSU)55. Dit is een voorbeeld van samenwerking tussen de verschillende spelers die in aanraking komen met slachtoffers van huiselijk geweld. Het O.M. zal zich verder bezighouden met het vervolgen van de daders, terwijl de Women’s Safety Unit zich eerder inlaat met de veiligheid en de ondersteuning van de vrouw. Vergelijking van het fast-track systeem met de gewone procedure56 Standaard procedure

Fast-track procedure bij huiselijk geweld

- Vroege eerste zitting/

- Vroege eerste zitting/

Vroege administratieve zitting/

Vroege administratieve zitting/

Guilty Plea

Guilty plea: de zaken van huiselijk geweld worden geïdentificeerd door het O.M

- Not guilty plea:

- Not guilty plea:

Pre trial review57 binnen 6 weken.

Pre trial review of aanklacht binnen 4 weken (FTS deel 1) - WSU houdt toezicht op alle zaken

54

M. BURTON, “Judicial approach of compliance: introducing ‘problem solving’ approaches to domestic violence courts in England and Wales”, International Journal of Law, Policy and the family 2006, 5. 55 Biedt een one-stop shop voor vrouwen die geconfronteerd worden met huiselijk geweld, spoort lacunes bij de dienstverlening aan slachtoffers op, biedt oplossingen voor deze lacunes…. 56 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 56-57. 57 Comparitie: Dat is een zitting waarbij de eiser en de gedaagde de rechter mondeling nadere inlichtingen geven. De rechter kan ook een comparitie houden om te kijken of eiser en gedaagde tot een schikking kunnen komen. In dat geval komen eiser en gedaagde elkaar alsnog tegemoet en wordt de rechtszaak zonder vonnis beëindigd. Na de comparitie beslist de rechter hoe de procedure verder verloopt. De rechter kan zonder verdere stappen vonnis wijzen. Hij kan ook de eiser en de gedaagde de gelegenheid geven de stellingen schriftelijk of mondeling nader toe te lichten. De rechter kan ook aan de eiser of de gedaagde vragen met nader bewijs te komen. Bewijs kan schriftelijk worden geleverd door stukken te overhandigen, getuigen te laten horen of een deskundige in te schakelen. Over het verdere verloop van de procedure na comparitie worden partijen schriftelijk door de rechtbank geïnformeerd. Zie M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 108.

19

- Proces binnen 6 weken

- Proces: zo snel mogelijk 1 op 4 plaatsen op de zittingsrol worden toegewezen aan huiselijk geweld (FTS deel 2)

- Geen voorrang op de dag zelf

- Zaken over huiselijk geweld hebben voorrang op het proces

Het proces wordt dus versneld op 2 manieren: Enerzijds door ervoor te zorgen dat alle zaken i.v.m. huiselijk geweld waar er geen guilty plea is binnen vier weken een pre trial review krijgen (FTS deel 1). Anderzijds door te zorgen dat alle verdere hoorzittingen/processen worden gefast-tracked door een systeem van parallelle zittingslijsten, dat ertoe leidt dat 1 op 4 beschikbare plaatsen voorzien wordt voor zaken van huiselijk geweld. Daarenboven krijgen zaken over huiselijk geweld voorrang.58

In West-Londen werkt men volgens het clustersysteem. De partners die mee betrokken zijn bij de rechtbank zijn de volgende: de Magistrate’s Court van West-Londen, de politiediensten uit de buurt, de vervolgende instanties, de diensten voor voorwaardelijke invrijheidsstelling, ADVANCE (organisatie die vrouwen ondersteunt), Eaves women’s aid, de getuigendienst en Victim Support K&C.59

ADVANCE en Eaves nemen doorverwezen zaken van de politie aan en kunnen prerechtbankondersteuning bieden, waaronder bijvoorbeeld een bezoek aan het gerechtsgebouw voor de zaak voorkomt. Ze kunnen optreden als tussenpersoon tussen de politie en het slachtoffer/de getuige wat betreft het doorgeven van informatie, bijvoorbeeld door aan de politie mee te delen of er door de burgerlijke rechtbank bepaalde verboden of bevelen (zoals een omgangsverbod) tegen de dader zijn uitgevaardigd en of het slachtoffer nog lastiggevallen wordt door de dader. De rechtbank houdt elke donderdagochtend pre-trial hearings, donderdagnamiddag worden de hoorzittingen verdergezet, met inbegrip van het eigenlijke proces. Er zijn steeds leden van ADVANCE en Eaves aanwezig, die de belangen van de 58

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 57. 59 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 53.

20

slachtoffers behartigen in de rechtbank. Daarnaast is er steeds een politieagent aanwezig. De zaken worden behandeld door lekenrechters met ervaring en/of professionele rechters die een speciale opleiding over huiselijk geweld gevolgd hebben. De getuigendienst bij de rechtbank zorgt voor ondersteuning van alle getuigen (dit zijn meestal de slachtoffers, aangezien een slachtoffer nooit partij is in een strafrechtelijke procedure in het common law). Deze dienst kan afspreken met de slachtoffers wanneer zij naar de rechtbank moeten komen en kan, na voorafgaand verzoek, zorgen voor gescheiden ingangen voor dader en slachtoffer. Dezelfde dienst speelt ook een rol in het op de hoogte houden van het slachtoffer en de politie van enige veranderingen in de voorwaarden van de borgtocht. De Magistrate’s Court zelf moet ervoor zorgen dat de lekenrechters, de professionele rechters en het personeel training over huiselijk geweld hebben gehad. Het moet er eveneens voor zorgen dat er een datum voor het proces komt binnen 28 dagen nadat de dader onschuldig pleit. De vervolgende instantie moet er op haar beurt voor zorgen dat de zaken over huiselijk geweld worden toegewezen aan leden die een opleiding over huiselijk geweld hebben gevolgd. De Dienst voor Voorwaardelijke Invrijheidsstelling probeert ervoor te zorgen dat er elke donderdagochtend een lid van zijn dienst in de rechtszaal aanwezig is.60

D. Evolutie van de benadering van huiselijk geweld in de gespecialiseerde rechtbanken D.1. Algemeen Vandaag de dag is men het er in het Verenigd Koninkrijk over eens dat een gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld, hoewel die geen vaste vorm heeft, wel bepaalde kernelementen moet bevatten. Er werd in 2008 dan ook door de overheid een ‘handleiding’ opgesteld over hoe een gespecialiseerde rechtbank er best uitziet. In onderstaand hoofdstuk wil ik een kader bieden bij het model van gespecialiseerde rechtbanken zoals het door de overheid werd uitgewerkt in 2008.

Door de vroegere situatie (1999-2008) te kennen en de initiatieven te begrijpen die er toen genomen werden, kan men het model van vandaag beter begrijpen. Zo wordt het duidelijk dat de kernelementen van het gespecialiseerd model er zijn met een specifiek doel en om aan problemen, eigen aan huiselijk geweld, die zich in het verleden gesteld hebben, te verhelpen.

60

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 61.

21

Ik zal nagaan of deze gespecialiseerde modellen voor huiselijk geweld bepaalde voordelen bieden ten opzichte van gewone rechtbanken. Ik zal dit onderzoeken enerzijds met betrekking tot de positie van het slachtoffer en anderzijds wat betreft het vervolgen en bestraffen van de dader. D.2. Evaluaties van 200461 en 2007-200862. In 2003 werd er op vraag van de Crown Prosecution Service63 en het Departement voor Grondwettelijke Zaken een onderzoek gestart ter evaluatie van de tot dan toe bestaande gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld.64 Ik zal dit rapport bespreken, samen met de recentere evaluatie van 2007-2008, waarin de 23 bestaande gespecialiseerde rechtbanken van die periode geëvalueerd worden. Deze twee rapporten bieden een schat van informatie over een onderwerp waarover nog maar zeer weinig geschreven is.

Wat vooral opvalt bij het kijken naar de toestand van vóór 2004, en wat niet onlogisch is, gezien het op dat ogenblik recente ontstaan van de rechtbanken, is het gebrek aan een duidelijk kader waarin de rechtbanken tewerkgaan, de kleine coherentie tussen de verschillende bestaande systemen en de ad hoc-benadering in elke rechtbank. Eveneens is het ontstaan en de werking van deze gespecialiseerde rechtbanken in grote mate afhankelijk van lokale personen die zeer gedreven zijn om dit project tot een goed einde te brengen.

Hieronder zullen de evaluaties verder uit de doeken gedaan worden. Ik zal aan de hand van deze rapporten en de beschikbare literatuur nagaan of de gespecialiseerde rechtbanken voordelen bieden ten opzichte van gewone rechtbanken. Aan de ene kant wil ik kijken of deze rechtbanken een verbetering voor de positie van het slachtoffer van huiselijk geweld inhouden en aan de andere kant zal ik de benadering van de dader door deze rechtbanken onderzoeken. 61

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 219 p. en http://www.cps.gov.uk/Publications/docs/specialistdvcourts.pdf en HMIC EN HMCPSI, Violence at Home: Joint Thematic Review of the Investigation and Prosecution of Cases Involving Domestic Violence Cases, National Centre for Police Excellence, Centrex, 2004, 181p. en http://www.hmcpsi.gov.uk/documents/services/reports/EAW/DomVio0104Rep.pdf. 62 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 46 p. en http://www.crimereduction.homeoffice.gov.uk/dv/dv018.htm. 63 Houdt zich bezig met het vervolgen van strafzaken in Engeland en Wales. http://www.cps.gov.uk/ 64 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 5.

22

1. Inleiding De evaluatie van de efficiëntie van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld moet gezien worden in de context van de dynamiek van huiselijk geweld. Dit is een complex probleem, waarin emotioneel en psychologisch misbruik evenals misdrijven van fysieke of seksuele aard plaatsgrijpen. Slachtoffers zijn vaak weigerachtig om getuige te zijn in de rechtbank, omwille van hun band met de beklaagde en, in relaties waar er kinderen zijn, omwille van de band van de beklaagde met de kinderen. Slachtoffers zijn bijna altijd kwetsbaar en worden vaak geïntimideerd.65

2. Definitie Vooreerst is er de kwestie van een juist begrip van het concept ‘huiselijk geweld’. Wat opviel in 2004 is dat de verschillende spelers in het veld elk gebruik maakten van hun eigen definitie. De definitie gebruikt door de vervolgende instanties en de politie waren bijvoorbeeld niet dezelfde.66 De definitie die gebruikt werd door eersten was de volgende: “ Elk strafrechtelijk misdrijf dat voortvloeit uit fysiek, seksueel, psychologisch, emotioneel of financieel misbruik door één persoon gericht tegen een huidige of voormalige partner in een intieme relatie, of gericht tegen een huidig of voormalig familielid.” De politie gebruikte de oude definitie van Binnenlandse Zaken67, waarbij geweld tegen kinderen van het toepassingsgebied wordt uitgesloten. Het gebruik van verschillende definities maakt consistent onderzoek, het verzamelen van bewijsmateriaal en het maken van beleidsvoorstellen moeilijk.68

Nu wordt er al op meer consistente wijze gebruik gemaakt van de nieuwe definitie van Binnenlandse Zaken.69 Zij beschouwen als huiselijk geweld “Elk geval van bedreigend gedrag, geweld of misbruik (psychologisch, fysiek, seksueel, financieel of emotioneel) tussen

65

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 4. 66 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 30. 67 Nu geldt er een andere dan toen, zie infra. 68 HMIC EN HMCPSI, Violence at Home: Joint Thematic Review of the Investigation and Prosecution of Cases Involving Domestic Violence Cases, National Centre for Police Excellence, Centrex, 2004, 8 & 31. 69 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 29.

23

volwassenen die intieme partners zijn of waren of die familileden zijn, ongeacht gender of seksualiteit.”

3. Procedurele aanpassingen om meer daders te vervolgen en voor de rechter te brengen •

Percentage van incidenten van huiselijk geweld die tot aanhouding leiden 70

Uit deze grafiek, die gaat over het jaar 2003, blijkt dat de incidenten van huiselijk geweld die tot een arrestatie leiden sterk variëren van rechtbank tot rechtbank, gaande van ongeveer 10% van de gevallen in de GRHG van Derby tot 30% in de GRHG van Leeds.

In 2007 leidde al een gemiddelde van 80% van de gevallen van huiselijk geweld tot een aanhouding. We kunnen hier dus wel spreken over een spectaculaire stijging. Nuance die hierbij wel gemaakt moet worden is dat er slechts gegevens beschikbaar waren van elf van de drieëntwintig bestaande GRHG, wat erop zou kunnen wijzen dat enkel de rechtbanken die echt goed georganiseerd zijn en waar alles vlot draait, statistische gegevens bijhouden. Over de twaalf andere rechtbanken is niets bekend en daar zouden de cijfers wel eens beduidend lager kunnen liggen. Het feit echter dat er elf rechtbanken zijn waar zulke hoge aanhoudingscijfers zijn, wijst wel in de richting van een mentaliteitsverandering na het doorvoeren van de gespecialiseerde rechtbanken.

70

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 49-50.

24

•

Percentage van gevallen van huiselijk geweld waarbij er sprake is van herhaling71

Huiselijk geweld is nationaal gezien één van de misdrijven met de hoogste graad van herhaling. Op nationaal niveau ligt de graad van herhaling op 50%. Als men kijkt naar bovenstaande grafiek, die de herhalingsgraad in vijf gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld weergeeft, blijken de cijfers die deze rechtbanken behalen indrukwekkend. 72

•

Vervolgingsbeleid

Het aantal veroordelingen in zaken van huiselijk geweld en de straffen die worden opgelegd bij de veroordeling zijn essentieel met het oog op het sturen van het juiste signaal naar de maatschappij in het algemeen en de daders in het bijzonder. Historisch gezien liggen de succesvolle vervolgingscijfers voor huiselijk geweld veel lager dan voor gewone misdrijven.

In het rapport van 2004 bleek dat slechts een klein aantal gevallen van huiselijk geweld leidde tot een aanklacht, en van de zaken die voor de rechter kwamen, werd ongeveer de helft van de daders veroordeeld, meestal na een ‘guilty plea’.73

71

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 49-50. 72 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 116. 73 HMIC EN HMCPSI, Violence at Home: Joint Thematic Review of the Investigation and Prosecution of Cases Involving Domestic Violence Cases, National Centre for Police Excellence, Centrex, 2004, 74-77.

25

In 2005-2006 lag het aandeel succesvolle vervolgingen op 60%, wat nog steeds 20% lager is dan het nationale gemiddelde voor alle misdrijven. In 2007 was er in 66% van de gevallen een veroordeling in de GRHG. Dit ligt boven het gemiddelde veroordelingspercentage van gewone rechtbanken die zaken van huiselijk geweld behandelen (64%).74

Voor alle gespecialiseerde rechtbanken waar er een hoger percentage veroordelingen was in vergelijking met de gewone rechtbanken die zaken van huiselijk geweld behandelen in dezelfde regio, was de verbetering hoofdzakelijk te wijten aan een groter aantal ‘guilty pleas’. Deze ‘guilty pleas’ leiden dus niet enkel tot succesvolle resultaten, maar ze zorgen er tevens voor dat het ganse proces versneld wordt en dat er in de rechtbank meer tijd beschikbaar wordt voor zaken die wel berechting nodig hebben. Als men kijkt naar de 23 bestaande rechtbanken-voor-huiselijk-geweld-systemen,

behaalden

er

tien

een

succesvol

vervolgingsresultaat van meer dan 70%. Van de 15 rechtsgebieden waarin deze 23 GRHG zich bevinden, behaalde slechts één gewone rechtbank een succesvol vervolgingsresultaat. Hieruit kan afgeleid worden dat gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld betere resultaten boeken dan niet-gespecialiseerde rechtbanken.

Wat wel opvalt is dat succesvolle vervolgingen lager waren in de GRHG met een hoger aantal zwarte en andere etnische minderheidsgroepen. Dit is een aanwijzing dat er aandacht moet besteed worden aan gelijkheids- en diversiteitskwesties om ervoor te zorgen dat er gelijkheid heerst in het vervolgingsbeleid.75

Wat betreft het vervolgen van daders hebben de gespecialiseerde rechtbanken duidelijk voor een verandering in het vervolgingsbeleid gezorgd, en dit op een positieve manier. Naast het vervolgingsbeleid spelen ook de straffen die uiteindelijk worden opgelegd een rol in het aanpakken van huiselijk geweld.

74

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 16-17. 75 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 18.

26

•

Opleggen van straffen

Het opleggen van straffen in zaken van huiselijk geweld is lang zwaar bekritiseerd geweest, omdat het niet op adequate wijze de ernst van het desbetreffend misdrijf zou weergeven.76 Zo heeft een interessante studie omtrent de visie van rechters over huiselijk geweld aangetoond dat de rechters huiselijk geweld heel anders behandelen dan geweld dat uitgaat van een vreemde en dat ze bij huiselijk geweld bepaalde gedragingen van het slachtoffer beschouwen als een reden tot vermindering van schuld van de beklaagde, terwijl dit in andere geweldzaken niet bij hen op zou komen.77

Studies uitgevoerd in het midden van de jaren negentig tot 2004 tonen aan dat boetes en voorwaardelijke vrijspraak de straffen zijn die het vaakst opgelegd worden. Gemeenschapsen gevangenisstraffen zijn zeldzaam.78 In de rechtbanken voor huiselijk geweld ziet men wel dat rechters bij het opleggen van een straf alle opties bekijken en ook vaker gebruik maken van de verschillende soorten straffen.

79

Ze grijpen niet automatisch meer naar een boete als

meest geschikte straf. In meer en meer gebieden ziet men dat er daderprogramma’s worden uitgewerkt. De rechter kan deelname aan een dergelijk programma deel maken van de straf.

Hoewel er op dit gebied nog veel vooruitgang geboekt kan worden, valt het toch op dat de GRHG, weliswaar in kleine mate, aanleiding geven tot een meer doordacht beleid van strafoplegging.

•

Snelheid waarmee de zaak wordt afgehandeld

Uit het onderzoek is gebleken dat niet alleen een aanhouding op zich belangrijk is. Daarnaast speelt de tijd tussen arrestatie en finalisatie van de zaak een belangrijke rol. Hoe langer de tijd tussen beide namelijk duurt, hoe kleiner de kans dat de beklaagde schuldig pleit of schuldig

76

K. PARADINE EN J. WILKINSON, Protection and accountability: HMIC and HMCPSI Thematic Inspection on the inspection and prosecution of cases involving domestic violence, Centrex, 2003, 56-59. 77 J. BLISSET EN E. GILCHRIST, “Magistrates attitudes to domestic violence and sentencing options”, Howard Journal of Criminal Justice 2002, 348. 78 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 37. 79 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 78.

27

wordt bevonden. Vandaar het belang dat gehecht moet worden aan het versnellen van het hele proces.80

Uit een aantal rapporten blijkt dat de gespecialiseerde rechtbank het aantal hoorzittingen vermindert81 en dat de gemiddelde duur voor de behandeling van een zaak bij een gespecialiseerde rechtbank tot 10 weken teruggelopen is, wat korter is dan de situatie voor het invoeren van de gespecialiseerde rechtbanken.82 83 Op dit gebied zien we dus een positieve evolutie na het invoeren van de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld.

•

Verzamelen van bewijsmateriaal

Bewijsmateriaal is essentieel om tot een succesvol resultaat te komen. Zaken van huiselijk geweld steunen echter meestal niet op een grote verscheidenheid aan bewijsmateriaal. Vaak is de enige getuige van het misdrijf het slachtoffer, en wanneer een zaak enkel op de verklaring van het slachtoffer is gebouwd, zorgt een terugtrekking van het slachtoffer vaak tot het seponeren van de zaak.84 Daarom moedigt omzendbrief 19/2004 van Binnenlandse Zaken de politie aan om bij huiselijk geweld aanvullend bewijsmateriaal te verzamelen, naast de verklaring van het slachtoffer, zodat de vervolging minder afhankelijk is van de verklaring van het slachtoffer. Deze benadering is in andere jurisdicties85 succesvol gebleken.86 Zo wordt de openbaar aanklager in staat gesteld verder te gaan met een zogenaamde ‘slachtofferloze’ vervolging.87 Kennis van het verzamelen van bewijsmateriaal in zaken van huiselijk geweld is echter in de meeste politiebureaus niet wijd verspreid. Het onderzoek toonde aan dat er maar 80

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 136. 81 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 69. 82 Hoewel er hier en daar nog vertragingen worden veroorzaakt door problemen met het op de rol schrijven van zaken en door vertragingstactieken van de verwerende partij. 83 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 70. 84 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 73. 85 O.a. in San Diego, V.S. 86 L. ELLISON, “Prosecuting Domestic Violence without victim participation”, Modern Law Review 2002, 834 en L. ELLISON, “Responding to victim withdrawal in Domestic Violence prosecutions”, Criminal Law Review 2003, 760. 87 Zoals het eerder geciteerde rapport van HMIC en HMCPSI stelt: deze term is niet geheel correct, aangezien er altijd een slachtoffer is, ook al wenst het zich terug te trekken uit de procedure.

28

weinig gebruik gemaakt werd van ondersteunend bewijsmateriaal zoals foto’s van verwondingen, verklaringen van buren en medische rapporten, hoewel dit soort bewijsmateriaal een belangrijke rol speelt.88

•

Personen die instaan voor vervolging met een specialisatie of training in huiselijk geweld

Van de gespecialiseerde rechtbanken waar er in meer dan 70% van de gevallen een succesvol vervolgingsresultaat werd geboekt, had er 75% personeel dat zich specifiek bezig hield met huiselijk geweld en had nog eens 75% een specifieke training over huiselijk geweld gekregen.89

Wat eveneens bleek na onderzoek was dat coördinatoren voor huiselijk geweld bij het openbaar ministerie en leden van de vervolgende instanties met expertise of een specialisatie in huiselijk geweld een grotere gedrevenheid hebben om zaken tot een veroordeling te brengen en dat ze door de verschillende zaken heen consistenter zijn dan zij die geen bijzondere opleiding of kennis hadden.90 Daarnaast zijn andere actoren, zoals leden van de politie en van de ondersteunende organisaties voor slachtoffers, gebaat met een training, om zich zo meer bewust te worden van het bestaan van huiselijk geweld en van de geschikte manier om ermee om te gaan. Opleidingen van goede kwaliteit zijn wel een vereiste.91

4. Slachtoffers beter ondersteunen en ervoor zorgen dat hen meer veiligheid geboden wordt. •

Het probleem van slachtoffers die zich voortijdig terugtrekken uit de procedure

Uit het onderzoek van 2004 blijkt dat het slachtoffer zich in 50% van de gevallen terugtrekt uit de procedure in de gespecialiseerde rechtbanken. Men is het er over eens dat huiselijk geweld, omwille van zijn bijzondere aard, het hoogste aantal slachtoffers heeft dat zich terugtrekt uit de procedure. De meeste slachtoffers trekken zich terug binnen de maand na de

88

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 31. 89 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 19. 90 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 38. 91 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 32.

29

tenlastelegging. De eerste maand van de procedure kan dus gezien worden als cruciaal, aangezien slachtoffers dan de voor- en nadelen van het verderzetten van de procedure afwegen.92

Nationaal is het aantal zaken van huiselijk geweld dat geseponeerd wordt door de openbare aanklager bijna 30%, wat aanzienlijk hoger is dan het gemiddelde voor misdrijven. Dit hoge percentage is voornamelijk toe te schrijven aan het gevolg dat de vervolgingsinstanties geven aan het zich uit de zaak terugtrekken van het slachtoffer.93

Uit het onderzoek kon niet afgeleid worden dat gespecialiseerde rechtbanken ervoor gezorgd hebben dat minder slachtoffers op hun stappen terugkeren. Er is echter wel een sterk geloof van medewerkers op het veld dat slachtoffers die goed ondersteund worden, zich minder snel terugtrekken uit de procedure. Statistische gegevens van het Help Advice and the Law Team van Leeds suggereren dat minder dan 10% van de vrouwen die ondersteund en begeleid worden, afhaakt.94

•

Slachtoffers geïnformeerd houden

Eén van de belangrijkste redenen van ontevredenheid van slachtoffers is het gebrek aan informatie en ondersteuning. Dit heeft ook te maken met iets wat eigen is aan het common law systeem. De verweerder heeft namelijk een advocaat, die voor hem kan spreken in de rechtbank en die hem op de hoogte kan houden over de voortgang van de zaak, terwijl het slachtoffer in strafzaken zulke vertegenwoordiging niet heeft. Het slachtoffer handelt als een getuige voor het O.M. in hun vervolging van de beklaagde. Getuigen hebben geen wettelijke vertegenwoordiger die hun belangen behartigt en in de praktijk wordt het slachtoffer ondersteund door vrijwillige organisaties of gemeenschapsorganisaties. Veel hangt voor het slachtoffer dus af van het al dan niet aanwezig zijn van deze organisaties en van hun beschikbaarheid.

92

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 114. 93 D. BROWN EN C. PHILLIPS, Entry into the criminal justice system, HORS, 1998, 185; D. CRISP EN D. MOXON, Case screening by the crown prosecution Service: How and why cases are terminated, HORS, 1994, 137. 94 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 72.

30

Zoals hierboven reeds vermeld bestaat er een belangrijke band tussen de mate van steun die een slachtoffer krijgt en de mate waarin het slachtoffer tot het einde van de procedure meewerkt.95 Het bestaan en de beschikbaarheid van organisaties die slachtoffers ondersteunen zijn dus van cruciaal belang.

Waar slachtoffers, in de jaren vóór de gespecialiseerde rechtbanken bestonden, nog meldden dat de rechtbank ‘onaangenaam en intimiderend’ was en dat ‘rechters de problemen van huiselijk geweld niet begrepen’, zeiden zij die ervaring hadden met het nieuwe gespecialiseerde systeem dat het personeel vriendelijk was en dat ze hen op hun gemak stelden, hoewel rechters toch nog meer opleiding over huiselijk geweld nodig hadden. Slachtoffers melden dat ze tevreden tot zeer tevreden zijn met de steun, informatie en het advies die geboden worden door de vrijwillige organisaties.96 Het systeem van gespecialiseerde rechtbanken heeft duidelijk gezorgd voor een betere ervaring van slachtoffers met het strafrechtsysteem.

5. Conclusie De gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld hebben gezorgd voor een heuse mentaliteitswijziging.

Ze

plaatsen

het

slachtoffer

in

het

middelpunt

van

het

strafrechtssysteem. Wat betreft de tevredenheid van het slachtoffer zenden deze gespecialiseerde rechtbanken de boodschap dat het slachtoffer wordt gehoord. Naar de dader zenden ze dan weer het signaal dat huiselijk geweld niet getolereerd wordt en dat het misdrijf ernstig genomen wordt. Wat eveneens duidelijk wordt is dat de rechtbanken een katalysator vormen die de verschillende actoren, die betrokken zijn bij het tegengaan van huiselijk geweld en bij de ondersteuning van het slachtoffer, doet samenwerken.97

Bij de zaken die een gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld bereiken, valt er, zoals uit het bovenstaande blijkt, zeker een verbetering van positie van het slachtoffer te noteren. Wat wel jammer is, is dat deze rechtbanken geen uitkomst bieden voor het lage percentage 95

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 80-81. 96 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 85. 97 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 100.

31

aan slachtoffers van huiselijk geweld die aangifte doen van dat misdrijf: volgens cijfers uit 2004 zou maar in 24% van de gevallen aangifte gedaan worden.98 Dit is echter geen probleem dat door de rechtbanken opgelost kan worden. Dit is een complexe aangelegenheid waarvoor het antwoord geboden moet worden door een bredere visie op huiselijk geweld, via een beleid dat door de overheid gevoerd zou moeten worden.

Een andere vaststelling is dat de gespecialiseerde rechtbanken niet tot gevolg hebben dat het hoge aantal zaken, dat niet verdergezet wordt door het slachtoffer, nadat aangifte werd gedaan, gedaald is.99 Het zich terugtrekken van het slachtoffer heeft vaak tot gevolg dat een dader niet veroordeeld zal worden bij gebrek aan bewijsmateriaal, aangezien men bij huiselijk geweld voor het bewijs vaak enkel steunt op de verklaring van het slachtoffer. Hiertegen kan men als rechtssysteem op verschillende manieren optreden: enerzijds kan men voorkomen dat een slachtoffer zich terugtrekt uit de procedure en anderzijds kan men zoeken naar manieren om een zaak verder te zetten zonder medewerking van het slachtoffer.100 Wat opvalt is dat de gespecialiseerde rechtbanken gebruik hebben gemaakt van de laatste optie, waarbij ze proberen meer bewijsmateriaal te verzamelen dan enkel de verklaring van het slachtoffer, zodat de zaak ook verdergezet kan worden als het slachtoffer niet meer meewerkt. Bovenstaande onderzoeken wijzen uit dat, hoewel geen enkel specifiek systeem kan aanbevolen worden als voorbeeld, een gespecialiseerde aanpak van huiselijk geweld voor reële voordelen zorgt. Deze zijn: een verhoging van het aantal ‘guilty pleas’ en veroordelingen, een verhoging van het aantal aangiftes die leiden tot een veroordeling, verbeterde manieren om bewijsmateriaal te verzamelen om zo vervolgingen te kunnen verderzetten wanneer het slachtoffer zich terugtrekt uit de procedure, een vermindering van zaken die verloren gaan voor het proces er is geweest, een snellere afhandeling van zaken, beter nadenken over geschikte straffen en meer tevreden slachtoffers, en dit zowel met het proces als met het resultaat.101

98

J. ALLEN EN S. WALBY, Domestic Violence, Sexual Assault and Stalking: Findings from the British Crime Survey, Home Office Research Study 276, 2004, 21. 99 M. BURTON, “Judicial approach of compliance: introducing ‘problem solving’ approaches to domestic violence courts in England and Wales”, International Journal of Law, Policy and the family 2006, 5. 100 J. HANMER, M. HESTER, S. COULSON, M. MORAHAN EN A. RAZAK, Domestic Violence Making it Through the Criminal Justice System, Social Policy and Society 2003, afl. 5, 81. 101 BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr. 580 en P. CASEY EN D. ROTTMAN, Problem-Solving Courts: Models and Trends, National Center for State Courts, 2003, 13.

32

Een belangrijke factor in het succes van een gespecialiseerde rechtbank blijkt de ‘Coordinated Community Response’ te zijn. In het Verenigd Koninkrijk bedoelt men hiermee dat het antwoord op huiselijk geweld moet geboden worden door een hele resem aan organisaties, niet enkel door het gerechtelijk apparaat. Uit het onderzoek van 2007 bleek dat de meest effectieve GRHG deel uitmaakten van een brede, gecoördineerde samenwerking van allerlei actoren, zowel juridische als niet-juridische.102 Waar er aandacht was voor de noden van slachtoffers en hun kinderen, en meer in het bijzonder voor hun veiligheid en waar er daarbovenop de vastberadenheid was om daders voor hun verantwoordelijkheid te stellen, viel er onmiddellijk succes te bemerken in de resultaten van de rechtbank.

Om te besluiten kan men stellen dat de gespecialiseerde rechtbanken gezorgd hebben voor een mentaliteitswijziging in het strafrechtssysteem. Huiselijk geweld wordt ernstiger genomen dan voorheen. Hoewel er nog veel vooruitgang kan worden geboekt, valt het toch op dat slachtoffers beter beschermd worden en meer tevreden zijn en dat daders niet zomaar meer vrijuit gaan.

E. Huidige situatie Vandaag de dag zijn er over heel Engeland en Wales 104 gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld103. Er werd op nationaal niveau een handleiding uitgegeven door de overheid, die richtlijnen geeft voor het opzetten van een gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld. Ze bevat de kernelementen waarover een gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld moet beschikken.104 Deze kerncomponenten zijn volgens de overheid cruciaal om meer daders te veroordelen en de slachtoffers beter te beschermen. De elementen werden mee bepaald aan de hand van de evaluatie van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld van 2004 en 2007-2008.

Om een accreditatie te verkrijgen moet elk gebied waar men een gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld wil opzetten, bewijzen dat het aan de vereiste kerncomponenten van het

102

M. BURTON, “Judicial approach of compliance: introducing ‘problem solving’ approaches to domestic violence courts in England and Wales”, International Journal of Law, Policy and the family 2006, 6. 103 Situatie in november 2008 uit CPS, Violence against women: a crime report 2007-2008, 17. 104 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 3.

33

gespecialiseerde rechtbankensysteem kan voldoen.105 Hieronder worden de kerncomponenten één voor één overlopen. Kennis van deze componenten helpt om een beter beeld te vormen van de werking van de gespecialiseerde rechtbanken. E.1. Vereiste componenten106 1. Multi-agentschapspartnerschappen en samenwerkingsprotocollen Een efficiënt antwoord op huiselijk geweld moet gezien worden binnen een breed samenwerkingsverband dat de vele aspecten van dit misdrijf aanpakt. Het strafrecht, in het bijzonder via de gespecialiseerde rechtbanken tegen huiselijk geweld, vormt hiervan een essentieel onderdeel. Om slachtoffers van huiselijk geweld optimaal te beschermen en te begeleiden en om daders zo adequaat mogelijk aan te pakken, moet de gespecialiseerde rechtbank zich in een bredere setting bevinden waarin oog is voor vroege interventie en preventie. Deze benadering is gekend onder de term ‘Coordinated Community Response’.107

Belangrijk hier is de relatie tussen de wettelijke actoren en de vrijwilligersorganisaties. Het is cruciaal dat iedere partner zijn rol goed begrijpt. Binnen de partnerschappen vindt men twee belangrijke groepen terug: aan de ene kant strategische stuurgroepen en aan de andere kant operationele groepen. De eersten staan in voor het bestuur en de evaluatie van de GRHG en lossen problemen op aangebracht door de operationele groep. De operationele groep zorgt voor implementatie van de GRHG en houdt zich bezig met de dagdagelijkse problemen. In deze groepen zitten, naast een project coördinator, leden van de politie, leden van de vervolgende instanties, leden van de probatiedienst, een onafhankelijke adviseur voor huiselijk geweld, iemand die juridisch advies geeft, leden van slachtofferondersteunende organisaties en liefst nog leden van organisaties voor gezondheidszorg, huisvesting en sociale diensten. 108

De rol en verantwoordelijkheden van elk lid binnen het partnerschap wordt neergeschreven in samenwerkingsprotocollen. Belangrijk is de gelijke status van wettelijke agenten en vrijwillige organisaties binnen het partnerschap. Steeds moet de veiligheid van het slachtoffer 105

BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr. 584. HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 92p. en http://www.crimereduction.homeoffice.gov.uk/domesticviolence/domesticviolence59.htm. 107 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 8-12. 108 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 8-12. 106

34

en verantwoordelijkheid van de dader voor ogen worden gehouden als doel van het partnerschap.109 2. Multi-agentschapsconferenties om risico’s in te schatten (ook MARACgenoemd110) Deze vergaderingen hebben tot doel de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van slachtoffers, in zaken van huiselijk geweld die een groot risico voor het slachtoffer inhouden, te verhogen. MARAC zijn er gekomen om op een systematische manier te bepalen welke slachtoffers welk risico lopen en om deze informatie via een formeel proces met de verschillende organisaties en instellingen te delen. Men hoopt op deze manier te voorkomen dat eenzelfde persoon keer op keer slachtoffer wordt van huiselijk geweld. Daarenboven wil men bepalen of de dader een gevaar vormt voor andere individuen of voor de gehele gemeenschap. Elke dienst die een rol heeft te spelen in de veiligheid van het slachtoffer, zou moeten deelnemen aan de MARAC, dus ook niet-juridische diensten. Het slachtoffer noch de dader of het O.M. zijn aanwezig bij de vergadering. Wie wel aanwezig is, is de onafhankelijke adviseur voor huiselijk geweld111. Hij brengt op de vergadering het standpunt van het slachtoffer naar voren, geeft zijn deskundige mening over het huiselijk geweld, vormt een verbinding tussen het slachtoffer en partneragentschappen en zorgt er zo voor dat de veiligheid van het slachtoffer niet in het gedrang komt door het plan waarover beslist wordt. De individuele adviseur houdt het slachtoffer ook op de hoogte van elke beslissing genomen door één van de diensten en hij zal er eveneens voor zorgen dat de organisaties hun werk op veilige wijze uitvoeren.

Er moet op gewezen worden dat enkel informatie, die op directe wijze relevant is voor de onmiddellijke veiligheid van het slachtoffer en informatie over het huidige incident, gedeeld zouden moeten worden. Dit houdt onder andere basisdemografische informatie in, informatie over belangrijke risico-indicatoren en elke relevante geschiedenis van huiselijk geweld of aanverwant gedrag (seksueel misbruik, kindermisbruik,…) door de dader.

109

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 8-12. 110 Multi-Agency Risk Assessment Conferences. 111 Zie ook infra onder punt 4.

35

Enkel gevallen met een hoog of zeer hoog risico (te bepalen na een transparante en consistente risk assessment) worden doorverwezen naar een vergadering van meerdere agenten.112

MARACs werden recent geëvalueerd door de universiteit van Cardiff. Men toonde aan dat het gebruik ervan in zaken waar er een zeer groot risico bestaat voor het slachtoffer, ervoor zorgt dat de herhalingsgraad van huiselijk geweld in aanzienlijke mate teruggedrongen wordt.113

3. Identificatie van zaken van huiselijk geweld De correcte identificatie van gevallen van huiselijk geweld is een essentieel aspect van elke activiteit met betrekking tot het tegengaan van dit misdrijf. Deze component veronderstelt dat er een efficiënt gecoördineerd antwoord van de gemeenschap114 is, zodat identificatie plaats kan vinden en dat, eens het huiselijk geweld geïdentificeerd is, er aan een operationeel antwoord kan worden gedacht binnen elk element van het partnerschap.

Identificatie moet plaatsvinden binnen volgende agentschappen en organisaties: politie, O.M., de rechtbanken, de probatiecommissie, de individuele adviseur voor huiselijk geweld, gezondheidsagentschappen,

huisvestingsmaatschappijen,

onderwijs,

drug-

en

alcoholorganisaties, …

De overheid hanteert de volgende definitie van huiselijk geweld: “Elk geval van bedreigend gedrag, geweld of misbruik (psychologisch, fysiek, seksueel, financieel of emotioneel) tussen volwassenen die intieme partners zijn of waren of die familieleden zijn, ongeacht gender of seksualiteit.”

Er moet nagegaan worden of alle agenten en alle gespecialiseerde rechtbanken met deze definitie werken.

112

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 15-21. 113 A. ROBINSON EN J. TREGIDGA, Domestic Violence MARACs, Cardiff University, 2005, 31. 114 Zie supra punt 1.

36

De politie wordt opgeleid om gevallen van huiselijk geweld te herkennen en correct te benoemen. Ook bij de vervolgende instanties en de rechtbanken kan men een bepaalde zaak nog kwalificeren als een zaak van huiselijk geweld.115

4.

Onafhankelijke

Adviseurs

voor

Huiselijk

Geweld

en

gespecialiseerde

ondersteunende diensten Onafhankelijke adviseurs werken met slachtoffers vanaf het begin van een crisis, zijnde een oproep naar de politie of een bezoek aan de spoedgevallen. Zij beoordelen het risico en geven hulp op maat afhankelijk van de ernst van het risico waaraan het slachtoffer onderworpen is.

Het is belangrijk dat de adviseurs zich niet bevinden in een gebouw dat deel uitmaakt van het strafrechtssysteem. Een adviseur zou dan geïdentificeerd kunnen worden met Justitie, wat niet de bedoeling is, aangezien onafhankelijkheid van de adviseur cruciaal is.116

Vanuit het standpunt van het slachtoffer, biedt de adviseur een belangrijk contactpunt om toegang te vinden tot de vele verschillende organisaties en procedures die ze moeten doorlopen. De onafhankelijk adviseur identificeert de bronnen van hulp, geeft uitleg bij de procedures en ondersteunt het slachtoffer om de hulp te krijgen die het nodig heeft.117

De adviseur zorgt ervoor dat het slachtoffer geïnformeerd blijft doorheen het strafproces. Hij of zij zorgt daarnaast voor de coördinatie van de bescherming die de burgerlijke rechtbanken of strafrechtbanken voorzien om er zo voor te zorgen dat het slachtoffer niet zonder bescherming valt. Zo zal hij ervoor zorgen dat de advocaat van het slachtoffer erover ingelicht wordt dat de condities van de borgtocht opgeheven zijn, zodat deze laatste onder het burgerlijk recht bescherming kan vragen.

De adviseur informeert het slachtoffer over zijn rechten, zoals daar zijn: het recht op informatie, informatie over slachtofferbejegening e.a.118

115

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 27-30. 116 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 31. 117 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 31-33. 118 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 31-33.

37

Hij is vaak een belangrijke actor voor een slachtoffer dat getuige is in een proces. Omwille van de onafhankelijkheid van de individuele adviseurs voor huiselijk geweld, kunnen zij zowel tijdens het proces als erna met het slachtoffer blijven werken. Het einde van een rechtszaak is vaak niet het einde van het misbruik en de individuele adviseur blijft aanwezig als contactpunt.

5. Opgeleid en specifiek strafrechtspersoneel voor huiselijk geweld Een goede opleiding over huiselijk geweld voor alle leden in het systeem van gespecialiseerde rechtbanken is noodzakelijk. Dit geldt zowel voor de politiediensten als de vervolgende instanties en de probatiediensten. Binnen elke dienst zouden er personen moeten zijn die zich specifiek bezighouden met huiselijk geweld.119 Opleiding is cruciaal om het personeel van de verschillende actoren bewust te maken van het bestaan van huiselijk geweld.

6. Rekening houden met huiselijk geweld bij het inschrijven van zaken op de rol Er zijn een aantal manieren om zaken van huiselijk geweld in gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld op de rol te schrijven. Factoren die de beslissing beïnvloeden zijn o.a. het aantal zaken, de grootte en aard van de werklast van de rechtbank en de beschikbaarheid van gespecialiseerd personeel van de andere diensten.

In het ideale geval zouden alle rechters die met zaken van huiselijk geweld in aanraking komen een gespecialiseerde training moeten hebben genoten. Dit is echter niet overal het geval. Men kan dan de zaken anders organiseren, om ervoor te zorgen dat tenminste één lid van de zetel adequate training heeft ontvangen. Volgende opties zijn mogelijk: -

het clusteren van zaken over huiselijk geweld in één rechtbankzitting.

-

het clusteren van zaken en ze fast-tracken: hier worden de zaken geclusterd zoals hierboven, maar gebeurt alles volgens een sneller tijdsschema in vergelijking met andere zaken dan huiselijk geweldzaken.

-

zaken fast-tracken: dit kan zowel op het gebied van eerste verhoor, pretrial reviews120, enz.121

119

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 38-41. 120 Zie ook supra voor meer uitleg. Dit is een systeem dat gebruikt wordt in complexe zaken. De pre trial review vindt plaats een aantal weken voor het effectieve proces en gebeurt door de rechter van het eigenlijke proces. Uit J. O’HARE EN K. BROWNE, Civil litigation, Sweet & Maxwell, 2005, 303. 121 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 42.

38

Hier moet wel nog aan toegevoegd worden dat de evaluatie van de gespecialiseerde rechtbanken van 2007-2008 uitwijst dat fast-track systemen niet zorgen voor een hogere berechtingsgraad van daders, hoewel alles wel sneller verloopt. Clustersystemen bleken de meest efficiënte benadering om de veiligheid van het slachtoffer te waarborgen en om het vertrouwen van het slachtoffer te behouden doorheen het hele proces. Dit laatste systeem zorgt voor de beschikbaarheid van ondersteunende en gespecialiseerde diensten en zorgt voor het ontplooien van personeel dat zich specifiek bezig houdt met zaken van huiselijk geweld. Bij fast-tracksystemen is het risico reëel dat er niet door alle spelers of niet doorheen gans de procedure rekening wordt gehouden met de veiligheid van het slachtoffer.122

7. Gelijkheids-en diversiteitskwesties Gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld moeten een goed beleid voeren ten aanzien van diversiteits- en gelijkheidsthema’s waaronder etniciteit, gender, handicap, seksualiteit, geloof en leeftijd.123

8. Evaluatie van de prestaties Kwantitatieve data worden verzameld om de werking van de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld te evalueren en problemen op te sporen. De belangrijkste bronnen die data kunnen leveren zijn de politie, de vervolgende instanties, de rechtbanken, de probatiecommissies en de individuele adviseurs voor huiselijk geweld. Er wordt informatie verzameld over het aantal incidenten, misdrijven, arrestaties, verwijzingen naar MARACs, redenen voor niet-succesvolle vervolging en dergelijke meer124, om zo de werking van de gespecialiseerde rechtbanken te kunnen evalueren.

9. Rechtbankfaciliteiten Rechtbankfaciliteiten kunnen een belangrijke rol spelen in het verbeteren van de rechtbankervaring van de slachtoffers van huiselijk geweld. Gescheiden ingangen en uitgangen en aparte wachtgelegenheden voor slachtoffers en getuigen zijn wenselijk in de gespecialiseerde rechtbanken. Anders moeten er afspraken gemaakt worden voor het gescheiden toekomen en vertrekken om ervoor te zorgen dat dader en slachtoffer niet oog in 122

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 42. 123 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 45. 124 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 47-48.

39

oog komen te staan. Getuigenzorgeenheden125 zorgen ervoor dat elk slachtoffer en elke getuige alle steun en informatie krijgen die ze nodig hebben, zodat het voor hen mogelijk wordt om naar hun rechtszaak te gaan en hun bewijzen voor te leggen.126 Er kan gebruik gemaakt worden van speciale maatregelen zoals schermen en live TV-verbindingen om het geven van bewijsmateriaal voor de slachtoffers van huiselijk geweld minder zwaar te maken. 127

10. Diensten voor kinderen Het succes van de GRHG hangt ook af van het gevoelig zijn voor de noden van kinderen die als getuige optreden. Er moet samengewerkt worden met een breed netwerk van diensten om kinderen die huiselijk geweld hebben meegemaakt op efficiënte wijze te identificeren, te ondersteunen en veilig te stellen. Men kan de kinderen bijvoorbeeld voor het proces vertrouwd maken met de rechtbank door het gebouw reeds op voorhand te gaan bezoeken en er wat meer uitleg bij te geven.

Als bepaald wordt wanneer de rechtbankzittingen over huiselijk geweld worden gehouden, moet rekening gehouden worden met de kinderopvangproblemen van slachtoffers en getuigen. Zaken over huiselijk geweld in de namiddag plaatsen, kan ervoor zorgen dat slachtoffers en getuigen de zaak niet kunnen bijwonen omdat ze hun kinderen moeten afhalen op school.128

Al deze kleine aanpassingen dragen er toe bij dat het voor slachtoffers eenvoudiger wordt om naar de rechtbank te gaan en te getuigen tegen de daders.

11. Omgaan met daders De focus van daderprogramma’s moet enerzijds liggen op het verkleinen van het risico van schade die de dader kan berokkenen en anderzijds op het verhogen van de veiligheid van (potentiële) slachtoffers.

125

Witness Care Units. HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 52-54. 127 BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, randnr. 584. 128 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 55-56. 126

40

Aan daders die veroordeeld worden kan een deelname aan een daderprogramma worden opgelegd. Het doel van een daderprogramma is onder meer om het risico van gewelddaden en van misbruik in relaties te verkleinen, de opvattingen en gedragingen van daders te veranderen, om daders een gevoel van verantwoordelijkheid over hun eigen daden aan te leren en om daders te leren op een niet-gewelddadige manier te reageren.129

Als één van de effecten van het opzetten van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld is dat er meer gebruik zal worden gemaakt van daderprogramma’s, zal men toch nog twee keer moeten nadenken of dit wel een efficiënt middel is. De onderzoeken naar de efficiëntie van daderprogramma’s zijn verdeeld, hoewel er enkele positieve evaluaties bestaan.130

12. Andere diensten De gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld maken deel uit van een breder gecoördineerd antwoord van de gemeenschap131 op huiselijk geweld. Daarom moet ervoor gezorgd worden dat er een uitgebreid scala aan diensten is, waar het slachtoffer een beroep op kan doen, en dat deze op adequate wijze gefinancierd worden. Het gaat hier onder meer over huisvestingsdiensten, vluchthuizen, gezondheidsdiensten, alcohol -en drugmisbruikdiensten en doorverwijzingscentra voor seksueel misbruik.132

E.2 Tot slot Al de hierboven opgesomde componenten zijn essentieel om tot een goed werkende gespecialiseerde rechtbank voor huiselijk geweld te komen. Uit het onderzoek van 2007-08133 blijkt dat de gespecialiseerde rechtbanken die het best presteerden, zowel op het gebied van het berechten van daders als wat betreft het ondersteunen en veiligheid bieden aan de slachtoffers van huiselijk geweld, alle componenten bevatten die hierboven worden beschreven als de kernelementen van een gespecialiseerd rechtbanksysteem.

129

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 58-60. 130 R. LEWIS, “Making justice work: effective legal interventions for domestic violence”, British Journal of Criminology 2004, afl. 44,204-224. 131 zie supra. 132 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 63-64. 133 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, onuitg., 2008, 46.

41

Een diepte-analyse van de variaties in de werking van de verschillende gespecialiseerde rechtbanken bracht aan het licht dat bepaalde gespecialiseerde rechtbanken sterker zijn in het berechten van daders, terwijl andere meer succes boeken op het gebied van ondersteuning en het bieden van veiligheid aan slachtoffers. Dit heeft te maken met de uitbouw van de verschillende componenten binnen de gespecialiseerde rechtbanksystemen.

De eerste groep, die sterker was in het berechten van daders, had sterke multiagentschapspartnerschappen, efficiënte systemen voor het herkennen van zaken van huiselijk geweld, onafhankelijke adviseurs voor huiselijk geweld die zich vooral bezighielden met het bieden van ondersteuning in de rechtszaal, goede opleiding en specifiek toegewezen personeel, een geclusterd systeem om zaken van huiselijk geweld op de zittingsrol in te schrijven en daderprogramma’s.

De tweede groep beschikte dan weer over sterke multi-agentschapspartnerschappen om risico’s in te schatten, onafhankelijke adviseurs die zich bezighouden met het slachtoffer in het algemeen en veilige rechtbankfaciliteiten.

Wat zeer duidelijk werd, was dat het weglaten van één van de kerncomponenten leidde tot minder succesvolle resultaten. De combinatie van alle elementen is dus cruciaal voor het bereiken van bevredigende resultaten.134

F. Vergelijking met de Verenigde Staten Hieronder zal ik kort de grote lijnen van de bestaande modellen van gespecialiseerde rechtbanken in de V.S. schetsen. Aangezien er daar een grotere verscheidenheid is en er reeds een langere traditie bestaat van gespecialiseerde rechtbanken, kan dit een basis bieden om het huidige Britse model aan af te toetsen.135

134

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 6. 135 C. WALSH, “The trend towards specialisation: West Yorkshire innovations in drugs and domestic violence courts”, The Howard Journal 2001, 26-38.

42

F.1 Gespecialiseerde rechtbanken in de Verenigde Staten Om de voordelen en de beperkingen van het Britse model te identificeren, biedt een vergelijking met de verschillende bestaande Amerikaanse modellen een mooi kader. 136 In de Verenigde Staten vindt men drie soorten gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld terug. Als eerste is er het strafrechtelijk clustermodel. Dit is het model dat het meeste lijkt op de gespecialiseerde rechtbanken die in Engeland en Wales werden ontwikkeld. De tweede vorm van gespecialiseerde rechtbanken is het model gevormd naar een burgerlijke rechtbank. Deze gespecialiseerde rechtbanken opereren in een burgerrechtelijke omgeving, waar ze zich onder andere bezighouden met verzoeken tot beschermende maatregelen en hun bekrachtiging137. Bestraffing van de dader is in deze rechtbanken niet mogelijk. Deze vorm van gespecialiseerde rechtbanken vindt men in Engeland en Wales niet terug. Uit evaluaties is deze rechtbank naar voren gekomen als een succesvol model om een krachtig en gecoördineerd antwoord te bieden op huiselijk geweld.138 De laatste vorm van gespecialiseerde

rechtbanken

voor

huiselijk

geweld

is

het

gecombineerde

burgerlijke/strafrechtelijke model, ook wel de geïntegreerde rechtbank voor huiselijk geweld genoemd. Omdat er inherente beperkingen zijn aan een systeem waar de burgerlijke en strafrechtelijke elementen van een zaak afzonderlijk behandeld worden, is men in de V.S. een model van rechtbanken voor huiselijk geweld gaan uitwerken waar zowel de burgerlijke als de strafrechtelijke kant van de zaak bekeken wordt. Hoewel er in de V.S. geen eenheidsmodel is voor deze geïntegreerde rechtbanken voor huiselijk geweld, vindt men toch een aantal gemeenschappelijke kenmerken terug, zoals een gecentraliseerd systeem om kennis te nemen van klachten, het systeem ‘een familie, één rechter’ of ‘één familie, één juridisch team’, de toegang tot een brede waaier aan gespecialiseerde diensten onder één dak en zittingszalen speciaal voor zaken van huiselijk geweld.139

136

C. WALSH, “The trend towards specialisation: West Yorkshire innovations in drugs and domestic violence courts”, The Howard Journal 2001, 26-38. 137 Burgerlijke rechtbanken kunnen bijvoorbeeld worden opgericht om om te gaan met de vraag naar zogenaamde omgangsverboden. Dit om te vermijden dat de dader van huiselijk geweld nog contact zoekt met zijn slachtoffer. Aan zaken van huiselijk geweld kan dan voorrang gegeven worden op andere zaken. 138 E. SALZMAN, “The Quincy District Court Domestic Violence Prevention Program: A Model Legal Framework for Domestic Violence Intervention”, Boston University Law Review 1994, 329. 139 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, 4.

43

F.2 Evaluatie Ondanks de grote mate aan verscheidenheid aan modellen van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld, delen al deze rechtbanken toch een aantal kerncomponenten. Veel van die elementen zijn, hoewel ze misschien anders genoemd worden, dezelfde als deze die we terugvinden in het Engelse model, zoals dat hierboven besproken werd. Dit is niet verbazend natuurlijk, aangezien men zich in Engeland voor het opzetten van rechtbanken heeft laten inspireren door de Amerikaanse praktijk, waar deze rechtbanken al veel langer bestaan.

1. Toezicht op uitvoering van straffen Het enige opvallende verschil dat er bij het bestuderen van het rapport van EMILY SACKS over het opzetten van gespecialiseerde rechtbanken van huiselijk geweld in de Verenigde Staten uitspringt140, is de nadruk die daar wordt gelegd op het nagaan door de rechters of daders zich houden aan de straffen, verboden en/of bevelen die hen zijn opgelegd. Er wordt aangeraden aan rechters om via op regelmatige tijdstippen weerkerende rapporten of hoorzittingen met daders na te gaan of de opgelegde straffen/maatregelen en/of programma’s worden nageleefd.

Ervoor zorgen dat straffen nageleefd worden is een belangrijk element om het signaal te sturen aan daders, slachtoffers en maatschappij dat huiselijk geweld niet getolereerd wordt. Het hele proces van aangifte tot veroordeling doorlopen om dan tot de vaststelling te komen dat straffen niet worden nageleefd en dat hierop door justitie geen adequaat antwoord wordt geleverd, geeft niet alleen aan slachtoffers het gevoel dat huiselijk geweld niet serieus wordt genomen, het is ook een enorme verspilling van middelen. Het ganse juridische apparaat en ondersteunende organisaties worden aan het werk gezet om tot hetzelfde resultaat te komen als wanneer er geen proces was geweest.

Dit laatste element, toezicht op de uitvoering van straffen en maatregelen, blijkt in Engeland problematisch te zijn. Gezien al de inspanningen die geleverd worden om de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld op te zetten, is het jammer dat dit laatste stadium verwaarloosd wordt. Bij het nalezen van de verschillende evaluatierapporten wordt er met geen woord gerept over de fase nadat de straf werd opgelegd. Wat wel terug te vinden is, en wat een aanwijzing lijkt te zijn dat het toezicht op uitvoering van de straffen en/of voorwaarden te wensen overlaat, is het feit dat bevelen van burgerlijke rechtbanken in 140

E. SACKS, Creating a Domestic Violence Court: Guidelines and Best Practices, Family Violence Prevention Fund, San Francisco, 2002, 62 p.

44

verband met huiselijk geweld (het gaat hier dan over inbreuk maken op voorwaarden van de borgtocht) niet al te nauw worden opgevolgd, vaak zonder gevolgen voor de inbreukpleger.141 Over het naleven van de strafrechtelijke straffen is er niets terug te vinden in de evaluaties of andere literatuur, en dit terwijl alle andere delen van de procedure ruim gedocumenteerd zijn en uitgebreid geëvalueerd worden.

Hiertegenover staat wel dat in de handleiding voor het opzetten van een gespecialiseerde rechtbank van 2008 de figuur van een ‘dadermanager’ wordt opgenomen.142 Die speelt echter enkel een rol wanneer een dader als straf of als deel van een straf wordt onderworpen aan een daderprogramma. De dadermanager moet erop toekijken of de dader van huiselijk geweld werkelijk de lessen uit het programma volgt. Doet de dader dit niet, dan zal de dadermanager ervoor zorgen dat de zaak weer voor de rechter wordt gebracht. Tot hiertoe is het nog niet duidelijk of er van deze figuur ook effectief gebruik wordt gemaakt, en of deze enig effect heeft op het door daders naleven van het hen opgelegde daderprogramma. Het introduceren van deze figuur is alleszins een stap in de goede richting.

In het pilootproject in Croydon, waar men de eerste geïntegreerde rechtbank voor huiselijk geweld in het Verenigd Koninkrijk heeft geïnstalleerd, wordt het nakomen van bevelen en geboden die door de rechtbank aan de dader opgelegd werden, opgevolgd door het houden van speciale hoorzittingen waarop de dader wordt uitgenodigd.143 Deze hoorzittingen worden driemaandelijks gehouden. Dit systeem kan beschouwd worden als een positieve evolutie zowel om de dader verantwoordelijk te stellen voor zijn daden als om een signaal te geven dat huiselijk geweld niet getolereerd wordt. Ook de mensen op het terrein waren het erover eens dat het invoeren van de ‘nalevings’hoorzittingen een meerwaarde betekende voor zowel dader als rechtbank.144 Deze hoorzittingen hebben namelijk een educatieve rol voor beiden: de dader krijgt feedback en de rechters leren welke straffen wel of niet werken op het terrein. Dit systeem staat nog niet op punt in de louter strafrechtelijk gespecialiseerde rechtbanken voor

141

Zie o.m. M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 14 en 100-101, 118. 142 HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 59. 143 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, November 2008, 39. 144 M. BURTON, A. ROBINSON, J. TREDIDGA EN C. VALLELY, Evaluation of Domestic Violence Pilot Sites at Caerphilly (Gwent) and Croydon 2004/5: Final Report, Crown Prosecution Service, 2005, 75.

45

huiselijk geweld, maar na evaluatie met een positief resultaat in Croydon behoort dit wel tot de mogelijkheden. Dit kan de hele procedure alleen maar ten goede komen.

Men zou er wel voor moeten zorgen dat er een stevige wettelijke basis komt om daders te verplichten om die hoorzittingen bij te wonen145, want dat is nu nog niet het geval. Het enige wat rechters nu kunnen doen is daders uitnodigen en hopen dat deze komen opdagen.

2. Het geïntegreerd model Een belangrijk probleem bij afzonderlijke rechtbanken die ofwel de civiele ofwel de criminele aspecten van een zaak behandelen, is de niet-coördinatie van beslissingen en uitspraken van de verschillende rechters, waardoor het kan gebeuren dat een slachtoffer zonder bescherming valt. Dit kan een gevolg zijn van het gebrek aan het delen van informatie tussen de verschillende instanties. 146

Het louter burgerlijk model biedt aan slachtoffers van geweld de nodige bescherming: maatregelen zoals het opleggen van een omgangsverbod en het voorlopig toekennen van het gebruik van de gezinswoning aan het slachtoffer van het huiselijk geweld zijn mogelijk. Hierbij kan men echter niet overgaan tot het bestraffen van daders of tot het opleggen van een bepaalde therapie. Hiertegenover staat het strafrechtelijk model, dat wel zorgt voor de bestraffing van daders, maar dat zich niet bezighoudt met de burgerlijke aspecten van de zaak, zoals bv. de regeling omtrent het hoederecht over de kinderen.

In Engeland en Wales wordt gebruik gemaakt van het strafrechtelijke model. Hoewel deze vorm van gespecialiseerde rechtbanken voordelen biedt ten opzichte van gewone rechtbanken, blijft het probleem bestaan dat het slachtoffer in sommige gevallen voor dezelfde zaak zowel de burgerlijke als de strafrechter moet aanspreken. Daarnaast is er de kwestie van informatieuitwisseling tussen deze twee instanties. Deze verloopt vaak niet optimaal.147 145

M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, iii. 146 R. FRITZLER EN L. SIMON, “The development of a specialized domestic violence court in Vancouver Washington utilizing innovative judicial paradigms”, University of Missouri Law Review 2001, 139 en R. FRITZLER AND L. SIMON, “Creating a Domestic Violence Court: Combat in the Trenches”, Court Review 2000, 28 en M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 41-42. 147 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 10& 14.

46

Het lijkt erop dat een geïntegreerde burgerlijke rechtbank/strafrechtbank voor huiselijk geweld het beste biedt van beide modellen. De rechter is geïnformeerd over alle aspecten van de zaak van huiselijk geweld en er kunnen consistente maatregelen worden opgelegd. Het vermindert het aantal hoorzittingen, want voor eenzelfde geval moet men niet voor twee verschillende rechtbanken verschijnen en het maximaliseert de beschikbare middelen.148 Deze regeling maakt het voor het slachtoffer gemakkelijker om alle aspecten van de zaak in één keer te laten behandelen. Het slachtoffer moet slechts één instantie aanspreken om op alle vlakken hulp te bekomen. Dit voorkomt elkaar tegensprekende uitspraken van verschillende rechters.149 Sommigen zien echter nadelen in het systeem. B. LEVY150 schrijft dat rechters hun beslissingen moeten steunen op bewijzen die aangebracht worden in een zaak en niet op kennis die ze halen uit een vorige of gelijklopende zaak. Door één rechter per familie te hebben kan een rechter teveel weten over de familiegeschiedenis, wat het maken van zijn beslissingen niet noodzakelijk ten goede komt. LEVY vreest dus voor de objectiviteit van de rechter.

Meestal wordt een geïntegreerde rechtbank, door het toevoegen van burgerlijke aspecten, verdergebouwd op een reeds bestaand strafrechtelijk model.151 Het is dus niet zo dat de zaken plots worden samengesmolten tot één geheel. De rechters behandelen alle aspecten van de zaak, maar ze behandelen die aspecten afzonderlijk. Dat kan zijn voor dezelfde rechter op dezelfde dag, maar de zaken zullen niet samengevoegd worden.152

Hoewel men in het Verenigd Koninkrijk oorspronkelijk gestart is met het opzetten van gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld binnen het strafrechtssysteem en men hier

En HMIC EN HMCPSI, Violence at Home: Joint Thematic Review of the Investigation and Prosecution of Cases Involving Domestic Violence Cases, National Centre for Police Excellence, Centrex, 2004, 110. 148 J.S. KAYE, The State of the Judiciary, Albany, NY, New York 2003, 4. 149 R. FRITZLER EN L. SIMON, “The development of a specialized domestic violence court in Vancouver Washington utilizing innovative judicial paradigms”, University of Missouri Law Review 2001, 139; R. FRITZLER AND L. SIMON, “Creating a Domestic Violence Court: Combat in the Trenches”, Court Review 2000, 28 en M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 41-42. 150 B. LEVY, “The Pros and Cons of the Integrated Domestic Violence Court”, Westchester Now 2002, 3. 151 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, 3. 152 L. ALDRICH, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, 28.

47

nu nog steeds gebruik van maakt153, heeft men ingezien dat er aan het louter strafrechtelijk systeem bepaalde beperkingen zijn. Daarom is men in 2006 gestart met een pilootproject, waarin, naar Amerikaans voorbeeld, de burgerlijke en strafrechtelijke aspecten van een geval van huiselijk geweld samen behandeld worden. Deze geïntegreerde rechtbank bevindt zich in Croydon en werd opgericht in oktober 2006154. Doel van deze rechtbank was te werken volgens het principe: ‘een familie, één rechter’ of ‘één familie, één gerechtelijk team’155. Men wil op meer efficiënte manier informatie uitwisselen om zo veilige en goede beslissingen te nemen.

Bij het in Engeland en Wales verderbouwen op expertise over geïntegreerde rechtbanken uit de V.S., moet men wel rekening houden met de verschillende contexten. Niet alleen is er in de V.S. geen wetgeving, die belet dat men hoorzittingen houdt over strafrechtelijke aanklachten nadat er uitspraken zijn geweest op burgerlijk gebied, maar er wordt daar ook frequent gebruik gemaakt van het systeem van ‘plea bargaining’ wat ervoor zorgt dat er in de praktijk maar weinig rechtszaken zijn.156

Wanneer er nu in Croydon in een bestaande rechtbank een zaak van huiselijk geweld wordt voorgelegd en er zijn overlappende procedures met een andere rechtbank waarin dezelfde partijen moeten verschijnen, dan moet de zaak getransfereerd worden naar de geïntegreerde rechtbank. De geïntegreerde rechtbank moet eerst een uitspraak doen over het strafrechtelijke gedeelte voor ze kan overgaan tot de burgerlijke vorderingen.157

Het geïntegreerde model in Croydon werd voorafgegaan door een gespecialiseerde strafrechtbank voor huiselijk geweld, zodat de nieuwe rechtbank toch enigszins kon verderbouwen op de tot dan toe reeds vergaarde expertise. In 2008 werd een evaluatie gepubliceerd over deze rechtbank waarin besproken wordt of dit geïntegreerde model meer voordelen biedt dan het strafrechtelijke model. Men wou nagaan of deze geïntegreerde aanpak van huiselijk geweld ook in het Verenigd Koninkrijk ingevoerd zou kunnen worden. Er moet wel bij opgemerkt worden dat er tijdens de periode waarin het onderzoek werd verricht (18 153

Check of ook alle nieuwe rbn strafrechtelijk zijn. HMCS, Domestic Violence Branch Newsletter, june 2008, 3. 155 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, November 2008, 51p. 156 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, November 2008, 4. 157 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, November 2008, 5-6. 154

48

maanden), er maar 5 zaken behandeld werden door de geïntegreerde rechtbank voor huiselijk geweld. Dit deed de vraag rijzen of er in Engeland wel nood is aan een dergelijke rechtbank. Het is nog te vroeg om daar nu een uitspraak over te doen.

V. Het Belgische beleid inzake partnergeweld 1. Inleiding In België bestaan er tal van initiatieven om partnergeweld aan te pakken. Hieronder worden de belangrijkste besproken. Daarnaast bestaan er nog andere maatregelen. Deze zijn terug te vinden in de richtlijn voor politiediensten; de Kadernota Integrale Veiligheid; het Ministerieel Besluit van 15 januari 2007 met betrekking tot strategische veiligheids-en preventieplannen 2007-2010, op basis waarvan verschillende steden en gemeenten preventie-initiatieven hebben ontwikkeld; de Omzendbrief van 7 juli 2006 betreffende de aanpak van intrafamiliaal geweld door de CAW’s; de beleidsverklaring 2006 van de Minister van Justitie; het Nationaal Veiligheidsplan 2008-2011, dat intrafamiliaal geweld als één van de prioritaire geweldmisdrijven vermeldt en de zonale veiligheidsplannen 2009-2012, waarin intrafamiliaal geweld vaak vermeld wordt als een prioriteit of een aandachtspunt.158

2. Beleidsinstrumenten om partnergeweld te bestrijden A. Nationaal Actieplan inzake Partnergeweld In 2001 werd het eerste nationaal actieplan tegen geweld op vrouwen opgesteld in België, geldend voor de periode 2001-2003. Het had betrekking op zowel partnergeweld en seksueel geweld, als op geweld op het werk en de strijd tegen mensenhandel. Alle acties inzake de strijd tegen het geweld op vrouwen werden in dit plan gecoördineerd. Op basis van de informatie uit de evaluatie van dit plan werd een nieuw actieplan opgesteld voor de periode 2004-2007. In tegenstelling tot het eerste plan is dit laatste enkel gericht op partnergeweld. Dit actieplan kwam tot stand als gevolg van de samenwerking tussen de ministers van Gelijke Kansen, Volksgezondheid, Binnenlandse Zaken en Justitie. Het plan werd in 2006 zodanig aangepast dat ook de gemeenschappen en de gewesten erin betrokken werden.159

Het nationale actieplan wordt gecoördineerd door het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen door middel van interdepartementale vergaderingen met de 158

E. BECKERS EN W. BRUGGENMAN, “Intrafamiliaal geweld: tussen droom en werkelijkheid” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald, 2008, 6. 159 BELGISCHE OVERHEID, Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2008-2009, 1.

49

administraties van de verantwoordelijke ministers. Het uitgewerkt op basis van zes grote strategische doelstellingen: sensibilisering, opleiding en vorming, preventie, opvang en bescherming van slachtoffers, repressieve en andere maatregelen en evaluatie. Op basis van deze pijlers ondernemen de actoren initiatieven om de strijd tegen partnergeweld aan te gaan. Het plan 2004-2007 bevat per doelstelling een overzicht van de maatregelen die per overheidsdepartement genomen zouden moeten worden om efficiënt de strijd tegen partnergeweld aan te gaan. Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen krijgt de opdracht om enerzijds te zorgen voor de coördinatie en de informatie-uitwisseling omtrent het geheel van maatregelen en anderzijds moet zij de concrete uitwerking van deze acties opvolgen.160 Het plan 2004-2007 werd opgevolgd door een actieplan voor de jaren 2008 en 2009 en zal in het bijzonder waken over een grotere efficiëntie en coherentie van de acties door te zorgen voor een goede coördinatie van de betrokken instanties en structuren. Dit wil men bereiken door de ontwikkeling van samenwerkingsprotocollen tussen de verschillende diensten die zich bezighouden met partnergeweld. Daarnaast wil men bestaande acties duurzaam maken en proefprojecten uitbreiden naar gans het terrein. Het plan wil de uitwisseling van ervaringen versterken en voorzien in opleidingen gedurende de volledige loopbaan. Tot slot wil het de bevolking sensibiliseren en informeren met betrekking tot het bestaan van partnergeweld. Het plan geeft eveneens aan dat het voor instrumenten wil zorgen om het plan op te volgen161 en dat het de acties uit het plan wil evalueren. Daarenboven stelt het plan dat gezorgd moet worden voor een passend wettelijk kader om de uit te voeren acties te omkaderen.162

B. Wet Partnergeweld I De indieners van het wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen163 willen aan de beloften die in Beijing gemaakt werden, tegemoet komen. Dit heeft geleid tot de wet van 24 november 1997 om het geweld tussen partners tegen te gaan. Deze wet voorziet vier maatregelen om slachtoffers van huiselijk geweld beter te beschermen. Er wordt voorzien in een strafverzwaring in geval van partnergeweld (wat nu terug te vinden is in het tweede lid van art. 410 Strafwetboek); de automatische strafvermindering voor fysiek geweld gepleegd bij betrapping van de partner op overspel, terug te vinden in artikel 413 Strafwetboek, wordt 160

BELGISCHE OVERHEID, Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2004-2007, 4-5. Zoals onderzoek naar gendergerelateerd fysiek, seksueel en psychisch geweld. 162 BELGISCHE OVERHEID, Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2008-2009, 7-8. 163 Sic. 161

50

opgeheven; er komt een uitbreiding van de bevoegdheden van de procureur des Konings in gevallen van partnergeweld gepleegd in de gezinswoning (artikel 46 wetboek van strafvordering) en bepaalde instellingen van openbaar nut en verenigingen krijgen de bevoegdheid om in rechte op te treden in rechtsgedingen met betrekking tot partnergeweld (artikel 7 van de wet partnergeweld).164

B.1. Art 410, lid 2 Strafwetboek Door de invoering van de verzwarende omstandigheid ingeval van partnergeweld wilden de indieners de duidelijke erkenning in het strafrecht, dat de normatieve bron vormt voor het bepalen en het beschermen van de fundamentele waarden waarop onze maatschappij is gegrondvest, dat geweld tussen echtgenoten door de maatschappij wordt afgekeurd. De memorie van toelichting benadrukt de grote symbolische waarde van deze bepaling.165

Artikel 410 lid 1 en 2 van het Strafwetboek luiden nu: “Indien de schuldige, in de gevallen omschreven in de artikelen 398 tot 405, de misdaad of het wanbedrijf pleegt tegen zijn vader, moeder of andere bloedverwanten in de opgaande lijn, wordt de minimumstraf bedoeld in die artikelen verdubbeld in geval van gevangenisstraf en met twee jaar verhoogd in geval van opsluiting. Het zelfde geldt ook ingeval de schuldige de misdaad of het wanbedrijf heeft gepleegd tegen zijn echtgenoot of de persoon met wie hij samenleeft of samengeleefd heeft en een duurzame affectieve en seksuele relatie heeft of gehad heeft.” De partnerrelatie wordt gezien als een verzwarende omstandigheid in geval van opzettelijke slagen en verwondingen die al dan niet een (ongeneeslijke) ziekte, een tijdelijke of permanente arbeidsongeschiktheid, het verlies van het gebruik van een orgaan of een zware verminking tot gevolg hebben. Hetzelfde geldt voor opzettelijke slagen en verwondingen toegediend zonder het oogmerk om te doden, maar die toch de dood veroorzaken en voor de opzettelijke toediening van dodelijke of schadelijke stoffen die een ongeneeslijke ziekte, een tijdelijke of permanente arbeidsongeschiktheid, het verlies van het gebruik van een orgaan of de dood tot gevolg hebben. De oorspronkelijk vastgestelde minimumstraf wordt in

164

L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 18. 165 Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 1995-1996, 1269/1, 5. en L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 19.

51

bovenstaande gevallen in geval van gevangenisstraf verdubbeld en in geval van opsluiting met twee jaar verhoogd.166

Hier worden meteen enkele lacunes duidelijk. Een slachtoffer van partnergeweld krijgt een betere bescherming in al de bovenstaande gevallen, maar partnergeweld omsluit een veel ruimere categorie van daden gepleegd op het slachtoffer, zoals psychologisch geweld waaronder beledigingen en bedreigingen vallen, seksueel geweld, stalking, misbruik maken van de afhankelijkheid van het slachtoffer, enz. Artikel 410 lid 2 strafwetboek is daarenboven niet van toepassing in geval van moord, doodslag167, vergiftiging168 en onopzettelijk slagen en verwondingen of doding gepleegd tussen partners en ex-partners.169

Het slachtoffer dat bescherming krijgt, moet de echtgenoot of echtgenote zijn van de dader of moet een persoon zijn met wie de dader samenleeft of samengeleefd heeft en waarmee hij of zij een duurzame affectieve en seksuele band mee heeft gehad. De criteria op basis waarvan niet-gehuwden als partners beschouwd worden zijn cumulatief. Ze moeten enerzijds duurzame affectieve en seksuele relaties hebben of gehad hebben en anderzijds moeten ze samenleven of samengeleefd hebben. Is er dus geweld tussen personen die samenleven, maar geen duurzame affectieve en seksuele relatie hebben of geweld tussen personen die een affectieve en seksuele relatie hebben, maar niet samenleven, dan geldt de strafverzwaring niet.170 Het begrip ‘samenleven’ wordt door de wetgever nergens gedefinieerd. Aan de hand van de parlementaire voorbereiding lijkt het dat men ervan uit moet gaan dat dit slaat op feitelijke samenwoning,

waarbij

de

twee

personen

een

gemeenschappelijk

leven

leiden.

Gelegenheidspartners, waarmee zowel eenmalige gelegenheidspartners als minnaars als personen in een L.A.T.-relatie bedoeld worden, leiden geen gemeenschappelijk leven en vallen dus niet onder het toepassingsgebied van de wet. In de parlementaire voorbereidingen wordt gesteld dat strafverzwaring in deze gevallen niet nodig is, aangezien beide partners bij

166

F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 164-166. 167 Doden met het oogmerk om te doden, zonder voorbedachte rade. 168 Doodslag door middel van de toediening van bepaalde stoffen. 169 F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004,164-166. 170 L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 20.

52

problemen elk een eigen woning hebben.171 De vraag kan hier gesteld worden in welke mate het wenselijk is het moreel laakbare karakter van bepaalde daden, namelijk het geweld tegen de partner, te gaan afmeten aan het feit of het slachtoffer een eigen woonplaats heeft. Een L.A.T.-relatie is ook een duurzame affectieve en seksuele relatie waarin er een patroon van geweld kan ontstaan. Geweld tegen de partner in deze gevallen minder zwaar bestraffen, druist in tegen alle logica. Wat er moet verstaan worden onder ‘duurzame en affectieve seksuele relatie’ wordt evenmin verduidelijkt. Het bewijs leveren van een seksuele relatie zou wel eens zeer moeilijk kunnen zijn. Wat betreft de duurzaamheid van de relatie moet men niet enkel kijken naar de duur, maar eveneens naar de bedoeling van de partijen om een duurzaam gemeenschappelijk leven uit te bouwen. Op die manier wordt ook bescherming geboden aan slachtoffers van geweld in prille relaties.172 De leeftijd van de partners is irrelevant, evenals het geslacht van slachtoffer en dader.173 De wetgever heeft geopteerd voor een sekseneutrale tekst, aangezien het geweld kan uitgeoefend worden door elk van beide partners174

175

, hoewel uit onderzoek blijkt dat de overgrote

meerderheid van de slachtoffers van partnergeweld vrouwen zijn. Toch zijn er ook mannelijke slachtoffers en is er geen enkele reden om hen uit het toepassingsgebied van de wet uit te sluiten176.

171

L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 20 en Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 19951996, 1-269/4, 10 en Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 1995-1996, 1-269/1, 9. 172 L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 21 en Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 19951996, 1-269/9, 4 en Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 1995-1996, 1-269/9, 2. 173 Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 1995-1996, 949/5, 18. 174 L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 21. 175 De strafverzwaring geldt logischerwijze zowel voor hetero- als homoseksuele koppels. Uit BREMS, E., “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld.” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 201. 176 E. BREMS, “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld.” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 200.

53

B.2. De opheffing van artikel 413 Sw. Artikel 413 van het strafwetboek luidde: “Doodslag, verwondingen en slagen zijn verschoonbaar, indien de misdaad of het wanbedrijf gepleegd wordt door een van de echtgenoten op de andere echtgenoot en zijn medeplichtige, op het ogenblik dat hij hen op heterdaad betrapt op overspel.” Deze verschoningsgrond dateert uit een tijd en maatschappij waarin overspel een misdrijf was en de huwelijkstrouw belangrijker werd geacht dan het recht op fysieke integriteit. Overspel is al sinds geruime tijd geen misdrijf meer en de maatschappij is zo geëvolueerd dat aan het recht op fysieke integriteit, mede door het erkennen van de mensenrechten, ook binnen een relatie steeds meer belang wordt gehecht.177

Deze opheffing kan alleen maar toegejuicht worden, maar deze stap vooruit door de wetgever betekent niet noodzakelijk dat de strafrechter zal volgen. Die kan in een concreet geval van betrapping op overspel, waarbij door de betrapper geweld gebruikt wordt, nog steeds gebruik maken van de strafverminderende verschoningsgrond van art 411 Sw.178 Hierin wordt bepaald dat doodslag en slagen en verwondingen verschoonbaar zijn indien zij onmiddellijk worden uitgelokt door zware gewelddaden tegen personen gepleegd. Dit laatste criterium wordt door de rechtspraak zeer soepel geïnterpreteerd, waardoor ook overspel eronder kan vallen.

179

Bovendien is er nog de figuur van de onweerstaanbare dwang, waardoor de geweldpleger zelfs vrijgesproken kan worden.180 Daarnaast kan de strafrechter, in geval van betrapping op overspel, dat gevolgd wordt door fysiek geweld vanwege de bedrogen partner, steeds verzachtende omstandigheden in acht nemen.

B.3. Wijziging van bepaalde regels van strafprocesrecht. Naast deze wijzigingen aan het materieel strafrecht, werden er enkele procedurewijzigingen doorgevoerd, om zo partnergeweld gemakkelijker te kunnen opsporen en vaststellen.181 Het bleek namelijk dat in geval van partnergeweld de politie zich al te vaak beriep op de onschendbaarheid van de woning en zelden een woning binnendrong waar gewelddaden 177

L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 22. 178 P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, 281. 179 F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 172. 180 E. BREMS, “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld.” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 202. 181 E. BREMS, “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld.” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 202.

54

werden gepleegd. Bovendien kon de dader, buiten betrapping op heterdaad, niet gearresteerd worden, behalve na een beslissing van de procureur des Konings. Aan artikel 46 van het wetboek van strafvordering werd daarom een 2de element toegevoegd, zodat het nu als volgt luidt: 182

“De bevoegdheden, hierboven aan de procureur des Konings toegekend voor de gevallen van ontdekking op heterdaad, bestaan ook in alle gevallen waarin een misdaad of een wanbedrijf, zelfs al is het niet op heterdaad ontdekt, gepleegd is binnen een huis, en de procureur des Konings verzocht wordt het misdrijf vast te stellen door: 1° het hoofd van dat huis; 2° het slachtoffer van het strafbaar feit, wanneer dat strafbaar feit genoemd wordt in de artikelen 398 tot 405 van het Strafwetboek en de vermoedelijke pleger van het strafbaar feit de echtgenoot van het slachtoffer is of de persoon met wie hij of zij samenleeft en een duurzame affectieve en seksuele relatie heeft.” De procureur des Konings en zijn hulpofficieren183 hebben op grond van deze bepaling dezelfde ruime bevoegdheden als bij ontdekking op heterdaad en wanneer een misdrijf gepleegd is in een huis en het hoofd van dit huis verzoekt om de vaststelling van het misdrijf.184 De Wet Partnergeweld I voert artikel 46, 2° Sv. in waardoor slachtoffers van opzettelijke slagen en verwondingen aan de procureur des Konings of zijn hulpofficieren kunnen vragen om het misdrijf vast te stellen, op voorwaarde dat het misdrijf in een huis werd gepleegd en de dader van het geweld de echtgenoot of partner van het slachtoffer is. Het doel van deze nieuwe regel is zowel om de vaststelling van bepaalde vormen van partnergeweld gepleegd in een huis als om de arrestatie van de dader te vergemakkelijken. Politie en parket zouden zo sneller en efficiënter moeten kunnen ingrijpen wanneer er tussen echtgenoten of partners conflicten ontstaan die dreigen te escaleren. Om een beroep te kunnen doen op dit artikel moet cumulatief aan een aantal voorwaarden voldaan zijn. Het slachtoffer kan enkel de hulp van de procureur des Konings en zijn hulpofficieren inroepen voor feiten die gekwalificeerd kunnen worden als slagen en verwondingen in de zin van de artikelen 398 tot 182

L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 23; Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 19951996, 1-269/4, 21. 183 Artikel 46 iuncto artikel 49 van het wetboek van strafvordering. Art. 49 Sv. luidt als volgt: In de gevallen van ontdekking op heterdaad of in de gevallen van (verzoek bedoeld in artikel 46), maken zij de processen-verbaal op, nemen de verklaringen van de getuigen op, doen de bezichtigingen en de andere handelingen die in de bedoelde gevallen tot de bevoegdheid van de procureur des Konings behoren, een en ander in de vorm en volgens de regels gesteld in het hoofdstuk Procureur des Konings. 184 E. BREMS, “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld.” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 202.

55

405 van het strafwetboek185. Daarbovenop moet het slachtoffer de echtgenoot/echtgenote of partner zijn van de dader. Ex-echtgenoten of ex-partners komen dus niet in aanmerking.186 Als laatste moet het verzoek om het misdrijf vast te stellen uitgaan van het slachtoffer en niet van een derde.187

De bijzondere bevoegdheden die de procureur des Konings en zijn hulpofficieren verkrijgen betreffen de mogelijkheid om de verdachte te arresteren en om een huiszoeking te doen in de woning waar het partnergeweld heeft plaatsgevonden188. Hiervoor is noch de toestemming van de bewoner noch een rechterlijk bevel vereist.189 Daarenboven geldt het verbod om tussen 9 uur ’s avonds en 5 uur ’s morgens huiszoekingen uit te voeren niet indien het slachtoffer van partnergeweld om de huiszoeking verzoekt of daarin toestemt.190 191

B.4. Mogelijkheid voor bepaalde verenigingen en instellingen van openbaar nut om een rechtsvordering in te stellen. Artikel 7 van de Wet Partnergeweld geeft aan bepaalde verenigingen en instellingen van openbaar nut de mogelijkheid met instemming van het slachtoffer op te treden in strafrechtsgedingen betreffende partnergeweld. De bedoeling hiervan is de dader voor de rechter te brengen, maar de confrontatie in de rechtszaal tussen dader en slachtoffer te vermijden. Op deze manier wil de wetgever vermijden dat een slachtoffer geen klacht indient of zijn klacht weer intrekt. Door aan bepaalde organisaties het recht toe te kennen gerechtelijke stappen te ondernemen tegen inbreuken op de Wet Partnergeweld, hoopte de

185

Opzettelijke slagen en verwondingen die al dan niet een (ongeneeslijke) ziekte, een tijdelijke of permanente arbeidsongeschiktheid, het verlies van het gebruik van een orgaan of een zware verminking tot gevolg hebben; opzettelijke slagen en verwondingen toegediend zonder het oogmerk om te doden, maar die toch de dood veroorzaken; opzettelijke toediening van dodelijke of schadelijke stoffen die een ongeneeslijke ziekte, een tijdelijke of permanente arbeidsongeschiktheid, het verlies van het gebruik van een orgaan of de dood tot gevolg hebben. 186 F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 173-174. 187 P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, 282. 188 Dit is niet noodzakelijk de woon- en/of verblijfplaats van één van de partners of beide. Het kan gaan om een hotelkamer, vakantiewoning, woning toebehorende aan een derde waar er geweld heeft plaatsgevonden. Uit C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997 ertoe strekkende het geweld tussen partners tegen te gaan: een schoolvoorbeeld van hedendaagse wetgeving?” R.W. 1998-1999, 1065-1066. 189 E. BREMS, “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld.” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 203. 190 Art. 1 en 1 bis van de Wet van 7 juni 1969 tot vaststelling van de tijd gedurende welke geen opsporing ten huize of huiszoeking mag worden verricht. 191 F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 175.

56

wetgever de seponering van klachten tegen te gaan192 en voor een betere ondersteuning van slachtoffers te zorgen.

Enkel instellingen van openbaar nut en verenigingen die statutair tot doel hebben geweld tussen partners te voorkomen en hulp te bieden aan slachtoffers van partnergeweld kunnen van dit recht gebruik maken. Het gaat hier bijvoorbeeld om vluchthuizen of organisaties die slachtoffers van mishandeling opvangen, maar ook instanties die zich in geval van geweld tot beide partners richten.193 De instellingen moeten op het ogenblik van de feiten ten minste vijf jaar rechtspersoonlijkheid bezitten. De betrokken instellingen mogen slechts in rechte optreden wanneer het slachtoffer daarmee instemt. Bovendien mag het slachtoffer op ieder ogenblik zijn instemming intrekken, waardoor de vereniging of de instelling niet langer in rechte kan optreden.194

Wat de precieze inhoud van dit vorderingsrecht is, is door de wetgever niet duidelijk gemaakt. Het lijkt erop dat hij aan de betrokken verenigingen een recht heeft toegekend om in eigen naam en voor eigen rekening op te treden. Dit betekent dat de verenigingen en instellingen geen vordering in naam van het slachtoffer kunnen instellen en aangezien ze voor eigen rekening handelen, zal er voor de verenigingen geen mogelijkheid zijn om een schadevergoeding te vorderen.195

Tegenstanders van dit systeem stellen zich de vraag of deze oplossing niet tot aanzienlijke problemen zal leiden als deze manier van procederen een algemene trend wordt. Ze opperen dat het meer aangewezen zou zijn om de werking van het openbaar ministerie te verbeteren, dan te strafvordering de ‘privatiseren’ door het toekennen van vorderingsrechten aan bepaalde instellingen of verenigingen.196 Het toekennen van een vorderingsrecht aan bepaalde verenigingen zou ertoe kunnen leiden dat het openbaar ministerie zaken, die niet door een vereniging worden ingeleid, als minder belangrijk gaat beschouwen en sneller overgaat tot het

192

Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 1995-1996, 1269/1, 8-9. 193 De vraag rijst of dit niet strijdig is met het optreden in rechte voor één partner. 194 L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 28-29. 195 L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 30. 196 P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, 284.

57

seponeren van die zaken.197 Deze bepaling zou voor slachtoffers van huiselijk geweld dan het omgekeerde van het beoogde effect hebben. Als ze geen steun van een organisatie krijgen/wensen in hun procedure, zullen ze in de kou achterblijven. Voorstanders van het systeem wijzen erop dat het slachtoffer zich gesteund weet dankzij de aanwezigheid van een instelling of vereniging.

C. Wet Partnergeweld II De wet van 28 januari 2003198, hierna Wet Partnergeweld II genoemd, maakt deel uit van het federaal actieplan over geweld tegen vrouwen.199 Deze wet kwam er nadat werd vastgesteld dat het in de meeste gevallen van partnergeweld aan het slachtoffer is om de woning te verlaten. De vice-eerste minister, de minister van werkgelegenheid en gelijkekansenbeleid en de minister van justitie beslisten met deze wet iets aan deze problematiek te doen.200

C.1. Aanvulling van artikel 410 Sw. De eerste wijziging wordt doorgevoerd op strafrechtelijk gebied. Het tweede lid van artikel 410 strafwetboek wordt op zodanige wijze aangevuld dat de maximumstraf in geval van opzettelijke slagen en verwondingen wordt verdubbeld. Dit heeft niet zozeer de bedoeling om de dader strenger te bestraffen, maar wel om de wet voorlopige hechtenis van toepassing te maken.201 Door de strafverzwaring wordt het voor de onderzoeksrechter immers mogelijk om een aanhoudingsbevel te verlenen zodat de dader van het huiselijk geweld onmiddellijk uit de gezinswoning verwijderd kan worden.202 Dit biedt een grotere bescherming aan het slachtoffer.

197

L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 26. 198 Voluit genoemd: wet tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het Strafwetboek. 199 Meer informatie over dit plan: zie supra. 200 Wetsontwerp tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het strafwetboek, Parl.St., Kamer 2002, 1693/001, 1-2. 201 Artikel 16 § 1 van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis bepaalt nl. dat een aanhoudingsbevel slechts verleend kan worden in geval van volstrekte noodzakelijkheid voor de openbare veiligheid en wanneer op de feiten een correctionele hoofdgevangenisstraf van een jaar of meer staat. Uit F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 165. 202 F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 165.

58

C.2. Toewijzing van het genot van de verblijfplaats De tweede wijziging is er één op burgerrechtelijk gebied. Artikel 223 dat voorziet in de mogelijkheid om de vrederechter dringende en voorlopige maatregelen te laten bevelen in geval één der echtgenoten grovelijk zijn plicht verzuimt of indien de verstandhouding tussen hen ernstig verstoord is, wordt aangevuld met een nieuw tweede lid. Ingeval een echtgenoot zich tegenover de andere schuldig maakt aan verkrachting, opzettelijke slagen en verwondingen203, het (pogen tot) toedienen van stoffen die de dood kunnen veroorzaken of de gezondheid zwaar kunnen schaden, dan wel de poging tot verkrachting, doodslag zonder voorbedachten rade, moord of vergiftiging204, zal de echtgenoot die het slachtoffer van deze gewelddaden is, het genot toegewezen krijgen van de echtelijke verblijfplaats indien hij hierom verzoekt. Ook ernstige aanwijzingen van één van voornoemde daden zijn voldoende om het genot van de verblijfplaats toegewezen te krijgen. Dit vormt een versoepeling van de bewijsregels voor het slachtoffer. Het is dus niet vereist dat de feiten tot een strafrechtelijke veroordeling hebben geleid of dat er met betrekking tot deze feiten een strafrechtelijk onderzoek wordt gevoerd of een klacht werd ingediend. Het slachtoffer dient evenmin het bewijs te leveren van de feiten. Aantonen dat er ernstige aanwijzingen van partnergeweld zijn volstaat.205 De eenzijdige verklaring van het slachtoffer zal weliswaar niet volstaan. Als deze verklaring neergelegd wordt in een proces-verbaal en wordt aangevuld met medische attesten die de versie van het slachtoffer ondersteunen, heeft men wel te maken met ernstige aanwijzingen.206 Uiteindelijk moet de rechter bepalen of de aanwijzingen als voldoende ernstig kunnen worden beschouwd.207

De rechter kan de toewijzing van het genot van de verblijfplaats aan het slachtoffer echter weigeren in uitzonderlijke omstandigheden. Wat er onder deze uitzonderlijke omstandigheden dient verstaan te worden, heeft de wetgever open gelaten. Het is aan de rechtspraak om dit begrip in te vullen.208 Het risico bestaat hier dat de bescherming die door de wetgever geboden wordt, weer uitgehold wordt door de rechtspraak, door een al te ruime interpretatie

203

Met al dan niet arbeidsongeschiktheid, een ongeneeslijke ziekte, het volledig verlies van het gebruik van een orgaan of een zware verminking tot gevolg. 204 G. VERSCHELDEN, “Slachtoffer partnergeweld krijgt bij voorkeur gezinswoning toegewezen”, Juristenkrant 2003, 11. 205 F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 181. 206 H. VANBOCKRIJCK, “De wet partnergeweld getoetst aan de praktijk.”, E.J. 2004/3, 45. 207 H. VANBOCKRIJCK, “De wet partnergeweld getoetst aan de praktijk.”, E.J. 2004/3, 45. 208 J.-E. BEERNAERT, “Premier commentaires de la loi du 28 janvier 2003.”, Divorce 2003/3, 38.

59

van het begrip uitzonderlijke omstandigheden.209 Alleszins moet de rechter die het genot van de woning niet toewijst aan de echtgenoot die hierom verzoekt, zijn beslissing op dit punt uitdrukkelijk motiveren. Uit de parlementaire voorbereidingen blijkt dat uitzonderlijke omstandigheden bijvoorbeeld kunnen zijn: toewijzing van de woning aan de andere echtgenoot in het belang van de kinderen of als de echtgenoot-geweldenaar een beroepsactiviteit uitoefent in de woning, kan de toewijzing aan hem in het belang zijn van de kinderen in het gezin, aangezien zijn verwijdering uit de gezinswoning een belangrijke weerslag op het gezinsinkomen kan hebben en op de eventuele kinderen, aldus de wetgever.210

Deze regeling is van toepassing op gehuwden, ongeacht hun huwelijksvermogensstelsel en de wetgever heeft in artikel 1479 Burgerlijk Wetboek een zelfde bepaling voor wettelijk samenwonenden voorzien. Ook zij kunnen, indien hun verstandhouding ernstig verstoord is, aan de vrederechter ingeval van de hierboven opgesomde gevallen van partnergeweld, de toewijzing van het genot van de gemeenschappelijke verblijfplaats vragen.

Feitelijk

samenwonende slachtoffers

van

partnergeweld

genieten

geen

bijzondere

bescherming.

In artikel 1280 van het gerechtelijk wetboek wordt een nieuw lid ingevoerd, waardoor ook de rechter, rechtsprekend in kort geding, in het kader van de echtscheidingsprocedure, dezelfde mogelijkheid krijgt als de vrederechter bij artikel 223 en 1479 burgerlijk wetboek. Hij kan bij wijze van voorlopige maatregel het genot van de echtelijke verblijfplaats toekennen aan de slachtoffer van partnergeweld, behoudens uitzonderlijke omstandigheden. Hier volstaan eveneens ernstige aanwijzingen van partnergeweld.

209

H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het strafwetboek.”, E.J. 2003/6, 88. 210 Wetsontwerp tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het strafwetboek, Parl.St., Senaat 2002-2003, 2-1326/3, p. 8-9.

60

C.3. Definitieve toewijzing van de gezinswoning na echtscheiding Bij echtscheiding kan elk van de echtgenoten in de loop van de vereffeningsprocedure aan de rechter vragen dat de gezinswoning en het huisraad bij voorkeur aan hem of haar wordt toegewezen. Artikel 1447, lid 2 B.W.

211

bepaalde dat de rechter deze preferentiële goederen

toewees rekening houdende met de maatschappelijke en gezinsbelangen die erbij betrokken zijn en met de aanwezige vergoedings- of vorderingsrechten van de andere echtgenoot. De Wet Partnergeweld II voert een nieuwigheid in. Het verzoek van het slachtoffer van partnergeweld dat om preferentiële en definitieve toewijzing van de gezinswoning vraagt, moet door de rechter worden ingewilligd, mits betaling van de nodige opleg en behoudens indien er uitzonderlijke omstandigheden bestaan. Voortaan heeft de fout van één van de echtgenoten voorrang op de andere criteria die de rechter in acht zou kunnen nemen bij de toewijzing van de gezinswoning. Voor de definitieve toewijzing van de gezinswoning aan het slachtoffer van partnergeweld is wel vereist dat de echtgenoot-dader veroordeeld is bij een in kracht van gewijsde gegane beslissing of dat de beslissing die de echtscheiding uitspreekt geheel of gedeeltelijk op het partnergeweld gebaseerd is.212 Deze uitzonderingsregel geldt enkel voor de echtgenoten die getrouwd zijn onder een stelsel van gemeenschap van goederen.213

C.4. Evaluatie Deze wet wordt door bepaalde rechtspractici niet op gejuich onthaald. J.-E. BEERNAERT vindt het ongehoord dat partnergeweld voorrang krijgt op andere criteria om over de toewijzing van de gezinswoning bij echtscheiding te beslissen. Hij haalt hierbij als voorbeeld het feit aan dat één van de partners de woning is blijven bezetten na de scheiding. Hij vindt een partner die de woning na de feitelijke scheiding is blijven bezetten meer redenen heeft om die woning toegewezen te krijgen. Dit is juist waartegen de wet het slachtoffer van partnergeweld wil beschermen. Het slachtoffer het recht op toewijzing van de gezinswoning ontzeggen, omdat het na de gewelddaden op een andere plaats zijn onderkomen zocht, zou neerkomen op het bevestigen van het recht van de sterkste. BEERNAERT vraagt zich ook af waarom partnergeweld zwaarder door zou wegen als fout dan bijvoorbeeld overspel, in het geval dat één echtgenoot overspel heeft gepleegd en de andere dit ontdekt en hierop reageert met 211

Nu art 1447, 3 B.W. F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 181-183. 213 Wetsontwerp tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het strafwetboek, Parl.St., Kamer 2001-2002, 1693/001, 7. 212

61

gewelddaden.214 Hoewel de indieners van het wetsvoorstel van de Wet Partnergeweld I met de afschaffing van artikel 413 Sw.215 aan wilden geven dat in onze maatschappij het recht op fysieke integriteit primeert op de echtelijke trouw216, lijkt deze visie zes jaar na datum niet overal onverdeeld ingang te hebben gevonden. Zo heeft ook G. VERSCHELDEN bedenkingen bij de nieuwe Wet Partnergeweld. Volgens hem biedt deze wet enkel soelaas voor de vrouw, niet voor de man en dit op grond van volgende overwegingen, en ik citeer: “Het verschil tussen de seksen inzake geweldpleging is algemeen bekend: mannen zijn beduidend meer dader van fysiek geweld, vrouwen zijn beter thuis in het plegen van psychisch geweld. Met dit laatste houdt de nieuwe wet echter geen rekening.”

217

Wat hieronder verstaan kan worden, ondanks een wel erg ongelukkig geformuleerde en niet erg wetenschappelijk

onderbouwde one-liner,

is

het

feit

dat

de wetgever het

toepassingsgebied van partnergeweld nog steeds te eng definieert in de Wet Partnergeweld. Hierin kan ik mij ook vinden. De nieuwe wet omvat namelijk fysiek geweld, met inbegrip van seksueel geweld, wat al een vooruitgang betekent sinds de Wet Partnergeweld I, maar geen psychologisch geweld. Dat wordt nog steeds niet beschouwd als partnergeweld. De wetgever geeft hiermee aan dat elk begrip omtrent de dynamiek van partnergeweld hem ontbreekt.

D. Omzendbrief nr. COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep. Deze omzendbrief draagt bij tot het verwezenlijken van enkele doelstellingen geformuleerd in het Nationaal Actieplan tegen Partnergeweld. Enerzijds wil men met deze omzendbrief een uniforme definitie van het begrip intrafamiliaal geweld tot stand brengen, om zo een efficiënte identificatie en registratie van dossiers inzake intrafamiliaal geweld mogelijk te maken. Anderzijds wil men –eindelijk– werk maken van de eenvormige identificatie en registratie van dossiers inzake intrafamiliaal geweld door politiediensten en parketten.218 Uit verscheidene wetenschappelijke studies omtrent intrafamiliaal geweld in het algemeen en partnergeweld in het bijzonder, blijkt dat er een acuut gebrek is aan relevante statistische gegevens omtrent deze fenomenen, en dit zowel op het niveau van de politiediensten als op 214

J.-E. BEERNAERT, “Premier commentaires de la loi du 28 janvier 2003.”, Divorce 2003/3, 38. Dat voorzag in een verschoningsgrond voor gewelddaden op een echtgenoot na het plegen van overspel door deze laatste. 216 L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998/2, 22. 217 G. VERSCHELDEN, “Slachtoffer partnergeweld krijgt bij voorkeur gezinswoning toegewezen”, Juristenkrant 2003, 11. 218 Omzendbrief nr. 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende de definitie van het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie van de dossiers door de politiediensten en parketten, 3. 215

62

het niveau van de parketten en rechtbanken. Met deze omzendbrief wil men een instrument construeren voor het uitwerken, het uitvoeren en het opvolgen van een stafrechtelijk beleid op federaal niveau, maar ook op het lokale niveau219. Daarnaast wil men in staat zijn om antwoorden te geven op wetenschappelijke vragen, zodat criminologisch, sociologisch of ander onderzoek naar partnergeweld gevoerd kan worden. Tot slot wil men antwoorden bieden aan de politieke wereld, zodat parlementaire vragen kunnen beantwoord worden en wetten geëvalueerd en/of aangepast kunnen worden. Het ontwikkelen van een definitie van intrafamiliaal geweld past binnen deze doelstellingen.220

Vanaf maart 2006 worden de informaticasystemen van de politiediensten en de parketten aangepast, zodat het mogelijk wordt om op specifieke wijze partnergeweld aan te geven in processen-verbaal221. 222

De omzendbrief geeft de definitie van intrafamiliaal geweld. Deze vorm van geweld is ruimer dan

partnergeweld

alleen,

hij

omvat

bijvoorbeeld

ook

kindermishandeling,

ouderenmishandeling en geweld tussen (stief)broers en (stief)zussen. In de bespreking hieronder zal ik de definitie enkel uitleggen in de mate dat ze relevant is wat betreft partnergeweld. De definitie luidt als volgt:

“ Intrafamiliaal geweld is iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch of economisch geweld tussen leden van eenzelfde familie, ongeacht hun leeftijd”

Als leden van eenzelfde familie worden onder andere beschouwd de echtgenoten of personen die samenwonen of samengewoond hebben en die een duurzame affectieve en seksuele relatie onderhouden of onderhouden hebben. Met samenwonen wordt niet bedoeld dat de betrokken personen doorlopend op hetzelfde adres verblijven of verbleven hebben. Het omvat ook de situatie waarbij mensen die een relatie hebben, maar niet samenwonen, mekaar af en toe in hetzelfde huis ontmoeten. Met geweld bedoelt men alle strafbare gedragingen die door een 219

Rechtsgebieden voor de hoven van beroep en gerechtelijke arrondissementen voor de lagere rechtbanken. Omzendbrief nr. 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende de definitie van het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie van de dossiers door de politiediensten en parketten, 4. 221 Met de formulering ‘intrafamiliaal geweld binnen het koppel’ en het aangeven van de dader-slachtofferrelatie: echtgenoot, ex-echtgenoot, partner, etc. 222 Omzendbrief nr. 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende de definitie van het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie van de dossiers door de politiediensten en parketten, 7-9. 220

63

daad of een verzuim schade berokkenen aan de benadeelde persoon. Dat geweld kan fysiek zijn, zoals opzettelijke slagen en verwondingen; het kan seksueel zijn, zoals aanranding van de eerbaarheid of verkrachting; het kan psychisch zijn, zoals belaging, laster, eerroof en beledigingen; tot slot kan het economisch zijn, waarbij gedacht kan worden aan familieverlating of diefstal tussen echtgenoten. Hiernaast komen alle gedragingen in aanmerking, waarvan, hoewel ze geen misdrijf lijken te zijn, bij de politie of bij het parket aangifte wordt gedaan en die gewoonlijk omschreven worden als ‘familiaal geschil’.223

E. Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep Deze omzendbrief is een gemeenschappelijke omzendbrief van de Minister van Justitie en het College van Procureurs-Generaal betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld. Deze omzendbrief betreft meer bepaald het optreden van de politiediensten en de parketten, maar wil zich niet beperken tot het repressieve terrein. Men beseft dat een multidisciplinaire aanpak moet worden ingevoerd, die berust op een mobilisering van vaardigheden en de ervaring van alle actoren uit de gerechtelijke wereld en de medische, psychologische en sociale middens.224

E.1. Doelstellingen De omzendbrief geeft aan wat de doelstellingen van het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld zijn. In de eerste plaats moet voor elk vastgesteld of aangegeven geval van partnergeweld een passende oplossing worden gevonden, waarbij eerst en vooral het slachtoffer van het geweld wordt beschermd en erkend, vervolgens het strafrechtelijk laakbaar karakter van het gedrag van de dader van het geweld wordt bevestigd en tot slot de rechten van de betrokkene worden geëerbiedigd. Er wordt verwacht dat de reactie van de gerechtelijke en politieoverheden bij partnergeweld blijk geeft van het belang dat zij aan partnergeweld hechten en van hun vastberadenheid om de diverse uitingen ervan te bestrijden, dit met als doel om de bevolking aan te zetten tot een groter wederzijds respect voor de fysieke en psychologische integriteit binnen het koppel.225 De omzendbrief wil daarnaast een 223

Omzendbrief nr. 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende de definitie van het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie van de dossiers door de politiediensten en parketten, 4-6. 224 Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 1. 225 Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 2.

64

eenvormig systeem uitwerken aan de hand waarvan geweldsituaties door de politiediensten en de parketten kunnen worden geïdentificeerd en geregistreerd. Daarenboven worden de minimummaatregelen bepaald die in alle gerechtelijke arrondissementen moeten worden toegepast en wil men bijzondere lokale acties stimuleren. Tot slot reikt men met omzendbrief COL 4/2006 de gerechtelijke en politiediensten de instrumenten en referenties aan waarop zij hun acties kunnen baseren.226 Uit al deze bepalingen valt af te leiden dat men streeft naar een grotere uniformiteit inzake de aanpak van partnergeweld.

E.2. Organisatorische aanpassingen: bijzondere taken voor de procureur des Konings, aanstellen

van

een

referentiemagistraat

en

een

referentieambtenaar

inzake

partnergeweld. De procureur des Konings wijst een referentiemagistraat aan die zich met zaken van partnergeweld bezighoudt. Naar analogie hiermee wijst ook de korpschef van de lokale politie een referentieambtenaar inzake partnergeweld aan. Zowel aan de procureur des Konings, als aan de referentiemagistraat als aan de referentieambtenaren van de politie worden bijzondere opdrachten toevertrouwd. Van de procureur des Konings wordt verwacht dat hij de modaliteiten bepaalt voor het beheer van de dossiers partnergeweld door de magistraten van zijn parket. Hij moet er onder meer voor zorgen dat de magistraten die zich met partnergeweld bezighouden de nodige ervaring opdoen door hen te laten deelnemen aan opleidingen omtrent partnergeweld. Hij wijst de hierboven vermelde referentiemagistraat aan, wiens coördinaten aan de politiediensten worden meegedeeld, met het oog op een vlottere samenwerking tussen politie en parket. Daarnaast moet elke procureur des Konings een actieplan uitwerken om het fenomeen partnergeweld in zijn arrondissement aan te pakken. De referentiemagistraat inzake partnergeweld staat de procureur des Konings bij in deze taken. Bovendien is hij de bevoorrechte gesprekspartner van de politiediensten, het justitiehuis en de openbare diensten die betrokken zijn bij de opvang van slachtoffers en daders van partnergeweld. Dit doet hij door deel te nemen aan vergaderingen van de arrondissementele raad. Daarnaast neemt hij de coördinatie waar van de verwerking van de dossiers omtrent partnergeweld wanneer hij niet zelf alle dossiers behandelt. Tevens komt het toe aan de referentiemagistraat om er zich op gezette tijdstippen van te verzekeren dat deze omzendbrief en het nationaal actieplan bij de politie en de magistraten gekend zijn. Hij moet nagaan of de identificatie en de registratie van de dossiers over partnergeweld door de politiediensten en 226

Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 2.

65

het parket effectief en correct worden toegepast. Tenslotte zorgt hij ervoor dat het parket en de politiediensten over alle nuttige informatie kunnen beschikken omtrent partnergeweld en dit zowel wat betreft het beheer van de dossiers, als wat betreft het inzicht in de achterliggende mechanismen van partnergeweld en de mogelijkheden inzake opvang van daders en slachtoffers. Naast de procureur des Konings en de referentiemagistraat die belast worden met bijzondere taken, is er ook nog de referentieambtenaar van de politie. Deze laatste zorgt ervoor dat omzendbrief COL 4/2006 en het Nationaal Actieplan inzake partnergeweld gekend zijn binnen zijn politiedienst en ziet er op toe dat de onderrichtingen worden toegepast, in het bijzonder deze over de identificatie en registratie van de dossiers partnergeweld. Eveneens verschaft hij politieagenten die met slachtoffers in contact kunnen komen alle nuttige informatie om hen in staat te stellen op gepaste wijze te reageren, zo bezorgt hij hen informatie over psychosociale mechanismen die zich bezig houden met partnergeweld en over mogelijkheden inzake opvang van daders en slachtoffers.227

E.3. Arrondissementeel actieplan inzake partnergeweld Per arrondissement moet er door de procureur des Konings een actieplan worden uitgewerkt. Dit plan moet voltooid zijn tegen 31 december 2006. Het plan bevat minstens de modaliteiten van contactname tussen politie en parket bij partnergeweld, de termijnen voor onderzoek, de manier waarop er zal samengewerkt worden tussen de gerechtelijke overheden, politiediensten en openbare instellingen en privéverenigingen voor opvang van daders en slachtoffers en de identiteit van de referentieambtenaar en –magistraat. Het actieplan moet geconcretiseerd worden door samenwerkingsprotocollen met de openbare instellingen en privéverenigingen die zich bezighouden met de opvang van daders en slachtoffers.228

E.4. Regels voor de uniforme aanpak van situaties van partnergeweld. De omzendbrief bepaalt regels voor de uniforme aanpak van situaties van partnergeweld. Hiermee wil hij een minimumstandaard bieden voor de manier van omgaan met daders en slachtoffers. De circulaire stelt dat het optreden van de politie en het parket gekenmerkt moet worden door snelheid en vastberadenheid en goede inschatting van de situatie. Dit laatste heeft betrekking op het gevaar dat het voortzetten van het samenwonen met zich zou meebrengen, en dit zowel voor het slachtoffer als voor de kinderen. Er wordt benadrukt dat de 227

Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 7. 228 Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 8-9.

66

onderrichtingen niet alleen gelden voor geweld dat men kan kwalificeren als fysiek, psychologisch of seksueel, maar ook voor andere situaties van partnergeweld. Er worden enerzijds regels voorzien ten aanzien van politiediensten en anderzijds regels ten behoeve van de parketten. Van de politie wordt verwacht dat ze elke klacht ernstig neemt en niet banaliseert en aan het slachtoffer de nodige discretie waarborgt. Het slachtoffer en de dader moeten elk apart omstandig verhoord worden en de politie moet alle nuttige bewijselementen verzamelen229. Vervolgens wordt het slachtoffer in contact gebracht met de dienst slachtofferbejegening van de politie en indien het slachtoffer dit wenst, wordt het doorverwezen naar een gespecialiseerde hulpdienst. De dader krijgt, indien hij hiervoor openstaat, de coördinaten van een responsabiliseringsprogramma voor daders van gewelddaden binnen de relatie.230 Tot slot is het aan de politie om te voorkomen dat het slachtoffer met het oog op zijn/haar veiligheid, en in voorkomend geval, die van de kinderen, zelf de gemeenschappelijke231 verblijfplaats moet verlaten.232

Op het niveau van het parket zou er onder meer gezorgd moeten worden voor een beheer dat toelaat dossiers van partnergeweld snel te identificeren, zodat verschillende klachten betreffende geweld tussen dezelfde partners in één enkel dossier kunnen gecentraliseerd worden. De omzendbrief voorziet daarnaast in criteria aan de hand waarvan situaties van partnergeweld geëvalueerd dienen te worden. Hieronder vallen bijvoorbeeld de ernst van het geweld, de herhaling van klachten, het bestaan van gerechtelijke antecedenten inzake partnergeweld of ander geweld en het gevaar waarin het slachtoffer en de eventuele kinderen zich bevinden.

De maatregelen die worden genomen met betrekking tot de vrijheid van de geweldpleger en de voorwaarden die hem of haar werden opgelegd, moeten worden meegedeeld aan de politie en aan de dienst slachtofferonthaal, zodat deze hun informatieopdracht naar het slachtoffer toe

229

Zoals een medisch attest , gescheurde kleren, schriftelijke bedreigingen of een wapen. De omzendbrief heeft het over ‘huwelijk’ en niet ‘relatie’. Dit is ongetwijfeld incorrect, gezien de ruime definitie die er wordt gegeven aan partnergeweld. Het zou onlogisch zijn om zo goed als alle partnerrelaties onder de definitie van partnergeweld te laten vallen, om dan enkel getrouwde daders te willen onderwerpen aan gespecialiseerde hulpprogramm’s. 231 De omzendbrief heeft het over de ‘echtelijke’ verblijfplaats. Dit is ongetwijfeld incorrect, gezien de ruime definitie die er wordt gegeven aan partnergeweld. Het zou onlogisch zijn om zo goed als alle partnerrelaties onder de definitie van partnergeweld te laten vallen, om dan enkel getrouwde slachtoffers het genot van de gemeenschappelijke woonst te willen toekennnen bij problemen. 232 Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 10-13. 230

67

kunnen vervullen en, wat betreft de politiediensten, het slachtoffer zouden kunnen beschermen.233

Om het slachtoffer te beschermen tegen een secundair slachtofferschap ingevolge het optreden van de gerechtelijke overheden worden een aantal bijzondere maatregelen voorzien. In gevallen van geweldpleging waarin het slachtoffer zwaar aangeslagen lijkt op fysisch en op psychologisch vlak, wordt er aangeraden om het verhoor audiovisueel te registreren indien dit mogelijk is. Daarnaast zal de politie in dossiers met een verontrustend karakter daags na de feiten contact opnemen met het slachtoffer of bij hem/haar langsgaan om haar/hem gerust te stellen en om de evolutie van de toestand na te gaan.234

E.5. Opleiding De procureurs-generaal bij de hoven van beroep zijn het erover eens dat personen die zich bezighouden met partnergeweld, correct moeten worden geïnformeerd en opgeleid om met gevallen van partnergeweld om te gaan. Daarom zal in elk parket en elke rechtbank minstens één magistraat de opleiding dienen te volgen die wordt ingericht door de Hoge Raad voor Justitie. In elke politiezone moet er minstens één lid van de dienst een specialisatieopleiding volgen die wordt ingericht door de overheden die zich normaal bezighouden met de opleiding van politieambtenaren. Verder zal de arrondissementele raad voor slachtofferbeleid initiatieven nemen om ervoor te zorgen dat een zo groot mogelijk aantal politiemensen, magistraten en leden uit de medische, sociale en psychologische sectoren worden opgeleid met het oog op een betere aanpak van de gehele problematiek.235

233

Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 9-17. 234 Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 18-19. 235 Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 20.

68

VI. Een supranationaal kader inzake partnergeweld Partnergeweld is niet alleen aanwezig in België en het Verenigd Koninkrijk. Het vormt een globaal probleem. Supranationale organisaties hebben zich dan ook al meermaals gebogen over het vraagstuk over hoe partnergeweld het best kan aangepakt worden. Een apart verdrag omtrent partnergeweld of geweld tegen vrouwen bestaat echter niet. Hieronder wordt, vertrekkend vanuit een mensenrechtelijk perspectief, een kader uitgewerkt dat aangeeft hoe staten het best partnergeweld aanpakken. Het Beijing Platform Form for Action dat tot stand kwam op de vierde wereldconferentie voor vrouwen wordt gebruikt als referentie, evenals het Verdrag inzake de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie tegen Vrouwen236. Dit laatste wordt echter enkel gebruikt als achtergrond waartegen meer specifieke documenten van de VN worden geïnterpreteerd. Deze meer specifieke documenten behelzen een aantal rapporten, verklaringen en aanbevelingen.237 Daarnaast worden ook aanbeveling 1582(2002) over huiselijk geweld tegen vrouwen en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa over de bescherming van vrouwen tegen geweld mee gebruikt om het supranationale kader voor partnergeweld te vormen. Het kader dat gevormd wordt, geeft aan waarmee staten die een goed beleid inzake partnergeweld willen uitwerken, rekening moeten houden. Het geeft de norm aan vanuit mensenrechtelijk oogpunt, maar het is op generlei wijze bindend.

1. Preambule Het beleid moet erkennen dat partnergeweld een vorm van discriminatie is en een manifestatie van historisch ongelijke machtsrelaties tussen mannen en vrouwen. Het beleid inzake partnergeweld moet dus in relatie staan tot een breder beleid dat zich bezig houdt met vrouwenrechten en gelijkheid.238

Geen enkele gewoonte, traditie of religieuze overweging mag ingeroepen worden om partnergeweld goed te praten. 239 Wetgeving omtrent partnergeweld moet opgesteld worden in 236

Ook gekend onder de naam CEDAW (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women). Dit verdrag wordt aangevuld met de algemene aanbeveling nummer 19 bij het CEDAW. 237 Veel documenten bespreken niet partnergeweld afzonderlijk, maar het ruimere onderwerp ‘geweld tegen vrouwen’. Vandaar dat de synthese niet altijd een letterlijke overname zal zijn van de bewoordingen uit de documenten, maar ze zal naar de geest van deze documenten geïnterpreteerd worden om zo tot een kader voor partnergeweld afzonderlijk te komen. 238 Y. ERTÜRK, Integration of the human rights of women and the gender perspective: violence against women. The due diligence standard as a tool for the elimination for violence against women, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 2006, 22. 239 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 13.

69

begrijpelijke taal en het moet zowel burgerlijke als strafrechtelijke vorderingen mogelijk maken.240

2. Implementatie van de maatregelen Voorafgaand aan een wettelijke en institutionele hervorming om een meer efficiënt systeem ter bescherming van slachtoffers van partnergeweld op te zetten, moet er een onderzoek naar de bestaande nationale wetgeving inzake partnergeweld gebeuren.241

Staten moeten voorzien in een nationaal actieplan inzake partnergeweld of een nationaal actieplan inzake geweld op vrouwen, waarin partnergeweld behandeld wordt. Als een dergelijk plan bestaat, moet er in de wetgeving over partnergeweld naar dit plan verwezen worden als het kader om de wetgeving op een begrijpelijke en gecoördineerde wijze in te voeren.242 Dit actieplan moet de activiteiten tussen de verschillende beleidsniveaus van de overheid coördineren en moet een multisectorale aanpak van het geweld voorstaan.243

Partnergeweld moet aangepakt worden door de ganse gemeenschap. Op lokaal niveau moeten er daarom gemeenschapsinterventiestrategieën worden uitgewerkt, die als doel hebben om de samenwerking tussen de verschillende actoren, waaronder politie, gerecht, sociale en medische diensten, die optreden bij partnergeweld, te coördineren en die daarnaast ook zorgen voor de mobilisatie van de menselijke en budgettaire middelen.244 De uitbouw van een netwerk van samenwerkende NGO’s moet gesteund worden.245

240

R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 3. 241 Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7iii. 242 VN Resolutie 61/143 van de Algemene Vergadering, Intensification of Efforts to Eliminate all Forms of Violence against Women (7 februari 2008), UN Doc. A/Res/62/133 (2007), randnummer 8 p; EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 17 en Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995, randnummer 124. 243 Y. ERTÜRK, Integration of the human rights of women and the gender perspective: violence against women. The due diligence standard as a tool for the elimination for violence against women, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 2006, 10 en VN resolutie 48/104 van de Algemene Vergadering, Declaration on the Elimination of Violence against Women (20 december 1993), UN Doc. A/Res/48/104 (1993), art. 4 e. 244 Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 6. 245 Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 27 en Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7iv.

70

Om het beleid uit te voeren moet er steeds voorzien worden in een adequaat budget246, daaronder valt ook het budget voor het uitvoeren van de nationale actieplannen op alle overheidsniveaus.247 NGO’s en vrouwenorganisaties die met slachtoffers van geweld werken moeten gefinancierd worden.248

Daarnaast moeten er op regelmatige basis opleidingen gegeven worden aan mensen in openbare functies die in aanraking komen met partnergeweld, zoals aan politieagenten, leden van de vervolgende instanties en rechters. Naast algemene opleidingen moeten er, telkens wanneer er nieuwe wetgeving wordt uitgevaardigd, specifieke trainingen worden gegeven, om er zeker van te zijn dat deze actoren zich bewust zijn van de nieuwe situatie en dat ze in staat zijn om gepast te reageren.249

Daarenboven moet voorzien worden in bijzondere politie- en vervolgingseenheden die zich bezig houden met geweld tegen vrouwen, waaronder partnergeweld. Slachtoffers van geweld zouden de mogelijkheid moeten hebben om te kunnen praten met vrouwelijke politie-agenten of procureurs/onderzoeksrechters.250 246

VN resolutie 48/104 van de Algemene Vergadering, Declaration on the Elimination of Violence against Women (20 december 1993), UN Doc. A/Res/48/104 (1993), art. 4 h; EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 1819 en VN Resolutie 61/143 van de Algemene Vergadering, Intensification of Efforts to Eliminate all Forms of Violence against Women (7 februari 2008), UN Doc. A/Res/62/133 (2007), randnummer 8 q. 247 Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995, randnummer 124. 248 Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002,randnr. 7 iv. 249 VN resolutie 48/104 van de Algemene Vergadering, Declaration on the Elimination of Violence against Women (20 december 1993), UN Doc. A/Res/48/104 (1993), art. 4 I; EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 1819; R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 12-13; Y. ERTÜRK, Integration of the human rights of women and the gender perspective: violence against women. The due diligence standard as a tool for the elimination for violence against women, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 2006, 11; Algemene aanbeveling nummer 19 bij het CEDAW aangenomen op de 11de sessie van het Comité voor de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen in 1992, www.un.org/womenwatch, randnummer 24; VN Resolutie 61/143 van de Algemene Vergadering, Intensification of Efforts to Eliminate all Forms of Violence against Women (7 februari 2008), UN Doc. A/Res/62/133 (2007), randnummer 8 m; Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7 vi en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 8. 250 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 20.

71

Als implementatiemaatregel bevelen de experten van de VN gespecialiseerde rechtbanken of gespecialiseerde procedures binnen een rechtbank aan om zo tijdig en efficiënt zaken van partnergeweld te behandelen. In deze rechtbanken moeten personen zetelen die een bijzondere opleiding hebben genoten.251

Tot slot dienen er in de wetgeving bepalingen te staan om sancties te treffen tegen autoriteiten die de wetten op partnergeweld niet naleven.252

3. Monitoring en evaluatie Er moet een specifiek multi-sectoraal overheidsorgaan voorzien worden om te kijken of de wetgeving inzake partnergeweld effectief wordt uitgevoerd.253 Dit orgaan moet waar nodig samenwerken met regionale of lokale autoriteiten. Het orgaan moet de wetgeving analyseren en het moet nagaan of deze wetgeving efficiënt is om het geweld tegen vrouwen te elimineren.254 Daarnaast moet het de efficiëntie van interventies op het terrein nagaan en dit alles moet gebeuren in samenwerking met NGO’s en academische en andere instellingen. Dit orgaan zou onder meer informatie omtrent partnergeweld moeten verzamelen, analyseren en voorstellen moeten leveren om wetten te amenderen indien nodig.255

Op regelmatige basis moeten staten statistische gegevens verzamelen over de oorzaken, gevolgen en frequentie van partnergeweld. Daarnaast zijn er gegevens nodig over de efficiëntie van de maatregelen die genomen werden om dit geweld te voorkomen, te bestraffen en uit te bannen, evenals omtrent de maatregelen om slachtoffers te beschermen en te ondersteunen.. Deze data kan men bekomen aan de hand van de gegevens die de politie verzamelt telkens er een aangifte wordt gedaan van huiselijk geweld. De politie zou gegevens 251

EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 43. 252 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 22. 253 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 23. 254 Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995, randnummer 124. 255 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 23 en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 4.

72

omtrent de relatie tussen de partijen, het geslacht van elk van hen, hun scholingsgraad en beroep, leeftijd, ras, het tijdstip van aangifte, het tijdstip van onderzoek, het soort geweld en de ernst van het geweld, het soort gebruikte wapens en andere noodzakelijke gegevens moeten bijhouden. Deze gegevens kunnen dan door de politie jaarlijks gecompileerd worden en daarna overgemaakt aan de Overheidsdienst Justitie.256 Deze gegevens moeten tevens openbaar gemaakt worden, gebruik makend van de bestaande mediakanalen.257

4. Definitie van partnergeweld Een definitie moet in duidelijke taal worden opgesteld. De definitie moet zo breed mogelijk zijn.258 Partnergeweld omvat alle vormen van fysiek, seksueel, psychologisch en economisch geweld, gaande van aanvallen, slagen en verwondingen, bedreigingen, intimidatie, dwang, stalking, vrijheidsberoving, beledigingen, brandstichting, vernieling van eigendommen, seksueel geweld tot binnenhuwelijkse verkrachting en pogingen daartoe of het dreigen om over te gaan tot zulke daden.259 De definitie moet minstens betrekking hebben op individuen die zich in een intieme relatie bevinden of bevonden hebben, waaronder zowel getrouwde als ongetrouwde, regelmatige als occasionele partners, samenwonende als niet-samenwonende en holebi-koppels vallen.260 256

VN Resolutie 61/143 van de Algemene Vergadering, Intensification of Efforts to Eliminate all Forms of Violence against Women (7 februari 2008), UN Doc. A/Res/62/133 (2007), randnummer 11;EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 24; R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 7; Algemene aanbeveling nummer 19 bij het CEDAW aangenomen op de 11de sessie van het Comité voor de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen in 1992, www.un.org/womenwatch, randnummer 24 c; Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 5 Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 5. 257 VN resolutie 48/104 van de Algemene Vergadering, Declaration on the Elimination of Violence against Women (20 december 1993), UN Doc. A/Res/48/104 (1993), art. 4 k en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 6. 258 ECONOMIC AND SOCIAL COUNCIL: COMMISSION ON HUMAN RIGHTS, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, Ms. Radhika Coomaraswamy, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, 1996, 3. 259 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 26; R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 4 en Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995, randnummer 113 en algemene aanbeveling nummer 19 bij het CEDAW over geweld tegen vrouwen, randnummer 6. 260 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women:

73

Partnergeweld moet steeds zo gedefinieerd worden dat het beschouwd wordt als een ernstig misdrijf, ongeacht zijn vorm.261

5. Preventie Van de preventie van partnergeweld moet een prioriteit gemaakt worden. Er moeten bewustmakingscampagnes gevoerd worden om de bevolking te sensibiliseren omtrent het fenomeen partnergeweld. Er dienen zowel algemene campagnes als specifieke campagnes omtrent bepaalde wetten gevoerd te worden.262

Op alle schoolniveaus, van de kleuterklas tot het hoger onderwijs, moeten er verplichte lessen gegeven worden over de mensenrechten van vrouwen en meisjes, de promotie van gendergelijkheid en in het bijzonder, het recht van vrouwen en meisjes om te leven zonder geweld.263 In het onderwijs moeten alle maatregelen genomen worden om sociale en culturele patronen van gedrag van mannen en vrouwen te wijzigen en om vooroordelen betreffende de inferioriteit of superioriteit van één van de geslachten en stereotiepe rollen voor mannen en vrouwen te elimineren.264

report of the expert group meeting, 2008, 27; R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 3 en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 1a. 261 Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002,randnr. 7 ii. 262 Algemene aanbeveling nummer 19 bij het CEDAW aangenomen op de 11de sessie van het Comité voor de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen in 1992, www.un.org/womenwatch, randnummer 24 f; EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 32; VN resolutie 48/104 van de Algemene Vergadering, Declaration on the Elimination of Violence against Women (20 december 1993), UN Doc. A/Res/48/104 (1993), art. 4 f; VN Resolutie 61/143 van de Algemene Vergadering, Intensification of Efforts to Eliminate all Forms of Violence against Women (7 februari 2008), UN Doc. A/Res/62/133 (2007), randnummer 8 n en Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 5. 263 VN Resolutie 61/143 van de Algemene Vergadering, Intensification of Efforts to Eliminate all Forms of Violence against Women (7 februari 2008), UN Doc. A/Res/62/133 (2007), randnummer 8 l; EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 32; Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7 vii en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 13. 264 Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995, randnummer 124 en VN resolutie 48/104 van de Algemene Vergadering, Declaration on the Elimination of Violence against Women (20 december 1993), UN Doc. A/Res/48/104 (1993), art. 4 j en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 15.

74

Ook journalisten en ander mediapersoneel moet gesensibiliseerd worden omtrent het fenomeen.265 Zo kunnen zij op een objectieve manier over huiselijk geweld berichten.266

6. Bescherming, ondersteuning en hulp aan het slachtoffer Staten moeten budgetten voorzien of zelf bijdragen tot het opzetten van geïntegreerde ondersteunende diensten om slachtoffers van geweld bij te staan.

Er zou minimum één nationale telefoonlijn moeten zijn waar slachtoffers de klok rond en gratis terecht kunnen voor bijstand en doorverwijzing. Daarnaast moet het aantal vluchthuizen en het aantal bijstandscentra vergroot worden. Een bijstandscentrum zorgt onder meer voor juridisch advies, juridische bijstand en psychologische ondersteuning.267 Er moet enerzijds voorzien worden in noodhulp, waaronder crisisinterventiecentra vallen en anderzijds moet er bijstand op lange termijn zijn, zoals onder meer toegang tot langetermijnrehabilitatie voor slachtoffers en daders.268 Er moet werk gemaakt worden van het opzetten van gespecialiseerde, door de staat goedgekeurde interventiecentra voor gewelddadige mannen.269 Tussen deze interventiecentra en de centra die bijstand bieden aan slachtoffers van partnergeweld moet er samenwerking en coördinatie bestaan.270

Slachtoffers moeten daarnaast onmiddellijk bijstand krijgen, ongeacht of ze besluiten om een klacht neer te leggen of niet. Deze bijstand houdt onder meer een medisch onderzoek en behandeling in, naast psychologische begeleiding en sociale en juridische bijstand. Dit moet

265

EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 33. 266 Aanbeveling 1582(2002) over huiselijk geweld tegen vrouwen van de Raad van Europa, randnr. 7 x. 267 Algemene aanbeveling nummer 19 bij het CEDAW aangenomen op de 11de sessie van het Comité voor de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen in 1992, www.un.org/womenwatch, randnummer 24 k; EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 34; Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7 ii. 268 R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 12; Algemene aanbeveling nummer 19 bij het CEDAW aangenomen op de 11de sessie van het Comité voor de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen in 1992, www.un.org/womenwatch, randnummer 24 r en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 28. 269 Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 52. 270 Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 52.

75

op vertrouwelijke basis en kosteloos voorzien worden, 24 uur op 24.271 De diensten die de bescherming van slachtoffers op zich nemen moeten pro-actief te werk gaan en ze dienen het initiatief te nemen om het slachtoffer te contacteren van zodra er een klacht werd neergelegd.272

Wetgeving moet ervoor zorgen dat slachtoffers van geweld op hun werk niet gediscrimineerd, gestraft of ontslagen worden omwille van de gevolgen van hun verwondingen273.

7. Onderzoek en juridische procedures Politiediensten moeten wanneer ze een klacht ontvangen overgaan tot het bepalen van het risico dat het incident vormt. De partijen en getuigen moeten in aparte kamers verhoord worden en de agenten moeten zich ervan verzekeren dat ze de mogelijkheid hebben om in alle vrijheid te spreken. De klacht moet tot in detail genoteerd/opgenomen worden en er moet een officieel rapport van opgesteld worden.274 De persoon die klacht neerlegt, moet geadviseerd worden over haar rechten275 en er moet indien nodig gezorgd worden voor transport naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis of de dichtstbijzijnde dokter en daarna eventueel naar een vluchthuis. Tot slot moet aan de persoon die klacht neerlegt adequate bescherming geboden worden tegen bedreigingen en mogelijke wraakacties vanwege de dader.276 De dader moet uit het huis verwijderd worden en dit zou al mogelijk moeten zijn vanaf de eerste klacht en zonder een rechterlijk bevel af te wachten. Indien dit niet mogelijk is en het slachtoffer zich in een aanhoudende staat van onveiligheid bevindt, moet de dader gearresteerd worden. 277

271

Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 23. 272 Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 58d. 273 Bijvoorbeeld afwezigheid. 274 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 40. 275 VN resolutie 48/104 van de Algemene Vergadering, Declaration on the Elimination of Violence against Women (20 december 1993), UN Doc. A/Res/48/104 (1993), art. 4 d. 276 Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7iii en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 44. 277 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 40; R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 5 en Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7 i.

76

Het moet voor de politie mogelijk zijn om het huis van een persoon die in gevaar is te betreden en de dader te arresteren.278

Het moet duidelijk zijn dat de verantwoordelijkheid voor het vervolgen van daders van geweld bij de vervolgende instanties ligt en niet bij de slachtoffers van het geweld, ongeacht het soort of de graad van ernst van de verwonding.279

Wanneer de dader wordt vrijgelaten uit aanhouding of uit de gevangenis moet het slachtoffer hierover steeds geïnformeerd worden en de vervolgende instantie die een zaak seponeert moet aan het slachtoffer de reden geven waarom dit gedaan werd.280

Zowel slachtoffers als organisaties met rechtspersoonlijkheid die ter hunner verdediging optreden zouden in staat moeten zijn om de procedure voor de rechter op gang te brengen.281 Om toegang tot het rechtssysteem te verzekeren moet kosteloze juridische bijstand aanwezig zijn evenals kosteloze vertegenwoordiging in de rechtbank.282

Er moet voorzien worden in een pro-arrestatie en pro-vervolgingsbeleid in gevallen van partnergeweld waar het aannemelijk is dat er zich een misdrijf heeft voorgedaan. Hiermee bedoelt men bijvoorbeeld het beleid waarbij politieagenten verplicht zijn de dader aan te houden als het erop lijkt dat er zich een misdrijf heeft voorgedaan. De politie mag geen alternatieve sanctie voorstellen en de zaak moet, zonder dat uitzonderingen mogelijk zijn, vervolgd worden.283 De getuigenis van het slachtoffer moet volstaan om tot vervolging over te 278

Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 58a. 279 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 40-41. 280 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 40-41. 281 Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 38. 282 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 44; R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 10 en Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7 i. 283 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 42.

77

gaan. Een klacht mag niet geseponeerd worden louter op basis van het feit dat er enkel een getuigenis is.284

Bemiddeling moet verboden worden in zaken waarin geweld gepleegd werd tegen vrouwen, zowel vóór als tijdens de juridische procedure.285

Aan het slachtoffer moet het recht gegarandeerd worden dat ze kan beslissen of ze in de rechtbank wil getuigen of dat ze haar getuigenis op een andere manier naar voor wil brengen, bijvoorbeeld opgenomen op videoband. Wanneer het slachtoffer beslist om toch voor de rechtbank te verschijnen, moet ervoor gezorgd worden dat dat kan gebeuren zonder dat ze geconfronteerd wordt met de dader. Hiervoor kan men bijvoorbeeld gebruik maken van camera’s, afzonderlijke ruimtes ter bescherming van getuigen of gesloten televisiecircuits. Er moet eveneens voorzien worden in bescherming die zit in de structuur van het gerechtsgebouw, dit kunnen aparte ingangen en uitgangen zijn voor daders en slachtoffers, aparte wachtzalen, politie-escortes of van elkaar verschillende aankomst- en vertrekuren. Slachtoffers zouden daarenboven niet meer moeten getuigen dan nodig.286

Forensisch en medisch bewijs moet op een gepaste manier verzameld worden en aan de rechtbank overgemaakt worden. Het moet echter duidelijk zijn dat dit bewijs niet noodzakelijk is om tot bestraffing van de dader over te gaan. Daarnaast moet vervolging steeds mogelijk zijn, ook wanneer het slachtoffer niet in staat is of niet wenst bewijzen te leveren.287 Er zou voorzien moeten worden in een verminderde bewijslast voor het slachtoffer.288 284

R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 11. 285 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 43. 286 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 45 en R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 11. 287 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 47. 288 Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7 v.

78

8. Rechterlijke verboden of bevelen ter bescherming van het slachtoffer De rechterlijke verboden en bevelen ter bescherming van het slachtoffer kunnen een heel arsenaal aan maatregelen inhouden. Zo kunnen ze aan de dader opleggen om op een bepaalde afstand van het slachtoffer en de eventuele kinderen te blijven, hem opleggen om financiële hulp aan het slachtoffer te voorzien, hem verbieden contact op te nemen met het slachtoffer, hem ervan weerhouden verder geweld te gebruiken of hem verbieden een wapen te kopen of te bezitten. Er kan vereist worden dat zijn doen en laten elektronisch wordt gevolgd, dat de dader de medische kosten van het slachtoffer betaalt en de rechter kan aan de dader de opdracht geven om de gezamenlijke woning te verlaten, zonder daarom een uitspraak te doen over het eigendomsrecht over de woning en hij kan het gebruik van essentiële persoonlijke voorwerpen289 overdragen aan het slachtoffer.290

Deze bevelen en verboden zouden zowel in een strafrechtelijke als burgerrechtelijke procedure moeten kunnen gegeven worden.291 Verboden of bevelen die worden opgelegd bij wijze van voorlopige maatregel moeten beschikbaar zijn zonder dat de tussenkomst van een advocaat noodzakelijk is292 en hoorzittingen moeten gehouden worden binnen tien dagen na de vraag voor een maatregel.293 Rechters moeten ervoor zorgen dat het bestaan van een verbod of bevel binnen 24 uur aan de politie van de relevante politiezone wordt bekendgemaakt.294 Daders die een inbreuk plegen op een dergelijk bevel of verbod moeten strafrechtelijk gesanctioneerd worden.295 289

Auto bv. R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 10; EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 52 en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 58b.. 291 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 52. 292 R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 6. 293 R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 9. R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 10. 295 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: 290

79

Wat bewijslast betreft zou het aan de beklaagde moeten zijn om aan te tonen dat het geweld niet heeft plaatsgevonden.296

9. Bestraffing De straffen moeten de ernst van het misdrijf weergeven en er moeten bestraffingsrichtlijnen uitgewerkt worden om zo meer consistentie in de uitspraken met betrekking tot partnergeweld te bekomen.297 Wanneer er sprake is van herhaling van partnergeweld, dienen er strengere straffen te worden opgelegd, ongeacht het soort en de ernst van de verwonding. Dit zou eveneens moeten gelden voor herhaaldelijke inbreuken op rechterlijke bevelen of verboden.298

Boetes mogen niet worden opgelegd indien deze straf, behalve de dader, ook het slachtoffer en haar kinderen financieel raakt. Daarbuiten zouden boetes enkel opgelegd mogen worden samen met een behandeling en toezicht op de dader bij voorwaardelijke invrijheidsstelling.

De bestraffing kan bovendien bestaan uit het betalen van een vergoeding aan het slachtoffer, maar dit mag geen substituut zijn voor andere straffen, zoals een gevangenisstraf.299 Deze vergoeding moet een adequate compensatie zijn voor alle geldelijke, fysieke, morele, psychologische en sociale schade die geleden werd en ze moet overeenkomen met de ernst van de geleden schade. Eveneens behoren de gerechtskosten vergoed te worden.300 Daarnaast

report of the expert group meeting, 2008, 57; R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 10 en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 58f. 296 R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 10. 297 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 59 en R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 1996, 11. 298 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 59. 299 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 59-60. 300 Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 36.

80

moet er werk gemaakt worden van een door de overheid gesponsord compensatiefonds, dat slachtoffers van geweld een billijke vergoeding verleent.301 Daarenboven dient er voorzien te worden in daderbehandelingsprogramma’s.302 In deze programma’s moeten daders ertoe aangezet worden om een geweldloze manier van handelen aan te nemen. Deze programma’s kunnen opgelegd worden als straf, maar ze moeten met de nodige voorzichtigheid opgelegd worden. Er moet continu toezicht zijn op de uitvoering van dit soort straffen om de veiligheid van het slachtoffer en de efficiëntie van de straf te waarborgen. Deze programma’s moeten op tijd en stond geëvalueerd worden.303 Deelname aan een daderprogramma kan opgelegd worden samen met een andere straf, maar liefst niet enkel in de plaats van een andere straf.304 Bij ernstige vormen van partnergeweld kan een daderbehandeling niet worden opgelegd in plaats van een gevangenisstraf.305

10. Burgerlijke rechtszaken Na een echtscheiding zou het slachtoffer het recht moeten krijgen om in de gezamenlijke woonplaats te blijven.

Slachtoffers zouden steeds de mogelijkheid moeten hebben om naast een strafrechtelijke procedure ook een burgerlijke rechtszaak te starten. Daarenboven zouden ze in staat moeten zijn om procedures tegen overheids-, niet-gouvernementele en andere organisaties die geen gepaste zorg aan de dag hebben gelegd om het geweld te voorkomen, te onderzoeken of te vermijden, in te leiden.306

301

EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 59-60 en Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 37. 302 Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002, randnr. 7xii. 303 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 59-60. 304 Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002, randnr. 51. R. COOMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 11. 306 EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN AND THE UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Good practices in legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 64.

81

VII. Evaluatie van het Britse beleid aan de hand van het supranationaal kader Hieronder wordt het Britse beleid afgetoetst aan het hierboven uitgewerkte supranationale kader. De structuur van het bovenstaande kader wordt behouden. Onder elk punt worden de concrete maatregelen aangehaald die het Verenigd Koninkrijk heeft ingevoerd die overeenstemmen met het supranationaal kader. Voldoet het beleid op bepaalde punten niet, dan wordt dit vermeld. Als met betrekking tot een supranationaal punt niets wordt vermeld, dan is dit omdat hierover geen informatie werd gevonden.

1. Preambule De historisch ongelijke machtsrelaties tussen mannen en vrouwen worden nergens expliciet erkend. Wel geeft men aan dat normen die in het verleden golden, zoals het acceptabel zijn van een echtgenoot die zijn echtgenote slaat, niet meer gelden. Daarnaast erkent de overheid dat vrouwen veel vaker dan mannen het slachtoffer worden van huiselijk geweld.

2. Implementatie van de maatregelen De Britse overheid heeft in 2003 het ‘Veiligheids- en Gerechtigheidsdocument over Huiselijk Geweld’307 gepubliceerd. Dit geeft een overzicht van het bestaande juridische en dienstverlenende kader waarop een beroep kan gedaan worden in geval van huiselijk geweld. Daarnaast worden de resultaten van onderzoeken naar de frequentie, de aard en de gevolgen van huiselijk geweld vermeld. Deze worden gebruikt om de domeinen te definiëren waarin de overheid actie moet ondernemen. Specifieke acties in verschillende domeinen worden uiteengezet. De evolutie en de uitvoering van al deze acties wordt jaarlijks geëvalueerd. De documenten waarin dat gebeurt formuleren op hun beurt, op basis van wat er reeds gerealiseerd is en wat niet, nieuwe actiepunten. De Interministeriële Groep over Huiselijk Geweld leidt de acties inzake huiselijk geweld. In dit orgaan komt de multisectorale aanpak van het huiselijk geweld duidelijk naar voren.

In

2006

werd,

zoals

gemeenschapsinterventiestrategie

het

supranationale

uitgewerkt,

namelijk

kader de

dat

vereist,

‘Coordinated

een

Communty

Response’, die tot doel heeft alle actoren die in aanraking komen met slachtoffers en daders van huiselijk geweld beter te laten samenwerken. Dit werd hierboven uitgebreid besproken. 307

HOME OFFICE, Safety and justice: the governments proposals on domestic violence, 2003, 74 p.

82

Belangrijk om op te merken is dat deze gemeenschapsinterventiestrategie ook bestaat op plaatsen waar er geen gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld zijn. Wel blijkt dat de gespecialiseerde rechtbanken een belangrijke katalysator vormen voor de samenwerking tussen de verschillende spelers.308

De rapporten en plannen in verband met huiselijk geweld geven altijd zeer duidelijke cijfers mee over het kostenplaatje en het beschikbare budget van de maatregelen.

Veel politiediensten beschikken over speciale eenheden voor huiselijk geweld, en als deze er niet zijn, dan zijn er wel coördinatoren voor huiselijk geweld aanwezig.309

De gespecialiseerde rechtbanken en procedures, zoals die door de internationale organen worden aanbevolen, zijn aanwezig. Daarnaast zetelen in deze rechtbanken steeds rechters die een bijzondere opleiding omtrent huiselijk geweld hebben genoten. Daarenboven krijgen de leden van de politie, de probatiediensten en het O.M. een opleiding inzake huiselijk geweld, ook zij die geen deel uitmaken van een gespecialiseerde rechtbank.310

3. Monitoring en evaluatie De Interministeriële Groep over Huiselijk Geweld waakt over en evalueert de toepassing van de maatregelen die worden genomen inzake huiselijk geweld. Jaarlijks worden de vorderingen gepubliceerd in een rapport, samen met aan de resultaten uit het vorige jaar aangepaste objectieven Daaruit vloeien nieuwe voorstellen voort om huiselijk geweld aan te pakken. Daarnaast worden op regelmatige basis onderzoeken uitgevoerd naar de oorzaken, frequentie en gevolgen van partnergeweld. Al deze rapporten zijn gemakkelijk toegankelijk, onder andere via websites van de Britse overheid.

4. Definitie van partnergeweld Er wordt één definitie gehanteerd door Binnenlandse Zaken: “Elk geval van bedreigend gedrag, geweld of misbruik (psychologisch, fysiek, seksueel, financieel of emotioneel) tussen volwassenen die intieme partners zijn of waren of die familieleden zijn, ongeacht gender of seksualiteit.”

308

HOME OFFICE, National Domestic Violence Delivery Plan Report 2007, 51 p. HOME OFFICE, Safety and justice: the governments proposals on domestic violence, 2003, 26. 310 HOME OFFICE, National Domestic Violence Delivery Plan 2005, 29. 309

83

De bedoeling is dat alle diensten deze definitie gebruiken. Of dit zo is, is niet duidelijk. De definitie voldoet wel aan de vereisten die het supranationaal recht oplegt.

5. Preventie Er worden zowel algemene bewustmakingswordingscampagnes voor de hele bevolking georganiseerd als specifieke lessen gegeven in scholen om jongeren te sensibiliseren in verband met huiselijk geweld.311

6. Bescherming, ondersteuning en hulp aan het slachtoffer Er is een waaier aan diensten die slachtoffers ondersteunen, waaronder vluchthuizen en diensten in het bijzonder gericht op kinderen van slachtoffers van huiselijk geweld. Het valt wel op dat de ondersteunende diensten doorheen het land variëren qua efficiëntie.312

Onafhankelijke adviseurs voor huiselijk geweld vormen een belangrijk contactpunt voor slachtoffers om toegang te vinden tot de vele verschillende organisaties en procedures die ze moeten doorlopen. De onafhankelijke adviseur voor huiselijk geweld identificeert de bronnen van hulp, geeft uitleg bij de procedures en ondersteunt het slachtoffer om de hulp te krijgen die het nodig heeft.

Het Verenigd Koninkrijk heeft een nationale hulplijn waarop slachtoffers van huiselijk geweld 24 uur op 24 gratis terechtkunnen.

Van wetgeving, die ervoor zorgt dat slachtoffers op hun werk niet gediscrimineerd, gestraft of ontslagen worden omwille van de gevolgen van hun verwondingen, is in het Verenigd Koninkrijk vooralsnog geen sprake.

7. Onderzoek en juridische procedures Multi-agentschapspartnerschappen bepalen op een systematische manier welke slachtoffers welk risico lopen. Deze informatie deelt men via een formeel proces met de verschillende organisaties en instellingen. Men hoopt op deze manier te voorkomen dat eenzelfde persoon keer op keer slachtoffer wordt van huiselijk geweld. Daarenboven wil men bepalen of de 311 312

HOME OFFICE, Safety and justice: the governments proposals on domestic violence, 2003, 17-18. HOME OFFICE, National Domestic Violence Delivery Plan: Progress Report, 2006, 19.

84

dader een gevaar vormt voor andere individuen of voor de gehele gemeenschap. Deze procedure is er enkel voor gevallen met een hoog of zeer hoog risico (te bepalen na een transparante en consistente risk assessment).313 Deze partnerschappen werden recent geëvalueerd door de universiteit van Cardiff. Er werd aangetoond dat het gebruik ervan in de zaken waar er een zeer groot risico is, ervoor zorgde dat de herhalingsgraad van huiselijk geweld in aanzienlijke mate teruggedrongen werd.314

Zoals hierboven reeds vermeld vormen onafhankelijke adviseurs voor huiselijk geweld een belangrijk contactpunt voor slachtoffers om toegang te vinden tot de vele verschillende organisaties en procedures die ze moeten doorlopen.

Uit de evaluatie van de gespecialiseerde rechtbanken blijkt dat de rechtbanken nog vaak overgaan tot seponering van zaken van huiselijk geweld, zeker wanneer het slachtoffer zich terugtrekt uit de procedure. Dat de verantwoordelijkheid voor het vervolgen van daders bij de vervolgende instanties en niet bij het slachtoffer ligt in zaken van partnergeweld, is dus nog niet overal doorgedrongen. De gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld hebben op dit vlak wel gezorgd voor een verandering in de positieve zin. Wanneer slachtoffers zich terugtrekken uit de procedure, zal men nog even vaak seponeren, maar wanneer een vervolging wordt ingesteld, is deze vaker succesvol.

Wanneer een slachtoffer getuigt voor de rechtbank, worden er op sommige plaatsen, vooral in gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld, bijzondere maatregelen genomen om het slachtoffer te beschermen tegen contact met de dader, waaronder het voorzien van aparte inen uitgangen voor dader en slachtoffer en getuigenissen via video.

Zaken van huiselijk geweld steunen meestal niet op een grote verscheidenheid aan bewijsmateriaal. Vaak is de enige getuige van het misdrijf het slachtoffer, en wanneer een zaak enkel op de verklaring van het slachtoffer is gebouwd, zorgt een terugtrekking van het slachtoffer vaak tot het seponeren van de zaak.315 Daarom moedigt omzendbrief 19/2004 van Binnenlandse Zaken de politie aan om bij huiselijk geweld aanvullend bewijsmateriaal te 313

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, onuitg., 2008, 15-21. 314 A. ROBINSON EN J. TREGIDGA, Domestic Violence MARACs, Cardiff University, 2005, 31. 315 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 73.

85

verzamelen, naast de verklaring van het slachtoffer, zodat de vervolging minder afhankelijk is van de verklaring van het slachtoffer.

8. Rechterlijke verboden of bevelen ter bescherming van het slachtoffer De Britse wet voorziet in contactverboden en bezettingsbevelen die kunnen aangevraagd worden bij de burgerlijke rechter. Het eerste verbiedt een persoon om een ander persoon, met wie hij/zij gehuwd is of gehuwd is geweest, samenwoont of samenwoonde, te bedreigen, te intimideren, er geweld tegen te gebruiken of deze lastig te vallen. Het tweede maakt het mogelijk om het genot van de gemeenschappelijke woning toe te kennen aan het slachtoffer, om de dader te dwingen de woonst te verlaten of om de bezetting van de woonst te verdelen tussen de partijen. De rechtbank kan aan deze bevelen aanhoudingskracht vasthangen, wat tot gevolg heeft dat een dader bij inbreuk op deze bevelen kan aangehouden worden.316 Daarnaast is het inbreuk maken op een contactverbod strafbaar met een gevangenisstraf tot vijf jaar. Het probleem met deze bevelen is dat het voor de politie vaak onduidelijk is of aan bepaalde bevelen aanhoudingskracht werd gehangen of niet. Ze weet dikwijls niet of ze de dader mogen aanhouden. De overheid is wel van plan om een nationaal register aan te maken waarin informatie over alle rechterlijke bevelen wordt bijgehouden, dat toegankelijk is voor alle politiediensten. Tot op heden bestaat dit register echter nog niet. Daarnaast kan er in het strafrecht ook een omgangsverbod worden aangevraagd.

9. Bestraffing De overheid heeft bestraffingsrichtlijnen uitgewerkt die voldoen aan de criteria vooropgesteld door het internationaal kader.317

Studies uitgevoerd in het midden van de jaren negentig tot 2004 tonen aan dat de straffen die het vaakst opgelegd worden boetes en voorwaardelijke vrijspraak zijn. Gemeenschaps- en gevangenisstraffen zijn zeldzaam.318 In de rechtbanken voor huiselijk geweld ziet men wel dat rechters bij het opleggen van een straf alle opties bekijken en vaker gebruik maken van de

316

HOME OFFICE, Safety and justice: the governments proposals on domestic violence, 2003, 33. SENTENCING GUIDELINES COUNCIL, Overarching principles: domestic violence, 2006, 16 p. op http://www.sentencing-guidelines.gov.uk/docs/domestic_violence.pdf. 318 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 37. 317

86

verschillende soorten straffen.319 Ze grijpen niet automatisch meer naar een boete als meest geschikte straf. In meer en meer gebieden ziet men dat er daderprogramma’s uitgewerkt worden, zodat de rechter deelname aan een dergelijk programma deel kan maken van de straf.

Het valt op dat de gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld, weliswaar in kleine mate, aanleiding geven tot een meer doordacht beleid van strafoplegging. Er worden echter problemen ondervonden bij het toezicht op de uitvoering van straffen en maatregelen. In het pilootproject in Croydon, waar men de eerste geïntegreerde rechtbank voor huiselijk geweld in het Verenigd Koninkrijk heeft geïnstalleerd, wordt het nakomen van bevelen en geboden, die door de rechtbank aan de dader opgelegd werden, opgevolgd door speciale hoorzittingen te houden waarop de dader wordt uitgenodigd.320 Men zou nu werk moeten maken van het voorzien van een stevige wettelijke basis waardoor daders verplicht kunnen worden om die hoorzittingen bij te wonen321, want dat is nu nog niet het geval. Het enige wat rechters nu kunnen doen is daders uitnodigen op de hoorzitting en dan hopen dat ze komen opdagen.

10. Burgerlijke rechtszaken Slachtoffers hebben de mogelijkheid om naast een strafrechtelijke een burgerlijke procedure te starten. Vaak loopt de coördinatie tussen beide procedures echter mis of is deze helemaal afwezig.322 Vandaar dat men een pilootproject heeft opgezet waarin gespecialiseerde rechtbanken voor huiselijk geweld zowel de burgerlijke als strafrechtelijke aspecten van de zaak behandelt. Het is nog te vroeg om te oordelen over de efficiëntie van deze rechtbank. De Engelse wetgeving voorziet niet in de mogelijkheid om de echtelijke woning na echtscheiding aan het slachtoffer van huiselijk geweld toe te kennen.

319

M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 78. 320 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, 39. 321 M. HESTER, J. PEARCE EN N. WESTMARLAND, Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, iii. 322 M. BURTON, D. COOK, A. ROBINSON, C. VALLELY, Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onuitg., onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 10& 14 en HMIC EN HMCPSI, Violence at Home: Joint Thematic Review of the Investigation and Prosecution of Cases Involving Domestic Violence Cases, National Centre for Police Excellence, Centrex, 2004, 110.

87

VII. Evaluatie van het Belgische beleid aan de hand van het supranationaal kader Hieronder wordt het Belgische beleid afgetoetst aan het hierboven uitgewerkte supranationale kader. De structuur van het bovenstaande kader wordt behouden. Onder elk punt worden de concrete maatregelen aangehaald die België heeft ingevoerd die overeenstemmen met het supranationaal kader. Voldoet het beleid op bepaalde punten niet, dan wordt dit vermeld. Als met betrekking tot een supranationaal punt niets wordt vermeld, dan is dit omdat hierover geen informatie werd gevonden.

1. Preambule In het wetsvoorstel voor de Wet Partnergeweld I wordt kort naar het actieprogramma van Beijing van 1995323 verwezen. Het Nationaal Actieplan 2004-2007 verwijst eveneens kort naar het actieprogramma van Beijing en daarnaast naar enkele documenten omtrent geweld tegen vrouwen van de Raad van Europa. Geen enkele andere Belgische wetgeving in de ruime zin324 maakt echter ergens een vermelding van of geeft blijk van het erkennen van het feit dat partnergeweld het gevolg is van historisch ongelijke machtsrelaties tussen mannen en vrouwen. Hier kan gesproken worden van een gigantische lacune. Het lijkt alsof niemand die deel uitmaakt van de wetgevende macht zich de moeite getroost heeft om de supranationale documenten inzake partnergeweld te bestuderen alvorens met nationale maatregelen op de proppen te komen. Hierdoor wordt de gehele basis waarop het fenomeen partnergeweld steunt gewoon genegeerd. Men bouwt wetgevende constructies zonder naar de fundamenten te kijken. Het niet vermelden van de historische oorzaak van partnergeweld zorgt voor het minimaliseren van het fenomeen. Het lijkt alsof men partnergeweld niet de ernst wil toedichten die het verdient, namelijk de schending van de fundamentele mensenrechten van de vrouw. Hoewel men wel aandacht besteedt aan het fenomeen, bekijkt men partnergeweld toch nog als een ‘familiaal’ probleem, zonder de diepere oorzaken ervan te onderkennen. Evenmin lijkt het erop dat de wetgeving in relatie staat tot een breder beleid van vrouwenrechten en gelijkheid.

323

Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995. Hieronder vallen zowel de wetten, de ministeriële omzendbrieven als de nationale actieplannen. De term wetgeving zal ook verder in deze tekst in deze zin gebruikt worden.

324

88

2. Implementatie van de maatregelen Uit de documenten, die de overheid ter beschikking stelt, blijkt niet dat men alvorens over te gaan tot wettelijke aanpassingen en actieplannen inzake partnergeweld, ooit het initiatief heeft genomen om de bestaande wetgeving die aangewend kan worden in de strijd tegen partnergeweld, te onderzoeken.

Waar wel gehoor werd aan gegeven door de Belgische overheid, is de vraag om een nationaal actieplan inzake partnergeweld op te stellen. Het valt eveneens op dat er in alle wetgeving inzake partnergeweld steeds naar het Nationaal Actieplan verwezen wordt als ruimer kader, zoals vereist wordt door het internationaal recht. Het Actieplan voorziet dat het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen de activiteiten tussen de verschillende beleidsniveaus coördineert. Hoe dit in de praktijk tewerk gaat en of dit vruchten afwerpt in de strijd tegen partnergeweld is niet duidelijk, aangezien het Instituut zeer karig is met informatie omtrent haar werking. Het is onduidelijk of deze coördinerende functie enkel in theorie bestaat. Als ze toch zou bestaan, is het evenmin duidelijk of ze een meerwaarde biedt.

De uitwerking van gemeenschapsinterventiestrategieën staat nog in zijn kinderschoenen. In de omzendbrief COL 4/2006 is er voor het eerst sprake van arrondissementele actieplannen en samenwerkingsprotocollen tussen de verschillende diensten die zich bezighouden met partnergeweld. Over de praktische werking hiervan werd reeds een onderzoek verricht. Hieruit blijkt dat de politie en de Centra voor Algemeen Welzijnswerk in Vlaanderen nu sneller en vollediger reageren op situaties van partnergeweld. Men is zich bewust geworden van de complexiteit van dit type geweld en van de noodzaak er meer aandacht aan te besteden en er op een multidisciplinaire manier op te antwoorden. De verschillende diensten staan steeds meer in contact met mekaar.325 Nochtans verloopt de samenwerking tussen de verschillende optredende diensten in verschillende arrondissementen en tussen bepaalde actoren nog steeds moeilijk.326

De omzendbrief COL 4/2006 heeft er op sommige plaatsen voor gezorgd dat er een partnerschap tussen de politie en de magistratuur werd uitgebouwd. Dit verloopt meestal

325

J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 11. 326 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 11.

89

tussen de referentiemagistraat en de referentieambtenaar van de politie327. Toch blijven er vaak nog meningsverschillen bestaan tussen politie en parket over de te volgen handelswijze. De magistraten zijn dan van oordeel dat de goede werking van het maatregelenpakket voor een groot stuk afhangt van de politie-interventie. De magistraten vinden immers dat ze hun zaak kunnen bouwen op een stevig dossier. De politieambtenaren daarentegen merken op dat hun interventies, gevolgd door uiterst volledige pv’s, niet noodzakelijk gevolgd worden door gepaste en doeltreffende reacties van het parket.328 329 Daarnaast ontstaan er problemen inzake samenwerking tussen de verschillende partijen wanneer dader en slachtoffer niet in hetzelfde arrondissement wonen. Er zijn namelijk geen verbindingen of uitwisselingen tussen de instanties in de verschillende arrondissementen en de dossieropvolging kan zo onderbroken worden.330

Onder gemeenschapsinterventiestrategieën vallen onder meer overleg tussen politie en gerecht, tussen parket en justitiehuizen en met de psychosociale sectoren die betrokken zijn bij slachtofferhulp en daderbegeleiding. Het belangrijkste probleem hier is informatiedeling. Iedereen is bereid over algemene problemen te praten, maar wanneer het over een concreet gezin gaat, sluiten de deuren zich af. Verdergaande samenwerking is noodzakelijk. De leden van een gezin kunnen bekend zijn bij de CAW’s, het OCMW, het CLB, de huisarts, het parket, de vrederechter, de voorzitter zetelend in kortgeding, de justitiehuizen, de onderzoeksrechter en de correctionele rechter.331 Zij bezitten elk informatie, een stuk van de puzzel, maar niemand ziet het hele plaatje. De informatie is versnipperd en men zou er alles aan moeten doen om tot een betere samenwerking te komen. Informatiedeling tussen de verschillende rechtbanken is noodzakelijk. Tussen dezelfde partijen kunnen er immers omtrent dezelfde zaak procedures hangende zijn bij een veelheid aan rechters. Een formeel overlegorgaan is de arrondissementsraad. Deze komt gemiddeld één keer per jaar samen. De personen op het terrein beschouwen deze raad niet als bevoorrechte ontmoetingsplaats. Het 327

Soms ook met de zonechef van de politie. J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 14. 329 Een voorbeeld uit de praktijk: Bij een snelle tussenkomst treft de politie de dader aan terwijl hij het slachtoffer bij de hals omknelt en haar met een mes bedreigt. Er wordt een pv van de feiten opgesteld. Het slachtoffer vertoont slechts lichte wurgsporen en een fijne schram aan de hals. De magistraat vindt het dossier te mager om het in gerechtelijk onderzoek te geven. De dader wordt vrijgelaten. Uit: J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 24. 330 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 41. 331 E. BECKERS, “De ketenaanpak vanpartnergeweld/intrafamiliaal geweldwaar zit de zwakste schakel?” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald, 2008, 18. 328

90

wordt eerder gezien als een log mechanisme, zeker in grootsteden, dat niet bijdraagt tot een vlotte dialoog. Hierbij komt nog dat in deze raad personen zetelen die binnen hun dienst hoog staan in hiërarchie en bij gebrek aan goed functionerende interne informatie-uitwisseling zijn deze mensen vaak niet goed op de hoogte van wat er op het terrein gebeurt. Tot slot worden de vergaderingen niet goed voorbereid, wat hen veel van hun nut ontneemt.332

Naast de arrondissementsraad bestaan er provinciale coördinatievergaderingen. Deze worden op veel plaatsen wel beschouwd als een goede uitwisselings- en ontmoetingsplaats tussen politie, gerecht en de andere optredende diensten inzake partnergeweld. In bepaalde provincies worden echter niet altijd alle arrondissementen opgeroepen naar de vergadering en veel hangt ook af van het dynamisme van de provinciale coördinatrice. Tevens blijkt er op deze vergaderingen nog steeds wantrouwen te heersen tussen de optredende sociale diensten en politie en gerecht, hoewel bepaalde initiatieven de samenwerking hebben kunnen verbeteren.333

Binnen elke instelling op zich zijn er overlegmechanismen terug te vinden. Deze gaan meestal uit van een persoonlijk initiatief. Tussen instellingen onderling blijken overlegmechanismen nog vaak te ontbreken. Op bepaalde plaatsen zijn wel uitwisselingsmechanismen ontstaan die strikt genomen geen overlegmechanismen334 zijn. In Waals-Brabant bijvoorbeeld komt een beperkte groep mensen die met slachtoffers werken maandelijks bijeen. In Brussel worden dan weer systematisch vergaderingen georganiseerd tussen de dienst slachtofferopvang van het justitiehuis en het ‘Centre de prévention des violences’ om zo beter het contact met het terrein te onderhouden. In de provincie Antwerpen vindt men naast een overlegplatform tussen

politie

en

gerecht

een

platform

terug

waarin

ziekenhuizen,

CAW’s,

huisartsenverenigingen, het parket en de politie verenigd zijn.335 De rol van de justitiehuizen is problematisch. Zij blijken één van de essentiële schakels van het maatregelenpakket te

332

J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 16-17. 333 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 17 en 19. 334 Een overlegmechanisme, zoals de arrondissementsraad of de provinciale coördinatievergadering, wordt omschreven als “ de geformaliseerde vergaderingen tussen de verschillende optredende diensten en binnen de betrokken instellingen: parket, politie, formele en informele uitwisseling van informatie (pv’s, attesten, signalementskaarten enz.) en de georganiseerde feedbacksystemen. 335 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 17.

91

vormen336, maar nergens wordt hun rol binnen het geheel aan maatregelen en structuren verduidelijkt.337 338

De diensten voor slachtofferhulp van de politie hebben overal een bemiddelaarsfunctie tussen politie en slachtoffer en organisaties voor slachtofferhulp. Zij geven systematisch feedback aan de politie over hun tussenkomst. Daarnaast is het overleg tussen parket en politie meestal bevredigend. Dit gebeurt via de figuren van de referentieambtenaar en –magistraat.339 Het overleg met de andere actoren is, zoals uit bovenstaande voorbeelden blijkt, zeer wisselend al naargelang het arrondissement en het soort actor.

Op het niveau van de hulpverlening is er duidelijk sprake van een financieringsprobleem. De CAW’s zijn hulpinstellingen van de eerste lijn die slachtoffers een gepaste begeleiding kunnen bieden. De omzendbrief kent hen duidelijk een rol als partner in het beleid toe, maar niet de middelen, want voor de middelen moet het Vlaamse Gewest instaan, terwijl de omzendbrief uitgaat van het federale niveau. Het is eveneens zo dat het zowel in Vlaanderen als in Wallonië momenteel ontbreekt aan structurele financiering van centra die slachtoffers begeleiden.340 Zowel bij de slachtofferbejegenaars (die belast zijn met crisisopvang en eerste interventie) als bij de dienst slachtofferonthaal (justitieassistenten van het justitiehuis die zijn ondergebracht bij het parket voor de begeleiding van het slachtoffer op juridisch vlak) en bij de diensten slachtofferhulp (die belast zijn met de ruimere psychosociale begeleiding) is er reeds jarenlang een toename van het aantal opdrachten en een omgekeerd evenredige beperking van de personeelsmiddelen.341

336

Meer bepaald in het kader van hun coördinatieopdrachten op lokaal niveau met de verschillende actoren van het gerechtssysteem. Daarnaast zorgen zij voor de coördinatie van de opvang van slachtoffers en volgen zij de strafrechtelijke procedures op. 337 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 7-8. 338 Als gevolg daarvan komt het voor dat justitiehuizen in sommige gerechtelijke arrondissementen gekend en erkend worden door het parket, terwijl hun rol op andere plaatsen miniem is, aangezien magistraten nooit een beroep op hen doen, noch in het kader van de probatie, noch wat betreft de opvolging van het slachtoffer. uit J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 15. 339 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 18. 340 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 23. 341 E. BECKERS, “De ketenaanpak vanpartnergeweld/intrafamiliaal geweldwaar zit de zwakste schakel?” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald, 2008, 17.

92

Zowel de nationale actieplannen als omzendbrief COL 4/2006 voorzien in opleidingen voor politiemensen, magistraten, justitiehuizen en hulpverleners. Uit onderzoek blijkt dat wanneer personen een opleiding genoten over partnergeweld, dit over het algemeen vruchten afwerpt: men gaat het geweld niet meer louter als een privéprobleem beschouwen, er wordt meer rekening gehouden met de psychologische dimensie van partnergeweld en interventieagenten verzamelen op een meer systematische en volledige manier gegevens. Jammer genoeg blijven deze resultaten beperkt tot zij die een opleiding hebben gekregen of gesensibiliseerd zijn geweest.342 De opleidingen voor de politie worden bijna overal georganiseerd door de referentieambtenaar van de politie in zijn zone. Hoewel aan deze opleidingen vrijwillig wordt deelgenomen, kennen zij toch een groot succes.343 De politiescholen tonen vooralsnog weinig belangstelling voor het geven van opleidingen over partnergeweld. In dit stadium is er dus alleen nog maar sprake van plaatselijke initiatieven en niet van systematische integratie van een luik partnergeweld in de opleiding van politieambtenaren. Met de opleiding van de magistraten loopt het minder vlot. De opleiding die de Hoge Raad voor de Magistratuur in 2007 organiseerde telde slechts 26 deelnemers.344 Zowel bij de staande als bij de zittende magistratuur zijn er niet genoeg opgeleide magistraten.345 Daarnaast valt het op dat onderzoeksrechters de zwakke schakel zijn binnen het beleid om partnergeweld aan te pakken. Zij komen nergens voor binnen het maatregelenpakket van omzendbrief COL 4/2006. Bijgevolg moeten zij niet deelnemen aan sensibilisering. Dit heeft tot gevolg dat in zaken vaak veel werkuren worden gestoken door de politie, om dan bij een niet voor partnergeweld gesensibiliseerde onderzoeksrechter terecht te komen, die dan de zaak seponeert.346 347

In België is er echter nog geen sprake van bijzondere politie-of vervolgingseenheden die zich bezig houden met partnergeweld348, noch van gespecialiseerde rechtbanken of bijzondere procedures voor een rechtbank. Zelfs een zekere coördinatie van zaken van partnergeweld ligt 342

J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 11. 343 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 13. 344 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 13. 345 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 25. 346 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 25. 347 Zie ook supra: Verscheidene diensten die zich bezighouden met slachtoffers wijzen erop dat vooral onderzoeksrechters uiterst zelden de politie en de justitiehuizen op de hoogte brengen van beslissingen die tegenover de dader genomen werden 348 Hoewel dit op lokaal vlak, op eigen initiatief, best mogelijk is, maar hierover bezit ik geen informatie. Alleszins wordt er van bovenaf geen zulke bijzondere specialisatie opgelegd.

93

moeilijk. Hoewel er zich langzaamaan een mentaliteitswijziging ten overstaan van partnergeweld voltrekt, is er toch nog een lange weg te gaan. Getuige hiervan is het feit dat het zeer moeilijk blijkt om binnen de parketten een zekere coördinatie van zaken van partnergeweld349 door te voeren. Dit stemt niet overeen met de gang van zaken zoals die reeds tientallen jaren verloopt en brengt volgens bepaalde magistraten “de beroepscultuur in de war”. Magistraten vinden dat het gerechtelijk apparaat niet in gang gezet zou moeten worden voor zaken die er eigenlijk niet thuishoren.350

3. Monitoring en evaluatie Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen is verantwoordelijk voor de begeleiding en de evaluatie van de uitvoering van het nationaal actieplan.351 Nergens blijkt dat het Instituut deze rol ook effectief op zich neemt. Er zijn noch evaluaties noch rapporten van het Instituut te vinden waar de stand van zaken inzake uitvoering of de efficiëntie van de bestaande maatregelen wordt besproken. Voert het Instituut zijn taak niet uit of voert het een beleid waarin deze gegevens enkel intern bekend worden gemaakt? Het is een mysterie.

Om het fenomeen partnergeweld goed te kunnen begrijpen en om het beleid op een efficiënte wijze op de realiteit te kunnen afstemmen, is er nood aan statistische gegevens omtrent het fenomeen. Deze zijn in België zeer dun gezaaid. Het recentste onderzoek dateert van 20002001352. In opdracht van de Minister voor Gelijkekansenbeleid werd toen het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld onderzocht. Het onderzoek leidde tot de vaststelling dat de Wet Partnergeweld I haar doelstellingen niet bereikt heeft. De meerderheid van de dossiers inzake partnergeweld wordt nog steeds geseponeerd.353 De vraag die nu aan de orde is, is of de situatie sinds 2001 reeds geëvolueerd is. Hiernaar zou opnieuw onderzoek gedaan moeten worden. Daarom voert omzendbrief COL 3/2006 een systeem van uniforme en meer gedetailleerde registratie van klachten inzake partnergeweld bij de politie en de parketten in. Veel meer informatie dan vroeger brengt dit echter niet op. Daarom heeft de vzw engender in 349

In eenzelfde gezin kan er sprake zijn van verkrachting, slagen en verwondingen aan de partner en kindermishandeling. Dit valt telkens onder een andere afdeling binnen het parket. 350 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 25. 351 BELGISCHE OVERHEID, Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2008-2009,6 en BELGISCHE OVERHEID, Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2006-2007, 10. 352 N. KUMPS EN G. VAN BEEK, Het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, rapport in opdracht van de vice eerste minister en de minister van werkgelegenheid belast met het gelijkekansenbeleid Mevrouw L. Onkelinx, 2002. 353 E. BREMS, “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld.” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 208.

94

2008 in opdracht van de overheid een evaluatie-instrument voor het beleid inzake partnergeweld ontwikkeld. Op dit moment beschikt men echter nog niet over resultaten gezien de zeer recente datum van het rapport waarin het evaluatie-instrument werd voorgesteld. Ook het nationaal actieplan inzake partnergeweld legt de nadruk op evaluatie van de verschillende ondernomen acties. Dit gebeurt echter door ieder overheidsdepartement of iedere actor die een bepaalde actie uitvoert afzonderlijk. Nergens worden de statistieken gecompileerd, als ze al afzonderlijk terug te vinden zijn. Of de onvindbaarheid van gegevens een gevolg is van het niet-evalueren of de niet-openheid van de verschillende diensten is wederom niet duidelijk. Aan de supranationale vereiste dat gegevens openbaar moeten worden gemaakt, gebruik makend van de bestaande mediakanalen wordt niet, of bijna niet354, voldaan.

4. Definitie van partnergeweld In omzendbrief COL 3/2006 wordt deze definitie gegeven aan partnergeweld: “ Intrafamiliaal geweld is iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch of economisch geweld tussen leden van eenzelfde familie, ongeacht hun leeftijd.”355 Ze voldoet bijna op alle gebied aan de standaarden van het internationaal recht. Toch blijven occasionele partners uit de boot vallen. Om aan het supranationaal kader te voldoen, zouden deze in de definitie geïntegreerd moeten worden. Er gaan echter in België stemmen op die vinden dat deze definitie te breed is. Zij omvat een veelheid aan situaties, waarbij er geen onderscheid wordt gemaakt tussen het partnergeweld dat deel uitmaakt van een cyclus van geweld en een eenmalig feit als gevolg van een meningsverschil of een conflict binnen het gezin.356 In de supranationale bronnen wordt er daarover geen onderscheid gemaakt.

Daarnaast worden in de Wet Partnergeweld I en II andere definities van partnergeweld gehanteerd dan in de omzendbrief. Deze definities primeren op degene gegeven door de omzendbrief, gezien de hiërarchie der rechtsnormen. De Wet Partnergeweld I beschouwt enkel bepaalde vormen van fysiek geweld als partnergeweld. Slachtoffers van seksueel geweld, van dagdagelijkse bedreigingen, beledigingen en ander psychologisch geweld hebben geen recht op extra bescherming. Wat eveneens tegen de borst stuit in de Wet Partnergeweld I is het feit dat bepaalde relatievormen uit de boot vallen. Personen in een L.A.T.-relatie en 354

Enkele politiezones publiceren op hun websites wel statistieken i.v.m. partnergeweld. Deze zijn van zeer recente datum en het is nu nog te vroeg om uit deze gegevens enige conclusie te trekken. 355 Zie supra voor meer details. 356 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 34.

95

occasionele partners genieten niet van de bijkomende bescherming.357 In de Wet Partnergeweld II wordt het toepassingsgebied in de burgerrechtelijke regeling enigszins verruimd, zodat ook seksueel geweld als partnergeweld beschouwd kan worden. Partners die niet gehuwd zijn of niet wettelijk samenwonen kunnen zich echter niet op de bijkomende bescherming beroepen. Nog steeds vallen psychologisch en economisch geweld buiten het toepassingsgebied. Men kan zich bovendien de vraag stellen waarom feitelijke samenwoners geen recht hebben op het voorlopig genot van de gezinswoning in geval van partnergeweld.

Men heeft in het Belgisch beleid dus drie definities van partnergeweld, wat volstrekt onlogisch is. Er is een totaal gebrek aan eenheid. Van deze drie definities zijn er dan nog eens twee zeer eng te noemen, waardoor een gedeelte van de slachtoffers van partnergeweld in de kou blijft staan.

5. Preventie De nationale actieplannen 2004-2007 en 2006-2007 voorzagen in een veelheid aan campagnes om de bevolking te sensibiliseren. Het meest recente actieplan blijft echter zeer karig met concrete informatie over nieuwe campagnes omtrent huiselijk geweld. Men moet ervoor zorgen dat men de aandacht niet laat verslappen, er is immers nog een lange weg te gaan. Het laatste plan voorziet, in tegenstelling tot zijn voorgangers, wel dat er vanaf de crèche aandacht moet besteed worden aan het tegengaan van seksistische stereotypen en aan een egalitaire samenleving in het onderwijs.358 Tot slot voorziet het nationaal actieplan 2006-2007 in de sensibilisering van mediapersoneel.

6. Bescherming, ondersteuning en hulp aan het slachtoffer Aan Vlaamse kant zijn de privé-initiatieven sinds een tiental jaar verenigd in de Centra voor Algemeen Welzijnswerk. Hierin zitten onder andere verschillende organisaties voor de opvang van vrouwen. De CAW’s zorgen voor eerstelijnsbijstand aan slachtoffers en zij zijn dus degenen die door de politie worden ingeschakeld. In Brussel en Wallonië bestaat er geen gelijkaardig overkoepelend organisme waarin organisaties die zich bezighouden met het

357

Zie bijvoorbeeld het verontrustende fenomeen waarbij geweld reeds voorkomt in tienerrelaties. O.a uit C. BARTER, “In the Name of Love: Partner Abuse and Violence in Teenage Relationships”, British Journal of Social Work 2009 39(2), 211-233. en M. SUDERMANN, Violence in Teen Dating Relationships: Evaluation of a Large Scale Primary Prevention Program, 1993. 358 BELGISCHE OVERHEID, Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2008-2009, 14.

96

psychosociaal welzijn worden gebundeld. Er is dus geen organisme dat als centraal aanspreekpunt voor een verbinding tussen de organisaties en de politie kan zorgen.359

Een slachtoffer dat aangifte gaat doen wordt in contact gebracht met de dienst slachtofferbejegening en er wordt aan het slachtoffer gevraagd of het hulp wil van de dienst slachtofferhulp. Het supranationale kader verlangt echter dat de diensten voor bescherming van het slachtoffer pro-actief te werk gaan en zelf contact opnemen met het slachtoffer. Bovendien is het ruime aanbod van hulp- en opvangstructuren voor slachtoffers niet noodzakelijk gecoördineerd. Dit heeft als risico dat de doeltreffendheid inzake de opvang van slachtoffers verloren gaat, omdat er zowel bij de slachtoffers als bij hun gesprekspartners een zekere verwarring heerst qua kennis van de specifieke bevoegdheden van elk van deze diensten.360 Bovendien maakt het grote aantal structuren voor slachtofferhulp de doorstroom van informatie ingewikkelder door de aanwezigheid van zoveel tussenpersonen.361 Daarnaast blijkt dat er een tekort is aan middelen en mogelijkheden in het hulpverleningsaanbod en dat er te weinig opvangplaatsen voor daders en slachtoffers zijn.362

In sommige arrondissementen werd ter bescherming van het slachtoffer gestart met een alarmbelcentrale. Voor zware dossiers van belaging worden alarmbellen geïnstalleerd. Wanneer de ex-partner alweer de rust verstoort, kan via een druk op de knop rechtstreeks contact worden opgenomen met de centrale, zodat een snelle interventie mogelijk wordt. Zo wordt een maximale bescherming van het slachtoffer gewaarborgd.363

Van wetgeving die ervoor zorgt dat slachtoffers op hun werk niet gediscrimineerd, gestraft of ontslagen worden omwille van de gevolgen van hun verwondingen is in België vooralsnog geen sprake.

359

J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 7-8. 360 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 29. 361 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 36. 362 E. BECKERS, “De ketenaanpak vanpartnergeweld/intrafamiliaal geweldwaar zit de zwakste schakel?” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald, 2008, 14. 363 E. BECKERS, “De ketenaanpak vanpartnergeweld/intrafamiliaal geweldwaar zit de zwakste schakel?” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald, 2008, 15.

97

7. Onderzoek en juridische procedures Omzendbrief COL 4/2006 omschrijft de houding die de politiediensten moeten aannemen tegenover het slachtoffer. Deze houding komt overeen met wat verlangd wordt van de poltiediensten in het internationaal recht. Uit onderzoek blijkt wel dat de houding ten aanzien van partnergeweld varieert van het ene gerechtelijk arrondissement tot het andere en van de ene politiezone tot de andere, naargelang de maturiteit van het maatregelenpakket dat reeds van kracht was voor de invoering van omzendbrief COL 4/2006. De maatregelen die hiervoor van kracht waren, waren vaak niet gestructureerd en afhankelijk van het initiatief van bepaalde personen. De optredende diensten zijn het erover eens dat de omzendbrief zorgt voor harmonisering van de procedures voor het hele grondgebied en dat hij een meerwaarde betekent op het vlak van de structurering en de versterking van de reeds bestaande initiatieven. Onder invloed van de omzendbrief enerzijds en de verschillende campagnes van de voorbije jaren rond de problematiek van partnergeweld anderzijds, vindt er langzaam maar zeker een mentaliteitswijziging plaats onder politiemensen en magistraten. Er wordt beter geluisterd naar slachtoffers en de problematiek wordt ernstiger genomen.364

Het supranationale recht voorziet daarnaast dat het mogelijk moet zijn om de dader uit het huis te zetten vanaf de eerste klacht, ook zonder een rechterlijk bevel af te wachten. In dat opzicht gaat de Belgische regelgeving niet ver genoeg, aangezien het tijdelijk genot van de gezinswoning slechts aan het slachtoffer wordt toegewezen door de rechter in geval van ernstige aanwijzingen van partnergeweld. Onder partnergeweld vallen hier niet economisch, psychologisch geweld of bedreigingen. Partners die niet gehuwd zijn of niet wettelijk samenwonen kunnen zich niet op deze regeling beroepen. De Belgische wetgever voorziet dus in een veel beperktere bescherming van het slachtoffer dan dat het supranationaal kader verlangt. Het kader vraagt daarnaast Staten ook om in de mogelijkheid van aanhouding van de dader te voorzien als het slachtoffer zich in een aanhoudende staat van onveiligheid bevindt. De Wet Partnergeweld II komt hieraan tegemoet, weliswaar met weer een beperking qua toepassingsgebied. Het geldt enkel voor een slachtoffer van slagen en verwondingen of toediening van schadelijke stoffen.

Een ander probleem betreft het geven van informatie aan slachtoffers over de maatregelen die tegenover de dader worden genomen. Verscheidene diensten die zich bezighouden met 364

J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 10.

98

slachtoffers wijzen erop dat vooral onderzoeksrechters uiterst zelden de politie en de justitiehuizen op de hoogte brengen van beslissingen die tegen de dader genomen werden.365 Daarnaast wordt de aandacht voor het slachtoffer bepaald al naargelang het soort ondergane geweld. Fysiek geweld brengt quasi systematisch een tussenkomst teweeg, terwijl psychologisch geweld, omdat het zo moeilijk te bewijzen is, vaak geen reactie van de bevoegde diensten teweegbrengt.366

Tussenkomsten van de politie en van het gerecht zouden moeten vergezeld gaan van psychologische en sociale hulp die nog lang na de feiten wordt verdergezet. Het verloop van de opvolgingsprocedure bezit echter nog tal van tekortkomingen. De diensten slachtofferhulp sturen brieven naar slachtoffers, waarin zij hen van de mogelijkheid om opnieuw met hen contact op te nemen indien er problemen zijn, bewust maken. Dit biedt echter onvoldoende ondersteuning voor een slachtoffer dat zich thuis in een zwakke positie bevindt.367

Het lijkt er niet op dat er al maatregelen genomen zijn om de confrontatie tussen dader en slachtoffer in de rechtbanken te vermijden. Van een pro-arrestatie- of een provervolgingsbeleid is evenmin sprake. De belangrijkste beslissing inzake partnergeweld is nog steeds seponering, hoewel er sinds 2004 een graduele toename wordt vastgesteld van zaken die een gerechtelijk gevolg kregen.368 Omzendbrief COL 4/2006 maant de politie wel aan om alle nuttige bewijselementen te verzamelen, maar doet dit zonder verder te specifiëren wat er dan precies moet gebeuren (zoals foto’s van verwondingen trekken, medische attesten bekomen,…), waardoor de kans groot is dat men wat betreft de verzameling van bewijsmateriaal geen bijzondere inspanningen gaat leveren. Daarnaast is er vaak nog een gebrek aan technische middelen zoals computers en fototoestellen369.370 Evenmin wordt ergens duidelijk gemaakt dat de verantwoordelijkheid voor het vervolgen van daders bij de vervolgende instanties ligt en niet bij de slachtoffers van het geweld. Dit lijkt logisch in ons inquisitoir strafrechtssysteem, maar toch moet vastgesteld worden dat zaken van 365

J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 28. 366 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 37. 367 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 36. 368 E. BECKERS, “De ketenaanpak vanpartnergeweld/intrafamiliaal geweldwaar zit de zwakste schakel?” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald, 2008, 15. 369 Om de verwondingen van het slachtoffer te fotograferen. 370 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008,22.

99

partnergeweld nog vaak leiden tot het seponeren van de zaak bij gebrek aan bewijsmateriaal, aangezien de getuigenis van het slachtoffer vaak het enige bewijsmateriaal is dat de politie heeft ingezameld en dat het dan nog vaak gebeurt dat een slachtoffer haar klacht intrekt.

Zoals vereist door het supranationale kader voorziet de Wet Partnergeweld I in de mogelijkheid voor de politie om bij een klacht van partnergeweld over te gaan tot huiszoeking. Uit onderzoek blijkt echter dat deze bepaling in de praktijk moeilijk uit te voeren is zonder toestemming van de bewoner en zonder dat er precieze feiten zijn waarop de politieinterventie gebaseerd is

Kosteloze juridische bijstand is dan weer wel aanwezig in de vorm van de pro-deo advocaten en het is dankzij de Wet Partnergeweld I ook mogelijk geworden voor organisaties die zich bezighouden met slachtoffers om de procedure voor de rechter op gang te brengen. Deze maatregel werd door de Belgische wetgever echter in het leven geroepen om het seponeren van zaken van partnergeweld tegen te gaan. Men zou het falen van het vervolgingsbeleid beter bij de oorzaak aanpakken, dan met wat niet-doordachte maatregelen de gevolgen ervan proberen te camoufleren. Het is en blijft namelijk een bevoegdheid van het O.M. om geweld te vervolgen. Dat het gaat om geweld tussen partners zou hieraan geen afbreuk mogen doen. Als men kijkt naar Engeland en Wales, ziet men dat daar slachtoffers/getuigen van huiselijk geweld worden bijgestaan door organisaties die zich bezig houden met huiselijk geweld. De organisaties daar hebben echter niet de bedoeling om de vervolging op gang te trekken, maar wel om het slachtoffer doorheen heel de procedure bij te staan en te ondersteunen, om er zo voor te zorgen dat het zich minder snel terugtrekt uit de procedure. De Belgische wetsbepaling streeft datzelfde doel na, maar de wetsbepaling blijft heel vaag over hoe dit in de praktijk in zijn werk moet gaan. Het is onduidelijk welke verenigingen deze taak op zich moeten nemen, en of de verenigingen die slachtoffers bijstaan überhaupt op de hoogte zijn van het bestaan van deze bepaling. Het blijft echter in het duister tasten over de effectieve toepassing van deze bepaling bij gebrek aan onderzoek hiernaar of aan publicatie van vonnissen en arresten door de overheid.

100

8. Rechterlijke verboden of bevelen ter bescherming van het slachtoffer In afwachting van een definitieve uitspraak kan de onderzoeksrechter voorlopige maatregelen opleggen.371 Deze maatregelen kunnen worden opgelegd om het slachtoffer te beschermen. Welke maatregelen rechters effectief opleggen in gevallen van partnergeweld is onduidelijk bij gebrek aan informatie over vonnissen en arresten en bij gebrek aan studies hieromtrent. De bewijslast om aan te tonen dat geweld heeft plaatsgevonden, ligt bij het slachtoffer. Het Belgisch rechtssysteem voorziet bij het opleggen van deze maatregelen dus niet in een omkering van bewijslast zoals het supranationale kader dat adviseert.

De Wet Partnergeweld II voorziet in de mogelijkheid van uithuisplaatsinig van de dader. Dit is echter enkel mogelijk nadat er effectief geweld werd gepleegd. Het lijkt wenselijk om reeds ingeval van dreiging van geweld in een preventieve uithuisplaatsing van de gewelddadige partner te voorzien, eventueel in combinatie met een omgangsverbod.372 Naast deze mogelijkheid kan de burgerlijke rechter ten gronde steeds een verbod of bevel opleggen als redelijkerwijze vast staat dat de verweerder ook in de toekomst een fout zal begaan waardoor de benadeelde schade zal lijden.373 Er is echter een gebrek aan juridische instrumenten om over te gaan tot uitzetting van de dader of om hem een alternatieve maatregel, zoals het volgen van een psycho-medische behandeling, op te leggen. De parketmagistraat heeft geen dwangmiddel tegenover de dader.374 Daarenboven worden rechterlijke maatregelen niet aan de politie bekendgemaakt door het gerecht, waardoor het slachtoffer niet adequaat beschermd kan worden. Informatie over wat er gebeurt met de dader indien hij inbreuk pleegt op de opgelegde maatregelen ontbreekt.

9. Bestraffing Aan het uitwerken van bestraffingsrichtlijnen is nog niet gedacht, wel blijkt uit onderzoek dat zo goed als elk parket een actieplan uitgewerkt heeft met maatregelen zoals voorzien in omzendbrief COL 4/2006.375

371

E. BECKERS, “De ketenaanpak vanpartnergeweld/intrafamiliaal geweldwaar zit de zwakste schakel?” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald, 2008, 16. 372 F. DHONDT, “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in A. BOAS EN J. LAMBERT, Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 184. 373 H. BOCKEN, Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en alternatieve schadevergoedingssystemen, 2008, 129. 374 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 39. 375 E. BECKERS, “De ketenaanpak van partnergeweld/intrafamiliaal geweld: waar zit de zwakste schakel?” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald, 2008, 6.

101

Er kan een praetoriaanse probatie worden opgelegd, dit is een te volgen maatregel opgelegd door het parket, in samenwerking met hulpverlening. Het nadeel hiervan is dat er bij nietnaleving van de opgelegde voorwaarden geen actie kan ondernomen worden. Daarnaast voorziet de Belgische wetgever in bemiddeling in strafzaken, iets wat door het supranationale kader ten zeerste wordt afgekeurd. In het kader van de praetoriaanse probatie of van de bemiddeling in strafzaken kan men aan de dader opleggen om deel te nemen aan een daderbehandelingsprogramma. Echter ontbreekt het zowel in Vlaanderen als in Wallonië momenteel aan structurele financiering van centra die daders opvolgen.376

377

Er is een

flagrant tekort aan opvangplaatsen voor daders. Wanneer daders in vrijheid gesteld worden onder voorwaarden kan één van die voorwaarden eveneens het volgen van een daderbehandelingsprogramma zijn. Deze voorwaarde moet volgens het Belgische recht uitgevoerd worden binnen de drie maanden. Wegens het grote tekort aan plaatsen voor daders in de therapieën kan de wachttijd oplopen tot meer dan drie maanden, wat de uitvoering van de voorwaarde onmogelijk maakt.378 Daarenboven zijn magistraten dikwijls slecht geïnformeerd over de verschillende voorwaarden die kunnen worden opgelegd bij een vrijheid onder voorwaarden. Door dit gebrek aan kennis eindigt een vonnis vaak in seponering zonder gevolg.379

10. Burgerlijke rechtszaken Slachtoffers hebben de mogelijkheid om naast een strafrechtelijke ook een burgerlijke procedure te starten. Vaak loopt de coördinatie tussen beide procedures mis of is deze helemaal afwezig.

Conform het internationaal kader heeft het slachtoffer van partnergeweld in België, als gevolg van de Wet Partnergeweld II, een preferentieel recht om na echtscheiding in de gezamenlijke woonplaats te blijven. Dit neemt niet weg dat het slachtoffer de juiste som zal moeten betalen aan de andere echtgenoot om de woning te bekomen.380 Aangezien het slachtoffer van

376

J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 23. 377 De CAW’s zijn hulpinstellingen die daders een gepaste begeleiding kunnen bieden. De omzendbrief kent hen duidelijk een rol als partner toe, maar niet de middelen, want voor de middelen moet het Vlaams Gewest instaan, terwijl de omzendbrief uitgaat van het federale niveau. 378 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 27 en 39. 379 J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 39. 380 J.-E. BEERNAERT, “Premier commentaires de la loi du 28 janvier 2003.”, Divorce 2003/3, 39.

102

partnergeweld in de meeste gevallen een vrouw is381, en een vrouw vaak minder verdient dan haar echtgenoot382, waarbij we ook niet mogen vergeten dat partnergeweld gepaard kan gaan met het afhankelijk maken van de partner op meerdere vlakken, waaronder op financieel vlak383, is de kans groot dat het slachtoffer niet in staat zal zijn om voor de echtelijke woning te betalen. De vraag kan dus gesteld worden in welke mate deze bepaling een voordeel oplevert voor een slachtoffer van huiselijk geweld en in welke mate ze werkelijk voldoet aan de bepalingen van het internationaal recht. Eveneens hebben we hier weer te maken met een beperking van het toepassingsgebied. Deze bepaling geldt enkel voor koppels die getrouwd zijn in een stelsel van gemeenschap van goederen.

Overheids-, niet-gouvernementele en andere organisaties die geen gepaste zorg aan de dag hebben gelegd om partnergeweld te voorkomen, te onderzoeken of te vermijden, kunnen hiervoor veroordeeld worden. Sinds het Flandria- en het Anca-arrest kunnen zowel leden van de uitvoerende als van de rechterlijke macht worden aangesproken voor onrechtmatige daden begaan in de uitoefening van hun functie. Het niet aan de dag leggen van voldoende zorgvuldigheid om partnergeweld te vermijden, kan een fout uitmaken, die schade veroorzaakt. Om schadevergoeding te bekomen zal men de overheid moeten aanspreken op basis van de rechtsfiguur ‘vergoeding van het verlies van een kans’. De ganse schade zal dus nooit vergoed worden, wel een procentueel deel van de schade, overeenstemmend met de kans dat de schade zich niet had voorgedaan, had de overheid wel zorgvuldig gehandeld. Dat het echter zeer moeilijk is om op deze basis een overheidsorgaan veroordeeld te zien, blijkt uit het zwavelzuur-arrest van het Hof van Cassatie van 1 april 2004. Een jonge vrouw had de relatie verbroken met haar partner wegens gewelddaden van zijn kant. Ze had klacht neergelegd bij de politie, omdat deze ex-partner haar lastig viel en ernstige bedreigingen jegens haar uitte. Ze had om bescherming vanwege de politie gevraagd, maar die werd haar niet verleend. Enige dagen later overgoot de dader haar met zwavelzuur, wat haar ernstig verminkte. De dader werd veroordeeld tot levenslange dwangarbeid, maar de jonge vrouw vroeg eveneens om de veroordeling van de Belgische Staat en de stad Luik, omdat zij hun verplichting om de openbare orde te handhaven en misdrijven te voorkomen niet waren

381

Zie supra KUL: DEPARTMENT OF APPLIED ECONOMICS, “Research Report”, 2001, 6 en INTERNATIONAL TRADE UNION CONFEDERATION, “Gender (in)equality in the labour market: an overview of trends and developments”, 2009, 58 p. 383 Zie supra. 382

103

nagekomen. Vijfentwintig jaar na de feiten384 besliste het Hof van Cassatie dat de vrouw, op grond van juridisch-technische redenen, geen aanspraak kon maken op een vergoeding vanwege de Staat of de stad Luik.

IX. Conclusie 1. Algemene conclusie over het beleid inzake partnergeweld in België Bij de aanpak van partnergeweld moet rekening gehouden worden met de complexe Belgische staatsstructuur. De verdeling van bevoegdheden tussen het federale en het deelstatelijk niveau heeft invloed op heel het beleid inzake partnergeweld. De aanpak van het geweld valt onder de bevoegdheid van Justitie, wat een federale bevoegdheid is, terwijl de andere aspecten, waaronder preventie en de werking van de sociale diensten, gemeenschapsbevoegdheden zijn. Dit heeft in het verleden al voor discussies gezorgd over welk niveau welke acties moet financieren. Daarnaast vallen er tussen Vlaanderen en Wallonië verschillen qua organisatie en dienstverlening vast te stellen, en dit zowel wat betreft de hulpverlening voor slachtoffers als de opvolging van daders.385 De federale staat zou geen belemmering mogen vormen om het beleid inzake partnergeweld ten uitvoer te brengen. Daarnaast zou de adequate bescherming van het slachtoffer niet mogen afhangen van zijn woonplaats.

Algemeen kan men stellen dat het Belgische beleid nog maar recent uit de startblokken is geschoten. Het is pas sinds kort dat partnergeweld als een ernstig fenomeen wordt beschouwd, waartegen moet ingegrepen worden. Het eerste wetgevende initiatief dateert uit 1997, kort na en als reactie op de vierde wereldvrouwenconferentie in Beijing. Dit wijst op het belang van supranationale initiatieven. Zij geven de broodnodige signalen om aan te geven waartegen men op nationaal niveau actie moet ondernemen. Het tweede grote initiatief in de strijd tegen partnergeweld is de ontwikkeling van nationale actieplannen inzake partnergeweld. Zij betekenen een grote stap voorwaarts in de erkenning van partnergeweld als een belangrijk maatschappelijk probleem, waarin het aan de overheid is om in te grijpen. De actieplannen bieden als voordeel dat alle acties die ondernomen moeten worden tegen partnergeweld, gecentraliseerd zijn in één document. Daar stopt het voordeel van de actieplannen dan ook. Als je de actieplannen van naderbij bekijkt, zijn ze niet meer dan een loutere opsomming van 384

De feiten grepen plaats in 1980, de finale uitspraak van het Hof van Cassatie in 2005. J. BRAU, K. DE BOODT, K. VAN DER HEYDEN EN N. WUIAME, Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 6-7.

385

104

uit te voeren maatregelen, onderverdeeld per thema en/of overheidsdienst die ze moet uitvoeren. Vaak zijn de te nemen maatregelen nog eens zeer vaag en in algemene termen beschreven. En hoewel de maatregelen in één document verzameld worden, blijven ze naast mekaar staan in plaats van deel uit te maken van een groter geheel. Iedere dienst blijft verantwoordelijk voor zijn eigen specifieke acties. Van een geïntegreerd beleid blijkt niet veel uit de nationale actieplannen, noch van coördinatie tussen de verschillende acties. Men geeft de verantwoordelijkheid voor coördinatie van de acties aan het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. Een orgaan, dat van bovenaf de acties coördineert, is zeker een goed initiatief, maar de samenwerking en de coördinatie zou al in de maatregelen zelf moeten zitten, wat niet het geval is. Het Instituut kan alleen maar vechten met de wapens die het krijgt en als het beleid aan de basis al slecht ineen zit is het moeilijk om daar van bovenaf nog iets aan te doen. Moeilijk dus, maar niet onmogelijk. Hoe het Instituut in haar coördinatieopdracht te werk gaat en wat de resultaten hiervan zijn, is een goed bewaard geheim, waarover noch overheidsdocumenten, noch het Instituut zelf informatie vrijgeeft.

De beleidsmakers lijken wel begrepen te hebben dat er acties moeten ondernomen worden om partnergeweld een halt toe te roepen, maar van een duidelijke, heldere visie over de manier waarop is klaarblijkelijk niet nagedacht. Er werd geen ruimer theoretisch of beleidsmatig kader opgesteld van waaruit er verdergewerkt kan worden. De opgesomde maatregelen bestaan naast mekaar. Voordat de actieplannen werden opgesteld, heeft men evenmin onderzoek naar het wetgevende kader verricht dat tot dan toe gebruikt werd in zaken van partnergeweld, noch werd een onderzoek verricht naar de frequentie, de oorzaken en de gevolgen van partnergeweld in België. Dit is een gemiste kans geweest om het beleid af te stemmen op de realiteit. Het is natuurlijk niet te laat om op dat gebied nog actie te ondernemen.

Waar het eveneens in het duister tasten blijft, is bij de effectieve uitvoering van het beleid inzake partnergeweld in het algemeen en van de actieplannen in het bijzonder. Het is soms onduidelijk welke maatregelen uitgevoerd werden en welke niet en op welke manier dat dit gebeurd is. Het is evenmin duidelijk wat de gevolgen zijn als bepaalde maatregelen niet uitgevoerd worden. Daarnaast zouden uitgevoerde acties geëvalueerd moeten worden, zodat men een idee heeft of ze een werkelijke verbetering van de situatie teweegbrengen. In de nationale actieplannen wordt telkens voorzien dat de bevoegde dienst zijn acties evalueert. Het ontbreekt aan informatie om te weten of dit werkelijk gebeurt en wat de resultaten ervan 105

zijn. Het zou een enorme meerwaarde betekenen om het actieplan in zijn geheel te evalueren. Dit zou ervoor kunnen zorgen dat meteen duidelijk wordt waar de knelpunten van het beleid liggen en waar reeds verbetering werd geboekt. De taak tot evaluatie van het plan komt toe aan het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. Hier moet jammer genoeg weer dezelfde opmerking gemaakt worden als hierboven. Ook hier geeft het Instituut geen informatie vrij over evaluaties die al gebeurd zouden zijn. Het blijft weeral in het duister tasten of er ooit al een evaluatie heeft plaatsgevonden en indien dit het geval zou zijn geweest, wat de resultaten ervan zijn. Ondanks de vooruitgang die geleverd is dankzij omzendbrief COL 4/2006, blijft één van de grote problemen van het beleid het gebrek aan eenheid. Dit is een fenomeen dat in bijna alle aspecten van het beleid op zo goed als alle niveaus terug te vinden is. Het begint met de versnippering van bevoegdheden tussen federale staat en deelstaten en het bijkomende gekibbel over wie welke maatregel zal financieren. Men vindt het terug in de nationale actieplannen waarin maatregelen en/of een mechanisme ontbreekt dat voorziet in samenwerking

tussen

de

verschillende

actoren

op

het

terrein.

Van

echte

gemeenschapsinterventiestrategieën is vooralsnog geen sprake, de actoren op het terrein blijken nog altijd zeer veel moeite te ondervinden om samen te werken als het over één specifieke zaak gaat, hoewel algemeen overleg en een meer algemene samenwerking wel langzaamaan doorgang vinden. Tussen de verschillende gerechtelijke arrondissementen vallen grote verschillen op qua aanpak van partnergeweld, onder andere in de reactie van de diensten ten aanzien van partnergeweld en de samenwerking onderling. De bescherming van een slachtoffer of bestraffing van een dader van partnergeweld afhankelijk maken van zijn woonplaats strookt, op zijn zachtst gezegd, niet met het gelijkheidsbeginsel. Net zoals het beleid onderling niet altijd evenveel samenhang vertoont, zo is er nog minder een band tussen het beleid inzake partnergeweld en een breder beleid inzake vrouwenrechten en gelijkheid, nochtans een voorwaarde gesteld door supranationale organismen. De fragmentatie springt zeker in het oog als men kijkt naar de drie (!) verschillende definities die door de beleidsmakers gehanteerd worden inzake partnergeweld. Op burgerrechtelijk vlak beschouwt de wetgever partnergeweld als iets anders dan in het strafrecht en als er een klacht neergelegd wordt, geldt er nog een andere definitie. Het is daarom een goed idee om de verouderde en veel te enge definities uit de Wet Partnergeweld I en II te herzien.386 Het beeld dat men nu 386

In het strafrecht kan een algemene strafverzwaringsgrond voor alle misdrijven gepleegd tegen de partner gedeeltelijk een uitweg kunnen bieden, hoewel bescherming tegen psychologisch geweld dan weer uit de boot.

106

krijgt door deze definities, is er één van wetgevende ad hoc oplossingen, zonder dat men oog heeft voor het grotere kader waarin partnergeweld zich afspeelt, als de beleidsmakers al begrijpen wat partnergeweld is, want dat blijkt zeker niet uit deze definities. Ze benadrukken nog maar eens het ontbreken aan een ruimere visie op en begrip van het fenomeen partnergeweld. Het gebrek aan eenheid in de maatregelen valt ook op uit de vraag van de nationale actieplannen aan elke actor afzonderlijk om de maatregelen die hij uitgevoerd heeft te evalueren, terwijl er nergens overgegaan wordt tot een evaluatie van het ganse beleid en er zelfs niet voorzien wordt in een compilatie van gegevens.

Dit gebrek aan eenheid in het beleid komt voort uit het ontbreken van een duidelijke visie op het fenomeen partnergeweld en door het ontbreken van een stevige theoretische of wettelijke basis waarop alle actoren kunnen verderbouwen. Dit is een punt waarop de nationale actieplannen tekort schieten.

Een tweede problematisch punt is het gebrek aan beschikbare gegevens omtrent het beleid. De recentste gegevens omtrent de frequentie, de oorzaken en de gevolgen van partnergeweld dateren van 2001. De evaluatie van het beleid komt toe aan het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. Op één (gedeeltelijke) evaluatie van omzendbrief COL 4/2006 na heeft het Instituut op dit vlak echter nog geen initiatief genomen. Er zou op meer regelmatige basis onderzoek gevoerd moeten worden naar partnergeweld, zowel omtrent de frequentie, de rapporteringsgraad, het aantal vervolgingen dat wordt ingesteld als omtrent de finale uitspraak van de rechter. De vraag moet gesteld worden of de wetten en nationale actieplannen ook een effectieve meerwaarde bieden voor slachtoffers van huiselijk geweld. Men zou moeten onderzoeken of ze leiden tot een verbeterde positie van het slachtoffer en of ze het in zich hebben om het partnergeweld een halt toe te roepen en om de dader op zijn verantwoordelijkheid te wijzen. Het lijkt zeer nuttig om al de maatregelen die recent werden ingevoerd te evalueren. Dit kan aangeven waar de knelpunten in het beleid zich bevinden en waar er verbetering merkbaar is. Van de maatregelen die nu van kracht zijn, heeft men niet het minste idee of ze efficiënt zijn. Daarnaast moeten overheden een grotere openbaarheid aan de dag leggen wat betreft de gegevens die ze bezitten. Alle info centraliseren op één website zou de informatie naar de burger en de wetenschappelijk onderzoeker toe, een heel stuk

valt. Een andere manier om het probleem op meer globale wijze aan te pakken, is het fenomeen partnergeweld in de wet definiëren, en hierin ook psychologisch geweld begrijpen en in deze wet dan een aparte strafbaarstelling voor partnergeweld te voorzien.

107

vergemakkelijken. Nu is het vaak zoeken naar deelrapporten, die dan arrondissement per arrondissement, afzonderlijk voor de politie en voor de parketten, naast mekaar gelegd moeten worden. Vaak is conclusies trekken moeilijk, wegens de andere manier van registreren en evalueren van gegevens.387 Daarnaast zou de overheid werk moeten maken van het publiceren van alle rechterlijke uitspraken, zodat onderzoek nauwkeuriger kan gebeuren.

Het jonge Belgische beleid inzake partnergeweld heeft zeker een frisse wind doen waaien bij de politiediensten en de parketten. Toch valt het op dat veranderingen slechts langzaam en met veel moeite doorgevoerd worden. Men is goed op weg om de vroegere mentaliteit van ‘het zijn privé-zaken’ en ‘met deze futiliteiten houdt het gerecht zich niet bezig’ om te buigen. Helaas is er nog een lange weg te gaan. Men zou meer de nadruk moeten leggen op sensibilisering van de bevolking en dit vanaf de kleuterschool. Daar moet de juiste houding ten aanzien van geweld en ten aanzien van de verhouding tussen man en vrouw worden aangeleerd. Dit werpt tot ver in de toekomst vruchten af. Daarnaast is het belangrijk om ook onderzoeksrechters, toch wel zeer belangrijke actoren in het vervolgingsbeleid, een specifieke opleiding te geven. Als bij hen het idee blijft leven dat het gerecht zich met partnergeweld niet hoort bezig te houden, is al het harde werk dat de politiediensten, in de aan de vervolging voorafgaande fases geleverd hebben, voor niets geweest.

Wat zou kunnen bijdragen tot een meer geïntegreerde kijk op partnergeweld is de oprichting van familierechtbanken. Deze worden al dertig jaar zo nu en dan in het vooruitzicht gesteld, zonder dat het ooit effectief zover gekomen is. Deze rechtbanken zouden alle zaken die tussen twee dezelfde partijen hangende zijn, waaronder zaken die nu voor de vrederechter, rechter bij de rechtbank van eerste aanleg, jeugdrechter, kortgedingrechter en correctionele rechter, in één keer behandelen. Zo is de rechter beter op de hoogte van het ganse plaatje en wordt het leven van het slachtoffer vergemakkelijkt.

Hopelijk duurt het nu geen dertig jaar meer voor er effectief actie ondernomen wordt om partnergeweld op een efficiënte manier te bestrijden.

387

Zie supra: gebrek aan eenheid.

108

2. Algemene conclusie over het beleid inzake partnergeweld in het Verenigd Koninkrijk Als men het supranationaal kader en het model voor gespecialiseerde rechtbanken naast mekaar legt, vallen onmiddellijk grote overeenkomsten op. Veel van de praktische maatregelen die voorgesteld worden in het supranationaal kader vindt men terug in het model voor gespecialiseerde rechtbanken. De theoretische onderbouwing van de maatregelen ontbreekt echter vaak bij dit model. Daarnaast valt het op dat het Engelse beleid zeer sterk is wat betreft de implementatie van de maatregelen. Al de punten die het supranationale kader voorstelt als essentieel, zijn aanwezig in het Verenigd Koninkrijk. Daarenboven zijn die maatregelen zeer goed uitgewerkt. Wat eveneens opvalt zijn de vele onderzoeken die de Britse overheid reeds gevoerd heeft naar partnergeweld. Deze onderzoeken beperken zich niet tot het fenomeen partnergeweld zelf, maar behelzen ook de evaluatie van de tot dan toe gehanteerde maatregelen om het geweld te bestrijden. Deze gegevens zijn steeds up-to-date en gemakkelijk consulteerbaar.

Op basis van de gevoerde onderzoeken stelt de overheid aan de heersende situatie aangepaste nationale actieplannen op. De nationale actieplannen beschrijven de situatie inzake partnergeweld in een bepaalde periode. Dit legt de zwaktes van het beleid bloot en op basis daarvan worden, binnen de algemene doelstellingen inzake partnergeweld, maatregelen geformuleerd die het daaropvolgende jaar ondernomen moeten worden. Aan de basis van deze plannen ligt een gefundeerde kennis omtrent het fenomeen partnergeweld. Men heeft een duidelijke visie over hoe partnergeweld aangepakt moet worden, en aan de hand daarvan worden er, jaar na jaar, initiatieven geformuleerd. De Britse visie ligt in de lijn van de supranationale visie omtrent partnergeweld.

Het Britse beleid is gebaseerd op de feiten en de visie omtrent de aanpak van huiselijk geweld is wetenschappelijk onderbouwd. Er wordt geen maatregel genomen of er is onderzoek naar gedaan, dit zowel op theoretisch gebied, waar er vaak verdergebouwd kan worden op kennis die men in de Verenigde Staten reeds heeft opgedaan, als op praktisch gebied. Maatregelen worden vaak pas ingevoerd na consultatie van mensen die in de praktijk in aanraking komen met huiselijk geweld. Nadat maatregelen, richtlijnen of structuren worden ingevoerd, wordt er steeds onderzoek verricht naar het nut ervan.

Zowel het loutere feit dat deze onderzoeken plaatsvinden, als de resultaten die deze onderzoeken meebrengen, leiden mij ertoe om voorzichtig te concluderen dat het Britse 109

beleid succesvol is inzake de aanpak van partnergeweld. Dit wil echter niet zeggen dat dit beleid foutloos is. Nog steeds vinden er te veel seponeringen plaats, nog steeds wordt het slachtoffer slecht geïnformeerd omtrent voorwaarden die in burgerlijke zaken (niet meer) aan de dader worden opgelegd, nog steeds worden inadequate straffen opgelegd en laat het toezicht op deze straffen te wensen over, naast het feit dat de coördinatie tussen de burgerlijke en de strafprocedure geregeld mank loopt en dit het leven van het slachtoffer nodeloos ingewikkeld maakt. Toch zijn er sinds de invoering van de gespecialiseerde rechtbanken veel lichtpunten aan de hemel verschenen en wanneer men de verschillende evaluaties van de gespecialiseerde rechtbanken naast mekaar legt, ziet men zeer positieve evoluties, zowel qua vervolgingsbeleid en oplegging van straffen, als wat betreft de houding van de magistraten en politiediensten. Daarenboven worden slachtoffers veel beter ondersteund, onder andere dankzij de onafhankelijke adviseur inzake huiselijk geweld en dankzij de verschillende diensten die een netwerk vormen waarin samenwerking zorgt voor betere resultaten in zowel slachtofferondersteuning als daderberechting. Men gaat zelfs nog een stap verder door het testen of een geïntegreerde rechtbank voor huiselijk geweld niet voor een nog betere aanpak zou kunnen zorgen.

Jammer genoeg lijkt deze vooruitgang enkel te gelden voor slachtoffers die wonen in een arrondissement waarin gespecialiseerde rechtbanken ontwikkeld werden. Op de dag van vandaag bestaan er 78 zulke rechtbanken en tegen 2011 zouden dat er 128 moeten zijn. Dat is niet veel, wetende dat de gespecialiseerde rechtbanken geïnstalleerd zijn in Magistrate’s Courts, die de laagste rechtbanken zijn in het strafrechtssysteem. Over de gang van zaken op plaatsen waar geen gespecialiseerde rechtbanken geïnstalleerd zijn, is er weinig bekend. Als men de evaluaties van de gespecialiseerde rechtbanken erop naslaat, kan men enkel besluiten dat slachtoffers van huiselijk geweld op deze plaatsen minder goed begeleid worden en daders minder vaak worden veroordeeld. Onderzoek gewijd aan de gang van zaken in deze gewone rechtbanken ontbreekt. Daarenboven moet er rekening mee gehouden worden dat dit bijzondere beleid inzake huiselijk geweld enkel geldt voor Engeland en Wales, en dat slachtoffers uit Schotland en Noord-Ierland uit de boot vallen. Het slachtoffer van huiselijk geweld moet dus veel ‘geluk’ hebben dat het op de juiste plaats mishandeld wordt. Dit is allesbehalve fair te noemen. Toch kan men stellen dat de overheid in het Verenigd Koninkrijk met het beleid de juiste weg is ingeslagen. Langzaam maar zeker wordt duidelijk dat de hernieuwde visie van de overheid op huiselijk geweld zijn vruchten afwerpt. Er is zeker nog een lange weg te gaan, maar men heeft het juiste pad reeds gevonden. 110

Bibliografie 1. Wetgeving -

Verdrag inzake de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen van 18 december 1979, www.un.org/womenwatch.

-

Algemene aanbeveling nummer 19 bij het CEDAW aangenomen op de 11de sessie van het Comité voor de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen in 1992, www.un.org/womenwatch.

-

VN resolutie 48/104 van de Algemene Vergadering, Declaration on the Elimination of Violence against Women (20 december 1993), UN Doc. A/Res/48/104 (1993).

-

VN Resolutie 61/143 van de Algemene Vergadering, Intensification of Efforts to Eliminate all Forms of Violence against Women (7 februari 2008), UN Doc. A/Res/62/133 (2007).

-

Beijing Declaration and Platform Form for Action, Fourth World Conference on Women, 15 september 1995.

-

Aanbeveling 1582(2002) van de Raad van Europa, Huiselijk geweld tegen vrouwen, 27 december 2002.

-

Aanbeveling (2002)5 van de Raad van Europa, De bescherming van vrouwen tegen geweld, 30 april 2002.

-

Domestic Violence, Crime and Victims Act 2004.

-

Protection from Harassment Act 1997.

-

Family Law Act 1996.

-

Youth Justice and Criminal Evidence Act 1999.

-

Wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan, BS 6 februari 1998, 3353.

-

Wet van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwondende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het Strafwetboek, BS 12 februari 2003, 7022.

-

Art. 1 en 1 bis van de wet van 7 juni 1969 tot vaststelling van de tijd gedurende welke geen opsporing ten huize of huiszoeking mag worden verricht, BS 28 juni 1969, 6470.

-

Art 398 – 405 en art. 410 Sw.

-

Art. 46 en art. 49 Sv.

-

Art. 223, art. 1447 en art. 1479 B.W.

111

-

Art. 1280 Ger. W.

-

Omzendbrief nr. COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende de definitie van het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie van de dossiers door de politiediensten en parketten.

-

Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld.

-

Wetsontwerp tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het strafwetboek, Parl.St., Kamer 2002, 1693/001.

-

Wetsvoorstel strekkende om het echtelijk geweld aan banden te leggen, ‘Parl.St.’, Senaat 1995-1996, 1-269/1.

-

Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2004-2007.

-

Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2006-2007.

-

Nationaal actieplan inzake de strijd tegen het partnergeweld 2008-2009.

2. Rechtspraak -

Beslissing van het House of Lords in R. versus R., 1992, A.C. 599.

-

Hof van Cassatie, 1 april 2004, www.juridat.be.

3. Rechtsleer A. Bijdragen in tijdschriften en verzamelwerken -

ARNOU, P., “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, 276-287.

-

BARTER, C., “In the Name of Love: Partner Abuse and Violence in Teenage Relationships”, British Journal of Social Work 2009, afl. 39(2), 211-233.

-

BECKERS, E., “De ketenaanpak vanpartnergeweld/intrafamiliaal geweldwaar zit de zwakste schakel?” in W. BRUGGEMAN (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald 2008, afl. 43, 11-18.

-

BECKERS, E.

EN

BRUGGENMAN, W., “Intrafamiliaal geweld: tussen droom en

werkelijkheid” in BRUGGEMAN, W. (ed.), De orde van de dag: intrafamiliaal geweld van onder de deurmat gehaald 2008, afl. 43, 1-11. -

BERMANN, G.

EN

FEINBLATT, J., “Problem solving courts: a brief primer”, Law and

Policy 2001, afl. 23 (2), 125–140.

112

-

BEERNAERT, J.-E., “Premier commentaires de la loi du 28 janvier 2003.”, Divorce 2003, afl. 3, 35-39.

-

BLISSET, J. EN GILCHRIST, E., “Magistrates attitudes to domestic violence and sentencing options”, Howard Journal of Criminal Justice, 2002, afl. 41(4), 348-363.

-

BREMS, E., “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld.” in BOAS, A. EN LAMBERT, J., Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 191-213.

-

BURTON, M., “Judicial approach of compliance: introducing ‘problem solving’ approaches to domestic violence courts in England and Wales”, International Journal of Law, Policy and the family, 2006, afl. 20, 366-378.

-

CARNEY, T., “New configurations of justice and services for the vulnerable: panacea or panegyric”, Australian and New Zealand Journal of Criminology 2000, afl. 33(3), 318– 340.

-

DHONDT, F., “De Belgische wetgeving betreffende de bestrijding van partnergeweld” in BOAS, A.EN LAMBERT, J., Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004,161-184.

-

ELEY, S., “Changing Practices: The specialised domestic violence court process”, The Howard Journal 2005, afl. 44, 113-124.

-

ELLISON, L., “Responding to victim withdrawal in Domestic Violence prosecutions”, Criminal Law Review 2003, 760-772.

-

ELLISON, L., “Prosecuting Domestic Violence without victim participation”, Modern Law Review 2002, 834-858.

-

FRITZLER, R. EN SIMON, L., “Creating a Domestic Violence Court: Combat in the Trenches”, Court Review 2000, afl. 28, 28-39.

-

FRITZLER, R. EN SIMON, L., “The development of a specialized domestic violence court in Vancouver Washington utilizing innovative judicial paradigms”, UMKC Law Review 2001, afl. 69, 1-40.

-

HANMER, J., HESTER, M., COULSON, S., MORAHAN, M.

EN

RAZAK, A., “Domestic

Violence: Making it Through the Criminal Justice System”, Social Policy and Society 2003, afl. 5, 79-90. -

HARWIN, N.

EN

BARRON, J. “Domestic violence and social policy”, in HANMER, J.

EN

ITZIN, C. (Eds.), Home Truths about Domestic Violence: Feminist Influences in Policy and Practice: A Reader, London, Routledge, 2000, 205-228. -

LEWIS, R., “Making justice work: effective legal interventions for domestic violence”, British Journal of Criminology 2004, afl. 44, 204-224.

113

-

LEVY, B., “The Pros and Cons of the Integrated Domestic Violence Court”, Westchester Now 2002, 1-2.

-

STEVENS, L., “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, E.J. 1998, afl. 2, 18-33.

-

STEVENS, L., “Parket moet (ex-)partergeweld ernstig nemen”, Juristenkrant 2001, afl. 25, 2.

-

TAUB, N., “Adult Domestic Violence: The Law's Response”, Victimology 1983, afl. 8, 152-171.

-

TSAI, B., “The trend toward specialized domestic violence courts: improvements on an effective innovation”, Fordham Law Review 2000, afl. 68, 1285-1327.

-

VALLS, R., “Gender violence amongst teenagers.” in Violence against women 2008, 759785.

-

VANBOCKRIJCK, H., “De wet van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling

van artikel 410 van het

strafwetboek.”, E.J. 2003, afl. 6, 86-92. -

VANBOCKRIJCK, H., “De wet partnergeweld getoetst aan de praktijk.”, E.J. 2004, afl. 3, 44-49.

-

VERSCHELDEN, G., “Slachtoffer partnergeweld krijgt bij voorkeur gezinswoning toegewezen”, Juristenkrant 2003, 11.

-

VERSCHUEREN, C., “De wet van 24 november 1997 ertoe strekkende het geweld tussen partners tegen te gaan: een schoolvoorbeeld van hedendaagse wetgeving?” R.W. 19981999, 1059-1071.

-

WALSH, C., “The trend towards specialisation: West Yorkshire innovations in drugs and domestic violence courts”, Howard Journal 2001, afl. 40, 26–38.

-

X., “Domestic abuse intervention project, the Duluth model” in M. PAYMAR, Violent No More: Helping men end domestic abuse, 2000, 88-110.

B. Andere -

ALDRICH, L., Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, 59 p.

-

BENNINGER-BUDEL, C. EN LACROIX, A., Violence against women: a report, Geneva, World organisation against torture (OMCT), 1999, 294 p.

114

-

BERMANN, G., FEINBLATT, J. EN GLAZER, S., Good Courts: the case for problem solving justice, New York, New York Press, 2005, 237 p.

-

BOCKEN,

H.,

Het

buitencontractueel

aansprakelijkheidsrecht

en

alternatieve

schadevergoedingssystemen, 2008, 129 p. -

BRAU, J., DE BOODT, K., VAN DER HEYDEN, K. EN WUIAME, N., Tot stand brengen van een evaluatie-instrument in het kader van het steunpunt geweld en van de omzendbrief COL 4/2006, 2008, 61 p.

-

BRITSE OVERHEID, Landenrapport 6 van het Verenigd Koninkrijk bij het CEDAW, 2007, 168 p.

-

BROWN, D., JAMES, Z., GOODRICH, P.EN PHILLIPS, C., Entry into the criminal justice system, HORS, 1998, 247 p.

-

BROWN, T., Charging and Prosecution Policies in Cases of Spousal Assault: A Synthesis of Research, Academic, and Judicial Response, Department of Justice, Canada, 2000, 24 p.

-

BRUYNOOGHE, R., NOELANDERS S.

EN

OPDEBEECK S., Geweld ondervinden, gebruiken

en voorkomen, Onderzoeksrapport in opdracht van de Minister van Tewerkstelling en Arbeid en Gelijke Kansen M. Smet, Diepenbeek, 1998. -

BURTON M., COOK, D., ROBINSON, A. EN VALLELY, C., Evaluation of specialist domestic violence courts/Fast track systems, onderzoek bevolen door de Criminal Prosecution Service, University of Leicester, Cardiff University, University of Wolverhampton, 2004, 212 p.

-

BURTON, M., ROBINSON, A., TREDIDGA, J. EN VALLELY, C., Evaluation of Domestic Violence Pilot Sites at Caerphilly (Gwent) and Croydon 2004: Final Report, Crown Prosecution Service, 2005, 80 p.

-

CASEY, P. EN ROTTMAN, D., Problem-Solving Courts: Models and Trends, National Center for State Courts, 2003, 21 p.

-

CLARK, S., BURT, M., SCHULTE, M.

EN

MAGUIRE, K., Coordinated Community

Responses to Domestic Violence in Six Communities: Beyond the Justice System, Report to the Urban Institute for the Office of the Assistant Secretary of Planning and Evaluation, 1996, 23 p. -

COOMARASWAMY, R., Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, submitted in accordance with the Commission on Human Rights Resolution: a framework for model legislation on domestic violence, Economische en Sociale Raad: Commissie voor Mensenrechten, 1996, 38 p. 115

-

COUNCIL

OF

EUROPE, Legislation in the member states of the council of europe in the

field of violence against women, , 2007, 251 + 234 p. -

CRETEN, N., Politionele slachtofferbejegening, Politie Praktijkboeken, 2004, 84 p.

-

CRISP, D. EN MOXON, D., Case screening by the crown prosecution Service: How and why cases are terminated, HORS, 1994, 74 p.

-

CROWN PROSECUTION SERVICE, Violence against women: a crime report 2007-2008, 60 p.

-

ERTÜRK, Y., Integration of the human rights of women and the gender perspective: violence against women. The due diligence standard as a tool for the elimination for violence

against

women,

Economische

en

Sociale

Raad:

Commissie

voor

Mensenrechten, 2006, 66 p. -

EXPERT GROUP MEETING OF THE UNITED NATIONS DIVISION FOR THE ADVANCEMENT OF WOMEN

AND THE

UNITED NATIONS OFFICE

ON

DRUGS

AND

CRIME, Good practices in

legislation on violence against women: report of the expert group meeting, 2008, 76 p. -

FAGAN, J. , The Criminalization of Domestic Violence: Promises and Limits, National Institute of Justice, 1996, 71 p.

-

FREIBERG, A., Specialized Courts and Sentencing, Australian Institute of Criminology and the Probation and Community Corrections Officers’ Association Inc., Perth, 2002, 13 p.

-

GIBSON, B., GORDON, W.

EN

WESSON, A., Introduction to the Magistrates' Court,

Hampshire, Waterside Press, 2001, 192 p. -

GROENHUIJSEN, M.S.

EN

KNIGGE, G., Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Groningen,

Kluwer, 2001, 987 p. -

HAGEMANN-WHITE, C., KATENBRINK, J.

EN

RABE, H., Combating violence against

women, Stocktaking study on the measures and actions taken in Council of Europe member States, Raad van Europa: directoraat-generaal voor de mensenrechten, 2006, 68 p. -

HESTER, M., PEARCE, J.EN WESTMARLAND, N., “Early evaluation of the integrated domestic violence court, Croydon”, Ministry of Justice Research Series 18/08, 2008, 59 p.

-

HMCPSI, Violence at home: a joint thematic inspection of the investigation and prosecution of cases involving domestic violence, Centrex, 2004, 185 p.

-

HMCS, Domestic Violence Branch Newsletter, 2008, 8 p.

116

-

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE EN HER MAJESTY’S COURT SERVICES, Justice with Safety: Specialist domestic Violence Courts Review 2007-08, 46 p.

-

HOME OFFICE, National Domestic Violence Delivery Plan Report, 2005, 29 p.

-

HOME OFFICE, National Domestic Violence Delivery Plan Report, 2006, 81 p.

-

HOME OFFICE, National Domestic Violence Delivery Plan Report, 2007, 51 p.

-

HOME OFFICE, National Domestic Violence Delivery Plan Report, 2008, 43 p.

-

HOME OFFICE, CROWN PROSECUTION SERVICE

EN

HER MAJESTY’S COURT SERVICES,

Specialist Domestic Violence Court Programme: Resource Manual, 2008, 92 p. -

HOME OFFICE, Safety and justice: the governments proposals on domestic violence, 2003, 74 p.

-

INTERNATIONAL TRADE UNION CONFEDERATION, Gender (in)equality in the labour market: an overview of trends and developments, 2009, 58 p.

-

KAYE, J.S., The State of the Judiciary, Rochester, New York, Daily Record, 2003, 61 p.

-

KEILITZ, S., Specialization of Domestic Violence Case Management in the Courts: A National Survey, National Center For State Courts, 2001, 85 p.

-

KERSHAW, C., NICHOLAS, S. en WALKER, A., “Crime in England and Wales 2005/06”, Home Office Statistical Bulletin, Home Office, London, 2006, 200 p.

-

KUL, DEPARTMENT OF APPLIED ECONOMICS, The wage gap: Research Report, 2001, 54 p.

-

KUMPS, N. EN VAN BEEK, G., Het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, rapport in opdracht van de vice eerste minister en de minister van werkgelegenheid belast met het gelijkekansenbeleid Mevrouw L. Onkelinx, 2002.

-

MIRRLEES-BLACK, C., Domestic Violence: Findings from a New British Crime Survey Self-Completion Questionnaire, Home Office, Research Study 191,London, 1999, 146 p.

-

O’HARE, J.

EN BROWNE, K.,

-

PARADINE, K.

EN

Civil litigation, Sweet & Maxwell, 2005, 46 p.

WILKINSON, J., Protection and accountability: HMIC and HMCPSI

Thematic Inspection on the inspection and prosecution of cases involving domestic violence, Centrex, 2003, 185 p. -

PARADINE, K.

EN

WILKINSON, J., Protection and accountability: The Reporting,

Investigation and Prosecution of Domestic Violence Cases, a research and literature review, Centrex, 2003, 92 p. -

ROBINSON, A. EN TREGIDGA, J., Domestic Violence MARACs, Cardiff University, 2005, 31. 117

-

SACKS, E., Creating a Domestic Violence Court: Guidelines and Best Practices, Family Violence Prevention Fund, San Francisco, 2002, 62 p.

-

SENTENCING GUIDELINES COUNCIL, Overarching principles: domestic violence, 2006, 16 p.

-

STANKO, E., The Day to Count: A Snapshot of the Impact of Domestic Violence in the UK, Criminal Justice, 2001, 23 p.

-

SUDERMANN, M., Violence in Teen Dating Relationships: Evaluation of a Large Scale Primary Prevention Program, 1993, 65 p.

-

SYMONIDES, J. EN VOLODIN, V., Human rights of women : a collection of international and regional normative instruments. Twentieth Anniversary of the adoption of the United Nations Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women 1979-1999, Paris, Unesco, 1999, XXVIII, 418 p.

-

WALBY, S. EN ALLEN, J., Domestic Violence, sexual assault and stalking: Findings from the British Crime Survey, London, Home Office, 2004, 146 p.

-

WORLD HEALTH ORGANISATION, World Report on Violence and Health: Summary, World Health Organisation, Geneva, 2002, 18 p.

-

WALKER, L., The battered woman, New York, Harper&Row, 1979, 270 p.

118