recht door zee Unesco Platform Vlaanderen vzw Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur

recht door zee de bijdrage van Vlaanderen en het UNESCO/IOC Project Office for IODE tot de internationale oceanografie en het duurzaam gebruik en de ontwikkeling van kustgebieden

Unesco Platform Vlaanderen vzw Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur

inhoud 1 Wereldcentrum voor oceanografisch databeheer.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

Voorstelling van de doelstellingen en kerntaken van het UNESCO/IOC Project Office for IODE in Oostende.

2 Wereldwijd waarschuwingssysteem voor tsunami’s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

inleiding hechte samenwerking met een aantal multilaterale organisaties en in het bijzonder UNESCO.

6

Het UNESCO/IOC Project Office for IODE draagt bij tot het wereldwijd beschermen van kustgebieden tegen tsunami’s.

3 Alle data-wegen lopen langs Oostende.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De ambitie van Vlaanderen om zich internationaal te profileren, vertaalde zich onder meer in het oprichten van het Vlaams UNESCO Wetenschappen Trustfonds in 1999 dat toelaat om op een structurele wijze wetenschappelijke programma’s van UNESCO te ondersteunen die aansluiten bij een aantal gemeenschappelijk bepaalde prioriteiten. Een belangrijk deel van de middelen van dit trustfonds gaan naar

8

Een innovatief systeem voor het beschibaar maken van oceanografische data, ontwikkeld en beheerd door het UNESCO/IOC Project Office for IODE, vergemakkelijkt het internationaal wetenschappelijk marien onderzoek.

4 Eerste kustatlas voor Afrika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Vlaanderen laat zich niet onbetuigd op het internationale toneel. Een van Vlaanderens grote beleidsprioriteiten is het aangaan van een

Het UNESCO/IOC Project Office for IODE ontwikkelde een instrument ter ondersteuning van het duurzaam kustbeheer in Afrika.

activiteiten van de Intergouvernementele Oceanografische Commissie van UNESCO (IOC), wereldwijd het belangrijkste orgaan voor de studie van de oceanen en van essentieel belang voor het oplossen van mondiale problemen zoals klimaatverandering en het voorspellen, en verminderen van de impact, van natuurrampen zoals tsunami’s. In 2005 verstevigde de samenwerking tussen Vlaanderen en de IOC met de opening van het UNESCO/IOC Project Office for IODE in Oostende. Dit centrum maakte het mogelijk om op een meer gestructureerde manier de knowhow van ontwikkelingslanden te vergroten inzake het beheer van oceanografische data en informatie en gaf zodoende een belangrijke impuls aan de internationale samenwerking en aan het wetenschappelijk onderzoek naar oceaangerelateerde onderwerpen.

5 Vlaamse steun voor wetenschappelijke projecten van UNESCO.. . . . . . . . . . . . . . . . 11

Het UNESCO/IOC Project Office for IODE werkt mee aan een reeks door de Vlaamse overheid gesteunde UNESCO-projecten die het duurzaam beheer van kustgebieden en natuurlijk rijkdommen in ontwikkelingslanden nastreven.

6 IODE: de vlag waaronder het internationaal centrum

voor oceanografisch databeheer van UNESCO in Oostende vaart.. . . . . . . . . . . . . . 14



Het UNESCO/IOC Project Office for IODE legt zich eveneens toe op het ontwikkelen en implementeren van nieuwe technologische toepassingen op het gebied van oceanografisch data- en informatiebeheer. Dit komt wereldwijd verschillende gebruikersgemeenschappen ten goede en liet onder andere toe om tsunamiwaarschuwingssystemen in verschillende delen van de wereld te verfijnen. De onmiddellijke nabijheid van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) en de eraan verbonden instellingen en netwerken is een bepalende factor voor het succes van het UNESCO/IOC Project Office for IODE omdat het toelaat om nieuwe ontwikkelingen in een operationele omgeving uit te testen.

Voorstelling van het UNESCO-programma waarin het UNESCO/IOC Project Office for IODE een sleutelrol speelt.

Als kenniscentrum is het UNESCO/IOC Project Office for IODE een belangrijkste aanwinst voor de Vlaamse wetenschappelijke gemeenschap

7 IOC: 50 jaar studie van de oceanen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

om de eigen kennis en activiteiten in een internationaal kader te ontwikkelen.

Voorstelling van de belangrijkste intergouvernementele organisatie voor de studie van de oceanen.

Vijf jaar na de plechtige opening van het UNESCO/IOC Project Office for IODE in Oostende en op de vijftigste verjaardag van UNESCO IOC, schetst deze publicatie de vooruitgang die het internationaal oceanografisch data- en informatiebeheer en het wetenschappelijk onderzoek konden boeken dankzij de werking van het UNESCO/IOC Project Office for IODE en de steun van Vlaanderen. De balans is er een om trots op te zijn en inspireert om het ingeslagen pad verder te bewandelen en zo de kruisbestuiving tussen de Vlaamse en de internationale mariene- en oceaanwetenschappelijke milieus verder te laten bloeien om nog meer vruchten te kunnen afwerpen.

Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur

1

Wereldcentrum voor oceanografisch databeheer Met de komst van het UNESCO/IOC Project Office for IODE naar Oostende ging de ontwikkeling van oceanografische databanken en de opbouw van knowhow in ontwikkelingslanden over het duurzaam beheer van oceanen en kustzones er met rasse schreden op vooruit. Het International Oceanographic Data and Information Exchange (IODE) programma van de Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC) heeft een lange traditie en ervaring in het organiseren van opleidingen in oceanografisch data- en informatiebeheer. Het ontbrak IODE echter aan een permanente locatie om de opleidingen te organiseren. Op 27 april 2002, tijdens de opening van de nieuwe lokalen van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), werd voor het eerst gedacht aan het oprichten van een IOC-centrum in Oostende. De Vlaamse Regering, die al langer in aanzienlijke mate steun verleende aan wetenschappelijke programma’s van UNESCO die een duurzaam beheer van watervoorraden en oceanen nastreven, nam de uitdaging aan en besloot de voorwaarden te creëren om een en ander te centraliseren zodat doeltreffender kon worden gewerkt op internationale schaal. Op 25 april 2005 werd het UNESCO/IOC Project Office for IODE (kort: IODE Project Office) plechtig geopend in Oostende in de gebouwen van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Dit was mogelijk dankzij financiële steun van de Vlaamse Regering en de stad Oostende en medewerking van het VLIZ.

4

Met het IODE Project Office beschikken de experten en centra die aangesloten zijn bij het IODE-netwerk (dat 80 nationale oceanografische datacentra omvat) over een technologisch zeer geavanceerde werkomgeving waar zowel aan ontwikkeling als aan opleiding gedaan kan worden. Het IODE Project Office ontplooit de volgende activiteiten om zijn ambitieuze doelstellingen en belangrijke taak te vervullen: Het organiseren van gespecialiseerde technische opleidingen inzake het beheer van oceanografische data en informatie en het uitbouwen van een systeem dat afstandsonderwijs en de ontwikkeling van innovatieve onderwijsmethoden in dit vakgebied bevordert. Het fungeren als expertisecentrum waar oceanografische data-experten, onderzoekers en studenten elkaar kunnen ontmoeten en samenwerken om gemeenschappelijke projecten te ontwikkelen.

Het uitbouwen van data- en informatiesystemen die de samenwerking tussen experten op alle niveaus van de oceanografie aanzienlijk vlotter doen verlopen.

Statistiek illustreert dynamiek van het projectkantoor in Oostende

Het uitbouwen en beheren van een virtueel laboratorium waarin experten nieuwe datatechnologieën kunnen ontwikkelen en uittesten.

Enkele cijfers over de activiteiten in de periode 2005-2009 schetsen een beter beeld over de werking en de impact van het UNESCO/IOC Project Office for IODE.

Het IODE Project Office krijgt regelmatig internationaal gerenommeerde toponderzoekers over de vloer. Ze nemen er deel aan projectworkshops over oceanografie, oceanografisch data- en informatiebeheer, oceaanmodellering en mariene biodiversiteit. Om de Vlaamse mariene onderzoekers te informeren over de laatste ontwikkelingen in het onderzoek in deze disciplines, startte het projectkantoor in 2009 met de organisatie van wetenschappelijke seminaries. De op dat moment in Oostende aanwezige wereldexperten geven een bondige presentatie over hun werk. Deze seminaries staan open voor de brede mariene gemeenschap in Vlaanderen en omstreken. Zo kunnen Vlaamse experten kennis met internationale collega’s uitwisselen, een kruisbestuiving die ongetwijfeld de Vlaamse wetenschappelijke wereld ten goede komt.

Aantal opleidingen: 54 Aantal cursisten: 682 Aantal bezoekende internationale experten: 542 Personeel (eind 2009): 6 Beschikbare computers voor opleiding en meetings: 40 Beschikbare webservers (eind 2009):12 Gehoste websites (eind 2009): 105

Netwerking stimuleert onderzoek en ontwikkeling Het UNESCO/IOC Project Office for IODE ontvangt jaarlijks onderzoekers en databeheerders van over de hele wereld om er gespecialiseerde opleidingen te volgen en te werken aan gezamenlijke projecten. We laten er twee aan het woord die vanuit hun ervaring vertellen hoe het projectkantoor en de samenwerking onder de koepel van de Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC) van UNESCO hun werk vooruit helpt.

Het IODE Project Office in Oostende leert ons omgaan met de nodige software en gegevens en informatie op te slaan en te delen volgens internationale standaarden. Voor dit laatste stelt het IODE Project Office ook servercapaciteit ter beschikking. De kennis die we dankzij onze samenwerking met het projectkantoor opdoen, delen we met medewerkers van andere instellingen, zowel in Uruguay als in naburige landen. Dit is een belangrijke bijdrage tot de ontwikkeling in de regio.”

Andrea Cristiani is hoofdbibliothecaris van het Centro de Documentación y Biblioteca Instituto de Investigaciones Pesqueras in Uruguay: “Ons centrum verzamelt informatie en databanken in verband met marien onderzoek en het mariene milieu en is gekoppeld aan verschillende instellingen in het land die de gegevens waarover wij beschikken kunnen raadplegen. We bieden vooral ondersteuning aan onderzoekers van wetenschappelijke instellingen maar sensibiliseren ook de bevolking over de waterproblematiek en helpen leerkrachten die info zoeken over het mariene milieu of de impact van bepaalde vervuilende stoffen op kustgebieden. Dankzij het IOC-netwerk voor Latijns-Amerika kunnen we gegevens en informatie uitwisselen met verschillende mariene en zoetwaterinstellingen in de regio. Er is een virtuele bibliotheek opgezet waaraan alle leden van het netwerk data en wetenschappelijke publicaties kunnen toevoegen zodat de informatie gemakkelijk beschikbaar is voor alle belanghebbenden.

Pessiezoum Adjoussi is als onderzoeker, gespecialiseerd in kustzonebeheer, verbonden aan het Centre De Gestion Integrée du Littoral et de Environnement (CGILE) van de universiteit van Lomé in Togo: “Vroeger waren essentiële wetenschappelijke gegevens verspreid en vaak enkel beschikbaar op papier. Nu zijn we actief in een netwerk (ODINAFRICA: Ocean Data and Information Network for Africa) en digitaliseren we informatie zodat alles op een gestandaardiseerde manier werd gearchiveerd en beschikbaar is op ruime schaal voor iedereen die er baat bij heeft. Het laat ons toe om efficiënter te werken aangezien het onderzoek vlotter verloopt nu er minder tijd moet besteed worden aan het opsporen van gegevens. De uitwisseling van gegevens en informatie langs deze weg, zorgt er eveneens voor dat we gemakkelijker een globaal beeld kunnen vormen van evoluties in de regio, hetgeen van belang is voor het uitbouwen van een duurzaam beheer van kustgebieden. De contacten tussen verschillende nationale instellingen in de regio helpen om oplossingen te zoeken voor grensoverschrijdende problemen zoals erosie of een betere bescherming van de kustbevolking.”

5

2

Wereldwijd waarschuwingssysteem voor tsunami's

Hoe werkt een waarschuwingssysteem voor tsunami’s?

Vijf jaar geleden kreeg de Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC) de opdracht om een wereldwijd waarschuwingsysteem voor tsunami’s uit te bouwen. Het succes van een dergelijk

Indische Oceaan

systeem hangt af van precieze meetsystemen voor het waarnemen van, en doorsturen van data over, seismische activiteit en het zeeniveau. Even belangrijk is een goede voorlichting en voorbereiding van de bevolking over hoe te reageren in noodsituaties. Het UNESCO/IOC Project Office for IODE ontwikkelde, samen met het VLIZ, een belangrijke component van dit waarschuwingssysteem. Waarneming gevaar & Voorspelling

In de dagen na de verwoestende tsunami die de Indische Oceaan trof op 26 december 2004, won de expertise van UNESCO rond tsunami’s aan belangstelling en bekendheid. De Organisatie was met haar Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC) immers de stuwende kracht achter een tsunamiwaarschuwingssysteem voor de Stille Oceaan dat al sinds halverwege de jaren 1960 actief is. Al snel rees de vraag waarom er enkel in het gebied van de Stille Oceaan een dergelijk systeem is. Het antwoord is eenvoudig: het is de regio waar de kans op een tsunami historisch gezien het grootst is, vandaar dat er vooral in dat gebied geïnvesteerd werd in een waarschuwingssysteem. Na de ramp in 2004 werd onmiddellijk beslist om een systeem uit te bouwen in het gebied van de Indische Oceaan en ook elders. De algemene consensus was dat het onverantwoord zou zijn om kustgebieden onbeschermd te laten terwijl de kennis en de technologie voorhanden zijn om de impact van tsunami’s zoveel mogelijk te beperken. In juli 2005 besloot de Algemene Vergadering van de IOC om waarschuwingsssystemen voor tsunami’s op te richten in de Indische Oceaan, de Caraïbische Zee, de Middellandse Zee en de Noordoost-Atlantische Oceaan. UNESCO kreeg de leiding over het initiatief als onderdeel van haar inspanningen om een wereldwijd oceaanobservatiesysteem (Global Ocean Observing System - GOOS) uit te bouwen. Alhoewel de eerste waarschuwing voor een mogelijke tsunami het gevolg is van het meten van seismische activiteit, wordt de ruggengraat van een tsunamiwaarschuwingssysteem gevormd door de continue meten van het zeeniveau. Een dergelijk waarnemingssysteem zit reeds ingebakken in GOOS. Er werd bewust gekozen om geen nieuw afzonderlijk systeem te ontwikkelen maar om voort te bouwen op de ervaringen van het systeem in de Stille Oceaan en gebruik te maken van de observatiesystemen van GOOS. Integratie en samenwerking zijn immers essentieel voor de duurzaamheid van dergelijke systemen op lange termijn.

6

Afrikaanse kust wapenen tegen tsunami’s Met steun van de Vlaamse overheid kwamen er tien nieuwe meetstations langs de Afrikaanse kust voor het meten van getijden en het zeeniveau. Deze waarnemingsstations zijn van groot belang voor het tsunamiwaarschuwingsysteem voor de Indische Oceaan, maar anderzijds is informatie met betrekking tot getijden ook van economisch belang, bijvoorbeeld voor de maritieme toegang tot havens. In december 2004 beschikten slechts enkele Afrikaanse landen over dergelijke waarnemingsstations, waardoor ze zich niet tijdig konden schrap zetten voor de aanstormende vloedgolven, met alle gevolgen vandien.

Chili: tsunami-alarm in de praktijk Op 27 februari 2010 werd Chili getroffen door een reeks zware aardbevingen. De zwaarste schok, nabij Concepción, kwam voor om 06:34 UTC (7u34 onze tijd) en had een kracht van 8,8 op de schaal van Richter. Luttele minuten nadien, om 06:46 UTC, sloeg het Pacific Tsunami Warning Center in Hawai (VS) alarm. De eerste zeeniveaumetingen in Valparaiso (+1,3 m) en Talcahuano (+2,3 m) bevestigden dat er een tsunami was ontstaan. In de volgende uren bleef het centrum de waarnemingen opvolgen en regelmatig aangepaste informatie en waarschuwingen verspreiden in de regio. De grafiek toont de metingen van het zeeniveau die aangaven dat er een tsunami was gevormd. De gegevens zijn afkomstig van een waarnemingssysteem dat is ontwikkeld door het UNESCO/IOC Project Office for IODE en het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) in Oostende.

Regionaal

Risicoberekening Formulering alarm

Alarm slaan Veiligheidsadvies

Nationaal

Een tsunamiwaarschuwingssysteem slaat tijdig alarm wanneer er een tsunami op komst zou kunnen zijn in het gebied waarvoor het verantwoordelijk is. Het deelt deze informatie met andere nationale en internationale centra. Het identificeren van, en het passend reageren op, de mogelijk verwoestende gevolgen van een naburige of verre tsunami vergt een geïntegreerd waarschuwingssysteem met drie onderdelen: het detecteren en voorspellen van gevaren; het evalueren van het potentiële gevaar en het verspreiden van waarschuwingen; en de voorbereiding en reactie van lokale gemeenschappen.

Paraatheid & Reactie

Lokaal

Elk systeem meet, verspreidt en interpreteert constant seismische activiteit die kan leiden tot het ontstaan van een tsunami en veranderingen van het zeeniveau in verband hiermee. In combinatie met het opstellen van een rampenplan, het voorlichten van de bevolking over hoe te reageren in noodsituaties en het oefenen van het uitvoeren van rampenplannen en evacuaties, komt men tot een gesloten systeem dat talrijke levens kan redden.

Het UNESCO/IOC Project Office for IODE en het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) in Oostende, ontwikkelden een gespecialiseerde website waarop men de operationele status van honderden zeeniveaustations in het wereldwijde netwerk kan waarnemen en waar ook de ruwe gegevens in reële tijd kunnen bekeken worden. De beheerders van de meetpunten krijgen automatisch een waarschuwing wanneer er zich een technisch mankement voordoet bij een van de meetstations.

Waarschuwen en reageren Naast systemen voor het opvolgen van seismische activiteit en het zeeniveau, vormen nationale waarschuwingscentra het kloppend hart van een waarschuwingssysteem voor tsunami’s. Deze centra zijn uitgerust om op te volgen hoe de oceaan zich gedraagt en om snel alarm te slaan wanneer er voortekenen van een mogelijke tsunami opduiken. Ze staan in nauwe verbinding met de overheid, de hulpdiensten en de civiele bescherming die wanneer nodig, snel een rampenplan in gang kunnen zetten om mensen te evacueren uit kwetsbare kustgebieden. Naast het uitbouwen van een operationeel meetsysteem dat tijdig kan waarschuwen voor een mogelijke tsunami, speelt UNESCO ook een cruciale rol bij de kruisbestuiving tussen voorlichting en noodhulp. Het is immers zinloos om tijdig te kunnen waarschuwen voor een tsunami als deze informatie niet snel de bevolking bereikt en als mensen in kustgebieden niet weten hoe ze moeten reageren om zichzelf in veiligheid te brengen.

7

3

Alle data-wegen lopen langs Oostende Hoe werkt het systeem?

Het UNESCO/IOC Project Office for IODE maakt het voor iedereen mogelijk om met een eenvoudige zoekopdracht en een paar muisklikken oceanografische data en informatie te ontvangen die over de hele wereld verspreid is en opgeslagen zit in soms zeer verschillende systemen. Je kan zowat over de hele wereld met je bank- of kredietkaart geld uit de muur halen. Dit gaat snel en eenvoudig en als gebruiker heb je amper besef van het complexe systeem dat dit mogelijk maakt. En zo hoort het ook voor een gebruiksvriendelijk systeem. Het is die gedachte die de inspiratie vormde voor het ontwikkelen van een systeem voor het wereldwijd toegankelijk maken van oceanografische data en informatie. De Ocean Data Portal (ODP) is gericht op het verschaffen van naadloze toegang tot de collecties en inventarissen van mariene gegevens uit de Nationale Oceanografische Data Centra die behoren tot het IODE-netwerk. De meeste van deze centra stellen hun oceanografische gegevens gratis ter beschikking via het internet. Het portaal fungeert als een verborgen wegenkaart en is de toegangspoort tot deze schat van gegevens. Het systeem maakt het mogelijk voor onderzoekers, studenten en andere belanghebbenden om via het internet vlot toegang te krijgen tot talrijke niet-homogene en geografisch verspreide mariene gegevens en informatie.

8

De belangrijkste onderdelen van het systeem zijn: de IODE Nationale Oceanografische Data Centra en partners, die hun gegevens ter beschikking stellen, een software-component, geïnstalleerd bij de aangesloten datacentra (de zogenaamde Data Provider), een software-component geïnstalleerd bij het UNESCO/ IOC Project Office for IODE in Oostende (de zogenaamde Integration Server), een portaalsite op het internet (de OceanDataPortal), die ook is geïnstalleerd bij het IODE Project Office in Oostende, ...en natuurlijk het internet zelf dat de data en metadata tot bij de gebruiker van het systeem brengen.

De eerste stap voor de partners van de ODP die hun gegevens delen, is het beschrijven ervan. Zij doen dit met behulp van de Data Provider software geïnstalleerd in hun datacentrum. Deze beschrijvingen van de bronnen worden vervolgens blootgesteld aan een “oogstmachine” (harvester), die deel uitmaakt van de Integration Server. Deze software gaat regelmatig na of er nieuwe dergelijke beschrijvingen zijn toegevoegd door een datacentrum (dit kan per uur, dagelijks, wekelijks of met een andere regelmaat) en download vervolgens de nieuwe beschrijvingen. Deze beschrijvingen worden toegevoegd aan een centraal bestand (metadatabank) dat alle gegevens bundelt van de centra die zijn aangesloten op de ODP. Een gebruiker krijgt toegang tot de ODP via een portaalsite. Hij of zij formuleert een zoekopdracht in een online formulier met vermelding van bijv. geografische reikwijdte, de parameters, de periode, enz… De Integration Server zoekt naar de gevraagde informatie in de metadatabase en biedt de gebruiker de gevonden resultaten aan. De gebruiker kiest uit die lijst de resultaten die voor hem of haar relevant zijn, waarna de Integration Server nagaat op welke servers van welke datacentra de informatie is opgeslagen en de gebruiker de nodige links (URL’s) bezorgt waar de informatie kan worden gedownload in het gewenste formaat. Het systeem is zo opgebouwd dat het ingeven van een zoekopdracht en het verkrijgen van de gezochte gegevens een kwestie van seconden is, hetgeen een aanzienlijke vooruitgang betekent voor gebruikers die op zoek zijn naar specifieke mariene gegevens die wereldwijd verspreid zitten bij verschillende gespecialiseerde instellingen.

9

4

Eerste kustatlas voor Afrika

5

Vlaamse steun voor wetenschappelijke projecten van UNESCO

Afrika is een prioritair aandachtsgebied van UNESCO en het UNESCO/IOC Project Office for IODE

Vlaanderen ondersteunt op een toekomstgerichte manier wetenschappelijke projecten van UNESCO

in Oostende. Om mariene onderzoekers en bewindslui van kustgebieden in hun activiteiten te

die het duurzaam beheer van kusten en natuurlijke rijkdommen in ontwikkelingslanden mogelijk

ondersteunen, zorgde het IODE Project Office voor de ontwikkeling van de eerste kustatlas van Afrika.

helpen maken door het vergroten van knowhow en het versterken van nationale infrastructuur in een internationale omgeving. Dit alles gebeurt via het Vlaams UNESCO Wetenschappen Trustfonds.

Het UNESCO/IOC Project Office for IODE stelde in 2007 de eerste versie van de Afrikaanse kustatlas voor. De atlas biedt een schat aan informatie zoals kaarten, beelden, cijfergegevens en veel meer waarmee kustbeheerders en beleidslui van verschillende gespecialiseerde instellingen en administraties in Afrika aan de slag kunnen gaan. Maar de atlas kan evenzeer van nut zijn voor een resem andere gebruikers zoals milieubeschermers, vissersverenigingen, hoteluitbaters, leerkrachten, NGO’s en toeristen. Naast zuiver wetenschappelijke informatie uit tal van domeinen, bevat de atlas ook sociaaleconomische informatie zoals bijvoorbeeld over de bevolking van Afrikaanse kuststeden, locatie van hotels, koraalriffen enz... Het uitgangspunt van de ontwikkeling van de atlas was het identificeren, verzamelen en organiseren van data in een atlas waarin het leefmilieu van de Afrikaanse kust centraal stond. De atlas is zo opgebouwd dat hij voldoet aan de internationale afspraken voor waarnemingssystemen. Op die manier kunnen de in de atlas gebundelde gegevens ook internationaal gebruikt worden door onderzoekers in tal van toepassingen. De ontwikkeling van de atlas sloot eveneens aan bij de opleidingstaak van het IODE Project Office in Oostende. De onderzoekers en medewerkers van mariene informatie- en datacentra die eraan meewerkten, konden dankzij dit project hun vaardigheden op het vlak van Geografische Informatie Systemen (GIS) uitbreiden. GIS is een systeem dat toelaat om gegevens uit verschillende bronnen en domeinen in kaart te brengen en er voor beheerders en beleidsmakers relevante informatieproducten mee te ontwikkelen zoals overzichtskaarten en andere manieren om diverse statistische gegevens visueel en gemakkelijk te interpreteren voor te stellen.

Ook het UNESCO/IOC Project Office for IODE draagt zijn steentje bij.

De atlas toont een aantal gebieden langs de Afrikaanse kust waar sprake is van intens gebruik en die speciale aandacht van beleidsmakers vragen. En doordat de atlas een compleet overzicht biedt van de beschikbare kennis, krijgen onderzoekers ook zicht op de hiaten erin zodat erop kan ingespeeld worden met nieuwe activiteiten en onderzoek. De atlas is ontwikkeld als een interactief instrument dat via het internet kan worden geraadpleegd. Een internationaal team van 16 mariene onderzoekers en data-experts uit Benin, Ghana, Kenia, Mauritanië, Mauritius, Mozambique, Namibië, Senegal, Seychellen, Tanzania en Zuid-Afrika, werkte gedurende negen maanden aan de ontwikkeling van de atlas. De atlas kwam er nadat een studie van ODINAFRICA (Ocean Data and Information Exchange Network for Africa) in 2006 had aangetoond dat er een sterke behoefte voor bestond.

Het Flanders/UNESCO Fund-in-Trust for the support of UNESCO’s activities in the field of Science (FUST) werd in 1999 opgericht om met Vlaamse middelen en expertise de wetenschappelijke activiteiten van UNESCO te ondersteunen. Bij het selecteren van projecten die in aanmerking komen voor ondersteuning, gaat bijzondere aandacht naar de prioriteiten van UNESCO inzake wetenschappen en naar de relevantie voor, en de beschikbaarheid van, Vlaamse expertise. De activiteiten die door het FUST worden ondersteund, worden op die manier gekenmerkt door een hecht en effectief partnerschap tussen Vlaamse instellingen, UNESCO en de begunstigden. De impact van de Vlaamse middelen wordt gemaximaliseerd door het toespitsen op het uitbouwen van een duurzame capaciteitsopbouw in het domein van de wetenschappen, beleid, netwerking en informatie-uitwisseling en op het uitbouwen van een gezamenlijke infrastructuur. Het FUST stelt telkens voor een periode van vijf jaar financiële middelen en Vlaamse expertise ter beschikking van UNESCO om doelstellingen van haar wetenschappelijk programma te helpen realiseren. Momenteel loopt de derde fase van deze samenwerking. Het globale budget voor de periode 2009-2013

De nationale oceanografische datacentra die aangesloten zijn bij ODINAFRICA kunnen dankzij de atlas nieuwe technieken voor samenwerking ontwikkelen en staan ook in voor het regelmatig actualiseren en uitbreiden van de atlas.

10

11

bedraagt ruim 18 miljoen dollar. Daarvan wordt 37% gedragen door het FUST. De rest van de middelen komt voornamelijk vanuit de begunstigde landen, hetgeen wijst op een groot bewustzijn en engagement voor de projecten en mooie perspectieven opent voor de duurzaamheid van de projecten op langere termijn. De projecten die in de derde fase van het FUST ondersteund worden, dragen bij tot activiteiten van UNESCO in het kader van de Intergouvernementele Oceanografische Commissie, het Mens- en Biosfeerprogramma en het Internationaal Hydrologisch Programma. De projecten die kunnen worden uitgevoerd dankzij de ondersteuning van de derde fase van het FUST betreffen geïntegreerde data- en informatie- producten en diensten voor het beheer van oceanen en kustzones in Afrika (ODINAFRICA-IV); opleidingsprogramma’s voor oceanografisch data- en informatiebeheer (Ocean Teacher Academy); de ontwikkeling van een mariene atlas voor het Caraïbisch gebied; en duurzaam beheer van droge gebieden (SUMAMAD-II). Het UNESCO/IOC Project Office for IODE is actief betrokken bij de uitvoering van de eerste drie projecten.

Geïntegreerde data- en informatie- producten en diensten voor het beheer van oceanen en kustzones in Afrika

Caribbean Marine Atlas (CMA) Het mariene en terrestrische milieu in de Caraïben staan onder een steeds toenemende druk door een combinatie van antropogene (door de mens veroorzaakte) en natuurlijke bedreigingen. Een belangrijke beperking voor een efficiënt, geïntegreerd en duurzaam beheer van deze gebieden is de beperkte beschikbaarheid van gegevens en informatie evenals van noodzakelijke informatiehulpmiddelen.

Het Ocean Data and Information Network for Africa (ODINAFRICA) brengt een groot aantal aan de zee verbonden instellingen (universiteiten en onderzoekscentra) uit 25 landen samen in een actief netwerk. Tot de doelstellingen van het programma behoren het verbeteren en het stroomlijnen van gegevens- en informatiestromen naar en tussen oceanografische data- en informatiecentra en het ontwikkelen van data- en informatieproducten ter ondersteuning van een integraal kustzonebeheer in Afrika. ODINAFRICA is inmiddels aan zijn vierde fase toe. De beschikbaarheid van betrouwbare, up-to-date bijgewerkte gegevens en informatie is essentieel als basis voor een duurzaam geïntegreerd beheer van kusten en mariene natuurlijke rijkdommen. Ondanks het toenemende aantal initiatieven door nationale overheden en internationale partners met betrekking tot een beter beheer van kusten en mariene gebieden in Afrika blijven de gegevens in het openbare domein moeilijk toegankelijk voor mariene onderzoekers en beheerders. Dit is toe te schrijven aan verscheidene factoren zoals de complexe overeenkomsten met betrekking tot het gebruik van gegevens, terughoudendheid om gegevens zonder financiële compensatie te delen, verspreide opslag van gegevens in diverse instellingen, het feit dat vele datasets niet gedigitaliseerd zijn, en de grote verscheidenheid van gegevens en meta-data formaten.

OTA ondersteunt het beheer van kusten en mariene natuurlijke rijkdommen door het versterken van de lokale expertise. Hiertoe worden specifieke opleidingen georganiseerd, zowel door het projectkantoor in Oostende als in regionale trainingscentra. Deelnemers aan de workshops en opleidingen zijn afkomstig uit de verschillende regionale Oceanografische Data en Informatie Netwerken: ODINCARSA, ODINAFRICA, ODINCINDIO, ODINBlackSea, ODINECET, ODINWestPac en ODINPIMRIS. Daarnaast zal OTA bijdragen aan een aantal andere prioriteiten van UNESCO, onder meer de ontwikkeling en verspreiding van opleidingsmodules die kunnen ingezet worden voor educatie voor duurzame ontwikkeling in het formeel en niet-formeel onderwijs. Hiertoe worden lessenpakketten, inclusief videolessen, online ter beschikking gesteld door het projectkantoor in Oostende. Ook wordt gewerkt aan het verhogen van het bewustzijn van het belang van mariene data, informatie en kennis voor duurzame ontwikkeling van bijvoorbeeld kleine eilandstaten. OTA streeft verder naar het bevorderen van ICT ondersteunend leren, bijvoorbeeld door de ontwikkeling van digitale bibliotheken van open source educatieve software en digitale leermiddelen die bijdragen tot de kwaliteit en het propageren van levenslang leren.

Een bijkomend obstakel is de beperkte computerinfrastructuur in de meeste landen en de moeilijke toegang tot het internet. Sommige projecten en programma’s die waardevolle datasets geproduceerd hebben, werden niet in een institutioneel kader opgenomen. Daardoor zijn gegevens verloren gegaan van zodra de programma’s beëindigd werden. Het huidige project sluit aan bij ODINAFRICA-III waarin meer dan 40 instellingen uit Afrikaanse landen samenwerkten. ODINAFRICA-IV bouwt deze samenwerking verder uit met twee andere IOC-programma’s, met name het Integrated Coastal Area Management (ICAM) programma en het Global Ocean Observing System (GOOS). Het zal de regionale benadering met nationaal gedreven identificatie van behoeften en prioriteiten combineren en een “op de gebruiker gerichte” benadering bevorderen.

De Caribbean Marine Atlas (CMA) heeft als doel het bevorderen van een duurzaam beheer van het mariene en kustbeheer in het gebied, alsook het verminderen van de zeegebonden natuurrampen (orkanen, tsunami’s), en dit op basis van correcte wetenschappelijke kennis. De CMA zal hiertoe in de eerste plaats beschikbare datasets uit het gebied identificeren, verzamelen en organiseren. Op basis hiervan zal een online atlas van milieu- en socio-economische gegevens voor het Caraïbisch gebied ontwikkeld worden. Dit project wordt ondersteund door de International Oceanographic Data and Information Exchange (IODE) en Integrated Coastal Area Management (ICAM) programma’s van de Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC) van UNESCO. Hiervoor zullen gegevens van nationale en regionale projecten en programma’s gebruikt worden. De atlas zal zodoende een nuttig interactief instrument zijn voor het ondersteunen van een duurzaam en geïntegreerd beheer van kust- en mariene gebieden in de Caraïbische regio. De ontwikkeling van de CMA zal ook een belangrijk hulpmiddel zijn in het bevorderen van de samenwerking in de regio. Hierbij wordt beroep gedaan op nationale expertise om belangrijke aandachtspunten te identificeren, aangewezen indicatoren te bepalen en datasets op te sporen die in de atlas kunnen worden gebruikt. Bovendien kunnen ook ontbrekende gegevens worden geïdentificeerd. Als deel van de ontwikkeling van de atlas, zal het projectkantoor in Oostende onder meer instaan voor de noodzakelijke opleiding van personen van elk land. De CMA zal werken op basis van open source technologieën, rekening houdend met internationale normen en standaarden om de uitwisseling van technologische kennis en gegevensbronnen toe te laten. De atlas zal de brede verspreiding van belangrijke datasets nastreven door de zichtbaarheid van, en toegang tot, deze gegevens te bevorderen.

onderzoekers, technici betrokken bij het kustzonebeheer en beheerders van de natuurlijke rijkdommen uit de zee. De CMA zal eveneens bijdragen tot de ontwikkeling van een systeem ter ondersteuning van besluitvorming, gebaseerd op geo-gerefereerde informatie. De atlas zal op twee verschillende schaalniveaus worden uitgewerkt: het nationaal/lokaal niveau en het regionaal niveau. De nationale atlassen worden ontwikkeld en up-to-date gehouden zodat deze voor de ondersteuning van de besluitvorming op het nationaal niveau kunnen gebruikt worden. De regionale atlas zal worden gebruikt om uitdagingen op regionale schaal te behandelen.

De CMA wordt een digitale atlas, bestaande uit gegevens over verschillende belangrijke thema’s met betrekking tot het mariene en kustmilieu van de Caraïben. Deze thema’s zijn onder meer kusthabitat, visserij, milieukwaliteit, klimaatverandering en hieraan gekoppelde zeespiegelstijging, oceanografie, alsook gegevens over de hieraan verbonden sociaal-economische aspecten. De atlas zal ook beschrijvingen van datasets (meta-data) en verbindingen naar de brongegevens bevatten. Het is de bedoeling om deze datasets toegankelijk te maken voor

Het project zal zich bij het ontwikkelen van duurzame capaciteit in Afrikaanse instellingen concentreren op het verstrekken van nuttige en bruikbare gegevens en informatie en op het ontwikkelen van producten zoals voorspellingen, modellen, atlassen en scenario’s.

Ocean Teacher Academy Ocean Teacher Academy (OTA) beoogt het verstrekken van geavanceerde opleidingsprogramma’s met betrekking tot oceanografisch data- en informatiebeheer en de hieraan gekoppelde ontwikkeling van producten en diensten. Het betreft hier zowel traditionele opleidingen in klasverband als een interactief onlineleerplatform.

Het project zal ook instaan voor opleidingen op regionale schaal over het ontsluiten en beheren van gegevens, en over beeldtechnologie en het zal de nationale coördinatie van data- en informatieleveranciers bevorderen.

OTA heeft als doel het versterken en ondersteunen van de nationale capaciteit van de begunstigde landen inzake oceanografisch databeheer en de ontwikkeling van dataproducten. Oceanografische gegevens en ervan afgeleide data- en informatieproducten dragen bij tot de besluitvorming inzake het beheer van kusten en mariene milieus. Daarbij gaat bijzondere aandacht naar het uitbouwen van regionale netwerken en samenwerking, naar de uitwisseling van kennis, goede praktijkvoorbeelden en lesmateriaal en naar de oprichting van regionale expertisecentra.

12

13

6

IODE: de vlag waaronder het internationaal centrum voor oceanografisch databeheer van UNESCO in Oostende vaart Het door de Vlaamse overheid ondersteunde oceanografisch wereldcentrum van UNESCO is een cruciaal onderdeel van een internationaal programma dat oceanografisch onderzoek en praktische wetenschappelijke toepassingen voorziet van hun grondstof: kwalitatieve oceanografische data die vrij worden uitgewisseld. Door de evolutie van oceanografie van een wetenschap die hoofdzakelijk gericht was op lokale processen naar een discipline die volledige oceanen en wereldwijde processen beschrijft, zijn onderzoekers steeds meer afhankelijk van internationale uitwisseling van oceanografische gegevens, uit alle mogelijke bronnen. Ook onderzoekers die lokale processen bestuderen zijn in toenemende mate gebaat bij de uitwisseling van gegevens met collega’s uit buurlanden in hetzelfde onderzoeksgebied. De economische voordelen van datauitwisseling ten opzichte van zelf data verzamelen zijn dan ook enorm want oceanografisch onderzoek is door de moeilijke toegankelijkheid van het mariene milieu erg duur.

Internationale uitwisseling van gegevens Het UNESCO/IOC Project Office for IODE, dat sinds 25 april 2005 gevestigd is in Oostende, speelt in op de evolutie van de oceanografie door onderzoekers en medewerkers van oceanografische en maritieme centra en instellingen te bekwamen in het verzamelen, verwerken en uitwisselen van oceanografische gegevens. Het projectkantoor is een van de motoren die het International Oceanographic Data and Information Exchange (IODE) programma van UNESCO aandrijven. Dit programma is sinds 1961 actief om de internationale uitwisseling van data te bevorderen, om de ontwikkeling en het gebruik van standaarden voor de uitwisseling van gegevens te bevorderen en om lidstaten te helpen om de nodige expertise te verwerven om op internationale schaal te kunnen deelnemen aan de uitwisseling van gegevens en het voeren van onderzoek.

14

Het IODE-programma is op zijn beurt een onderdeel van de Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC) van UNESCO: wereldwijd het belangrijkste orgaan inzake oceaanwetenschappen. Het projectkantoor is in de eerste plaats een opleidingscentrum maar ook een informatiecentrum en een ontwikkelingscentrum voor nieuwe technologieën.

Netwerking en samenwerking Lidstaten van de IOC kunnen toetreden tot het wereldwijd netwerk van oceanografische data- en informatiecentra dat is opgericht in het kader van het IODE-programma. Momenteel telt dit netwerk 80 instellingen die miljoenen oceanografische gegevens verzamelen, controleren, archiveren en beschikbaar maken voor alle lidstaten van de IOC. Deze data omvatten zowel fysische, chemische als biologische gegevens. Gezien het opzet en de basisprincipes van het IODE-programma, hoeft het niet te verwonderen dat het op verschillende terreinen, zoals de studie van de oceanen, het klimaat en de weersvoorspelling, samenwerkt met andere programma’s die deze thema’s als studiegebied hebben binnen het systeem van de Verenigde Naties evenals met andere regionale en internationale organisaties. Een hoeksteen van het IODE-programma is het verzekeren van tijdige, vrije en onbeperkte toegang tot data als een voorwaarde voor de efficiënte verwerving, integratie en verwerking van oceanografische observaties ten voordele van een waaier van praktische toepassingen zoals weer- en klimaatsvoorspellingen, voorspelling van getijden en stromingen, duurzaam beheer van

zeeën en oceanen en het redden van mensenlevens bij natuurrampen zoals tsunami’s, stormvloeden en cyclonen alsook van fundamenteel onderzoek naar oceaanprocessen.

regionale netwerken die het afkorting ODIN meekregen: Ocean Data and Information Network. Zo staat het projectkantoor in Oostende bijvoorbeeld in voor de opleiding van onderzoekers en medewerkers van instellingen die zijn aangesloten bij ODINAFRICA, een regionaal netwerk van oceanografische centra in Afrikaanse kustlanden.

Ontwikkelingslanden worden volwaardige partners Het IODE-programma heeft een lange traditie van ondersteuning van IOClidstaten door opleidingen te verschaffen gericht op de uitbouw en het beheer van nationale oceanografische data- en informatiecentra ter bevordering van internationale samenwerking. Het IODE Project Office in Oostende zorgt ervoor dat deze opbouw van capaciteiten een stuk efficiënter verloopt. Daar waar vroeger opleidingen in verschillende lidstaten plaatsvonden, is de expertise op dit vlak nu geconcentreerd in Oostende. Een niet te onderschatten troef: niet alleen beschikken de medewerkers van het projectkantoor over de nodige knowhow over hoe een internationale opleiding inhoudelijk en praktisch moet worden aangepakt, het projectkantoor beschikt ook over de aangepaste computerinfrastructuur, een onderdeel dat in het verleden nogal voor wat kopbrekers zorgde gezien de zware systeemvereisten die eigen zijn aan dergelijke wetenschappelijke opleidingen.

De ODIN-projecten leggen zich toe op het ondersteunen van de oprichting en de samenwerking tussen nationale oceanografische data- en informatiecentra, op het aanbieden van opleidingen marien data- en informatiebeheer, op het ondersteunen van de ontwikkeling en het beheer van nationale en regionale (meta-)data- en informatiebanken en informatie databanken, en op de ontwikkeling en de verspreiding van mariene dataen informatieproducten die tegemoet komen aan de behoeften van diverse gebruikers, zoals beleidsmakers, weersvoorspellers enz… Ook het wetenschappelijk onderzoek en de beleidsontwikkeling varen wel bij het de infrastructuur van het projectkantoor. Bepaalde experimenten die vroeger niet mogelijk waren, kunnen nu probleemloos worden uitgevoerd in het virtuele laboratorium van het projectkantoor. Verschillende Afrikaanse datacentra kunnen er eveneens hun websites onderbrengen zodat het lokale gebrek aan servercapaciteit voor hen geen problemen meer stelt.

De activiteiten van het IODE-programma gericht op het vergroten van knowhow in IOC-lidstaten, leggen de nadruk op het uitbouwen van

15

7

IOC: 50 jaar studie van oceanen De Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC) van UNESCO is wereldwijd zonder twijfel het belangrijkste orgaan voor de studie van de oceanen. Het is een onmisbaar kader voor internationale wetenschappelijke samenwerking en voor de ondersteuning van oceaan- en kustzonebeleid. Het is een koepel die talrijke instellingen en programma’s overspant, waaronder ook het UNESCO/IOC Project Office for IODE in Oostende. De Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC) van UNESCO is in 1960 opgericht en groeide in die vijftig jaar uit tot het voornaamste internationaal kader voor het geïntegreerd onderzoek van de oceanen. De Commissie bevordert wereldwijd internationale samenwerking en coördineert programma’s inzake marien onderzoek, observatie, voorspelling van en voorbereiding op natuurrampen, en het opbouwen van knowhow om te komen tot een beter beheer van de oceanen, de natuurlijke rijkdommen die ze herbergen en kustgebieden. Door de kennis die voortvloeit uit het wetenschappelijk onderzoek praktisch toe te passen, wil de IOC haar lidstaten helpen om te komen tot beter beheer en beleid, en bijdragen tot duurzame ontwikkeling en de bescherming van het mariene leefmilieu. Daarnaast zet de Commissie in op een beter beheer van de oceanen door de institutionele capaciteit van haar lidstaten te vergroten met betrekking tot wetenschappelijk mariene onderzoek en oceaanbeheer. Op regionaal niveau zorgt de IOC voor de ontwikkeling van een tsunamiwaarschuwingssysteem in de Stille Oceaan, de Indische Oceaan, de Noord-Oost-Atlantische Oceaan, de Middellandse Zee en het Caribisch gebied. De Commissie zorgt er eveneens voor dat de samenwerking tussen verschillende agentschappen van de Verenigde Naties wat betreft oceanografie vlotter kan verlopen en werkt samen met het VNMilieuprogramma (UNEP) aan de oprichting van een proces voor wereldwijde rapportering en evaluatie van de toestand van het mariene milieu. Via het Global Ocean Observing System (GOOS) helpt de Commissie bij de verbetering van de operationele oceanografie, weersvoorspellingen en klimaatprognoses, en het toezicht op, en ondersteuning van, de observatiebehoeften van het VN-Kaderverdrag inzake Klimaatverandering (UNFCCC).

IOC binnen de Verenigde Naties verantwoordelijk is voor de wereldwijde coördinatie van de oceaanwetenschappen, neemt de Commissie de taak op zich om te capaciteiten te ontwikkelen die nodig zijn om deze toenemende achteruitgang te stoppen. De IOC legt zich toe op het versterken van de wetenschappelijke, technische en institutionele structuren door het verzorgen van opleidingen en het werven van fondsen. De Commissie werkt samen met haar lidstaten om ervoor te zorgen dat hun nationale instellingen in staat zijn om het wetenschappelijk onderzoek en de observaties te doen waarop beleidsmakers kunnen steunen om maatregelen te treffen die een duurzaam beheer van de oceanen en de kustgebieden mogelijk maken.

en van beleidsmakers. De geproduceerde informatie dient ook om het publiek bewustzijn te vergroten over het belang van de oceanen. Aan de basis van het GOOS ligt het voornemen om een eengemaakt wereldwijd netwerk te ontwikkelen dat informatie levert aan regeringen, de industrie, onderzoekers en het ruime publiek om mariene problemen te kunnen aanpakken, waaronder de zorg voor het leefmilieu en de invloed van oceanen op het klimaat. Door de jaren heen evolueerde de oceanografie van een wetenschap die zich voornamelijk toespitste op lokale processen naar een wetenschap die zich ook concentreert op de oceanen in hun geheel en op wereldwijde processen. Bijgevolg zijn onderzoekers en een breed spectrum van gebruikers in grote mate afhankelijk van de beschikbaarheid van een internationaal systeem voor de uitwisseling van gegevens en informatie uit alle beschikbare bronnen. De IOC komt aan die behoefte tegemoet en zoals eerder in deze publicatie uitgelegd, speelt het UNESCO/IOC Project Office for IODE daarin een niet te onderschatten rol.

Mensen beschermen tegen natuurrampen De IOC heeft reeds veertig jaar ervaring met de coördinatie van een tsunamiwaarschuwingssysteem in de Stille Oceaan. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de internationale gemeenschap in haar richting keek toen de roep om een wereldwijd systeem luid klonk na de verwoestende tsunami in 2004 in de Indische Oceaan. De uitbouw van een dergelijk systeem past binnen de inspanningen van de Verenigde Naties om de schade berokkend door natuurrampen, zo veel mogelijk te beperken. De Commissie staat beleidsmakers en ambtenaren met raad en daad bij om de risico’s die kwetsbare kustgemeenschappen lopen, zo veel mogelijk in te dijken. Daarbij gaat de aandacht naar het beschermen van infrastructuur en ecosystemen tegen de impact van tsunami’s, stormen en andere aan de kust voorkomende natuurrampen.

Observatie van de oceanen Opbouw van knowhow en expertise Tropische ecosystemen in kustgebieden onderscheiden zich door hun unieke biodiversiteit en hun weelde aan natuurlijke rijkdommen waarop veel mensen rekenen om in hun levensonderhoud te voorzien. Maar deze rijkdom is kwetsbaar en gaat sneller achteruit dan de capaciteit wordt opgebouwd om ze op een duurzame manier te beheren. Aangezien de

16

Het opvolgen en evalueren van de staat van ’s werelds oceanen vereist een internationale inspanningen en een grootschalige samenwerking. De IOC beheert het Global Ocean Observing System (GOOS) dat zorgt voor een gecoördineerde aanpak van het inzetten van observatietechnologieën en van een snelle en universele verspreiding van gegevensstromen en mariene informatie die van nut zijn voor beheerder van mariene gebieden

17

voor meer informatie

Zorgen voor een veranderend milieu Of ze nu veroorzaakt worden door toenemende uitstoot van broeikasgassen, watervervuiling, overbevissing of toenemende druk van de bevolking, feit is dat de oceanen, kuststreken en mariene ecosystemen aanzienlijke veranderingen ondergaan. De 136 IOC-lidstaten werken samen om de veranderingen op te volgen en in kaart te brengen om over de nodige informatie te beschikken om strategieën uit te werken over hoe best te reageren en om te gaan met deze evoluties.

IOC Project Office for IODE................................................................................................ www.iode.org/projectoffice Vlaams Instituut voor de Zee............................................................................................. www.vliz.be Ocean Teacher..................................................................................................................... www.oceanteacher.org Ocean Expert....................................................................................................................... www.oceanexpert.org Ocean Portal........................................................................................................................ www.oceandataportal.org Sea Level Monitoring. ........................................................................................................ www.ioc-sealevelmonitoring.org Intergovernmental Oceanographic Commission (IOC). .................................................. http://ioc-unesco.org

De IOC draagt bij tot de algemene inspanningen van de Verenigde Naties om de toestand van het mariene milieu te evalueren, waarbij ook aandacht gaat naar socio-economische aspecten. Door de oceanen en de zeeën voortdurend te evalueren en bestaande informatie uit verschillende wetenschappelijke disciplines te integreren, worden nationale regeringen en de internationale gemeenschap geholpen om het hoofd te bieden aan de uitdagingen die voortvloeien uit de aan de gang zijnde, nooit geziene, milieuveranderingen tengevolge van menselijke activiteit.

International Oceanographic Data and Information Exchange (IODE). ........................ www.iode.org

Het beheer van mariene ecosystemen vereist nieuwe instrumenten voor ruimtelijke ordening waarmee bestuurslui de beste beleidskeuzes kunnen uitvoeren. De IOC propageert een nieuwe benadering onder de noemer Marine Spatial Planning, een proces om de ruimtelijke en tijdelijke spreiding van menselijke activiteit in mariene gebieden te analyseren en toe te kennen teneinde te voldoen aan de ecologische, economische en sociale doelstellingen die zijn geformuleerd via het politiek proces.

Flanders UNESCO Science Trust fund (FUST).................................................................. www.ewi-vlaanderen.be/ewi/wat-doen-we/

De oceanen hebben een niet te onderschatten invloed op het klimaat en kunnen bijgevolg niet over het hoofd gezien worden in de discussies over de klimaatverandering. Via het eerder vermelde GOOS draagt de IOC bij tot het VNKaderverdrag inzake Klimaatverandering, een meer dan tien jaar oud verdrag waarmee de internationale gemeenschap de klimaatverandering wou bestrijden en dat inmiddels is aangevuld met het bekende

Global Ocean Observing System (GOOS)......................................................................... www.ioc-goos.org Marine spatial planning. .................................................................................................... www.unesco-ioc-marinesp.be UNESCO Water Portal. ........................................................................................................ www.unesco.org/water UN Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)............................................ http://unfccc.int IOC Tsunami Unit. ............................................................................................................... www.ioc-tsunami.org ODINAFRICA......................................................................................................................... www.odinafrica.org African Marine Atlas........................................................................................................... www.africanmarineatlas.net Steering Committee FUST. ................................................................................................ www.iode.org/fust internationale-samenwerking/unesco-trustfonds UNESCO................................................................................................................................ www.unesco.org UNESCO Platform Vlaanderen. .......................................................................................... www.unesco-vlaanderen.be

voor meer informatie over de activiteiten van het centrum voor oceanografisch databeheer in Oostende: UNESCO/IOC Project Office for IODE - InnovOcean site Wandelaarkaai 7 - 8400 Oostende - T 059 34 21 34 - E [email protected] - www.iode.org/projectoffice Kyotoprotocol. De wetenschappelijke programma’s van de IOC ondersteunen verschillende studies over de impact van de klimaatverandering, zoals een internationaal project dat nagaat welke gevolgen het toenemende CO2-gehalte in de oceanen heeft op de aciditeit van de oceanen, op het calcificeren van organismen en op de groei van koraalriffen. De oceanen absorberen immers ongeveer een derde van alle CO2-uitstoot die voorkomt uit menselijke activiteit. De toename van die uitstoot kan ernstige gevolgen hebben, zowel voor de klimaatverandering als voor de interactie tussen de oceanen en de atmosfeer.

Deze brochure is een uitgave van het UNESCO Platform Vlaanderen vzw in samenwerking met het UNESCO/IOC Project Office for IODE. Tekst: Marino Bultinck i.s.m. UNESCO/IOC Project Office for IODE - Ontwerp en druk: www.artypo.be, Delphine Kuyle

Het UNESCO Platform Vlaanderen legt zich in de eerste plaats toe op het zo breed mogelijk verspreiden van informatie over de activiteiten en programma’s van de VN-Organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO). Dat doet ze onder meer via het driemaandelijks tijdschrift UNESCO info en door het uitbouwen van een website, het uitgeven van brochures en cd-roms rond specifieke UNESCO- prioriteiten en door het runnen van een informatie- en documentatiecentrum waar mensen kunnen aankloppen met vragen die verband houden met UNESCO. Het UNESCO Platform Vlaanderen verspreidt eveneens een elektronische nieuwsbrief waarop je je gratis kan abonneren op www.unesco-vlaanderen.be UNESCO draagt bij tot het opbouwen van vrede, het uitroeien van armoede, duurzame ontwikkeling en interculturele dialoog via onderwijs, wetenschappen, cultuur en communicatie & informatie. De Organisatie besteedt in al haar programma’s bijzondere aandacht aan Afrika en gelijke kansen voor vrouwen en mannen. Al haar activiteiten zijn geworteld in de principes van de mensenrechten.

Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur

2011

Dit project werd uitgevoerd met de financiële steun van de Vlaamse Regering. De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de inhoud van deze brochure.

D/2010/9546/2

18

Unesco Platform Vlaanderen vzw Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur

Unesco Platform Vlaanderen vzw - Farasijnstraat 32 - 8670 Koksijde - T 058 52 36 41 T/F 058 51 44 79 - www.unesco-vlaanderen.be - E [email protected]