13-6-2012
Recente berichten • TVZ: onderzoek Nivel.
Gesprekken in de laatste levensfase Openbare casuïstiekbespreking Voorjaar 2012
Positieve berichten in de media • Anneke Francke zei tijdens haar oratie voor het hoogleraarschap verpleegkunde dat verpleegkundigen en verzorgenden vinden dat de zorg in de laatste levensfase nooit onder de maat mag zijn. Een persoonlijke visie op waardig sterven en goed afscheid nemen van het leven wordt ontwikkeld door ervaring en reflectie op zorg. Als de zorg in de allerlaatste fase goed verloopt, geeft dat een bevredigend gevoel bij de betrokken verpleegkundigen en verzorgenden.
Communicatie in de laatste levensfase Het samenkomen van diverse wetenschappen • Geneeskunde en zorgkunde • (Sociale) psychologie • Ethiek, filosofie, theologie.
• Medisch contact: enquête onder 726 artsen van artsenorganisatie KNMG en medisch contact.
Negatieve berichten (nursing) Door het raampje zie ik dat een jonge verzorgster mijn moeder zwijgend haar avondboterham voert en intussen uit het raam staart. Half vijf, ze is er vroeg bij. Ik begroet mijn moeder met een kus en vraag vriendelijk aan haar verzorgende of ik het zal overnemen. Bij wijze van antwoord drukt ze het bord in mijn handen. Bron zorgvisie Carla de Jong
Wat kunt u verwachten • Communicatie in het algemeen en in de laatste levensfase • Beïnvloedende factoren op de informatieverwerking en communicatie • Onderwerpen in de laatste levensfase • Samenwerking en communicatie • Instrumenten om communicatie te hanteren en te trainen in te praktijk
1
13-6-2012
Communicatie algemeen
Definitie communiceren
• Wat is er nodig om goed te kunnen communiceren? • Wat maakt communiceren zo moeilijk? • Wat betekent dat voor de communicatie in de laatste levensfase?
• Communiceren is de uitwisseling van symbolische informatie die plaatsvindt tussen mensen die zich bewust zijn van elkaars aanwezigheid. • Deze informatie wordt deels bewust, deels onbewust gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd.
Non-verbaal en verbaal
Spiegelneuronen
• De manier waarop mensen opzettelijk of onopzettelijk communiceren zonder woorden. • Gelaatsuitdrukkingen, stemgeluid, gebaren, lichaamshouding en- beweging, aanraking en oogcontact. • Verbaal: de woorden die niet altijd alles zeggen. • Hoe komen we aan het vermogen om nonverbale signalen te begrijpen?
• http://www.youtube.com/watch?v=Vprq1nYT wDQ
6 basisemoties
Mannen en vrouwen • Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen in het herkennen van emoties maar wel in het interpreteren, • Hoe beter je iemand kent hoe sneller je de emotie herkent.
2
13-6-2012
Filmfragment meneer Foppe
http://www.idtv.nl/nl/Menu/IDTV_Docs/Catalog us/distributionitem/54/Vergeten
Onze waarneming en het effect op communicatie • Wat betekent iemands gedrag werkelijk en welke oorzaak schrijven we toe aan dat gedrag? – Denken in schema’s – Interne oorzaak van gedrag – Externe oorzaak van gedrag
Externe oorzaak • Gevolgtrekking dat iemand zich op een bepaalde manier gedraagt als gevolg van de situatie waarin diegenen zich bevindt; de aanname is dat dat de meeste mensen op dezelfde manier op zo’n situatie reageren.
Hoe beoordeelt u deze situatie? • Wat zie je aan het non-verbale gedrag van meneer Foppe? • Wat kun je zeggen over het gedrag van mevrouw Foppe? • Wat zijn uw adviezen om deze communicatie te verbeteren?
Interne oorzaak • Gevolgtrekking dat iemand zich op een bepaalde manier gedraagt als gevolg van de persoon zelf, zoals attitude, karakter of persoonlijkheid.
Bedenk een situatie • Denk even na of u vergelijkbare situaties tegenkomt in uw eigen leven of werk. • Waarom is het zo belangrijk om met deze tweedeling rekening te houden in de communicatie?
3
13-6-2012
pauze • Koffie en thee • Pauze 20 minuten
Actuele situatie • Sinds twee maanden gaat zijn conditie achteruit. De prognose is een levensverwachting van een aantal maanden? • ‘s morgens en ‘s avonds komt er een verzorgende/verpleegkundige die helpt met wassen en uit/in bed helpen.
analyse Welke oorzaak kan er toegeschreven worden aan zijn gedrag? Het schema/ indelen in categorieën Volgens de interne oorzaak? Volgens de externe oorzaak? Welke informatie heb je nodig en van wie om een goede probleemanalyse te maken? Hoe nu verder met de communicatie? Voor welke oplossing werd er gekozen en wat was het resultaat?
Situatiebeschrijving: Meneer Gastro is 69 jaar. Diep in de rechterhelft van zijn hersenen een agressieve kwaadaardige tumor.
Het probleem Meneer Gastro reageert boos op iedere verzorgende/verpleegkundige die hem komt verzorgen, tegen de laatste heeft hij gezegd dat ze niet meer terug hoeft te komen
Emoties begrijpen en hanteren Boosheid en verdriet • Welke emotie vindt u eenvoudiger te hanteren in de communicatie: Boosheid/woede of Verdriet
4
13-6-2012
Boosheid/woede
Redenen om boos te worden
Boosheid maakt grenzen duidelijk? Woede; een manier om met een gekwetst gevoel in het reine te komen? Woede richt zich meestal naar buiten, op een ander.
• • • • • •
Wat voor gevolgen heeft het voor de communicatie?
Spelen deze redenen een rol in de laatste levensfase?
Verdriet Een natuurlijke ontlading als het leven ons teleurstelt, wensen of verwachtingen komen niet uit of we moeten iets loslaten waaraan we gehecht zijn. Bedenk een aantal kenmerken van verdriet? Wat doet het zien van verdriet met u zelf?
Frustratie Bedreiging Gekwetstheid Morele verontwaardiging Falen De ander die kwaad is op mij
Ethiek • Ethiek is op een systematische en kritische manier nadenken over wat moreel goed is om te doen. • Met ‘moraal’ wordt verwezen naar de geleefde praktijk van een groep mensen. Bijvoorbeeld hoe wordt zorg geboden in de laatste levensfase door verzorgenden, verpleegkundigenen artsen ?
opdracht
case
• Laat de volgende case goed tot u doordringen.
De oude demente dame woonde alleen en kreeg twee keer per dag een insuline-injectie van de wijkzuster. Op een ochtend kreeg ze insulten na de injectie en kwam ze in het ziekenhuis terecht. Daar werden multiple hersenmetastasen aangetoond in combinatie met long- en levermetastasen. Door het infuus met valium en morfine lag ze rustig in coma te midden van haar drie dochters. Die hadden juist besloten dat ze om beurten gingen waken. “U laat mama toch niet meer wakker worden, dokter”, vroeg de oudste. De arts knikte en zei dat de therapie voor de insulten nodig was en dat verdere behandeling geen zin had. “We kunnen de morfine en valium opvoeren”. De drie dochters begrepen wat bedoeld werd.’ (casus uit ‘praktijkperikel’ Medisch Contact)
Wat zegt u op grond van kritisch en systematisch nadenken over deze case? Wat zegt de wet hierover?
5
13-6-2012
Onderwerpen in de laatste levensfase Onderwerpen in de laatste levensfase • • • •
Zingeving; Levens en stervensvragen Spiritualiteit Verliesverwerking Waar ligt de grens voor wat voor mij nog waardig is?
http://www.palliatievezorginbrabant.n l/films-30.html
• Wie kan en gaat mij verzorgen? • Palliatieve sedatie of euthanasie? • Hou ik nog vat op mijn eigen leven? Regie?
Signaleren levensvragen
Vragen naar aanleiding van dit stukje • Wat zijn de belangrijkste vragen van Ad? • Wat kunt u zeggen over de non-verbale en verbale communicatie in dit stukje film? • Wat betekent de vraag van Ad aan zijn vrienden?
Zes typen levensvragen • • • • • •
Train jezelf in: 1. Onderscheid tussen levensvragen en vraagvragen, 2. Aandacht hebben voor wat voor iemand grote waarde heeft in het leven, 3. Wees alert op de aanwezigheid van levensvragen
opdracht
(van heijst 1999)
Existentiële levensvragen Relationele levensvragen Temporele levensvragen Ecologische-biologische levensvragen Over het menselijk handelen Over beperktheid en eindigheid
• Bedenk aan de hand van onderwerpen die van wezenlijk belang zijn voor jezelf, twee existentiële levensvragen. • Formuleer ook twee vragen van dit type die je de afgelopen tijd hebt gehoord van patiënten. .
6
13-6-2012
Levensvragen in de zorg • http://www.youtube.com/watch?v=AkRmCZO wDZw
Wat helpt • • • • • •
Samenwerking en communicatie Kijken vanuit een verschillend perspectief – Patient – Naasten – Arts – Verpleegkundigen – Verzorgenden – Geestelijk verzorger – Casemanager – Paramedici – enzovoort
Een goede voorbereiding Bewust van eigen (voor)oordelen Feedback Reflectie Oefenen van gesprekstechnieken Intervisie of casuistiekbesprekingen
Instrumenten om te trainen en te hanteren in te praktijk • • • • • • •
Familiezorg STEM Intervisiegesprekken Feedbacksystemen in de organisatie Handreiking voor artsen (KNMG) Advanced care planning Zorgpad stervensfase
Participerende gezondheidszorg.
Waarover wilt u nog praten?
• http://www.youtube.com/watch?v=LnDWt10 Maf8
7
13-6-2012
Essentie van deze presentatie • Van diagnose-recept communicatie naar participerende communicatie, • Patiënten/cliënten hebben het vermogen om de nadelige gevolgen van hun ziekte te compenseren, • Patiënten zijn geen passieve mensen maar zijn actieve mensen op zoek naar…
8
