Recensies van ontvangen recensie-exemplaren en aanwinstenlijst. Nummer 16 Juni 2004

Op de

Boekenplank

Recensies van ontvangen recensie-exemplaren en aanwinstenlijst

Nummer 16 Juni 2004

Lesbisch Archief Nijmegen In de Betouwstraat 9, 6511 GA NIJMEGEN, tel: 024-3234459 e-mail: [email protected] website: www.lesbischarchiefnijmegen.nl

Inhoudsopgave Redactioneel: pag. 3

Aanwinstenlijst: pag. 17

Black, Ingrid: Gevallen meisjes, Anthos, Amsterdam, 2003 (pag. 8) Blackledge, Catherine: Het verhaal van V, Uitgeverij M, Amsterdam, 2003 (pag. 14) Bode, Sarah: De modder van Haspengouw, Uitgeverij Aspekt, Soesterberg, 2004 (pag. 16) Cornwell, Patricia: Aasvlieg, Luitingh~Sijthoff, Amsterdam, 2003 (pag. 4) Dunant, Sarah: De geboorte van Venus, Amsterdam, 2003 (pag. 7) Flewelling, Lynn: De verborgen prinses, Uitgeverij M, Amsterdam, 2002 (pag. 14) Heck, Ingeburg R.: Helena, Gopher Publishers, Groningen, 2004 (pag. 11) Hemker, Mirjam/Hermans, Mariette: Lesbische seks : een praktische handleiding, Schorer Boeken, Amsterdam, 2003 (pag. 9) Jong, Erica: Sappho’s Sprong, Uitgeverij Sirene, Amsterdam, 2003 (pag. 11) Meijsing, Doeschka: De weg naar Caviano, E. Querido’s Uitgeverij, Amsterdam, 2003, 6e druk (pag. 15)

Recensies: pag. 4 - 16

Mizee, Nicolien: Voor God en de Sociale Dienst, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2003, 2e druk (pag. 10) Nijssen, Adriënne: In de holte van haar arm, LaVita Publishing, Leeuwarden, 2004 (pag. 13) Slaughter, Karin: Een lichte koude huivering, Cargo, Amsterdam, 2003 (pag. 10) Slee, Carry: Radeloos, Prometheus Kinderboeken, Amsterdam 2003, (pag. 16) Steinz, Pieter: Lezen &cetera: gids voor de wereldliteratuur, Prometheus / NRC Handelsblad, Amsterdam, 2003 (pag. 6) Valdes-Rodriguez, Alisa: De Dirty Girls Social Club: zes latina’s vriendinnen voor het leven, De Boekerij, Amsterdam, 2003 (pag. 5) Verschoor, Diet: De bruiden van Branca, Uitgeverij Holland, Haarlem [2003] (pag. 5) Vos, Mieke de (ed.): Niets is zoeter dan Eros, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2003 (pag. 12) Waard, Elly de: De hemel van Toulouse, Uitgeverij De Harmonie, Amsterdam, 2004 (pag. 8)

Redactioneel < . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Op de Boekenplank - nummer 16 - juni 2004 - Lesbisch Archief Nijmegen

3

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . >

De bruiden van Branca Diet Verschoor De bruiden van Branca is een jeugdboek over het puberende meisje Branca. Zij is de jongste uit een gezin met vier kinderen, een nakomertje eigenlijk. Daardoor heeft ze een minderwaardigheidsgevoel. Centraal staan in dit verhaal het lesbische huwelijk van Branca’s zus, de zoektocht naar de ware identiteit van de vrouw van Branca’s zus, Branca’s ontheemdheid in het gezin en Branca’s ontdekkingen op het pad der seksualiteit. De twee families zijn volkomen in de ban van het traditionele huwelijk van de bruiden. Daarmee wordt eigenlijk de ongelooflijke burgerlijkheid van beide families aangetoond. Politiek correct is iedereen natuurlijk wel, ook al heeft de vader van Branca er eerst wel moeite mee. Natuurlijk draait hij bij, zodra hij kennis heeft gemaakt met de tweede bruid. Volgens mij hoort dat ook zo in kinderen jeugdboeken: politieke correctheid. De seks met een jongen op wie Branca niet verliefd is, is heftig. Seks is iets dat je op zekere leeftijd moet doen of gedaan moet hebben. Dat staat volkomen los van verliefdheid en allerlei moeilijke gevoelens van afhankelijkheid en losmaken van de ouders en zo.

Aasvlieg

Het is alweer een tijdje geleden dat ik een jeugboek gelezen heb. Wat mij in dit boek opvalt, is de makkelijke houding - zelfs bijna op het laconieke af - ten opzichte van seks. Ook opvallend is dat de aanvankelijk rebellerende en slimme Branca zich zo makkelijk neervlijdt in de schoot van het veilige gezin – dat burgerlijke gezin. Ze komt aan het eind van het verhaal tot de conclusie dat ze toch wel erg veel houdt van haar ouders, broers en zus. Ik geloof dat dit vaak het grote verschil is tussen jeugdboeken en boeken voor volwassenen: de eerste lopen bijna per definitie goed af en de laatste mogen ook slecht aflopen. Daarom was Roald Dahl zo’n fantastische kinderboekenschrijver: zijn boeken lopen vaak ‘slecht’ af. Ik geef toe: dit is een beetje een kritische bespreking van een helemaal niet zo’n verkeerd boek. Ook voor volwassenen, bijvoorbeeld als verhaaltje voor het slapen gaan.

Uitgeverij Holland, Haarlem, 2003, isbn 90 251 0921 7

Patricia Cornwell Aasvlieg is Cornwells twaalfde vertaalde Kay Scarpettathriller. Daarbuiten heeft Cornwell nog verscheidene andere thrillers geschreven, dus zonder Kay Scarpetta in de hoofdrol. Ook binnen het Lesbisch Archief Nijmegen bij onze lezeressen zijn thrillers een geliefd genre. De Cornwells en McDermids nemen hierbinnen een grote plaats in. Het ligt voor de hand dat het spannende boek veel gelezen wordt, juist voor de ontspanning. Ik ben een beetje bang voor literaire snob uitgenmaakt te worden, als ik hier ga vertellen dat het niet mijn favoriete genre is. Geef mij maar een Minke Douwesz, een Sarah Waters, een Donna Tartt. Ik heb net een lekker lang leesweekend met Tartts De kleine vriend achter de rug. Heerlijk! Ik kan dat dus niet zeggen van Cornwell. Het verhaal is niet spannend, en zelfs nauwelijks boeiend. Kay Scarpetta is een beetje aan lager wal geraakt. Haar lesbische nichtje,

Lukke Boots

De Dirty Girls Social Club Lucy, heeft het bijzonder zwaar te verduren. Het betreffende misdaadsyndicaat is een wereldwijd vertakte en heel gemene organisatie, die sterk lijkt op de maffia. De mannen zijn voor een groot deel beesten. De moorden zijn bloederig en sadistisch. Zelfs het meer dan sympathieke thema dat de vrouwen supervrouwen zijn, ook al zijn ze kwetsbaar, kan me maar matig boeien. In de vorige Op de Boekenplank zijn twee boeken van Karin Slaughter besproken, die in navolging van Cornwell, ook een vrouwelijke patholoog anatoom in de hoofdrol situeert. Ik vind het vervelend om te zeggen, maar ik geef de voorkeur aan Slaughter boven Cornwells Aasvlieg. Dat komt omdat haar verhalen zich tenminste beperken tot de staat en het stadje waar de hoofdpersoon werkt. Ik geef de voorkeur aan het gepriegel op de vierkante kilometer.

Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, Amsterdam, 2003, isbn 90 245 4827 6

4

De zoektocht naar de identeit van de vrouw van zus zorgt voor het spannende element. De spanning wordt opgebouwd, maar lijdt een beetje aan het euvel van de nachtskaars die spreekwoordelijk uitgaat. Een beetje een desillusie.


Lukke Boots

Alisa Valdes-Rodriques De Dirty Girls Social Club is het verhaal van zes zeer verschillende latina-vrouwen, die elkaar ontmoeten tijdens hun studie journalistiek in Boston. Daar worden ze vriendinnen voor het leven en besluiten om elk half jaar bij elkaar te komen. De kaft van het boek nodigt zeer uit om het boek in de hand te nemen. Er wordt geschreven vanuit de ik- figuur en in ieder hoofdstuk verandert dat en komt er een van de zes vriendinnen aan het woord. Alle vrouwen zijn yuppen wel of niet met lovers en vertellen in ‘hun’ hoofdstuk hoe ze in het leven staan en hoe ze denken/voelen ten opzichte van de andere girls. En ze denken ook dat ze beter weten hoe de anderen girls zouden moeten leven. Met liefde en botsingen weten ze de weg naar elkaar te vinden en blijven ze elkaar steunen. Uiteraard is er ook een lesbische vrouw en haar verhaal laat mij weten dat ik in Nederland (Nijmegen) leef en daar blij mee ben. Het is een modern vlot jong boek, en dat het zich onder verschillende rassen latina-vrouwen afspeelt  in de USA  laten ze duidelijk weten. Er worden namelijk vrij veel Spaanse woorden gebruikt, maar er is geen woordenlijstje achterin afgedrukt. Al met al een leuk boek om te lezen voor het slapen gaan. Uitgeverij De Boekerij BV, Amsterdam, 2003, IBSN 90 225 3566 5 Op de Boekenplank - nummer 16 - juni 2004 - Lesbisch Archief Nijmegen

Maria Engels 5

De geboorte van Venus Lezen &cetera.

Gids voor de wereldliteratuur

Sarah Dunant 416 schrijvers, 104 meesterwerken, 52 schema’s, 52 thema’s, 26 quizzen

Pieter Steinz Een heerlijk dik naslagwerk voor Echte Lezers v/m is deze bibliografie! Op allerlei wijzen kun je zo’n boek doorspitten. Ik heb altijd de neiging, heel braaf, vooraan te beginnen om daarna te gaan bladeren, en dan pas aan het voorwoord te beginnen. In een boek als dit is een voorwoord onontbeerlijk. Je komt te weten waarom dit boek werd geschreven, welke opnamecritria er zijn, hoe serieus we het begrip ‘wereldliteratuur’ uit de subtitel moet nemen. Pieter Steinz schrijft in het voorwoord dat er 416 schrijvers v/m opgenomen zijn, waarvan een kwart Nederlands is. Schrijvers zijn romanschrijvers, met uitzondering van bijvoorbeeld Homerus, die geen roman, maar lange verhalende gedichten schreef, en ook de Metamorfosen van Ovidius zijn opgenomen. 52 grote meesterwerken krijgen een hele pagina, met daarin de werken en schrijvers die van directe invloed geweest zijn op het betreffende werk en andere werken van die schrijver. Ook heel kort waarom dit zo is en hoe de andere boeken van de schrijver zich verhouden tot het meesterwerk. Verder geeft deze pagina aan welke boeken werden beïnvloed door het meesterwerk. Laten we een voorbeeld nemen: het meesterwerk is Orlando van Virginia Woolf. Als directe invloe-

den op Orlando noemt Steinz: Tristam Shandy van Laurence Stern (waarom? omdat de ik-figuur een loopje neemt met zijn eigen biografie: ironie dus) en As you like it van Shakespeare (een komedie over seksuele rolwisseling, met een Orlando in de hoofdrol). Zo worden bijvoorbeeld James Joyce’s taalexperimenten en Proust A la recherche du temps perdu (o.a. vanwege de comtemplatieve stijl en de lange zinnen) als voorgangers gezien van To the Lighthouse van Woolf. Het meesterwerk is van invloed geweest op Tijger, Tijger! van Doeschka Meijsing en The Hours van Michael Cunningham (waar in 2002 een film van gemaakt werd). Het is veel te ingewikkeld en te mooi om uitgebreid uit te leggen. Je moet zelf op ontdekkingstocht gaan. Als ik een beetje thuis raak in zo’n doolhofboek, dan pas ga ik op zoek naar mijn lievelingen en naar de lesbische schrijvers. Tot mijn grote schrik ontbreekt Andreas Burnier. Misschien vindt Steinz haar meer een essayist dan een romanschrijfster, misschien vindt hij haar laatste romans niet te pruimen. Maar Steinz nodigt iedere lezer v/m uit zijn opmerkingen, gemiste personen, fouten, feilen e.d. aan hem kenbaar te maken. Dat zal ik zeker doen. Wie we gelukkig niet missen: Marguerite Yourcenar, met het meesterwerk Mémoires d’Hadrien

(Steinz gebruikt meestal de oorspronkelijke titel; dat is soms een beetje puzzelen). Verder meesterwerk Beloved van Toni Morrison, dat ik alleen maar ken van de film met Oprah Winfrey. Mary Shelly met haar meesterwerk Frankenstein, or the modern Prometheus, Hella Haasse met meesterwerk Heren van de thee. Anderen hebben gewone ‘lemma’s’: Doeschka Meijsing, Jeanette Winterson, Fay Weldon, Alice Walker, Donna Tartt, Elfriede Jellinek e.a. De quizzen vond ik moeilijk en die zijn dus voor de echte die hards. Quizzen zijn er over: beginzinnen, detectives, kunst en kunstenaars, de lage landen; hier zijn er 26 van, om niet helemaal ontmoedigd te raken. Je moet vooral niet denken dat je te weinig gelezen hebt. De themalijstjes zijn leuk en voor een deel feesten der herkenning. Bijvoorbeeld: cultromans (Naked Lunch van W. Burroughs: die ken ik alleen van de film), overspel (natuurlijk: Anna Karenina van Tolstoj), psychiatrische gevallen (The Bell Jar van Sylvia Plath: huiveringwekkend), scheepsverhalen (natuurlijk: Het fregatschip Johanna Maria van Arthur van Schendel) en nog veel meer, want er zijn er 52 van! Voor wie van lezen en boeken houdt: onontbeerlijk en ook nog om je vingers bij op te eten.

Uitgeverij Prometheus / NRC Handelsblad, Amsterdam, 2003, isbn 90 446 0314 0

6


Lukke Boots

Een middeleeuwse tomboy is een zeer geschikt personage om de positie van vrouwen uit die tijd uit te beelden. De 15-jarige Alessandra, dochter van een lakenkoopman, groeit op in het woelige Florence van de Medici, rond het einde van de 15e eeuw. Ze is scherpzinniger dan haar losbandige broers, kan beter leren dan zij, maar is slungelig en onhandig. Een opvoeding tot de ideale echtgenote is aan haar niet besteed. Alessandra heeft een passie voor tekenen en schilderen. Hoewel je zou denken dat het rijke, kunstzinnige Florence van Sandro Botticelli en Leonardo da Vinci mogelijkheden genoeg biedt voor (beginnende) kunstenaars, zijn die mogelijkheden niet weggelegd voor vrouwen. Stiekem en met beperkte middelen weet ze haar passie toch uit te oefenen. Als haar vader een jonge Vlaamse monnik/schilder in huis uitnodigt om een muurschildering in de huiskapel te maken, raakt ze

Advertentie

gefascineerd door deze mysterieuze man, hoewel contact tussen hen volgens de conventies verboden is. Politieke en religieuze ontwikkelingen dwingen Alessandra vervolgens tot een huwelijk met de oudere Christoforo Langella, de minnaar van haar broer. Gedurende de 15e eeuw bestond er een politiek evenwicht tussen de republieken Florence en Venetië, het hertogdom Milaan, het koninkrijk Napels en het gebied van de paus. Dit evenwicht wordt verstoord op het moment dat de Franse koning Karel VIII een claim legt op het koninkrijk Napels. Karel VIII staat met zijn legers voor de poorten van Florence, en dreigt op weg naar Napels het weelderige Florence onder de voet te lopen en te plunderen. De zwakke Piero de Medici, zoon en opvolger van Lorenzo de Grote, die kort daarvoor is overleden, is niet bestand tegen de situatie. In de politieke chaos weet de fanatieke Dominicaanse priester Savonarola met zijn hellepreken tegen het zondige, overdadig rijke Florence de bevolking aan zich te binden. De voorheen zo vrije stad krijgt zijn nachtpolitie, die de moraliteit strikt bewaakt. In deze roerige situatie biedt een huwelijk zowel Alessandra als Christoforo bescherming. Hoewel ze in eerste instantie de verbintenis tegen haar zin aangaat, blijkt deze haar op den duur de vrijheden te geven waarnaar ze zo verlangt heeft: ze kan schilderen, én ze krijgt de mogelijkheid om de mysterieuze Vlaamse schilder terug te zien. Hoewel de historische gegevens goed zijn uitgewerkt, blijft het verhaal jammer genoeg nogal afstandelijk. Het lijkt erop dat Sarah Dunant het verhaal meer als een vehikel heeft gebruikt om een historische beschrijving te geven van een op zich zeer interessante periode. Alessandra kwam voor mij niet echt tot leven. Daarnaast werd ik in het begin op het verkeerde been gezet doordat Sarah Dunant, die hiervoor vooral thrillers schreef, hier en daar in het verhaal een gruwelijk moord op laat duiken. Uiteindelijk blijkt dit slechts een zijdelingse draad te zijn die met de verhaallijn weinig van doen heeft. Olga Jans Uitgeverij Archipel, Amsterdam, 2003, isbn 90 6305 085 2


7

Gevallen meisjes

Lesbische seks. Een praktisch handboek

Ingrid Black

Mirjam Hemker & Mariette Hermans

Oud-FBI-agente Saxon – gewoon Saxon, geen voornaam –, journaliste, schrijfster en hard boiled misdaadonderzoekster wordt op een kwade morgen gestoord tijdens haar eenvoudige ontbijt. Een louche tabloidjournalist brengt haar op de hoogte van een brief van een oude bekende. Ed Fagan kondigt aan dat hij zijn oude seriemoordenaarsberoep weer gaat oppakken. De politie van Dublin heeft zeven dagen de tijd de puzzel op te lossen, dat wil zeggen de moordenaar op te sporen. Saxon, die een biografie over Fagan geschreven heeft, verschiet, want alleen zij weet dat Fagan niet meer leeft. Maar omdat hij onder geheimzinnige omstandigheden overleed, mag en kan niemand dat weten. Wie neemt de plaats van Fagan in? Wie weet dat Fagan dood is? Wie heeft er belang bij de herinnering aan Fagan weer leven in te blazen? Via haar wederhelft hoofdinspecteur Grace Fitzgerald krijgt Saxon als special agent toegang tot het politieonderzoek. Dat wordt een zinderende week met weinig slaap, weinig eten, veel drank en veel op en neer gereis. Veel mensen worden hierbij betrokken. Niet alleen politie-agenten, maar ook psychologen die zich bezighouden met daderanalyses, schouwartsen, theologen, en andere deskundigen. In een duizelingwekkende vaart worden er afschuwelijk

verminkte lijken gevonden, die minutieus refereren aan de moorden van Fagan. De meest bizarre aanwijzingen, geheimzinnige theologische teksten en een geweldige intelligentie van de moordenaar rijgen zich als een in de knoop geraakt kralensnoer aaneen.

Het boek Lesbische Seks is denk ik wel het meest complete boek over seksualiteit tussen vrouwen, dat tot nu toe in het Nederlands geschreven is. Het is een praktisch en informatief boek dat zo’n beetje alle onderwerpen die bij relaties en seksualiteit komen kijken, in meer of mindere mate belicht. En niet te vergeten is het boek geïllustreerd met grappige niets verhullende tekeningen, ook op de kaft van dit boek, waardoor mijn aandacht getrokken werd.

Op een gegeven moment is er geen touw meer aan vast te knopen. Saxon krijgt het vermoeden dat het misschien ook om haar te doen is. Ze is niet charmant en tactisch in de omgang. Sterker nog, ze is super lomp en stoer. Ze kwetst mensen zonder het door te hebben en/of ligt er niet van wakker. Ze rookt voortdurende zwarte havanna’s. (Nootje van de recencent: dat zou in het huidige Dublin niet meer kunnen: een totaal rookvrije publieke zone). Als je dit boek gaat lezen, raad ik je aan het niet steeds terzijde te leggen, maar het in korte tijd te lezen, want anders kun je het plot niet meer volgen en ook niet who’s who. Ook dit is weer een bloederige detective door een vrouwelijke schrijver en met een vrouwelijke hoofdpersoon (net als de boeken van Karen Slaughter, Patricia Cornwell). Als je houdt van een stoere lesbotante die dikke sigaren rookt en weinig fijngevoelig is, en van ingewikkelde puzzels, dan moet je dit boek beslist niet aan je voorbij laten gaan. Lukke Boots

Uitgeverij Anthos, Amsterdam, isbn 90 414 0818 5

Interview van de schrijfsters tijdens de Lesbische Seksavond van het LAN. Meer hierover vind je op onze website: www.lesbischarchiefnijmegen.nl.

De hemel van Toulouse

Opvallend in haar gedichten is het oog voor detail. Elly de Waard beschrijft op een zeer scherpzinnige wijze haar beleving van natuur, van plaatsen, van de sfeer die de geschiedenis er ademt.

Met een bijzondere eenvoud en een heel apart gevoel voor ritme laat Elly de Waard je als lezer Frankrijk beleven en voert ze je mee op een rondreis door dit land. Een mooie bundel.

Uitgeverij De Harmonie, Amsterdam, 2004, isbn 90 6169 720 4

8

Naast seks gaat het boek in op het aangaan van relatie’s. Monogaam of niet? Seks in relatie’s, vreemd gaan en het omgaan met exen. Praten over lastige dingen. Praten over seks. Hoe doe je dat? Veel tips en ideeën. Lichaamstaal, ruzie maken. Ook coming out en leefstijl worden uitgebreid besproken. Ben ik mannelijk of vrouwelijk?, hokjes denken, bisexualiteit, transseksualiteit, discriminatie en nog veel meer. En tot slot gaat het laatste hoofdstuk kort in op problemen met seksualiteit. Er wordt een heel aantal seksuele problemen besproken, die een fysieke en/of een psychische oorzaak hebben. Dit laatste hoofdstuk is beknopt omdat de schrijfsters dit boek niet hebben geschreven als zelfhulpboek. De laatste pagina’s zijn gevuld met nuttige adressen en telefoonnummers. Lesbische leestips en leuke filmtips.

Elly de Waard De hemel van Toulouse is een verzameling gedichten die Elly de Waard schreef rondom het thema Frankrijk. Hét vakantieland bij uitstek voor de schrijfster. Een land dat zij zelf omschrijft als ‘de tuin van Nederland’.

In het eerste hoofdstuk wordt er uitgebreid ingegaan op de ins en outs van de lesbische scene. Waar vind ik een leuke vrouw en hoe pak ik het aan als ik meer wil dan alleen een praatje? Het tweede hoofdstuk vertelt op een simpele manier hoe je lichaam nu eigenlijk in elkaar zit, en wat er met je lichaam gebeurt als je opgewonden wordt en/of sex hebt. Dit hoofdstuk vertelt veelal dingen die je wel weet, maar zeker weten voor elke vrouw ook dingen die compleet nieuw zijn en waar je nog wel eens wat aan kunt hebben. Na een gedegen inleiding over je lijf gaat het derde hoofdstuk over de verschillende manier van knuffelen en seks hebben. Het hoe en wat van zoenen, penetreren tot sm en plasseks. Ook in dit hoofdstuk staan wellicht dingen die je wel wist, maar ook dingen die je graag uit zou willen proberen of liever aan een ander over laat omdat het je niks lijkt.


Linda Bouten

Mariette Hermans en Mirjam Henker luisteren naar een vragenstelster uit het publiek.

Na het lezen van dit boek was mijn oordeel dat dit boek net als bijvoorbeeld Het Meidenboek eigenlijk verplicht leesvoer is voor de beginnende les(bi)enne, maar ook vrouwen die al wat meer ervaring hebben kunnen er leuke dingen uit halen en boven alles leest het ook gewoon wel lekker weg. Ook de heterovrouw die nieuwsgierig is naar wat lesbische seks inhoudt, krijgt door het lezen van dit boek antwoord op al haar vragen. Marieke van Heummen Uitgeverij Schorer Boeken, 2003, isbn 90 7334 114 0


9

Een lichte koude huivering

Sappho’s sprong

Karin Slaughter

Erica Jong

Een lichte koude huivering is een thriller die zo spannend is dat hij je makkelijk slapeloze nachten kan bezorgen. Op de campus van een universiteit vinden in korte tijd verschillende mensen op mysterieuze wijze de dood. Het lijkt op zelfmoord, maar is het dat ook? Als kinderarts en lijkschouwer Sara Linton op de plaats van delict het eerst lichaam onderzoekt, wordt haar zwangere zus neergestoken. Jeffrey Tolliver, chef van de recherche, leidt het onderzoek. Oud-rechercheur Lena Adams verricht haar eigen

onderzoek en rijdt Tolliver daarmee behoorlijk in de wielen. Als ze Ethan White ontmoet slaat ze de verkeerde weg in en brengt door hem te beschermen zichzelf in gevaar.

In 1973 veroorzaakte Erica Jong met Het ritsloze nummer een wereldwijde sensatie. Het boek prikkelde de fantasie en bracht een enorm debat op gang. Wereldwijd werden er ruim twaalf miljoen exemplaren verkocht.

Dit boek is erg spannend en verhaal is goed. Het leest lekker weg, maar sommige dingen worden zo levendig beschreven dat het voor sommige vrouwen niet fijn is om te lezen. In de vorige Op de Boekenplank werden nog twee boeken van Slaughter besproken.

Nu, dertig jaar later, verrast Erica Jong, auteur van acht romans, zes dichtbundels en diverse non-fictie boeken, ons met de meeslepende roman Sappho’s sprong, over de legendarische Griekse dichteres Sappho van Lesbos, die beroemd is om haar onverbloemde en openhartige liefdeslyriek.

Uitgeverij Cargo (De Bezige Bij), Amerstam, 2003, ISBN 90 234 1254 0

Marieke van Heummen

In deze roman wordt Sappho op haar veertiende uitgehuwelijkt aan een oude, afstotelijke man. Zo hoopt haar familie dat ze geen problemen meer zal veroorzaken. Niets is minder waar, want Sappho begint aan een reeks amoureuze avonturen - met mannen én vrouwen - die haar als een vrouwelijke Odysseus naar alle uithoeken van de wereld voert. Ze kent geen vrees, is uitbundig en

hartstochtelijk. Ze is kortom een onvergetelijke heldin. Erica Jong brengt de legende van Sappho tot leven. Sappho’s Sprong is een sensueel verhaal met historische en fantastische elementen. Het gaat over het vermogen van de liefde om een mens te transformeren. Een van de vaste lezeressen van het Lesbisch Archief Nijmegen had wat kanttekeningen bij het boek. Een beetje een kinderlijk jongensboek voor meisjes is het, vond ze. Weliswaar is de taal prachtig en poëtisch, maar het pamflettistische element voert te zeer de boventoon. Ondanks de goede stijl overheerst de boodschap. De personages kennen weinig psychologische karaktertekening. Er is daarom geen innerlijke ontwikkeling van de hoofdpersoon. Het boek is vooral een ideeënroman. Dit is vooral een boek voor de liefhebber van Sappho, de klassieke Oudheid en de vrouwelijke schelmenroman.

Uitgeverij Sirene, Amsterdam, 2003, isbn 90 5831 414 6

Voor God en de Sociale Dienst

Lukke Boots

Nicolien Mizee Cilia kan niet werken. Gewoon, ze kan het niet. Niks handicap of burn-out, nooit een vak geleerd of te dom. ‘Ik denk dat het gewoon niet de bedoeling is dat ik werk’, verklaart ze haar steeds weer weglopen van welke opleiding en baan dan ook. Het levert haar warhoofdige en hilarische gesprekken op met de mensen van de Sociale Dienst, die ten slotte de moed opgeven. Want Cilia heeft wel degelijk een beroep: scenarioschrijfster. Die opleidingzonder-diploma heeft ze wél afgemaakt, dankzij God. Sam heet hij en hij kwam in haar leven als invaller voor een zieke docent. God geeft haar wat nooit eerder iemand haar gaf: volmaakt gekend te worden en volmaakt geaccep-

teerd. ‘Ik voorvoelde iets van wat ik pas veel later onder woorden kon brengen en wat veel verder ging dan scenarioschrijven: dat er geen onzichtbaar, overkoepelend systeem is, maar dat elk onderwerp zijn eigen baan in zijn eigen universum heeft en dat wij niets anders te doen hebben dan die zo exact mogelijk waar te nemen en te beschrijven, zonder ons te laten afleiden door enig ander mens of enige andere theorie. En al helemaal niet door onszelf.’ Daarover schrijft ze haar held drie lange faxen.  Ze schrijft hem over haar werk als schildersmodel, haar vriendin Louise (‘mijn trouwe bonenstaak’), bekritiseert zijn scenario, onthult hem iets van haar

familiale achtergrond en smeekt hem verliefd om de verlossing door zijn Woord. Dat doet ze puntig, geestig en met de nodige dubbele bodems. Hoe kort haar zinnen soms ook zijn, ieder zin eist je volledige aandacht op, ieder zin kleurt de onderhuidse stroom van verdriet, verwarring, wanhoop en vasthoudendheid. Dat maakt het boek tot meer dan een vermakelijk verteld verhaal. Voor God en de Sociale Dienst is daardoor meer dan een goed gevonden, spottende titel: hij geeft de aard weer van een hilarisch vertelde maar harde strijd om een bestaan in oprechtheid. Van harte aangeraden.

Uitgeverij Nijgh en Van Ditmar, Amsterdam, (tweede druk) 2003, isbn 90 388 4933 8

10


Maria Straathof

Helena Ingeburg R. Heck Nooit eerder las ik een boek waarin de liefdesrelatie tussen twee dames op leeftijd centraal staat. De dames in kwestie zijn Helena, 58 lentes tellend en Ellen, 52 jaar jong. Ze zijn al een tijdje collega’s, niet meer en niet minder. Ellen heeft al een tijdlang een oogje op Helena maar deze ontoegankelijke en stugge vrouw wil, in eerste instantie, niets van haar weten. De aanhoudster wint ook in dit geval en er volgt een romance. In de loop van het verhaal blijkt dat beide dames al het een en ander achter de kiezen hebben op relationeel vlak. Dit verleden lijkt op een gegeven moment roet in ’t eten te gooien. Maar zoals het een goede Bouquettereekslook a like betaamt: eind goed al goed. Dit boek leest vlot weg, boeit ook bij tijd en wijle, en vooral als er sprake is van wat thrillerachtige elementen. Wel vraag ik me af hoe de dames de heftige vrijscenes overleven, vooral gezien de leeftijd en de lichamelijke conditie van de hoofdpersoon. Al met al een onderhoudend boek, dat het goed zal doen op een zonovergoten strand. Gopher Publishers, 2003, www.gopher.nl (printing on demand)


Mariëtte Fikkert 11

In de holte van haar arm

Vriendinnen kozen

Adriënne Nijssen

Strikt van

Dit boekje met verhalen is het debuut van Adriënne Nijssen. De verhalen hebben een beperkte lengte en lezen ook daarom lekker weg. Het centrale onderwerp is de liefde van OSV (Ons Soort Vrouwen). De Grote Liefde, het Afscheid van de Geliefde, de Onbereikbare Vrouw, het Klem Zitten tussen Twee Vrouwen, de Vrouw die van jou houdt, maar jij eigenlijk niet van Haar. Maar ook: je eigen grenzen kunnen en leren stellen. En: hoe blijf ik een (gewone) Vriendin van mijn Ex? Van die verdrietige en blije zaken des (lesbische vrouwen)levens, die herkenbaar en bedoeld zijn voor een groot publiek: een lach, een traan en wijze lessen.

Minke Douwesz tot het mooiste lesbische boek van 2003

Nijssen is een schrijfster die met eenvoudige taal een gevoelige snaar weet te raken. Bewust poëtische zinnen als: ‘Een gedichtje waarin ze Andrea beloofde dat ze op een ochtend wakker gekust zou worden door zon, zeewind, de geur van verse koffie en haarzelf.’ (p. 53) Vakanties worden doorgebracht op vrouwencampings

Niets is zoeter dan Eros

en in kleine hotelletjes. Glaasjes rode wijn worden genipt bij warme haardvuren. Glazen mokken koffie verkeerd worden genuttigd in bruine cafeetjes. Langs de woelige zee wordt naar hartelust gewandeld. In eenzame auto’s langs donkere wegen wordt mobiel gebeld. In doorwoelde bedden wordt hevig gedroomd en veel verlangd. Het verhaal in dit bundeltje dat mij het meest aanspreekt is dat van de Paashaas en de Paaseitjes. Daarin wordt de hoofdpersoon met Pasen altijd herinnerd aan haar jeugd, waar een strenge moeder de hoofdrol speelt. De schrijfster schreef in het verleden al columns voor de tijdschriften Amarant en La Vita. Wij wensen Uitgeverij LaVita en Adriënne Nijssen veel succes met dit boekje; hopelijk volgt voor allebei heel veel meer.

Uitgeverij LaVita Publishing, Groningen, 2004, isbn 90 808722 1 0

Lukke Boots

Beide bezorgers zijn redelijk vernieuwend te werk gaan. Pfeijffer concludeert dat de Griekse en Romeinse dichteressen, gepresenteerd in dit boek, ‘poëzie met kloten’ schreven, enkel en alleen omdat ze niet zo frêle blijken te zijn als de romantici ze graag zien. Mieke de Vos bekijkt de gedichten weer net iets anders dan de school-

uitgave die ik als tiener las. Ook de uitgave van Anthos uit 1991, waarin de gedichten van Sappho te vinden zijn, kent een andere vertaling. Omdat de teksten zo overzichtelijk kort zijn, nodigen ze uit om het woordenboek weer eens ter hand te nemen en te kijken wat je er zelf van zou maken. Waarschijnlijk maak ik er dan wel iets bloemrijkers van dan De Vos gedaan heeft. Zij blijft dichtbij het orgineel van Sappho: (...) Eros schudde mijn hart, zoals de wind uit de bergen rukt aan de eiken. (pag. 27)

In de Anthos-uitgave uit 1991 vertalen Wildeboer en Suasso de Lima de Prado het als volgt: Eros ontwortelt mijn hart zoals een wervelwind een bergeik Ook krijgen we nu een beeld van de andere dichteressen uit de Oudheid. Er waren meer vrouwen dan Sappho, die de dichtkunst beoefenden. Het is de verdienste van De Vos en haar uitgever, dat wij aan de hand van de orginele teksten ons hierop uit kunnen leven.

Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2003, isbn 90 351 2505 3

12


Advertentie

Voor al uw binnen- en buitenschilderwerk:

schildersbedrijf maria engels Van Dulckenstraat 50 6512 DV NIJMEGEN tel: 024 360 85 86 e-mail: [email protected]

maria engels

In de bundel Niets is zoeter dan Eros vinden we liefdesgedichten van Griekse en Romeinse dichteressen. De originele teksten zijn afgedrukt en Mieke de Vos heeft zich aan de vertaling gewijd. Ilja Pfeijffer schreef het voorwoord.

maria engels

Mieke de Vos (ed.)

Carin Hereijgers


13

worden: penetreren en ejaculeren zorgen er niet automatisch voor dat een vrouw zwanger wordt. Daar selecteert de vagina, de slimme vagina: ze laat zich niet van alles aansmeren.

De verborgen prinses

Het is een bijzonder boek, dat moderne vrouwen probeert hun trots en waardigheid, misschien zelfs wel hun superioriteit terug te geven. Het is wel een pil en je moet het niet achter elkaar uit willen lezen. Blackledge heeft zich uitermate verdiept en veel research gedaan, zoals de indrukwekkende literatuurlijst achterin laat zien. Ook is er een register van trefwoorden opgenomen.

Lynn Flewelling De verborgen prinses is een fantasie verhaal dat zich afspeelt in Skala. Nadat Skala eeuwenlang is geregeerd door koninginnen, heerst nu koning Erius over het rijk. Het rijk wordt sindsdien geteisterd door honger, ziekte en oorlog. Maar er is hoop. Een profetie spreekt van een nieuwe koningin die de bloedlijn zal voortzetten. De koning weet van deze profetie en laat alle vrouwelijke troonopvolgers ombrengen. In een burcht van hertog Rhius wordt een tweeling geboren. Het meisje, Tobin, is voorbestemd om de profetie uit te laten komen, maar zij moet beschermd worden tegen de op macht beluste koning. Door

middel van magie krijgt het kind de identiteit van haar voor de profetie geofferde tweelingbroertje. Door een fout wordt haar broertje echter een jaloerse geest die samen met de familie in de burcht woont. Er zijn maar enkele mensen die het geheim kennen en het is hun taak Tobin te beschermen tot ze oud genoeg is om de macht over te nemen. Maar dat blijkt nog niet zo eenvoudig te zijn…. Het mooie van dit verhaal is de vermenging van fantasie en werkelijkheid. Zo komen er geesten, heksen, tovenaars en magie in het verhaal voor, maar speelt het verhaal zich af in de middeleeuwen. Ook de hek-

Uitgeverij M, Amsterdam, isbn 90 2253826 5

senvervolging is op een kunstige manier in het verhaal verwerkt.

Ik vind het boek een aanrader voor hen die zich in het onderwerp willen verdiepen. Als je op vakantie wat tijd hebt en je bent in het onderwerp geïnteresseerd, is dit een prima boek.

Ik kan niet anders zeggen dan dat ik het een knap geschreven boek vind. Als je er te lang in doorleest, krijg je zelfs de neiging onder je bed te kijken voor je gaat slapen.

Uitgeverij M, Amsterdam, 2003, isbn 90 225 3587 8

Toch vind ik De verborgen prinses meer een jeugdboek. Daar is op zich helemaal niks mis mee. Het leest lekker weg en het is absoluut geen zware kost. Het boek heeft meer van doen met de transgender-identiteit dan met homoseksualiteit. Maar daar is ook niks mis mee. Marieke van Heummen

De weg naar Caviano Doeschka Meijsing Een vriendenclubje van zeven mannen en vrouwen en een hond, onder wie een homo en een biseksuele vrouw, is samen op vakantie in Caviano, vlak bij het Lago Maggiore in het Italiaanse gedeelte van Zwitserland. Het samenzijn, dat aangename en minder prettige kanten heeft, wordt verstoord, omdat één van hen verdwijnt in de afgrond tussen twee bergen. Vijf jaar later roept de schrijver het clubje nogmaals bijeen om de verjaardag van de verdwenen vrouw te vieren en daarmee vooral haar te gedenken, een uitgesteld in memoriam. Met desastreuze gevolgen.

Catherine Blackledge

Het boek valt uiteen in twee delen. In het eerste deel worden de personages voorgesteld en gelijkoplopend daaraan het verloop van de eerste vakantie, dat culmineert in het verdwijnen van de vrouw. Het tweede deel verhaalt over de tweede bijeenkomst van de vrienden, dat uitloopt op het uiteenvallen van dat vriendenclubje.

Dit boek begint, volgens de reclameslogan, waar De Vaginamonologen ophouden. Ik vind dat persoonlijk geen aanprijzing. Ik was echter al snel gerust gesteld: dit is een boek dat gewoon erg de moeite waard is.

Het thema van dit boek is vriendschap en vooral het uiteenvallen daarvan: ‘Opdat ik ze (= de vrienden) uit mijn herinnering kan bannen’ (p. 16).

Het verhaal van V

Dit boek is een compilatie van allerlei ideeën over de ‘vagina’. De vagina wordt vanuit allerlei visies belicht: onorthodoxe, visionaire. Blackledge gaat bij allerlei disciplines te rade: geschiedenis, mythologie, folklore en literatuur. Onorthodox is zeker de visie van Blackledge op bijvoorbeeld de Venus van Willendorf, de beroemdste ‘Venus’ uit de archeologie (periode 26.000 - 20.000 v. Chr.; ze werd gevonden in 1908). Even het geheugen opfrissen: deze Venus heeft geen gezicht, maar grote borsten, duidelijk zichtbare schaamlippen, vaginale spleet en zelfs een clitoris. Algemeen wordt aangenomen dat het beeldje dienst heeft gedaan als vruchtbaarheidssymbool. Dat ontkent Blackledge niet, maar ze voegt er aan toe dat de vrouwelijke geslachtsdelen ook een beschermende functie hadden. Ook gaat Blackledge uitgebreid in op de fysiologie van de vagina, het vrouwelijk orgasme; over vreemde associaties, bijvoorbeeld: de gelijkschakeling van neus en geslachtsdelen (ook bij Freud, als ik me het goed herinner). Over zwanger

14


Lukke Boots

Op metaniveau gaat dit boek ook het schrijven van een boek, het ontstaan van een roman: een roman dus over het schrijven van een roman. Daarvoor moet je als lezer wat beter opletten en het boek ook eens terzijde leggen om het geschrevene even laten bezinken. “Mijn enige redding zou zijn dat jullie niet bestaan, dat ik jullie heb verzonnen’’, roept de schrijver aan het einde van het boek uit. Dat is precies wat Doeschka Meijsing heeft gedaan en wel op een knappe, intelligente en ontroe-

rende wijze. De stijl kun je typeren als lichtelijk afstandelijk en beschouwend. Daardoor wordt de zware thematiek van dit boek niet pathetisch en dramatisch. De thematiek is, zoals hierboven al gezegd is: het uiteen groeien van vrienden en de teleurstelling die mensen die je je vrienden noemt, bij je te weeg kunnen brengen. Aan dat thema ligt op haar beurt ten grondslag: het menselijk falen, geen zingeving van het leven kunnen zien. Een mens is geen god. Het menselijk tekort, dat een ieder zich op een gegeven moment in zijn leven beseft, is een vloek die je niet meer ongedaan kunt maken. Je faalt in de verwerkelijking van je idealen. De liefde voor de man of vrouw van je leven is niet wederzijds. Een jeugdtrauma blijft je achtervolgen. Ouderdom sluipt naderbij en stompt je af. De dood is onomkeerbaar en definitief. Feitelijk is de verdwenen vrouw het beste af van allen: zij stapt uit het leven op het moment dat zij in en in gelukkig is en totaal opgaat in de schoonheid van een berglandschap in de vroege morgen. De roman is niet alleen zwaarmoedig, maar ook ontroerend. De kleine momenten waarop de betrokken personen (en de hond) zich toch even bewust zijn van hun leven, hun falen, maar ook hun kleine genietingen: eerlijk en eenvoudig Italiaans eten en drinken in een inspirerende omgeving (landschap, zon en mensen), een gesprek besproeit met wijn. Het belangrijkste is dat zij berusten in wat op dat moment is. Een mooi boek, dat heel terecht herdrukt is.

Uitgeverij Querido, 2003 (herdruk), isbn 90 214 7472 7


Lukke Boots 15

De modder van Haspengouw

Aanwinstenlijst

Sarah Bode Patricia is een oudere, dikke lesbische jounaliste die in haar levensonderhoud voorziet door culinaire colums te schrijven voor een juristenblad. Blij is zij daar niet mee, want in vroegere tijden genoot ze nog enige bekendheid als schrijfster van culinaire boeken. Qua karakter is ze meedogenloos en daardoor maakt ze een hoop vijanden. Ze is een ‘Nederbelg’, dat is een Nederlanse die in België woont. Met beide landen heeft ze echter een haat-liefde verhouding. Voor haar columns moet ze zich vaak in een wereldje begeven waar mensen zich anders voordoen dan ze zijn. Ze wordt een aantal keren geïnterviewd voor een krant door twee journalisten, een man en een vrouw. Zoals

altijd is Patricia recht voor haar raap en spuit haar mening over alles en iedereen genadeloos, wat haar natuurlijk nog meer vijanden oplevert. Na een dag in Maastricht te hebben doorgebracht, wordt ze in de buurt van haar huis vermoord aangetroffen. Aangezien het aantal mensen die ze gekwetst heeft bijna oneindig is, is de verdachtenlijst dat ook. Het boekje is in de ik-vorm geschreven en leest vlot. Opgewekt word je er niet van, want niets deugt of is goed. Volgens de achterflap moet het een grappig boekje zijn, tenminste van tijd tot tijd. Daar heb ik weinig van gemerkt; blijkbaar is dat niet mijn soort humor. Patries Mertens

Uitgeverij Aspekt, Soesterberg, 2003, isbn 905911 148 60

Radeloos

Theorie: Adviescommissie homo-/lesbisch beleid, Jaarverslag 2003, Adviescommissie homo-/lesbisch beleid, Nijmegen, 2004 Alice van Gilst, Janhendrik Krook, Jeffrey Leuverman, et al., Van Hotel de Wereld naar het Rijnoeverhuis, COC Midden-Gelderland, Arnhem, 2004, isbn 90 9017 613 6 Blackledge, Catherine: Het verhaal van V, Uitgeverij M, Amsterdam, 2003, isbn 90 2253 587 8 Mirjam Hemker, Mariette Hermans, Lesbische seks : een praktische handleiding, Schorer Boeken, Amsterdam, 2003, isbn 90 7334 114 0 Laurien Lubbers, Politieke relaties. Cubaanse verhalen over de revolutie en prostitutie, Centrum voor Vrouwenstudies, Master Thesis Series, Nijmegen, 2004; isbn 90 8086 481 1 Loes Nissen, Jelle Miedema (eds.), Dito! over jongens & jongens meiden & meiden en gemixt, Stichting Pinkeltje, Nijmegen, 2003 Naslag: Hella Brandt, Overzicht van scripties Vrouwen- en Gendergeschiedenis aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, 1972-2002, Centrum voor Vrouwenstudies, Nijmegen, 2004; isbn 90 8086 482 x Pieter Steinz, Lezen &cetera: gids voor de wereldliteratuur: 416 schrijvers 104 meesterwerken 52 schema’s 52 thema’s 26 quizzen, Prometheus / NRC Handelsblad Amsterdam, 2003, isbn 90 4460 314 0

Carry Slee Paco en Yara zitten in de tweede klas van de havo. Ze behoren tot een vriendenclubje dat aan websites knutselt. Ze zijn bezig aan een prijsvraag voor een plakbandfabrikant. Hoofdrol in die plakband-website speelt de ongelooflijk onsympathieke geschiedenisleraar. Paco is een jongen die dj wil worden en met zijn vader aan oude auto’s knutselt. Als zijn vader plotseling aan hartfalen overlijdt, denkt Paco dat het zijn schuld is. Ook werkt hij zich in de nesten met een vriendinnetje dat alleen maar van hem profiteert. Yara is een meisje met tekentalent en verliefd op Paco, die haar niet ziet staan. Of ja, eigenlijk ook weer wel, maar in de puberteit liggen zulke dingen nogal moeilijk. Haar moeder vindt de kunstacademie niets voor haar. Yara vindt zichzelf te dik, gaat op dieet en dat loopt

natuurlijk uit op anorexia. Carry Slee schrijft in toegankelijke zinnen een tamelijk complex verhaal met veel elementen. Soms, denk ik, ietsje te veel. Maar ik hoor niet helemaal tot de doelgroep. Bij de jeugd en bij pubers is schrijfster Carry Slee ongekend populair. Ze won al vele jeugdboekenprijzen. Haar verhalen zijn niet alleen spannend en meeslepend, maar ook snijdt ze verschillende lastige onderwerpen aan, bijvoorbeeld homoseksualiteit, anorexia, pesten, de multiculturele samenleving, het sterven van een ouder en vervelende docenten. NB Voor wie het nog niet wist: Carry Slee is lesbisch en heeft met haar vriendin twee dochters.

Uitgeverij Prometheus Kinderboeken, Amsterdam, 2003, isbn 90 6494 089 4

16

Romans: Ingrid Black, Gevallen meisjes, Anthos, Amsterdam, 2003, isbn 90 4140 818 5 Patricia Cornwell, Aasvlieg, Luitingh~Sijthoff, Amsterdam, 2003, isbn 90 2454 827 6 Sarah Dunant, De geboorte van Venus: liefde en dood in Florence, Archipel, Amsterdam, 2003, isbn 90 6305 085 2 Lynn Flewelling, De verborgen prinses, Uitgeverij M, Amsterdam, 2002, isbn 90 225 3826 5 Ingeburg R. Heck, Helena, Gopher Publishers, Groningen, 2004, isbn 90 5179 116 x Jong, Erica: Sappho’s Sprong, Uitgeverij Sirene, Amsterdam, 2003, isbn 90 5831 414 6 Doeschka Meijsing, De weg naar Caviano, E. Querido’s Uitgeverij, Amsterdam, 2003, 6e druk, isbn 90 2147 472 7 Nicolien Mizee, Voor God en de Sociale Dienst, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2003, 2e druk, isbn 90 3884 933 8 Adriënne Nijssen, In de holte van haar arm, LaVita Publishing, Leeuwarden, 2004, isbn 90 8087 221 0 Karin Slaughter, Een lichte koude huivering, Cargo, Amsterdam, 2003, isbn 90 2341 254 0 Alisa Valdes-Rodriguez, De Dirty Girls Social Club : zes latina’s vriendinnen voor het leven, De Boekerij, Amsterdam, 2003, isbn 90 2253 566 5 Diet Verschoor, De bruiden van Branca, Uitgeverij Holland, Haarlem [2003], isbn 90 2510 921 7


(Auto)biografieën: Remco van Schellen, In de Delta uit de kast : potten en flikkers in Zeeland, Uitgeverij Etcetera, Middelburg, 2004, isbn 90 8077 897 12 Poëzie: Anneke Reitsma, ‘Veerman mag ik overvaren? ‘Leven en dood in de poëzie van Ida Gerhardt, in: Roodkoper nr. 1, lente 2003, Van Gennep Amsterdam, pp. 56-61; isbn 90 5179 088 0 Mieke de Vos (ed.), Niets is zoeter dan Eros: de 25 mooiste liefdesgedichten van Griekse en Romeinse dichteressen, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2003, isbn 90 3512 505 3 Elly de Waard, De hemel van Toulouse, Uitgeverij De Harmonie, Amsterdam, 2004, isbn 90 6169 720 4 Films: (worden ook uitgeleend!) Wilde Side, van Donald Cammell, met o.a. Anne Heche, Joan Chen, 1995; DVD Girl, Interrupted, van James Mangold, met o.a. Winona Ryder, Angelina Jolie, Whoopi Goldberg, Vanessa Redgrave, 1999; DVD

Lukke Boots


17

Recensies van ontvangen recensie-exemplaren en aanwinstenlijst. Nummer 16 Juni 2004

Recommend Documents