Rapportage. Onderwijsconsulenten Onderwijsconsulenten+ 1 augustus augustus 2013

Rapportage

Onderwijsconsulenten Onderwijsconsulenten+

1 augustus 2012 – 1 augustus 2013

Den Haag, november 2013

Onderwijsconsulenten(+) en Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO) De Onderwijsconsulenten zijn in 2002 ingesteld door de minister van OCW en zijn per 1 augustus 2009 organisatorisch ondergebracht bij de Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO). Onderwijsconsulenten begeleiden en adviseren bij individuele problemen rond de toelating van geïndiceerde leerlingen of bij de besteding van het leerlinggebonden budget. Onderwijsconsulenten+ zoeken structurele oplossingen voor groepen zorgleerlingen. Zie ook www.onderwijsconsulenten.nl. © 2013, SOSO/Onderwijsconsulenten(+)

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD .................................................................................................................................................................... 1 INLEIDING EN LEESWIJZER.................................................................................................................................................. 3 1. CONCLUSIES, TRENDS EN AANBEVELINGEN ...................................................................................................... 4 1.1 Korte samenvatting van cijfers en feiten .................................................................................................................. 4 1.2 Conclusies en trends uit de praktijk van de onderwijsconsulenten(+) ..................................................................... 6 1.3 Aanbevelingen SOSO/Onderwijsconsulenten(+) .................................................................................................... 10 2. ORGANISATIE: WERKWIJZE ............................................................................................................................ 12 2.1 SOSO en Onderwijsconsulenten(+) ........................................................................................................................ 12 2.2 Werkwijze Onderwijsconsulenten .......................................................................................................................... 12 2.3 Werkwijze Onderwijsconsulenten+ ........................................................................................................................ 13 2.4 Bureau Onderwijsconsulenten(+) ........................................................................................................................... 14 3. WERKZAAMHEDEN EN BEVINDINGEN ONDERWIJSCONSULENTEN.................................................................. 15 3.1 Inleiding .................................................................................................................................................................. 15 3.2 Bevindingen rond de aanvragen voor advies en begeleiding ................................................................................. 15 3.2.1 Vraaggericht en onafhankelijk ................................................................................................................................ 16 3.2.2 Reguliere casussen en minicasuïstiek ..................................................................................................................... 18 3.2.3 Regionale verschillen in de casuïstiek?................................................................................................................... 18 3.3 Samenwerking met instanties en personen ........................................................................................................... 19 3.4 Complicerende factoren en structurele knelpunten .............................................................................................. 21 3.4.1 Problematiek in het (voortgezet) speciaal onderwijs ............................................................................................. 21 3.4.2 Problematiek in het regulier onderwijs .................................................................................................................. 22 3.4.3 Onderwijs/zorgcombinaties ................................................................................................................................... 23 3.4.4 Leerlingenvervoer .................................................................................................................................................. 24 3.4.5 Doorplaatsingsproblematiek / moeilijk plaatsbare leerlingen ............................................................................... 25 3.4.6 Wet- en regelgeving en financiering ...................................................................................................................... 25 3.4.7 Overige complicerende factoren en knelpunten .................................................................................................... 26 3.5 Cijfers en feiten over het rapportagejaar 2012/2013............................................................................................. 28 3.5.1 Samenvatting van de kerngegevens ....................................................................................................................... 28 3.5.2 Aantal aanmeldingen in het rapportagejaar .......................................................................................................... 28 3.5.3 Met een advies afgerond ....................................................................................................................................... 28 3.5.4 Aard van de oplossing ............................................................................................................................................ 29 3.5.5 Afgebroken zaken ................................................................................................................................................... 29 3.5.6 Heropende zaken ................................................................................................................................................... 29 3.5.7 Redenen voor de advies- en begeleidingsaanvragen ............................................................................................. 29 3.5.8 Thuiszitters ............................................................................................................................................................. 30 3.5.9 Spreiding (voortgezet) speciaal onderwijs en regulier onderwijs........................................................................... 30 3.5.10 Spreiding primair onderwijs (PO) en voortgezet onderwijs (VO) ........................................................................... 31 3.5.11 Spreiding naar cluster en provincie ........................................................................................................................ 31 3.5.12 Spreiding naar stoornis of handicap ....................................................................................................................... 32 3.5.13 Spreiding naar geslacht .......................................................................................................................................... 32 4. WERKZAAMHEDEN EN BEVINDINGEN ONDERWIJSCONSULENTEN+ ................................................................ 33 4.1 Inleiding .................................................................................................................................................................. 33 4.2 Overzicht van OC+-activiteiten in dit rapportagejaar ............................................................................................. 33 4.3 Bevindingen rond de OC+-projecten ...................................................................................................................... 36 4.4 De resultaten van de OC+-projecten ...................................................................................................................... 39 4.5 De knelpunten van de OC+-projecten .................................................................................................................... 41 4.6 Aanbevelingen en aandachtspunten ...................................................................................................................... 42 5. SAMENWERKING MET HET COLLEGE VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS ........................................................ 43 Bijlage I Statistieken werkzaamheden onderwijsconsulenten 2012/2013 .................................................................... 44 Bijlage II In 2012/2013 afgeronde adviezen uit eerdere aanmeldingen ......................................................................... 49 Bijlage III Overzicht van gebruikte afkortingen .............................................................................................................. 53

VOORWOORD Het landelijk netwerk van de onafhankelijke onderwijsconsulenten begeleidt en adviseert sinds 2002 individuele leerlingen en hun ouders bij problemen rond schoolplaatsing of de besteding van middelen uit de rugzak (de leerlinggebonden financiering, LGF). Sinds 2004 worden vanuit de Onderwijsconsulenten+ (lees: onderwijsconsulenten-plus, hierna ook: OC+) projecten geïnitieerd die moeten leiden tot structurele onderwijsoplossingen voor groepen zorgleerlingen. Dit is de tiende jaarrapportage van de Onderwijsconsulenten(+) en de vierde onder de vlag van de SOSO, de Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders.1 Na enkele jaren van forse groei was er in het schooljaar 2011/2012 enige stabilisatie in het aantal aangemelde casussen, met een groei van slechts 2%. In het schooljaar 2012/2013 was de groei echter weer groter. Met 1270 aangemelde casussen is er sprake van een toename van 7% ten opzichte van 2011/2012. 42% van de aanmeldingen betrof een thuiszitter. Waar de hulpvraag bij de aanmelding voorheen meestal een plaatsingsprobleem betrof, bijvoorbeeld door wachtlijsten in het speciaal onderwijs of een wenselijke overstap naar regulier onderwijs, blijkt nu de belangrijkste hulpvraag 'advies passend onderwijs' te zijn. Het gaat daarbij voornamelijk om leerlingen met complexe problematiek die niet op een goede plek zitten, die uit een behandelingsetting afkomstig zijn of die al thuiszitter zijn, en van wie onduidelijk is wat een passende onderwijsplek voor hem of haar is. Betrokkenen zeggen het écht niet meer te weten of geven tegenstrijdige adviezen, waardoor ouders niet weten waar ze goed aan doen. Een onderwijsconsulent wordt dan gevraagd om te adviseren waar de leerling op zijn plaats zou zijn. De problematiek van de leerlingen die worden aangemeld bij de Onderwijsconsulenten is zwaarder en complexer geworden. Dit bevestigt het beeld dat betrokkenen in toenemende mate niet weten waar deze leerlingen het beste terecht kunnen. Dikwijls vallen deze leerlingen tussen verschillende onderwijssoorten in, waardoor het voor betrokkenen lastig is om een goede oplossing te vinden. De onderwijsconsulenten hebben in het afgelopen schooljaar bovendien gemerkt dat de deuren, zowel in het regulier als in het speciaal onderwijs, over het algemeen sneller dicht gingen dan voorheen, uit angst voor de (financiële) gevolgen van Passend onderwijs. Het schooljaar 2013/2014 is het laatste schooljaar waarin onder de huidige systematiek wordt gewerkt. Op 1 augustus 2014 treedt Passend onderwijs in werking en vervalt de leerlinggebonden financiering. Passend onderwijs biedt nieuwe mogelijkheden en kansen voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte. Desondanks zijn er in het onderwijsveld ook twijfels over de haalbaarheid om alle zorgleerlingen binnen het samenwerkingsverband op te vangen. Voor de leerlingen bij wie problemen ontstaan, blijven de onderwijsconsulenten ook onder Passend onderwijs beschikbaar.

1

Van 2002 tot augustus 2009 vielen de Onderwijsconsulenten(+) onder de Advies Commissie Toelating en Begeleiding. Alle voorgaande jaarrapportages kunt u vinden op www.onderwijsconsulenten.nl onder publicaties.

1

Naast bemiddeling en advisering hebben de onderwijsconsulenten een signaleringsfunctie. In deze rapportage wordt over trends en knelpunten gerapporteerd en op basis daarvan worden aanbevelingen gedaan, met als doel een verbetering van de onderwijsmogelijkheden voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte. Ik dank de onderwijsconsulenten en bureaumedewerkers hartelijk voor hun bijdrage in het afgelopen jaar en richt een bijzonder dankwoord aan de professionals die onderwijsoplossingen voor deze leerlingen mogelijk hebben gemaakt! Aïscha Trokasti-Udondek MA Directeur Bureau Onderwijsconsulenten(+) November 2013

2

INLEIDING EN LEESWIJZER Met de invoering van de regeling Leerlinggebonden financiering (LGF; ook 'rugzakje' genoemd) in 2003 kregen ouders de mogelijkheid te kiezen tussen regulier onderwijs of (voortgezet) speciaal onderwijs voor hun gehandicapte kind. Als ouders regulier onderwijs voor hun kind wensen, kan uit het rugzakje extra ondersteuning gefinancierd worden, zoals ambulante begeleiding, leermiddelen of extra formatie.2 De LGF is ingevoerd om de emancipatie en integratie van gehandicapte leerlingen in het regulier onderwijs te bevorderen. Tegelijk met de LGF-regeling werd het netwerk van onafhankelijke onderwijsconsulenten ingesteld. De onderwijsconsulenten begeleiden en adviseren ouders3 en scholen bij plaatsings- en bestedingsproblemen rond de LGF. In 2004 werd de afdeling Onderwijsconsulenten+ in het leven geroepen. Deze afdeling houdt zich bezig met het vinden van structurele onderwijsoplossingen voor groepen zorgleerlingen.4 In deze rapportage doen de SOSO en de Onderwijsconsulenten(+) verslag over het schooljaar 2012/2013. Hoofdstuk 1 bevat de conclusies, trends en aanbevelingen van de SOSO/Onderwijsconsulenten(+). In hoofdstuk 2 staat een korte toelichting op de algemene werkwijze van de onderwijsconsulenten(+) en het bureau. Hoofdstuk 3 gaat in op de bevindingen en resultaten van de (individuele) casuïstiek van de onderwijsconsulenten. Hoofdstuk 4 beschrijft de bevindingen rond de projecten van de onderwijsconsulenten+. De samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens wordt kort toegelicht in hoofdstuk 5. Bijlagen I en II bieden statistische informatie over de werkzaamheden van de onderwijsconsulenten. De betekenis van de afkortingen die in deze rapportage gebruikt worden, staat in bijlage III.

2 3 4

In januari 2006 is een subsidieregeling LGF voor het middelbaar beroepsonderwijs (MBO) ingevoerd. Waar in de tekst het woord ouder(s) wordt gebruikt, kan ook bedoeld zijn: voogd(en), verzorger(s), etc. Onder zorgleerlingen worden leerlingen verstaan die een clusterindicatie hebben.

3

1. CONCLUSIES, TRENDS EN AANBEVELINGEN 1.1

Korte samenvatting van cijfers en feiten5

Het aantal aanmeldingen bij Bureau Onderwijsconsulenten blijft een stijgende lijn vertonen. Ten opzichte van 2011/2012 is het aantal met 7% gestegen (van 1188 naar 1270).

In totaal werden in dit rapportagejaar 1097 casussen met een advies afgesloten. Dat is bijna 5% meer dan vorig jaar. Het betreft 741 aanmeldingen uit dit rapportagejaar, en 356 casussen uit voorgaande jaren.6 Er zijn nog 452 casussen uit dit jaar in behandeling. Voor het eerst is plaatsingsproblematiek (33%) niet meer de belangrijkste reden om een onderwijsconsulent in te schakelen. In het afgelopen jaar vroegen ouders vooral 'advies over passend onderwijs' (43%), maar vaak ligt daaraan ook een plaatsingsprobleem ten grondslag. Het betreft in deze categorie veelal leerlingen met complexe problematiek. Bij deze groep is ook voor professionals niet altijd duidelijk wat een passende onderwijsplek is: speciaal of regulier onderwijs, cluster 3 of 4? Het aantal interventies bij (dreigende) verwijdering en schorsing is afgenomen, van 14% vorig jaar naar 7% dit jaar. Echter, ook hier kan de daling verklaard worden uit de groei van de categorie 'advies passend onderwijs'. Van de 542 leerlingen voor wie advies passend onderwijs is gevraagd, zitten er 227 (42%) thuis!

5 6

In verband met afrondingsverschillen zijn afwijkingen mogelijk in aantallen en/of percentages. Zie ook paragraaf 3.5 en bijlage I en II.

4

Bij casussen rond plaatsingsproblematiek heeft 43% van de ouders een voorkeur voor regulier onderwijs. Vorig jaar was dat 44%. Opvallend is dat bij casussen rond advies passend onderwijs de voorkeur voor speciaal onderwijs groter is. Voorkeur ouders bij reden aanvraag plaatsingsproblematiek Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Geen voorkeur of onbekend Totaal

Casus

Mini-casus

Totaal

166 151 79 396

17 5 4 26

183 156 83 422

Voorkeur ouders bij reden aanvraag advies passend onderwijs Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Geen voorkeur of onbekend Totaal

Casus

Mini-casus

Totaal

182 239 95 516

16 5 5 26

198 244 100 542

% dit jaar 43% 37% 20% 100% % dit jaar 37% 45% 18% 100%

Het aantal als minicasus geopende zaken loopt verder terug: vorig jaar 164, dit jaar 140. Bovendien is 47% van de minicasussen alsnog een reguliere casus geworden. Bij een minicasus wordt verwacht dat in korte tijd een oplossing gevonden kan worden. Door verschillende omstandigheden, zoals complexere problematiek van de zorgleerlingen en de afhoudende opstelling van scholen, blijkt vaak meer tijd nodig te zijn. Net als vorig jaar betreffen de aanvragen 77% jongens en 23% meisjes. 56% van de leerlingen voor wie de hulp van een onderwijsconsulent is ingeschakeld heeft een cluster 4-indicatie; vorig jaar was dat nog 59%. Het aantal leerlingen dat (nog) geen clusterindicatie heeft is gestegen van 27% vorig jaar naar 30% dit jaar. In dit rapportagejaar zijn 35 onderwijsconsulenten(+) bij de activiteiten betrokken (34% vrouwen, 66% mannen). Voorbeeld van een casus uit de praktijk van de onderwijsconsulenten: Marina zit op het VSO, cluster 4. Zij is daar niet langer op haar plek en wordt door haar school verwezen naar een andere VSO-school, een cluster 2-school. Marina heeft de basisschoolperiode ook op een cluster 2-school doorgebracht. De VSO-school cluster 2 weigert Marina aan te nemen vanwege de cluster 4-problematiek (gedragsproblemen). De cluster 4-school is van mening dat de gedragsproblemen voortkomen uit communicatieproblematiek; daarom acht zij een cluster 2-school meer passend. Er ontstaat een patstelling waarbij de scholen naar elkaar verwijzen. De ingeschakelde onderwijsconsulent verdiept zich in de onderwijsgeschiedenis van Marina en voert diverse gesprekken met betrokkenen, onder wie medewerkers van de betreffende scholen, de leerplichtambtenaar en de persoonlijk begeleider van Marina. Het lukt de onderwijsconsulent de diverse standpunten van betrokkenen te verduidelijken en hen weer op één lijn te krijgen. Het resultaat van de bemiddeling van de onderwijsconsulent is dat Marina alsnog wordt geplaatst op de cluster 2school, waarbij goede afspraken zijn gemaakt rondom de nieuwe schoolsituatie en een eventuele terugkeer naar de cluster 4-school (als dat nodig zou blijken).

5

1.2

Conclusies en trends uit de praktijk van de onderwijsconsulenten(+)

Mede op basis van de uitkomsten van de enquête onder de onderwijsconsulenten(+) worden de volgende trends gesignaleerd:  Afwachtende houding scholen in verband met de komst van Passend onderwijs Samenwerkingsverbanden en scholen zijn het afgelopen schooljaar vooral bezig (geweest) met de organisatorische en bestuurlijke invulling van hun taken onder Passend onderwijs. De onderwijsconsulenten merken dat veel scholen de boot afhouden uit onzekerheid over de financiën in de komende jaren. (Inmiddels is op de website www.passendonderwijs.nl financiële informatie opgenomen om meer duidelijkheid voor de scholen te scheppen.) De onderwijsconsulenten ervaren bovendien regelmatig dat scholen zorgleerlingen weren vanwege de verwachte financiële gevolgen van de gebudgetteerde financiering op basis van de situatie in 2011 en de verevening van de gelden onder Passend onderwijs.  Handelingsverlegenheid in het regulier én speciaal onderwijs De onderwijsconsulenten stellen vast dat zowel in het regulier als in het (voortgezet) speciaal onderwijs 'moeilijke' zorgleerlingen7 in toenemende mate worden geweerd, waarbij de scholen zich beroepen op handelingsonbekwaamheid. In de individuele casuïstiek kunnen de onderwijsconsulenten scholen handvatten bieden om ten aanzien van de betreffende leerling niet langer handelingsverlegen te zijn, of kunnen zij helpen bij het vinden van een plaats op een andere school die zich wel bekwaam acht om met de problematiek van die leerling om te gaan. Vooral in het geval van het (V)SO is het weigeren of verwijderen van leerlingen op grond van handelingsverlegenheid zorgelijk, omdat het speciaal onderwijs een bodemvoorziening is. Leerlingen die van deze scholen worden verwijderd hebben vaak weinig of geen perspectief meer op onderwijs. Diverse VSO-scholen neigen er bovendien toe, met het oog op de invoering van de Wet passend onderwijs en de Wet kwaliteit VSO· meer leerlingen in het regulier onderwijs te laten opvangen, zo nodig met behulp van ambulante begeleiding. Veel VO-scholen staan echter niet te wachten op leerlingen uit het VSO en maken een pas op de plaats met het oog op de komst van Passend onderwijs, zo ondervinden de onderwijsconsulenten. Tegelijkertijd is het nieuwe stelsel erop gericht mogelijkheden te creëren voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte. De onderwijsconsulenten hopen dan ook dat er gaandeweg bij scholen meer mogelijkheden zullen ontstaan om ook deze leerlingen op te nemen. De zorgstructuur in het regulier VO schiet regelmatig te kort. Dat doet zich vooral in het eerste jaar gelden, als zorgleerlingen te maken krijgen met verschillende docenten, klaslokalen, wisselende roosters etc.

7

Het betreft vaak zorgleerlingen met ernstige gedragsproblematiek en/of psychiatrische problematiek.

6

 Wachtlijsten (V)SO Vooral bij cluster 4-scholen nemen de wachtlijsten toe. Scholen wachten af hoe de ontwikkelingen uitpakken (financiën, Passend onderwijs). Aandachtspunt hierbij is het grensverkeer: leerlingen uit een bepaalde regio die nu naar een VSO-school gaan in een andere regio. In principe geldt: de verwijzer (het verwijzend SWV) betaalt. Wanneer er geen verwijzer is, bijvoorbeeld wanneer de leerling voor het eerst naar school gaat, dan valt de leerling onder het samenwerkingsverband in de gemeente waar de leerling woont.  Onderwijs/zorgarrangementen nodig voor leerlingen met specifieke problematiek Er zijn leerlingen die wel onderwijs kunnen volgen, maar die door hun problematiek tegelijkertijd (intensieve) zorg nodig hebben (bijvoorbeeld ernstig meervoudig beperkte kinderen). Het wordt steeds moeilijker voor deze doelgroepen maatwerkoplossingen te vinden. Het grootste knelpunt voor deze groepen zorgleerlingen is van financiële aard: de bekostiging moet uit twee verschillende geldstromen komen en er is sprake van bezuinigingen (AWBZ, PGB). Ook reeds gerealiseerde voorzieningen staan onder druk door de onzekerheid over de toekomstige financiering ervan. Andere knelpunten zijn dat samenwerking tussen scholen en zorginstanties soms moeilijk van de grond komt, en dat de regelgeving van onderwijs en zorg complex en uiteenlopend is.8 Er wordt al jaren voor gepleit de verschillende geldstromen van de ministeries van OCW en VWS te combineren en de regelgeving flexibeler te maken; ontschotting kan bijdragen aan het (blijven) realiseren van onderwijs/zorgcombinaties. Vanuit Onderwijsconsulenten+ is aandacht besteed aan deze problematiek (zie hoofdstuk 4). De onderwijsconsulenten+ ondervinden dat er onder de ketenpartners veel behoefte aan verbinding is. Onderwijs en zorg hebben elkaar nodig, maar men zoekt elkaar niet gemakkelijk op. Een OC+ kan dan als bruggenbouwer veel betekenen. De contacten met ketenpartners als VO, (V)SO, REC, CCE, MEE, leerplichtambtenaren, zorginstellingen, (jeugd)GGZ, Bureau Jeugdzorg, gemeenten en de onderwijsinspectie verlopen in het algemeen goed en men is in toenemende mate bereid tot samenwerking. De rijksoverheid wil met de Wet passend onderwijs, de nieuwe Jeugdwet en de Wet langdurig intensieve zorg meer mogelijkheden voor zorgleerlingen creëren. De onderwijsconsulenten hopen dat dit in de praktijk zal leiden tot betere oplossingen voor deze leerlingen.

8

Zie ook het rapport van de Kinderombudsman: http://www.dekinderombudsman.nl/329/volwassenen/publicaties/rapport-van-leerplicht-naar-leerrecht-kom0022013/?id=285

7

 Doorplaatsingsproblematiek van uitbehandelde leerlingen Een groep moeilijk plaatsbare leerlingen betreft jongeren die niet teruggeplaatst kunnen worden op de school van herkomst of een andere school na een verblijf in een behandelcentrum, jeugdzorginstelling of justitiële inrichting met daaraan verbonden plaatsbekostigd onderwijs. Scholen weren deze 'probleemleerlingen', en (behandel)instellingen vinden dat zij geen taak hebben in terug- of doorplaatsing naar regulier of speciaal onderwijs. Overdracht vindt dan ook niet of nauwelijks plaats. Vaak worden deze jongeren thuiszitter.9 De Onderwijsconsulenten+ werken aan een handreiking met aanbevelingen voor het oplossen van de doorplaatsingsproblematiek (zie hoofdstuk 4), en ook op de website www.passendonderwijs.nl worden aanbevelingen gedaan om deze problematiek aan te pakken (zie onder meer de Handreiking 'Focus op onderwijstraject').  Veel zorgleerlingen zitten thuis Het aandeel bij Bureau Onderwijsconsulenten aangemelde thuiszitters is onverminderd hoog: 42%. Bijna 61% daarvan betreft leerlingen op het VO of VSO. De werkelijke groep thuiszitters is ongetwijfeld nog groter. Deze groep komt onder meer aan de orde in het rapport 'Van leerplicht naar leerrecht' van de Kinderombudsman (zie voetnoot 8). De staatssecretaris schrijft in een reactie10 op dit rapport dat Passend onderwijs meer maatwerk mogelijk zal maken, waardoor kinderen die nu nog thuiszitten een grotere kans op een plek op een school krijgen. Voor thuiszitters die door hun beperking niet voltijds naar school kunnen en die daardoor in de knel komen met Leerplicht, zijn er mogelijkheden, maar die zijn niet altijd bekend bij betrokkenen of het ontbreekt aan medewerking van de betreffende instanties, zeggen de onderwijsconsulenten. De Leerplichtwet stelt voltijds aanwezigheid op school weliswaar als eis, maar in sommige gevallen kan een beroep gedaan worden op artikel 11g van de leerplichtwet (vrijstelling schoolbezoek in geval van gewichtige omstandigheden) en in het speciaal onderwijs bestaat op grond van de WEC artikel 12 de mogelijkheid om onderwijstijdsverkorting aan te vragen. Met nog een jaar te gaan tot de invoering van Passend onderwijs baart het de onderwijsconsulenten extra zorgen dat er nog altijd zoveel thuiszitters zijn. Scholen bezuinigen, klassen worden groter en voor leerlingen met extra zorgbehoefte wordt het moeilijker zich in het regulier onderwijs te handhaven. De onderwijsconsulenten verwachten dat vooral gedragsmoeilijke leerlingen de komende jaren eerder zullen uitvallen: door de grotere klassen hebben docenten minder tijd en gelegenheid om individuele aandacht aan deze leerlingen te geven.

9

10

De definitie van een thuiszitter is volgens Ingrado: een leerplichtige jongere tussen de 5 en 16 jaar of een jongere van 16 of 17 jaar die valt onder de kwalificatieplicht en die ingeschreven staat op een school of onderwijsinstelling en die zonder geldige reden meer dan 4 weken verzuimt, zonder dat hij/zij ontheffing heeft van de leerplicht resp. vrijstelling van geregeld schoolbezoek wegens het volgen van ander onderwijs. In deze rapportage wordt thuiszitter ook gebruikt voor jongeren die niet (meer) ingeschreven staan, maar voor wie wel inschrijvingsplicht geldt. De reactie van de staatssecretaris is te lezen op: www.passendonderwijs.nl/wp-content/uploads/2013/06/kamerbriefover-het-rapport-van-leerplicht-naar-leerrecht-van-de-kinderombudsman.pdf.

8

Met enige regelmaat worden leerlingen bij de onderwijsconsulenten aangemeld die al meer dan een half jaar thuiszitten (in uitzonderlijke gevallen zitten de leerlingen soms zelfs al jaren thuis). Dat is zorgwekkend. Het is van belang dat betrokkenen eerder actie ondernemen, zodat het oplopen van achterstanden zoveel mogelijk kan worden voorkomen. Leerplichtambtenaren kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Zij kunnen ouders van thuiszitters verwijzen naar de onderwijsconsulenten, die ervaring hebben met het begeleiden van langdurig thuiszitters bij het herstel van de onderwijsgang.  Onvoldoende mogelijkheden voor begaafde leerlingen met ASS Reguliere VO-scholen zijn in het algemeen onvoldoende toegerust om begaafde leerlingen met ASS die voldoen aan de toelatingscriteria (toereikend IQ en een duidelijk VMBO-t/HAVO/VWOadvies) succesvol diplomagericht onderwijs op dat niveau te bieden. Het aantal VSO-scholen met HAVO/VWO is beperkt. Scholen die deze leerlingen wel goed kunnen opvangen, houden dat soms liever stil omdat zij een aanzuigende werking vrezen. Toch is, mede dankzij een aantal OC+projecten rondom begaafde leerlingen met ASS, al veel bereikt voor deze groep leerlingen. Zie bijvoorbeeld de lijst met scholen voor 'Diplomagericht HAVO/VWO/VMBO-t onderwijs voor leerlingen met ASS' en het evaluatieverslag van vier OC+-projecten in de regio zuid over dit onderwerp op www.onderwijsconsulenten.nl onder publicaties.  Vervolgonderwijs vooral probleem voor leerlingen met ASS Diploma HAVO of VWO gehaald en nu… thuiszitter. Dat is een trend die de onderwijsconsulenten signaleren. De onderwijsconsulenten merken dat MBO- en HBO-instellingen leerlingen met ASS afhouden, omdat deze scholen van mening zijn de benodigde zorgstructuur niet te kunnen bieden.  De behoefte aan kleinschalige onderwijs/zorgprojecten zal groter worden De onderwijsconsulenten+ hebben vooral zorgen over de groepen extra kwetsbare zorgleerlingen. Gevreesd wordt dat deze leerlingen onder Passend onderwijs tussen wal en schip vallen. Het aantal cluster 4-leerlingen neemt toe, terwijl er door de budgettering en verevening onvoldoende financiële middelen zijn om deze leerlingen straks te kunnen opvangen. Het regulier onderwijs is in toenemende mate beducht om deze zorgleerlingen toe te laten. De onderwijsconsulenten+ verwachten dat de behoefte aan kleinschalige onderwijs/zorgprojecten hierdoor zal toenemen.  De toekenning van leerlingenvervoer Toekenning van leerlingenvervoer door gemeenten blijft een knelpunt. De criteria van de verordeningen worden steeds strikter toegepast. Er zijn in de casuïstiek diverse voorbeelden van leerlingen die thuiszitter zijn als gevolg van het vervoersbeleid van de gemeente. Soms is er wel een aanbod voor (begeleid) openbaar vervoer.

9

1.3

Aanbevelingen SOSO/Onderwijsconsulenten(+)

SOSO/Onderwijsconsulenten(+) doet de volgende aanbevelingen:  Overdraagbaarheid van OC+-projecten vergroten Met de komst van Passend onderwijs in augustus 2014 worden de samenwerkingsverbanden (SWV) verantwoordelijk voor onderwijs op maat voor alle kinderen. De SWV'en zullen zelf voorzieningen moeten treffen om zorgleerlingen een passend onderwijsaanbod te doen. Daarmee komt de taak van OC+ te vervallen. Dit betekent dat OC+ komend schooljaar afgebouwd gaat worden. Er wordt veel gedaan om de ervaringen van de OC+-projecten over te dragen aan de samenwerkingsverbanden en scholen. De publicaties (blauwdrukken, werkwijzers, hulpmiddelen, brochures) worden in het veld goed ontvangen, merken de onderwijsconsulenten. Zij gebruiken de publicaties vaak bij het geven van voorlichting en bij de contacten met scholen en instellingen (zie voor alle beschikbare informatie www.onderwijsconsulenten.nl onder publicaties). Ook vanuit het veld zelf werkt men enthousiast mee aan de totstandkoming van de werkwijzers, en deze serie informatieve handreikingen is eveneens opgenomen in de toolkit voor scholen en samenwerkingsverbanden op de website Passend onderwijs (www.passendonderwijs.nl). In de schooljaren 2012/2013 en 2013/2014 loopt een proef rondom OC-adviseurschap. Het adviseurschap is bedoeld als ondersteunende, adviserende en informerende functie voor het onderwijsveld, waarbij kennisoverdracht het uitgangspunt is. De adviesfunctie biedt mogelijkheden om een samenwerkingsverband in korte tijd snel en daadkrachtig verder te helpen (zie hoofdstuk 4). • Monitoring van casuïstiek na invoering van Passend onderwijs Passend onderwijs heeft als opdracht voor elke leerling een onderwijsaanbod op maat te realiseren. Dat zou betekenen dat geen enkel kind meer buiten de boot valt. Samenwerkingsverbanden en scholen bereiden zich al twee jaar voor op deze niet eenvoudige taak. Goede ondersteuning in de reguliere scholen moet er voor zorgen dat zo min mogelijk kinderen verwezen worden naar het speciaal onderwijs. Dat is een grote opgave. Uit onderzoek van de Ombudsman is bovendien gebleken dat de positie van de ouders niet gelijkwaardig zou zijn ten opzichte van de school, en dat hun formele inspraakmogelijkheden niet leiden tot een versterking van hun positie. De toenmalige minister van Onderwijs heeft in dat kader toegezegd extra middelen ter beschikking te stellen voor het krachtig(er) kunnen inzetten van de onderwijsconsulenten. Aanmeldingen bij Bureau Onderwijsconsulenten kunnen opgevat worden als signalen dat Passend onderwijs er niet in slaagt deze kinderen een passend onderwijsaanbod te geven. Monitoring van alle aanmeldingen is een goed instrument om inzicht te verkrijgen in de knelpunten van dit nieuwe onderwijssysteem. Periodiek zal over de geconstateerde knelpunten gerapporteerd worden aan het ministerie.

10

 Duidelijkheid over wet- en regelgeving; meer financiële mogelijkheden Duidelijkheid over de financiële consequenties bij de invoering van Passend onderwijs voorkomt dat samenwerkingsverbanden en scholen inhoudelijke besluiten blijven uitstellen. Hoewel de overheid meer duidelijkheid heeft gegeven, onder meer via voorlichting door de implementatiemanagers passend onderwijs en via informatie op www.passendonderwijs.nl, zal een en ander zich nog wel moeten uitkristalliseren in de diverse lagen binnen de organisaties van de samenwerkingsverbanden. Om ook zeer zorgbehoeftige leerlingen gebruik te kunnen laten maken van hun recht op onderwijs zouden financieringsmogelijkheden en wet- en regelgeving van onderwijs en zorg beter op elkaar moeten aansluiten. Zo wordt bijvoorbeeld gepleit voor het mogelijk maken van onderwijs op zorgboerderijen.  Handelingsvaardigheid scholen vergroten Samenwerkingsverbanden en scholen moeten zich bewuster worden van de problematiek van zorgleerlingen, zodat zij daar beter op kunnen inspelen. Dit geldt ook voor het (V)SO: daar zou men meer aandacht moeten hebben voor leerproblemen als oorzaak van gedragsproblemen. Aan deze punten wordt inmiddels ruimer aandacht besteed, onder meer in de Wet kwaliteit (V)SO en programma's als School aan Zet, maar verbetering is in de praktijk nog steeds wenselijk. Zowel in de opleiding als bij de nascholing van docenten zou er meer deskundigheidsbevordering moeten zijn over de stoornissen en handicaps die het leerlingen bemoeilijken om zonder extra ondersteuning onderwijs te volgen.  Informatie over (de gevolgen van) Passend onderwijs Niet alleen voor scholen was er het afgelopen schooljaar nog veel onduidelijk over de gevolgen van de invoering van Passend onderwijs, ook onder ouders was er onrust merkbaar. Zij maken zich zorgen over de gevolgen van Passend onderwijs voor de begeleiding van hun kind. Op het bureau kwamen daar regelmatig vragen over binnen. De overheid heeft hier inmiddels op ingespeeld door informatie te verstrekken, onder meer via de websites www.passendonderwijs.nl en www.geschillenpassendonderwijs.nl. Ook ouderverenigingen en sectorraden houden zich bezig met het informeren van de ouders. Voorlichting blijft zeker een aandachtspunt, want er is vooral nog veel onzekerheid onder (ouders van) zorgleerlingen die met de invoering van Passend onderwijs in de overgang van het primair naar het voortgezet onderwijs zitten.

11

2. ORGANISATIE: WERKWIJZE 2.1

SOSO en Onderwijsconsulenten(+)

Sinds 2009 vallen de Onderwijsconsulenten(+) onder het bestuur van de Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO). De SOSO houdt toezicht en ontwikkelt in samenwerking met de directeur van het bureau het beleid. Er is frequent afstemmingsoverleg tussen de directie van het bureau en het dagelijks bestuur. Leden van het dagelijks bestuur zijn ook vaak aanwezig op de scholingsbijeenkomsten van de onderwijsconsulenten en onderwijsconsulenten+. Het algemeen bestuur is in het rapportagejaar vier keer bijeen geweest. De SOSO-bestuursleden ontvangen voor hun werkzaamheden een gebruikelijke vergoeding.11 2.2

Werkwijze Onderwijsconsulenten12

Ouders, scholen en andere instanties kunnen een aanvraag voor advies en begeleiding door een onderwijsconsulent indienen als zij problemen ondervinden rond de plaatsing, het handelingsplan of de besteding van de rugzak van leerlingen met een handicap, ziekte of stoornis. Via een telefonische intake stelt een medewerker van het ondersteunend bureau op basis van een aantal criteria vast of de aanvraag in behandeling genomen kan worden. Dan wordt een dossier aangemaakt en wordt de casus aan een onderwijsconsulent toegewezen. De (onafhankelijke) onderwijsconsulenten zoeken naar oplossingen die uitgaan van het belang van het kind; zijn of haar specifieke zorg- en onderwijsbehoeften vormen het uitgangspunt. Een onderwijsconsulent inventariseert en analyseert de wensen van de ouders en de scholen. Zo nodig vraagt hij (of zij13) ook eventueel andere betrokken partijen naar hun zienswijze en opvattingen, of raadpleegt hij relevante instanties uit zijn netwerk. Op basis van alle verkregen informatie brengt de onderwijsconsulent een advies uit waarin de naar zijn mening beste oplossing wordt weergegeven. De aanpak van de onderwijsconsulenten wordt uitgebreid beschreven in werkwijzer 3 ‘Als passend onderwijs niet in de rugzak past. Best practices uit de praktijk van de onderwijsconsulenten’; zie www.onderwijsconsulenten.nl.

11

12

13

In het rapportagejaar geldt: leden van het dagelijks bestuur ontvangen € 300 per dagdeel en leden van het algemeen bestuur € 150 per dagdeel. Voor meer informatie en voor een beschrijving van de taken en bevoegdheden van de Onderwijsconsulenten(+) verwijzen wij naar de website: www.onderwijsconsulenten.nl. Voor de leesbaarheid wordt hierna (meestal) gerefereerd aan onderwijsconsulenten met 'hij', 'hem' e.d., maar steeds wordt ook uitdrukkelijk 'zij', 'haar', e.d. bedoeld. Ca. 34% van de OC's is vrouw.

12

Voorbeeld van een casus uit de praktijk van de onderwijsconsulenten: Ron zit wegens gedragsproblemen al ruim twee maanden thuis als hij wordt aangemeld bij de onderwijsconsulenten. Ron zit op het VWO van een reguliere school, maar de school verwijst hem door naar het VSO. In het VSO zijn er echter zeer beperkte mogelijkheden om VWO te volgen. Herstel van de schoolgang op de oude school is geen optie, en daarom wordt aan een onderwijsconsulent gevraagd om te helpen bij het vinden van een passende oplossing. De onderwijsconsulent neemt contact op met de betrokkenen: Ron en zijn ouders, diverse scholen, de leerplichtambtenaar en het samenwerkingsverband in de regio. Uitgaande van de gedachte 'regulier waar het kan, speciaal waar het moet', streeft de onderwijsconsulent naar plaatsing op een reguliere school voor voortgezet onderwijs. Het lukt de onderwijsconsulent een school voor regulier VO te vinden waar Ron, met ondersteuning vanuit het rugzakje, zijn schoolloopbaan op VWO-niveau kan voortzetten. 2.3

Werkwijze Onderwijsconsulenten+14

De onderwijsconsulenten+ hebben als doelstelling passend onderwijs te creëren voor leerlingen met een handicap, ziekte of stoornis. Het gaat daarbij om structurele oplossingen voor groepen zorgleerlingen. Voorstellen voor OC+-projecten komen bijvoorbeeld van de onderwijsconsulenten zelf, van ouders, scholen of het ministerie van OCW. Een projectaanvraag wordt op basis van een aantal criteria beoordeeld. Na goedkeuring schrijft de onderwijsconsulent+ een projectplan met een analyse van de doelgroep en een duidelijke beschrijving van doelstelling, criteria, slaagkansen en risicofactoren. Het projectplan dient als discussiedocument in de eerste overlegrondes met de deelnemende partijen. De OC+ leidt de betrokkenen naar een intentieverklaring en een samenwerkingsovereenkomst. De rol van de onderwijsconsulent+ is die van initiator, procesbegeleider, bruggenbouwer en/of 'aanjager'. Hij of zij is een onafhankelijke en onpartijdige deskundige, die vooral in de opstartfase een beoogd samenwerkingsproject ondersteunt dat zich richt op het oplossen van een structureel knelpunt in het onderwijs. Vanaf de start van een OC+-project faciliteert de OC+ het overleg tussen partijen, zonder zelf partij in het samenwerkingsproject te zijn. Zodra de definitieve samenwerkingsovereenkomst door partijen is getekend, eindigt de betrokkenheid van de onderwijsconsulent+. Het 'OC+-deel van het project' wordt op dat moment afgesloten. Het is vervolgens aan de samenwerkingspartners om onder leiding van een projectleider ook feitelijk een duurzame en structurele voorziening te realiseren. De OC+ rapporteert met een eindverslag zijn bevindingen aan de projectleider van Onderwijsconsulenten+ en aan het bestuur. Beschreven worden de gevolgde aanpak, de geboden ondersteuning, het resultaat daarvan en de inzet van de partijen. Meer informatie over de OC+-projecten, de aanpak en de bereikte resultaten staat op www.onderwijsconsulenten.nl. De werkwijzers 1, 2, 4 en 5 - die ook op de website staan beschrijven enkele specifieke projecten.

14

Deze beschrijving is een verkorte versie uit hoofdstuk 1 van werkwijzer 4. Zie www.onderwijsconsulenten.nl.

13

2.4

Bureau Onderwijsconsulenten(+)

Bureau Onderwijsconsulenten(+) ondersteunt het adviserings- en begeleidingsproces administratief en facilitair. Alle contacten met ouders en scholen lopen via het bureau. De medewerkers van het bureau voeren de (telefonische) intakegesprekken en wijzen de casussen toe aan de onderwijsconsulenten. Bij de afsluiting van dit rapportagejaar is de bezetting van het bureau als volgt: mevrouw A. Trokasti-Udondek MA, directeur mevrouw drs. M.J.E. Verhoeven, projectleider onderwijsconsulenten+ mevrouw S. Staarink-van der Zee, beleidsmedewerker mevrouw F. Herman, intakemedewerker mevrouw L. Jaspers, intakemedewerker mevrouw W. Langehenkel, secretaresse Voor enkele projecten werd Van Unnik Business Services ingeschakeld. Tot de taken van het bureau behoren ook de deskundigheidsbevordering van de onderwijsconsulenten(+), de contacten met het ministerie van OCW en andere belanghebbenden, PR-activiteiten, etc. Hiertoe is in het afgelopen jaar onder meer het volgende ondernomen:    

      

Overleg en afstemming met het SOSO-bestuur. Periodiek overleg met het ministerie van OCW over ontwikkelingen en trends. Contacten met het College voor de Rechten van de Mens (voorheen de Commissie Gelijke Behandeling) in het kader van de samenwerking rond vraagstukken uit het funderend onderwijs. Regelmatig overleg met de ketenpartners, zoals de CG-Raad, Ouders en Rugzak, het Meldpunt Indicatiestelling LGF, ouderorganisaties, gehandicaptenbelangenorganisaties, MEE, CCE, Ingrado, ZieZon en regionale samenwerkingsverbanden. Algemene informatieverstrekking over de werkzaamheden van de Onderwijsconsulenten(+), de LGF en zorgleerlingen. Gerichte voorlichting aan scholen, schoolbesturen, samenwerkingsverbanden, ouders, ouderorganisaties en HBO-studenten. Het organiseren van scholingsbijeenkomsten en OC+-overleg. Ontwikkeling van een interne nieuwsbrief met actuele informatie voor onderwijsconsulenten(+), bestuursleden en bureaumedewerkers. Deelname aan beurzen. Aanvulling van de website met nieuwe publicaties, zoals blauwdrukken en OC+-Nieuwsbrieven. Deelname aan studiedagen en seminars door de onderwijsconsulenten(+), bestuursleden en bureaumedewerkers.

14

3. WERKZAAMHEDEN EN BEVINDINGEN ONDERWIJSCONSULENTEN 3.1

Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de werkzaamheden, activiteiten en ervaringen van de onderwijsconsulenten in het schooljaar 2012/2013. De gegevens zijn mede gebaseerd op de informatie uit het cliëntvolgsysteem, de verslagen van de regionale OC-bijeenkomsten en de jaarlijkse enquête onder de onderwijsconsulenten.15 3.2

Bevindingen rond de aanvragen voor advies en begeleiding

In de rapportage van vorig jaar is al vermeld dat de onderwijsconsulenten, scholen, leerplichtambtenaren, ouderorganisaties en belangenorganisaties voor gehandicapten bij de invoering van Passend onderwijs een groeiende ondersteuningsbehoefte verwachten bij ouders en scholen. Nu al is een stijging van het aantal aanmeldingen te zien. Nadat de groei in het vorige rapportagejaar leek af te vlakken (2% meer aanmelding dan in 2010/2011) is in 2012/2013 een stijging van 7% geregistreerd; er is voor 1270 zorgleerlingen begeleiding door een onderwijsconsulent aangevraagd.

74% van de casussen speelt zich af in (de overgang naar) het VO en het VSO. Er is een gestage toename te zien: vorig jaar betrof het 72% en in 2010/2011 70%.

15

Bij de interpretatie van de enquêteresultaten dient men zich te realiseren dat ervaringen en bevindingen algemeen, maar ook individueel kunnen zijn; iedere onderwijsconsulent heeft zijn of haar mening gegeven. De informatie is gebaseerd op een respons van ca. 85%. Niet alle onderwijsconsulenten hebben alle vragen beantwoord.

15

Het aantal casussen zonder clusterindicatie is gestegen ten opzichte van vorig jaar: van 27% naar 30% (379 van de 1270 casussen). Voor 117 van deze 379 kinderen (31%) is de indicatie in aanvraag. 3.2.1 Vraaggericht en onafhankelijk Onderwijsconsulenten zijn onafhankelijke, onpartijdige deskundigen die vraaggericht en oplossingsgericht werken. Bij hun advies gaan zij uit van het belang van het kind, maar zij respecteren daarbij de zienswijze van alle partijen (ouders, leerling, school, andere betrokkenen). Bij de advisering spelen vele facetten een rol, zoals toekomstperspectief van de leerling, de motivatie en verwachtingen van de ouders en soms de sociale context. Ook stelt de OC zich de vraag of de leerling gebaat is bij een bepaalde vorm van onderwijs en of de (verwijzende) school al het mogelijke heeft gedaan om aan de zorgbehoefte van de leerling tegemoet te komen. Belangrijk is dat de communicatie open is en dat de OC naast de ouders blijft staan. Dat houdt niet automatisch in dat de OC de wens van de ouders volgt. De onafhankelijkheid van de onderwijsconsulenten zit vooral in hun formele positie; zij zijn geen verlengstuk van ouders of school. Scholen lijken daar wel eens aan te twijfelen door het ouders aan te rekenen dat zij een onderwijsconsulent hebben ingeschakeld. Het vergt vaak tact en volharding van de onderwijsconsulenten om het wederzijdse vertrouwen tussen ouders en school te herstellen.

16

De voorkeur van de meeste ouders gaat uit naar regulier onderwijs (zie ook 3.5.9 en bijlage I). Plaatsing op het door de ouders gewenste type onderwijs lukt niet altijd, onder meer omdat:  scholen zeggen handelingsverlegen te zijn of de benodigde zorg niet te kunnen bieden;  de problematiek van de leerling volgens de school niet bij de doelgroep past;  er onvoldoende aanbod in de regio is en/of er wachtlijsten zijn (vooral bij cluster 4-scholen);  scholen van herkomst weigeren een leerling na behandeling en plaatsbekostigd onderwijs terug te nemen;  reguliere scholen vaak tegen terugplaatsing van leerlingen van cluster 4-scholen zijn;  ouders te hoge verwachtingen hebben van de mogelijkheden (soms door een acceptatieprobleem, soms door een overschatting van de capaciteiten van hun kind). Bureau Onderwijsconsulenten heeft in dit rapportagejaar laten onderzoeken hoe de interactie tussen ouders en onderwijsconsulenten in het consultatieproces door beide partijen ervaren wordt. Eerstejaarsstudenten van de Universiteit Utrecht hebben deze vraag onderzocht door middel van observaties en interviews. De volgende vier thema’s blijken een belangrijke rol te spelen in de interactie: - inspraak en positie; - terugkoppeling en informatievoorziening; - snelle en daadkrachtige aanpak, persoonlijk contact en relaties; - onafhankelijkheid en onpartijdigheid. Uit de conclusie van het rapport (tekst ingekort en bewerkt): Inspraak en positie blijken belangrijke concepten te zijn in de interactie tussen onderwijsconsulent en ouders. De onafhankelijkheid en onpartijdigheid, terugkoppelingen en informatievoorziening en persoonlijk contact, relatie en een snelle en daadkrachtige aanpak van de onderwijsconsulent zijn ook belangrijke elementen die naar voren komen uit de data. De onderwijsconsulenten hebben de gewoonte om zeer snel te handelen: een afspraak voor het eerste huisbezoek wordt vaak al op de dag van aanmelding gemaakt. Dit komt voor de ouders vaak als een blijde verrassing. Ouders zijn erg afhankelijk van de expertise van de onderwijsconsulent, en andersom kan de onderwijsconsulent niets zonder de informatie en toestemming van ouders. Naast expertise vormt ook het gezag van de onderwijsconsulent een element dat erg wordt gewaardeerd door ouders; daarmee kunnen wegen ingeslagen worden die voor ouders onbegaanbaar waren. Ook inspraak van ouders is essentieel. Gedurende het consultatieproces willen ouders keuzemogelijkheden voorgeschoteld krijgen, zodat er ook daadwerkelijk iets in te brengen valt. Zowel de ouders als de consulenten benadrukken het belang van een neutrale en onafhankelijke houding van de onderwijsconsulent en een snelle en daadkrachtige aanpak. Dit geeft veel ouders het gevoel dat ze serieus genomen worden. In het begin van een consultatieproces is persoonlijk contact onontbeerlijk, benadrukken zowel de ouders als de onderwijsconsulenten. Ouders zeggen de betrokken, menselijke en geïnteresseerde houding van de onderwijsconsulent als zeer positief te ervaren. Zij zijn vaak wanhopig door de omstandigheden rondom hun kind en voelen dat ze nu - eindelijk - begrepen worden. Een onderwijsconsulent omschreef de interactie tussen ouder en consulent als volgt: ‘Wij proberen een soort smeermiddel te zijn. Als er zand in het raderwerk zit, dan proberen wij er als oliespuit te zijn.'

17

3.2.2 Reguliere casussen en minicasuïstiek Onderwijsconsulenten krijgen in principe maximaal 15 uur voor het oplossen van een reguliere casus. Het merendeel van de OC's vindt dat gemiddeld genomen voldoende: de ene keer zijn minder uren nodig om een advies uit te brengen, de andere keer is (veel) meer tijd nodig. (Overigens kan altijd in overleg met het bureau - beperkt - uitbreiding van het aantal uren voor een casus worden verkregen.) Enkele onderwijsconsulenten vinden het aantal beschikbare uren onvoldoende. Zij voeren aan dat de casuïstiek complexer wordt en er steeds meer verschillende instanties bij een leerling betrokken zijn. Bovendien blijkt soms enige nazorg nodig te zijn. Naast de reguliere casussen bestaan de zogenoemde minicasussen. Aan dat type casussen mag maximaal 5 uur besteed worden. De minicasus wordt toegepast als de problemen naar verwachting snel opgelost kunnen worden, bijvoorbeeld via e-mail of enkele telefoontjes. Mocht de problematiek complexer zijn en meer tijd vragen, dan kan een minicasus in overleg met het bureau worden omgezet naar een reguliere casus. In dit rapportagejaar zijn aanvankelijk 140 minicasussen geregistreerd, 24 minder dan vorig jaar; 66 mini's (47%) werden alsnog overgezet naar regulier. Ca. 65% van de respondenten vindt de minicasuïstiek een goede aanvulling op het dienstenpakket, maar niet iedereen vindt het aantal van maximaal 5 te besteden uren voldoende. Enkele citaten van onderwijsconsulenten: 'Minicasussen bieden de mogelijkheid om op vragen in te gaan die niet vallen onder de criteria.' 'Het zijn meestal complexe zaken of het betreft thuiszitters zonder clusterindicatie.' 'Van mij mogen minicasussen afgeschaft worden. Er hoeft geen verschil te zijn: er zijn gewone casussen die binnen 5 uur afgehandeld kunnen worden en minicasussen die meer dan 20 uur kunnen kosten. De OC zal iedere casus toch zo spoedig mogelijk tot een goed einde trachten te brengen.' 3.2.3 Regionale verschillen in de casuïstiek? De onderwijsconsulenten werken verspreid over Nederland in vijf regio's: noord, oost, midden, west en zuid. Iedere regio heeft regelmatig onderling overleg en afstemming over casuïstiek en ontwikkelingen in de regio, en rapporteert hierover aan de directeur van Bureau Onderwijsconsulenten. Tijdens de landelijke scholingsbijeenkomsten wordt de regionale informatie uitgewisseld. Soms ontstaat daarbij de indruk dat de problematiek van de leerlingen per regio nogal uiteenloopt. In het zuiden bijvoorbeeld gaat veel aandacht uit naar leerlingen met een autismespectrumstoornis. (Onderzoek16 heeft jaren geleden aangetoond dat rond Eindhoven het percentage leerlingen met ASS inderdaad aanmerkelijk hoger ligt dan het landelijk gemiddelde.) De onderwijsconsulenten in de regio oost signaleren vaak problematiek die te maken heeft met de grote zorgbehoefte van leerlingen in cluster 3; dat kan te maken hebben met het feit dat daar veel zorginstellingen en scholen voor speciaal onderwijs gevestigd zijn.

16

SCO-Kohnstamm, 2002.

18

Uit de statistische informatie van het cliëntvolgsysteem kunnen echter geen significante verschillen aangetoond worden, bijvoorbeeld in clusterverdelingen of redenen voor een adviesverzoek. Hierbij moet wel bedacht worden dat het cliëntvolgsysteem niet is ingericht om statistische informatie per regio te leveren. Nadere uitsplitsing per regio is op basis van de huidige gegevens dus niet mogelijk, maar door vanaf dit rapportagejaar specifieke regiovermeldingen (uit de regioverslagen) te verwerken wordt beoogd toch verdere nuances in de casuïstiekinformatie aan te brengen. 3.3

Samenwerking met instanties en personen

Bij zorgleerlingen zijn vaak veel hulpverleners betrokken. De onderwijsconsulenten hebben een groot netwerk in deze kringen. Zo kunnen zij bij de invulling van de onderwijsvraag van de doelgroep leerlingen zo nodig een beroep doen op onder meer de volgende organisaties, instanties, functionarissen en professionals: leerplichtambtenaren, scholen en schoolbesturen, REC/CvI, samenwerkingsverbanden, PCL, RVC, Bureau Jeugdzorg, ambulante begeleiding, Jeugd-GGZ, MEE, CCE, de onderwijsinspectie, gemeenten (leerlingenvervoer), Herstart, het ministerie van OCW, Op de Rails, Rebound, Steunpunten Autisme, behandel- en zorginstellingen, (GZ) psychologen, psychiaters, orthopedagogen, jeugdtherapeuten, (huis)artsen, CCL, Centrum Jeugd en Gezin, jeugdreclassering, (school)maatschappelijk werk, MKD's, particuliere scholen en PGB-bureaus, ROC's en MBO's. Over de samenwerking met onderwijsinstellingen en zorgorganisaties zijn de onderwijsconsulenten in het algemeen tevreden, maar het werk wordt wel bemoeilijkt doordat iedereen afwacht wat de gevolgen zullen zijn van de nieuwe wet- en regelgevingen. Zo worden werkafspraken tussen scholen en (zorg)instellingen die financiële gevolgen (kunnen) hebben, nauwelijks nog gemaakt. De onderlinge afstemming van hulpverlenende instanties blijft voor verbetering vatbaar: Citaat van een onderwijsconsulent: 'Het is soms schrijnend om te zien hoeveel hulpverleners rond een kind en/of gezin aanwezig zijn, zonder dat er een oplossing komt. Bij een van mijn casussen waren 15 personen betrokken! Het gaat meestal wel om moeilijk plaatsbare leerlingen, maar toch…' Bij hulpverlenende organisaties is er nogal wat verschil in kwaliteit en geleverde diensten. Met de zorg is het niet altijd eenvoudig tot afstemming te komen door wachttijden bij onderzoeken, wisseling van contactpersonen etc. Sommige OC's ervaren weinig actieve medewerking van leerplichtambtenaren. In andere regio's blijkt constructieve afstemming mogelijk en komen adviesverzoeken rechtstreeks van leerplichtambtenaren. Zij lijken bij thuiszittersproblematiek de weg naar de onderwijsconsulenten beter gevonden te hebben. Er komen ook meer (telefonische) vragen, niet alleen van leerplicht, maar ook van bijvoorbeeld MEE en jeugdzorgaanbieders. Bij de ambulante begeleiding cluster 4 is het verlies aan menskracht en kwaliteit steeds meer merkbaar, vinden de OC's. Het werk moet met minder mensen gedaan worden, en die hebben vaak weinig of geen ervaring en een grote caseload.

19

Het wordt steeds moeilijker om leerlingen geplaatst te krijgen, zeggen de OC's. Scholen, besturen en samenwerkingsverbanden worden voorzichtiger met het toelaten van zorgleerlingen. Zij vrezen de financiële consequenties bij de invoering van Passend onderwijs. Bij verwijdering van leerlingen wordt plaatsing op een andere school bemoeilijkt doordat de verwijderende school (te) negatieve informatie verstrekt. In het algemeen is het VO snel geneigd het advies van een collega-school als bindend te beschouwen. Zorgwekkend is ook dat de groei in cluster 4 doorgaat en dat scholen vallend onder hetzelfde REC geen verantwoordelijkheid nemen voor leerlingen die van een andere school van het REC verwijderd zijn. Over de bekendheid van de onderwijsconsulenten(+) onder de instanties waar zij mee te maken krijgen zijn de meningen van de OC's verdeeld: de een ondervindt dat de onderwijsconsulenten nog steeds relatief onbekend zijn, de ander zegt dat de naamsbekendheid 'in ons voordeel begint te werken'. Veel organisaties en scholen zijn blij met de bemoeienis, adviezen en neutrale inbreng, en staan minder wantrouwig tegenover de OC. De OC wordt steeds meer gezien als een welkome onafhankelijke deskundige. De onderwijsconsulent is vaak de enige aan tafel zonder een rechtstreeks belang, aldus de onderwijsconsulenten. Enkele citaten van onderwijsconsulenten: 'De samenwerking kan per organisatie zeer verschillen. Doordat ik al enige jaren in het werkveld actief ben, is de samenwerking met de betrokken organisaties positief, maar het van de grond krijgen van nieuwe initiatieven (thuiszittersoverleg) is moeilijker geworden. Met het oog op Passend onderwijs stellen de instellingen en instanties zich terughoudend op.' 'In de afgelopen jaren heb ik meer en meer krediet opgebouwd en word ik door vrijwel alle instanties waar ik mee te maken krijg als welkome partner begroet. Alleen op scholen waar ik voor het eerst kom, is men vaak nog wat achterdochtig en snel in de verdediging.' 'Op zich merk ik dat betrokkenen bereid zijn om samen te werken om een leerling te kunnen plaatsen. Helaas zorgen bureaucratie en regelgeving soms voor het niet kunnen plaatsen. Dus 'de mens' wil wel, maar 'de organisatie' laat het niet toe...' 'De deuren die een aantal jaren geleden nog gemakkelijk voor een OC open gingen, gaan nu minder snel en minder ver open. Het wordt lastiger om leerlingen geplaatst te krijgen of speciale afspraken te maken.' 'Ik merk dat organisaties in het contact met mij steeds vaker zeggen: 'Nu ik je toch zie, mag ik je nog iets vragen over een andere leerling?' Dat is heel plezierig. Ik voel daarom ook veel voor OCadviseurschap.'

20

3.4

Complicerende factoren en structurele knelpunten

Bij het uitvoeren van de advies- en begeleidingswerkzaamheden hebben de onderwijsconsulenten al jaren te maken met knelpunten rond financiering, wet- en regelgeving, communicatie en het vormen van onderwijs/zorgcombinaties. In dit rapportagejaar valt vooral het volgende op. 3.4.1 Problematiek in het (voortgezet) speciaal onderwijs Het speciaal onderwijs beroept zich in toenemende mate op handelingsverlegenheid. Via een verwijderingsprocedure probeert men 'moeilijke' leerlingen kwijt te raken. Dat is zorgelijk, omdat het speciaal onderwijs een bodemvoorziening is. Er is volgens de onderwijsconsulenten in het (V)SO onvoldoende aandacht voor leerproblemen als oorzaak van gedragsproblemen. Enkele citaten van onderwijsconsulenten: 'Het begrip handelingsverlegenheid zegt alleen dat de school kennelijk niet weet hoe zij met bepaald gedrag van een leerling moet omgaan. Het zegt niets over de leerling en is daarom als een containerbegrip aan te merken. Ik stel altijd vragen als: Wat kunt u wel en wat kunt u niet met de leerling? Vindt u, dat wat u niet kunt, wel zou moeten kunnen? Wat heeft u nodig om het wel te kunnen? Vooral in het( V)SO leg ik deze vragen nadrukkelijk voor, omdat een door het speciaal onderwijs opgegeven leerling vaak niet meer aan onderwijs toe komt.' 'Er zijn leerlingen met dermate ingewikkelde en moeilijke problematiek dat ze niet opgevangen kunnen worden binnen onderwijs en ook niet binnen de zorg. Hun ouders worden aan hun lot overgelaten. Dit zou toch niet mogelijk moeten zijn in Nederland.' Voor verschillende groepen leerlingen is het aanbod van VSO-scholen niet toereikend. Zo hebben VSO-scholen cluster 4 in veel gevallen alleen de eerste twee jaar een VMBO-programma. Voor de volgende jaren zijn de leerlingen aangewezen op onderwijs op een andere VSO-school, vaak buiten de regio. Dat laatste kan vervoersproblemen opleveren. Het alternatief - een reguliere VO-school - is niet voor alle leerlingen haalbaar. Ook begaafde leerlingen met ASS kunnen vaak niet een volledig HAVO- of VWO-programma volgen op het VSO. De VSO-scholen beperken zich tot de onderbouw omdat zij door de financieringsnormen niet alle profielen kunnen aanbieden. Bovendien kunnen zij moeilijk beschikken over gekwalificeerde docenten voor de bovenbouw. In de regio oost richten sommige SBAO-scholen zich op de bovenlaag van de SO-populatie en minder op de voormalige LOM-kinderen. De complexe problematiek van sommige leerlingen kan ertoe leiden dat zorg voor onderwijs gaat (zie ook 3.4.3, onderwijs/zorgcombinaties). De onderwijsconsulenten vinden het een zorgwekkende ontwikkeling dat het aantal thuiszittende basisschoolleerlingen voor wie er geen tussenoplossing is (bijvoorbeeld bij een zorgboerderij of bovenschoolse voorziening), toeneemt. Veel VSO-scholen, vooral in cluster 4, werken weer met wachtlijsten. Met het oog op de invoering van de nieuwe wet en de verevening streven zij er naar meer leerlingen in het regulier onderwijs te laten opvangen, zo nodig met behulp van ambulante begeleiding. Dat pakt niet altijd goed uit: in de

21

regio oost waren er dit jaar veel casussen van leerlingen die vanuit VSO cluster 4 geforceerd waren terugverwezen naar het regulier VO. De VO-scholen zelf staan meestal ook niet te wachten op leerlingen uit het VSO. Zie ook 3.4.2. In het zuiden van het land hebben zeker zes (V)SO-scholen een opnamestop. Als in individuele casussen leerlingen bij die scholen worden afgewezen, vragen de onderwijsconsulenten aan de school om de afwijzing schriftelijk te bevestigen met een kopie aan de onderwijsinspectie. Zo'n vraag wil in sommige gevallen nog wel eens helpen om een leerling toch geplaatst te krijgen. In Zuid-Holland signaleren de onderwijsconsulenten dat grotere organisaties voor cluster 4 moeilijk(er) buiten hun eigen regels om iets kunnen betekenen voor individuele leerlingen die net iets anders nodig hebben. 3.4.2 Problematiek in het regulier onderwijs De komst van Passend onderwijs maakt scholen en besturen zeer terughoudend om zorgleerlingen aan te nemen. Natuurlijk zijn er altijd leerlingen met te zware problematiek voor het regulier onderwijs, maar ook het speciaal onderwijs houdt meer en meer de deur gesloten. Gevreesd wordt voor een toename van het aantal thuiszitters. De onderwijsconsulenten merken dat er onduidelijkheid is bij scholen over het overgangstraject tussen de huidige wetgeving en het nieuwe stelsel: wat mag nu niet, wat over enkele maanden wel mag? Ook voor ouders van basisschoolleerlingen met een rugzak geldt dat zij niet weten hoe het volgend jaar op het VO gaat: krijgt hun kind wel of geen extra ondersteuning? Wat is het zorgaanbod van de reguliere school? Volgens een van de onderwijsconsulenten wordt van Passend onderwijs een spook gemaakt door het onderwijsveld: Citaat van een onderwijsconsulent: 'Men doet net alsof er vreselijke plannen zijn die niet uitvoerbaar zijn. Daar waar men de schouders eronder zet ontstaan mooie initiatieven en werkt men goed en gericht samen.' De zorgstructuur in het regulier VO schiet regelmatig tekort. Dat doet zich vooral in het eerste jaar gelden, als zorgleerlingen te maken krijgen met verschillende docenten, klaslokalen, wisselende roosters etc. Scholen voor VO houden regelmatig leerlingen af die eventueel teruggeplaatst zouden kunnen worden vanuit het VSO, of die van een andere voorziening, opvang of uit detentie komen. (Ook het VSO neemt leerlingen die terugkeren uit een (psychiatrische) behandelsetting niet altijd opnieuw aan.) Onderwijsconsulenten merken sowieso dat VO-scholen kritisch kijken naar wie zij toelaten. Als iets de school niet bevalt (resultaten, gedrag, problemen) lijken zij hun poorten gesloten te houden. Wellicht zijn de scholen bang dat geïndiceerde leerlingen meetellen in het kwaliteitsonderzoek van de inspectie, maar dat is niet het geval; zorgleerlingen worden apart bekeken.

22

Er zijn nog onvoldoende mogelijkheden voor begaafde leerlingen met ASS die voldoen aan de toelatingscriteria (toereikend IQ en een duidelijk VMBO-t/HAVO/VWO-advies) om succesvol diplomagericht onderwijs kunnen volgen. In het regulier VO zijn veel scholen onvoldoende toegerust om deze leerlingen de benodigde zorg te bieden en het aantal VSO-scholen met HAVO/VWO is beperkt. In een van de regio's kregen acht leerlingen met HAVO-potentie het advies eerst maar een VMBO-tdiploma te halen en dan verder te kijken. Ook VSO-scholen verwijzen soms naar HAVO, terwijl de leerling VWO aan zou kunnen. De kinderen hebben recht op het onderwijs dat bij hun niveau past. Als scholen niet meewerken zouden ouders kunnen aankloppen bij het College voor de Rechten van de Mens, maar die stap ervaren ouders vaak als een hoge drempel. Inmiddels wordt in een OC+-project gewerkt aan een brochure voor samenwerkingsverbanden met tips en adviezen voor diplomagericht onderwijs aan deze groep zorgleerlingen (zie hoofdstuk 4). Heeft een leerling met ASS eenmaal een HAVO/VWO-diploma, dan wil dat nog niet zeggen dat vervolgonderwijs vanzelfsprekend is. MBO en HBO lijken deze leerlingen af te houden. Er dreigt hiermee een nieuwe groep thuiszitters te ontstaan. In het afgelopen jaar kwamen bij het bureau regelmatig vragen binnen uit deze doelgroep. Vakdocenten hebben door het tekort in de markt een sterke positie en dat biedt ze mogelijkheden om druk uit te oefenen op directies, zegt een van de onderwijsconsulenten. Zij kunnen maatregelen tegen bepaalde leerlingen verlangen, waaronder verwijdering uit hun lessen, schorsing of algehele verwijdering. Enkele citaten van onderwijsconsulenten: 'Ondanks de ontwikkeling naar Passend onderwijs reageren met name VO-scholen nog steeds afhoudend ten aanzien van leerlingen met een bijzondere hulpvraag. Hierdoor duurt het vaak langer dan voorheen voordat een passende oplossing c.q. VO-school is gevonden.' 'Er is weinig bereidheid om lastige leerlingen van elkaar over te nemen en zich gezamenlijk verantwoordelijk te voelen voor een oplossing.' 'Ik merk dat het regulier onderwijs niet altijd een oplossing biedt, om uiteenlopende redenen: onderwijs begint vaak bij de docent en niet bij de (behoefte van) de leerling. Faciliteiten die in de ogen van ouders gemakkelijk te realiseren zijn, komen er niet vanwege de vele schijven. Grote groepen zijn vaak echt een probleem voor gevoelige leerlingen. Maar er zijn gelukkig ook voorbeelden waar het regulier onderwijs wèl inspringt op wat een zorgleerling nodig heeft: overzicht en transparantie, gebruik van PC en/of koptelefoon, etc.' 3.4.3 Onderwijs/zorgcombinaties Het blijft een probleem oplossingen te vinden voor leerlingen die wel onderwijs kunnen volgen, maar die tegelijkertijd (intensieve) zorg nodig hebben. Het belangrijkste knelpunt zijn de financiën, omdat de bekostiging uit twee verschillende geldstromen moet komen, en er bezuinigingen doorgevoerd worden op onder meer de AWBZ en het PGB. Het vormt een extra drempel in de mogelijkheden tot samenwerking tussen scholen en zorginstanties.

23

Ook de schaalgrootte van zorgorganisaties levert soms problemen op. Door de omvang is onduidelijk hoe deze organisaties in elkaar steken: er is geen afstemming tussen onderwijs en zorg, de mensen in de organisatie schuiven dingen af en er zijn veel personeelswisselingen. De onderwijsconsulenten missen vaak een centraal aanspreekpunt. Belangrijkste vraag is: hoe kun je beweging krijgen in de samenwerking tussen zorg en onderwijs? Enkele citaten van onderwijsconsulenten: 'Er is een steeds groter wordende groep leerlingen met een complexe zorgvraag waar noch het regulier onderwijs, noch het (V)SO een antwoord op heeft. Behandeling is voorliggend en scholen verschuilen zich hierachter. Maar ook de behandelplaatsen zijn beperkt, en dus ontstaat daar eveneens een wachttijd. Resultaat: de leerling zit langdurig thuis!' 'Het komt regelmatig voor dat behandelingen worden afgebroken zonder dat de leerling hersteld is. Vervolgens zit hij of zij ook nog acuut zonder onderwijs, vanwege de plaatsbekostigingssystematiek. Scholen en SWV’en kijken weg en de OC kan gaan shoppen met de leerling.' 'Tijdelijke trajecten van zorg/onderwijscombinaties bieden zelden een blijvende oplossing. Je sluit je dossier af, maar je weet dat het probleem na dat traject waarschijnlijk weer gaat spelen.' 'Bezuinigingen binnen onderwijs en zorg vormen een groot knelpunt. Onderwijs/zorgarrangementen zijn duur, maar wel noodzakelijk!' Dat er ook positieve ontwikkelingen zijn in de (beoogde) samenwerking tussen zorginstellingen en scholen, blijkt onder meer uit ervaringen in de regio oost. Daar is bijvoorbeeld een schoolverzuimproject gestart om leerlingen met psychiatrische problematiek zo snel mogelijk weer naar school te laten gaan. Ook wordt in die regio meer en meer intensief overleg gevoerd tussen vertegenwoordigers van verschillende onderwijs- en zorginstellingen ter voorkoming van thuiszitten van moeilijk plaatsbare leerlingen uit cluster 3 en 4. Er zijn coördinatoren van samenwerkingsverbanden bij betrokken, maar ook gemeenten, en alle partijen zijn duidelijk bereid gezamenlijk tot oplossingen te komen. Men streeft er naar met concrete afspraken het schooljaar 2013/2014 in te gaan. De bekostiging is ook hier echter een punt van zorg. 3.4.4 Leerlingenvervoer Toekenning van leerlingenvervoer door gemeenten blijft een knelpunt. De criteria van de verordeningen worden steeds strikter toegepast. Er zijn in de casuïstiek diverse voorbeelden van leerlingen die thuiszitter zijn als gevolg van het vervoersbeleid van de gemeente. Soms is er wel een aanbod voor (begeleid) openbaar vervoer. In enkele casussen kunnen kinderen niet naar behandelplaatsen vervoerd worden, omdat het AWBZbudget daarvoor niet toereikend is. Het gevolg is: geen behandeling en dus weer een thuiszitter, tenzij de ouders zelf het vervoer kunnen regelen.

24

De aanpak van de onderwijsconsulenten om in individuele casuïstiek een goed onderbouwd verzoek voor leerlingenvervoer te doen, is vaak succesvol, zeker als leerplichtambtenaren inzien dat het soms nodig is om voor langdurig thuiszittende leerlingen een vervoersarrangement mee te nemen in de onderwijsoplossing. 3.4.5 Doorplaatsingsproblematiek / moeilijk plaatsbare leerlingen Regelmatig worden onderwijsconsulenten ingeschakeld bij terug- of doorplaatsingsproblematiek. Het betreft leerlingen die niet teruggeplaatst kunnen worden op de school van herkomst of een andere school na een verblijf in een behandelcentrum, jeugdzorginstelling of justitiële inrichting met een daaraan verbonden plaatsbekostigde schoolplaats. Vaak worden deze jongeren dan thuiszitter. Scholen houden deze 'probleemleerlingen' over het algemeen liever buiten de deur (zie ook 3.4.1 en 3.4.2) en vanuit de GGZ is er niet altijd de bereidheid om mee te denken over een oplossing. Zo kreeg een van de onderwijsconsulenten te horen: 'Wij zijn geen facilitaire organisatie voor het onderwijs.' Met goede afspraken en de inzet van leerbaarheidsonderzoeken kunnen in een aantal individuele gevallen toch oplossingen worden bereikt. Via een OC+-project wordt gewerkt aan een structurele verbetering van terug- of doorplaatsing. Zie hoofdstuk 4. 3.4.6 Wet- en regelgeving en financiering Bij veel van de voornoemde knelpunten spelen obstakels die te maken hebben met de wet- en regelgeving en financiering.  

 

17

De onzekerheid over de financiering van scholen onder Passend onderwijs zorgt ervoor dat besturen het nemen van besluiten uitstellen. De financiële mogelijkheden om te investeren in Passend onderwijs zijn voor veel (basis)scholen gering. De Algemene Rekenkamer verwacht dat de financiële positie van het basisonderwijs in Nederland de komende jaren niet verbetert.17 De verschillende geldstromen voor zorg en onderwijs bemoeilijken maatwerk voor leerlingen met een grote zorgbehoefte. Ook de complexe regelgeving bij combinaties van onderwijs en zorg staat oplossingen vaak in de weg.

Rapport 'Kunnen basisscholen passend onderwijs aan?' van de Algemene Rekenkamer. Juli 2013.

25

3.4.7

Overige complicerende factoren en knelpunten

Handelingsplan In het VO blijkt het moeilijk om een handelingsplan voor een zorgleerling te laten uitvoeren door alle verschillende vakdocenten. Het vraagt naast kennis over de beperking van een leerling ook om een mentaliteitsverandering bij de leraren. Zoiets is niet op te vangen met een cursus, zegt een van de onderwijsconsulenten. 'Docenten in het VO hebben er voor gekozen en geleerd om ongecompliceerd hun vak te doceren.' Communicatieproblematiek De onderwijsconsulenten stellen vast dat er (vooral in het VO) communicatieproblemen ontstaan doordat scholen zich niet kunnen inleven in de positie van ouders. Soms komt dat door onwil, maar vaak ook door onvermogen. Er wordt te weinig rekening mee gehouden dat zorgleerlingen in het VO op hun tenen moeten lopen en door de grote inspanningen die dat kost, thuis en op school verschillend gedrag kunnen vertonen. Ouders voelen zich niet gehoord en erkend en er ontstaat over en weer wantrouwen. Het komt voor dat scholen het ouders kwalijk nemen dat zij een onderwijsconsulent hebben ingeschakeld: 'U hebt kennelijk weinig vertrouwen in ons; kunnen wij dan wel verder met elkaar?' Uit een onderzoek onder schooldirecteuren blijkt dat scholen vinden dat sprake is van een verharding in de opstelling van ouders. Ouders die een conflict hebben met de school van hun kind stappen steeds vaker naar de rechter.18 Citaat van een onderwijsconsulent: 'Veel ouders zijn hun vertrouwen in instanties volledig kwijt en als ze dan een OC treffen die de tijd neemt en naar ze luistert en hen overal in betrekt, vinden zij dat een verademing. Ze hopen dan dat je ze blijft 'helpen'.' (Hoge) verwachtingen van ouders Soms hebben ouders geen reële verwachtingen van de mogelijkheden van hun kind. Dat kan komen doordat zij de beperking van hun kind moeilijk kunnen accepteren, of omdat zij de capaciteiten van hun kind overschatten. Het kan zijn dat ouders dan niet ingaan op het advies van de onderwijsconsulent. De verwachtingen van ouders worden in enkele gevallen ook gevoed door publicaties in de media. Zo ervoer een van de onderwijsconsulenten dat de berichtgeving over thuisonderwijs ertoe leidde, dat ouders denken dat ook hun kind recht heeft op thuisonderwijs. Indicatieproblematiek Door het grote aantal indicatieverzoeken voor cluster 3 en 4 hebben de CvI's laten weten dat aanvragen die na 1 mei 2013 zijn ingediend, niet meer voor de zomervakantie in behandeling genomen worden. Dit betekent, dat er nogal wat leerlingen aan het begin van het nieuwe schooljaar niet weten op welke school zij terecht kunnen. De CvI heeft weliswaar acht weken om een besluit

18

Berichtgeving Brandpunt juni 2013.

26

over een indicatie af te geven met de mogelijkheid tot verlenging met acht weken - waarmee zij binnen de wet blijft - maar voor veel leerlingen en hun ouders is deze onzekerheid vervelend. Problematiek bij hulpverlenende instanties Hier signaleren de onderwijsconsulenten vooral de volgende knelpunten: - personeelswisselingen verkleinen de bestendigheid van afspraken die de onderwijsconsulenten met hulpverleningsinstellingen hebben gemaakt; - met het vertrek van ervaren ambulant begeleiders is veel kennis verloren gegaan; - soms is een organisatie dermate gespecialiseerd dat zij geen rekening meer houdt (kan houden) met leerlingen die door een extra probleem net buiten dat specialisme vallen. Overige punten die een oplossing in de weg kunnen staan - scholen hanteren soms pseudoregelgeving om leerlingen, bijvoorbeeld uit een andere regio, te weren; - samenwerkingsverbanden voeren een demotiverend beleid rond het aanvragen van rugzakken, maar ouders hebben nog recht op de aanvraag van een indicatie via de oude route en wetgeving. Onderwijsconsulenten hebben de indruk dat de verevening hierin een rol speelt. Nog enkele citaten van onderwijsconsulenten over hun werk: 'Ik ben benieuwd naar Passend onderwijs en het gemeentelijk krachtenveld en hoe wij als OC's ons hierin kunnen gaan bewegen. Het blijft prachtwerk om te doen!' 'Het is prettig om in lastige situaties mee te mogen werken om iets te kunnen verbeteren en mensen weer perspectief te geven.'

27

3.5

Cijfers en feiten over het rapportagejaar 2012/2013

3.5.1 Samenvatting van de kerngegevens In deze paragraaf en in bijlage I staat de informatie over de (nieuwe en heropende) casussen die in dit rapportagejaar zijn aangemeld. In bijlage II staan de gegevens van de 356 in dit rapportagejaar afgeronde casussen uit aanmeldingen van vóór 1 augustus 2012. Bijlage I en II samen geven inzicht in de activiteiten van de onderwijsconsulenten in het afgelopen schooljaar.19 Nieuwe casussen in rapportagejaar: Aantal oorspronkelijk reguliere casussen Plus aantal casussen overgezet van mini naar regulier Totaal aantal reguliere casussen

Aantal 1130 66 1196

Aantal oorspronkelijk minicasussen Min aantal casussen overgezet van mini naar regulier Totaal aantal minicasussen

140 66 74

TOTAAL AANTAL NIEUWE CASUSSEN DIT JAAR (1196+74)

1270

Afgerond met een advies Waarvan reguliere casussen Waarvan van mini naar regulier overgezette casussen Waarvan 'echte' minicasussen

741 654 45 42

Afgebroken casussen Waarvan reguliere casussen Waarvan van mini naar regulier overgezette casussen Waarvan 'echte' minicasussen

77 66 4 7

Nog in behandeling Waarvan reguliere casussen Waarvan van mini naar regulier overgezette casussen Waarvan 'echte' minicasussen

452 410 17 25

3.5.2 Aantal aanmeldingen in het rapportagejaar Dit jaar werden 1270 aanmeldingen geregistreerd tegen 1188 in het vorige schooljaar. Dit is een stijging van bijna 7%. 3.5.3 Met een advies afgerond 699 reguliere en 42 minicasussen zijn afgesloten met een advies van een onderwijsconsulent. Ongeveer 61% van de casussen wordt binnen drie maanden tot een oplossing gebracht (vorig jaar 62%), en 30% binnen drie tot zes maanden.

19

In totaal werden in dit schooljaar 741 + 356 = 1097 casussen met een advies afgerond, bijna 5% meer dan het totaal aantal in het vorige schooljaar afgeronde casussen.

28

3.5.4 Aard van de oplossing 68% van de in totaal 741 afgeronde casussen kon worden afgesloten met een oplossing in het regulier of speciaal onderwijs. Voor 32% van de leerlingen werden andere mogelijkheden geadviseerd: behandeling, veelal in combinatie met onderwijs; inschakeling hulpverlening; aanpassen handelingsplan; leerplichtontheffing; VAVO; MBO; PRO; Rebound; ROC; Herstart; Op de Rails; particulier onderwijs/thuisonderwijs; plaatsing in gesloten instelling of zorginstelling; zorgboerderij; werk/leertraject. 3.5.5 Afgebroken zaken Dit jaar werd 6% van alle aanmeldingen voortijdig afgebroken. Het betreft 70 reguliere en 7 minicasussen. Voor 39% van de afgebroken casussen geldt dat het probleem voor de start is opgelost. Voortijdige beëindiging gebeurt verder onder meer in de volgende gevallen: geen toestemmingsverklaring van de ouders; ouders trekken de aanvraag terug; ouders zijn het niet eens met de inschakeling van een onderwijsconsulent; ouders zeggen het vertrouwen in de onderwijsconsulent op; er wordt een juridische procedure gestart; er is geen hulpvraag meer; verhuizing naar het buitenland; vrijstelling leerplicht; uithuisplaatsing; zorg of behandeling krijgt prioriteit; aanvrager niet meer bereikbaar; administratieve doublure. 3.5.6 Heropende zaken Al enkele jaren stijgt het percentage heropeningen: van 12% in 2010/2011 en 14% in 2011/2012 naar ruim 15% in dit rapportagejaar. Heropeningen lijken vooral voort te komen uit de steeds complexer wordende problematiek van de leerlingen. Andere redenen voor heropening zijn gewijzigde omstandigheden, zoals verhuizing, overgang van het PO naar het VO en terugplaatsing na behandeling. Ook komt het nogal eens voor dat eerder gemaakte afspraken, bijvoorbeeld over het handelingsplan, niet worden nagekomen. En wie eenmaal de weg naar de onderwijsconsulenten kent, zal daar ook sneller weer aankloppen. 3.5.7 Redenen voor de advies- en begeleidingsaanvragen Zowel bij de intake als bij de beoordeling door de onderwijsconsulenten wordt per casus in het cliëntvolgsysteem een reden voor de begeleidingsaanvraag ingevuld. De door de onderwijsconsulent ingevulde reden is uitgangspunt voor de rapportage. Opvallend is dat steeds vaker wordt opgegeven: advies passend onderwijs (43%, 542 casussen). Dit jaar is het zelfs zo dat plaatsingsproblematiek (33%) voor het eerst niet meer de belangrijkste reden is (zie ook de grafiek onder paragraaf 1.1). Uit de casusbeschrijvingen blijkt echter, dat aan advies passend onderwijs toch vaak een plaatsingsprobleem ten grondslag ligt. Ten opzichte van vorig jaar is ook het aantal adviesverzoeken bij (dreigende) verwijdering en schorsing afgenomen, van 14% naar 7%. Dat is eveneens te verklaren uit de groei van de categorie advies passend onderwijs: bijna 42% in deze categorie (227 leerlingen) is thuiszitter.

29

3.5.8 Thuiszitters Het percentage thuiszitters is vrijwel even hoog als vorig jaar: 42% (532 leerlingen, onder wie 18 gedeeltelijk thuiszitters). Thuiszitters zijn leerlingen die meer dan vier weken niet naar school gaan. Er zijn echter ook leerlingen die óf korter thuiszitten, óf die nog wel naar school gaan, maar die geschorst of verwijderd (dreigen te) worden. Door in een vroeg stadium een onderwijsconsulent in te schakelen kan getracht worden te voorkomen dat deze leerlingen alsnog thuiszitter worden.

De problematiek doet zich vooral voor in het VO of VSO: bijna 61% van de thuiszitters staat daar ingeschreven. 31% van de thuiszitters betreft leerlingen in het PO (inclusief SBAO/SO). Van de overige leerlingen is het schooltype niet bekend of niet ingevuld.

3.5.9 Spreiding (voortgezet) speciaal onderwijs en regulier onderwijs Over het totaal aantal aanmeldingen is de voorkeur voor regulier onderwijs het grootst: 44% (zie ook bijlage I). Bij de 422 casussen rond plaatsingsproblematiek is de verdeling naar het gewenste type onderwijs als volgt: Gewenst soort onderwijs bij plaatsingsprobleem Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Niet vermeld/geen voorkeur Totaal

Aantal 183 156 83 422

% dit jaar 43% 37% 20% 100%

% 11/12 44% 39% 17% 100%

% 10/11 47% 39% 14% 100%

% 09/10 43% 40% 17% 100%

% 08/09 40% 48% 12% 100%

30

Bij advies passend onderwijs (dit jaar de grootste categorie) is de verdeling: Gewenst soort onderwijs bij advies passend onderwijs Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Geen voorkeur of onbekend Totaal

Casus 182 239 95 516

Mini-casus 16 5 5 26

Totaal dit jaar 198 244 100 542

% dit jaar 37% 45% 18% 100%

Opvallend is dat het accent regulier of speciaal onderwijs bij deze twee categorieën (vrijwel) precies omgekeerd ligt. Uit het cliëntvolgsysteem is niet op te maken wat de reden daarvoor is. 3.5.10 Spreiding primair onderwijs (PO) en voortgezet onderwijs (VO) 72% van alle aanmeldingen uit dit jaar betreft leerlingen die de overgang naar het VO/VSO maken of al op het VO/VSO zitten:

3.5.11 Spreiding naar cluster en provincie Cluster Provincie Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland (Buitenland) Totaal

Geen / in aanvraag / onbekend 19 18 12 54 13 14 39 51 23 20 10 105 1 379

Cluster 1

Cluster 2

Cluster 3

Cluster 4

Totaal

1

8 7 8 24 2 5 15 16 8 7 3 18 1 122

24 25 48 103 16 14 110 75 64 57 19 161 1 717

52 50 72 189 31 33 171 155 95 89 34 296 3 1270

1 2

3 6

1

7 12

2

3 2 12

6

46

Voor 117 van de 379 leerlingen (31%) zonder clusterindicatie is de indicatie in aanvraag.

31

3.5.12 Spreiding naar stoornis of handicap Het aandeel zorgleerlingen met ASS-gerelateerde problematiek ligt evenals vorig jaar op 33%. 17% van de leerlingen voor wie dit rapportagejaar advies is gevraagd aan de onderwijsconsulenten heeft een vorm van een aandachttekortstoornis (ADD/ADHD), en 11% betreft leerlingen met gedragsproblemen. Tabel 8 uit bijlage I bevat de gedetailleerde spreiding naar stoornissen en handicaps. 3.5.13 Spreiding naar geslacht Het merendeel van de aangemelde leerlingen betreft jongens (77%). In tabel 7 van bijlage I staat de spreiding naar geslacht en stoornis of handicap van de leerlingen.

32

4. WERKZAAMHEDEN EN BEVINDINGEN ONDERWIJSCONSULENTEN+ 4.1

Inleiding

De afdeling Onderwijsconsulenten+ (lees: onderwijsconsulenten-plus, hierna ook OC+) is opgericht om een bijdrage te leveren aan het oplossen van structurele knelpunten voor groepen zorgleerlingen. Dit gebeurt door het initiëren, ondersteunen en faciliteren van projecten die zijn gericht op samenwerking tussen onderwijs en zorg. OC+-projecten moeten passende, constructieve, duurzame en overdraagbare oplossingen opleveren. De opgedane kennis en expertise worden op verschillende manieren uitgedragen en gedeeld, zodat ook andere regio's en samenwerkingspartners hiervan kunnen leren bij het opzetten van vergelijkbare voorzieningen voor groepen zorgleerlingen. OC+ kijkt al enkele jaren vooruit naar de invoering van het nieuwe onderwijsstelsel in augustus 2014 en onderzoekt hoe zij verder kan bijdragen aan het tot stand brengen van passend onderwijs, juist voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben om onderwijs te kunnen volgen. 4.2

Overzicht van OC+-activiteiten in dit rapportagejaar20

Bij de afsluiting van dit rapportagejaar zijn er nog tien lopende projecten, vijf lopende adviseurschappen en twee adviseurschappen in voorbereiding:

1.

2.

3.

4.

5.

20

LOPENDE (MINI)PROJECTEN Thuiszitters (niet plaatsbare leerlingen) met een clusterindicatie in REC Zuid-Limburg. Gestart in april 2008. Het project wordt in november 2013 afgesloten met werkwijzer 6: Mogelijkheden voor moeilijk plaatsbare leerlingen, een handreiking voor samenwerkingsverbanden en scholen. Onderwijs binnen zorg in Doetinchem, gestart in 2010. In 2011 verbreed in de regio naar onderwijs en zorg voor zeer begeleidingsbehoeftige kinderen in de Achterhoek. Er is een samenwerkingstraject gestart met Gedragswerk, NJI en LESCO om mogelijkheden en knelpunten voor ZMOLKERS te inventariseren. De onderwijsconsulent+ zal als adviseur in deze samenwerking optreden. Passend onderwijs en onderwijsconsulenten, Deventer. Gestart in januari 2010. Nieuwe dimensie: hoe voorkom je dat de instroom in het VSO blijft groeien. Er worden criteria ontwikkeld om te beslissen welke kinderen wel of niet naar het VSO gaan. De Ambelt gaat de overgang van het PO naar het VO begeleiden. Het zorgloket van Sine Limite vervult daarbij een spilfunctie. Ups en Downs, ze horen er allemaal bij. Project voor integratieklas in Rotterdam. Gestart in maart 2011. Inmiddels is door alle betrokkenen een ambitiedocument getekend en is een projectleider aangesteld die de 'Briljantklas' gaat trekken. Het project wordt binnenkort met een blauwdruk afgerond. Er is een mogelijkheid om op afroep gebruik te maken van de OC+ als adviseur (zie 13). Leerplichtvrijstelling; de rol van de onderwijsconsulent bij ontheffing van de leerplicht in de regio Apeldoorn. Gestart in oktober 2011. GGZ-psycholoog en LPA zijn hierbij betrokken. Afronding in augustus 2014.

Meer informatie over lopende en afgesloten OC+-(mini)projecten staat op www.onderwijsconsulenten.nl, onder publicaties (zie bijvoorbeeld onder jaarrapportages en nieuwsbrieven).

33

6.

Doorplaatsingsproblematiek in Noord-Brabant: 'Behandeling beëindigd, de leerling zit thuis.' Gestart in september 2011. In november 2012 besloten om nog één jaar door te gaan met het project om alle resultaten stevig te verankeren. In april 2014 verschijnt een werkwijzer over het project. 7. Educpres, een educatief project voor thuiszitters (jongeren die door extreme problemen niet terecht kunnen in het regulier of speciaal onderwijs). Gestart in mei 2012. Stand van zaken op dit moment is dat Educpres gesplitst is in Educpres West-Friesland en Educpres Zaanstreek. In beide werkgroepen participeren de samenwerkingsverbanden, de Centra voor Jeugd en Gezin en de leerplichtambtenaren. Tijdens de werkbesprekingen komen al casussen aan de orde. Beide projecten richten zich op de korte termijn op het opvangen van leerlingen die uitvallen, en op de lange termijn (per 1 augustus 2014) op het verwerven van een plaats naast of in het verlengde van passend onderwijs. Er wordt gestreefd naar een zorg/onderwijsaanbod. Daarbij wordt het individueel ontwikkelingsperspectief gehanteerd; hierin is ook een onderdeel zorg opgenomen. Afronding van de projecten vindt plaats in juni 2014. 8. Onderwijs voor jongeren die in OBC Ipse de Bruggen in Zuid-Holland wonen en die uitvallen op school. Een van de doelstellingen is samenwerking met scholen om deze jongeren binnen boord te houden. Gestart in juli 2012. Afronding van het project volgt eind 2013 met een blauwdruk. Mogelijkheden voor een adviseurschap worden verkend (zie 26). 9. Miniproject: het ontwikkelen van een brochure met een checklist voor de overgang van VO naar vervolgonderwijs (MBO, HBO, WO), op verzoek van ouders en het onderwijsveld. De checklist is bedoeld om ouders en jongeren in het VO op weg te helpen bij hun keuze voor vervolgonderwijs, maar ook om professionals uit (vervolg)onderwijs en zorg bewust te maken van hun verantwoordelijkheden voor leerlingen met een beperking. Publicatie van de brochure met checklist is gepland in maart 2014. 10. Voortgezet onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen met psychiatrische problematiek: wat betekent dat voor onderwijs? Een miniproject, gestart 1 augustus 2013 met een looptijd van een jaar. Hoogbegaafde leerlingen (IQ > 130) met een cluster 4-indicatie lopen vast in het VO of komen thuis te zitten. Ouders en school verschillen van mening over de oorzaak van de psychiatrische problematiek. Doelstelling is een inventarisatie en verheldering van de problematiek en het initiëren van oplossingen. LOPENDE ADVISEURSCHAPPEN 11. Een verkenning naar het beter vormgeven van de samenwerking tussen MEE als eerstelijnsvoorziening en Bureau Onderwijsconsulenten als tweedelijnsvoorziening in Hengelo en omgeving (verwijzend en aanvullend). Er wordt een werkdocument ontwikkeld waarin de samenwerking tussen MEE en de Onderwijsconsulenten wordt beschreven met als doel optimale schoolgang van leerlingen te realiseren en te bevorderen. Uitgangspunt vormt de casuïstiek van MEE en de Onderwijsconsulenten. 12. Deelname aan de Actietafel Thuiszitters om expertise in te zetten, voortvloeiend uit een eerder afgerond miniproject 'Thuiszittende leerlingen in het PO'. 13. Na afronding van het project Ups en Downs bestaat nog behoefte bij de projectgroep aan advies en informatie op afroep, waarbij het netwerk van de onderwijsconsulent ingezet wordt. 14. Onderwijs en Zorg op maat, dagbehandeling en onderwijs voor jongeren met autisme in de regio Eindhoven, een project van OC+, Kentalis en de Berkenschutse in Eindhoven. In de voorbereidende fase is bereikt dat er een degelijk projectvoorstel ligt, de projectgroep aangevoerd wordt door een projectleider en dat er een getekende samenwerkingsovereenkomst is. Besloten is om de OC+ ter ondersteuning nog een periode in te zetten als adviseur bij het uitvoeren van de diverse stappen. 15. PROV Jeugd en Gezin: positief resultaatgerichte, ontwikkelingsgerichte en verbindende begeleiding voor leerplichtige leerlingen die niet of niet voltijds naar school kunnen. Een verkenning naar aanleiding van een verzoek van het Vliercentrum (een laagdrempelig zorg- en welzijnscentrum dat kinderen, jeugdigen en adolescenten opvangt die geen of te kort onderwijs ontvangen) aan OC+ om in de adviesraad zitting te nemen. Er ligt al een projectvoorstel. Doel is uitvallers een zorg/onderwijsarrangement aan te bieden. Het is vergelijkbaar met Educpres (zie onder lopende projecten no. 7).

34

ADVISEURSCHAPPEN IN VOORBEREIDING 16. Voorbereidingen voor adviseurschap in Friesland, Groningen en Drenthe (zie onder nieuwe initiatieven). 17. Voorbereidende werkzaamheden in het westen en oosten van het land naar mogelijkheden voor onderwijs (via nevenlocatie) op een zorgboerderij waar jongeren verblijven die wel kunnen leren, maar die (tijdelijk) niet voltijds op school kunnen verblijven.

De volgende projecten zijn in het afgelopen schooljaar afgerond. In enkele gevallen blijft de OC+ incidenteel op afroep beschikbaar voor advies:

18. 19.

20.

21.

AFGESLOTEN PROJECTEN IN SCHOOLJAAR 2012/2013 Op jouw manier, 24/7 aanbod van onderwijs, zorg en revalidatie in Arnhem. Gestart in december 2010. Afgesloten medio 2013 met een blauwdruk (zie www.onderwijsconsulenten.nl onder publicaties). De meerwaarde van samenwerken. Onderwijs/zorgarrangementen voor jonge risicokinderen (4-8 jaar) in Almelo. Gestart in juni 2011. Afgesloten in oktober 2012 met een blauwdruk (zie www.onderwijsconsulenten.nl onder publicaties). Onderwijs en zorg bij kindercentrum Zozijn. Opvang voor kinderen met een verstandelijke beperking die er nog niet aan toe zijn om voltijds naar school te gaan. Al eerder afgesloten, maar in december 2012 afgerond met een blauwdruk (zie www.onderwijsconsulenten.nl onder publicaties). OMVER, onderwijs met verpleegkundige zorg op scholen voor LG- en LZ-kinderen in Amsterdam. Gestart in maart 2011. In scholen voor LG- en LZ-kinderen is sprake van een toename van de complexiteit van problemen (combinaties van ziekten en stoornissen) waarbij de zorgvraag soms de onderwijsvraag overtreft. Doel is een oplossing te vinden voor het verkrijgen van een evenwichtige bekostiging van zorg (in hoeverre kunnen zorginstellingen bijdragen aan verpleegkundige hulp op school) en onderwijs, en OCW te informeren over deze oplossingen. Door het vertrek van twee directeuren uit de stuurgroep (van wie een de projectleider was) komt het project stil te liggen. Daarna blijkt dat de nieuwe directeur in het project andere prioriteiten stelt. Hiermee valt het project OMVER.

Geplande activiteiten in schooljaar 2013/2014 zijn:

22.

23.

24.

25.

(MOGELIJK) NIEUWE MINIPROJECTEN, ADVISEURSCHAPPEN EN OC+-ACTIVITEITEN TOT 2014 OC+ is drijvende kracht en organisator van het thuiszittersoverleg in Groningen en Drenthe. Op haar initiatief is het uitgegroeid tot een overleg drie maal per jaar met verschillende partijen. De opbrengst is een betere, snellere samenwerking, waardoor al meerdere kinderen heel snel geschakeld zijn naar onderwijs en zorg. Er wordt problematiek gesignaleerd bij leerlingen met ASS bij de overgang van VMBO-t naar MBO. Onderzocht wordt of de activiteiten kunnen vallen onder het adviseurschap. Verkenning van een mogelijk nieuw initiatief tussen RENN4 en verschillende andere scholen en projecten voor thuiszitters; het zou gaan om een soort centrale aanmelding waarbij binnen 48 uur duidelijk wordt in welk traject de jongere per direct kan starten. Dit initiatief zou het bovengenoemde thuiszittersoverleg weer kunnen versterken. Samenwerkend Toezicht Jeugdzaken (STJ) volgt de pilot in Veldhoven over thuiszitters waarbij het handelen van de professional centraal staat. Men wil dit verder onderzoeken bij drie SWV'en. Vraag vanuit STJ is of OC+ wil meewerken in een adviseurschap. Dit wordt nu nader bekeken. Verkennende gesprekken over de vraag of een SWV straks mag zeggen dat een kind te veel zorg nodig heeft en dus maar naar zorg toe moet en geen onderwijs krijgt. Waar hangt dat van af? Is er een protocol?

35

26. Verkenning naar adviseurschap Jeugdzorg+-instellingen om de resultaten van het Ipse de Bruggenproject te kunnen uitdragen: extern bijvoorbeeld bij VOBC en Jeugdzorg+-instellingen, intern bij Ipse de Bruggen in de Werkgroep Onderwijs en ter voorkoming van aanmeldingen bij Bureau Onderwijsconsulenten. 27. Friesland als probleemregio; nader onderzoek naar de onderwijsproblematiek en de mogelijke oplossingen. Verkennende inventarisatie van de regelmatig gesignaleerde doorplaatsingsproblematiek in Friesland. Initiatief genomen tot het starten van een gezamenlijk thuiszittersoverleg met verschillende partijen. 28. Bundeling van evaluaties van de diverse projecten in een toolkit voor samenwerkingsverbanden en scholen. 29. Verdere uitwerking en evaluatie van de adviesfunctie.

De adviesfunctie In het afgelopen schooljaar is de adviesfunctie ingevoerd. Aanleiding hiervoor waren de toename in verzoeken om informatie over reeds afgeronde OC+-projecten, vragen aan onderwijsconsulenten+ vanuit hun netwerken en het besluit van SOSO en OCW om OC+ in augustus 2014 af te afronden. Dit laatste is het gevolg van de invoering van Passend onderwijs, waarbij de samenwerkingsverbanden verantwoordelijk worden voor een passend onderwijsaanbod aan alle zorgleerlingen. Om de opgebouwde expertise van OC+ te behouden is in overleg met het bestuur van SOSO en met het ministerie van OCW besloten de adviesfunctie in te voeren. Het adviseurschap is een ondersteunende, adviserende en informerende functie voor het onderwijsveld; het is geen onderwijsconsulent+-functie. Trefwoorden zijn snel, kort en krachtig. Kenmerkend voor de adviseur is dat hij/zij kennis heeft van zaken die bij anderen ontbreekt en waarvoor die anderen een beroep op de adviseur doen (kennisoverdracht). Naast advisering bij het opzetten van projecten (waarbij de onderwijsconsulent kan verwijzen naar de OC+ werkwijzers, blauwdrukken, protocollen en brochures) kan een adviseur ook gevraagd worden mee te denken met bestaande netwerken om samenwerking meer op elkaar af te stemmen. Andere activiteiten kunnen onder meer zijn het verzorgen van workshops over OC+-projecten, PR en voorlichting. Er zijn criteria ontwikkeld waaraan de adviesfunctie moet voldoen en er is een beschrijving van de werkwijze gemaakt. De inhoudelijke verslaglegging gebeurt op basis van een format. In augustus 2014 zal het adviseurschap aan de hand hiervan geëvalueerd worden. 4.3

Bevindingen rond de OC+-projecten

De onderwijsconsulenten+ hebben via de jaarlijkse enquête weer hun mening gegeven over diverse aspecten van hun werk. In dit hoofdstuk zijn zowel de algemene als de individuele ervaringen en bevindingen van de onderwijsconsulenten+ verwerkt.21

21

Bij de interpretatie van de enquêteresultaten dient men zich te realiseren dat ervaringen en bevindingen algemeen, maar ook individueel kunnen zijn. De informatie is gebaseerd op een respons van 90%. Niet iedereen heeft alle vragen beantwoord.

36

Procedures en werkwijze rond de projecten In de loop van de jaren zijn de procedures en werkwijzen rond de projecten ontwikkeld tot goed bruikbare instrumenten voor de onderwijsconsulenten+. De werkcriteria en het format voor de projectplannen bieden duidelijkheid aan alle betrokkenen bij een samenwerkingsinitiatief. De wijze van verslaglegging zorgt ervoor dat de expertise en opgedane kennis goed overgedragen kunnen worden. Een van de grootste voordelen van de OC+-projecten noemen de onderwijsconsulenten+ het feit dat er gewerkt wordt aan onderwijsvoorzieningen voor meerdere leerlingen tegelijk. Daarmee wordt ook het aantal individuele aanvragen voor advies en begeleiding door onderwijsconsulenten teruggebracht. Een nadeel kan zijn dat een OC+ geen formele (beslissings)bevoegdheden heeft in een werkgroep of stuurgroep. De rol van de onderwijsconsulent+ en zijn of haar activiteiten Een onderwijsconsulent+ probeert partijen bijeen te brengen die er samen voor kunnen zorgen dat ook leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte onderwijs kunnen volgen. Vaak betekent dit dat er bruggen geslagen moeten worden tussen onderwijs- en zorginstellingen. De onafhankelijkheid van een OC+ is daarbij een belangrijk element: hij of zij kan zaken bespreekbaar maken die misschien moeilijk liggen bij één van de partners. Onderwijsconsulenten+ zijn in staat door hun kennis en kunde partijen te stimuleren en te enthousiasmeren. Zij maken gebruik van hun uitgebreide netwerk en leggen de nodige verbindingen. Zij initiëren, coördineren, sturen en bewaken het proces vanaf het begin tot aan het moment waarop een samenwerkingsovereenkomst is getekend. Dan gaat de voorziening van start en trekt de onderwijsconsulent+ zich terug. Tot de werkzaamheden en activiteiten van de onderwijsconsulenten+ behoren onder meer het schrijven van projectvoorstellen, het bijeenbrengen van partijen, het beleggen en voorzitten van vergaderingen van de stuurgroep en de projectgroep, het werven van werkgroepleden, het geven van adviezen, het benaderen van externe partijen, overleg met de projectleider OC+ en het overdraagbaar maken van projecten door middel van verslagen, blauwdrukken en/of werkwijzers. Citaat van een onderwijsconsulent+: 'De OC+-projecten signaleren hiaten in de onderwijszorg voor leerlingen met een beperking, geven hier bekendheid aan en helpen mee bij het vinden van oplossingen. Ze kunnen als voorbeeld dienen voor samenwerkingsverbanden bij het formeren van een continuüm aan onderwijszorg in het kader van Passend onderwijs.' Factoren die de OC+-werkzaamheden bemoeilijken Het is goed merkbaar dat samenwerkingsverbanden vooral bezig zijn geweest met bestuurlijke zaken. Nieuwe initiatieven worden niet gemakkelijk meer opgepakt en mogen in ieder geval geen geld kosten. Men wacht af wat de financiële consequenties zijn als Passend onderwijs wordt ingevoerd.

37

De mensen op de werkvloer in onderwijs en zorg zijn druk met hun primaire taken. Men realiseert zich wel dat samenwerking nodig is, maar men komt niet aan de uitvoering toe. De grootte van de organisaties, de soms moeilijke bereikbaarheid van mensen en het verloop onder medewerkers zijn eveneens factoren die belemmerend kunnen werken op nieuwe en lopende projecten. Van een aantal succesvolle lopende voorzieningen die voortkomen uit OC+-projecten - bijvoorbeeld het 'Huiskameronderwijs' in Nijmegen - is het voortbestaan onzeker. Deze voorzieningen worden financieel afhankelijk van het beleid van de nieuwe samenwerkingsverbanden. Het is de vraag of die samenwerkingsverbanden bereid zijn bepaalde voorzieningen te handhaven. Betrokkenheid van de ouders Of ouders bij een project betrokken worden is mede afhankelijk van de aard van het project. Zeker bij projecten die voortkomen uit de vraag van ouders participeren zij in meer of mindere mate. Dat kan gaan van het grotendeels uitvoeren van het project tot het zitting nemen in werkgroepen of klankbordgroepen. Citaat van een onderwijsconsulent+: 'Ouders zijn vaak degenen die een probleem signaleren. Ik vraag hen meestal of ze ook over oplossingen hebben nagedacht: na welke interventie zouden zij het probleem als opgelost of minder belastend zien? Dat levert vaak mooie inzichten op en soms ook (onderdelen van) de oplossing.' Bij vrijwel alle projecten worden ouders via nieuwsbrieven en voorlichtingsbijeenkomsten over de voortgang geïnformeerd. Contacten met en in het veld De onderwijsconsulenten+ merken dat er onder de ketenpartners veel behoefte aan verbinding is. Onderwijs en zorg hebben elkaar nodig, maar men zoekt elkaar niet gemakkelijk op. Een OC+ kan dan als bruggenbouwer veel betekenen. De samenwerking met ketenpartners als VO, (V)SO, REC, CCE, MEE, zorginstellingen, (jeugd)GGZ, Bureau Jeugdzorg, gemeenten, leerplichtambtenaren en de onderwijsinspectie verloopt in het algemeen goed. In de afgelopen jaren bleken deze ketenpartners in toenemende mate bereid tot samenwerking en het opzetten van voorzieningen voor zorgleerlingen. In afwachting van de invoering van Passend onderwijs is een kentering merkbaar. Men is nu vooral bezig met de gevolgen voor de eigen organisatie en men houdt nieuwe projecten af. Een belangrijk element daarin is ook de onzekerheid over de financiële gevolgen van de nieuwe wetgeving. De toekomst van de OC+-projecten Ook bij de invoering van Passend onderwijs zien de onderwijsconsulenten+ een zinvolle taak voor zich weggelegd. Enerzijds denken zij dat er nog steeds behoefte zal bestaan aan het creëren van specifieke arrangementen voor groepen zorgleerlingen, anderzijds voorzien zij mogelijkheden om hun expertise via adviseurschappen aan samenwerkingsverbanden over te dragen.

38

Na 1 augustus 2014 zullen geen nieuwe OC+-projecten meer gestart worden. Dat is jammer, want de onderwijsconsulenten en onderwijsconsulenten+ hebben nog wel een aantal suggesties voor dergelijke projecten, zoals:  onderzoek naar mogelijkheden van onderwijs - bijvoorbeeld op een zorgboerderij - aan hooggevoelige kinderen die geen klassikaal onderwijs kunnen volgen;  het creëren van mogelijkheden in de regio Utrecht voor leerlingen met ASS die functioneren op HAVO/VWO-niveau;  het onderzoeken van de onderwijsmogelijkheden binnen zorginstellingen (op basis van een individueel ontwikkelingsperspectief, zoals dat in het onderwijs gebruikt wordt);  bevorderen dat er een landelijke overbruggingsafspraak gemaakt wordt voor thuiszittende jongeren met ASS en angstproblematiek die wachten op behandeling. Deze onderwerpen kunnen echter ook via het adviseurschap onder de aandacht van de belanghebbende partijen in onderwijs en zorg worden gebracht. Aan de specifieke deskundigheid van de onderwijsconsulenten+ zal zeker nog behoefte blijven, om ervoor te zorgen dat er geen kinderen tussen wal en schip vallen, aldus een OC+. Enkele citaten van onderwijsconsulenten+: 'Ik zie het meest in het adviseurschap, een verbindende rol om te zorgen dat gemaakte plannen ook tot uitvoer worden gebracht. Ik ervaar het als zeer positief dat de initiatieven en de wensen steeds meer van zorg en onderwijs komen en dat men de weg naar mij heel goed kan vinden. Het is fijner werken als je niet eerst mensen hoeft te motiveren, maar als ze al gemotiveerd aankloppen, mij als intermediair of bruggenbouwer omarmen en blij zijn dat ik het project wil 'bewaken en aansturen'. In mijn ogen komt er dus wel wat positiefs op gang.' 'Wij kunnen bijdragen aan een koppeling tussen werkvloer en management, gericht op verbetering van het onderwijsaanbod.' 'Zeker in de eerste jaren van Passend onderwijs zullen hiaten in de onderwijszorg aan het licht komen, doordat zorgmiddelen anders worden ingezet. OC+-projecten kunnen hier oplossingen voor aandragen.' 'Ik ben groot voorstander van het OC/OC+-adviseurschap. Volgens mij is er veel behoefte aan onafhankelijk, deskundig advies dat procesmatig is en uitsluitend gericht is op het belang van het kind.' 4.4

De resultaten van de OC+-projecten

Niet zelden blijkt uit de individuele casuïstiek van de onderwijsconsulenten dat in bepaalde regio's meerdere zorgleerlingen te maken hebben met soortgelijke onderwijsbelemmeringen. Een OC+project kan dan bijdragen aan het creëren van een voorziening voor deze leerlingen. OC+ kan ten eerste aan de hand van de individuele casuïstiek aan het onderwijs- en zorgveld in die regio's aantonen dat er een knelpunt is. Vervolgens kan OC+ partijen die van belang zijn voor de oplossing met elkaar in contact brengen en adviseren over de voorwaarden die nodig zijn om deze

39

leerlingen met extra ondersteuningsbehoefte gebruik te kunnen laten maken van hun recht op onderwijs. Op deze manier vullen de onderwijsconsulenten en de onderwijsconsulenten+ elkaar uitstekend aan. Er zijn veel succesvolle projecten geweest in de afgelopen jaren: van diplomagericht HAVO/VWOonderwijs voor begaafde leerlingen met autisme tot speciale onderwijs/zorgvoorzieningen voor ZMLleerlingen. Van een aantal projecten zijn beschrijvingen in de vorm van blauwdrukken en werkwijzers beschikbaar op de website van Onderwijsconsulenten(+): www.onderwijsconsulenten.nl onder publicaties. Specifiek in dit rapportagejaar zijn de volgende resultaten bereikt: - Er is meer bereidheid in zorginstellingen om daar plaats te bieden aan onderwijsactiviteiten, om zodoende een eventuele terugkeer naar het onderwijs mogelijk te maken. - Er is zorg- en onderwijsopvang voor ZML-leerlingen gerealiseerd in het oosten van het land. - Een netwerkgroep in het noorden van het land rond thuiszitters groeit zo goed door, dat steeds meer organisaties zich willen aansluiten. De netwerkbijeenkomsten leveren veel informatie op, bevorderen positieve onderlinge contacten tussen organisaties en blijken ook op casusniveau zinvol. - Voor het project 'Doorplaatsingsproblematiek: behandeling beëindigd, de leerling zit thuis' in Noord-Brabant zijn verschillende protocollen ontwikkeld en zijn met het samenwerkingsverband de Meierij afspraken gemaakt om geen kind tussen wal en schip te laten vallen. Deze resultaten zijn gepresenteerd tijdens een OC+-overleg. - Er zijn meerdere goedlopende onderwijs/zorgarrangementen opgezet die in een grote behoefte voorzien, zo blijkt uit de wachtlijsten voor die projecten. - Er is in het kader van het project Ups en Downs (de integratieklas) een ambitiedocument ontwikkeld en door alle betrokkenen getekend. - Het project 'Met zorg naar school' bij Ipse de Bruggen (OBC) is tijdens een OC+-overleg gepresenteerd. De resultaten tot nu toe zijn veelbelovend: er wordt een plan ontwikkeld voor de communicatie met scholen, er vindt deskundigheidsuitwisseling plaats en er worden onderwijs/zorgarrangementen tot stand gebracht. Het project wordt in het voorjaar van 2014 afgesloten met een symposium. - De communicatie met mensen uit het onderwijs is in verschillende regio's verbeterd en er is grotere inzet en enthousiasme voor structurele oplossingen merkbaar op de werkvloer van scholen. - In een gemeente in Noord-Brabant heeft een OC+ intern begeleiders voorgelicht over projecten voor zorgleerlingen. - Ouders en medewerkers van leerplicht, scholen en zorginstellingen weten in toenemende mate onderwijsconsulenten+ te vinden voor advies over oplossingen voor zorgleerlingen. - Diverse projecten zijn geëvalueerd; handvatten hieruit worden komend schooljaar gebundeld in een toolkit voor samenwerkingsverbanden en scholen. - In gang gezet: een samenwerkingstraject met Gedragswerk, NJI en LESCO om mogelijkheden en knelpunten voor ZMOLKERS te inventariseren. De OC+ is als adviseur betrokken. - In gang gezet: deelname aan actietafels voor thuiszitters (adviesfunctie) in Noord-Brabant. - De invoering van de adviesfunctie en de ontwikkeling van een format voor verslaglegging.

40

Publicaties en website-uitbreidingen In dit rapportagejaar zagen de volgende publicaties het licht:  blauwdruk De meerwaarde van samenwerken;  blauwdruk Zozijn;  blauwdruk Op jouw manier;  kort verslag van een OC+-initiatief: Van individuele casuïstiek naar casusoverstijgende oplossing?!;  diplomagericht HAVO/VWO/VMBO-t onderwijs voor leerlingen met ASS; hulpmiddel voor ouders bij de keuze van een school voor voortgezet (speciaal) onderwijs;  OC+ Nieuwsbrief no. 6, december 2012;  OC+ Nieuwsbrief no. 7, juni 2013;  evaluatieverslag: Diplomagericht HAVO/VWO-onderwijs voor ASS-leerlingen in de regio zuid: succesfactoren, knelpunten en aanbevelingen. Zie ook hieronder. Evaluatie OC+-projecten In het afgelopen schooljaar zijn verschillende OC+-projecten geëvalueerd. De resultaten hiervan bieden handvatten voor passend onderwijs. De bedoeling is dat alle evaluaties in maart 2014 worden vertaald naar een toolkit met ervaringen, succesfactoren, knelpunten en aanbevelingen. Samenwerkingsverbanden en scholen kunnen hierin tips en adviezen vinden om een onderwijsaanbod op maat voor zorgleerlingen te realiseren. Een uitgebreide evaluatie van vier projecten rondom diplomagericht HAVO/VWO-onderwijs voor leerlingen met ASS in Zuid-Nederland heeft inmiddels geleid tot een uitvoerig evaluatieverslag: 'Diplomagericht HAVO/VWO-onderwijs voor ASS-leerlingen'. Tussen 2006 en 2009 werden in vier steden in Noord-Brabant22 OC+-projecten gerealiseerd om kinderen met een autismespectrumstoornis diplomagericht onderwijs te kunnen bieden op HAVO/VWO-niveau. In december 2007 zijn de aanpak, het proces en enkele resultaten van deze projecten beschreven in Werkwijzer 1 van Onderwijsconsulenten+: De totstandkoming van onderwijs- en zorgarrangementen op maat in het regulier voortgezet onderwijs voor leerlingen met een autismespectrumstoornis (ASS). In het voorjaar van 2013 zijn de projecten nogmaals geëvalueerd. Met de opgedane ervaringen wil Onderwijsconsulenten+ onderwijsinstellingen informeren hoe zij met succes (diplomagericht) onderwijs aan deze leerlingen kunnen geven. In het najaar van 2013 wordt een verkorte versie van deze rapportage in de vorm van een brochure onder SWV'en en scholen verspreid. 4.5

De knelpunten van de OC+-projecten

Bij het realiseren van de OC+-projecten worden de onderwijsconsulenten+ soms met belemmerende factoren geconfronteerd. Een deel daarvan (b)lijkt structureel te zijn; ze worden ieder jaar weer naar voren gebracht:  Afwachtende houding scholen in verband met de komst van Passend onderwijs Samenwerkingsverbanden en scholen zijn vooral bezig (geweest) met de organisatorische en bestuurlijke invulling van hun taken onder Passend onderwijs. Nieuwe initiatieven en projecten worden afgehouden omdat men eerst wil vaststellen wat de financiële consequenties zijn.

22

Eindhoven, Tilburg, Oss en Vught/Den Bosch.

41

 Bezuinigingen vormen een bedreiging voor onderwijs/zorgprojecten Voor groepen zorgleerlingen die intensieve begeleiding nodig hebben (bijvoorbeeld ernstig meervoudig beperkte kinderen) wordt het door bezuinigingen (AWBZ, PGB) steeds moeilijker oplossingen te creëren.  Regelgeving en financiering Ook een terugkerende bron van zorg is de regelgeving en financiering van onderwijs en zorg. Er wordt al jaren voor gepleit de verschillende geldstromen van de ministeries van OCW en VWS te combineren om onderwijs/zorgarrangementen te kunnen bekostigen. Ook in de regelgeving zouden meer mogelijkheden geboden kunnen worden om bepaalde groepen zeer moeilijk plaatsbare leerlingen toch onderwijs te kunnen bieden. 4.6

Aanbevelingen en aandachtspunten

 Ontschotting kan bijdragen aan het (blijven) realiseren van onderwijs/zorgcombinaties Zoals hierboven al aangegeven hebben de onderwijsconsulenten+ vooral zorgen over de groepen extra kwetsbare zorgleerlingen. Gevreesd wordt dat deze leerlingen onder Passend onderwijs tussen wal en schip vallen. De behoefte aan kleinschalige onderwijs/zorgprojecten zal alleen maar groter worden.  Er is behoefte aan een OC+-adviesfunctie De onderwijsconsulenten+ verwachten dat de samenwerkingsverbanden en scholen gebaat kunnen zijn bij hun deskundigheid op het gebied van de voorwaarden die nodig zijn voor onderwijs aan zorgleerlingen. Enerzijds zouden hiervoor OC+-projecten kunnen worden ingezet, anderzijds kan een adviesfunctie mogelijkheden bieden om een samenwerkingsverband snel, daadkrachtig en kortdurend verder te helpen.  Overdraagbaarheid van OC+-projecten vergroten Er wordt veel gedaan om de ervaringen van de OC+-projecten over te dragen aan de samenwerkingsverbanden en scholen. De publicaties (blauwdrukken, werkwijzers, hulpmiddelen, brochures) worden in het veld goed ontvangen. Het is zinvol verdere mogelijkheden voor kennisoverdracht toe te passen. Tot slot nog enkele citaten van onderwijsconsulenten+: 'OC+-projecten creëren perspectief. 'Het kan niet' wordt omgebogen naar 'we gaan ervoor'. 'Met OC+ kunnen we structurele zaken oppakken en inzichtelijk maken bij meerdere partijen.' 'Ik hoop dat het in de toekomst mogelijk blijft op basis van de rapportages en bevindingen van de onderwijsconsulenten te werken aan casusoverstijgende oplossingen.' 'Er verandert veel in diverse wettelijke kaders. Dit brengt onzekerheid en vrees mee, maar ik zie ook een rol voor onderwijsconsulenten(+) om betrokkenen houvast en hoop te bieden. Mijn motto: we komen er altijd uit met elkaar!'

42

5. SAMENWERKING MET HET COLLEGE VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS23 De Commissie Gelijke Behandeling is opgegaan in het College voor de Rechten van de Mens. Het College voor de Rechten van de Mens belicht, bewaakt en beschermt mensenrechten, bevordert de naleving van mensenrechten (inclusief gelijke behandeling) in praktijk, beleid en wetgeving, en vergroot het bewustzijn van mensenrechten in Nederland. Bij het College kunnen mensen terecht met klachten over discriminatiekwesties rondom school, wonen, winkelen, werken, uitgaan of sporten. De verbinding met de onderwijsconsulenten is gebaseerd op de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte. Deze wet is sinds 1 augustus 2009 van toepassing op het basis- en voortgezet onderwijs. Dat wil zeggen dat scholen moeten voldoen aan deze wet. De samenwerking die Onderwijsconsulenten voorheen met de Commissie Gelijke Behandeling had, gaat op dezelfde voet verder met het College voor de Rechten van de Mens. Dat betekent dat het College ouders vaak eerst doorverwijst naar Bureau Onderwijsconsulenten(+) bij problemen rond plaatsing en toelating van LGF-leerlingen of bij onenigheid over het handelingsplan. In de meeste gevallen brengen de onderwijsconsulenten een voor alle partijen bevredigende oplossing tot stand. Zo wordt een procedure bij het College voorkomen. Mocht het wel tot een procedure komen, dan kan het College een onderwijsconsulent inschakelen als getuige, deskundige of getuige-deskundige. Een voorbeeld van een casus in het afgelopen jaar waarbij een onderwijsconsulent als getuige is gehoord, staat op www.mensenrechten.nl/publicaties/oordelen/2013-69.

23

Tekst deels ontleend aan de website: www.mensenrechten.nl.

43

Bijlage I

Statistieken werkzaamheden onderwijsconsulenten 2012/201324

De tabellen bevatten de gegevens van zowel de reguliere als de minicasussen, tenzij anders vermeld.25 Tabel 1: Voorkeur van ouders voor type onderwijs

Voorkeur ouders Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Geen voorkeur / onbekend Totaal

Casus 518 465 213 1196

Minicasus 46 16 12 74

Totaal dit jaar 564 481 225 1270

% dit jaar 44% 38% 18% 100%

% % % 11/12 10/11 09/10 44% 46% 45% 33% 34% 37% 23% 20% 18% 100% 100% 100%

% 08/09 43% 45% 11% 100%

In het algemeen geven ouders nog steeds de voorkeur aan regulier onderwijs. Tabel 2: Oplossing conform wens van de ouders Dit jaar zijn 741 van de 1270 aangemelde casussen met een advies afgesloten. De oplossingen sluiten grotendeels aan bij de wens van de ouders voor het type onderwijs, zoals onderstaande tabel toont. Voor 68% van de 741 leerlingen werd een oplossing in het onderwijs gevonden (regulier of speciaal) (vorig jaar 69%). Voor de overige leerlingen werden andere oplossingen geadviseerd, zoals: behandeling, veelal in combinatie met onderwijs; inschakeling van hulpverlening; dagbesteding; opname in een zorginstelling; zorgboerderij; aanpassing van het handelingsplan; leerplichtontheffing; VAVO; MBO; PRO; Rebound; ROC; Herstart, Op de Rails; particulier onderwijs; thuisonderwijs; werk/leertraject. Advies conform voorkeur ouders Voorkeur ouders RO

Oplossing RO 143 43%

Oplossing SO 80 24%

Oplossing anders 107 32%

Totaal 330 100%

Voorkeur ouders SO

25 9%

171 61%

84 30%

280 100%

Geen voorkeur/onbekend

19 15%

64 49%

48 37%

131 100%

Van de aanmeldingen uit dit rapportagejaar staan nog 452 casussen open; 77 casussen zijn afgebroken.

24

25

In verband met afrondingsverschillen zijn in de tabellen en gegevens afwijkingen mogelijk in aantallen en/of percentages. Vanaf de rapportage 2011/2012 worden steeds de laatste vijf jaren met elkaar vergeleken; cijfers over eerdere jaren staan in de betreffende rapportages (zie www.onderwijsconsulenten.nl onder publicaties/rapportages). Een aanmelding wordt als minicasus behandeld als verwacht wordt dat de problematiek in korte tijd (ca. een derde van het voor een reguliere casus benodigde aantal uren) opgelost kan worden; de werkzaamheden worden zoveel mogelijk per telefoon en/of e-mail verricht.

44

Tabel 3: Adviesverzoeken naar reden Voor het eerst is plaatsingsproblematiek niet meer de belangrijkste reden om een onderwijsconsulent in te schakelen; dat is nu advies passend onderwijs. Onder deze categorie vallen voornamelijk leerlingen met complexe problematiek, leerlingen op een verkeerde plek, leerlingen afkomstig uit een behandelsetting of thuiszitters, bij wie onduidelijk is wat een passende plek kan zijn. Bij plaatsingsproblematiek is de gewenste richting vaak al bekend, maar spelen andere factoren. De leerling zou bijvoorbeeld naar speciaal onderwijs moeten, maar kan daar niet terecht in verband met wachtlijsten, of de leerling wil graag naar het regulier onderwijs, maar wordt daar geweigerd.

Reden aanvraag Plaatsingsprobleem Advies passend onderwijs (Dreigende) verwijdering/schorsing Handelingsplan/bestedingsprobleem Meningsverschil/communicatieprobl. REC/CvI/indicatieprobleem Anders of onbekend Totaal

Casus 396 516 85 45 100 20 34 1196

% % % Mini- Totaal casus dit jaar dit jaar 11/12 10/11 26 422 33% 39% 51% 26 542 43% 30% 10% 6 91 7% 13% 13% 1 46 4% 6% 8% 1 101 8% 6% 6% 8 28 2% 1% 2% 6 40 3% 5% 11% 74 1270 100% 100% 100%

% % 09/10 08/09 52% 50% 4% 2% 16% 17% 10% 12% 4% 4% 2% 3% 12% 12% 100% 100%

Casus 698 498 1196

% % % Mini- Totaal casus dit jaar dit jaar 11/12 10/11 40 738 58% 57% 60% 34 532 42% 43% 40% 74 1270 100% 100% 100%

% 09/10 61% 39% 100%

Tabel 4: Schoolsituatie

Schoolsituatie Schoolgaand Thuiszitters/onbekend/anders Totaal

% 08/09 60% 40% 100%

Tabel 5: Plaatsingsproblemen en Advies passend onderwijs: regulier/speciaal onderwijs Bij 422 casussen is plaatsingsproblematiek de reden om een onderwijsconsulent in te schakelen (zie tabel 3). Daarbij hebben de ouders de volgende voorkeur uitgesproken voor het type onderwijs:

Plaatsingsproblematiek Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Geen voorkeur of onbekend Totaal

Casus 166 151 79 396

Mini- Totaal casus dit jaar 17 183 5 156 4 83 26 422

% dit jaar 43% 37% 20% 100%

% % % % 11/12 10/11 09/10 08/09 44% 47% 43% 40% 39% 39% 40% 48% 17% 14% 17% 12% 100% 100% 100% 100%

Bij de 542 casussen uit de grootste categorie ligt de voorkeur voor regulier of speciaal onderwijs precies andersom:

Advies passend onderwijs Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Geen voorkeur of onbekend Totaal

Casus 182 239 95 516

Mini-casus 16 5 5 26

Totaal dit jaar 198 244 100 542

% dit jaar 37% 45% 18% 100%

45

Tabel 6: Spreiding naar geslacht, leeftijd, VO/VSO en PO 74% van de aanvragen betreft leerlingen in (de overgang naar) het VO/VSO: Schooltype VO/VSO

Subtotaal Overgang VO/VSO Subtotaal PO

Geboortejaar

Geslacht % 100% 80% 63% 59% 72% 74% 75% 76% 73% 80% 88% 83% 86% 89% 65% 79% 81% 87% 57% 50% 80% 77%

M 1 4 12 39 86 125 149 114 530 104 77 181 57 79 40 45 22 13 4 1 261 972

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Subtotaal Totaal

Totaal V

%

1 7 27 34 43 49 36 197 26 11 37 9 10 22 12 5 2 3 1 64 298

20% 37% 41% 28% 26% 25% 24% 27% 20% 13% 17% 14% 11% 35% 21% 19% 13% 43% 50% 20% 23%

% 1 5 19 66 120 168 198 150 727 130 88 218 66 89 62 57 27 15 7 2 325 1270

57%

17%

26% 100%

Tabel 7: Spreiding clusters naar regio

Regio

Clusterindicatie cluster % cluster 2 3

Geen / in aanvraag

%

cluster 1

%

%

cluster 4

%

Totaal

44

28%

1

1%

4

3%

18

12%

88

57%

155

78

27%

2

1%

6

2%

33

11%

168

59%

287

156

35%

1

0%

24

5%

34

8%

236

52%

451

38

27%

2

1%

3

2%

14

10%

82

59%

139

63 379

26% 30%

0 6

0% 0%

9 46

4% 4%

23 122

10% 10%

143 717

60% 238 56% 1270

Noord (Groningen, Friesland, Drenthe) Oost (Overijssel, Gelderland, D) West (Noord-Holland, Zuid-Holland) Midden (Utrecht, Flevoland) Zuid (Zeeland, NoordBrabant, Limburg, B)

Totaal

46

Tabel 8: Spreiding stoornis/handicap naar geslacht Stoornis ADD ADHD Angststoornis Asperger ASS Blind/slechtziend Concentratieproblemen Depressief / suïcideproblematiek Doof/slechthorend Down Syndroom Dyscalculie/dyslexie Epilepsie (Ernstige) spraak-taalproblemen Gedragsproblemen Geen stoornis Hechtingsstoornis Hoog IQ/hoog begaafd In onderzoek Laag IQ Langdurig (somatisch) ziek Leerachterstand / -problemen Lichamelijke handicap (Lichte) verstandelijke beperking MCDD NLD ODD Ontwikkelingsstoornis/-achterstand Overig of (nog) onbekend PDD-NOS Psychiatrische problematiek Sociaal-emotionele problemen/achterstand Totaal

Jongen 26 162 16 56 121 5 15 3 8 8 14 4 20 116 56 15 12 6 11 14 7 10 16 14 7 15 7 37 158 10 3 972

% 87% 88% 62% 80% 78% 71% 100% 33% 67% 67% 93% 67% 74% 81% 69% 71% 80% 86% 58% 45% 64% 53% 73% 70% 100% 71% 88% 59% 81% 67% 75% 77%

Meisje 4 23 10 14 34 2 6 4 4 1 2 7 27 25 6 3 1 8 17 4 9 6 6 6 1 26 36 5 1 298

% 13% 12% 38% 20% 22% 29% 0% 67% 33% 33% 7% 33% 26% 19% 31% 29% 20% 14% 42% 55% 36% 47% 27% 30% 0% 29% 13% 41% 19% 33% 25% 23%

Totaal 30 185 26 70 155 7 15 9 12 12 15 6 27 143 81 21 15 7 19 31 11 19 22 20 7 21 8 63 194 15 4 1270

47

Tabel 9: Spreiding stoornis/handicap naar cluster Cluster Stoornis ADD ADHD Angststoornis Asperger ASS Blind/slechtziend Concentratieproblemen Depressief / suïcideproblematiek Doof/slechthorend Down Syndroom Dyscalculie/dyslexie Epilepsie (Ernstige) spraak-taalproblemen Gedragsproblemen Geen stoornis Hechtingsstoornis Hoog IQ/hoog begaafd In onderzoek Laag IQ Langdurig (somatisch) ziek Leerachterstand / -problemen Lichamelijke handicap (Lichte) verstandelijke beperking MCDD NLD ODD Ontwikkelingsstoornis/-achterstand Overig of (nog) onbekend PDD-NOS Psychiatrische problematiek Sociaal-emotionele problemen/achterstand Totaal

Geen / in aanvraag 8 37 13 9 26 1 3 4

Cluster 1

Cluster 2

7

Cluster 4 20 145 12 60 111

2 1 1 11 3 5 1 3

10 4

5 21 5 15 8 2

7

6

11 1 6 1 5 58 77 4 11 7 5 10 5 4 4 3 2 1 3 24 36 8 3 379

Cluster 3 2 3 1 1 11

20

2

6

1 5

4 13 4

46

122

6 1 81 4 17 4

1 10 15 5 20 2 25 149 7 1 717

Totaal 30 185 26 70 155 7 15 9 12 12 15 6 27 142 81 21 15 7 19 31 11 19 22 20 7 21 9 63 194 15 4 1270

48

Bijlage II

In 2012/2013 afgeronde adviezen uit eerdere aanmeldingen26

Van de 1270 nieuwe aanmeldingen uit het rapportagejaar 1 augustus 2012 - 31 juli 2013 konden de onderwijsconsulenten er 741 met een advies afsluiten. Zij hebben in dit rapportagejaar echter ook nog 356 oudere casussen kunnen afronden. Daarover wordt in deze bijlage gerapporteerd.27 Tabel 1: Voorkeur van ouders voor type onderwijs Voorkeur ouders Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Geen voorkeur of onbekend Totaal

Casus 162 120 60 342

Minicasus 11 1 2 14

Totaal 173 121 62 356

% 49% 34% 17% 100%

Tabel 2: Oplossing conform wens van de ouders Voor 72% van de leerlingen kon een oplossing in het regulier of speciaal onderwijs gevonden worden. De overige leerlingen kregen een andersoortig advies, bijvoorbeeld een onderwijs/zorgcombinatie, werk-leertrajecten, VAVO, ROC, PRO, Op de Rails, Rebound, dagbesteding, opname, behandeling, vrijstelling leerplicht, uithuisplaatsing, zorgboerderij, particulier onderwijs, thuisonderwijs. In de tabel hieronder staat vermeld in hoeverre de oplossing aansluit bij de wens van de ouders. Advies conform voorkeur ouders Voorkeur ouders RO

Oplossing RO 86 50%

Oplossing SO 50 29%

Oplossing anders 37 21%

Totaal 173 100%

Voorkeur ouders SO

6 5%

73 60%

42 35%

121 100%

Geen voorkeur of onbekend

12 19%

31 50%

19 31%

62 100%

Casus 23 99 7 124 48 7 34 342

Minicasus

Totaal 23 102 9 128 50 8 36 356

% 6% 29% 3% 36% 14% 2% 10% 100%

Tabel 3: Adviesverzoeken naar reden Reden Handelingsplan/bestedingsprobleem Plaatsingsprobleem REC/CvI/indicatieprobleem Advies passend onderwijs (Dreigende) verwijdering/schorsing Meningsverschil/communicatieprobl. Anders of onbekend Totaal

26

27

3 2 4 2 1 2 14

In verband met afrondingsverschillen zijn in de tabellen en gegevens afwijkingen mogelijk in aantallen en/of percentages. Van de oudere casussen zijn er 8 afgebroken; deze worden verder buiten beschouwing gelaten.

49

Tabel 4: Schoolsituatie Op het moment van aanmelding voor advies en begeleiding was de verdeling naar schoolgaande leerlingen en thuiszitters: Schoolsituatie Schoolgaand Thuiszitters (onder wie 2 ged. thuiszitter) Totaal

Casus 217 125 342

Minicasus 8 6 14

Totaal 225 131 356

% 63% 37% 100%

Tabel 5: Plaatsingsproblemen: regulier/speciaal onderwijs Bij 102 casussen is expliciet aangegeven dat het om een plaatsingsprobleem gaat (zie tabel 3); de verdeling naar voorkeur van het type onderwijs is: Plaatsingsproblematiek Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Geen voorkeur of onbekend Totaal

Casus 51 35 13 99

Minicasus 2 1 3

Totaal 53 35 14 102

% 52% 34% 14% 100%

Tabel 6: Spreiding naar geslacht, leeftijd, VO/VSO en PO Schooltype VO/VSO

Subtotaal Overgang VO/VSO Subtotaal PO

Subtotaal Totaal

Geboortejaar 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

M 1 1 1 4 19 31 35 92 36 29 65 31 23 21 12 15 8 2 1 113 270

Geslacht % 100% 100% 50% 31% 63% 79% 70% 68% 77% 81% 78% 84% 92% 91% 75% 79% 62% 100% 50% 82% 76%

Totaal V

%

1 9 11 8 15 44 11 7 18 6 2 2 4 4 5

50% 69% 37% 21% 30% 32% 23% 19% 22% 16% 8% 9% 25% 21% 38%

1 24 86

50% 18% 24%

% 1 1 2 13 30 39 50 136 47 36 83 37 25 23 16 19 13 2 2 137 356

38%

23%

38% 100%

50

Tabel 7: Spreiding clusters naar regio

Regio

Clusterindicatie cluster % cluster 2 3

Geen / in aanvraag

%

cluster 1

%

%

cluster 4

%

Totaal

5

19%

0

0%

0

0%

1

4%

21

78%

27

31

25%

0

0%

1

1%

16

13%

75

61%

123

31

30%

0

0%

5

5%

16

16%

51

50%

103

11

21%

0

0%

2

4%

4

8%

35

67%

52

5 83

10% 23%

0 0

0% 0%

3 11

6% 3%

8 45

16% 13%

35 217

69% 61%

51 356

Noord (Groningen, Friesland, Drenthe) Oost (Overijssel, Gelderland) West (NoordHolland, ZuidHolland) Midden (Utrecht, Flevoland) Zuid (Zeeland, Noord-Brabant, Limburg)

Totaal

Tabel 8: Spreiding stoornis/handicap naar geslacht Stoornis ADD ADHD Angststoornis Asperger ASS Blind/slechtziend Concentratieproblemen Depressief / suïcideproblematiek Doof/slechthorend Downsyndroom Dyscalculie/dyslexie Epilepsie (Ernstige) spraak-taalproblemen Gedragsproblemen Geen stoornis Hechtingsstoornis Hoog IQ/hoog begaafd In onderzoek Laag IQ Langdurig (somatisch) ziek Leerachterstand / -problemen Lichamelijke handicap (Lichte) verstandelijke handicap MCDD NLD ODD Ontwikkelingsstoornis/-achterstand Overig of (nog) onbekend PDD-NOS Psychiatrische problematiek Sociaal-emotionele problemen/achterstand Totaal

Jongen 3 33 5 17 34 3 4 1 7

% 50% 85% 45% 81% 92% 100% 80% 50% 88%

Meisje 3 6 6 4 3

% 50% 15% 55% 19% 8%

1 1 1 3 2 1 2 6 3 4

20% 50% 13% 100% 22% 33% 33% 17% 33% 33%

7 2 4 29 6 8 1 2 7 6 5 3 5 6 2 5

78% 67% 67% 83% 67% 67% 100% 100% 70% 60% 100% 43% 100% 75% 50% 83%

3 4

30% 40%

4

57%

2 2 1

25% 50% 17%

21 42 2

70% 81% 29%

9 10 5

30% 19% 71%

270

76%

86

24%

Totaal 6 39 11 21 37 3 5 2 8 3 9 3 6 35 9 12 1 2 10 10 5 7 5 8 4 6 0 30 52 7 0 356

51

Tabel 9: Spreiding stoornis/handicap naar cluster Cluster (Nog) geen / Cluster Stoornis onbekend 1 ADD 2 ADHD 9 Angststoornis 4 Asperger 2 ASS 4 Blind/slechtziend 1 Concentratieproblemen 2 Depressief / suïcideproblematiek Doof/slechthorend 1 Downsyndroom Dyscalculie/dyslexie 1 Epilepsie (Ernstige) spraak-taalproblemen Gedragsproblemen 15 Geen stoornis 8 Hechtingsstoornis 2 Hoog IQ/hoog begaafd 1 In onderzoek 2 Laag IQ 1 Langdurig (somatisch) ziek 3 Leerachterstand / -problemen 1 Lichamelijke handicap (Lichte) verstandelijke handicap 1 MCDD NLD 1 ODD 2 Ontwikkelingsstoornis/-achterstand Overig of (nog) onbekend 8 PDD-NOS 6 Psychiatrische problematiek 6 Sociaal-emotionele problemen/achterstand Totaal 83 0

Cluster 2

Cluster 3

1 1 1

2

2 3 1 3

Cluster 4 4 30 6 19 32 1 3 2 3 7

6

1

20 1 9

5 6 3 6 2

4 1 1 1 2 8 3 4

1

9 3

12 43 1

11

45

217

Totaal 6 39 11 21 37 3 5 2 8 3 9 3 6 35 9 12 1 2 10 10 5 7 5 8 4 6 0 30 52 7 0 356

52

Bijlage III

Overzicht van gebruikte afkortingen

AB ADD

Ambulante begeleiding Attention-Deficit Disorder

OBC OC(+)

Orthopedagogisch behandelcentrum Onderwijsconsulent(en)(+)

ADHD ASS

Attention Deficit Hyperactivity Disorder Autismespectrumstoornis; een aan autisme verwante stoornis

OCW

(Minister(ie) van) Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

AWBZ CCE

Algemene wet bijzondere ziektekosten Centrum voor Consultatie en Expertise

CCL CG-Raad

Centrum voor creatief leren Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland

ODD Oppositional Defiant Disorder PCL Permanente Commissie Leerlingenzorg PDD-NOS Pervasive Development Disorder - Not Otherwise Specified PGB

Persoonsgebonden budget Primair onderwijs Praktijkonderwijs Regionaal expertisecentrum

CIZ CVB

Centrum Indicatiestelling Zorg Commissie van begeleiding

PO PRO REC

CvI DCD

Commissie voor de Indicatiestelling Developmental Coordination Disorders

ROC RVC

Regionaal opleidingscentrum Regionale verwijzingscommissie

GGZ KDC LG

Geestelijke Gezondheidszorg Kinderdagcentrum Lichamelijk gehandicapt

SB(A)O SO SOSO

Speciaal basisonderwijs Speciaal onderwijs Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders

LGF LPA

Regeling Leerlinggebonden financiering Leerplichtambtenaar

SWV VAVO

Samenwerkingsverband Voortgezet algemeen volwassenenonderwijs

LZ(K) MCDD MEE

Langdurig ziek(e) (kinderen) Meervoudig complexe ontwikkelingsstoornis Voormalige SPD (Sociaal-Pedagogische Dienst)

VO VSO VWS

MG MKD NLD

Meervoudig gehandicapt(en) Medisch kinderdagverblijf Nonverbal learning disorder

Voortgezet onderwijs Voortgezet speciaal onderwijs (Minister(ie) van) Volksgezondheid, Welzijn en Sport

ZML

Zeer moeilijk lerend

ZMOLK

Zeer moeilijk opvoedbaar/lerend kind

53