Rapport geschreven door Jeroen Breidenbach Ontwerp cover plus foto’s door Marcel van Kammen
Voorblad van links naar rechts, bovenaan pagina 1. IJsvogel – Alcedo atthis 2. Oranje luzernevlinder – Colias crocea 3. Azuurwaterjuffer – Coenagrion puella 4. Spotvogel – Hippolais icterina Voorblad van links naar rechts, onderaan pagina 1. Geweizwam – Xylaria hypoxylon 2. Mineermot onbekend – Stigmella spec. 3. Boomsprinkhaan – Meconema thalassinum 4. Egel – Erinaceus europaeus
Leeuwarden, Januari 2015
Inhoudsopgave Inleiding ..................................................................................................................................... 3 Soortgroepen .............................................................................................................................. 6 Vogels..................................................................................................................................... 6 Zoogdieren ............................................................................................................................. 8 Reptielen & Amfibieën ........................................................................................................ 10 Dagvlinders .......................................................................................................................... 11 Nachtvlinders ....................................................................................................................... 11 Libellen................................................................................................................................. 17 Vissen ................................................................................................................................... 18 Overige insecten & Geleedpotigen....................................................................................... 20 Sprinkhanen & Krekels .................................................................................................... 20 Bijen, Wespen & Mieren .................................................................................................. 21 Vliegen & Muggen ........................................................................................................... 21 Kevers............................................................................................................................... 22 Wantsen, Cicaden & Plantenluizen .................................................................................. 22 Overige insecten ............................................................................................................... 22 Geleedpotigen ................................................................................................................... 23 Ongewervelden ..................................................................................................................... 24 Planten .................................................................................................................................. 24 Algen & Wieren ................................................................................................................... 25 Mossen & Korstmossen ....................................................................................................... 25 Paddenstoelen ....................................................................................................................... 25 Flora- en faunawet .................................................................................................................... 26 Nabeschouwing ........................................................................................................................ 28 Toekomst .................................................................................................................................. 35 Bijlage I Soortenlijst Vogels ........................................................................................................ Bijlage II Zeldzame vogelwaarnemingen..................................................................................... Bijlage III Soortenlijst Zoogdieren .............................................................................................. Bijlage IV Soortenlijst Reptielen & Amfibieën ........................................................................... Bijlage V Soortenlijst Dagvlinders .............................................................................................. Bijlage VI Soortenlijst Nachtvlinders .......................................................................................... Bijlage VII Soortenlijst Libellen .................................................................................................. Bijlage VIII Soortenlijst Vissen ................................................................................................... Bijlage IX Soortenlijst Insecten & Geleedpotigen ....................................................................... Bijlage X Soortenlijst Ongewervelden ......................................................................................... Bijlage XI Soortenlijst Planten ..................................................................................................... Bijlage XII Soortenlijst Algen en Wieren .................................................................................... Bijlage XIII Soortenlijst Mossen en Korstmossen ....................................................................... Bijlage XIV Soortenlijst Paddenstoelen ....................................................................................... Bijlage XV Formulieren planteninventarisatie ............................................................................ Bijlage XVI Uitgekomen krantenartikelen .................................................................................. Bijlage XVII Artikel vogeltrektelpost .......................................................................................... Bijlage XVII Artikel nachtvlinders ..............................................................................................
Inleiding “Wat ooit begon met het omwoelen van de weilanden en het in de grond steken van kleine dunne stekjes, door kinderen, daar is het Leeuwarder Bos ontstaan”. Een citaat uit het boek ‘De Vierhuisterweg en de komst van het Leeuwarder Bos’. Een boek met verhalen van bewoners geschreven door Pytsje Sol die de rijke geschiedenis van het gebied gelegen aan de noordkant van Leeuwarden vastlegt in woorden en de komst van het bos met de bijbehorende bosbeleving goed beschrijft. Wat ooit begon als weiland, veranderde in een bos. Dit werd in een sneltreinvaart gezet toen een donatie van 1,2 miljoen euro van Stichting Face toegewezen werd als het snel gerealiseerd zou worden. Niet iedereen was hier blij mee, maar toch werd er uiteindelijk aan alle partijen gedacht en kon het planten van vijftigduizend bomen op 140 hectare grond beginnen. Het Leeuwarder Bos werd aangeplant vanaf 1992 en het aanplanten van bomen moest binnen vier jaar voltooid zijn. Het gebied is opgedeeld in drie zones met verschillende bestemmingen. De westelijke zone is bedoeld als duurzaam productiebos en is aangelegd in 1992. Dit deel bestaat voornamelijk uit boomsoorten die een lange omloop hebben zoals beuken, essen, eiken en linden en beslaat een oppervlakte van circa 25 hectare. De centrale zone bestaat uit grasland en waterpartijen. Dit deel is aangelegd in 1993 en heeft een oppervlakte van ongeveer 30 hectare. Hedendaags kan er een duidelijke scheiding gezien worden in het noordelijk deel en het zuidelijke deel van deze zone. In het zuiden is camping Taniaburg gelegen en bepalen Schotse Hooglanders het beeld met veel grasland. In het noorden zijn er moerasdelen met veel riet. De laatste zone, het oostelijke deel, bestaat vrijwel geheel uit productiebos en is zo’n 75 hectare groot. Dit deel is aangeplant in het voorjaar van 1994. Het bestaat voornamelijk uit populieren en wilgen, snelgroeiende bomen. In het zuiden van het Leeuwarder Bos is de Heemtuin de Kalkvaart gelegen. De kaart van het Leeuwarder Bos met daarin per perceel de meest voorkomende bomensoort is hieronder te zien.
Figuur 1. Hoofdboomsoortenkaart Leeuwarder Bos gemaakt door de Bosgroep Noord-Oost Nederland
3
Wat niet onbelangrijk is te vermelden, is dat de grond bestaat uit vochtige tot natte voedselrijke kleigrond en dat het bos aangeplant is zonder het afvoeren van voedingsstoffen. Ook is er een hoogteverschil van 2,5 meter tussen het hoogst en het laagst gelegen stuk grond waarbij het hoogste punt in het westen ligt en het laagste punt in het oosten. Twintig jaar verstreek, de bomen groeiden en groeiden tot waar ze in 2012 waren. 2012, het jaar dat het bos serieuze vormen aan begon te nemen? In ieder geval gingen steeds meer mensen uit de stad het bos ontdekken en hedendaags is merkbaar dat steeds meer personen het bos opzoeken. Het Natuurmuseum Fryslân had al plannen om het bos tot buitenlokaal te dopen en in 2012 werd dit ook werkelijkheid. Op deze manier kan levende natuur meer betrokken worden in het educatieve programma. Ikzelf werd gevraagd om als eerste stagiair mee te helpen het ‘buitenlokaal’ te ontwikkelen en een biodiversiteitmeting te doen. Dit was me op het lijf geschreven, omdat ik hiervoor al actief betrokken was bij het Leeuwarder Bos. Ik bemande al regelmatig de in 2010 zelf opgerichte vogeltrektelpost op de grafheuvel in het bos en had daardoor al veel contacten met de bewoners. Aangezien het bos nooit eerder onderzocht was op biodiversiteit is de naam nulmeting toepasselijk gekozen door het Natuurmuseum Fryslân. Dit heb ik van februari tot en met juli in 2012 uitgevoerd. De allereerste meting van de flora- en fauna in het bos vanaf het nulpunt. Het is de bedoeling dat er ieder half jaar een andere stagiair met het Leeuwarder Bos project bezig is. Dit is voornamelijk gericht op educatie, maar ook op het verzamelen en inventariseren/meten van flora en fauna in het bos met accent op het volgen van ontwikkelingen in het bos. Tijdens mijn stage is er veel samengewerkt met deskundigen op het gebied van soortherkenning. Ook is www.waarneming.nl de database geworden voor de gegevens van flora en fauna in het studiegebied. In de zomer is er een soortenweekend georganiseerd waarvan de bedoeling is dat dit jaarlijks herhaald wordt om bewustwording te creëren, educatie te geven, gegevens te verzamelen over het bos en reclame te maken voor het museum. Dit heeft tot nu toe al drie jaar op rij succesvol plaatsgevonden. Na mij zijn nog zeven studenten verspreid over de tijd met het Leeuwarder Bos project aan de slag gegaan en zij hebben veel betekend hiervoor. Louise van Zeijl was stagiaire in de tweede helft van 2012. Róbin Zaat en Lieke Kragt waren beiden stagiaire in de eerste helft van 2013 en Suzanne Berger was in de tweede helft van 2013 stagiaire. In de eerste helft van 2014 waren Matthijs Rouwenhorst en Rutger van der Meer stagiair gevolgd door Dymfy Rademakers in de tweede helft. In de eerste helft van 2015 zal Sandra Nap stagiaire worden. Na mijn stage heb ik dit project nooit los kunnen laten. Behalve het onderzoeken van de natuurwaarden in het bos heb ik mij op meerdere vlakken bemoeid met het gebied, de natuurwaarden ervan en de mensen eromheen. In 2013 zorgde de storm ‘Christiaan’ op 28 oktober ervoor dat er meer dan duizend populieren sneuvelden in het Leeuwarder Bos. Dit is treurig en feestelijk tegelijkertijd. In een pleidooi voor het laten liggen van omgevallen bomen in het Leeuwarder Bos werd uiteengezet hoe biodiversiteit omhoog kon gaan door het aan natuur over te laten. Dit rapport is samengesteld door Ecobureau Merula in samenwerking met Erik van Hoffen, Tariq Stark en mijzelf. Het rapport is aangeboden aan wethouder Isabelle Diks van Leeuwarden, in november van 2013, waarbij we in 2014 te horen kregen dat er ook daadwerkelijk getroffen percelen met rust gelaten worden mede dankzij onze inspanningen. Verder werd er in 2013 via het sociale media ‘Facebook’ de groep ‘Leeuwarder Bos’ aangemaakt door Jim Postma. In deze groep houden leden elkaar op de hoogte van alles wat er gebeurd in het Leeuwarder Bos, eigenlijk voornamelijk gericht op de natuurwaarden van het gebied en de beleving daarvan. De groep is sterk groeiende en bestaat momenteel uit ruim vijfhonderd leden. Iedereen kan 4
zich aanmelden voor deze groep om op de hoogte te blijven en mee te praten. Via deze weg gaat communiceren met geïnteresseerden veel makkelijker en wordt een grotere groep in één keer bereikt. De laatste tijd wordt dit medium vooral gebruikt om nieuwe vondsten te delen, maar ook om gezamenlijk op pad te gaan en de natuur te ontdekken en te delen. Kennisoverdracht en betrokkenheid lijken daar de laatste tijd de hoofdelementen. In 2014 heeft de eerste grote dunning plaatsgevonden in geschiedenis van het productiebos. Zo goed als alle populierenpercelen werden aangepakt en rij om rij is geoogst. Een deel van de populierenpercelen waar de storm voor schade heeft gezorgd, is opgeruimd, terwijl bij een ander deel de populieren zijn blijven liggen voor de natuur. In 2012 is de essentakziekte in vrijwel alle essenbestanden vastgesteld. Hierna tastte de ziekte de essen in steeds grotere mate aan waardoor de houtkwaliteit daalde en in 2014 besloten werd twee percelen te ruimen en opnieuw in te planten met andere boomsoorten. Tenslotte heb ikzelf in 2014 onderdeel uitgemaakt van een groep betrokkenen om de gemeente Leeuwarden van informatie te voorzien over de (beschermde) aanwezige natuurwaarde ter voorbereiding van de werkzaamheden in het bos. In dit verslag wordt de gevonden biodiversiteit in 2012 tot en met 2014 opgesomd en uiteengezet als update van het vorig jaar uitgebrachte rapport. Dit heeft als doel een overzicht te geven van drie jaar biodiversiteitsonderzoek in het Leeuwarder Bos. Drie jaar onderzoek waarbij in totaal 1733 soorten flora en fauna zijn vastgesteld in het bos. Wel moet gezegd worden dat hier fouten tussen kunnen zitten in de determinatie aangezien niet alleen gedocumenteerde en goedgekeurde waarnemingen zijn meegenomen. 1733 soorten vaststellen in drie jaar tijd had nooit kunnen lukken zonder de input van stagiaires, deskundigen op het gebied van soortenherkenning en vele waarnemers! Een lange lijst aan personen bedank ik hartelijk voor hun vrijwillige bijdrage in het geheel! Zonder hen was de flora en fauna in het Leeuwarder Bos minder goed bekend geweest. In het bijzonder bedank ik www.waarneming.nl voor het gebruiken als database en het daarbij verstrekken van gegevens, camping Taniaburg voor de goede samenwerking, de gemeente Leeuwarden voor het ondersteunen en samenwerken op vele punten en Stef Altena en Halbe Hettema van de Leeuwarder Courant voor het plaatsen van veel berichten over het Leeuwarder Bos en de voortgang van het project. Ook een speciaal dankwoord aan Marcel van Kammen voor zijn grote bijdrage op het gebied van de grafische vormgeving van dit rapport en zijn hulp bij het generen van deze persaandacht. Voor een aantal soortgroepen heb ik inhoudelijk hulp gekregen met het uitwerken van de bevindingen van een aantal personen die ik extra wil bedanken via deze weg. Bij de vogels is dit Dick Schut, bij de zoogdieren Reinier Meijer en Hendrik Koster, bij de vissen Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper, bij de nachtvlinders Gerrit Tuinstra en Tymo Muus, bij de dagvlinders en libellen Freek Nijland en bij de planten Jan van der Meer, Margriet Kampman, Gilberto Squizatto, Daan van Zomeren en Hinko Talsma. Een speciaal dankwoord gaat uit naar Merel Zweemer voor feedback op dit gehele rapport. In het eerste hoofdstuk ‘Soortgroepen’ wordt per soortgroep een beschouwing gegeven en de totale aantallen getoond. Het tweede hoofdstuk staat in het teken van de Flora- en faunawet. Welke beschermde soorten zijn aangetroffen in het Leeuwarder Bos? De laatste twee hoofdstukken sommen het geheel op en geven een beeld voor de toekomst. Hoe goed is elke soortgroep onderzocht en hoeveel valt er nog te winnen? In de bijlagen staan onder andere de soortenlijsten. Hierin zijn zeldzame soorten in het rood neergezet en zeer zeldzame soorten staan in het dikgedrukt rood. Dit berust op de Nederlandse status die www.waarneming.nl hanteert en kan eventueel afwijken door een Friese status. Tevens staan in de bijlage krantenartikelen over de biodiversiteit in het Leeuwarder Bos en een tweetal artikelen die verschenen zijn in 2014 in de Twirre, het natuurtijdschrift van de Fryske Feriening foar Fjildbiology. 5
Soortgroepen In dit eerste hoofdstuk zijn per soortgroep de bevindingen in drie jaar tijd opgesomd. In totaal zijn er minimaal drie nieuwe soorten voor Friesland ontdekt in deze drie jaar. Dit betroffen de witvlekbosrankspanner, bruine tandkever en de kerkzesoog.
Vogels Voor de vogelgegevens van het Leeuwarder Bos kunnen verschillende bronnen worden geraadpleegd. Ten eerste een BMP-telling die in 2012 is uitgevoerd in een klein deel van het bos. Ten tweede zijn er in 2013 en 2014 een aantal tellingen (zomer en winter) samen met Dick Schut uitgevoerd in het kader van de Vogelatlas die uitgebracht wordt door SOVON in 2015/2016. Ook zijn de migrerende vogels geteld op de trektelpost Leeuwarder Bos, gelegen op de grafheuvel. Tenslotte zijn losse waarnemingen heel belangrijk geweest voor de totale lijst. In Nederland zijn 512 vogelsoorten in totaal vastgesteld. In het Leeuwarder Bos zijn 195 vogelsoorten vastgesteld in 2012-2014. In heel Nederland komen 157 (inheemse) broedvogelsoorten voor. In het Leeuwarder Bos waren dat er 51 in de periode 2012-2014. Een leuk feit is dat in de drie jaren tijd gezamenlijk ongeveer 38% van de Nederlandse vogels is vastgesteld in het Leeuwarder Bos, en 32% van de Nederlandse broedvogels. Als we kijken naar de aantallen vogels die er broeden dan zitten die ruwweg tussen de 550 en 650 broedparen. Dit wil zeggen dat er 1100-1300 individuele vogels zichzelf voortplanten in het gebied. Voor broedvogels is een rode lijst opgesteld in 2004. Op deze lijst staan soorten die worden bedreigd in hun voortbestaan in Nederland. In het Leeuwarder Bos staan negen broedvogelsoorten op de rode lijst; de boerenzwaluw, grauwe vliegenvanger, huismus, koekoek, matkop, nachtegaal, ransuil, ringmus en spotvogel. In 2015 zal er een broedvogelinventarisatie (BMP) uitgevoerd gaan worden in het Leeuwarder Bos door Sandra Nap. In bijlage I staat de soortenlijst van de vogels ingedeeld in drie stukken; de broedvogels & standvogels, de wintergasten en de trekvogels. Bij de broedvogels & standvogels staan codes die het aantal broedparen aangeven. Blauwe reiger en visdief zijn niet meegenomen in deze tabel. Het Leeuwarder Bos is wel een belangrijk foerageergebied voor beiden soorten. Verder zal ik enkele soorten nader toelichten uit de lijst van broedvogels. Waterral; betreft één broedgeval bij camping Taniaburg in 2012. IJsvogel; door de strenge winters van 2011/2012 en 2012/2013 is de populatie ijsvogels flink uitgedund in heel Nederland. In het Leeuwarder Bos zijn vooral in het najaar ijsvogels te vinden, en hebben zich door de zachte winter van 2013/2014 in 2014 voor het eerst in het Leeuwarder Bos twee broedparen gevestigd. Boerenzwaluw; deze soort broedt in de schuur van camping Taniaburg. Grauwe vliegenvanger; deze soort neemt in hoge snelheid toe door het ouder worden van het bos (2012: 1 broedpaar, 2013: minimaal 6 broedparen, 2014 >10 broedparen). Havik; al een aantal jaren doet Gerrit Krottje onderzoek naar de haviken in o.a. het Leeuwarder Bos waarbij de jongen ook geringd worden. Hij heeft een rapport hierover geschreven en in 2015 komt er een nieuw rapport hierover uit. Deze zal te zijner tijd op internet te vinden zijn. Aan de noordkant bij de grafheuvel is een vogelhotspot waar veel broedvogels aan te treffen zijn die nergens anders in het Leeuwarder Bos voorkomen. Het gaat hier om koekoek, rietzanger, kleine karekiet, rietgors, bosrietzanger, sprinkhaanrietzanger en blauwborst. In de winter is dit een belangrijke overwinteringplaats voor waterral, dodaars en verschillende soorten eenden. Het Leeuwarder Bos is verder in de winter erg aantrekkelijk voor lijsters. Door de natte ondergrond komen er veel slakken voor, een voedselbron voor onder andere 6
koperwiek, kramsvogel, zanglijster en merel. Door deze natte ondergrond is het bos ook dermate geschikt voor overwinterende houtsnippen die veel aan te treffen zijn. Ook de watersnip en bokje zijn schaarse maar aanwezige overwinteraars. Doordat er een aardig aantal elzen in het bos staan, komen er ’s winters veel zaadeters in het bos voor. Hier valt te denken aan sijs, putter, goudvink en in mindere mate appelvinken. Het Leeuwarder Bos is niet alleen voor tal van broedvogels, standvogels en overwinteraars geschikt. Het is tevens een belangrijke migratieroute voor heel veel vogelsoorten. Het is daarom ook niet voor niets dat hier een vogeltrektelpost is gevestigd, tellingen hiervan zijn terug te vinden op http://trektellen.nl/trektelling.asp?telpost=939. Vogels gebruiken landschapselementen om zich op te oriënteren en gaan lager vliegen boven hun eigen habitat. Ook is het Leeuwarder Bos erg geschikt voor een aantal trekvogelsoorten die het landschap gebruiken om op te vetten en uit te rusten. Het gaat hier om o.a. slobeend, wintertaling, wespendief, witgat, oeverloper, buidelmees, beflijster en grote & kleine barmsijs. Van deze soorten is vooral de beflijster een uitschieter. In de tweede en derde week van april is deze soort in grote aantallen aan te treffen in het bos. In 2014 is er in de Twirre, het semiwetenschappelijke tijdschrift van de Fryske Feriening foar Fjildbiology, een artikel uitgekomen over de resultaten van trektelpost Leeuwarder Bos. Deze is terug te vinden in dit rapport in bijlage XVII. Als laatste in het hoofdstuk over vogels is het goed om te kijken naar opmerkelijke waarnemingen. In bijlage II zijn deze in tabelvorm opgesomd. Hierbij zijn jaarlijkse vogelsoorten niet meegenomen zoals kwartel, purperreiger, visarend, wespendief, rode wouw, smelleken, zilverplevier, rosse grutto, zomertortel, kleine bonte specht, buidelmees, boomleeuwerik, geelgors en ijsgors. Bladkoning en draaihals zijn wel jaarlijks te vinden, maar door hun landelijke zeldzaamheid toch meegenomen in de tabel. In de tabel in bijlage II staan waarnemingen in het zwart, rood en dikgedrukt rood aangegeven. Deze kleur geeft de mate van landelijke zeldzaamheid aan zoals www.waarneming.nl dit hanteert. Soorten in het zwart zijn vrij algemeen, soorten in het rood zijn zeldzaam en soorten in het dikgedrukt rood zijn zeer zeldzaam. Laten we inzoomen op een aantal gevallen, te beginnen met de krekelzanger. Deze oorspronkelijk Oost-Europese broedvogel/trekvogel werd gevonden op 20 mei 2013 aan de oostkant van de volkstuintje bij de Jelsumervaart in het riet door Gerrit Krottje en heeft daar een lange week gezeten. Dit betrof het 74ste geval voor Nederland en daarmee erg zeldzaam te noemen. 26 Augustus 2013 staat in de boeken als een memorabele roofvogeldag. Niet alleen werden er maar liefst negentien wespendieven geteld (Fries record) en een rode wouw en een visarend waargenomen, maar ook een mogelijke adult arendbuizerd gezien op trek. Deze vogel is beschreven en gefotografeerd maar door de grote hoogte waarop de vogel vloog, valt het niet met zekerheid te zeggen. Het zou het negende geval voor Nederland zijn van deze dwaalgast uit Zuid-Europa. Een opvallend jaar werd 2013 in Nederland voor de grote kruisbek. Deze zeer zeldzame dwaalgast in Nederland heeft een invasief karakter en kan in invasiejaren talrijk zijn. Nederland kent de afgelopen twee eeuwen drie invasies waarvan 2013/2014 de boeken in zal gaan als de vierde. Op 18 oktober 2013 was het waarschijnlijk ook raak in het Leeuwarder Bos waar er mogelijk één tijdens een trektelling overvloog. Op zicht zijn ze te herkennen aan een ‘stierennek’ en een grotere snavel (vooral ondersnavel) dan onze gewone kruisbek. Op geluid zijn ze ook te doen, maar niet op het blote gehoor. Hiervoor moet de waarnemer het geluid opnemen en er een sonogram van maken waarna de exacte soort/type kruisbek af te lezen valt. De opname lijkt grote kruisbek aan te geven, maar is niet duidelijk genoeg om
7
andere type kruisbekken uit te sluiten. De grote kruisbek komt oorspronkelijk uit NoordEuropa. De laatste zeer zeldzame soort uit 2013 is de Siberische tjiftjaf. Deze broedvogel van de taiga ten oosten van Oeral schijnt de laatste jaren steeds vaker op te worden gemerkt in Nederland en daardoor wellicht algemener in Nederland dan waar we tot nu toe vanuit gingen. De determinatie is zo eenvoudig niet. Een combinatie van roep en verenkleed moet bekeken worden om onze eigen tjiftjaf uit te sluiten die ook wel eens overwintert in Nederland. Op 18 december 2013 zat er een tjiftjaf te roepen zoals een Siberische tjiftjaf (kuikentjes-roep) bij camping Taniaburg. Hierna is er gezocht naar de vogel en werd er een tjiftjaf gevonden die zichzelf niet goed genoeg liet zien voor een zekere determinatie. In 2014 werden er nog twee zeer zeldzame vogelsoorten waargenomen in het Leeuwarder Bos. De eerste soort is de Siberische boompieper die op 15 oktober twee maal roepend in het eerste licht over de telpost vloog. Dit geluid is opgenomen en geanalyseerd, kleedkenmerken zijn in het veld niet gezien. De uitkomst van de analyse sloot de boompieper uit, waardoor het met zekerheid een Siberische boompieper moest zijn. De Siberische boompieper komt voor in Zuid-, Centraal- en Oost-Azië. Dit geval is ingediend bij de CDNA (Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna) en bij acceptatie betreft het de 66ste voor Nederland. De tweede zeer zeldzame soort die nader toegelicht wordt is de oostelijke grauwe gans. Deze ondersoort van de grauwe gans komt uit Noordoost-Eurazië. In het verleden zijn oostelijke grauwe ganzen in Nederland en België ook uitgezet waardoor het moeilijk is wat over de oorsprong van deze soort in Nederland te zeggen als je er één in het veld ziet. Op 27 oktober kwamen twee exemplaren over de grafheuvel vliegen samen met één gewone grauwe gans en vijf brandganzen. De vogels vielen op door hun forsere snavel die duidelijke roze was tegenover de oranje kleur van onze gewone grauwe gans.
Zoogdieren De groep zoogdieren is een vrij kleine groep in Nederland. Met ongeveer vijftig soorten in Nederland ben je snel klaar. In het Leeuwarder Bos zijn negentien soorten zoogdieren aangetroffen (zie bijlage III), waarvan veel incidenteel gevonden is. Naar vleermuizen en muizen is wel gestandaardiseerd gezocht. Vleermuizen zijn met een batdetector onderzocht waarbij er in totaal negen bezoekrondes afgelegd zijn door verschillende personen/instanties. In tabel 1 staan de resultaten hiervan weergegeven. Tabel 1. Data vleermuizen Leeuwarder Bos 2012-2014
Datum
Wat
18/04/2012 Vleermuizen 03/05/2012 Vleermuizen 09/05/2012 Vleermuizen 04/06/2013 Vleermuizen 15/06/2013 Vleermuizen 07/07/2013 Vleermuizen 16/07/2013 Vleermuizen 24/05/2014 Vleermuizen 10/06/2014 Vleermuizen
Wie
Resultaat
Gewone Dwergvleermuis 5, Ruige Dwergvleermuis 1, Watervleermuis 2 Gewone Dwergvleermuis 1, Ruige Dwergvleermuis 1, Teddy Dolstra Watervleermuis 1, Laatvlieger 1 Gewone Dwergvleermuis 1, Ruige Dwergvleermuis 2, John Melis Watervleermuis 2, Laatvlieger 2, Rosse Vleermuis 1 Gewone Dwergvleermuis 3, Ruige Dwergvleermuis 2, Loes Kuiper Watervleermuis 1 Gewone Dwergvleermuis 1, Ruige Dwergvleermuis 1, Teddy Dolstra Watervleermuis 1 Bosgroep Noord-Oost Gewone Dwergvleermuis 6, Laatvlieger 1, Rosse Nederland Vleermuis 1 Bosgroep Noord-Oost Gewone Dwergvleermuis 8, Ruige Dwergvleermuis 1, Nederland Laatvlieger 1, Meervleermuis 1 Teddy Dolstra Gewone Dwergvleermuis 2, Watervleermuis 1 Gewone Dwergvleermuis 9, Ruige Dwergvleermuis 1, Reinier Meijer Watervleermuis 2, onzekere Tweekleurige Vleermuis 1 Martijn van der Ende
8
De Bosgroep Noord-Oost Nederland heeft op 7 en 16 juli in 2013 de Vierhuisterweg onderzocht op het voorkomen van vleermuizen in verband met de komende kapwerkzaamheden. In 2014 zouden namelijk de grauwe abelen langs deze weg weggehaald worden en vervangen worden door een bomensoort die minder gevaarlijk is voor recreanten, gezien de bomen gevoelig waren voor stormschade. Aan het einde van 2014 zijn deze bomen ook daadwerkelijk weggehaald. In het door de Bosgroep uitgebrachte rapport werd onder andere geconcludeerd dat er geen aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid van verblijfplaatsen van vleermuizen in de grauwe abelen. Deze conclusie werd gedeeld door meerdere personen. Reinier Meijer gaf aan dat de aangetroffen soorten in het Leeuwarder Bos in principe overal te vinden zijn in NoordNederland en doordat het Leeuwarder Bos erg jong is, wordt dit gebied voornamelijk gebruikt als jachtgebied. Uit de metingen uit het bos blijkt het ook, de vleermuizen worden ruim na zonsondergang opgemerkt. Dit is een teken dat de vleermuizen van elders weg komen, het Leeuwarder Bos is functioneel te jong voor verblijfplaatsen in bomen. Al kan ruige dwergvleermuis wel voorkomen in een gespleten of afgescheurde boom, aldus Reinier. Op 1 september 2014 werden in de vroege schemering minimaal drie foeragerende gewone dwergvleermuizen gezien boven het Rengerspad tussen de wilgen ten noorden van Camping Taniaburg. Deze vleermuizen zijn op naam gebracht met een batdetector. De vleermuizen moeten uit de buurt gekomen zijn, mogelijk dat ze van camping Taniaburg zelf komen al hebben de campingeigenaren tot nu toe geen vleermuizen in hun boerderij opgemerkt. Via lifetraps is geprobeerd om muizensoorten vast te stellen. Tot nu toe heeft dit geresulteerd in de vangst van maar één soort, de bosmuis. In onderstaande tabel zijn de data weergegeven. Andere muizensoorten zijn veelal vastgesteld door middel van vondsten van dode muizen langs de paden. Waarschijnlijk waren dit veelal prooien van (verwilderde) huiskatten. Tabel 2. Data muizen Leeuwarder Bos 2012 & 2013
Datum
Wat
Wie
Resultaat
24/06/2012 19/04/2013 17/05/2013 15/06/2013
Muizen Muizen Muizen Muizen
Teddy Dolstra Róbin Zaat Róbin Zaat Róbin Zaat
Bosmuis 2 Bosmuis 3 Bosmuis 6 Bosmuis 1
2014 was een recordjaar voor muizen in Nederland. In het Leeuwarder Bos waren ook opvallend veel muizen te vinden wat leidde tot het makkelijker vaststellen van muizensoorten. Toch zouden er nog vier muizensoorten relatief makkelijk vastgesteld kunnen worden in het Leeuwarder Bos. Het gaat hier dan om de huisspitsmuis, rosse woelmuis, huismuis en dwergmuis. Hendrik Koster is in de winter van 2014 bezig geweest met onderzoek door middel van een infrarood camera. Deze camera stond opgesteld op dezelfde locatie in een perceel in het duurzame bos. Deze cameraval heeft in de periode van 1 november t/m 31 december elke beweging voor de camera opgenomen. In deze periode zijn in totaal 142 filmpjes gemaakt van 84 individuele dieren. Tien verschillende diersoorten zijn opgenomen op video, waarvan twee soorten zoogdieren en acht vogelsoorten. Tussen 15 november en 9 december zijn er eendagskuikens neergelegd om dieren te lokken. Er lijkt meteen een effect te zijn op de buizerd die vaker komt kijken. Op 2 december begon een koude periode met nachtvorst en overdag temperaturen tegen het vriespunt. De hoge aantallen muizen lijken vanaf dat moment verleden tijd te zijn, terwijl ze zich vervolgens vanaf 11 december weer lieten zien.
9
Wat de grotere zoogdieren betreft, is er sinds 2012 geen bewoonde vossenburcht meer bekend uit het Leeuwarder Bos na het drama met de afgesneden vossenkop en andere lichaamsdelen. Wellicht dat dit nuttige roofdier zich in de toekomst weer vestigt in het bos. In 2011 zijn volgens het boek ‘De Vierhuisterweg en de komst van het Leeuwarder Bos’, geschreven door Pytsje Sol, 24 reeën geteld in en om het Leeuwarder Bos door Wouter Kalverboer. In het najaar van 2014 is uit een de reeëntelling gebleken mede uitgevoerd door Wouter Kalverboer dat er 53 reeën rondlopen in en om het bos. De populatie reeën in het Leeuwarder Bos is groeiende. Dit heeft invloed op de bosontwikkeling en de volkstuinen die gelegen zijn in het bos zelf. Tenslotte is er nog geen hermelijn aangetroffen in het bos, die er ongetwijfeld wel voor zou komen.
Reptielen & Amfibieën In Nederland komen in totaal zeven soorten reptielen en zestien soorten amfibieën voor. In het Leeuwarder Bos daarentegen komt geen enkele soort reptiel voor behalve ontsnapte roodwangschildpadden en geelbuikschildpadden. Als we kijken naar amfibieën vinden we vier soorten en één hybride in het Leeuwarder Bos. De soorten staan weergegeven in bijlage IV en de hybride betreft de bastaardkikker. In 2012 en 2013 is er ook tijdens de trektijd van de amfibieën gericht geteld vanaf de Vierhuisterweg tot en met de asfaltweg langs camping Taniaburg naar heemtuin Kalkvaart. In figuur 2 is deze route in het rood aangegeven. Het tellen is gedaan om een beter beeld te krijgen van de verspreiding en het voorkomen van deze soortgroep. In tabel 3 is aangegeven op welke dagen gelopen is met welk resultaat. De hotspot die gevonden is, is gelegen bij camping Taniaburg op de asfaltweg aan de noordzijde. Veel amfibieën (met name kleine watersalamander) planten zich voort in de wateren daaromheen. Een gunstige ontwikkeling na de storm is de toename van wortelkluiten, vooral het ontstaan van plassen onder deze kluiten zijn belangrijk. Amfibieën gebruiken deze plassen om zich in voort te planten. In een perceel centraal in het bos heeft de gemeente tevens een poel aangelegd wat waarschijnlijk ook positief zal uitvallen voor de amfibieën.
Figuur 2. Amfibieëntraject gelopen in het Leeuwarder Bos in 2012 & 2013
10
Tabel 3. Data amfibieëntrek Leeuwarder Bos 2012 & 2013
Datum
Soorten
22/03/2012 24/03/2012 25/03/2012 10/04/2013
Kleine Watersalamander 11 Gewone Pad 2, Kleine Watersalamander 4 Gewone Pad 1 Gewone Pad 1, Kleine Watersalamander 15
In 2014 is er gedetailleerd onderzoek gedaan in het westelijk deel van het Leeuwarder Bos naar het voorkomen en vooral ook de voortplanting van amfibieën door Tariq Stark, Carlijn Laurijssens en Koen van Lieshout. Deze gegevens zijn nog niet gepubliceerd en hier zal waarschijnlijk later nog meer over naar buiten komen. Tevens is er in datzelfde jaar door Dymfy Rademakers in het najaar gekeken naar het voorkomen van amfibieën door het gehele bos. Haar bevindingen zijn opgeschreven in een rapport en wordt begin 2015 als intern document uitgebracht in het Natuurmuseum Fryslân. Een belangrijke bevinding die zij deed, is dat de meeste groene kikkers werden aangetroffen in de sloten in het niet-begraasde gedeelte van het bos nabij de grafheuvel, in sloten waar veel inval is van zonlicht.
Dagvlinders In Nederland komen 53 soorten dagvlinders voor. Hiervan zijn 23 ook aangetroffen in het Leeuwarder Bos in 2012-2014. Deze waarnemingen berusten allemaal op incidentele waarnemingen van voornamelijk volwassen vlinders. In bijlage V staat de soortenlijst weergegeven. De zomer van 2013 was erg bijzonder droog en warm waardoor er veel dagvlinders voorkwamen. Ook werden er zwervende/trekkende dagvlindersoorten opgemerkt in het bos. Op 7 augustus 2013 zag Erwin Walstra een keizersmantel, een zeer zeldzame soort die als standvlinder in ons land verdwenen is. Ook de oranje luzernevlinder, eveneens een zwervende/trekkende dagvlinder, werd dat jaar opgemerkt. Meerdere exemplaren van deze soort werden verspreid door het bos gezien op de grazige gedeelten. Een opvallende verschijning in 2014 is het koevinkje. Deze soort komt voor op voornamelijk de zand- en veengronden in het oosten en zuiden van Nederland en is in Friesland uit de oostelijke helft voornamelijk bekend. Toch werd er op 9 juli een vers exemplaar gevonden aan de rand van een door de storm getroffen populierenperceel. Deze soort houdt van ruige graslanden en kruidenvegetaties langs bosranden, wat hier zojuist ontstaan was. De soort komt wel vrij dicht bij Leeuwarden voor omdat de grens met meerdere grondsoorten nabij ligt. De soort is onder andere aangetroffen in Gytsjerk en het Groote Wielen-gebied en breidt zich ook gestaag uit in Nederland. Voor dagvlinders is een hotspot te vinden in het Leeuwarder Bos. Deze hotspot ligt aan de westkant van het bos net boven de Vierhuisterweg waar in 2011 door de Prins Constantijnschool in het kader van de Nationale Boomfeestdag bomen zijn geplant. Er valt veel zonlicht op deze plek en de warmte blijft hangen doordat het perceel omgeven is door hogere bomen. De begroeiing die in de zomerperiode daar groeit, biedt veel voedsel en voortplantingsmogelijkheden voor vlinders (o.a. koninginnekruid en late guldenroede). De verwachting is dat de komende jaren dit perceel minder interessant wordt doordat de verruiging van het perceel inzet en de bomen hoger worden. Het bos zal in zijn totaliteit wel interessanter gaan worden voor dagvlinders door het toenemen van open plekken in het bos door de storm en de werkzaamheden.
Nachtvlinders In Nederland leven een ruime 2400 soorten nachtvlinders, verdeeld over ongeveer 900 soorten macro’s en 1500 soorten micro’s. In het Leeuwarder Bos zijn 375 soorten nachtvlinders 11
gevonden verdeelt over 228 soorten macro’s en 147 soorten micro’s. Deze nachtvlinders zijn systematisch bijgehouden in de afgelopen drie jaar door middel van een UV-lichtopstelling die voornamelijk op warme zwoele zomeravonden gebruikt is bij camping Taniaburg. Deze methode lokt vele insecten aan, maar vooral nachtvlinders die vervolgens gevangen, geteld en gedetermineerd werden. Ook werd er naast deze lichtopstelling gebruikt gemaakt van een andere methode, het besmeren van bomen met een alcohol/stroop mengsel. Deze zoetigheid bootst nectar na wat het voedsel voor veel soorten nachtvlinders is. In totaal is er 34 keer vanaf camping Taniaburg de lamp aangezet in de afgelopen drie jaar. Daarnaast is er ook vier keer vanaf een andere locatie met licht gevlinderd. Tenslotte is er ook nog negen keer gesmeerd. Drie keer in het voorjaar en daarnaast nog zes keer verspreid over het najaar. Bij deze methodes zijn de macronachtvlinders goed bijgehouden qua aantallen en de microvlinders incidenteel bijgehouden. In 2012 zijn er 2091 individuele macronachtvlinders gevangen verdeeld over 173 soorten met beide manieren, in 2013 zijn er 1905 macronachtvlinders gevangen verdeeld over 143 soorten en in 2014 zijn er 2142 macronachtvlinders gevangen verdeeld over 171 soorten. In 2013 is een kort artikel geschreven over de nachtvlindervangsten van 2013. Dit is in de Flinterwille geplaatst, het blad van de Vlinderwerkgroep Fryslân. In 2014 is er een uitgebreid artikel verschenen in de Twirre dat bijgeleverd is in dit rapport in bijlage XVII. Daaruit volgde onder andere aandacht vanuit de Vlinderstichting, Omrop Fryslân en het Friesch Dagblad. Op de website www.natuurbericht.nl kwam een bericht hierover uit dat de Vlinderstichting publiceerde. In de jaren 2012-2014 is er hulp geweest van Willem Bosma, Iris Brouwer, Folkert Jan Hoogstra, Henk Hunneman, Maarten Immerzeel, Arno Niehof, Robert Pater, Jim Postma, Siep en Jannie Sinnema, George Sinnema, Theo van Veenendaal en Merel Zweemer. Camping Taniaburg heeft het nachtvlinderen met licht mogelijk gemaakt door het beschikbaar stellen van stroom. Op 30 juni 2012 heeft er een foto van het nachtvlinderen in het Leeuwarder Bos in de Leeuwarder Courant gestaan, zie bijlage XVI. Het krantenartikel laat zien hoe samen met Henk Hunneman de nachtvlinders gevangen en geteld werden. De foto in dit krantenartikel geeft weer wat de methodiek van het nachtvlinderen in het Leeuwarder Bos is. In tabel 4 zijn de resultaten van 2012-2014 neergezet en in bijlage VI is de complete soortenlijst van de nachtvlinders terug te vinden. Tabel 4. Resultaten nachtvlinderen qua macronachtvlinders op licht en op smeer in het Leeuwarder Bos in 2012-2014 *¹= Soortenweekend vond plaats, op twee locaties genachtvlinderd. Op de camping en ongeveer 150 meter westelijker dan de camping *²= Niet op de camping, maar 150 meter westelijker dan camping gestaan *³= Niet op de camping, maar vanaf de grafheuvel ten noorden van het bos gestaan 4 * = Niet op de camping, maar 50 meter westelijker dan het huis aan de Vierhuisterweg nummer 76 gestaan
2012 Dag 21/03/2012 23/03/2012 24/03/2012 25/03/2012 09/05/2012 18/05/2012 20/05/2012
Methode Licht Smeer Smeer Smeer Licht Licht Licht
2013
#Soorten
#Individuen 1 3 6 4 6 7 8
3 4 16 9 8 14 23
21/05/2012 Licht 23/05/2012 Licht
9 14
23 41
24/05/2012 Licht 30/05/2012 Licht
9 24
Dag 16/06/2013 18/06/2013 05/07/2013 12/07/2013 21/07/2013 22/07/2013 16/08/2013
Methode Licht Licht Licht Licht Licht Smeer Licht Licht + 30/08/2013 Smeer
28 142 Dag
#Soorten #Individuen 30 153 39 202 36 115 67 311 39 133 23 259 58 450 40 143
282 1905
2014 Methode
#Soorten #Individuen
12
07/06/2012 Licht Licht 1 23/06/2012 (2x)* 28/06/2012 Licht 2 29/06/2012 Licht* 07/07/2012 Licht 23/07/2012 Licht 24/07/2012 Licht 27/07/2012 Licht
32
124 20/04/2014 Licht
51 42 62 36 42 43 49
102 269 97 230 175 128
28/07/2012 Licht Licht + 3 04/08/2012 Smeer* 13/08/2012 Licht 14/08/2012 Licht
53
2
Licht* Licht Licht Licht Licht Licht Smeer Licht + 4 172 09/08/2014 Smeer*
44 43 48
07/06/2014 28/06/2014 04/07/2014 14/07/2014 28/07/2014 01/08/2014 07/08/2014
113 28/08/2014 Licht 190 20/09/2014 Licht 180 28/09/2014 Smeer Licht + 2091 18/10/2014 Smeer
173
12
20
58 47 68 44 51 59 25
307 170 344 164 287 446 69
29
57
43 18 4
133 49 16
8 171
80 2142
Doordat er relatief veel nachtvlindervangsten verspreid door het jaar gedaan zijn valt te zien wanneer de tijd is dat de meeste soorten nachtvlinders en de meeste exemplaren daarvan in het Leeuwarder Bos rondvliegen. Het aantal soorten en exemplaren nachtvlinders door de tijd heen per vangnacht op locatie X182.097;X581.464 is weergegeven in figuur 3. 80 70 60 50 40 30 20
10-Dec
17-Dec
24-Dec
31-Dec
10-Dec
17-Dec
24-Dec
31-Dec
26-Nov
03-Dec
26-Nov
03-Dec
12-Nov
19-Nov
12-Nov
19-Nov
29-Oct
05-Nov
29-Oct
15-Oct
22-Oct
15-Oct
22-Oct
05-Nov
01-Oct
08-Oct 08-Oct
24-Sep 24-Sep
01-Oct
10-Sep
17-Sep
10-Sep
17-Sep
27-Aug
03-Sep
27-Aug
03-Sep
13-Aug
20-Aug
13-Aug
20-Aug
30-Jul
06-Aug
30-Jul
06-Aug
16-Jul
23-Jul
16-Jul
23-Jul
02-Jul
09-Jul
02-Jul
09-Jul
18-Jun
25-Jun 25-Jun
04-Jun
28-May
14-May
21-May
30-Apr
07-May
16-Apr
23-Apr
02-Apr
09-Apr
19-Mar
26-Mar
05-Mar
12-Mar
26-Feb
12-Feb
19-Feb
29-Jan
05-Feb
15-Jan
22-Jan
01-Jan
08-Jan
0
11-Jun
10
500 450 400 350 300 250 200 150 100
18-Jun
11-Jun
28-May
14-May
21-May
30-Apr
07-May
16-Apr
23-Apr
02-Apr
09-Apr
19-Mar
26-Mar
12-Mar
05-Mar
26-Feb
12-Feb
19-Feb
29-Jan
05-Feb
15-Jan
22-Jan
01-Jan
08-Jan
0
04-Jun
50
Figuur 3. Aantal soorten nachtvlinders (bovenaan) en aantal individuele nachtvlinders (onderaan) per nachtvlindernacht op licht in het Leeuwarder Bos bij X182.097;Y581.464 in periode 2012-2014
Iedere soort nachtvlinder is verbonden aan zijn eigen waardplant. Sommige soorten hebben meerdere waardplanten en zijn daarom niet zo kritisch. Andere soorten zijn juist afhankelijk van slechts één plantensoort. Het is daarom te stellen dat de beplanting één van de belangrijkste factoren is die bepaalt welke nachtvlindersoorten in het gebied voorkomen. Heel vaak zijn nachtvlindersoorten naar hun waardplant genoemd. In 2012 is er één nieuwe soort voor Friesland gevonden in het Leeuwarder Bos. Het gaat hier om de witvlekbosrankspanner. 13
De witvlekbosrankspanner heeft bosrank als waardplant. Bosrank komt veel voor in de heemtuin en blijft daar als vaste plant staan. Alle soorten flora en fauna zijn gebaat bij zo min mogelijk intensief ingrijpen in het landschap. Hierdoor heeft de witvlekbosrankspanner zich kunnen vestigen. Deze soort neemt hard toe in Nederland en komt vooral veel voor in ZuidLimburg en sinds 2012 ook in Friesland. Naast de nachtvlinders die gevonden zijn op smeer en op licht, zijn er ook nachtvlinders incidenteel gevonden. Dit ging voornamelijk om soorten die amper tot niet op licht komen zoals vele micro-soorten. Ook zijn er micro-soorten gevonden door middel van het vinden van mijnen. Meerdere soorten micro’s, maar ook kever- en vliegensoorten, leggen hun eitjes in een blad van een bepaalde waardplant. Deze eitjes komen uit en de larven eten een ruimte rond door het blad van de plant. Wanneer ze uiteindelijk genoeg gegeten hebben en de tijd rijp is, komen ze uit als imago (volwassen exemplaar). Via de site www.bladmineerders.nl kan op een eenvoudige manier opgezocht worden, via de waardplant, welke mijn bij welk insect hoort. In de Leeuwarder Courant van 25 november 2014 stond een twee pagina’s groot artikel over bladmineerders in het Leeuwarder Bos, zie bijlage XVI. De verklaring voor de soortenrijkdom van nachtvlinders in een gebied kan snel gevonden worden in de lijst van voorkomende plantensoorten. Maar er kan ook gerekend worden met de cijfers van de vangsten zelf zolang de methode maar goed afgebakend en dus gestandaardiseerd is. Hiervoor zijn er onder andere twee hulpmiddelen in de vorm van wiskundige formules die ik hieronder zal toelichten. Beiden formules rekenen de biodiversiteit uit door de gevonden soorten en de intensiteit van het vangen mee te nemen als factoren. Chao
De Chao is een formule die uitrekent hoeveel biodiversiteit er in totaal aanwezig is aan de hand van verkregen gegevens. In dit geval gaat het om nachtvlinders in het Leeuwarder Bos in 2012-2014 en rekenen we met alle nachtvlindergegevens in totaal. Dit houdt in dat de macro en microvlinders gezamenlijk meetellen en niet alleen de smeer en lichtvangsten meedoen maar ook de losse waarnemingen. In deze formule rekenen we met het totaal aantal gevonden soorten (Sobs), het aantal gevonden soorten waarvan maar één individu gevangen is (F1, ook wel singletons genoemd) en de soorten waarvan maar twee individuen van gevangen zijn (F2, ook wel doubletons genoemd). Des te meer singletons en doubletons in verhouding met de aangetroffen soorten, des te meer kans er is dat er nog veel soorten gevonden moeten worden. Als we deze getallen overnemen in de formule (Sobs= 375, F1= 96, F2=45) dan komt hier 477 soorten uit. Dit wil zeggen dat er in het bos 477 soorten nachtvlinders theoretisch voor moeten komen. Dit gaat vermoedelijk niet geheel op, omdat de micro’s vrij slecht onderzocht zijn en daar vaker grotere aantallen van waargenomen zijn in één keer. Deze uitkomst geeft wel de beste schatting van de diversiteit aan nachtvlinders in het bos.
14
Shannon biodiversiteitsindex
Een andere formule om de biodiversiteit uit te rekenen, is de Shannon biodiversiteitsindex. Deze bovenstaande formule neemt ook soortenrijkdom en het voorkomen van elke soort mee net als de Chao. Het verschil hiermee is dat het niet rekent met ‘singletons’ en ‘doubletons’ maar het totaal aantal individuen van een soort als proportie van het geheel als uitgangspunt neemt. Van elke soort opnieuw wordt de ‘pi ln pi‘ uitgerekend, kortom de som wordt hiervan genomen (Σ). Pi staat voor de proportie van het aantal individuen. Als er bijvoorbeeld van één soort 32 individuen gevonden worden en er 2051 individuen in totaal verspreid over alle soorten gevonden zijn dan is Pi; 32/2051. ln is een wiskundige functie die staat voor de natuurlijke logaritme. De totale rekensom is te groot om in dit rapport weer te geven. De uitkomst geeft geen absoluut getal voor het aantal soorten bijvoorbeeld aan die gevonden kunnen worden maar geeft enkel een indicatie van de diversiteit van de soorten. In het geval van de nachtvlinders (micro- en macrovlinders inclusief alle losse waarnemingen) in de jaren 2012-2014 komt de Shannon biodiversiteitsindex uit op 1,77 op een schaal van 1 tot 4. Dit getal is vrij hoog en geeft aan dat er in verhouding veel soorten in het Leeuwarder Bos zitten die nog niet gevonden zijn.
Vanuit dit getal kan de gelijkmatigheid van de soorten berekend worden. Hier komt een waarde uit tussen de 0 en de 1 waarbij 1 staat voor een compleet gelijk verdeelde soortenaanbod. De H staat voor de uitkomst van de Shannon biodiversiteitsindex en de ln S staat voor de natuurlijke logaritme van het totaal aantal gevonden soorten (ln 375). De uitkomst hiervan is 0,71 wat aangeeft dat de aantallen vrij gelijkmatig over de nachtvlindersoorten verdeeld zijn. De getallen van de Shannon index en de gelijkmatigheid van de data zijn op zichzelf niet zo erg belangrijk en zeggen niet zoveel. Deze getallen worden vooral gebruikt om verschillen in biodiversiteit tussen verschillende data/gebieden aan te geven. Voor de toekomst en het vergelijken met gegevens vanuit andere gebieden kan deze data erg waardevol zijn. Gerrit Tuinstra en Tymo Muus hebben beiden naar de lijst gekeken en feedback gegeven op het geheel. Ze hebben hierbij meegeholpen aan de interpretatie van de data en hun waarde en positie in het gehele ecosysteem. Te beginnen bij enkele bijzondere macronachtvlindersoorten die zijn vastgesteld: Slawortelboorder; een soort van de polders en leeft als larve in jonge worteldelen van populier. Lindeknotsvlinder; soort van vochtige zandgronden en heeft eik en berk als waardplant. Esdoorndwergspanner;, soort die profiteert van de aanplant van spaanse aak. Moeraswalstrospanner; soort van wel erg natte gebieden en schrale oevers die niet droog komen te staan. Sporkehoutspanner; profiteert van de aanwezigheid van (warme) sporkehoutstruwelen. Wilgentandvlinder; soort die kieskeurig is op breedbladige wilgen die regelmatig gesnoeid worden. De bomen moeten warm staan, liefst bosranden. Eikenprocessierups; sterk uitbreidende soort en niet kieskeurig. Er moet rekening gehouden worden met een vestiging in de toekomst van de soort met rupsen in het bos. Variabele W-uil; soort van de meer vochtige weidegebieden en polders. 15
Dwerghuismoeder; soort van schrale en droge graslanden. Bastaardsatijnvlinder; opmerkelijke soort, wordt niet veel inlands gevonden Klein muisbeertje; een soort die meer is van de wat oudere bossen. Indicatie voor ouder worden van het bos? Wilgenhermelijnvlinder; zeldzame soort van vochtige gebieden met wilg. Helmkruidvlinder; opmerkelijke vestiging van deze zeldzame soort op knopig helmkruid gevonden door Dirk Zuidema in de heemtuin Kalkvaart. Daarnaast hebben ze beiden feedback gegeven op bijzondere micronachtvlindersoorten die zijn vastgesteld: Gewone dennenlotboorder; soort van naaldhout (Pinus), staan enkele erg kleine naaldbomen op camping Taniaburg. Duponcheliamot; soort uit kassen. Wellicht van de volkstuinen? Gewoon kroeskopje; soort van rottend hout. Verwachting is dat deze soort zich sterk uitbreidt in het bos. Rietstreepmot; lang geen gewone soort van lis en liesgras. Klokbladroller; bijzondere soort voor het bos. Komt voor op vooral tormentilachtigen. Gegolfde lichtmot; bijzondere soort voor het bos. Donkere coronamot; bijzondere soort voor het bos. Ook is het effect van het vrij dicht bij de stad zitten lichtelijk merkbaar aan de hand van de vangst; splinterstrepen, een witband-silene-uil en tweekleurige lichtmotten. Gerrit Tuinstra heeft tenslotte een lijst doorgeven van macronachtvlinders waarvan hij verwacht dat deze voorkomen of zich in de nabije toekomst gaan vestigen in het Leeuwarder Bos. Deze lijst heeft hij op gevoel gemaakt. Op deze lijst staan sierlijke zakdrager, gewone zakdrager, populierenwespvlinder, elzenwespvlinder, wilgenwespvlinder, bessenglasvlinder, zwarte herfstspinner, lindepijlstaart, windepijlstaart, voorjaarsboomspanner, bonte bessenvlinder, porseleinvlinder, aangebrande spanner, tweevlekspanner, witte schaduwspanner, vroege spanner, kleine voorjaarsspanner, najaarsspanner, grote wintervlinder, grote spikkelspanner, witvlekspikkelspanner, gepluimde spanner, seringenvlinder, herculesje, klaverblaadje, zomervlinder, geel spannertje, groenbandspanner, kajatehoutspanner, novemberspanner, gegolfde spanner, lichte blokspanner, kleine blokspanner, zuidelijke bandspanner, roomkleurige stipspanner, bruine wapendrager, berkenbrandvlerkvlinder, witvlakvlinder, donsvlinder, rondvleugelbeertje, naaldboombeertje, mendicabeer, sint-jacobsvlinder, hopsnuituil, moeras-micro-uil, vroeg visstaartje, licht visstaartje, brandnetelkapje, drietand, goudhaaruil, zuringuil, oranje o-vlinder, smalvleugelrietboorder, randvlekuil, goudgele boorder, geelbruine vlekuil, populierenuil, gewone gouduil, populierengouduil, bruine essenuil, kleine voorjaarsuil, gevlamde rietuil, blauwvleugeluil, grote worteluil en dubbelpijl-uil. Naast deze 65 soorten zijn er nog 29 soorten waarvan hij mogelijk acht dat deze aangetroffen kunnen worden in het Leeuwarder Bos maar waar nog meer een vraagteken bij staat. Deze soorten zijn slakrups, sint-jansvlinder, bleke eenstaart, witte eenstaart, lente-orvlinder, perentak, berkenspikkelspanner, halvemaanvlinder, zwarte-w-uil, klaverspanner, melkwitte zomervlinder, papegaaitje, naaldboomspanner, zwartvlekdwergspanner, valeriaandwergspanner, brummelspanner, bosbandspanner, berkenoogspanner, donkere wapendrager, streepkokerbeertje, paddenstoeluil, zilverstreep, hazelaaruil, gevlekte groenuil, elzenuil, russenuil, bosgrasuil, maanuiltje en moeras-w-uil.
16
Libellen In Nederland komen 71 soorten libellen voor en 21 daarvan zijn vastgesteld in het Leeuwarder Bos in 2012-2014. Deze 21 soorten zijn te vinden in het soortenoverzicht in bijlage VII. Deze soortenlijst berust op incidentele waarnemingen doorgegeven via www.waarneming.nl. Een bijzondere soort die daartussen zit is de weidebeekjuffer. Deze soort komt voornamelijk in het oosten van Nederland voor langs stromend water. In het Leeuwarder Bos zijn twee exemplaren in 2012 gevonden bij de Jelsumervaart bestaande uit een mannetje en een vrouwtje. Zeer waarschijnlijk zullen dit zwervende exemplaren zijn geweest, maar het is niet geheel uitgesloten dat zich een heel kleine populatie handhaaft, want de locatie waar beide exemplaren gevonden zijn, voldoet aan de biotoopeisen van de soort. In figuur 4 is te zien waar de weidebeekjuffer vanaf 1900 allemaal gevonden en doorgegeven is via www.waarneming.nl. Op de kaart is ook een verschil in intensiteit van de kleur rood in de atlasblokken te zien.
Figuur 4. Verspreidingskaart weidebeekjuffer in Nederland vanaf 1900 gegenereerd door www.waarneming.nl. Het atlasblok van het Leeuwarder Bos is in het blauw gemarkeerd. Hoe donkerder rood het atlasblok is ingetekend, hoe meer exemplaren vande weidebeekjuffer zijn ingevoerd
Een andere bijzondere soort die gevonden is in het Leeuwarder Bos is de zwarte heidelibel in 2013. Deze soort komt vooral voor bij vennen en hoogveen. Ondanks dat dit habitat niet in het Leeuwarder Bos voorkomt, werd een groep van vijftien stuks gevonden door Erwin Walstra op 8 augustus. Een erg grote groep voor zwervende exemplaren, wellicht bevond zich een populatie van deze soort in het bos. De zwarte heidelibel komt overigens ook regelmatig voor ten oosten van Leeuwarden in onder andere Gytsjerk. Voor libellen is er een hotspot te vinden in het Leeuwarder Bos. Deze hotspot bevindt zich net als die van dagvlinders aan de 17
westkant van het bos net boven de Vierhuisterweg waar in 2011 door de Prins Constantijnschool in het kader van de Nationale Boomfeestdag bomen zijn geplant. Voor libellen is dit een geschikte plaats door de aanwezige beschutting die hen warmte geeft en het voorkomen van erg veel prooien, voornamelijk andere vliegende insecten. De verwachting is dat de komende jaren dit perceel minder interessant wordt en de nieuwe open plekken in het bos door de storm en de werkzaamheden in waarde gaan toenemen voor libellen.
Vissen In het Leeuwarder Bos zijn in 2012-2014 vijftien soorten inheemse zoetwatervissen vastgesteld van de 48 soorten inheemse zoetwatervissen die in Nederland voorkomen. De vijftien soorten zijn te vinden in het soortenoverzicht in bijlage VIII. Deze waarnemingen berusten vooral op het vangen van vissen met een schepnet. Deze methode is twaalf keer uitgevoerd in drie jaar tijd op verschillende plekken in het gebied. In tabel 5 is de data hiervan weergegeven. Tabel 5. Data vissen met schepnet Leeuwarder Bos 2012-2014
Datum
Wie
23/03/2012 Jeroen Breidenbach 30/03/2012 Jeroen Breidenbach 02/05/2012 Teddy Dolstra 24/06/2012 Teddy Dolstra 21/10/2012
Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper
05/06/2013 Jarno Beijk
16/06/2013 Teddy Dolstra 04/09/2013 08/09/2013 15/11/2013 18/12/2013 05/02/2014 13/04/2014
Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper
25/05/2014 Teddy Dolstra Jeroen Breidenbach, Carlijn Laurijssens, 29/06/2014 Jeff Peereboom en Merel Zweemer Dirk Dijkshoorn en 31/12/2014 Loes Kuiper
Resultaat Blankvoorn, Kleine Modderkruiper Baars, Tiendoornige Stekelbaars Blankvoorn, Brasem Kleine Modderkruiper, Driedoornige Stekelbaars, Brasem, Riviergrondel, Tiendoornige Stekelbaars, Snoek, Kolblei, Blankvoorn, Ruisvoorn, Vetje, Zeelt Tiendoornige Stekelbaars, Riviergrondel, Blankvoorn, Zeelt, Bittervoorn Kleine Modderkruiper, Driedoornige Stekelbaars, Bittervoorn, Riviergrondel, Snoek, Tiendoornige Stekelbaars, Kroeskarper, Kolblei, Blankvoorn, Baars, Vetje, Zeelt Kleine Modderkruiper, Driedoornige Stekelbaars, Bittervoorn, Brasem, Tiendoornige Stekelbaars, Riviergrondel, Kroeskarper, Baars, Blankvoorn, Kolblei, Ruisvoorn, Zeelt, Snoek Zeelt, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars, Kroeskarper, Riviergrondel, Kolblei, Blankvoorn, Baars, Ruisvoorn, Vetje Bittervoorn, Kolblei, Blankvoorn Driedoornige Stekelbaars, Zeelt, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars, Riviergrondel, Snoek, Baars, Ruisvoorn, Vetje Vetje, Zeelt, Driedoornige Stekelbaars, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars, Blankvoorn, Baars Ruisvoorn, Driedoornige Stekelbaars, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars, Baars, Blankvoorn Driedoornige Stekelbaars, Zeelt, Bittervoorn, Paling, Tiendoornige Stekelbaars, Kroeskarper, Snoek, Baars, Blankvoorn, Kolblei Kleine Modderkruiper, Zeelt, Brasem, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars, Snoek, Riviergrondel, Kroeskarper, Blankvoorn, Baars, Kolblei Snoek, Kleine Modderkruiper, Tiendoornige Stekelbaars, Baars Driedoornige stekelbaars, Bittervoorn, Tiendoornige stekelbaars, Baars, Blankvoorn, Ruisvoorn, Zeelt
Een bijzonder vangst werd gedaan op 24 juni 2012, namelijk een hybride kolblei x blankvoorn (niet in tabel opgenomen) gevangen door Teddy Dolstra. Op 5 juni 2013 werd een soortencursus vissen door Jarno Beijk gegeven aan Van-Hall Larenstein studenten waarbij de vissen ook gemonitord werden.
18
Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper hebben hun bevindingen over de vissen in het Leeuwarder Bos opgeschreven en deze zijn hieronder te vinden. “Hotspots Op de kaart (figuur 5) staan de plekken waar redelijk met een schepnet gevist kan worden én waar ook vis te verwachten is. Veel sloten zitten vol kroos en dat heeft een zeer nadelig effect op vissen (zuurstofgebrek), waardoor de meeste van deze kroossloten geen vis bevatten of enkel tiendoornige stekelbaars. De grote plas bij de grafheuvel zit vol met waterplanten (voornamelijk veenwortel) en er valt te verwachten dat hier veel vis zit. Met een waadpak is een deel van de plas te belopen, maar de vele waterplanten bemoeilijken het schepnetten aanzienlijk. De sloot ten noorden van de grafheuvel heeft een prachtig verlandingsgradiënt. Dit is een typisch voortplantingshabitat voor vele vissoorten, omdat er veel planten aanwezig zijn waar de eitjes op afgezet kunnen worden en omdat het ondiepe water snel opwarmt in het voorjaar. De sloten parallel aan de bruggen (o.a. bij de camping) bevatten vaak veel vis, voornamelijk bittervoorn. Deze zijn ook goed te bevissen, omdat je de vis kan opdrijven als je een waadpak aan hebt.
Figuur 5. Kaart Leeuwarder Bos waarbij de gunstige plekken voor vissen met een schepnet staan aangegeven in het rood.
Te verwachten soorten Er zijn enkele vissoorten die nog niet zijn vastgesteld in het Leeuwarderbos, maar waarvan de kans aanwezig is dat ze er momenteel voorkomen. Dit is gebaseerd op de huidige verspreiding van de soorten volgens de vissenatlas Fryslân van 2014. Dat deze soorten nog niet zijn aangetroffen, is deels te verklaren doordat ze niet eenvoudig te inventariseren zijn. Zo heeft de rivierdonderpad bijvoorbeeld een voorkeur voor steenstort, waar hij zich tussen kan verschuilen en dus niet eenvoudig te vangen is. De vissoorten die nog te verwachten zijn in het Leeuwarder Bos zijn de pos, winde, snoekbaars, rivierdonderpad, giebel/goudvis en alver. Ook zijn er nog enkele vissoorten bezig aan een opmars in Friesland. De soorten die mogelijk over enkele jaren te verwachten zijn in het Leeuwarder Bos zijn Europese meerval, zwartbekgrondel (exoot) en marmergrondel (exoot).
19
Aanbevelingen beheer De grote hoeveelheden bittervoorn vragen om een gerichte aanpak betreffende schonings- en baggerwerkzaamheden. De soort maakt veel gebruik van waterplanten en deze worden bij het schonen verwijderd. Dit hoeft geen probleem te zijn, zolang er voldoende waterplanten overblijven in de nabije omgeving. Gefaseerd beheer is al een goede stap in de richting. Mozaïekbeheer is voordeliger voor de bittervoorn, gezien diens beperkte dispersieafstand (2-3 km). Door bijvoorbeeld 50 meter te schonen en de volgende 50 meter ongemoeid te laten blijft er voldoende leefgebied en schuilmogelijkheden over voor de bittervoorn en vele andere vissoorten. Tijdens het schonen en baggeren komen veel vissen en mosselen op de oever terecht. Het grootste deel weet niet tijdig terug te keren in de sloot en stikt, droogt uit of wordt opgegeten door meeuwen en reigers. De grotere zoetwatermosselen, van de geslachten Anadonta en Unio, zijn het vaakst de klos, omdat ze vrijwel nooit terug in het water weten te komen. Het aantal grote mosselen daalt hierdoor sterk. Deze zijn echter noodzakelijk voor de voortplanting van de bittervoorn. Het baggeren en schonen is noodzakelijk voor de waterhuishouding en hier kan niet zomaar mee gestopt worden. Een mogelijkheid om de impact van de werkzaamheden te verminderen, is om de bagger en waterplanten na te zoeken op vis en mosselen. Dit moet direct gebeuren, zodat zoveel mogelijk dieren overleven. Om de kosten te beperken kunnen vrijwilligers worden ingezet en kan gelijktijdig worden geïnventariseerd. De grote aantallen bittervoorns in het Leeuwarderbos doen vermoeden dat er voldoende waterplanten en zoetwatermosselen aanwezig zijn. Toch kan een gericht beheer voordelig zijn. Het kan namelijk de verspreiding van de soort naar andere gebieden stimuleren en vele andere dier- en plantensoorten zijn erbij gebaat. Natuurvriendelijke oevers worden ook aanbevolen. Dit houdt in dat de oevers niet steil, maar geleidelijk oplopen. Dit levert een plantenrijke oeverzone op met waar vele diersoorten weer profijt van hebben. Het wordt door vissen veel gebruikt als kraamkamer. In de oeverzone kunnen verschillende zeldzame plantensoorten gedijen. Voornamelijk aan de grotere plassen zijn goede mogelijkheden voor natuurvriendelijke oevers.”
Overige insecten & Geleedpotigen In Nederland zijn ongeveer 19.500 soorten insecten vastgesteld. In het Leeuwarder Bos zijn 833 soorten insecten gevonden in 2012-2014 verspreid over de verschillende families. Eerder kwamen al de families dagvlinders, nachtvlinders en libellen aan de orde. In dit deelhoofdstuk wordt er dieper ingegaan op de vondsten van de nog niet behandelde insectengroepen en de geleedpotigen. De lijst van de vastgestelde soorten binnen deze verschillende soortgroepen is te vinden in bijlage IX.
Sprinkhanen & Krekels In het Leeuwarder Bos zijn in 2012-2014 zeven soorten sprinkhanen en nul soorten krekels vastgesteld. De soortenlijst bestaat uit kustsprinkhaan, bruine sprinkhaan, snortikker, gewoon spitskopje, struiksprinkhaan, boomsprinkhaan en zeggendoorntje en zijn allemaal incidentele waarnemingen. Van deze soorten kunnen twee soorten bijzonder worden genoemd. Allereerst de snortikker die op open en arme graslanden te vinden is. Deze soort is ontdekt in september van 2013 op de kunstmatige grafheuvel als nieuwe soort voor Leeuwarden en is niet algemeen in Noordwest-Friesland. De dichtstbijzijnde vindplaatsen liggen in de buurt van Sneek en Drachten. De andere bijzondere soort is het zeggendoorntje. Deze soort staat op zeer zeldzaam in Friesland maar is al meerdere keren aangetroffen in de gemeente Leeuwarden. Deze soort is een pionier op vochtige plekken. In figuur 6 zijn de zeven vastgestelde soorten in het Leeuwarder Bos op een kaart aangegeven om de vindplaatsen aan te geven. Onder het 20
figuur is de legenda aangegeven. In het bos is het gewoon doorntje nog niet aangetroffen, deze zal hier vast voor moeten komen gezien zijn verspreiding en habitatvoorkeur.
Havankpark
Bilgaard
Figuur 6. Kaart van verspreiding en voorkomen van sprinkhanen in het Leeuwarder Bos in 2012- 2014
Bijen, Wespen & Mieren Binnen deze soortgroepen zijn 55 soorten vastgesteld in 2012-2014. Zes medestudenten aan het Van-Hall Larenstein bestaande uit Bart Franken, Thijs Gerritsen, Tim van der Sluis, Dymphy Seegers, Raisja Spijker en Michiel van Welsem hebben in 2013 een meting in Leeuwarden gedaan naar bijen. Ook hebben ze in hun onderzoek de heemtuin Kalkvaart meegenomen, dit gebied valt onder het Leeuwarder Bos. Ze hebben van eind april tot begin juli zes vangsessies uitgevoerd en in totaal negentien soorten vastgesteld verdeeld over 149 individuen. Tevens hebben zij de volkstuin gelegen in het midden van het bos aan de Vierhuisterweg onderzocht. Door Lex Aries is er op 16 juni 2013 gezocht naar mieren in het gebied. Hij trof er maar één soort aan, de wegmier. Zijn conclusie was dat het Leeuwarder Bos geen interessante plek was voor mieren. Dit zal waarschijnlijk komen door de grondsoort in combinatie met de vochtigheid en de vegetatiestructuur. De overige soorten die gevonden zijn binnen deze soortgroep zijn incidenteel vastgesteld.
Vliegen & Muggen Van deze soortgroep zijn 134 soorten vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. Verreweg alle waarnemingen berusten op incidentele waarnemingen. Toch is er in 2012 een malaiseval twee keer een dag ingezet in het Leeuwarder Bos door Joop Prijs. Eenmaal bij de familie Sol in de achtertuin en de andere keer bij camping Taniaburg. De vangst hiervan is 21
nog niet gedetermineerd en geregistreerd, hopelijk zal dit in de toekomst nog gebeuren. De soortgroepen langpootmuggen, snipvliegen en zweefvliegen zijn beter onderzocht dan de andere families doordat deze soorten makkelijker te herkennen en te lokken zijn door een uvlamp. De zweefvliegen zijn ook nog eens tijdens het soortenweekend in 2012 nader onder de loep genomen door Bert van Geel. Ook de vliegen die mijnen maken in de bladeren van planten hebben meer aandacht verkregen boven de andere soorten doordat deze makkelijker te determineren zijn.
Kevers In totaal zijn er 129 soorten kevers vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. Onder de kevers vallen onder andere loopkevers, weekschildkevers, bladhaantjes, lieveheersbeestjes, snuitkevers, waterroofkevers, kniptorren, aaskevers en kortschildkevers. In februari en maart van 2012 zijn door middel van potvallen verschillende keversoorten gevangen in het gehele bos. Toch is dit helaas niet gestandaardiseerd gebeurd. Hierdoor berustten eigenlijk alle waarnemingen van kevers op incidentele waarnemingen. Ze werden gevangen en verzameld door middel van het tegenkomen van opvallende exemplaren, individuen die gevangen werden door met een vlindernet door de vegetatie te gaan, exemplaren die op de uv-licht afkwamen, kevers die achter de boomschors overwinteren te verzamelen en door vangsten via een schepnet in het water. Er is één bijzondere waarneming van een kever gedaan. Het gaat om de bruine tandkever. Deze roofkever die onder de boomschors te vinden is, is in 2012 voor het eerst vastgesteld in het bos en was ook de eerste voor Friesland. Toch is dit geen zeldzame kever en zal deze soort waarschijnlijk door zijn levenswijze over het hoofd gezien zijn in Friesland.
Wantsen, Cicaden & Plantenluizen In totaal zijn er 59 soorten wantsen, cicaden & plantenluizen vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. Onder de wantsen, cicaden & plantenluizen vallen onder andere bladluizen, cicaden, schaatsenrijders, duikerwantsen, bootsmannetjes, bodemwantsen, blindwantsen en bloemwantsen. Veel van deze waarnemingen zijn verkregen door met een vlindernet door de vegetatie te gaan en berusten daardoor op incidentele waarnemingen. Ook werd een schepnet ingezet om naast vissen en waterroofkevers ook waterwantsen en schaatsenrijders te vangen. Als laatste methode werden incidenteel soorten wantsen die op de uv-lamp afkwamen gevangen. Er zijn geen bijzondere soorten aangetroffen in deze drie jaar.
Overige insecten De overige insecten bestaan uit eendagsvliegen/haften, oorwormen, stofluizen, gaasvliegen, schietmotten en schorpioenvliegen en telt 32 soorten die vastgesteld zijn in de periode 20122014 in het Leeuwarder Bos. Vooral de schietmotten zorgen voor dit aantal doordat deze soorten op uv-licht afkwamen en incidenteel werden verzameld en gedetermineerd. Verder zijn twee van de vijf inheems voorkomende soorten oorwormen in Nederland vastgesteld in het bos door de schors van stervende bomen af te trekken waar de dieren zich achter verstoppen. Andere soorten zijn ook incidenteel op uv-licht afgekomen of door middel van een vlindernet door de vegetatie te halen gevangen en verzameld. Er zijn twee bijzondere soorten aangetroffen binnen deze groep. Het gaat hier om de Centroptilum luteolum, een soort eendagsvlieg die voorkomt langs randen van meren en in 2014 tweemaal is opgemerkt in juli op het uv-licht bij camping Taniaburg. Ook werd de schietmottensoort Limnephilus elegans op 7 juni 2014 gevangen ten noordwesten van de plas bij camping Taniaburg op uv-licht. Deze soort wordt vooral aangetroffen in hoogveenreservaten.
22
Geleedpotigen In het Leeuwarder Bos zijn in 2012-2014 112 soorten geleedpotigen vastgesteld. De soortgroep bestaat uit onder andere teken, mijten, spinnen, hooiwagens, duizendpoten, miljoenpoten, pissebedden, watervlooien, vlokreeften en springstaarten. Het verschil tussen insecten en geleedpotigen is dat insecten altijd zes poten hebben terwijl geleedpotigen verdeeld worden onder zespotigen, veelpotigen en spinachtigen (acht poten). De zespotigen zijn vleugelloos en hebben hun monddelen liggen in een kapsel onder de mond. Dit is anders bij insecten. Alle geleedpotigen zijn voornamelijk gedetermineerd en gedocumenteerd door Peter Koomen. Vooral de spinnen zijn veel verzameld en op naam gebracht. Hieronder valt onder andere de vondst van een zeldzame kerkzesoog die in mei 2012 bij het sanitaire gedeelte van camping Taniaburg aangetroffen werd. Deze soort was ten tijde van de waarneming nog nooit noordelijker dan Amsterdam aangetroffen. In september 2012 dook nog een exemplaar op bij Enkhuizen in Noord-Holland. De soort is in het verleden eigenlijk alleen bekend uit de provincie Zeeland en wordt tegenwoordig steeds verder noordelijk gevonden, waarschijnlijk ten gevolg van het broeikaseffect. Figuur 7 toont de verspreiding van de kerkzesoog vanaf 1900, zoals deze is ingevoerd op www.waarneming.nl. Het Leeuwarder Bos is aangegeven met een blauwe vierkant. Op de kaart is ook een verschil in intensiteit van de kleur rood in de atlasblokken te zien. Hoe donkerder rood het atlasblok is ingekleurd, hoe meer exemplaren van de soort zijn ingevoerd in het atlasblok in kwestie.
Figuur 7. Verspreidingskaart Kerkzesoog in Nederland vanaf 1900 gegenereerd door www.waarneming.nl
23
Ongewervelden Deze soortgroep bestaat onder andere uit bloedzuigers, wormen, landslakken en zoetwaterslakken. Van deze soortgroep zijn 41 soorten vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. De complete lijst met soorten is te zien in bijlage X. De waarnemingen zijn vooral incidenteel gedaan. De zoetwaterslakken, bloedzuigers en zoetwatermossels zijn tijdens schepnetten gevangen, gedetermineerd en geregistreerd. Via deze methode zijn 22 verschillende soorten gevonden. Voor de landslakken zijn voornamelijk lege schelpen gezocht onder boomstammen die op de grond lagen aan het einde van 2013. Ook zijn eind 2013 enkele naaktslakken bekeken die op het smeer afkwamen. Dit was aangebracht voor nachtvlinders. In totaal werden er vijftien soorten landslakken vastgesteld. De overige vier soorten zijn regenworm, Keratella quadrata (familie van de radardiertjes, microscopisch onderzocht), Lepadella patella (ook een soort van de familie van de radardiertjes, microscopisch onderzocht) en Leucochloridium paradoxum. De laatste soort is een parasiet op barnsteenslakken te herkennen aan de pulserende bewegingen bij de tentakels van de slak en is gezien en doorgegeven door Tariq Stark.
Planten In Nederland zijn tot nu toe ongeveer 2300 soorten planten gevonden. In het Leeuwarder Bos zijn in 2012-2014 287 soorten planten vastgesteld. De gehele plantenlijst is te vinden in bijlage XI. In 2012 heeft er een planteninventarisatie voor FLORON plaatsgevonden in kilometerhokken 181-581, 182-581, 182-582 en 183-582. Deze hokken vallen allemaal voor het grootste deel onder het Leeuwarder Bos. Deze inventarisatie is gedaan door Jan van der Meer, Margriet Kampman en Flip Sollman en de ingevulde formulieren daarvan zijn te vinden in bijlage XV. Gilberto Squizzato en Hinko Talsma hebben daarnaast incidenteel de beplanting in de heemtuin Kalkvaart en het bos bekeken en doorgegeven. Gilberto Squizzato is betrokken bij het beheer van de heemtuin en daarom weet hij welke soorten zijn aangeplant, verwilderd zijn of de status wild hebben. Dit blijft vaak erg lastig om met zekerheid vast te stellen en daarom wordt letterlijk de status overgenomen zoals de waarneming is ingevoerd op www.waarneming.nl, fouten kunnen zeker dus in de lijst voorkomen met betrekking tot de status. In de plantenlijst (bijlage XI) zijn twee extra kolommen toegevoegd met de titel H en V. H staat voor heemtuin Kalkvaart en als hier een ‘ja’ bij staat geeft het aan dat deze soort enkel is vastgesteld in de heemtuin zelf. De V staat voor verwilderd en een ‘ja’ geeft aan dat deze enkel in verwilderde vorm is aangetroffen in het Leeuwarder Bos. In totaal gaat het hier om 21 soorten planten die enkel aangetroffen zijn in de heemtuin Kalkvaart en om 42 soorten die enkel verwilderd zijn aangetroffen in het Leeuwarder Bos. De planten die op de lijst staan van het Leeuwarder Bos zijn er zo goed als waarschijnlijk op eigen kracht gekomen en daardoor als wild (of in sommige gevallen verwilderd) beschouwd. Er zijn ook plantensoorten vastgesteld in het studiegebied die zijn aangeplant of ingezaaid en daardoor niet meetellen in de lijst. Dit betreft veelal de bomensoorten die in het bos staan en daarnaast bolderik, bosanemoon, gele anemoon, grasklokje, korenbloem, holwortel, vingerhelmbloem, brem, slangenkruid, muurbloem, wilde kievitsbloem, beemdooievaarsbek, gele ganzenbloem, aardaker, gewone margriet, zomerklokje, grote veldbies, mispel, wilde gagel, kruipend stalkruid + kattendoorn, knikkende vogelmelk, grote klaproos, gewone vogelkers, wilde peer, grote ratelaar, kruidvlier, vroege sterhyacint, muurpeper, wit vetkruid, avondkoekoeksbloem, echte guldenroede, grote muur, bosmuur, blauwe knoop, bostulp en ijzerhard. Daarnaast zijn er nog enkele exoten aangetroffen in het bos die niet meegenomen zijn op de plantenlijst. Dit betreft stokroos, hennep, Griekse alant, puntwederik, veelbloemige roos, dauwbraam, roodbloeiende framboos, poelruit, Oost-Indische kers en blauwe verbena. De bekende exoten
24
reuzenberenklauw en reuzenbalsemien dragen volgens www.waarneming.nl niet de status exoot maar inheems (ingeburgerd) en tellen daardoor wel mee voor de totale lijst.
Algen & Wieren Aan algen & wieren zijn zeventien soorten vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. Al deze soorten zijn afkomstig van één watermonster dat genomen is op 17 december in 2013. Dit monster is genomen bij de grafheuvel door smalle waterpest uit te knijpen in een plastic beker. De volgende dag is het watermonster onder een microscoop bekeken door Wil Leurs van het Wetterskip Fryslân en hij heeft daar een aantal soorten uit weten te determineren. Deze soorten zijn terug te vinden in het soortenoverzicht in bijlage XII.
Mossen & Korstmossen 56 verschillende soorten mossen & korstmossen zijn vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. Hieronder vallen 19 soorten mossen en 37 soorten korstmossen. De soorten zijn terug te vinden in het soortenoverzicht in bijlage XIII. Van beiden soortgroepen zijn de waarnemingen niet structureel verkregen maar bestaan uit incidentele waarnemingen. Mossen zijn kleine, kruidachtige landplanten. Anders dan de meeste planten halen ze hun voedingsstoffen niet omhoog vanuit de wortels maar uit de lucht en het regenwater dat erop valt. De mossen in het Leeuwarder Bos zijn voornamelijk in 2012 op de lijst gezet en in januari van 2013. In 2012 was er ook een persoon bezig met het inventariseren van de mossen. Maar de naam van deze persoon en de verkregen gegevens zijn tot nu toe nog niet bekend geworden. Korstmossen zijn een symbiose tussen algen en schimmels en halen hun voedingsstoffen uit de lucht. Ze groeien op verschillende substraten, voornamelijk hout en steen. De korstmossen zijn in december 2013 bekeken in het Leeuwarder Bos samen met Linda Veeman door middel van zeven bezoekrondes. Hierbij werden vooral de verschillende aanwezige substraten in het bos afgezocht.
Paddenstoelen In bijlage XIV zijn de 153 verschillende soorten paddenstoelen terug te vinden die zijn vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. De paddenstoelen, ook wel familie van de schimmels, zijn een erg grote orde waarbij er alleen al in Nederland 10.300 soorten zijn aangetroffen. Op 23 juni 2012 heeft Gosse Hage van de Paddenstoelenwerkgroep Fryslân tijdens het soortenweekend de paddenstoelen bekeken in de heemtuin Kalkvaart. De paddenstoelen in het Leeuwarder Bos zijn pas aan het einde van 2013 vaker bekeken, maar nog niet structureel. De grotere paddenstoelen werden vooral bekeken door Gilberto Squizzato. Ben Engelen bekeek en fotografeerde daarentegen juist vooral de allerkleinste paddenstoelen. Uit de lijst komen een aantal bijzondere soorten naar voren. De olijfschijfzwam is één van deze bijzonderheden die saprotroof (leeft van dood organisch materiaal) op loofhout is en voorkomt in rijke kleigebieden. Het netelmeniezwammetje is daarnaast een aangetroffen zeldzaamheid dat een biotrofe (voedsel onttrekkend aan levende delen van een gastheer) parasiet is op voornamelijk grote brandnetel in rijke kleigebieden. Een zeldzame korstmosparasiet die op populieren is aangetroffen in het bos is het verdwaald meniezwammetje. De elzenkrulziekte is als een soort aandoening op het blad van een grauwe els aangetroffen. De laatste opmerkelijke soort is het vals essenvlieskelkje, ook bekend als de veroorzaker van de essentakziekte. Deze is de afgelopen jaren sterk op komen zetten in Nederland en veroorzaakt verdroging en afsterving van bladeren en takken. In het Leeuwarder Bos is dit niet anders en bepaalt het steeds meer het bosbeeld met vrij kale essenbomen in de zomer. 25
Flora- en faunawet In de biodiversiteitsmeting die de afgelopen drie jaar heeft plaatsgevonden zijn een aantal Flora- en faunawet soorten aangetroffen. Er wordt niet ingegaan in dit hoofdstuk op wat de Flora- en faunawet inhoudelijk betekent, aangezien dit in bijna elk rapport over ecologie en wetgeving terug te vinden valt. In deze alinea zijn de drie Flora- en faunawet tabellen te vinden waarin de beschermde soorten die in 2012-2014 zijn vastgesteld in het Leeuwarder Bos zijn verdeeld. Vogels zijn hiermee buiten beschouwing gelaten omdat alle vogelsoorten in Nederland beschermd zijn. De soortenlijst van vogels (broed-/stand-, winter en trekvogels) is te vinden in bijlage I. Een extra bescherming genieten enkele jaarrond beschermde vogelnesten die aanwezig zijn in het Leeuwarder Bos van huismus, sperwer, havik, ransuil, boomvalk en buizerd. Ook vliegroutes en foerageergebieden van vleermuizen zijn beschermd. Qua verblijfplaatsen is het Leeuwarder Bos in zijn huidige vorm niet geschikt voor vleermuizen door het ontbreken van boomholtes en de jonge begroeiing. De plantensoorten waar een sterretje achter staat, zijn waargenomen in de heemtuin Kalkvaart en kunnen als aangeplant/ingezaaid worden beschouwd. De keizersmantel (Argynnis paphia) heeft geen populatie in het bos maar is als zwervend individu aangetroffen in het bos. Tabel 1 Egel – Erinaceus europaeus Vos – Vulpes vulpes Wezel – Mustela nivalis Bunzing – Mustela putorius Ree – Capreolus capreolus Haas – Lepus europaeus Konijn – Oryctolagus cuniculus Bosmuis – Apodemus sylvaticus Aardmuis – Microtus agrestis Veldmuis – Microtus arvalis Gewone bosspitsmuis – Sorex araneus Woelrat – Arvicola amphibius/scherman Mol – Talpa europaea Gewone pad – Bufo bufo Kleine watersalamander – Triturus vulgaris Europese meerkikker – Pelophylax ridibundus Bruine kikker – Rana temporaria Zwanenbloem – Butomus umbellatus Grasklokje – Campanula rotundifolia * Grote kaardenbol – Dipsacus fullonum Brede wespenorchis – Epipactis helleborine Aardaker – Lathyrus tuberosus * Knikkende vogelmelk – Ornithogalum nutans * Gewone vogelmelk – Ornithogalum umbellatum Koningsvaren – Osmunda regalis Slanke sleutelbloem – Primula elatior
Tabel 2 Steenmarter – Martes foina Kleine modderkruiper – Cobitis taenia Ruig klokje – Campanula trachelium * Rietorchis – Dactylorhiza praetermissa * Zomerklokje – Leucojum aestivum * Wilde Kievitsbloem – Fritillaria meleagris * Muurbloem – Erysimum cheiri * Wilde Gagel – Myrica gale * Daslook – Allium ursinum * Tabel 3 Gewone dwergvleermuis – Pipistrellus pipistrellus Ruige dwergvleermuis – Pipistrellus nathusii Watervleermuis – Myotis daubentonii Laatvlieger – Eptesicus serotinus Rosse vleermuis – Nyctalus noctula Keizersmantel – Argynnis paphia Bittervoorn – Rhodeus cericeus
In deze lijst ontbreken hermelijn (Mustela erminea), huisspitsmuis (Crocidura russula), dwergmuis (Micromys minutus), rosse woelmuis (Myodes glareolus) en rivierdonderpad (Cottus perifretum) nog. Deze soorten komen mogelijk/waarschijnlijk wel al voor in het bos. Ook de tweekleurige vleermuis (Vespertilio murinus) ontbreekt in de lijst, maar is als onzekere waarneming ingevoerd. Deze soorten komen waarschijnlijk/mogelijk voor in het studiegebied Leeuwarder Bos maar zijn nog niet eerder vastgesteld. Overigens zijn er meer beschermde soorten die voor kunnen komen in het gebied die nu nog niet vastgesteld zijn.
26
In 2011 is er door ecologisch onderzoeksbureau Altenburg & Wymenga in opdracht van de gemeente Leeuwarden een ecologische basiskaart van de gemeente gemaakt. In het werkdocument staan onvolledige gegevens met betrekking tot het Leeuwarder Bos. Hier staat bijvoorbeeld in dat de bittervoorn voorkomt in de Groote Wielen en waarschijnlijk ook in de poldersloten ten zuiden van Leeuwarden. Er wordt hier geen rekening gehouden met vindplaatsen elders. In het Leeuwarder Bos is de bittervoorn erg algemeen, vooral rond de sloten bij de grafheuvel maar ook elders in de waterpartijen. Over een andere vissensoort, de kleine modderkruiper, wordt gezegd dat die aangetroffen is in de Kleine en Groote Wielen en ten zuiden van Leeuwarden. Ook deze gegevens zijn onvolledig aangezien deze soort algemeen is in het bos en veelvuldig aan te treffen is in de grotere waterpartijen met oeverbegroeiing en langs de Jelsumervaart. Als we kijken naar planten zijn er ook een aantal onvolledige gegevens die in de ecologische basiskaart staan. Een beschermde plantensoort, de koningsvaren, wordt niet eens genoemd in het document als in de gemeente (mogelijk) voorkomende soort terwijl deze wel degelijk in het Leeuwarder Bos is vastgesteld. Twee andere beschermde plantensoorten, de slanke sleutelbloem en de brede wespenorchis, worden ook onvolledig vernoemd in de ecologische basiskaart. De slanke sleutelbloem zou enkel voorkomen in de Froskepolle terwijl de brede wespenorchis enkel gevonden kan worden op de vliegbasis en in de bebouwde kom van Leeuwarden. Toch zijn beiden plantensoorten ook te bewonderen in het Leeuwarder Bos. In het rapport ‘Ecologische beoordeling bestemmingsplan Leeuwarden – Buitengebied’ van ecologisch onderzoeksbureau Altenburg & Wymenga is een verbetering van bovenstaande gegevens te zien. Er wordt hier gezegd dat de bittervoorn en kleine modderkruiper mogelijk in het gebied voorkomen, wat ook klopt. Er staat wel dat andere beschermde vissoorten niet verwacht worden terwijl er wel degelijk kans is op de rivierdonderpad (Persoonlijke communicatie Dirk Dijkshoorn en Tariq Stark). Wat betreft planten wordt er in het rapport enkel geen woord besteed aan gewone vogelmelk, koningsvaren en slanke sleutelbloem terwijl die er wel voorkomen.
27
Nabeschouwing Biodiversiteit is hot. Ook in Leeuwarden begint het steeds meer te leven en steeds meer mensen trekken erop uit om de diversiteit aan dier- en plantensoorten met eigen ogen te zien. De laatste jaren is er duidelijk een trend te zien van het aantal personen dat via de digitale invoerportaal www.waarneming.nl zijn of haar waarnemingen doorgeeft. Deze stijgende lijn is een enorme winst voor mensen die bezig zijn de biodiversiteit in kaart te brengen in gebieden en te gebruiken voor beheer. Ook in Leeuwarden en het Leeuwarder Bos is deze stijging zichtbaar. In 2010 zijn er in de gemeente Leeuwarden 8811 waarnemingen ingevoerd, in 2012 waren dit er al 9634 en in 2014 maar liefst 16534. Het woord biodiversiteit kom je geregeld tegen in Friesland, maar niemand heeft hier tot nu toe een poging gedaan dit te gaan meten. Ook weet vrijwel niemand wat precies gezien kan worden als een gebied met een hoge biodiversiteit. Ligt dat op duizend soorten? Tienduizend soorten? Het enige dat we kunnen gebruiken als meetlat zijn de hogere soortgroepen bestaande uit bijvoorbeeld vogels en zoogdieren. Maar geeft dit wel een correct beeld? Elke soort telt. Iedere soort neemt zijn eigen positie in, in het ingewikkelde ecosysteem dat het Leeuwarder Bos heet. Iedere soort is speciaal en verdient eigenlijk de aandacht van mensen. We beheren biodiversiteit in Nederland voornamelijk op soortniveau door middel van het in stand houden van een aantal kernsoorten die als graadmeters van het biotoop gezien kunnen worden. Hiermee houd je in de gaten of het biotoop veranderd maar zie je niet de processen die daaronder verlopen. De processen beginnen op het laagste niveau, alles is met elkaar verbonden en als één schakel in de voedselkring wegvalt of erbij komt, kan dat grote gevolgen hebben voor hogere schakels. Het is daarom interessant, maar ook belangrijk, om te volgen hoe soortensamenstellingen veranderen, vooral ook bij de eerste schakels in het voedselweb. Het Leeuwarder Bos is een interessant studiegebied hiervoor doordat het gebied circa twintig jaar geleden omgevormd werd naar een nieuw biotoop. Daarna kwam een langzaam proces op gang waarbij het bos steeds ouder werd. Nu is het bos op een leeftijd dat de bomen ouder zijn geworden en het bos ook daadwerkelijk bos begint te worden. Juist op dit punt is het interessant om te zien en te meten of de soortensamenstelling verandert en op welke manier dit gestuurd en gebruikt kan worden. Ook is het interessant om te zien wat het effect van beheersmaatregelen is op soorten. Op deze manier kunnen beheerders hun maatregelen in het bos effectief mitigeren, compenseren en gebruiken om het bos aantrekkelijker te maken voor recreanten. Het biodiversiteitsonderzoek in het Leeuwarder Bos is een pionier in zijn eigen soort. Het is een erg jong project dat weinig tot niet op deze schaal uitgevoerd wordt in Nederland. In combinatie met het biotoop en de omstandigheden mag het gerust nieuw en innovatief in Nederland genoemd worden. Tegelijkertijd geeft dat nog grotere vraagtekens. Hoe moeten de resultaten geïnterpreteerd worden? Hoe hoog zal de exacte biodiversiteit zijn in het Leeuwarder Bos? Hoe kunnen deze gegevens precies gebruikt worden in het beheer? Hoe kan deze informatie het best gebruikt worden voor een educatief pakket? En hoe meet je precies veranderingen in het bos? Deze vraagtekens zijn uitdagingen. Door de komende jaren te blijven meten, onderzoeken en proberen deze gegevens te interpreteren, zullen deze vraagtekens wellicht verdwijnen. In ieder geval biedt dit document een stap richting het beantwoorden van de vraag; ‘Hoeveel biodiversiteit is er aanwezig in het Leeuwarder Bos?’. De gegevens van 2012-2014 over gevonden biodiversiteit zijn nu bekend. Er kan dieper op deze gegevens worden ingegaan en dat zal in dit laatste hoofdstuk van dit rapport gebeuren. In figuur 8 op de volgende pagina staat een grafiek waarin de groei aan het aantal vastgestelde soorten is weergegeven. Hier zijn vier verschillende lijnen in getrokken die laten zien hoe het aantal vastgestelde soorten binnen een aantal soortgroepen door de tijd heen verloopt. 28
De laatste lijn die erin getrokken is, is het totale aantal soorten (donkerblauw) dat vastgesteld is door de tijd heen. In het begin is een steile groei gezien doordat het relatief simpel was nieuwe soorten vast te stellen. Daarna is er een stop te zien in de winter en weer een tweede groeisprint is te zien in vanaf juni 2013. De verklaring ligt hem voornamelijk op een aantal zaken tegelijk. Namelijk het succesvolle soortenweekend van 2013, het nachtvlinderonderzoek dat vanaf dat moment weer begon door middel van een uv-lamp en de heemtuin Kalkvaart beplanting dat doorgegeven werd door Gilberto Squizzato. Vanaf november gaat de lijn hard omhoog met als verklaring dat de paddenstoelen nader bekeken werden en een aantal bezoeken werd gebracht voor landslakken. In december wordt dit versterkt door het voor het eerst kijken naar korstmossen en algen in het bos. In 2014 ging de groei weer door op alle soortgroepen.
Figuur 8. Groei van vastgestelde soorten in het Leeuwarder Bos in een tijdsverloop van januari 2012 tot december 2014
Bij het vaststellen van biodiversiteit is een logaritmische groeicurve zichtbaar. In het begin gaat het hard met het vaststellen van soorten en naarmate de teller hoger komt, wordt het lastiger om nieuwe soorten te vinden. Bij soortgroepen die makkelijk te vinden en te herkennen zijn, zoals de vogels, komt de groeicurve van het aantal soorten het dichtst bij een perfect logaritmisch verband. Zo ook in het Leeuwarder Bos, waar in figuur 9 de logaritmische groeicurve goed te zien is. Hierdoor is het ook makkelijker te stellen op welk aantal soorten het totaal gaat komen wat er vast te stellen is in het bos. Dit zal rond de 210 uitkomen. Uiteindelijk zal de groei nooit helemaal stoppen aangezien er veel soorten vogels als dwaalgast in Nederland zijn opgemerkt en zomaar in het bos neer kunnen strijken. 29
200
180
160
140
120
100 #Vogelsoorten Logaritmisch (#Vogelsoorten) 80
y = 45.812Ln(x) + 32.607 2 R = 0.9617
60
40
20
November'14
September'14
Juli'14
Mei'14
Maart'14
Januari'14
November'13
September'13
Juli'13
Mei'13
Maart'13
Januari'13
November'12
September'12
Juli'12
Mei'12
Maart'12
Januari'12
0
Figuur 9. Groei van vastgestelde vogelsoorten in het Leeuwarder Bos in een tijdsverloop van januari 2012 tot december 2014 met de daarbij behorende logaritmische groeicurve
Naast het verloop van vogelsoorten in het Leeuwarder Bos is in figuur 10 ook het verloop van plantensoorten afgebeeld. In 2012 werd een grootschalige inventarisatie van planten gedaan waardoor de stand hard omhoog liep en het moeilijk was om daarna soorten vast te stellen. Toch werden er zo her en der, vooral in het voorjaar en de zomer, plantensoorten gevonden die nog niet eerder opgemerkt waren. Nog steeds zijn er een aantal soorten die nog gevonden kunnen worden in het bos zoals kleine egelskop en kleine lisodde (persoonlijke communicatie met Hinko Talsma) waardoor het aantal zal blijven stijgen. De data loopt verder van de logaritmische verdeling door de ongelijke verdeling van het zoeken naar plantensoorten. De auteur van dit rapport heeft ook minder naar planten gekeken dan de andere soortgroepen doordat hij minder kennis heeft van het determineren van deze soortgroep in vergelijking met andere soortgroepen. Waarschijnlijk zal het aantal planten voor het Leeuwarder Bos liggen rond de 325 soorten.
30
300
270
240
210
180
150
#Plantensoorten Logaritmisch (#Plantensoorten)
120
y = 85.725Ln(x) - 8.8778 R2 = 0.8649
90
60
30
November'14
September'14
Juli'14
Mei'14
Maart'14
Januari'14
November'13
September'13
Juli'13
Mei'13
Maart'13
Januari'13
November'12
September'12
Juli'12
Mei'12
Maart'12
Januari'12
0
Figuur 10. Groei van vastgestelde plantensoorten in het Leeuwarder Bos in een tijdsverloop van januari 2012 tot december 2014 met de daarbij behorende logaritmische groeicurve
Tenslotte is in figuur 11 het verloop van het vaststellen van nachtvlindersoorten afgebeeld. Nachtvlinders en planten hebben beiden een duidelijke piek in de zomermaanden liggen. Net als bij planten werd er in 2012 al begonnen aan een grote meting aan nachtvlinders in het Leeuwarder Bos. Minder algemene soorten werden het jaar erna opgemerkt en in het laatste jaar is er ook meer en beter gekeken naar micronachtvlinders waardoor het soortenaantal een boost kreeg. De verwachting is dat het aantal nachtvlindersoorten in het Leeuwarder Bos nog richting de 500 uit zal komen. Dit blijkt ook uit de uitkomst van de Chao-formule in het hoofdstuk ‘Soortgroepen’ paragraaf ‘Nachtvlinders’.
31
400
360
320
280
240
200
#Nachtvlindersoorten Logaritmisch (#Nachtvlindersoorten)
160
y = 113.55Ln(x) - 62.32 R2 = 0.8996
120
80
40
November'14
September'14
Juli'14
Mei'14
Maart'14
Januari'14
November'13
September'13
Juli'13
Mei'13
Maart'13
Januari'13
November'12
September'12
Juli'12
Mei'12
Maart'12
Januari'12
0
Figuur 11. Groei van vastgestelde nachtvlindersoorten in het Leeuwarder Bos in een tijdsverloop van januari 2012 tot december 2014 met de daarbij behorende logaritmische groeicurve
Een conclusie die uit bovenstaande figuren getrokken kan worden, is dat de biodiversiteit in het Leeuwarder Bos voor sommige soortgroepen goed onderzocht is, maar voor de specialistische soortgroepen steeds verder af zit van een logisch logaritmisch verband. Vooral bij soortgroepen zoals paddenstoelen, mossen & korstmossen en algen & wieren toont de grafiek geen logaritmisch verband. Het aantal vastgestelde soorten in het Leeuwarder Bos zal constant blijven groeien de komende jaren door het toenemen van soortenkennis, de expertise van buitenaf en doordat het geen gesloten ecosysteem is. Dit laatste wil zeggen dat nieuwe soorten zich kunnen vestigen in het Leeuwarder Bos en andersom; soorten kunnen er ook weer net zo makkelijk uit verdwijnen.
32
Figuur 12. Soorten gezien per maand in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos gegenereerd door www.waarneming.nl.
In bovenstaande figuur is te zien hoeveel soorten er in iedere maand doorgegeven zijn in totaal in het Leeuwarder Bos. Hier is duidelijk een piek in te zien vanaf mei. Dit is te verklaren doordat de zomer de meeste insecten oplevert. Deze grafiek is berust op gegevens die op het moment van schrijven ingevoerd zijn en daarom nog niet geheel representatief is doordat het berust op weinig data. In figuur 13 is een cirkeldiagram te vinden die de verspreiding van de soorten over de verschillende soortgroepen weergeeft. In tabel 6 is tevens aangegeven om hoeveel soorten per soortgroep het gaat. Dieren nemen 70 procent van de aangetroffen biodiversiteit voor hun rekening en planten, algen en schimmels de andere 30 procent. 49 procent van de aangetroffen biodiversiteit bestaat uit insecten en als we kijken naar de dierenwereld alleen dan is 70 procent van de aangetroffen soorten een insect.
33
Paddenstoelen 7% Vogels 13% Mossen & Korstmossen 3% Zoogdieren 1% Reptielen & Amfibieën 0% Dagvlinders 1%
Algen & Wieren 1%
Planten 19%
Nachtvlinders & Micro's 21%
Weekdieren & Overige ongewervelden 3%
Geleedpotigen (overig) 7%
Libellen 1% Vissen 1% Sprinkhanen & Krekels 0% Bijen, Wespen & Mieren 3%
Insecten (overig) 1% Wantsen, Cicaden & Plantenluizen 4% Kevers 7%
Vliegen & Muggen 7%
Figuur 13. Aandeel van de vastgestelde soorten over de soortgroepen in het Leeuwarder Bos in 2012-2014 Tabel 6. Totaal aantal soorten per soortgroep vastgesteld van 2012-2014 in het Leeuwarder Bos
Soortgroep Vogels Zoogdieren Reptielen en Amfibieën Dagvlinders Nachtvlinders en Micro's Libellen Vissen Sprinkhanen en Krekels Bijen, Wespen en Mieren Vliegen en Muggen Kevers Wantsen, Cicaden en Plantenluizen Insecten (overig) Geleedpotigen (overig) Weekdieren en Overige ongewervelden Planten Algen en Wieren Mossen en Korstmossen Paddenstoelen
Totaal 195 19 4 23 375 21 15 7 55 133 129 59 32 112 41 287 17 56 153
34
Toekomst Nu er dieper op de biodiversiteitsgegevens is ingegaan, kan er gekeken worden naar de toekomst. Voor de toekomst is belangrijk om te weten welke soortgroepen in het verleden goed onderzocht zijn en welke soortgroepen meer aandacht nodig hebben. Dit staat in tabel 7 weergegeven voor elke soortgroep waarbij goed onderzocht aangegeven wordt met ++ en slecht onderzocht met --. De moeilijkheidsgraad van de determinatie en het vinden van de soorten staat aangegeven met ++ als heel moeilijk en -- als heel makkelijk. Dit alles is gebaseerd op het aantal soorten binnen een soortgroep dat in de afgelopen drie jaar ontdekt is. Dit beeld wordt vervolgens vergeleken met hoeveel soorten binnen de soortgroep er landelijk bekend zijn om te zien hoeveel procent van de Nederlandse soorten aangetroffen is in het bos. Hoe hoger het percentage, hoe beter de soortgroep in het algemeen onderzocht is. Tevens is voor alle soortgroepen in het bos ook bekeken in hoeverre de groei van het aantal vastgestelde soorten binnen een soortgroep, klopt met een logaritmisch verband dat je zou verwachten. Des te meer deze ervan af wijkt, des te minder goed de soortgroep onderzocht is, is de stelling. Tabel 7. Intensiteit onderzoek en de moeilijkheidsgraad bij soortgroepen in het Leeuwarder Bos in 2012-2014
Soortgroep Vogels Zoogdieren Reptielen en Amfibieën Dagvlinders Nachtvlinders en Micro's Libellen Vissen Sprinkhanen en Krekels Bijen, Wespen en Mieren Vliegen en Muggen Kevers Wantsen, Cicaden en Plantenluizen Insecten (overig) Geleedpotigen (overig) Weekdieren en Overige ongewervelden Planten Algen en Wieren Mossen en Korstmossen Paddenstoelen
Onderzocht
Moeilijkheidsgraad
++ +/++ + +/+ + -+/+ + ----
--+ +/+ + + ++ + + + +/++ + ++
Als we kijken naar bovenstaande tabel zien we dat qua soorten vaststellen in het Leeuwarder Bos weinig nieuwe soorten meer te vinden zijn in de soortgroepen vogels, reptielen & amfibieën, dagvlinders, libellen en vissen. Van de soorgroep libellen moet de vuurjuffer nog vastgesteld worden in het bos, waar die vast en zeker voorkomt. Naast eerder genoemde soortgroepen zijn planten, zoogdieren en geleedpotigen ook vrij goed onderzocht en ook hier zijn geen grote winsten meer op te halen. In de groep geleedpotigen valt enkel te winnen op moeilijk te determineren families van de mijten, watervlooien, vlokreeften en springstaarten. Soortgroepen die meer aandacht nodig hebben als er nieuwe soorten gevonden willen worden zijn sprinkhanen & krekels, bijen, wespen & mieren, nachtvlinders & micro’s, kevers en insecten (overig). Bij sprinkhanen & krekels zijn bijzonder weinig exemplaren gevangen en gedetermineerd, er kan een veel beter beeld geschetst worden van het bos door de geschikte gebieden van deze soortgroep te bekijken in de geschikte tijd van het jaar. Voor de bijen, wespen & mieren en de kevers geldt voornamelijk dat de grote en opvallende soorten wel zijn vastgesteld maar de kleine soorten nog niet. Dit heeft te maken met de trefkans en de 35
moeilijkheidsgraad van het determineren. De bruine rouwbij (die parasieteert op gewone sachembij) bijvoorbeeld, vliegt zeer waarschijnlijk ook in het bos rond maar is nog niet vastgesteld. Op het gebied van nachtvlinders & micro’s valt nog winst te halen door naar mijnen te zoeken en minder op uv-licht of stroop afkomende soorten. De soortgroep insecten (overig) heeft families die niet goed onderzocht zijn en families die wel goed onderzocht zijn. Zo zijn oorwormen, schietmotten en schorpioenvliegen redelijk goed onderzocht en eendagsvliegen/haften, stofluizen en gaasvliegen minder. Andere soortgroepen waar winst in de vorm van nieuwe soorten te behalen is, zijn wantsen, cicaden & plantenluizen en weekdieren & overige ongewervelden. Als we kijken naar de familiegroepen dan zijn wantsen zelf redelijk onderzocht, maar van cicaden zijn slechts zes soorten vastgesteld en van plantenluizen staan maar vier soorten geregistreerd. Bij weekdieren & overige ongewervelden zijn landslakken en zoetwaterslakken redelijk onderzocht maar op het gebied van wormen en bloedzuigers kunnen nog een hoop soorten gevonden worden. Waar de meeste soorten op gewonnen kunnen worden, zijn de families vliegen & muggen, mossen & korstmossen, algen & wieren en paddenstoelen. Tegelijkertijd zijn dit ook zo goed als de moeilijkste soortgroepen qua determinatie. De groep vliegen & muggen bestaat uit erg veel soorten waarbij de families langpootmuggen, snipvliegen en zweefvliegen redelijk onderzocht zijn. Het daslookgitje (zweefvlieg) bijvoorbeeld is wellicht met geluk vast te stellen in de heemtuin Kalkvaart in zijn zeer korte vliegtijd in week 20. Op de overige families binnen de soortgroep vallen heel erg veel soorten te winnen! Bij de soortgroep mossen & korstmossen is er een basis gemaakt van korstmossen in het bos en vallen er zeker nog veel soorten te winnen in de heemtuin Kalkvaart en op de essen en populieren in het bos. Van mossen zijn nog erg weinig soorten vastgesteld terwijl er zeker een hoop moeten groeien in het Leeuwarder Bos. Van de groep algen & wieren, zijn erg veel algen nog te vinden in het water van het Leeuwarder Bos. Op het gebied van paddenstoelen zijn vooral de erg kleine soorten schimmels voor het merendeel nog niet vastgesteld. De roesten zijn een voorbeeld van een familiegroep binnen de schimmels waar nog veel van vastgesteld kan worden. Dit rapport eindigt met een lijst aan soorten per soortgroep die nu en in de toekomst nog vastgesteld kunnen worden in het bos. Dit is weergegeven in tabelvorm hieronder. De soorten die in deze lijst staan, worden verwacht momenteel in het bos voor te komen of in de toekomst (<5 jaar) zich te gaan vestigen. Let op, deze lijst is verre van volledig en geeft enkel een (kleine) selectie! Bij de vogels gaat het voornamelijk om trekvogels die zich niet in het bos zullen vestigen. Tevens zijn er enkele soorten voor 2012 (het nulpunt) vastgesteld en sindsdien niet meer. Deze zullen opnieuw vastgesteld moeten worden in de komende jaren om in de meting meegenomen te worden. Tabel 8. Lijst met soorten per soortgroep die momenteel nog niet vastgesteld zijn maar wel zullen of kunnen leven in het Leeuwarder Bos op dit moment of in de nabije toekomst.
# Soort
Latijn
Vogels # Soort
Latijn
1 Casarca
Tadorna ferruginea
11 Grauwe Kiekendief
Circus pygargus
2 Krooneend
Netta rufina
12 Bonte Kraai
Corvus cornix
3 Zwarte Ooievaar
Ciconia nigra
13 Raaf
Corvus corax
4 Koereiger
Bubulcus ibis
14 Zwarte Roodstaart
Phoenicurus ochruros
5 Kleine Zilverreiger
Egretta garzetta
15 Noordse Kwikstaart
Motacilla thunbergi
6 Bontbekplevier
Charadrius hiaticula
16 Rouwkwikstaart
Motacilla yarrellii
7 Temmincks Strandloper
Calidris temminckii
17 Oeverpieper
Anthus petrosus
8 Kleine Strandloper
Calidris minuta
18 Sneeuwgors
Plectrophenax nivalis
Ichthyaetus melanocephalus
19 Dwerggors
Emberiza pusilla
9 Zwartkopmeeuw 10 Geelpootmeeuw
Larus michahellis
36
Zoogdieren # Soort
Latijn
#
Soort
Latijn
1 Hermelijn
Mustela erminea
5 Dwergmuis
Micromys minutus
2 Huisspitsmuis
Crocidura russula
6 Gewone Grootoorvleermuis
Plecotus auritus
3 Rosse Woelmuis
Myodes glareolus
7 Meervleermuis
Myotis dasycneme
4 Huismuis
Mus musculus
# Soort 1 Gele Luzernevlinder
Dagvlinders # Soort
Latijn
2 Eikenpage
Colias hyale
Latijn Favonius quercus
Nachtvlinders en Micro's # Soort
Latijn
#
Proutia betulina
34 Zuidelijke Bandspanner
Nycterosea obstipata
2 Gewone Zakdrager
Psyche casta
35 Roomkleurige Stipspanner
Scopula floslactata
3 Populierenwespvlinder
Paranthrene tabaniformis
36 Bruine Wapendrager
Clostera curtula
4 Elzenwespvlinder
Synanthedon spheciformis
37 Berkenbrandvlerkvlinder
Pheosia gnoma
5 Wilgenwespvlinder
Synanthedon formicaeformis
38 Witvlakvlinder
Orgyia antiqua
6 Bessenglasvlinder
Synanthedon tipuliformis
39 Donsvlinder
Euproctis similis
7 Zwarte Herfstspinner
Poecilocampa populi
40 Rondvleugelbeertje
Thumatha senex
8 Lindepijlstaart
Mimas tiliae
41 Naaldboombeertje
Eilema depressa
9 Windepijlstaart
Agrius convolvuli
42 Mendicabeer
Diaphora mendica
10 Voorjaarsboomspanner
Alsophila aescularia
43 Sint-jacobsvlinder
Tyria jacobaeae
11 Bonte Bessenvlinder
Abraxas grossulariata
44 Hopsnuituil
Hypena rostralis
12 Porseleinvlinder
Abraxas sylvata
45 Moeras-micro-uil
Hypenodes humidalis
13 Aangebrande Spanner
Ligdia adustata
46 Vroeg Visstaartje
Nola confusalis
14 Tweevlekspanner
Lomographa bimaculata
47 Licht Visstaartje
Nola aerugula
15 Witte Schaduwspanner
Lomographa temerata
48 Brandnetelkapje
Abrostola tripartita
16 Vroege Spanner
Biston strataria
49 Drietand
Acronicta tridens
17 Kleine Voorjaarsspanner
Agriopis leucophaearia
50 Goudhaaruil
Acronicta auricoma
18 Najaarsspanner
Agriopis aurantiaria
51 Zuringuil
Acronicta rumicis
19 Grote Wintervlinder
Erannis defoliaria
52 Oranje O-vlinder
Pyrrhia umbra
20 Grote Spikkelspanner
Hypomecis roboraria
53 Smalvleugelrietboorder
Chilodes maritima
21 Witvlekspikkelspanner
Parectropis similaria
54 Randvlekuil
Rusina ferruginea
22 Gepluimde Spanner
Colotois pennaria
55 Goudgele Boorder
Gortyna flavago
23 Seringenvlinder
Apeira syringaria
56 Geelbruine Vlekuil
Amphipoea fucosa
24 Herculesje
Selenia dentaria
57 Populierenuil
Parastichtis suspecta
25 Klaverblaadje
Macaria notata
58 Gewone Gouduil
Xanthia icteritia
26 Zomervlinder
Geometra papilionaria
59 Populierengouduil
Xanthia ocellaris
27 Geel Spannertje
Hydrelia flammeolaria
60 Bruine Essenuil
Lithophane semibrunnea
28 Groenbandspanner
Hydriomena impluviata
61 Kleine voorjaarsuil
Orthosia cruda
29 Kajatehoutspanner
Pelurga comitata
62 Gevlamde Rietuil
Mythimna flammea
30 Novemberspanner
Epirrita autumnata
63 Blauwvleugeluil
Peridroma saucia
31 Gegolfde Spanner
Hydria undulata
64 Grote Worteluil
Agrotis ipsilon
32 Lichte Blokspanner
Lobophora halterata
65 Dubbelpijl-uil
Graphiphora augur
33 Kleine Blokspanner
Pterapherapteryx sexalata
# Soort
Latijn
1 Sierlijke Zakdrager
1 Vuurjuffer
# Soort 1 Pos 2 Winde
Soort
Latijn
Libellen # Soort
Latijn
Vissen # Soort
Latijn
Pyrrhosoma nymphula
Latijn Gymnocephalus cernua
5 Giebel
Carassius gibelio
Leuciscus idus
6 Alver
Alburnus alburnus
3 Snoekbaars
Sander lucioperca
7 Europese Meerval
Silurus glanis
4 Rivierdonderpad
Cottus perifretum
37
# Soort 1 Gewoon Doorntje
# Soort 1 Bruine Rouwbij
Latijn
Sprinkhanen en Krekels # Soort Grote Groene 2 Sabelsprinkhaan
Tetrix undulata
Latijn
Bijen, Wespen en Mieren # Soort
Latijn Tettigonia viridissima
Latijn
Melecta albifrons
Vliegen en Muggen # Soort
Latijn
#
Soort
Latijn
1 Daslookgitje
Portevinia maculata
3 Donkere Wespvlieg
Temnostoma bombylans
2 Akkerdisteldansvlieg
Empis livida
4 Terrasjeskommazweefvlieg
Eupeodes corollae
# Soort
Kevers # Soort
Latijn
Latijn
1 Hennepnetelgoudhaantje Chrysolina fastuosa
Insecten (overig) # Soort 1 Sponsgaasvlieg
# Soort 1 Wespenspin
# Soort
Latijn
#
Soort
Latijn
Sisyra nigra
Latijn
Geleedpotigen (overig) # Soort
Latijn
Argiope bruennichi
Planten # Soort
Latijn
Latijn
1 Kleine Lisdodde
Typha angustifolia
5 Akkerereprijs
Veronica agrestis
2 Kleine Egelskop Rood guichelheil + 3 Blauw guichelheil
Sparganium emersum
6 Knikkend Tandzaad
Bidens cernua
Anagallis arvensis
7 Grote Klaproos
Papaver rhoeas
4 Viltig Kruiskruid
Jacobaea erucifolia
Paddenstoelen # Soort
Latijn
#
Hypoxylon fragiforme
16 Geel Schijfzwammetje
Bisporella citrina
2 Gazonvlekplaat
Panaeolina foenisecii
17 Elzenbundelzwam
Flammula alnicola
3 Witte Vlierschorszwam
Hyphodontia sambuci
18 Kleine Kale Inkzwam
Coprinopsis acuminata
4 Bleke Franjehoed
Psathyrella candolleana
19 Witsteelfranjehoed
Psathyrella piluliformis
5 Papilmycena Wortelende 6 Aardappelbovist
Mycena vitilis
20 Zwavelzwam
Laetiporus sulphureus
Scleroderma verrucosum
21 Klein Leemkelkje
Tarzetta cupularis
7 Blauwe Kaaszwam
Postia caesia
22 Dooiergele Mestzwam
Bolbitius titubans
8 Oranjebloesemzwam
Hebeloma sacchariolens
23 Netstelige Heksenboleet
Boletus luridus
9 Langsteelfranjehoed
Psathyrella conopilus
24 Zwarte Kluifzwam
Helvella lacunosa
10 Gewoon Plooirokje
Parasola plicatilis
25 Ruig Elfenbankje
Trametes hirsuta
11 Oranje Aderzwam
Phlebia radiata
26 Roodbruine Gordijnzwam
Cortinarius subbalaustinus
1 Roestbruine Kogelzwam
Soort
Latijn
38
Bijlage I Soortenlijst Vogels #
Soort
Latijn
Broedvogels en standvogels Broedparen (A=1-3, B=4-10, C=11-25, D=26-50, E=51-100)
Trend
1 Knobbelzwaan
Cygnus olor
A
2 Bergeend
Tadorna tadorna
A
3 Krakeend
Anas strepera
B
4 Wilde Eend
Anas platyrhynchos
C
5 Kuifeend
Aythya fuligula
A
6 Fuut
Podiceps cristatus
A
7 Sperwer
Accipiter nisus
A
-
8 Havik
Accipiter gentilis
A
+
9 Buizerd
Buteo buteo
A
10 Waterral
Rallus aquaticus
A
11 Waterhoen
Gallinula chloropus
B
12 Meerkoet
Fulica atra
C
13 Houtduif
Columba palumbus
C
14 Turkse Tortel
Streptopelia decaocto
A
15 Koekoek
Cuculus canorus
A
16 Ransuil
Asio otus
A
+
17 IJsvogel
Alcedo atthis
A
+
18 Grote Bonte Specht
Dendrocopos major
C
+
19 Gaai
Garrulus glandarius
A
20 Ekster
Pica pica
A
21 Zwarte Kraai
Corvus corone
B
22 Matkop
Poecile montanus
A
23 Koolmees
Parus major
C
24 Pimpelmees
Cyanistes caeruleus
C
25 Boerenzwaluw
Hirundo rustica
B
26 Staartmees
Aegithalos caudatus
A
27 Tjiftjaf
Phylloscopus collybita
D
28 Fitis
Phylloscopus trochilus
C
29 Rietzanger
Acrocephalus schoenobaenus
A
30 Kleine Karekiet
Acrocephalus scirpaceus
B
31 Bosrietzanger
Acrocephalus palustris
A
32 Spotvogel
Hippolais icterina
B
33 Sprinkhaanzanger
Locustrella naevia
A
34 Zwartkop
Sylvia atricapilla
D
35 Tuinfluiter
Sylvia borin
A
-
36 Braamsluiper
Sylvia curruca
A
-
37 Grasmus
Sylvia communis
B
38 Winterkoning
Troglodytes troglodytes
E
39 Boomkruiper
Certhia brachydactyla
D
40 Merel
Turdus merula
D
41 Zanglijster
Turdus philomelos
D
42 Roodborst
Erithacus rubecula
C
43 Blauwborst
Luscinia svecica
A
44 Nachtegaal
Luscinia megarhynchos
A
45 Grauwe Vliegenvanger
Muscicapa striata
C
46 Huismus
Passer domesticus
B
47 Ringmus
Passer montanus
B
48 Heggenmus
Prunella modularis
B
49 Witte Kwikstaart
Motacilla alba
A
50 Vink
Fringilla coelebs
D
51 Rietgors
Emberiza schoeniclus
B
Opmerkingen Onregelmatige broedvogel
+
Onregelmatige broedvogel
+
-
Onregelmatige broedvogel
+
Onregelmatige broedvogel Onregelmatige broedvogel +
Exoten 52 Nijlgans
Alopochen aegyptiaca
A
53 Fazant
Phasianus colchicus
B
#
Soort
Latijn
1 Smient
Anas penelope
11 Vuurgoudhaan
Regulus ignicapilla
2 Dodaars
Tachybaptus ruficollis
12 Goudhaan
Regulus regulus
3 Aalscholver
Phalacrocorax carbo
13 Kramsvogel
Turdus pilaris
4 Houtsnip
Scolopax rusticola
14 Koperwiek
Turdus iliacus
5 Bokje
Lymnocryptes minimus
15 Keep
Fringilla montifringilla
6 Watersnip
Gallinago gallinago
16 Groenling
Chloris chloris
7 Kokmeeuw
Chroicocephalus ridibundus
17 Sijs
Spinus spinus
8 Stormmeeuw
Larus canus
18 Putter
Carduelis carduelis
9 Grote Mantelmeeuw
Larus marinus
19 Goudvink
Pyrrhula pyrrhula
Larus argentatus
20 Appelvink
Coccothraustes coccothraustes
10 Zilvermeeuw
#
Latijn
Wintergasten # Soort
+
Soort
Latijn
Doortrekkers # Soort
Latijn
1 Patrijs
Perdix perdix
63 Kemphaan
Philomachus pugnax
2 Kwartel
Coturnix coturnix
64 Dwergmeeuw
Hydrocoloeus minutus
3 Toendrarietgans
Anser serrirostris
65 Kleine Mantelmeeuw
Larus fuscus
4 Kleine Rietgans
Anser brachyrhynchus
66 Reuzenstern
Hydroprogne caspia
5 Grauwe Gans
Anser anser
67 Witwangstern
Chlidonias hybrida
6 Kolgans
Anser albifrons
68 Zwarte Stern
Chlidonias niger
7 Grote Canadese Gans
Branta canadensis
69 Holenduif
Columba oenas
8 Rotgans
Branta bernicla
70 Zomertortel
Streptopelia turtur
9 Brandgans
Branta leucopsis
71 Kerkuil
Tyto alba
10 Roodhalsgans
Branta ruficollis
72 Velduil
Asio flammeus
11 Wilde Zwaan
Cygnus cygnus
73 Gierzwaluw
Apus apus
12 Kleine Zwaan
Cygnus bewickii
74 Draaihals
Jynx torquilla
13 Slobeend
Anas clypeata
75 Kleine Bonte Specht
Dendrocopos minor
14 Pijlstaart
Anas acuta
76 Groene Specht
Picus viridis
15 Zomertaling
Anas querquedula
77 Klapekster
Lanius excubitor
16 Wintertaling
Anas crecca
78 Wielewaal
Oriolus oriolus
17 Tafeleend
Aythya ferina
79 Roek
Corvus frugilegus
18 Eider
Somateria mollissima
80 Kauw
Coloeus monedula
19 Brilduiker
Bucephala clangula
81 Pestvogel
Bombycilla garrulus
20 Nonnetje
Mergellus albellus
82 Glanskop
Poecile palustris
21 Grote Zaagbek
Mergus merganser
83 Zwarte Mees
Periparus ater
22 Middelste Zaagbek
Mergus serrator
84 Buidelmees
Remiz pendulinus
23 Ooievaar
Ciconia ciconia
85 Baardman
Panurus biarmicus
24 Zwarte Ibis
Plegadis falcinellus
86 Boomleeuwerik
Lullula arborea
25 Lepelaar
Platalea leucorodia
87 Veldleeuwerik
Alauda arvensis
26 Roerdomp
Botaurus stellaris
88 Oeverzwaluw
Riparia riparia
27 Purperreiger
Ardea purpurea
89 Huiszwaluw
Delichon urbicum
28 Grote Zilverreiger
Ardea alba
90 Fluiter
Phylloscopus sibilatrix
29 Visarend
Pandion haliaetus
91 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
30 Wespendief
Pernis apivorus
92 Krekelzanger
Locustella fluviatilis
31 Rode Wouw
Milvus milvus
93 Snor
Locustella luscinioides
32 Zwarte Wouw
Milvus migrans
94 Boomklever
Sitta europaea
33 Zeearend
Milvus migrans
95 Spreeuw
Sturnus vulgaris
34 Bruine Kiekendief
Circus aeruginosus
96 Beflijster
Turdus torquatus
35 Blauwe Kiekendief
Circus cyaneus
97 Grote Lijster
Turdus viscivorus
36 Ruigpootbuizerd
Buteo lagopus
98 Gekraagde Roodstaart
Phoenicurus phoenicurus
37 Torenvalk
Falco tinnunculus
99 Paapje
Saxicola rubetra
38 Roodpootvalk
Falco vespertinus
100 Roodborsttapuit
Saxicola rubicola
39 Smelleken
Falco columbarius
101 Tapuit
Oenanthe oenanthe
40 Boomvalk
Falco subbuteo
102 Bonte Vliegenvanger
Ficedula hypoleuca
41 Slechtvalk
Falco peregrinus
103 Kleine Vliegenvanger
Ficedula parva
42 Kraanvogel
Grus grus
104 Gele Kwikstaart
Motacilla flava
43 Scholekster
Haematopus ostralegus
105 Grote Gele Kwikstaart
Motacilla cinerea
44 Kluut
Recurvirostra avosetta
106 Grote Pieper
Anthus richardi
45 Kievit
Vanellus vanellus
107 Duinpieper
Anthus campestris
46 Goudplevier
Pluvialis apricaria
Anthus pratensis
47 Zilverplevier
Pluvialis squatarola
108 Graspieper Siberische 109 Boompieper
48 Kleine Plevier
Charadrius dubius
110 Boompieper
Anthus trivialis
49 Morinelplevier
Charadrius morinellus
111 Roodkeelpieper
Anthus cervinus
50 Grutto
Limosa limosa
112 Waterpieper
Anthus spinoletta
51 Rosse Grutto
Limosa lapponica
113 Europese Kanarie
Serinus serinus
52 Regenwulp
Numenius phaeopus
114 Grote Barmsijs
Acanthis flammea
53 Wulp
Numenius arquata
115 Kleine Barmsijs
Acanthis cabaret
54 Zwarte Ruiter
Tringa erythropus
116 Frater
Linaria flavirostris
55 Tureluur
Tringa totanus
117 Kneu
Linaria cannabina
56 Groenpootruiter
Tringa nebularia
118 Grote Kruisbek
Loxia pytyopsittacus
57 Witgat
Tringa ochropus
119 Kruisbek
Loxia curvirostra
58 Bosruiter
Tringa glareola
120 Grauwe Gors
Emberiza calandra
59 Oeverloper
Actitis hypoleucos
121 Geelgors
Emberiza citrinella
60 Kanoet
Calidris canutus
122 Ortolaan
Emberiza hortulana
61 Krombekstrandloper
Calidris ferruginea
123 IJsgors
Calcarius lapponicus
62 Bonte Strandloper
Calidris alpina
Anthus hodgsoni
Bijlage II Zeldzame vogelwaarnemingen Datum
Soort
Latijn
Aantal
Opmerkingen
13/01/2012 Pestvogel
Bombycilla garrulus
1 Overvliegend; telpost
06/03/2012 Kraanvogel
Grus grus
25/03/2012 Oehoe
Bubo bubo
1 Ter plaatse, waarschijnlijk ontsnapt
26/04/2012 Draaihals
Jynx torquilla
1 Ter plaatse
01/05/2012 Engelse Kwikstaart
Motacilla flava flavissima
1 Overvliegend; telpost
21/05/2012 Witwangstern
Chlidonias hybrida
1 Ter plaatse Taniameer
15/08/2012 Morinelplevier
Charadrius morinellus
1 Overvliegend, tijdens nachtvlinderen
04/10/2012 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
1 Ter plaatse, bij telpost
08/10/2012 Grote Pieper
Anthus richardi
1 Overvliegend; telpost
09/10/2012 Klapekster
Lanius excubitor
1 Overvliegend; telpost
09/10/2012 Zwarte Ibis
Plegadis falcinellus
1 Overvliegend; telpost
15/11/2012 Pestvogel
Bombycilla garrulus
1 Overvliegend; telpost
04/03/2013 Velduil
Asio flammeus
1 Overvliegend; telpost
21/03/2013 Pestvogel
Bombycilla garrulus
1 Overvliegend; telpost
09/04/2013 Patrijs 20/05/2013 Krekelzanger
Perdix perdix Locustella fluviatilis
1 Ter plaatse, bij telpost 1 Langer dan een week aanwezig
15/06/2013 Krombekstrandloper
Calidris ferruginea
1 Overvliegend; telpost
23/08/2013 Ortolaan
Emberiza hortulana
1 Overvliegend; telpost
23/08/2013 Reuzenstern
Hydroprogne caspia
1 Overvliegend; telpost
26/08/2013 Arendbuizerd
Buteo rufinus
1 Overvliegend; telpost. Onzekere waarneming
05/09/2013 Roodpootvalk
Falco vespertinus
1 Overvliegend; telpost
11/09/2013 Dwergmeeuw
Hydrocoloeus minutus
1 Overvliegend; telpost
59 Overvliegend; telpost
12/09/2013 Paapje
Saxicola rubetra
3 Ter plaatse, bij telpost
13/09/2013 Duinpieper
Anthus campestris
1 Overvliegend; telpost
13/09/2013 Middelste Zaagbek
Mergus serrator
6 Overvliegend; telpost
01/10/2013 Roodkeelpieper
Anthus cervinus
1 Overvliegend; telpost
05/10/2013 Ruigpootbuizerd
Buteo lagopus
1 Overvliegend; telpost
07/10/2013 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
1 Ter plaatse, bij telpost
09/10/2013 Witwangstern
Chlidonias hybrida
1 Overvliegend; telpost
16/10/2013 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
1 Ter plaatse, bij telpost
18/10/2013 Grote Kruisbek
Loxia pytyopsittacus
1 Overvliegend; telpost. Onzekere waarneming
18/10/2013 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
2 Ter plaatse, bij telpost
22/10/2013 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
1 Ter plaatse, bij telpost
15/11/2013 Bladkoning 18/12/2013 Siberische Tjiftjaf
Phylloscopus inornatus Phylloscopus collybita tristis
1 Ter plaatse, bij telpost 1 Onzeker, bij camping Taniaburg
08/03/2014 Roerdomp
Botaurus stellaris
1 Overvliegend nabij telpost
20/04/2014 Zwarte Wouw
Milvus migrans
1 Ter plaatse
19/05/2014 Wielewaal
Oriolus oriolus
1 Ter plaatse, zingend
20/05/2014 Fluiter
Phylloscopus sibilatrix
1 Ter plaatse, zingend
01/08/2014 Velduil
Asio flammeus
05/08/2014 Kanoet
Calidris canutus
140 Overvliegend; telpost
25/08/2014 Zwarte Stern
Chlidonias niger
1 Overvliegend; telpost
25/08/2014 Krombekstrandloper
Calidris ferruginea
2 Overvliegend; telpost
26/08/2014 Morinelplevier
Charadrius morinellus
2 Overvliegend; telpost
26/08/2014 Zomertaling
Anas querquedula
3 Ter plaatse, bij telpost
27/08/2014 Draaihals
Jynx torquilla
1 Overvliegend; telpost
15/09/2014 Paapje 15/09/2014 Kleine Vliegenvanger
Saxicola rubetra Ficedula parva
1 Ter plaatse, bij telpost 1 Ter plaatse
03/10/2014 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
1 Ter plaatse, bij telpost
04/10/2014 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
1 Ter plaatse, bij telpost
05/10/2014 Zeearend
Haliaeetus albicilla
1 Overvliegend; telpost
06/10/2014 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
2 Ter plaatse, bij telpost
06/10/2014 Pestvogel
Bombycilla garrulus
1 Overvliegend; telpost
11/10/2014 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
2 Ter plaatse, bij telpost
11/10/2014 Rotgans
Branta bernicla
6 Overvliegend; telpost
15/10/2014 Europese Kanarie 15/10/2014 Siberische Boompieper
Serinus serinus Anthus hodgsoni
1 Overvliegend; telpost 1 Overvliegend; telpost
17/10/2014 Bladkoning
Phylloscopus inornatus
1 Ter plaatse, bij telpost
18/10/2014 Bladkoning 27/10/2014 Oostelijke Grauwe Gans
Phylloscopus inornatus Anser anser rubrirostris
1 Ter plaatse, bij telpost 2 Overvliegend; telpost. Onzekere waarneming
30/10/2014 Grauwe Gors
Emberiza calandra
1 Overvliegend; telpost
30/10/2014 Rotgans
Branta bernicla
1 Overvliegend; telpost
30/10/2014 Roodhalsgans
Branta ruficollis
1 Overvliegend; telpost
18/11/2014 Frater
Linaria flavirostris
1 Overvliegend; telpost
02/12/2014 Noordse Goudvink
Pyrrhula pyrrhula pyrrhula
1 Overvliegend; telpost
1 Overvliegend; telpost
Bijlage III Soortenlijst Zoogdieren #
Latijn
#
1 Egel
Soort
Erinaceus europaeus
11 Bunzing
Soort
Latijn Mustela putorius
2 Gewone Bosspitsmuis
Sorex araneus
12 Ree
Capreolus capreolus
3 Laatvlieger
Eptesicus serotinus
13 Haas
Lepus europaeus
4 Watervleermuis
Myotis daubentonii
14 Konijn
Oryctolagus cuniculus
5 Rosse Vleermuis
Nyctalus noctula
15 Bosmuis
Apodemus sylvaticus
6 Ruige Dwergvleermuis
Pipistrellus nathusii
16 Bruine Rat
Rattus norvegicus
7 Gewone Dwergvleermuis
Pipistrellus pipistrellus
17 Aardmuis
Microtus agrestis
8 Vos
Vulpes vulpes
18 Veldmuis
Microtus arvalis
9 Steenmarter
Martes foina
19 Mol
Talpa europaea
10 Wezel
Mustela nivalis
Bijlage IV Soortenlijst Reptielen & Amfibieën #
Soort
Latijn
#
Soort
Latijn
1 Gewone Pad
Bufo bufo
3 Europese Meerkikker
Pelophylax ridibundus
2 Kleine Watersalamander
Lissotriton vulgaris
4 Bruine Kikker
Rana temporaria
Bijlage V Soortenlijst Dagvlinders #
Soort
Latijn
#
Soort
Latijn
1 Groot Dikkopje
Ochlodes sylvanus
13 Atalanta
Vanessa atalanta
2 Zwartsprietdikkopje
Thymelicus lineola
14 Distelvlinder
Vanessa cardui
3 Oranjetipje
Anthocharis cardamines
15 Dagpauwoog
Aglais io
4 Groot Koolwitje
Pieris brassicae
16 Kleine Vos
Aglais urticae
5 Klein Koolwitje
Pieris rapae
17 Gehakkelde Aurelia
Polygonia c-album
6 Klein Geaderd Witje
Pieris napi
18 Landkaartje
Araschnia levana
7 Oranje Luzernevlinder
Colias crocea
19 Bont Zandoogje
Pararge aegeria
8 Citroenvlinder
Gonepteryx rhamni
20 Argusvlinder
Lasiommata megera
9 Kleine Vuurvlinder
Lycaena phlaeas
21 Hooibeestje
Coenonympha pamphilus
10 Boomblauwtje
Celastrina argiolus
22 Koevinkje
Aphantopus hyperantus
11 Icarusblauwtje
Polyommatus icarus
23 Bruin Zandoogje
Maniola jurtina
12 Keizersmantel
Argynnis paphia
Bijlage VI Soortenlijst Nachtvlinders #
Soort
Latijn
Ind. #
Soort
Latijn
Ind.
1 Hopwortelboorder
Hepialus humuli
7 189 Gewone Bandspanner
Epirrhoe alternata
2 Slawortelborder
Korscheltellus lupulinus
2 190 Herfstspanner
Epirrita dilutata
2
3 Oranje Wortelboorder
Triodia sylvina
Euchoeca nebulata
5
4 Ratelpopuliermineermot
Stigmella assimilella
Eulithis mellinata
5
Eulithis prunata
5
Eupithecia abbreviata
1
34 191 Leverkleurige Spanner 101 192 Bessentakvlinder 1 193 Wortelhoutspanner
14
5 Braammineermot
Stigmella aurella
6 Hazelaarmineermot
Stigmella floslactella
7 Slanke Mineermot
Stigmella microtheriella
2 195 Egale Dwergspanner
Eupithecia absinthiata
6
8 Boogjesmineermot
Stigmella oxyacanthella
1 196 Hopdwergspanner
Eupithecia assimilata
2
9 Pruimenballonmot
Stigmella plagicolella
1 197 Bijvoetdwergspanner
Eupithecia innotata
1
10 Lindemineermot
Stigmella tiliae
2 198 Streepjesdwergspanner
Eupithecia intricata
15
11 Berkenbladsnijdermot
Incurvaria pectinea
1 199 Esdoorndwergspanner
Eupithecia inturbata
1
12 Kijkgaatje
Monopis laevigella
1 200 Grijze Dwergspanner
Eupithecia subfuscata
1
13 Gewoon Kroeskopje
Nemapogon cloacella
2 201 Witvlakdwergspanner
Eupithecia succenturiata
1
14 Auroramot
Tinea semifulvella
2 202 Wilgendwergspanner
Eupithecia tenuiata
15 Meidoornooglapmot
Bucculatrix bechsteinella
1 203 Schermbloemendwergspanner
Eupithecia tripunctaria
16 Lindeooglapmot
Bucculatrix thoracella
1 204 Guldenroededwergspanner
Eupithecia virgaureata
17 Goudvleksteltmot
Caloptilia alchimiella
1 205 Gewone Dwergspanner
Eupithecia vulgata
14
18 Variabele Elzensteltmot
Caloptilia falconipennella
1 206 Gele Agaatspanner
Gandaritis pyraliata
11
19 Wilgensteltmot
Caloptilia stigmatella
Gymnoscelis rufifasciata
27
20 Paardenkastanjemineermot
Cameraria ohridella
1 208 Kleine Zomervlinder
Hemithea aestivaria
41
21 Wilgenslakkenspoormot
Phyllocnistis saligna
2 209 Variabele Spanner
Hydriomena furcata
1
22 Eenstipslakkenspoormot
Phyllocnistis unipunctella
Hypomecis punctinalis
8
51 194 Voorjaarsdwergspanner
10 207 Zwartkamdwergspanner
104 210 Ringspikkelspanner
1 15 2
23 Printplaatmot
Phyllocnistis xenia
2 211 Grijze Stipspanner
Idaea aversata
32
24 Abeelvouwmot
Phyllonorycter comparella
1 212 Schildstipspanner
Idaea biselata
25
25 Hazelaarblaasmot
Phyllonorycter coryli
1 213 Vlekstipspanner
Idaea dimidiata
63
26 Witte Eikenvouwmot
Phyllonorycter harrisella
2 214 Geblokte Stipspanner
Idaea emarginata
27 Elzenblaasmijnmot
Phyllonorycter stettinensis
1 215 Paardenbloemspanner
Idaea seriata
19
28 Sleedoornpedaalmot
Argyresthia albistria
1 216 Gerande Spanner
Lomaspilis marginata
68
29 Berkenpedaalmot
Argyresthia goedartella
1 217 Donker Klaverblaadje
Macaria alternata
3
30 Essenmot
Prays fraxinella
4 218 Bosbesbruintje
Macaria brunneata
1
31 Bruine Essenmot
Prays ruficeps
1 219 Gerimpelde Spanner
Macaria liturata
3
32 Vogelkersstippelmot
Yponomeuta evonymella
Melanthia procellata
1
33 Meidoornstippelmot
Yponomeuta padella
2055 221 Kleine Wintervlinder
34 Wilgenstippelmot
Yponomeuta rorrella
103 222 Hagendoornvlinder
35 Bonte Spitskopmot
Ypsolopha dentella
1 223 Moeraswalstrospanner
Orthonama vittata
36 Koolmotje
Plutella xylostella
5 224 Vliervlinder
Ourapteryx sambucaria
11
37 Rietstreepmot
Orthotelia sparganella
5 225 Groene Dwergspanner
Pasiphila rectangulata
21
38 Hangmatmot
Lyonetia clerkella
3 226 Taxusspikkelspanner
Peribatodes rhomboidaria
22
39 Bleke Kaartmot
Agonopterix arenella
4 227 Hennepnetelspanner
Perizoma alchemillata
6
40 Gewone Kaartmot
Agonopterix heracliana
2 228 Silenespanner
Perizoma flavofasciata
5
41 Roodvlekkaartmot
Agonopterix ocellana
1 229 Sporkehoutspanner
Philereme vetulata
5
42 Zwartvlekkaartmot
Agonopterix propinquella
3 230 Lindeknotsvlinder
Plagodis dolabraria
6
43 Peenkaartmot
Agonopterix yeatiana
4 231 Blauwrandspanner
Plemyria rubiginata
7
44 Groot Platlijfje
Depressaria radiella
3 232 Bosspanner
Scopula immutata
2
45 Grijsgevlekte Grasmineermot
Elachista maculicerusella
Timandra comae
87
46 Vuurmot
Carcina quercana
3 234 Vroege Blokspanner
Trichopteryx carpinata
2
47 Zwamboorder
Crassa unitella
2 235 Koolbandspanner
Xanthorhoe designata
2
48 Witkopmot
1 236 Vierbandspanner
Xanthorhoe ferrugata
9
49 Bruine Huismot
Endrosis sarcitrella Hofmannophila pseudospretella
4 237 Zwartbandspanner
Xanthorhoe fluctuata
11
50 Italiaanse Kaneelsikkelmot
Metalampra italica
2 238 Geoogde Bandspanner
Xanthorhoe montanata
98
51 Katjessmalvleugelmot
Batrachedra praeangusta
1 239 Bruine Vierbandspanner
Xanthorhoe spadicearia
19
52 Gewone Wilgenroosjesmot
Mompha epilobiella
5 240 Hermelijnvlinder
Cerura vinula
1
53 Gele Wilgenroosjesmot
Mompha ochraceella
5 241 Wilgenhermelijnvlinder
Furcula bifida
2
54 Lisdoddeveertje
Limnaecia phragmitella
3 242 Kleine Hermelijnvlinder
Furcula furcula
4
55 Populierenspikkelpalpmot
Anacampsis populella
6 243 Populierentandvlinder
Gluphisia crenata
3
56 Puntvleugelpalpmot
Brachmia blandella
1 244 Dromedaris
Notodonta dromedarius
57 Gloriemot
Chrysoesthia drurella
1 245 Wilgentandvlinder
Notodonta tritophus
58 Zesvlekmot
Chrysoesthia sexguttella
1 246 Kameeltje
Notodonta ziczac
23
59 Geelbandboegsprietmot
Monochroa lucidella
2 247 Wapendrager
Phalera bucephala
17
60 Bandpalpmot
Syncopacma larseniella
1 248 Brandvlerkvlinder
Pheosia tremula
20
61 Hoornaarvlinder
Sesia apiformis
2 249 Snuitvlinder
Pterostoma palpina
43
62 Wilgenhoutvlinder
Cossus cossus
4 250 Kroonvogeltje
Ptilodon capucina
13
63 Gestippelde Houtvlinder
Zeuzera pyrina
1 251 Eikenprocessierups
Thaumetopoea processionea
2
64 Gehakkelde Bladroller
Acleris emargana
2 252 Donker Brandnetelkapje
Abrostola triplasia
8
65 Kleine Boogbladroller
Acleris forsskaleana
1 253 Bont Schaapje
Acronicta aceris
7
66 Witschouderbladroller
Acleris variegana
5 254 Schaapje
Acronicta leporina
8
67 Kommabladroller
Aethes smeathmanniana
1 255 Schilddrager
Acronicta megacephala
68 Distelbladroller
Agapeta hamana
7 256 Psi-uil
Acronicta psi
69 Zonnesproetbladroller
Aleimma loeflingiana
1 257 Bruine Herfstuil
Agrochola circellaris
70 Dwarsstreephaakbladroller
Ancylis achatana
1 258 Zwartstipvlinder
Agrochola lota
71 Lichte Haakbladroller
Ancylis diminutana
3 259 Gewone Worteluil
Agrotis exclamationis
72 Grote Appelbladroller
Archips podana
4 260 Puta-uil
Agrotis puta
73 Gevlamde Bladroller
Archips xylosteana
2 261 Gewone Velduil
Agrotis segetum
74 Getekende Biesbladroller
Bactra furfurana
2 262 Meidoornuil
Allophyes oxyacanthae
2
75 Gewone Biesbladroller
Bactra lancealana
4 263 Piramidevlinder
Amphipyra pyramidea
23
76 Brandnetelbladroller
Celypha lacunana
13 264 Boksbaardvlinder
37 220 Witvlekbosrankspanner
14 233 Lieveling
Operophtera brumata Opisthograptis luteolata
Amphipyra tragopoginis
1
6 63 5
11 1
26 1 72 10 115 34 2
2
77 Kristalbladroller
Celypha siderana
1 265 Bruine Groenuil
Anaplectoides prasina
78 Paardenbloembladroller
Celypha striana
7 266 Spurrie-uil
Anarta trifolii
79 Tuinbladroller
Clepsis consimilana
4 267 Variabele Grasuil
Apamea crenata
80 Koolbladroller
Clepsis spectrana
6 268 Bleke Grasworteluil
Apamea lithoxylaea
81 Spikkelbladroller
Cnephasia incertana
1 269 Graswortelvlinder
Apamea monoglypha
34
82 Oranje Eikenbladroller
Cydia amplana
1 270 Grauwe Grasuil
Apamea remissa
15
83 Fruitmot
Cydia pomonella
3 271 Kweekgrasuil
Apamea sordens
11
84 Gewone Spiegelmot
Cydia splendana
Apamea unanimis
6
85 Geelvlekwortelmot
Dichrorampha flavidorsana
1 273 Geelbruine Rietboorder
Archanara dissoluta
3
86 Hoefijzermot
Epiblema foenella
1 274 Egale Rietboorder
Arenostola phragmitidis
87 Distelknoopvlekje
Eucosma cana
7 275 Gamma-uil
Autographa gamma
88 Populierenbladroller
Gypsonoma aceriana
1 276 Houtspaander
Axylia putris
89 Zwartepopulierenbladroller
Gypsonoma oppressana
90 Gewone Witvlakbladroller
19 272 Rietgrasuil
1 2 53 1
13 183 47
101 277 Lichte Korstmosuil
Bryophila domestica
3
Hedya nubiferana
6 278 Morpheusstofuil
Caradrina morpheus
59
91 Grote Witvlakbladroller
Hedya ochroleucana
1 279 Rood Weeskind
Catocala nupta
20
92 Pinguintje
Hedya salicella
1 280 Bonte Grasuil
Cerapteryx graminis
1
93 Hertshooibladroller Breedgehaakte 94 Hermelijnbladroller
Lathronympha strigana
2 281 Drielijnuil
Charanyca trigrammica
3
Notocelia trimaculana
4 282 Zwartvlekwinteruil
Conistra rubiginosa
1
95 Bramenbladroller
Notocelia uddmanniana
3 283 Bosbesuil
Conistra vaccinii
7
96 Kersenbladroller
Pandemis cerasana
Cosmia trapezina
22
97 Fijnmazige Bladroller
Pandemis dumetana
2 285 Schedeldrager
Craniophora ligustri
23
98 Leverkleurige Bladroller
Pandemis heparana
13 286 Grauwe Monnik
Cucullia umbratica
99 Scherpbandbladroller
Paramesia gnomana
12 287 Koperuil
Diachrysia chrysitis
14 284 Hyena
4 114
100 Klokbladroller
Philedone gerningana
1 288 Variabele Breedvleugeluil
Diarsia mendica
101 Zilvervlekbladroller
Pseudargyrotoza conwagana
6 289 Gewone Breedvleugeluil
Diarsia rubi
102 Topspinnertje
Rhopobota naevana
1 290 Levervlek
Euplexia lucipara
103 Gewone Dennenlotboorder
Rhyacionia buoliana
1 291 Wachtervlinder
Eupsilia transversa
40
104 Rode Knopbladroller
Spilonota ocellana
1 292 Egelskopboorder
Globia sparganii
29
105 Groene Eikenbladroller
Tortrix viridana
6 293 Gewone Silene-uil
Hadena bicruris
2
106 Brandnetelmot
Anthophila fabriciana
9 294 Witbandsilene-uil
Hadena compta
107 Zandkleurige Borstelmot
Epermenia falciformis
1 295 Gelelisboorder
Helotropha leucostigma
108 Dwergvedermot
Adaina microdactyla
4 296 Boogsnuituil
Herminia grisealis
109 Scherphoekvedermot
Amblyptilia acanthadactyla
3 297 Schaduwsnuituil
Herminia tarsicrinalis
110 Windevedermot
Emmelina monodactyla
2 298 Zuidelijke Stofuil
Hoplodrina ambigua
111 Zandvedermot
Gillmeria ochrodactyla
1 299 Egale Stofuil
Hoplodrina blanda
112 Lichte Zandvedermot
Gillmeria pallidactyla
3 300 Gewone Stofuil
Hoplodrina octogenaria
168
113 Hoefbladvedermot
Platyptilia gonodactyla
5 301 Aardappelstengelboorder
Hydraecia micacea
153
114 Mutsjeslichtmot
Acrobasis advenella
1 302 Bruine Snuituil
Hypena proboscidalis
182
115 Vetmot
Aglossa pinguinalis
2 303 Heremietuil
Ipimorpha retusa
116 Hommelnestmot
Aphomia sociella
4 304 Tweekleurige Heremietuil
Ipimorpha subtusa
11
117 Strooiselmot
Endotricha flammealis
1 305 Groente-uil
Lacanobia oleracea
32
118 Tweekleurige Lichtmot
Euzophera pinguis
2 306 Variabele W-uil
Lacanobia suasa
119 Tweelijnmot
Hypsopygia glaucinalis
120 Weidemot
Phycitodes binaevella
121 Grote Meelmot
Pyralis farinalis
122 Bandlichtmot
Sciota adelphella
25 310 Gestreepte Rietuil
123 Duikermot
Acentria ephemerella
19 311 Stippelsnuituil
124 Smalle Witlijngrasmot
Agriphila selasella
125 Blauwooggrasmot
Agriphila straminella
126 Gewone Coronamot
Anania coronata
1 314 Weidehalmuiltje
Mesapamea secalella
127 Gegolfde Lichtmot
Anania crocealis
2 315 Halmrupsvlinder
Mesapamea secalis
56
128 Bonte Brandnetelmot
Anania hortulata
20 316 Zandhalmuiltje
Mesoligia furuncula
31
129 Donkere Coronamot
Anania perlucidalis
1 317 Witstipgrasuil
Mythimna albipuncta
1
130 Lisdoddesnuitmot
Calamotropha paludella
8 318 Gekraagde Grasuil
Mythimna ferrago
8
11 307 Moerasgrasuil
Lateroligia ophiogramma
73 136 7
1 54 2 17 3 18
2
1 44
1 308 Gestippelde Rietboorder
Lenisa geminipuncta
3
1 309 Komma-uil
Leucania comma
3
Leucania obsoleta
1
Macrochilo cribrumalis
4
4 312 Kooluil 132 313 Perzikkruiduil
Mamestra brassicae Melanchra persicariae
2 55 1
131 Kroosvlindertje
Cataclysta lemnata
Mythimna impura
274
132 Drietandvlakjesmot
Catoptria falsella
195 319 Stompvleugelgrasuil 1 320 Bleke Grasuil
Mythimna pallens
12
133 Rietmot
Chilo phragmitella
4 321 Grijze Grasuil
Mythimna pudorina
26 322 Spitsvleugelgrasuil
1
134 Gewone Grasmot
Chrysoteuchia culmella
135 Bleke Grasmot
Crambus perlella
136 Liesgrassnuitmot
Donacaula forficella
137 Duponcheliamot
Duponchelia fovealis
138 Waterleliemot
Elophila nymphaeata
139 Lichte Granietmot
Eudonia lacustrata
6 327 Open-breedbandhuismoeder
Noctua janthe
140 Variabele Granietmot
Eudonia mercurella
5 328 Kleine Breedbandhuismoeder
Noctua janthina
32
141 Aangebrande Valkmot
Evergestis extimalis
1 329 Huismoeder
Noctua pronuba
440
142 Lijnvalkmot
Evergestis forficalis
9 330 Lisdoddeboorder
Nonagria typhae
143 Gezoomde Valkmot
Evergestis limbata
1 331 Haarbos
Ochropleura plecta
144 Bonte Valkmot
Evergestis pallidata
145 Luipaardlichtmot
Nomophila noctuella
146 Maïsboorder
Ostrinia nubilalis
147 Krabbenscheermot
Parapoynx stratiotata
148 Parelmoermot
Pleuroptya ruralis
149 Muntvlindertje
Pyrausta aurata
150 Rietsnuitmot
2 323 Splinterstreep 38 324 Volgeling 2 325 Breedbandhuismoeder 33 326 Kleine Huismoeder
29 332 Oranjegeel Halmuiltje
Mythimna straminea
8
Naenia typica
21
Noctua comes
12
Noctua fimbriata Noctua interjecta
9 5 19
9 628
Oligia fasciuncula
25
1 333 Donker Halmuiltje
Oligia latruncula
42
1 334 Gelobd Halmuiltje
Oligia strigilis
42
62 335 Tweestreepvoorjaarsuil 364 336 Nunvlinder
Orthosia cerasi
5
Orthosia gothica
4
3 337 Variabele Voorjaarsuil
Orthosia incerta
17
Schoenobius gigantella
20 338 Populierenvoorjaarsuil
Orthosia populeti
1
151 Vroege Granietmot
Scoparia ambigualis
45 339 Dwerghuismoeder
Panemeria tenebrata
152 Witvlekkruidenmot
Udea olivalis
11 340 Wilgenschorsvlinder
Parastichtis ypsillon
141
153 Grijze Kruidenmot
Udea prunalis
Perigrapha munda
18
154 Rietvink
Euthrix potatoria
11 342 Agaatvlinder
Phlogophora meticulosa
37
155 Groot Avondrood
Deilephila elpenor
23 343 Goudvenstertje
Plusia festucae
29
156 Populierenpijlstaart
Laothoe populi
12 344 Donkere Marmeruil
Protodeltote pygarga
4
157 Kolibrievlinder
Macroglossum stellatarum
1 345 Herfstrietboorder
Rhizedra lutosa
2
158 Pauwoogpijlstaart
Smerinthus ocellata
2 346 Bruine Grasuil
Rhyacia simulans
159 Ligusterpijlstaart
Sphinx ligustri
10 347 Stro-uiltje
Rivula sericealis
160 Bruine Eenstaart
Drepana curvatula
10 348 Gepijlde Micro-uil
Schrankia costaestrigalis
161 Berkeneenstaart
Drepana falcataria
162 Vuursteenvlinder
Habrosyne pyritoides
163 Tweestip-orvlinder
Ochropacha duplaris
164 Peppel-orvlinder
Tethea ocularis
165 Orvlinder
Tethea or
166 Berken-orvlinder 167 Braamvlinder
5 341 Dubbelstipvoorjaarsuil
7 349 Roesje 32 350 Helmkruidvlinder
Scoliopteryx libatrix
1
1 314 4 41
Shargacucullia scrophulariae
3
Sideridis rivularis
7
Simyra albovenosa
3
1 353 Donkere Grasuil
Tholera cespitis
1
Tetheella fluctuosa
1 354 Meldevlinder
Trachea atriplicis
29
Thyatira batis
5 355 Wilgengouduil
Xanthia togata
168 Gele Eenstaart
Watsonalla binaria
5 356 Zwarte-c-uil
Xestia c-nigrum
169 Groene Blokspanner
Acasis viretata
2 357 Driehoekuil
Xestia triangulum
44
170 Grote Voorjaarsspanner
Agriopis marginaria
1 358 Vierkantvlekuil
Xestia xanthographa
30
171 Variabele Spikkelspanner
Alcis repandata
7 359 Lijnsnuituil
Zanclognatha tarsipennalis
10
172 Wederikdwergspanner
Anticollix sparsata
1 360 Kleine Groenuil
Earias clorana
39
173 Peper-en-zoutvlinder
Biston betularia
20 361 Variabele Eikenuil
Nycteola revayana
174 Bruine Grijsbandspanner
Cabera exanthemata
61 362 Zilveren Groenuil
Pseudoips prasinana
175 Witte Grijsbandspanner
Cabera pusaria
31 363 Grote Beer
Arctia caja
10
176 Appeltak
Campaea margaritata
61 364 Zwart Beertje
Atolmis rubricollis
16
177 Gestreepte Goudspanner
Camptogramma bilineata
17 365 Glad Beertje
Eilema griseola
6
178 Kleine Herculesspanner
Cepphis advenaria
1 366 Geel Beertje
Eilema sororcula
1
179 V-dwergspanner
Chloroclystis v-ata
2 367 Bastaardsatijnvlinder
Euproctis chrysorrhoea
1
180 Oranje Bruinbandspanner
Cidaria fulvata
7 368 Satijnvlinder
Leucoma salicis
3
181 Kleine Groenbandspanner
Colostygia pectinataria
23 369 Viervlakvlinder
Lithosia quadra
1
182 Kortzuiger
Crocallis elinguaria
15 370 Plakker
Lymantria dispar
4
183 Gestippelde Oogspanner
Cyclophora punctaria
Pelosia muscerda
1
184 Schimmelspanner
Dysstroma truncata
Pelosia obtusa
1
2 351 Gevorkte Silene-uil 27 352 Kleine Rietvink
1 371 Muisbeertje 17 372 Klein Muisbeertje
1 281
1 3
185 Marmerspanner
Ecliptopera silaceata
Phragmatobia fuliginosa
84
186 Gewone Spikkelspanner
Ectropis crepuscularia
36 374 Witte Tijger
1 373 Kleine Beer
Spilosoma lubricipeda
75
187 Geelschouderspanner
Ennomos alniaria
11 375 Gele Tijger
Spilosoma lutea
188 Puntige Zoomspanner
Epione repandaria
9
Bijlage VII Soortenlijst Libellen #
Latijn
#
1 Weidebeekjuffer
Soort
Calopteryx splendens
12 Paardenbijter
Soort
Latijn Aeshna mixta
2 Gewone Pantserjuffer
Lestes sponsa
13 Grote Keizerlibel
Anax imperator
3 Houtpantserjuffer
Chalcolestes viridis
14 Glassnijder
Brachytron pratense
4 Azuurwaterjuffer
Coenagrion puella
15 Platbuik
Libellula depressa
5 Variabele Waterjuffer
Coenagrion pulchellum
16 Viervlek
Libellula quadrimaculata
6 Grote Roodoogjuffer
Erythromma najas
17 Gewone Oeverlibel
Orthetrum cancellatum
7 Kleine Roodoogjuffer
Erythromma viridulum
18 Zwarte Heidelibel
Sympetrum danae
8 Lantaarntje
Ischnura elegans
19 Bloedrode Heidelibel
Sympetrum sanguineum
9 Blauwe Glazenmaker
Aeshna cyanea
20 Bruinrode Heidelibel
Sympetrum striolatum
10 Bruine Glazenmaker
Aeshna grandis
21 Steenrode Heidelibel
Sympetrum vulgatum
11 Vroege Glazenmaker
Aeshna isoceles
Bijlage VIII Soortenlijst Vissen #
Soort
Latijn
#
Soort
9 Blankvoorn
Latijn
1 Paling
Anguilla anguilla
2 Kleine Modderkruiper
Cobitis taenia
10 Ruisvoorn
Scardinius erythrophthalmus
3 Brasem
Abramis brama
11 Zeelt
Tinca tinca
4 Kolblei
Blicca bjoerkna
12 Snoek
Esox lucius
5 Kroeskarper
Carassius carassius
13 Driedoornige Stekelbaars
Gasterosteus aculeatus
6 Riviergrondel
Gobio gobio
14 Tiendoornige Stekelbaars
Pungitius pungitius
7 Vetje
Leucaspius delineatus
15 Baars
Perca fluviatilis
8 Bittervoorn
Rhodeus amarus
Rutilus rutilus
Bijlage IX Soortenlijst Insecten & Geleedpotigen Sprinkhanen en krekels # Soort
Latijn
# Soort
Latijn
1 Kustsprinkhaan
Chorthippus albomarginatus
4 Struiksprinkhaan
Leptophyes punctatissima
2 Bruine Sprinkhaan
Chorthippus brunneus
5 Boomsprinkhaan
Meconema thalassinum
3 Snortikker
Chorthippus mollis
6 Zeggendoorntje
Tetrix subulata
4 Gewoon Spitskopje
Conocephalus dorsalis
Bijen, wespen en mieren # 1
Soort
Latijn
#
Soort
Latijn
Cladius grandis
29 Gewone Koekoekshommel
Bombus campestris
2 Elzenmineerwesp
Fenusa dohrnii
30 Tuinhommel
Bombus hortorum
3
Platycampus luridiventris
31 Boomhommel
Bombus hypnorum
4 Boswilgbladwesp
Pontania gallarum
32 Steenhommel
Bombus lapidarius
5 Blaasgasbladwesp
Pontania proxima
33 Veldhommel
Bombus lucorum
6 Helmkruidbladwesp
Tenthredo scrophulariae
34 Akkerhommel
Bombus pascuorum
7 Gordelgalwesp
Andricus curvator
35 Weidehommel
Bombus pratorum
8 Ananasgalwesp
Andricus foecundatrix
36 Aardhommel
Bombus terrestris
-
9
9 Knotsgalwesp
Andricus inflator
37 Grote Koekoekshommel
Bombus vestalis
10 Knikkergalwesp
Andricus kollari
38 Roodzwarte Dubbeltand
Nomada fabriciana
11 Colanootgalwesp
Andricus lignicolus
39 Gewone Wespbij
Nomada flava
12 Knoppergal
Andricus quercuscalicis
40 Smalbandwespbij
Nomada goodeniana
13 Moseikelgalwesp
Callirhytis erythrocephala
41 Donkere Wespbij
Nomada marshamella
14 Rode Erwtengalwesp
Cynips divisa
42 Gewone Dubbeltand
Nomada ruficornis
15 Eikenstuitergalwesp
Cynips longiventris
43 Wegmier
Lasius niger
16 Galappelwesp
Cynips quercusfolii
44 Zwarte Zaadmier
Tetramorium caespitum
17 Satijnen Knoopjesgal
Neuroterus numismalis
45 Middelste Wesp
Dolichovespula media
18 Lensgalwesp
Neuroterus quercusbaccarum
46 Duitse Wesp
Vespula germanica
19
-
Achaius oratorius
47 Gewone Wesp
Vespula vulgaris
20
-
Aoplus personatus
48 Witbaardzandbij
Andrena barbilabris
21
-
Dusona falcator
49 Goudpootzandbij
Andrena chrysosceles
22
-
Ichneumon stramentor
50 Grasbij
Andrena flavipes
23
-
Pimpla contemplator
51 Roodgatje
Andrena haemorrhoa
24
-
Scambus buolianae
52 Zwartbronzen Zandbij
Andrena nigroaenea
25
-
Theroscopus hemipteron
53 Grote Klokjesbij
Chelostoma rapunculi
26
-
Vulgichneumon saturatorius
54 Roodpootige Groefbij
Halictus rubicundus
27 Gewone Sachembij
Anthophora plumipes
55 Rosse Metselbij
Osmia bicornis
28 Honingbij
Apis mellifera
Vliegen en muggen #
Soort
Latijn
#
Sylvicola cinctus
68
-
Muscina levida
2 Rouwvlieg
Bibio marci
69
-
Mydaea corni
3 Koortsvlieg
Dilophus febrilis
70
-
Mydaea urbana
4 Essenbladnerfgalmug
Dasineura faxini
71
-
Myospila meditabunda
5 Kleine wilgwratgalmug Iteomyia capreae
72
-
Phaonia tuguriorum
6 Weegbreegalmug
Jaapiella schmidti
73
-
Polietes domitor
7 Gewone Steekmug
Culex pipiens
74 Spekvlieg
8 Grote Steekmug
Culiseta annulata
75
-
Geomyza tripunctata
9
-
Epiphragma ocellare
76
-
Opomyza germinationis
10
-
Eutonia barbipes
77
-
Chrysopilus cristatus
11
-
Limonia nubeculosa
78 Ongevlekte Snipvlieg
Rhagio immaculatus
12
-
Limonia phragmitidis
79 Gewone Snipvlieg
Rhagio scolopaceus
13
-
Metalimnobia quadrimaculata
80 Gele Snipvlieg
Rhagio tringarius
14
-
Ptychoptera contaminata
81
1
-
Soort
Latijn
Polietes lardaria
-
Hydromyza livens
15
-
Nephrotoma dorsalis
82 Strontvlieg
16
-
Nephrotoma quadrifaria
83
-
Elgiva solicita
17
-
Nephrotoma quadristriata
84
-
Limnia unguicornis
18
-
Tipula cava
85
-
Sepedon sphegea
19
-
Tipula fulvipennis
86
-
Crumomyia pedestris
20
-
Tipula lunata
87 Prachtwapenvlieg
Chloromyia formosa
21
-
Scathophaga stercoraria
Tipula obsoleta
88 Groene Glimwapenvlieg
Microchrysa polita
22 Kool-langpootmug
Tipula oleracea
89 Gewone Langsprietwapenvlieg
Stratiomys singularior
23
-
Tipula paludosa
90 Gewoon Weidegitje
Cheilosia albitarsis
24
-
Tipula pierrei
91 Wollig Gitje
Cheilosia illustrata
Trichocera regelationis
92 Bruin Gitje
Cheilosia latifrons
25 Dooimug 26
-
Agromyza alnivora
93 Kervelgitje
Cheilosia pagana
27
-
Agromyza anthracina
94 Snorzweefvlieg
Episyrphus balteatus
28
-
Agromyza flaviceps
95 Weidevlekoog
Eristalinus sepulchralis
29
-
Agromyza nana
96 Kustbijvlieg
Eristalis abusiva
30
-
Agromyza pseudoreptans
97 Kleine Bijvlieg
Eristalis arbustorum
Amauromyza flavifrons
98 Bosbijvlieg
Eristalis horticola
31
-
32
-
Amauromyza lamii
33
-
Cerodontha ircos
100 Puntbijvlieg
99 Hommelbijvlieg
Eristalis nemorum
34
-
Chromatomyia horticola
101 Kegelbijvlieg
Eristalis pertinax Eristalis picea
Eristalis intricaria
35
-
Liriomyza bryoniae
102 Veenbijvlieg
36
-
Liriomyza eupatorii
103 Blinde Bij
Eristalis tenax
37
-
Liriomyza strigata
104 Gewone Pendelvlieg
Helophilus pendulus
38
-
Phytoliriomyza melampyga
105 Citroenpendelvlieg
Helophilus trivittatus
39
-
Phytomyza agromyzina
106 Gewone Driehoekzweefvlieg
Melanostoma mellinum
40
-
Phytomyza chaerophylli
107 Slanke Driehoekzweefvlieg
Melanostoma scalare
41
-
Phytomyza glechomae
108 Doodskopzweefvlieg
Myathropa florea
42
-
Phytomyza lappae
109 Gewone Korsetzweefvlieg
Neoascia podagrica
43
-
Phytomyza marginella
110 Micaplatvoetje
Platycheirus albimanus
44
-
Phytomyza minuscula
111 Slank Platvoetje
Platycheirus angustatus
45
-
Phytomyza obscurella
112 Geel Platvoetje
Platycheirus fulviventris
46
-
Phytomyza ranunculivora
113 Gewoon Schaduwplatvoetje
Platycheirus scutatus
47
-
Anthomyia procellaris
114 Vlinderstrikje
Pyrophaena rosarum
48 Roodbaard-bromvlieg
Calliphora vomitoria
115 Gewone Snuitvlieg
Rhingia campestris
49 Lijkenvlieg
Cynomya mortuorum
116 Witte Halvemaanzweefvlieg
Scaeva pyrastri
Meromyza femorata
117 Grote Langlijf
Sphaerophoria scripta
51 Zilvervlekdansvlieg
Empis opaca
118 Menuetzweefvlieg
Syritta pipiens
52 Grote Dansvlieg
Empis tessellata
119 Bessenbandzweefvlieg
Syrphus ribesii
53 Graanmineervlieg
Hydrellia griseola
120 Bosbandzweefvlieg
Syrphus torvus
54
-
Suillia variegata
121 Kleine Bandzweefvlieg
Syrphus vitripennis
55
-
Tephrochlamys rufiventris
122 Moeraszweefvlieg
Tropidia scita
56
-
Tachypeza nubila
123 Hommelreus
Volucella bombylans
57
-
Lonchoptera lutea
124 Witte Reus
Volucella pellucens
58
-
Eudasyphora cyanella
125 Gewone Rode Bladloper
Xylota segnis
59
-
Graphomya maculata
126 Gewone Goudoogdaas
60
-
Hebecnema umbratica
127 Diksprietregendaas
Chrysops relictus Haematopota crassicornis
61
-
Helina depuncta
128 Gewone Regendaas
Haematopota pluvialis
62
-
Hydrotaea dentipes
129 Runderdaas
Tabanus bovinus
63
-
Limnophora tigrina
130
64
-
Limnophora triangula
131 Vederdistelgalboorvlieg
Urophora stylata
65 Schorsvlieg
Mesembrina meridiana
132
-
Melieria crassipennis
66
Morellia hortorum
133
-
Seioptera vibrans
50
-
-
67 Herfstvlieg
-
Subclytia rotundiventris
Musca autumnalis
Kevers #
Soort
Latijn
#
1 Menierode zuringspitsmuisje
Apion frumentarium
66 Zevenstippelig Lieveheersbeestje
Soort
Latijn Coccinella septempunctata
2
-
Aspidapion aeneum
67 Elfstippelig Lieveheersbeestje
Coccinella undecimpunctata
3
-
Pseudapion rufirostre
68 Meeldauwlieveheersbeestje
Halyzia sedecimguttata
4 Wilgenprachtkevertje
Trachys minutus
69 Vloeivleklieveheersbeestje
Oenopia conglobata
5 Frambozenkever
Byturus tomentosus
Propylea quatuordecimpunctata
6 Zwartpootsoldaatje
Cantharis fusca
70 Veertienstippelig Lieveheersbeestje Tweeëntwintigstippelig 71 lieveheersbeestje
7 Geel Soldaatje
Cantharis livida
72
Ceutorhynchus erysimi
8 Zwart Soldaatje (Pellucida)
Cantharis pellucida
73 Kleine Eikelboorder
Curculio glandium
9 Rood Soldaatje
Cantharis rufa
74 Langsprietpopulierensnuittor
Dorytomus longimanus
Malthodes marginatus
75
-
Ellescus infirmus
11 Kleine Rode Weekschild
Rhagonycha fulva
76
-
Grypus equiseti
12
-
Rhagonycha nigriventris
77
-
Hylesinus fraxini
13
-
Rhagonycha testacea
78
-
Liophloeus tessulatus
Silis ruficollis
79
-
Nedyus quadrimaculatus
10
-
14 Moerasweekschildkever
-
Psyllobora vigintiduopunctata
15
-
Agonum afrum
80 Kleine Lapsnuitkever
Otiorhynchus ovatus
16
-
Agonum emarginatum
81
Otiorhynchus porcatus
17
-
Agonum muelleri
82 Gegroefde Lapsnuitkever
Otiorhynchus sulcatus Phyllobius oblongus
-
18
-
Amara communis
83
19
-
Amara familiaris
84 Groene Bladsnuitkever
Phyllobius pomaceus
20
-
Anchomenus dorsalis
85
-
Polydrusus cervinus
21
-
Anisodactylus binotatus
86
-
Rhinoncus bruchoides
22
-
Asaphidion curtum
87 Klaversnuitkever
23
-
Badister lacertosus
88
24
-
Bembidion tetracolum
89 Tuimelaar
Cybister lateralimarginalis
25
-
Bradycellus verbasci
90 Gevlekte Geelgerande
Dytiscus circumflexus
26
-
Calathus melanocephalus
91 Veengeelgerande
Dytiscus dimidiatus
27 Gekorrelde Veldloopkever
Carabus granulatus
92 Gewone Geelrand
Dytiscus marginalis
28 Tuinschalebijter
Carabus nemoralis
93 Moeraswaterroofkevertje
Hydroporus palustris
29 Schorsloopkever
Dromius quadrimaculatus
94
-
Hygrotus impressopunctatus
30 Gewone Oeverloopkever
Elaphrus riparius
95
-
Hygrotus inaequalis
31 Aardbeiloopkever
Harpalus rufipes
96
-
Ilybius ater
32
-
Leistus fulvibarbis
97
-
Ilybius subaeneus
33
-
Limodromus assimilis
98
-
Rhantus suturalis
34 Haarsprietloopkever
Loricera pilicornis
99
-
Agriotes obscurus
35 Breedhalsnebia
Nebria brevicollis
100
-
Cidnopus aeruginosus
-
Denticollis linearis
-
Sitona hispidulus -
Stereonychus fraxini
36
-
Notiophilus substriatus
101
37
-
Paradromius linearis
102 Viervlekschimmelvreter
Endomychus coccineus
38
-
Poecilus cupreus
103 Slootschrijvertje
Gyrinus substriatus
39
-
Pterostichus anthracinus
104 Modderkever
Hygrobia hermanni
40 Gewone Streeploopkever
Pterostichus melanarius
105
-
Anacaena globulus
41 Zwarte Loopkever
Pterostichus niger
106
-
Enochrus testaceus
42
-
Pterostichus nigrita
107
-
Helophorus grandis
43
-
108 Roodpootwatertor
Hydrobius fuscipes
44 Distelboktor
Pterostichus strenuus Agapanthia villosoviridescens
109 Grote Spinnende Watertor
Hydrophilus piceus
45 Kleine Wespenbok
Clytus arietis
110 Zwartkopvuurkever
Pyrochroa coccinea
46 Gewone Bloesemboktor
Grammoptera ruficornis
111 Rondkopveldmestkever
Aphodius rufipes
47 Vierbandsmalbok
Leptura quadrifasciata
112
Psammoecus bipunctatus
48 Veranderlijke Boktor
Phymatodes testaceus
113 Bruine Tandkever
Uleiota planata
49 Elzenhaantje
Agelastica alni
114 Krompootdoodgraver
Nicrophorus vespillo
50 Distelschildpadtor
Cassida rubiginosa
115 Gewone Doodgraver
Nicrophorus vespilloides
51
Chrysolina oricalcia
116 Slakkenaaskever
Phosphuga atrata
52 Moertje
Chrysolina polita
117
-
Silpha tristis
53 Willow Flea Beetle
Crepidodera aurata
118
-
Thanatophilus sinuatus
54
-
Donacia clavipes
119
-
Anthobium atrocephalum
55
-
Donacia semicuprea
120
-
Anthobium unicolor
56 Klein Wilgenhaantje
Galerucella lineola
121
-
Dinaraea angustula
57 Groen Zuringhaantje
Gastrophysa viridula
122
-
Eusphalerum limbatum
58 Grasgoudhaantje
Oulema melanopus
123
-
Lathrobium brunnipes
59
-
Phratora laticollis
124
-
Neobisnius villosulus
60
-
Plagiodera versicolora
125 Stinkende Kortschild
Ocypus olens
Psylliodes affinis
126
Philonthus decorus
-
61 Aardappelaardvlo Tweestippelig 62 Lieveheersbeestje
Adalia bipunctata Anisosticta 63 Negentienpuntlieveheersbeestje novemdecimpunctata Calvia 64 Roomvleklieveheersbeestje quatuordecimguttata 65 Wilgenlieveheersbeestje
Chilocorus renipustulatus
-
-
127 Oeverkortschild
Stenus bimaculatus
128
-
Tachinus rufipes
129
-
Tachyporus obtusus
Wantsen, cicaden en plantenluizen #
Soort
Latijn
#
Soort
Latijn
1 Eikenbladvlo
Trioza remota
31
2 Brandnetelvlo
Trioza urticae
32 Berkenschildwants
Elasmostethus interstinctus
3 Wilgenroosjesluis
Aphis epilobiaria
33 Groene Stinkwants
Palomena prasina
4 Brandnetelluis
Aphis urticata
34 Roodpootschildwants
Pentatoma rufipes
5 Morgensterkortstaartluis
Brachycaudus tragopogonis
35
-
Agnocoris rubicundus
6 Bloedblaarluis
Cryptomyzus ribis
36
-
Apolygus spinolae
7
-
Scolopostethus thomsoni
Aphrophora alni
37
-
Campyloneura virgula
8 Schuimbeestje
Philaenus spumarius
38
-
Closterotomus norwegicus
9 Bloedcicade
Cercopis vulnerata
39
-
Cyllecoris histrionius
-
10
-
Cixius nervosus
40
-
Deraeocoris lutescens
11
-
Anoscopus flavostriatus
41
-
Dicyphus globulifer
12
-
Idiocerus herrichii
42 Gele Viervlekwants
Dryophilocoris flavoquadrimaculatus
13 Grote Schaatsenrijder
Aquarius paludum
43
-
Harpocera thoracica
14 Poelschaatsenrijder
Gerris lacustris
44
-
Liocoris tripustulatus
15 Waterschorpioen
Nepa cinerea
45
-
Lygus gemellatus
16 Staafwants
Ranatra linearis
46
-
Lygus pratensis
17 Gewone Duikerwants
Corixa punctata
47 Behaarde Wants
Lygus rugulipennis
18 Gewoon Zwemmertje
Cymatia coleoptrata
48
Miris striatus
19 Donkere Moerwants
Hesperocorixa linnaei
49 Bruine Graswants
Notostira elongata
20 Slootsigaar
Sigara fossarum
50
-
Orthops basalis
21 Gewone Sigaar
Sigara striata
51
-
Orthops campestris
22 Platte Zwemwants
Ilyocoris cimicoides
52
-
Psallus perrisi
23 Gewoon Bootsmannetje
Notonecta glauca
53
-
Psallus varians
24 Bleek Bootsmannetje
Notonecta lutea
54 Gestreepte Eikenblindwants
Rhabdomiris striatellus
25 Tenger Bootsmannetje
Notonecta viridis
55
-
Salicarus roseri
26
-
Drymus brunneus
56
-
Stenodema laevigata
27
-
Drymus ryeii
57
-
Himacerus apterus
28
-
Ischnodemus sabuleti
58
-
Himacerus mirmicoides
29
-
Kleidocerys resedae
59
-
Anthocoris nemorum
30
-
Scolopostethus affinis
-
Overige insecten #
Soort
Latijn
# Soort
Latijn
1
-
Centroptilum luteolum
17
-
Ecnomus tenellus
2
-
Cloeon dipterum
18
-
Agraylea multipunctata
3
-
Caenis horaria
19
-
Mystacides longicornis
4
-
Caenis robusta
20
-
Oecetis ochracea
5
-
Apterygida media
21
-
Glyphotaelius pellucidus
Forficula auricularia
22
-
Limnephilus binotatus
6 Gewone Oorworm 7
-
Graphopsocus cruciatus
23
-
Limnephilus elegans
8
-
Ectopsocus petersi
24
-
Limnephilus lunatus
9
-
Cerobasis guestfalica
25
-
Limnephilus marmoratus
10
-
Loensia fasciata
26
-
Limnephilus sparsus
11
-
Stenopsocus stigmaticus
27
-
Limnephilus vittatus
12
-
Sialis lutaria
28
-
Agrypnia pagetana
29
-
Phryganea grandis
13 Gele Gaasvlieg 14
-
Nineta flava Drepanepteryx phalaenoides
30
-
Trichostegia minor
15
-
Hemerobius humulinus
31
-
Dasypsyllus gallinulae
16
-
Micromus variegatus
32 Gewone Schorpioenvlieg
Panorpa communis
Geleedpotigen #
Soort
1 Schapenteek
Latijn
#
Soort
Latijn
Ixodes ricinus
57 Zomerwielwebspin
Metellina mengei
2
-
Eugamasus Berlesei
58 Grote Dikkaak
Pachygnatha clercki
3
-
Pergamasus crassipes
59 Kleine Dikkaak
Pachygnatha degeeri
4 Elzenviltmijt
Acalitus brevitarsus
60 Gewone Strekspin
Tetragnatha extensa
5 Spaanse Aakknobbelmijt
Aceria aceriscampestris
61 Schaduwstrekspin
Tetragnatha montana
6 Essenbladrolmijt
Aculus fraxini
62 Donkere Strekspin
Tetragnatha nigrita
7 Kamperfoeliemijt
Aculus xylostei
63 Slanke Kogelspin
Anelosimus vittatus
8 Walstrobladmijt
Cecidophyes galii
64 Moerastandkaak
Enoplognatha caricis
9 Vlierbladmijt
Epitrimerus trilobus
65 Gewone Tandkaak
Enoplognatha ovata
10 Meidoornpokmijt
Eriophyes crataegi
66 Kleine Boskogelspin
Paidiscura pallens
11 Elzennerfhoekmijt
Eriophyes inangulis
67 Koffieboonspin
Steatoda bipunctata
12 Elzenwratmijt
Eriophyes laevis
68 Huiskogelspin
Theridion melanurum
13 Lijsterbespokmijt
Eriophyes sorbi
69 Gewoon Visgraatje
Theridion varians
14 Lindehoorntjesmijt
Eriophyes tiliae
70 Gewone Bodemkrabspin
Ozyptila praticola
15 Meidoornviltmijt
Phyllocoptes goniothorax
71 Gewone Krabspin
Xysticus cristatus
16 Fluweelmijt
Trombidium holosericeum
72 Strekpoot
Dicranopalpus ramosus
17
Eylais infundibulifera
73
18 Bonte Trechterspin
Malthonica ferruginea
74 Rode Hooiwagen
Opilio canestrinii
19 Muurkaardespin
Amaurobius similis
75 Bonte Hooiwagen
Paroligolophus agrestis
20 Kruisspin
Araneus diadematus
76 Gewone Hooiwagen
Phalangium opilio
21 Boomknoppelspin
Gibbaranea gibbosa
77 Voorjaarshooiwagen
Rilaena triangularis
22 Rietkruisspin
Larinioides cornutus
78
-
Leiobunum rotundum
23 Brugspin
Larinioides sclopetarius
79
-
Nemastoma dentigerum
24 Platte Wielwebspin
Nuctenea umbratica
80 Gele Aardkruiper
Geophilus flavus
25 Zompzakspin
Clubiona reclusa
81 Rozetaardkruiper
Stenotaenia linearis
26 Waterspin
Argyroneta aquatica
82 Eenoogje
Lamyctes emarginatus
27 Stalmuursluiper
Scotophaeus blackwalli
83 Gewone Duizendpoot
Lithobius forficatus
28 Grootoogprobleemspinnetje
Agyneta innotabilis
84 Dwergsteenloper
Lithobius microps
29 Gewoon Wevertje
Bathyphantes gracilis
85 Vlekribbel
Craspedosoma rawlinsii
30 Groot Haarpalpje
Centromerita bicolor
86 Brede Kronkel
Cylindroiulus caeruleocinctus
31 Gewoon Zaagpalpje
Centromerus sylvaticus
87 Knotskronkel
Cylindroiulus punctatus
32 Pioniersdwergspin
Collinsia inerrans
88 Grote Knotspoot
Julus scandinavius
33 Donker Bolkopje
Dicymbium nigrum
89 Kleine Platrug
Brachydesmus superus
34 Langtongspinnetje
Diplostyla concolor
90 Gewone Platrug
Polydesmus denticulatus
35 Schorskoloniespin
Drapetisca socialis
91
-
Daphnia hyalina
36 Storingsdwergspin
Erigone atra
92
-
Scapholeberis mucronata
37 Aeronautje
Erigone dentipalpis
93
-
Simocephalus exspinosus
38 Oranjepoot
Gongylidium rufipes
94
-
Polyphemus pediculus
39 Huiswevertje
Lepthyphantes leprosus
95 Zoetwatervlokreeft
Gammarus pulex
40 Tuinhangmatspin
Linyphia hortensis
96 Gewone Oprolpissebed
Armadillidium vulgare
41 Kielpalpwever
Megalepthyphantes nebulosus
97 Gewone Zoetwaterpissebed
Asellus aquaticus
42 Lentestrooiselspin
Microneta viaria
98 Buispissebed
Ligidium hypnorum
43 Kruidhangmatspin
Neriene clathrata
99 Kelderpissebed
Oniscus asellus
44 Lentehangmatspin
Neriene montana
100 Mospissebed
Philoscia muscorum
45 Struikhangmatspin
Neriene peltata
101 Ruwe Pissebed
Porcellio scaber
46 Driepunthangmatspin
Saaristoa abnormis
102 Paars Drieoogje (pusillus)
Trichoniscus pusillus
47 Wimpelpalpje
Tallusia experta
103 Brakwateraasgarnaal
Neomysis integer
48 Middelst Vals Sierkopje
Walckenaeria nudipalpis
104 Karperluis
Argulus foliaceus
49 Tuinwolfspin
Pardosa amentata
105
Neanura muscorum
50 Poelpiraat
Pirata piraticus
106
51 Bospiraat
Piratula hygrophila
107
-
Entomobrya nivalis
52 Veldnachtwolfspin
Trochosa ruricola
108
-
Orchesella cincta
-
-
Mitopus morio
Entomobrya corticalis
53 Zwartrugrenspin
Philodromus dispar
109
-
Tomocerus minor
54 Grote Trilspin
Pholcus phalangioides
110
-
Tomocerus vulgaris
55 Schorsmarpissa
Marpissa muscosa
111 Garden Springtail
Bourletiella hortensis
Segestria florentina
112 Lucerne Flea
Sminthurus viridis
56 Kerkzesoog
Bijlage X Soortenlijst Ongewervelden #
Latijn
#
1
Soort -
Leucochloridium paradoxum
22 Gewone Poelslak
Lymnaea stagnalis
2
-
Keratella quadrata
23 Oorvormige Poelslak
Radix auricularia
3
-
Lepadella patella
24 Ovale Poelslak
Radix balthica
4 Regenworm
Lumbricus terrestris
25 Lookglansslak
Oxychilus alliarius
5 Gewone slingerworm
Tubifex tubifex
26 Kelderglansslak
Oxychilus cellarius
6 Achtogige Bloedzuiger
Erpobdella octoculata
27 Grote Glansslak
Oxychilus draparnaudi
7
Onechte 8 Paardenbloedzuiger
Alboglossiphonia hyalina
28 Bronblaashorenslak
Physa fontinalis
Haemopis sanguisuga
29 Draaikolkschijfhorenslak
Anisus vortex
9 Hoekige Erwtenmossel
Pisidium milium
30 Witte Schijfhoornslak
Gyraulus albus
10 Zwanemossel
Anodonta cygnea
31 Posthoornslak
Planorbarius corneus
11 Schildersmossel
Unio pictorum
32 Gekielde Schijfhoren
Planorbis carinatus
12 Bolle Stroommossel
Unio tumidus
33 Gewone Schijfhoornslak
Planorbis planorbis
13 Kleine Diepslak
Bithynia leachii
34 Slanke Barnsteenslak
Oxyloma elegans
14 Grote Diepslak
Bithynia tentaculata
35 Gewone Barnsteenslak
Succinea putris
15 Stompe Moerasslak
Viviparus viviparus
36 Gewone Wegslak
Arion (Arion) rufus
16
Alinda biplicata
37 Boswegslak
Arion (Carinarion) silvaticus
17 Boerenknoopje
Discus rotundatus
38 Bruine Wegslak
Arion (Mesarion) subfuscus
18 Heesterslak
Arianta arbustorum
39 Kleine Akkerslak
Deroceras laeve
19 Gewone Tuinslak
Cepaea nemoralis
40 Gevlekte Akkerslak
Deroceras reticulatum
20 Segrijnslak
Cornu aspersum
41 Grote Aardslak
Limax maximus
21 Gewone Haarslak
Trochulus hispidus
-
Soort
Latijn
Bijlage XI Soortenlijst Planten #
Soort
Latijn
H
V
#
Soort
Latijn
1 Spaanse Aak
Acer campestre
145 Witte Dovenetel
Lamium album
2 Gewone Esdoorn
Acer pseudoplatanus
146 Gevlekte Dovenetel
Lamium maculatum
3 Duizendblad
Achillea millefolium
147 Paarse Dovenetel
Lamium purpureum
4 Kalmoes
Acorus calamus
148 Akkerkool
Lapsana communis
5 Zevenblad
Aegopodium podagraria
149 Veldlathyrus
Lathyrus pratensis
6 Witte Paardenkastanje
Aesculus hippocastanum
150 Bultkroos
Lemna gibba
7 Gewone Agrimonie
Agrimonia eupatoria
151 Klein Kroos
Lemna minor
152 Dwergkroos
Lemna minuta
153 Puntkroos
Lemna trisulca
154 Vlasbekje
Linaria vulgaris
11 Grote Waterweegbree
Alisma lanceolatum Alisma plantagoaquatica
155 Engels Raaigras
Lolium perenne
12 Look-zonder-look
Alliaria petiolata
156 Gewone Veldbies
Luzula campestris
13 Daslook
Allium ursinum
157 Wolfspoot
Lycopus europaeus
14 Kraailook
Allium vineale
158 Penningkruid
Lysimachia nummularia
15 Zwarte Els
Alnus glutinosa
159 Grote Wederik
Lysimachia vulgaris
16 Geknikte Vossenstaart
Alopecurus geniculatus
160 Grote Kattenstaart
Lythrum salicaria
17 Grote Vossenstaart
Alopecurus pratensis
161 Muskuskaasjeskruid
Malva moschata
18 Gewone Engelwortel
Angelica sylvestris
162 Schijfkamille
Matricaria discoidea
8 Fioringras Geplooide 9 Vrouwenmantel Slanke 10 Waterweegbree
Ja
Ja
Agrostis stolonifera Alchemilla subcrenata
Ja
Ja
Ja
H
V Ja
Ja
Ja
19 IJle Dravik
Anisantha sterilis
163 Hopklaver
Medicago lupulina
20 Gewoon Reukgras
Anthoxanthum odoratum
164 Goudgele Honingklaver
Melilotus altissimus
21 Fluitenkruid
Anthriscus sylvestris
165 Citroenmelisse
Melissa officinalis
22 Grote Windhalm
Apera spica-venti
166 Watermunt
Mentha aquatica
23 Wilde Akelei
Aquilegia vulgaris
Ja
167 Blauwe Druifjes
Muscari botryoides
24 Gewone Klit
Arctium minus
Myosotis arvensis
25 Donzige Klit
Arctium tomentosum
Ja
168 Akker-vergeet-mij-nietje Veelkleurig Vergeet-mij169 nietje
26 Glanshaver
Arrhenatherum elatius
27 Bijvoet
Artemisia vulgaris
28 Gevlekte Aronskelk
Arum maculatum
29 Wijfjesvaren
Athyrium filix-femina
30 Grote Kroosvaren 31 Gewoon Barbarakruid 32 Madeliefje
Bellis perennis
33 Grijskruid
Berteroa incana
34 Kleine Watereppe
170 Zompvergeet-mij-nietje Moerasvergeet-mij-nietje 171 + Weidevergeet-mij-nietje
Myosotis scorpioides Myosotis sylvatica Myriophyllum spicatum
Azolla filiculoides
173 Aarvederkruid Wilde Narcis + 174 Trompetnarcis
Barbarea vulgaris
175 Slanke Waterkers
Nasturtium microphyllum
176 Gele Plomp
Nuphar lutea
177 Witte Waterlelie
Nymphaea alba
Berula erecta
178 Pijptorkruid
Oenanthe fistulosa
35 Veerdelig Tandzaad
Bidens tripartita
179 Grote Teunisbloem
Oenothera glazioviana
36 Raapzaad
Brassica rapa
180 Gewone Vogelmelk
Ornithogalum umbellatum
37 Bevertjes
Briza media
181 Koningsvaren
Osmunda regalis
38 Zachte Dravik
Bromus hordeaceus
182 Gehoornde Klaverzuring
Oxalis corniculata
39 Heggenrank
Bryonia dioica
183 Bleke Klaproos
40 Zwanenbloem Stomphoekig 41 Sterrenkroos
Butomus umbellatus
184 Pastinaak
Papaver dubium Pastinaca sativa subsp. sativa
Callitriche obtusangula
185 Veenwortel
Persicaria amphibia
42 Gewoon Sterrenkroos
Callitriche platycarpa
186 Adderwortel
Persicaria bistorta
43 Ruig klokje
Campanula trachelium
187 Beklierde Duizendknoop
Persicaria lapathifolia
44 Herderstasje
Capsella bursa-pastoris
188 Perzikkruid
Persicaria maculosa
45 Bosveldkers
Cardamine flexuosa
189 Zachte Duizendknoop
Persicaria mitis
46 Kleine Veldkers
Cardamine hirsuta
190 Groot Hoefblad
Petasites hybridus
47 Pinksterbloem
Cardamine pratensis
Phalaris arundinacea
48 Kruldistel
Carduus crispus
191 Rietgras Timoteegras + Klein 192 Timoteegras
49 Tweerijige Zegge
Carex disticha
193 Riet
Phragmites australis
50 Ruige Zegge
Carex hirta
194 Dubbelkelk
Picris echioides
51 Valse Voszegge
Carex otrubae
Plantago lanceolata
52 Pluimzegge
Carex paniculata
195 Smalle Weegbree Grote Weegbree + 196 Getande Weegbree
53 Oeverzegge
Carex riparia
197 Straatgras
Poa annua
54 Gewone Bermzegge
Carex spicata
198 Veldbeemdgras
Poa pratensis
55 Haagbeuk
Carpinus betulus
199 Ruw Beemdgras
Poa trivialis
200 Gewone Salomonszegel
Polygonatum multiflorum
201 Gewoon Varkensgras
Polygonum aviculare
202 Ratelpopulier
Populus tremula
203 Gekroesd Fonteinkruid
Potamogeton crispus
204 Glanzig Fonteinkruid
Potamogeton lucens
205 Drijvend Fonteinkruid
Potamogeton natans
56 Knoopkruid Centaurea jacea s.l. Fraai 57 Duizendguldenkruid Centaurium pulchellum Gewone Hoornbloem + 58 Glanzige Hoornbloem Cerastium fontanum 59 Kluwenhoornbloem
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Narcissus pseudonarcissus
61 Dolle Kervel
Chaerophyllum temulum
62 Wilgenroosje
Chamerion angustifolium
206 Schedefonteinkruid
Potamogeton pectinatus
63 Stinkende Gouwe
Chelidonium majus
207 Zilverschoon
Potentilla anserina
64 Melganzenvoet
Chenopodium album
208 Schijnaardbei
Potentilla indica
65 Stippelganzenvoet
209 Vijfvingerkruid
Potentilla reptans
66 Korrelganzenvoet
Chenopodium ficifolium Chenopodium polyspermum
210 Slanke Sleutelbloem
Primula elatior
67 Wilde Cichorei
Cichorium intybus
211 Gewone Brunel
Prunella vulgaris
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Plantago major
60 Grof Hoornblad
Ja
Ja
Phleum pratense
Cerastium glomeratum Ceratophyllum demersum Ja
Ja
Myosotis discolor Myosotis laxa subsp. cespitosa
172 Bosvergeet-mij-nietje
Ja
Ja
Ja
Ja
68 Akkerdistel
Cirsium arvense
212 Zoete Kers
Prunus avium
69 Kale Jonker
Cirsium palustre
213 Sleedoorn
Prunus spinosa
70 Speerdistel
Cirsium vulgare
214 Heelblaadjes
Pulicaria dysenterica
71 Roze Winterpostelein
Claytonia sibirica
215 Gevlekt Longkruid
Pulmonaria officinalis
72 Bosrank
Clematis vitalba
216 Zomereik
Quercus robur
73 Borstelkrans
Clinopodium vulgare
217 Scherpe Boterbloem
Ranunculus acris
74 Haagwinde
Convolvulus sepium
218 Gulden Boterbloem
Ranunculus auricomus
75 Rode Kornoelje
Cornus sanguinea
219 Stijve Waterranonkel
Ranunculus circinatus
76 Hazelaar
Corylus avellana
Ranunculus repens
77 Eenstijlige Meidoorn
Crataegus monogyna
220 Kruipende Boterbloem Blaartrekkende 221 Boterbloem
78 Groot Streepzaad
Crepis biennis
222 Sporkehout
Rhamnus frangula
79 Klein Streepzaad
Crepis capillaris
223 Zwarte Bes
Ribes nigrum
80 Boerenkrokus
Crocus tommasinianus
224 Aalbes
Ribes rubrum
81 Muurleeuwenbek
Cymbalaria muralis
225 Gele Waterkers
Rorippa amphibia
82 Kamgras
Cynosurus cristatus
226 Moeraskers
Rorippa palustris
83 Kropaar
227 Gewone Braam
Rubus fruticosus
84 Rietorchis
Dactylis glomerata Dactylorhiza praetermissa
228 Framboos
Rubus idaeus
85 Peen
Daucus carota
229 Veldzuring
Rumex acetosa
86 Ruwe Smele
Deschampsia cespitosa
230 Kluwenzuring
Rumex conglomeratus
87 Ruige Anjer
Dianthus armeria
Ja
231 Krulzuring
Rumex crispus
Ja
232 Waterzuring
Rumex hydrolapathum
Ja
Ja
Ja Ja
Ja
Ja
Ja
Dipsacus fullonum
89 Brede Stekelvaren
Dryopteris dilatata
233 Ridderzuring
Rumex obtusifolius
90 Mannetjesvaren
Dryopteris filix-mas
234 Bloedzuring
Rumex sanguineus
91 Europese Hanenpoot
Echinochloa crus-galli
235 Liggende Vetmuur
Sagina procumbens
92 Gewone Waterbies
Eleocharis palustris
236 Pijlkruid
Sagittaria sagittifolia
93 Smalle Waterpest
Elodea nuttallii
237 Schietwilg
Salix alba
94 Kweek
Elytrigia repens
Salix caprea
95 Harig Wilgenroosje Kantige 96 Basterdwederik
Epilobium hirsutum
238 Boswilg Grauwe Wilg + Rossige 239 Wilg
Epilobium tetragonum
240 Gewone Vlier
Sambucus nigra
97 Brede Wespenorchis
Epipactis helleborine
241 Knopig Helmkruid
Scrophularia nodosa
98 Heermoes
Equisetum arvense
242 Blauw Glidkruid
Scutellaria galericulata
99 Vroegeling
Erophila verna
243 Hemelsleutel
Sedum telephium
100 Wilde Kardinaalsmuts
Euonymus europaeus
244 Bezemkruiskruid
Senecio inaequidens
101 Koninginnekruid
Eupatorium cannabinum
245 Jakobskruiskruid s.l.
Jacobaea vulgaris
102 Cipreswolfsmelk
Euphorbia cyparissias
246 Klein Kruiskruid
Senecio vulgaris
103 Kroontjeskruid Kruisbladige 104 Wolfsmelk
Euphorbia helioscopia
247 Dagkoekoeksbloem
Silene dioica
248 Herik
Sinapis arvensis
105 Tuinwolfsmelk Japanse 106 Duizendknoop
Euphorbia peplus
249 Gewone Raket
Sisymbrium officinale
Ja
Solanum dulcamara
107 Rietzwenkgras
Festuca arundinacea
250 Bitterzoet Zwarte Nachtschade + 251 Beklierde Nachtschade
108 Reuzenzwenkgras
Festuca gigantea
Ja
252 Late Guldenroede
Solidago gigantea
109 Beemdlangbloem
Festuca pratensis
253 Akkermelkdistel
Sonchus arvensis
110 Rood Zwenkgras
Festuca rubra
254 Gekroesde Melkdistel
Sonchus asper
111 Speenkruid
Ficaria verna
255 Gewone Melkdistel
Sonchus oleraceus
112 Moerasspirea
Filipendula ulmaria
256 Wilde Lijsterbes
Sorbus aucuparia
113 Es
Fraxinus excelsior
257 Grote Egelskop s.l.
Sparganium erectum
114 Gewoon Sneeuwklokje
Galanthus nivalis
258 Veelwortelig Kroos
Spirodela polyrhiza
115 Harig Knopkruid
Galinsoga quadriradiata
259 Moerasandoorn
Stachys palustris
116 Kleefkruid
Galium aparine
260 Bosandoorn
Stachys sylvatica
117 Lievevrouwebedstro Slipbladige 118 Ooievaarsbek
Galium odoratum
261 Vogelmuur
Stellaria media
262 Krabbenscheer
Stratiotes aloides
Euphorbia lathyris
Fallopia japonica
Geranium dissectum
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ja
Ranunculus sceleratus
88 Grote Kaardebol
Ja
Ja
Ja
Salix cinerea
Solanum nigrum
Ja
119 Zachte Ooievaarsbek
Geranium molle
120 Donkere Ooievaarsbek Geranium phaeum
Ja
Ja
263 Gewone Smeerwortel
Symphytum officinale
264 Moederkruid
Tanacetum parthenium
121 Bermooievaarsbek
Geranium pyrenaicum
265 Boerenwormkruid
Tanacetum vulgare
122 Robertskruid
Geranium robertianum
266 Witte Krodde
Thlaspi arvense
123 Geel Nagelkruid
Geum urbanum
267 Heggendoornzaad
Torilis japonica
124 Hondsdraf
Glechoma hederacea
268 Kleine Klaver
Trifolium dubium
125 Mannagras
Glyceria fluitans
269 Basterdklaver
Trifolium hybridum
126 Liesgras
Glyceria maxima
270 Rode Klaver
Trifolium pratense
127 Moerasdroogbloem
Gnaphalium uliginosum
271 Witte Klaver
128 Klimop
272 Reukeloze Kamille
129 Reuzenberenklauw
Hedera helix Heracleum mantegazzianum
Trifolium repens Tripleurospermum maritimum
273 Klein Hoefblad
Tussilago farfara
130 Gewone Berenklauw
Heracleum sphondylium
274 Grote Lisdodde
Typha latifolia
131 Oranje Havikskruid
Hieracium aurantiacum
275 Grote Brandnetel
Urtica dioica
132 Gestreepte Witbol
Holcus lanatus
276 Veldereprijs
Veronica arvensis
133 Kruipertje
277 Rode Waterereprijs
Veronica catenata
134 Kikkerbeet
Hordeum murinum Hydrocharis morsusranae
278 Draadereprijs
Veronica filiformis
135 Sint-Janskruid
Hypericum perforatum
279 Klimopereprijs
Veronica hederifolia
136 Gewoon Biggenkruid
Hypochaeris radicata
280 Grote Ereprijs
Veronica persica
137 Reuzenbalsemien
Impatiens glandulifera
281 Tijmereprijs
Veronica serpyllifolia
138 Gele Lis
Iris pseudacorus
282 Gelderse Roos
Viburnum opulus
139 Zomprus
Juncus articulatus
Vicia cracca
140 Greppelrus
Juncus bufonius
283 Vogelwikke Smalle Wikke + Vergeten 284 Wikke + Voederwikke
141 Platte Rus
Juncus compressus
285 Maarts Viooltje
Viola odorata
142 Pitrus
Juncus effusus
286 Gewoon Langbaardgras
Vulpia myuros
143 Zeegroene Rus
Juncus inflexus
287 Wortelloos Kroos
Wolffia arrhiza
144 Tengere Rus
Juncus tenuis
Ja
Ja
Vicia sativa
Bijlage XII Soortenlijst Algen en Wieren #
Soort
Soort
Latijn
#
1
-
Amphora copulata
10
-
Latijn Desmodesmus opoliensis
2
-
Asterionella formosa
11
-
Monomorphina aenigmatica
3
-
Cocconeis placentula
12
-
Pediastrum duplex
4
-
Gomphonema acuminatum
13
-
Pediastrum tetras
5
-
Gyrosigma acuminatum
14
-
Pseudanabaena limnetica
6
-
Closterium moniliferum
15
-
Pteromonas angulosa [1]
7
-
Closterium pronum
16
-
Scenedesmus bernardii
8
-
Hyalotheca dissiliens
17
-
Tetrastrum staurogeniaeforme
9
-
Desmodesmus armatus
Bijlage XIII Soortenlijst Mossen en Korstmossen #
Soort
Soort
Ja
Latijn
#
Latijn
1 Gewoon Pluisdraadmos
Amblystegium serpens
29 Gewoon Purperschaaltje
Lecidella elaeochroma
2 Amoebekorst
Arthonia radiata
30 Grijsgroene Steenkorst
Lecidella scabra
3 Plat Dambordje
Aspicilia calcarea
31 Steenpurperschaaltje
Lecidella stigmatea
4 Rond Dambordje
Aspicilia contorta
32 Gewone Poederkorst
Lepraria incana
5 Bleek Dikkopmos
Brachythecium albicans
33 Bleek Boomvorkje
Metzgeria furcata
6 Gewoon Dikkopmos
Brachythecium rutabulum
34 Zwart Schriftmos
Opegrapha atra
7 Zilvermos
Bryum argenteum
35 Kort Schriftmos
Opegrapha varia
8 Geelkorrelknikmos
Bryum barnesii
36 Gewone Haarmuts
Orthotrichum affine
Ja
Caloplaca britannica
37 Gesteelde Haarmuts
Orthotrichum anomalum
10 Gewone Citroenkorst
9 Schubbige Citroenkorst
Caloplaca citrina
38 Grijze Haarmuts
Orthotrichum diaphanum
11 Muurzonnetje
Caloplaca holocarpa
39 Kleisnavelmos
Oxyrrhynchium hians
12 Kleine Citroenkorst
Caloplaca lithophila
40 Gewoon Schildmos
Parmelia sulcata
13 Sinaasappelkorst
Caloplaca saxicola
41 Rond Schaduwmos
Phaeophyscia orbicularis
14 Vals Dooiermos
Candelaria concolor
42 Kapjesvingermos
Physcia adscendens
15 Gewoon Purpersteeltje
Ceratodon purpureus
43 Stoeprandvingermos
Physcia caesia
16 Kopjes-bekermos
Cladonia fimbriata
44 Heksenvingermos
Physcia tenella
17 Vliermos
Cryphaea heteromalla
45 Grauw Rijpmos
Physconia grisea
18 Bosschildmos
Flavoparmelia caperata
46 Schors-olievlekje
Porina aenea
19 Helmroestmos
Frullania dilatata
47 Rijpschildmos
Punctelia jeckeri
20 Gewoon Krulmos
Funaria hygrometrica
48 Melig Takmos
Ramalina farinacea
21 Gewoon Muisjesmos
Grimmia pulvinata
49 Boomsnavelmos
Rhynchostegium confertum
22 Gesnaveld Klauwtjesmos
Hypnum cupressiforme
50 Gewoon Haakmos
Rhytidiadelphus squarrosus
23 Fijn Laddermos
Kindbergia praelonga
51 Berijpte Kroontjeskorst
Sarcogyne regularis
24 Kalkschotelkorst
Lecanora albescens
52 Gewoon Muursterretje
Tortula muralis
25 Kastanjebruine Schotelkorst
Lecanora campestris
53 Oranje Dooiermos
Xanthoria calcicola
26 Witte Schotelkorst
Lecanora chlarotera
54 Kroezig Dooiermos
Xanthoria candelaria
27 Miskende Schotelkorst
Lecanora compallens
55 Rood Dooiermos
Xanthoria elegans
Lecanora dispersa
56 Groot Dooiermos
Xanthoria parietina
28 Verborgen Schotelkorst
Bijlage XIV Soortenlijst Paddenstoelen #
Latijn
#
1 Draadsporig Stengeltongetje
Soort
Acrospermum compressum
78 Brandnetelvulkaantje
Soort
Latijn
2 Panterchampignon
Agaricus brunneolus
79 Rietspleetlip
Leptosphaeria acuta Lophodermium arundinaceum
3 Grasleemhoed
Agrocybe pediades
80 Gewone Boomwrat
Lycogala epidendrum
4 Witte Roest
Albugo candida
81 Pijpknotszwam
Macrotyphula fistulosa
5 Grote Oranje Bekerzwam
Aleuria aurantia
82 Wieltje
Marasmius rotula
6 Roodbruine Slanke Amaniet
Amanita fulva
83 Papierzwammetje
Meruliopsis corium
7 Groene Knolamaniet
Amanita phalloides
84 Spekzwoerdzwam
Merulius tremellosus
8 Karmijnrood Netwatje
Arcyria denudata
85 Eikenmeeldauw
Erysiphe alphitoides
9 Zwavelgeel Schijfzwammetje
Bisporella sulfurina
86 Gedrongen Mollisia
Mollisia cinerea
10 Grijze Buisjeszwam
Bjerkandera adusta
87 Oranje Dwergmycena
Mycena acicula
11 Rookzwam
Bjerkandera fumosa
88 Bundelmycena
Mycena arcangeliana
12 Inktboleet
Boletus pulverulentus
89 Streepsteelmycena
Mycena polygramma
13 Korreltjeszwam
Bulbillomyces farinosus
90 Schijfsteelmycena
Mycena stylobates
14 Geel Hoorntje
Calocera cornea
91 Gele Stekelkorstzwam
Mycoacia uda
15 Gaffelhoorntje
Calocera furcata
92 Klontjestrilzwam
Myxarium nucleatum
16 Brandnetelklokje
Calyptella capula
93 Gewoon Meniezwammetje
Nectria cinnabarina
17 Olijfschijfzwam
Catinella olivacea
94 Bloedrood Meniezwammetje
Nectria coccinea
18 Bosnetje
95 Netelmeniezwammetje
Nectria leptosphaeriae
19 Zwarte Viltzwam
Ceriporia reticulata Chaetosphaerella phaeostroma
96 Ingedeukt Meniezwammetje
Hydropisphaera peziza
20 Oranje Mestzwammetje
Cheilymenia granulata
97 Asgrauwe Kaaszwam
Postia tephroleuca
21 Paarse Korstzwam
Chondrostereum purpureum
Otidea onotica
22 Elzenpropmummiekelkje
Ciboria viridifusca
98 Gewoon Varkensoor Verdwaald 99 Meniezwammetje
23 Echt Moederkoren
Claviceps purpurea
100 Paarse Eikenschorszwam
Peniophora quercina
24 Asgrauwe Koraalzwam
Clavulina cinerea
101 Zwavelmelkbekerzwam
Peziza michelii
25 Witte Koraalzwam
Clavulina coralloides
102 Grote Houtbekerzwam
Peziza varia
26 Nevelzwam
Clitocybe nebularis
103 Elzenpropschoteltje
Pezizella alniella
27 Grote Kale Inktzwam
Coprinus atramentarius
104 Boomgaardvuurzwam
Phellinus tuberculosus
28 Geschubde Inktzwam
Coprinus comatus
105 Bleekgele Bundelzwam
Pholiota gummosa
29 Zwerminktzwam
Coprinus disseminatus
106 Schubbige Bundelzwam
Pholiota squarrosa
Paranectria oropensis
30 Gewone Glimmerinktzwam
Coprinus micaceus
107 Veelcellige Braamroest
Phragmidium violaceum
31 Witdekselkalkbekertje
Craterium minutum
108
Phycomyces blakesleeanus
32 Klein Oorzwammetje
Crepidotus epibryus
109 Bessenvuurzwam
Phylloporia ribis
33 Week Oorzwammetje
Crepidotus mollis
110 Gewone Kogelschieter
Pilobolus crystallinus
34 Gekroond Geleikelkje
Crocicreas coronatum
111 Gewone Oesterzwam
Pleurotus ostreatus
35 Gestreept Nestzwammetje
Cyathus striatus
112 Plooivlieswaaiertje
Plicaturopsis crispa
36 Oranje Druppelzwam
Dacrymyces stillatus
113 Gewone Hertenzwam
Pluteus cervinus
37 Roodporiehoutzwam
Daedaleopsis confragosa
114 Peksteel
Polyporus badius
38 Kogelhoutskoolzwam
Daldinia concentrica
115 Winterhoutzwam
Polyporus brumalis
39
-
Dendryphion comosum
116 Zadelzwam
Polyporus squamosus
40 Korstvormig Schorsschijfje
Diatrype stigma
117 Vroege Franjehoed
Psathyrella spadiceogrisea
41 Loodkleurig Netplaatje
Dictydiaethalium plumbeum
Hypholoma fasciculare
42
-
Entomophthora cf. forficulae
118 Gewone Zwavelkop Australische 119 Composietenroest
43 Smeerwortelmeeldauw
Golovinomyces cynoglossi
120 Kaasjeskruidroest
Puccinia malvacearum
44 Schermbloemmeeldauw
Erysiphe heraclei
121 Kaal Dwergoortje
Resupinatus applicatus
45 Zwarte Trilzwam
Exidia plana
122 Zilveren Boomkussen
Reticularia lycoperdon
46 Stijfselzwam
Exidia thuretiana
123 Esdoornvlekkenzwam
Rhytisma acerinum
47 Eikentrilzwam
Exidia truncata
124 Lentetepelkogeltje
Rosellinia aquila
48 Gewoon Fluweelpootje
Flammulina velutipes
125 Eikentakstromakelkje
Rutstroemia firma
49 Echte Tonderzwam
Fomes fomentarius
126 Kleine Aardappelbovist
Scleroderma areolatum
50 Platte Tonderzwam
Ganoderma lipsiense
127 Gele Aardappelbovist
Scleroderma citrinum
51 Harslakzwam
Ganoderma resinaceum
128 Gewone Wimperzwam
Scutellinia scutellata
52 Prachtvlamhoed
Gymnopilus junonius
129 Basterdwederikmeeldauw
Podosphaera epilobii
53 Tweekleurige Vaalhoed
Hebeloma mesophaeum
130 Mycenaparasiet
Spinellus fusiger
54 Witte Kluifzwam
Helvella crispa
131 Geveerde Raspzwam
Steccherinum fimbriatum
55 Groot Langdraadwatje
Hemitrichia calyculata
132 Gele Korstzwam
Stereum hirsutum
56 Echt Judasoor
Hirneola auricula-judae
133 Gerimpelde Korstzwam
Stereum rugosum
57 Essenvlieskelkje
134 Waaierkorstzwam
Stereum subtomentosum
58 Vals Essenvlieskelkje
Hymenoscyphus albidus Hymenoscyphus pseudoalbidus
135 Valse Kopergroenzwam
Stropharia caerulea
59 Gladde Kogelzwam
Hypoxylon fuscum
136 Elzenvlag
Taphrina amentorum
60 Vergroeide Kogelzwam
Hypoxylon multiforme
137 Berkenheksenbezem
Taphrina betulina
61
-
Puccinia lagenophorae
Illosporiopsis christiansenii
138 Elzenkrulziekte
Taphrina tosquinetii
62 Violetbruine Vezelkop
Inocybe cincinnata
139 Gewoon Elfenbankje
Trametes versicolor
63 Witte Satijnvezelkop
Inocybe geophylla
140 Gele Trilzwam
Tremella mesenterica
64 Lila Satijnvezelkop
Inocybe lilacina
141 Zilvergrijze Ridderzwam
Tricholoma scalpturatum
65 Populiervezelkop
Inocybe squamata
142 Gewoon Donsvoetje
Tubaria furfuracea
66 Amethistzwam
Laccaria amethystina
143 Rossig Buiskussen
Tubifera arachnoidea
67 Gewone Fopzwam
Laccaria laccata
144 Roodvoetknotsje
Typhula erythropus
68 Schubbige Fopzwam
Laccaria proxima
145 Sneeuwwitte Kaaszwam
Tyromyces chioneus
69 Dofpaars Wolschijfje
Lachnella alboviolascens
146
Uncinula bicornis
70 Tranende Franjehoed
Lacrymaria lacrymabunda
147 Boterbloem-grassenroest
Uromyces dactylidis
71 Haagbeukmelkzwam
Lactarius circellatus
148 Speenkruidroest
Uromyces ficariae
72 Kaneelkleurige Melkzwam
Lactarius quietus
149 Speenkruid-zuringroest
Uromyces rumicis
73 Eivormig Ruigkogeltje
Lasiosphaeria ovina
150 Geweizwam
Xylaria hypoxylon
74 Harig Ruigkogeltje
Lasiosphaeris hirsuta
151 Esdoornhoutknotszwam
Xylaria longipes
75 Gegordelde Parasolzwam
Lepiota brunneoincarnata
152 Meidoornbesgeweizwam
Xylaria oxyacanthae
76 Paarse Schijnridderzwam
Lepista nuda
153 Houtknotszwam
Xylaria polymorpha
77 Paarssteelschijnridderzwam
Lepista saeva
-
-
78 Brandnetelvulkaantje
Leptosphaeria acuta
Bijlage XV Formulieren planteninventarisatie
Bijlage XVI Uitgekomen krantenartikelen
Bijlage XVII Artikel vogeltrektelpost
Bijlage XVII Artikel nachtvlinders
