RANCANGAN STRATEGI PERUSAHAAN PADA PT X, DENGAN MENGGUNAKAN PENDEKATAN BALANCED SCORECARD
PROYEK AKHIR
Oleh : MARCUS CLAYMANT MAHULETE NIM : 29 10 5358
Program Magister Administrasi Bisnis Sekolah Bisnis dan Manajemen INSTITUT TEKNOLOGI BANDUNG 2008
RANCANGAN STRATEGI PERUSAHAAN PADA PT X, DENGAN MENGGUNAKAN PENDEKATAN THE BALANCED SCORECARD MARCUS CLAYMANT MAHULETE NIM : 29105358 Tanggal Lulus Ujian Akhir (06/11/2008) Tanggal Wisuda (07/19/2008) Program Pascasarjana, Insitut Teknologi Bandung, 2008 Pembimbing : Dr. Ir. Dermawan Wibisono, M. Eng.
ABSTRAK PT X adalah sebuah perusahaan jasa desain bangunan yang telah berdiri sejak tahun 1961. Dalam perjalananya PT X telah melewati berbagai macam kondisi, dari masa krisis tahun 1997 sampai masa puncak tahun 1985-1995. Kondisi tiga tahun terakhir ini, PT X termasuk lima biro terbaik menurut survey yang dilakukan oleh BCI Architect. Perkembangan properti di indonesia dan meningkatnya persaingan dari dalam maupun luar negri menyebabkan adanya tuntutan untuk merubah cara beroperasi suatu perusahaan. Terlebih untuk biro desain bangunan yang memiliki karakteristik berbeda apabila dibandingkan dengan jenis bisnis lainnya. Kondisi PT X di atas kertas memiliki positioning yang kuat dalam lingkungan kompetisi di Indonesia tetapi kondisi ini lebih banyak diwarisi oleh manajemen terdahulu dari pada usaha manajemen sekarang. Kenyataan ini terlihat pada lemahnya infrastruktur perencanaan, yang mengakibatkan efek domino pada infrastruktur lainnya yaitu: infrastruktur SDM, pemasaran dan penjualan, operasi dan sistim organisasi. Infrastruktur perencanaan ini dapat dibenahi dengan konsep manajamen strategi. Manajemen strategi adalah suatu upaya membangun masa depan organisasi dengan proses penyusunan rencana jangka panjang maupun pendek. Konsep manajemen strategi ini diawali dengan analisis eksternal dan internal yang disimpulan dengan analisis SWOT dan TOWS. Dengan dasar kedua analisis ini penulis menyusun strategi korporat dan strategi bisnis. Penelitian ini dilakukan untuk menghasilkan strategi fungsional yang didasari dengan pendekatan The Balanced Scorecard dan diterjemahkan dalam key performance indikator. Dengan metode The Balanced Scorecard penulis dapat mendiskripsikan dan menterjemahkan visi dan misi perusahaan menjadi tolak ukur performa. The Balanced Scorecard akan mengartikulasikan strategi perusahaan dan mengkomunikasikan strategi tersebut antar individu, departemen atau lintas departemen untuk menjalankan strategi. Rumusan strategi fungsional yang dihasilkan dirancang untuk mengatasi permasalahan infrastruktur perencanaan yang ada. Manfaat pembuatan strategi ini sebagai sarana media introspeksi, sarana media pengembangan dan sarana media strategi bagi PT X.
Kata kunci : The Balanced Scorecard, manajamen strategi, strategi korporat, strategi bisnis, strategi fungsional, Key performance indikator (KPI)
i
PLANNING OF COMPANY STRATEGY FOR PT. X, WHICH ALONGSIDE THE BALANCED SCORECARD METHOD MARCUS CLAYMANT MAHULETE NIM : 29105358 Date of Final Examination (06/11/2008) Date of Graduation (07/19/2008) School of Business and Management, Institute Technology Bandung, 2008 Final Project Advisor : Dr. Ir. Dermawan Wibisono, M. Eng.
ABSTRACT PT. X, an architectural design company, has been in operation since 1961. During its time the company has been its fair share of up and downs; from the economic crisis of 1997, to the golden years of 1985-1995, and including the last three years in which the company was constantly ranked among the top five design bureaus according to BCI Architect surveillance. The property development situation in Indonesia combined with increasing competition from both home and abroad has encouraged company PT. X to continually evolve its operating methods. This has however, helped to make the company stand out from the crowd. On paper, PT. X boasts a strong market position in Indonesia’s competitive design market. This success can best be attributed to the legacy of the company’s past management, rather than today company headers. This can be evidenced by the present day’s weak planning of company infrastructure, which has a domino effect impacting other areas of the business. So, for example, a poor human resource infrastructure negatively impacts on marketing and sales, as well as operations and organizations system. Internal infrastructure planning could be rethought alongside a solid management strategy – this would build a road for good long term, and short term, planning progress. This strategy would best begin with an internal and external analysis, utilizing a SWOT analysis and TOWS to draw some irrefutable conclusions. Based on these, it would be simple to arrange the corporate and business strategies. These research results can be used to develop a good functional strategy which alongside The Balanced Scorecard can be used to form key performance indicators. With these methods, the company can translate these into a suitable vision and mission and serve as a performance range indicator. The Balanced Scorecard will articulate the company strategy and its communication strategy so that all individuals and departments can all singing from the same hymn sheet when it comes to strategy. The result of the functional strategy planning is aims to help to overcome the infrastructure planning problems. The benefits of this strategy planning as an introspection media, development media and could be the strategy media for PT. X.
Key words: The Balanced Scorecard, Management Strategy, Corporate Strategy, Business Strategy, Functional Strategy, Key performance Indicator (KPI)
ii
RANCANGAN STRATEGI PERUSAHAAN PADA PT X, DENGAN MENGGUNAKAN PENDEKATAN THE BALANCED SCORECARD
Oleh : Marcus Claymant Mahulete NIM : 29 10 5358
Program Studi Manajemen Administrasi Bisnis Sekolah Bisnis dan Manajemen INSTITUT TEKNOLOGI BANDUNG
Menyetujui
Pembimbing Akademik :
________________________ Dr. Ir. Dermawan Wibisono, M. Eng.
iii
KATA PENGANTAR Puji syukur penulis terhadap Tuhan Yang Maha Esa, karena atas bimbinganNya penyusunan tugas akhir ini dapat selesai sebagai salah satu syarat untuk menyelesaikan studi pada Program Master Administrasi Bisnis Teknologi, Institute Teknologi Bandung. Hasil penelitian ini diharapkan dapat memberikan informasi dan masukan tentang strategi perusahaan PT X agar dapat lebih berkompetisi, dengan cara lebih memahami karakteristik biro dan bagaimana biro tersebut beradaptasi pada tuntutan dan batasan. Pada kesempatan ini, penulis mengucapkan terima kasih kepada : •
Bapak Dr. Ir. Dermawan Wibisono, M. Eng. selaku dosen pembimbing,
•
Bapak Ir. H. Achmad Noerzaman, MM., Ir. Indrasetiadjid, MM. IAI. selaku pembimbing di PT X,
•
Bapak Ir. R. Taufick Hardi, MRP, Ir. Bambang Tutuko, MM, Ir. Arry Setiastono, Ir. Atiq Lazuardi, dan Bapak Nana yang telah berdiskusi dengan penulis,
•
Rekan-rekan PT Arkonin,
•
Rekan-rekan angkatan executive 34,
•
Orang tua yang selalu mengsuport,
•
Ivy atas dukungan dan suportnya
•
Tanti dan rekan – rekan di Box,
•
dan untuk semua dukungan .
Kritik dan saran untuk kesempatan penelitian ini sangat diharapkan dan semoga dapat memberikan manfaat bagi pihak-pihak yang membutuhkannnya.
Bandung, Juni 2008
Penyusun
iv
DAFTAR ISI Abstrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i
Halaman Pengesahan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
iii
Kata pengantar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
iv
Daftar isi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
v
Daftar Lampiran. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
x
Daftar Gambar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xi
Daftar Tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xiii
Bab I Profil perusahaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1.1.
Sejarah perusahaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1.2.
Struktur perusahaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1.3.
Lingkup bidang usaha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
1.4.
Visi, misi, strategi, dan tujuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
1.4.1. Visi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
1.4.2. Misi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
1.4.3. Tujuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
1.4.4. Strategi perusahaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
1.5.
Struktur organisasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
1.6.
Sumber daya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.6.1. Sumber Daya Manusia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.6.2. Sumber Daya Teknologi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.6.3. Sumber Daya Financial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.6.4. Sarana dan Prasarana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.6.5. Sistim Manajemen Mutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.7.
Tantangan bisnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
Bab II
Proses Bisnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
2.1.
Proses bisnis utama. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
2.1.1. Proses Informasi proyek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
2.1.2. Proses Prakualifikasi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
v
10
2.1.4. Proses Kontrak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
2.1.5. Proses Pelaksana kerja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
2.1.6. Proses Penyerahan produk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
2.1.7. Proses Umum/personalia/keuangan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
2.1.8. Proses Manajemen mutu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
2.2.
2.1.3. Proses Tender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Divisi utama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
2.2.1. Divisi Marketing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
2.2.2. Divisi Proposal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
2.2.3. Divisi Manajemen Proyek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
2.2.4. Divisi Arsitektur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
2.2.5. Divisi Struktur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
2.2.6. Divisi Mekanikal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
2.2.7. Divisi Elektrikal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
2.2.8. Divisi Manajemen Konstruksi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Divisi Pendukung. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
2.3.1. Biro umum, SDM dan keuangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
2.3.2. Sistim Manajemen Mutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
Bab III Bisnis Biro Arsitektur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
2.3.
3.1.
Pengantar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
3.2.
Arsitek sebagai bagian dalam industri konstruksi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
3.3.
Klasifikasi Service Arsitektur Dan Posisi Bisnis Arsitektur . . . . . . . . . . . .
21 21
3.3.2. Nature of service act . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
3.3.3. Hubungan dengan konsumen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
3.3.4. Customized product dan pengambil keputusan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
3.3.5. Kesimpulan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
3.4.
3.3.1. Klasifikasi service. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vi
Bisnis Model Biro Arsitek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
3.4.1. Teknologi Design, Respon Kemauan Klien dan Kemampuan Biro. . . .
24
3.4.2. Nilai Kolektif Yang Terdapat Pada Manajemen Biro
25
Proses produksi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
3.5.1. Fase Dalam Design dan Konstruksi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.5.2. Waktu Dimulainya Konstruksi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
3.5.3. Biaya (fee), Kualitas (quality) dan Waktu Pengerjaan (schedules) . . .
29
3.5.4. Kepuasan klien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
3.5.
3.6.
Balanced Scorecard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
3.7.
Sudut Pandang Financial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
3.7.1. Strategi Produktifitas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
3.7.2. Strategi Pengembangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
3.8.
Sudut pandang Klien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
3.8.1. Atribut Produk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
3.8.2. Atribut Relationship . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
3.8.3. Atribut Image dan Reputasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
40
Sudut Pandang Sistem Operasi Internal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
3.9.1. Proses inovasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
3.9.2. Customer Management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
3.9.3. Proses Operasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
3.9.4. Management Regulator dan Social . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
3.9.
Sudut Pandang Pembelajaran dan Pengembangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
3.10.1. HumanCcapital . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
3.10.2. Information Capital . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54
3.10.3. Organization Capital. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
3.10.
Grand strategi map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
3.11.1. Strategi Map Strong Delivery. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
3.11.2. Strategi Map Strong Idea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
3.11.3. Straegi Map Strong Service . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
3.11.
3.12.
Kesimpulan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
Bab IV Perumusan masalah. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61
4.1.
Latar Belakang Masalah. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61
4.2.
Rumusan Masalah. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
vii
4.3.
Tujuan Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
4.4.
Batasan Masalah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
4.5.
Posisi Permasalahan yang Dipecahkan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
4.6.
Problem Owner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
Bab V Pemecahan masalah. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
5.1.
Metodologi Pemecahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
5.1.1. Model Konseptual. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
5.1.2. Bagan Air pemecahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
Pengumpulan, Pengolahan dan Analisis Data. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
5.2.1. Evaluasi Visi dan Misi perusahaan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
5.2.2. Analisis Lingkungan Eksternal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
5.2.
5.2.2.1.
Societal environment. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
5.2.2.2.
Industrial environment. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
5.2.2.3.
Sintesis lingkungan eksternal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79
5.2.3. Analisis Lingkungan internal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
80
5.2.3.1.
Infrastruktur perencanaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
5.2.3.2.
Manajemen SDM dan personalia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
82
5.2.3.3.
Keuangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
5.2.3.4.
Teknologi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
86
5.2.3.5.
Pengadaan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
86
5.2.3.6.
Operasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
86
5.2.3.7.
Pemasaran dan penjualan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91
5.2.3.8.
Sintesis lingkungan internal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
BAB VI Formulasi Strategi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
96
6.1 Pengantar analisis strategi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
96
6.2 Analisis SWOT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
6.3 Analisis TOWS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
98
6.4 Analisis bisnis strategi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101
6.4.1
viii
Strategi kompetisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101
Strategi kooperasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
102
6.5 Analisis corporate strategi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
103
6.4.2
6.5.1
Direktional Strategi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101
6.5.2
Portfolio Strategi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109
6.6 Pembuatan peta strategi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
111
6.6.1
Perspektif keuangan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
111
6.6.2
Perspektif klien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
112
6.6.3
Perspektif Internal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114
6.6.4
Perspektif Pengembangan dan Pembelajaran. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117
6.7 Analisis strategi fungsional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
122
6.7.1
Strategi financial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
122
6.7.2
Strategi HRD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
124
6.7.3
Strategi IT dan Teknologi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
126
6.7.4
Strategi Pemasaran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
127
6.7.5
Strategi operasional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
129
6.7.6
Strategi inovasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
133
6.8 Pembuatan KPI (Key Peformance Indicator) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
133
6.9 Pemilihan Strategi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
136
Bab VII Rencana implementasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
138
7.1
Pengantar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
138
7.2
Pondasi Rencana Implementasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
138
7.3
Penerapan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
139
7.3.1
Pengukuran Kinerja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
139
7.3.2
Evaluasi Kinerja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
140
7.3.3
Diagnosis Kinerja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
141
7.3.4
Tindak Lanjut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
141
Kesimpulan dan saran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
142
7.4
DAFTAR PUSTAKA
................................................
143
ix
DAFTAR LAMPIRAN
Lampiran A: Rekapitulasi Wawancara Lampiran B: Rangkuman Perspektif Balanced Scorecard
x
DAFTAR GAMBAR Gambar 1.1
Struktur Perusahaan PT X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
Gambar 1.2
Struktur Organisasi PT X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Gambar 2.0
Proses Bisnis PT X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Gambar 3.0
Fase Dalam Design dan Konstruksi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
Gambar 3.1
Sistim Tradisional. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
Gambar 3.2
Sistim Bridging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
Gambar 3.3
Sistim Design and Build. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
Gambar 3.4
Sistim Fast Track . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
Gambar 3.5
Hubungan Kualifikasi dan Harga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
Gambar 3.6
Gambar Kepuasan Klien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
Gambar 3.7
Konsep BSC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
Gambar 3.8
Perbandingan Kualifikasi dan Harga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
Gambar 3.9
Strategi Map Strong Deliver. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
Gambar 4.0
Strategi Map Strong Idea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
Gambar 4.1
Strategi Map Strong service. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
Gambar 5.0
Model Managemen Strategis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
Gambar 5.1
Idenfitikasi Societal Environment. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
Gambar 5.2
Model Peta Persaingan Five Force Porter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
Gambar 5.3
Strategi Korporate, Bisnis dan Fungsional. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65
Gambar 5.4
Balanced Scoredcard. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
66
Gambar 5.5
Alur Pemecahan Masalah. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
66
Gambar 6.0
Alur Perkembangan Perusahaan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
102
Gambar 6.1
Alur Perkembangan Horisantal dan Vertical. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
103
Gambar 6.2
Grand Strategi Cluster. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
106
Gambar 6.3
Portfolio Strategi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
108
Gambar 6.4
Strategi Map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117
Gambar 6.5
Cash Flow. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
120
Gambar 6.6
Cash Conversion Cycle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121
xi
Gambar 6.7
Organisasi Matriks. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
130
Gambar 6.8
Struktur Strategi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135
Gambar 7
Proses Penerapan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
137
xii
DAFTAR TABEL Tabel 2.0
Tanggung Jawab Management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
Table 3.1
Klasifikasi Service. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Table 3.2
Nature of Service Act . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
Table 3.3
Hubungan Dengan Konsumen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
Table 3.4
Customized Product dan Pengambil Keputusan. . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
Tabel 3.5
Nilai Kolektif dan Teknologi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
Tabel 3.6
Strategi Produktifitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
Tabel 3.7
Strategi Pengembangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
Tabel 3.8
Nilai Proposisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
Tabel 3.9
Perbandingan Atribut Produk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
Tabel 3.10
Perbandingan Atribut Relation Ship . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
40
Tabel 3.11
Perbandingan Atribut Image dan Reputasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
Tabel 3.12
Perbandingan Sudut Pandang Internal Operasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
Tabel 3.13
Perbandingan Proses Inovasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Tabel 3.14
Perbandingan Management Customer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
Tabel 3.15
Perbandingan Proses Operasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
Tabel 3.16
Perbandingan Proses Regulator dan Sosial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
Tabel 3.17
Perbandingan Human Capital. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54
Tabel 3.18
Perbandingan Information Capital. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
56
Tabel 3.20
Perbandingan Organizaiton Capital. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
Tabel 5.0
Matriks SWOT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
66
Tabel 5.1
Artikulasi Visi PT X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
Tabel 5.2
Pengaruh Pengaruh Likungan Sosial - Perekonomian. . . . . . . . . . . . . .
69
Tabel 5.3
Pengaruh Llingkungan Sosial - Teknologi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
Tabel 5.4
Tabel 5.4 Pengaruh Likungan Sosial – Politik dan Hukum. . . . . . . . .
71
Tabel 5.5
Tabel 5.5 Pengaruh Likungan Sosial – Budaya. . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
Tabel 5.6
Pengaruh Likungan Industri – Hambatan Untuk Masuk. . . . . . . . . . . .
73
Tabel 5.7
Pengaruh Likungan Industri – Tindakan Pemerintah. . . . . . . . . . . . . .
73
xiii
Tabel 5.8
Pengaruh Likungan Industri – Persaingan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
Tabel 5.9
Pengaruh Likungan Industri – Hambatan Untuk Keluar. . . . . . . . . . . .
75
Tabel 5.10
Pengaruh Likungan Industri – Kekuatan Pemasok . . . . . . . . . . . . . . . .
75
Tabel 5.11
Pengaruh Likungan Industri – Kekuatan Pembeli . . . . . . . . . . . . . . . .
76
Tabel 5.12
Pengaruh Likungan Industri – Ketersediaan Pengganti . . . . . . . . . . . .
76
Tabel 5.13
Ringkasan Kesempatan dan Ancaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
Tabel 5.14
Sintesis Kesempatan dan Ancaman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
78
Tabel 5.15
Jenis Klien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
90
Tabel 5.15
Ringkasan Kekuatan dan Kelemahan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91
Tabel 5.16
Sintesa Kesempatan dan Ancaman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
Tabel 6.0
Sintesa Kekuatan, Kelemahan, Kesempatan dan Ancaman. . . . . . . . . .
95
Tabel 6.1
Analisis TOWS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
96
Tabel 6.2
Strategi Analisis Porter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
99
Tabel 6.3
Analisis Perkembangan Horisontal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
104
Tabel 6.4
Hubungan Antar Variabel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
116
Tabel 6.5
Strategi Pengembangan Pasar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
125
Tabel 6.6
Key Performance Indicator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xiv
