Radiotherapie voor Gynaecologische tumoren
Dr. Remi A. Nout Radiotherapeut – oncoloog LUMC
[email protected]
Overzicht • Inleiding radiotherapie • Update ontwikkelingen • Lopende studies • (Na)zorg • Focus op cervixcarcinoom
Inleiding radiotherapie • 55% van de oncologische patienten wordt met radiotherapie behandeld • 60% curatieve intentie, 40% palliatieve intentie • Gynaecologische tumoren: • Endometrium carcinoom: oudere leeftijd, postoperatief • Cervix carcinoom: ook jongere leeftijd, primair en postoperatief • Vulva carcinoom: zeldzamer, primair en postoperatief • Ovarium carcinoom: grootste rol chemotherapie
Inleiding: wat is radiotherapie? • Plaatselijke behandeling met ioniserende straling • Uitwendig (tele-) vs. inwendig (brachytherapie) • Lineaire versneller: electrisch opgewekte hoogenergetische ioniserende straling • Brachytherapie: isotopen (kluis) – Ir-192 • Vloeibare isotopen: nucleaire geneeskunde
Inleiding: werking radiotherapie • DNA schade: enkel- en dubbelstrengsbreuken, clustered damage • Indien DNA schade niet hersteld: cel deelt niet meer en gaat ten gronde • Tumor cellen gevoeliger; normaal weefsel beter herstel
Inleiding: werking radiotherapie Versterkend / Sensitiser
Beschermend / Protectief
• Hogere dosis
• Lagere dosis
• Chemotherapie
• Amifostine
• Cisplatin & 5-FU
• Hyperthermie • Risicofactoren: • Eerdere operaties • Roken • Vaatlijden, DM
• Hypoxie
Bijwerkingen uitwendige radiotherapie (acuut)
• • • •
Meerderheid van de patienten Epitheel depletie, ontstekingsreactie Self-limiting, herstelt binnen 6 wk Symptomatische behandeling
• frequentere ontlasting; diarrhee; krampen; urge(-incontinentie)
• frequentere mictie; licht branderig • vermoeidheid
Bijwerkingen radiotherapie (laat) • ontstaan littekenweefsel, schade microvasculatuur • radiatie enteritis (diarrhee, krampen, evt. ileus) • radiatie proctitis (frequente drang, rectaal bloedverlies, soiling) • fibrose / stenose prox. vagina • menopauze, infertiliteit • radiatie cystitis (frequentie, infecties, bloedverlies) • zeer zeldzaam necrose
Inleiding: uitdaging radiotherapie
‘zo nauwkeurig mogelijk de tumor bestralen en het omgevende gezonde weefsel sparen’
Van 2D naar 3D: rol CT & MRI
Verbetering in dosis planning 4-velden box
Intensity Modulated Radiation Therapy IMRT
Mooi maar hoe zit het met…. Orgaanbeweging tijdens bestraling Tumorregressie tijdens bestraling
Van 3D naar 4D: cone beam CT op versneller
In de toekomst UMC Utrecht: combinatie versneller met MRI
Van 3D naar 4D: adaptieve radiotherapie ‘Plan of the day’: -CT verschillende blaasvulling -bestralingsplan voor verschillende blaasvulling
Cone beam voor keuze plan van de dag
Hogeman MS et al. Erasmus MC DDHK Rotterdam
Brachytherapie voor het cervixcarcinoom Fletcher (CT/MRI)
intrauterine
Cervix
HDR -Brachy Ir192 source
ovoid
Intra uteriene applicator: 2D naar 3D
Ontwikkeling applicatoren & addaptieve planning
‘Utrecht applicator’: Intracavitair & Interstitieel
Studie ontwikkelingen radiotherapie
EMBRACE I: multicenter implementatie beeldgestuurde brachytherapie voor cervixcarcinoom, tot eind 2014 EMBRACE II: optimale adaptieve brachytherapie en optimale uitwendige radiotherapie (IMRT – adaptief) Start 2015 www.embracestudy.dk
Effect combinatie radiotherapie & chemotherapie
Metaanalyse, JCO 2008
Studie combinatie chemo-radiotherapie
Bijwerkingen radiotherapie: behandeling • radiatie enteritis − loperamide, questran, evt. octreotide • radiatie proctitis − sucralfaat clysma’s, APC laser • fibrose / stenose prox. vagina − voorlichting, begeleiding, preventie (pelottes) • menopauze - substitutie • radiatie cystitis – coagulatie, hyperbare O2
Studie (Na)zorg • A sexual rehabilitation program for women with gynaecological cancers receiving radiotherapy’ KWF – Alpe d’HuZes UL 2011-5066 • Ontwikkeling uitgebreide schriftelijke informatie • Rehabilitatie programma door hierin geschoolde verpleegkundigen in samenwerking met seksuoloog • LUMC – Erasmus MC
Conclusie • Uitdaging radiotherapie is zo precies mogelijk de tumor bestralen en gezond weefsel sparen • Verbeteringen in techniek: • • • •
CT & MRI Combinatie versneller met CT en MRI in toekomst IMRT & adaptieve bestraling Brachytherapie applicatoren
• Combinatie behandeling: • Sensitizers & beschermende middelen
• Zorg: • Vroege en late bijwerkingen • Rehabilitatie
Vragen
