Racen op zonne-energie HBO Elektrotechniek
Gespannen lig je te wachten in de Friese Bonkevaart. De lucht is donkergrijs, nergens een straaltje zon te bekennen. De boot waar je maanden aan gebouwd hebt is niet mis: op het dek liggen acht zonnepanelen die 1000 kilowattuur energie kunnen opwekken. Het rendement van de panelen is maximaal zestien procent, maar vandaag zal het veel lager zijn. Dan klinkt het startschot en je vaart ervandoor... Samen met werktuigbouwkundigen deden studenten elektrotechniek afgelopen zomer mee aan de elfstedentocht voor zonneboten. Hieruit blijkt weer dat het vakgebied van elektrotechnici veelzijdiger is geworden. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor opwekking, opslag en transport van elektriciteit. Het liefst op een veilige en milieuvriendelijke manier, zoals met windmolens. Of zonneboten. De meeste opleidingen kennen tevreden studenten, maar Rijswijk en Venlo steken er bovenuit. Bij de ontwikkeling en verbetering van al deze toepassingen krijgt de elektrotechnicus hulp uit andere vakgebieden. Behalve werktuigbouwkundigen, denken ook computertechneuten mee. En bedrijfskundigen vertellen hoe het nieuwe apparaat het best op de markt kan worden gebracht.
Arbeidsmarkt De ontwikkelingen in het vak gaan snel en de behoefte aan mensen die ‘bij’ zijn, is sterk gegroeid. De studentenaantallen lopen echter al een jaar of vijf langzaam terug. Elektrotechnici met een hbo-diploma hebben het wel iets moeilijker dan degenen die een universitaire opleiding hebben afgerond. Dat kan de reden zijn dat heel wat afgestudeerden voor een universitaire vervolgstudie kiezen. Elektrotechnisch ingenieurs vinden nog steeds sneller dan de meeste andere hbo’ers een (vaste) baan, waarmee ze doorgaans bovendien een iets hoger salaris verdienen.
Instroom en toelating Natuurlijk is bij hbo elektrotechniek enige aanleg voor de exacte vakken gewenst. Met een havo- of vwo-profiel natuur & gezondheid of natuur & techniek kun je direct aan de studie beginnen. Vwo’ers met een ander profiel kunnen ook aan deze studie beginnen, als je wiskunde a1 en 2 en natuurkunde 1 hebben gevolgd. Wie daarentegen al wat meer vooropleiding heeft gehad, kan vaak sneller door de studie lopen. Vrijwel alle hogescholen bieden verkorte programma’s
DeelgidsJ.indb 25
voor studenten die een vwo- of mts-diploma op zak hebben. In Arnhem en Den Bosch kunnen vwo’ers in een half jaar hun propedeuse halen. Rijswijk en Breda hebben aparte klasjes voor havo-, vwo- en mbo-leerlingen.
Opleidingen In elke regio is er wel een hbo-opleiding elektrotechniek te vinden. Eindhoven is veruit de grootste met 150 eerstejaars. De rest van de opleidingen is kleiner. Vlissingen en Alkmaar zijn de kleinste met minder dan dertig studenten per jaar. Zoals bij veel exacte hbo-studies is bij alle opleidingen elektrotechniek een stevig bindend studieadvies van kracht. Bij de meeste opleidingen moeten studenten tweederde van hun punten halen om verder te mogen studeren. Als je nog niet zeker weet of elektrotechniek voor jou de beste keus is, kun je overwegen om voor een brede propedeuse te kiezen, waar je samen studeert met studenten van onder meer werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde. De overstap naar een andere studie in dan vrij eenvoudig. De helft van de
FEITEN OVER HBO ELEKTROTECHNIEK Niveau
HBO-Bachelor, 4 jaar
Behandelde opleidingen 20 Eerstejaars voltijd
1131
Aandeel vrouwen
2%
TOELATING Open inschrijving? Toelating per profiel
Ja HAVO
VWO
CM
Nee
met WN
EM
Nee
met Na
NG
Ja
Ja
NT
Ja
Ja
ARBEIDSMARKT (VGL MET HBO-TOTAAL) Salaris beginners
€2952,- (zeer hoog)
Werk op niveau
79% (vrij hoog)
Baankansen tot 2010
redelijk
ONDERWIJSKWALITEIT (VGL MET HBO-TOTAAL) Oordeel studenten
6,91 (vrij hoog)
Uren studie per week
34
Extra studiekosten
€412,-
Geslaagd na 5 jaar
-
Gegevens uit database Studie Keuze-Informatie (SKI2006). © Choice, Leiden. www.choi.nl. Zie ook de verantwoording achterin deze gids.
07-09-2006 17:47:48
26 inleiding wO elektrotechniek HBO elektrotechniek wO Constructiestudies HBO werktuigbouwkunde wO Bouwkunde en Civiele techniek HBO Bouwkunde HBO Civiele techniek HBO Vervoer en logistiek
opleidingen kent zo’n gezamenlijk eerstejaarsprogramma. Haarlem heeft zelfs de volledige opleiding elektrotechniek gefuseerd met werktuigbouwkunde tot business engineering. Marketing en techniek gaan hier hand in hand. Venlo spitst de opleiding juist helemaal toe op mechatronica: de combinatie van elektrotechniek, werktuigbouwkunde en computertechniek. Deze richting volg je voor een deel aan de Fachhochschule Niederrhein in Krefeld, waarmee je een Nederlands en een Duits ingenieursdiploma behaalt. Ook Eindhoven, Enschede, Vlissingen en Zwolle besteden aandacht aan mechatronica, maar als specialisatie. Ook een tweetal particuliere instellingen biedt opleidingen aan op het gebied van elektrotechniek. De HAN biedt individueel deeltijdonderwijs, je studeert thuis, in je eigen tijd en als het jou uitkomt. Het collegegeld bedraagt 1350 euro en je hebt geen recht op stufi. Hogeschool Dirksen biedt de studie datacommunicatie & netwerken, voor 1500 euro per jaar. Deze
opleidingen zijn allebei gericht op mensen die al in de ict-sector werken.
Inhoud De opleidingen elektrotechniek maken allemaal gebruik van een of andere vorm van probleemgestuurd onderwijs of projectonderwijs. In groepjes werk je aan problemen uit de latere beroepspraktijk. In het eerste jaar maak je in die projecten kennis met allerlei aspecten van het vak, zoals informatica, datacommunicatie en elektronica. Daarnaast krijg je ‘algemene’ vakken die je ook op de middelbare school al hebt gehad: wiskunde, natuurkunde, Engels en Nederlands. Veel hogescholen besteden in het eerste jaar bovendien veel aandacht aan presentaties, studiebegeleiding en communicatie.
Specialisaties en masters De opleiding elektrotechniek kent drie hoofdstromen. Energietechniek is er daar een van. Daar houd je je bezig met de opwekking, distributie en gebruik van
HBO Zee- en Luchtvaart
DE OPLEIDINGEN HBO ELEKTROTECHNIEK SPECIALISATIES
Eis bindend advies [*]
m
40
embedded systems
mi
37
Gemeensch.prop
mediatechn.(Z) (A'foort), embedded systems
Duale variant
30
Deeltijd variant
40
% vrouwen
mi mv
Instroom voltijd
Verkorte route
wO toegepaste biowetenschappen
informatietechniek informatica/automatisering ontwerptechniek energie en regeltechniek telematica/-communicatie medische techniek commercieel mechatronica
HBO algemene operationele technologie
Alkmaar InHolland
30
nb
nee
nee
p
Amersfoort HU
65
5
ja
ja
Amsterdam HvA
90
2
nee
nee
Arnhem HAN
64
2
ja
ja
p
Breda Avans
77
1
ja
ja
p
vmhui
45
Den Bosch Avans
45
nb
nee
nee
p
him
45
Den Haag Haagse
8
2
ja
nee
mi
40
Eindhoven Fontys
153
1
ja
ja
hmi
30
advies, human elec. engin(Z).
Enschede Saxion
90
2
ja
ja
media
Groningen Hanze
68
nb
ja
nee
Heerlen HZuyd
50
nb
nee
nee
Leeuwarden NHL
41
2
nee
Rijswijk THR
88
2
Rotterdam HR
61
Utrecht HU
55 50
Overig
ELEKTROTECHNIEK
1
Venlo Fontys
2
p
brede opleiding
mi
40
p
mi
40 30
industriële informatisering
nee
p
vhmi
40
signaalbewerking
ja
nee
p
m
40
2
ja
ja
p
imh
45
5
ja
ja
mv
30
nb
nee
ja
mediatechn.(Z)(Amersfrt)
30
Vlissingen HZ
23
13
ja
ja
p
m
37
Zwolle Windesheim
58
nb
nee
ja
p
hiu
45
installatie/productie
PARTIC. OPL. ELEKTROTECHNIEK 3
nvt
nb
ja
nee
4
15
nb
dt
nee
Arnhem HAN-PBNA
Arnhem Hs Dirksen
i p
of m = master of -traject of b = bachelorspecialisatie of Z = zelfstandige bachelor Bron gegevens: VSNU, HBO-raad en individuele opleidingen. © www.keuzegids.org, Leiden 2006. [*] Cijfer = vereist aantal studiepunten na 1 jaar 1) Opleiding gericht op Mechatronica 2) Propedeuse ook in Terneuzen 3) Vrij hoog collegegeld (2000-5000 euro) 4) Collegegeld iets boven 1500 euro
DeelgidsJ.indb 26
embedded systems, ict nb = niet bekend
07-09-2006 17:47:50
STUDENTENOORDEEL 2006 HBO ELEKTROTECHNIEK Samenhang
Keuzeruimte
Werkvormen
Vb. loopbaan
Docenten
Communicatie
Studeerbaarheid
Gebouwen
Faciliteiten
Totaalscore
ORGANISATIE & FACILITEITEN
Inhoud
ONDERWIJSKWALITEIT
Rijswijk THR
7,5
7,0
7,3
7,0
6,9
7,6
6,9
7,3
7,1
7,2
7,17
Venlo Fontys
7,4
7,1
7,1
7,0
6,9
7,4
6,8
7,4
6,8
7,6
7,15
Den Bosch Avans
7,2
7,1
7,1
7,0
6,8
7,7
6,9
7,4
6,7
7,1
7,09
Groningen Hanze
7,2
6,7
7,3
7,2
7,0
7,1
6,6
7,2
6,9
7,1
7,05
Leeuwarden NHL
7,2
6,8
7,2
6,7
6,8
7,1
6,5
7,2
7,1
7,2
6,99
Heerlen HZuyd
7,1
6,9
6,9
6,6
6,7
7,3
6,9
6,8
7,4
7,2
6,97
Zwolle Windesheim
6,9
7,0
7,0
6,7
6,8
7,1
6,8
7,0
7,1
7,1
6,95
Eindhoven Fontys
7,0
7,0
6,9
6,7
6,9
6,9
6,5
7,0
7,2
7,3
6,93
Den Haag Haagse
6,8
6,9
6,7
6,8
6,7
7,0
6,7
7,1
7,1
7,4
6,93
Utrecht HU
7,3
6,7
7,0
7,0
6,8
7,1
6,0
6,9
6,9
7,4
6,93
Vlissingen HZ
7,0
6,9
6,9
6,7
6,8
7,2
5,7
7,1
6,6
7,3
6,82
Breda Avans
6,9
6,8
6,9
6,6
6,7
7,0
6,2
7,4
6,9
6,8
6,82
Enschede Saxion
7,2
7,1
6,7
6,5
6,6
7,2
6,0
6,6
6,7
7,2
6,78
Amsterdam HvA
6,5
7,2
6,8
6,7
6,7
6,9
5,9
7,3
6,4
7,0
6,76
Alkmaar InHolland
7,0
6,7
6,9
6,8
6,7
7,2
6,0
7,1
6,4
6,6
6,75
Amersfoort HU
6,6
6,8
6,8
6,6
6,6
6,3
5,9
7,2
7,2
7,1
6,70
Rotterdam HR
6,8
7,0
6,5
6,5
6,7
6,7
6,3
6,8
6,5
6,8
6,66
Arnhem HAN
7,1
6,5
6,6
6,5
6,5
6,7
5,9
7,0
6,7
7,0
6,64
1
6.0
7.0
8.0
Alle scores groter of gelijk aan 7,5 zijn in kleur afgedrukt. Scores van 6,4 en lager zijn in zwart vetgedrukt. Bron: Nationale Studentenenquête 2006. RvB/Choice 2006. © www.keuzegids.org, Leiden 2006. Bij de twee particuliere opleidingen in Arnhem was nog geen enquete mogelijk. 1) Oordeel uit 2004; bij enquete 2006 te weinig studenten bereikt
energie. Het gaat dan deels om centrales die de geproduceerde energie via hoogspanningleidingen naar de gebruikers brengen. Ook aandrijftechnieken bij motoren horen tot dit vakgebied. Bij de specialisatie technische informatica draait alles om het ontwerpen, bouwen en onderhouden van zogenaamde digitale systemen die in beeldschermen, maar ook in moderne autoremmen gebruikt worden. De studie industriële automatisering, die opleidt tot ontwerper, is in opkomst. De derde variant heet telecommunicatie en richt zich vooral op het overbrengen van informatie, of dat nu tekst, muziek of een andere vorm van geluid is. Die informatie wordt omgezet in signalen die getransporteerd kunnen worden. Deze techniek is bekend van radio, televisie en de computer. Veel opleidingen onderscheiden zich bovendien met specialisaties voor specifieke toepassingen, die vaak gewichtige, Engelstalige namen meekrijgen. Eindhoven biedt bijvoorbeeld human electrical engineering aan, waarbinnen je onder andere de consument van elektronica en medische toepassingen van elektrotechniek kunt bestuderen. Wie zich wil verdiepen in (computer)technische achtergronden van het mediabedrijf, moet naar Enschede of de Amersfoortse vestiging van de Hogeschool van Utrecht. Je kunt daar kiezen voor media engineering of mediatechnologie. Na het afronden van je hbo-opleiding kun je ook kiezen voor een masteropleiding. Diverse
DeelgidsJ.indb 27
hogescholen hebben speciale afspraken gemaakt, zodat je vlot kunt beginnen aan een universitaire master. Zo heeft de Hanzehogeschool een schakelprogramma met de Rijksuniversiteit Groningen en kun je je vanuit Leeuwarden oriënteren op de Twentse universiteit. Rijswijk en Rotterdam bieden aansluitprogramma’s die toegang geven tot opleidingen aan de TU in Delft. Heerlen, Arnhem, Den Bosch en Breda hebben soortgelijke afspraken met de TU in Eindhoven.
Varianten In Utrecht kun je aan de Hogeschool voor de Kunsten terecht voor de studie kunst en techniek. Dat was lange tijd een unieke opleiding, maar inmiddels biedt Enschede haar ook aan. Daarnaast is er de studie communication & multimedia design. Daar worden mensen opgeleid die hun kennis van webdesign ook aan de leek weten uit te leggen. Kijk voor deze studies verder in de artikelen hbo kunstacademie en hbo Mediastudies. Een andere vierjarige multidisciplinaire opleidingsvariant is duurzame technologie in Rijswijk. Daar worden manieren uitgedacht om bewuster met energie om te gaan. Samen met werktuigbouwkundigen en bedrijfskundigen ontwikkel je een levensecht windmolenpark. Je krijgt daarbij onder meer te maken met de techniek van de windmolens, bestemmingsplannen, het omgaan met milieuorganisaties en het uitvoeren van kosten-batenanalyses.
07-09-2006 17:47:52
28
Werkvormen en docenten
STUDIETEMPO HBO ELEKTROTECHNIEK % Geslaagd na 5 jaar
inleiding wO elektrotechniek
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Alkmaar InHolland 1
Amersfoort HU HBO elektrotechniek wO Constructiestudies HBO werktuigbouwkunde
Amsterdam HvA Arnhem HAN 1
Breda Avans
1
Den Bosch Avans
1
Den Haag Haagse wO Bouwkunde en Civiele techniek
Eindhoven Fontys
HBO Bouwkunde
Groningen Hanze
HBO Civiele techniek HBO Vervoer en logistiek
Enschede Saxion Heerlen HZuyd Leeuwarden NHL Rijswijk THR
1
Rotterdam HR HBO Zee- en Luchtvaart HBO algemene operationele technologie wO toegepaste biowetenschappen
1
Utrecht HU
Vlissingen HZ Zwolle Windesheim Percentage eerstejaars dat na 5 jaar bij deze opleiding geslaagd was. Bron: HBO-raad 2006. © www.keuzegids.org, Leiden 2006. Van de twee particuliere opleidingen zijn geen slaaggegegevens beschikbaar. 1) Totaalcijfer van alle vestigingen van deze hogeschoolbij deze studie
K WALIteIt De opleidingen zijn steeds meer aandacht gaan besteden aan andere dingen dan elektrotechniek. Zo zoeken ze samenwerking met verwante vakken en richten ze zich ook op sociale en communicatieve vaardigheden. Daarmee komen ze tegemoet aan kritiek die het bedrijfsleven vroeger leverde. Door de verbreding van de opleidingen waarderen de studenten het specialisatieaanbod. Maar er is ook een keerzijde: de studenten hebben geen duidelijk beeld meer van waar zij later kunnen gaan werken. Opvallend is het grote kwaliteitsverschil tussen de Rijswijk en Den Haag. Hoewel de Technische Hogeschool Rijswijk vorig jaar is gefuseerd met de Haagse Hogeschool, doet de Haagse opleiding het aanmerkelijk slechter dan die in Rijswijk.
Onderwijs De studenten zijn over het algemeen tevreden over hun onderwijs. Behalve de vier toppers Rijswijk, Venlo, Den Bosch en Groningen scoort ook Utrecht erg goed op dit onderdeel. In Amersfoort en de Amsterdam is het niveau van de tentamens wat minder. Over de keuzeruimte staan studenten vaak niet te juichen. Leeuwarden en Heerlen krijgen zelfs onvoldoendes. Alleen in Amsterdam, Den Bosch en Rotterdam kennen echt enthousiaste studenten. Specialisaties krijgen overal wel complimenten. De Venlose studenten zijn laaiend enthousiast over de buitenlandmogelijkheden van hun opleiding. De samenwerking met Duitsland werpt daar dus vruchten af. Ook Groningen, Heerlen en Amsterdam krijgen hier lof toegezwaaid. Topper Rijswijk scoort hier iets lager dan de rest. Rijswijk en Groningen vallen op door een goed samenhangend programma.
DeelgidsJ.indb 28
Studenten in Utrecht, Alkmaar en Groningen vinden dat zij de theorie actief kunnen toepassen tijdens praktijklessen. Overal is er ruim voldoende praktische oefeningen. De vier toppers krijgen hiervoor complimenten, net als Utrecht en Amsterdam. Wel mogen opleidingen hun studenten wat beter trainen op een kritische houding. Over de vakkennis van de docenten zijn alle studenten laaiend enthousiast, behalve in Amersfoort, dat ver onder het gemiddelde scoort. De studenten hier vinden ook dat de docenten een cursus ‘hoe geef ik boeiend college?’ nodig hebben. Die cursus kunnen de docenten uit Den Bosch dan gaan geven, want die krijgen complimenten over hun didactische vaardigheden. De docenten zijn overal prima beschikbaar.
Organisatie en studeerbaarheid Communicatie is niet het sterkste punt van de elektrotechniekopleidingen. Bij negen opleidingen vinden de studenten dat zij onvoldoende op de hoogte zijn van hun rechten en plichten. Bij zes opleidingen zijn de studenten ontevreden over de nakijksnelheid van de docenten. Alleen Rijswijk, Den Bosch en Heerlen krijgen complimenten. Groningen valt op door de grote tevredenheid van studenten over hun bijdrage aan de evaluatie van het onderwijs. De studenten zijn meestal tevreden over de haalbaarheid van de opleiding. Gemiddeld haalt meer dan de helft na vijf zijn diploma, vergelijkbaar met werktuigbouwkunde. Uitschieters zijn Den Bosch, Breda en Groningen, waar meer dan zeventig procent na vijf jaar is afgestudeerd. Enschede en Haarlem delen de minste diploma’s uit.
Gebouwen en voorzieningen Over de gebouwen zijn de studenten erg enthousiast, slechts drie instellingen scoren lager dan het hbo-gemiddelde. Wel is er hier en daar kritiek: De lesruimtes en werkplekken in Den Bosch zijn matig. In Den Haag en Amersfoort heb je juist prima ruimtes om zelfstandig te werken. Computervoorzieningen scoren opvallend hoog, met name in Venlo en Utrecht. Rotterdam en Haarlem krijgen als enige onvoldoendes. Verder zijn de bibliotheken overal in orde en is het onderwijsmateriaal goed verkrijgbaar.
07-09-2006 17:47:53
Voorbereiding loopbaan De opleidingen hebben duidelijk veel contacten met het werkveld; studenten vinden overal dat ze voldoende beroepservaring opdoen. Vooral Groningen, Leeuwarden en Zwolle krijgen lof. Alleen Venlo scoort op dit punt wat lager. Wel verwerkt deze instelling wetenschappelijk onderzoek het best in haar onderwijsprogramma. De studenten hebben maar een matig beeld van de arbeidsmarkt. Wellicht zien zij door alle bomen het bos niet meer, met alle specialisatiemogelijkheden die hun worden aangeboden. Verwante studies hbo Informatica (Zie deelgids I) hbo Werktuigbouwkunde hbo Ontwerpen (Zie deelgids C) wo Elektrotechniek wo Informatica wo Natuurkunde (Zie deelgids I) hbo Technische natuurkunde (Zie deelgids I)
Ons advies De meeste hogescholen bieden interessant onderwijs, maar Rijswijk en Venlo steken iets boven de rest uit. Rijswijk valt op door een goed samenhangend programma, snel nagekeken tentamens en duidelijkheid over huishoudelijke zaken. Venlo krijgt waardering voor zijn internationale karakter, de kennismaking met wetenschappelijk onderzoek en het goed studeerbare programma. Wil je veel keuzevakken? Kies dan voor Den Bosch. Deze hogeschool heeft bovendien een hoog slaagpercentage en enthousiaste docenten. In Groningen studeren ook veel studenten op tijd af. Bovendien zijn ze daar tevreden over het actief toepassen van de lesstof.
DeelgidsJ.indb 29
07-09-2006 17:47:53
