QUICK SCAN PROGRAMMA WATER WESTLAND. Arja Doornbos Projectleider Versie : 5 oktober DAW_Samenvatting Westland_jun-12 Pagina 1 van 10

QUICK SCAN PROGRAMMA WATER WESTLAND

Arja Doornbos Projectleider Versie : 5 oktober 2010

DAW_Samenvatting Westland_jun-12 Pagina 1 van 10

1. Inleiding en opbouw DAW en Quick Scan Het Delta Agrarisch Waterprogramma (DAW) is een landelijk initiatief van LTO Nederland waarin vanuit de land- en tuinbouw een visie wordt neergezet op het toekomstige waterbeleid (Nationaal Waterplan). LTO Nederland zoekt hiermee handvatten om regie te voeren op de wateragenda, wat uit moet monden in een landelijk waterakkoord van de overheden met het bedrijfsleven, waarin de landbouw op een duurzame manier in is vertegenwoordigd. Parallel daaraan wordt invulling gegeven aan (innovatieve) gebiedsprogramma’s Omdat het watersysteem in de landbouwregio’s sterkt verschilt is voor de analyse van speerpunten gekozen voor een bottumup benadering op het niveau van landbouwregio’s, in de vorm van een quick scan. Op deze manier worden de belangen per regio inzichtelijk gemaakt en meegenomen in de landelijke lobby en in de prioritering voor een landbouwinnovatieprogramma. De resultaten van de quick scan dienen als basis voor het verder vergroten van de bewustwording van de waterproblematiek en dragen bij aan het creëren van draagvlak in de regio. Met voldoende draagvlak en commitment kan vervolgens worden samengewerkt aan de invulling en uitvoeren van een (innovatief) gebiedsprogramma. Op basis van bodemopbouw, geografische ligging en grondgebruik is voor het uitvoeren van de quick scan Nederland opgedeeld in 16 deelgebieden. Uitvoering Quick Scan LTO Noord Voor de regio Westland-Oostland is de quick scan verlopen via onderstaande methodiek. In de maanden juni en juli van 2010 zijn interviews gehouden met zowel een provinciaal LTO Noord medewerker, met gebiedskennis, een medewerker van het betreffende waterschap en een penvoerder van Projecten LTO Noord, waarbij zoveel mogelijk relevante informatie werd geïnventariseerd. Hierbij is de focus gelegd op de knelpunten en kansen die er spelen op het gebied van water en landbouw, zowel landelijk als specifiek gericht op het betreffende deelgebied. Omdat het gaat om een quick scan; een snelle inventarisatie met een beperkt aantal deskundigen per gebied , levert dit geen compleet, volledig, beeld op.. Het eindresultaat bevat, als rode draad, ten minste onderstaande informatie:  Gebiedskenmerken; huidige gebruik areaal, ontwikkelingen, bodemopbouw, beschrijving watersysteem  Knelpunten; welke knelpunten op gebied van water(beheer) zijn er nu voor de landbouw, worden er in de toekomst knelpunten verwacht. Zo ja, op welk schaalniveau (landelijk – regionaal – gebiedsspecifiek)? Hierbij wordt steeds de uitsplitsing naar knelpunttype waterveiligheid, waterkwantiteit, waterkwaliteit gemaakt  Projecten; globale inventarisatie van relevante waterprojecten in het deelgebied  Speerpunten; de vertaling van knelpunten naar landelijke en regionale acties. Focus op waar er specifiek kansen liggen voor de landbouw. Afronding Quick Scan Na de verslaglegging en de verwerking van de interviews heeft hierop een bestuurlijke terugkoppeling plaatsgevonden. De eventuele nieuwe informatie die tijdens deze gesprekken naar voren kwam is tevens in dit rapport verwerkt. Het vervolg Na het afronden van de quick scan ligt de focus op: communicatie en interactie. Het doel tijdens deze tweede fase is het vergroten van de bewustwording en daarmee het draagvlak. Daarnaast is de inzet gericht op het uitwerken van kansrijke ideeën per deelgebied en het ondersteunen van ontwikkelingen en projecten die in lijn zijn met het DAW.


2. Gebiedskenmerken Greenport Westland-Oostland bestaat uit de deelgebieden Westland en Oostland. Het Westland is van oudsher (1850) een glastuinbouwgebied, waar inmiddels vooral herstructurering en vernieuwing aan de orde is. In de recentere glasconcentratie in het Oostland is nog ruimte voor nieuwbouw en uitbreiding. In 2007 bedroeg het areaal glastuinbouw in de Greenport Westland-Oostland 4.235 ha waarvan de kern van het glas, 2.495 ha is gelegen in het Westland. De bodem bestaat voornamelijk uit (stuif)zand, zavel en klei. Op diverse plekken in het gebied worden ophooglagen aangetroffen. Tabel 1 Ontwikkeling landbouwarealen Westland (LEI)

grasland snijmais en voedergew.

Westland 2006

Westland 2020

%

7569

7448

-2

Landelijk 2006 Landelijk 2020 996738

961838

-4

%

550

633

15

232582

220497

-5

aardappelen

1134

980

-14

156581

145319

-7

granen

1822

1628

-11

213615

208911

-2

17

19

12

4735

6056

28

1021

675

-34

147756

101798

-31

467

466

0

52791

56491

7

12580

11849

-6

1804798

1700910

-6

handelsgewassen ov. akkerbouwgewassen akkerbouwm. groenten totaal

Teelten Van het glas in het Westland is 978 ha in gebruik voor groenteteelt en 1.498 voor de sierteelt. Er wordt veelal gebruik gemaakt van substraten. De circa 20% grondteelt betreft vooral de traditionele teelten als chrysanten, bol- en knolgewassen en bladgewassen. Trends en ontwikkelingen De grondteelt blijft de komende jaren een belangrijke peiler in de glastuinbouw, met name in het Westland. Waterhuishouding De Greenport Westland-Oostland valt in drie waterbeheersgebieden: HHvDelfland, HHvRijnland en HH Schieland en de Krimpenerwaard (zie kaart). Het Delflands Peil is vastgesteld op NAP – 0,43 m. Een groot deel van het Westland staat in open verbinding met de boezem en heeft daardoor hetzelfde boezemwaterpeil. De drooglegging in het gebied varieert van 0,4 tot 1 meter. In het gebied zijn enkele opmalingspolders aanwezig waar het water via een gemaal het gebied in wordt gepompt. Met behulp van het gemaal aan het Brielse Meer kan zoet water worden aangevoerd met 4 m 3/s. Indien noodzakelijk kan zelfs water vanuit Rijnland via het gemaal bij Leidschendam worden ingelaten. Dit water is echt van minder goede kwaliteit. De afvoer gebeurt via zes boezemgemalen met een totale afvoercapaciteit van 110 m 3/s. Watervoorziening glastuinbouw  Regenwater; opgeslagen in bovengrondse bassins of silo’s  Oppervlaktewater; wegens verbeterde waterkwaliteit kan dit water meestal ook worden gebruik, m.u.v. substraatteelt wegens te hoge Na en Cl gehaltes  Condenswater; water dat condenseert aan de binnenzijde van de kas wordt opgevangen voor hergebruik  Condensorwater; water dat condenseert nabij de ketel en WKK installaties


 Leidingwater; bevat meer Na dan maximale opnameconcentratie van alle teelten  Omgekeerde osmose: grondwater uit het eerste watervoerend pakket wordt via omgekeerde osmose ontzout  Speelt ondergrondse regenwateropslag ook een rol? De wijze van watervoorziening is afgestemd op de teelt. In de meeste gevallen is voldoende zoetwater een zorg wegen beperkte ruimte, hoge grondprijzen en dure alternatieven.


3. Knelpunten Waterkwantiteit: wateroverlast  Waterberging: Extra bergingscapaciteit benodigd voor circa 525.000 m3 water (equivalent aan circa 160 hectare bij traditionele berging).  Ruimtedruk en landschappelijke kwaliteit: benodigde capaciteit moet gevonden worden in gebied dat daar het meest geschikt voor is en waarbij de landschappelijke kwaliteit wordt vergroot  Waterafvoer: De afvoeren opslagcapaciteit van de smalle sloten is niet voldoende door beperkte omvang en diepte. Daarnaast veroorzaken de vele duikers veel opstuwing. Waterkwantiteit: tekort  Zoetwatervraag: De moderne groenteteler verbruikt meer zoetwater dan er valt aan regen. Kortom, de telers kunnen niet zelfvoorzienend zijn.  Brijnproblematiek: De provincie Zuid-Holland is van plan om vanaf 2013 het terugpompen van brijn te verbieden, waardoor het gebruik van omgekeerde osmose geen optie meer is. Daarnaast voldoet de kwaliteit van oppervlaktewater en zelfs leidingwater niet voor diverse teelten. Waterkwaliteit: verzilting  Economische schade: Doordat telers genoodzaakt zijn om leidingwater of oppervlaktewater te gebruiken in tijden van droogte kan zoutaccumulatie in de teeltsystemen optreden waardoor er economische schade kan optreden voor de teler.  Nutriënten: Door de (bovengenoemde) zoutaccumulatie is de teler genoodzaakt het systeem schoon te spuien of spoelen, met als gevolg een forse belasting van de riolering en waterzuivering met nutriënten en zouten.  Nutriënten: Indirecte verontreiniging van het slotenstelsel door chemische onkruidbestrijding, afval afkomstig van de recreatievaart, verkeer en vervuiling uit de lucht. Doordoor het waterschap de systemen constant doorspoelt is de waterkwaliteit sterk verbeterd (en verbetert nog steeds), maar de kwaliteit is nog steeds onvoldoende om te gebruiken voor substraatteelt  Ecologische kwaliteit: De ecologische waterkwaliteit in het Westland scoort ondermaats. Met name op het gebied van waterplanten en de (daarmee samenhangende) waterbodemkwaliteit ligt er een opgave.  N: De huidige concentratie aan stikstof in de Westboezem bedraagt circa 6,5 mgN/L, terwijl de norm ligt op 1,8 mgN/L  Peilbeheer: Door de versnippering in peilgebieden is de beheersing van de peilen en de waterkwaliteit onoverzichtelijk en complex.  Riooloverstorten: Bij heftige buien en daaraan gekoppelde piekafvoer wordt het rioolwater rechtstreeks op sloten en vaarten geloosd met overlast in de vorm van stank en gezondheidsrisico’s tot gevolg.


4. Lopende projecten en onderzoeken Waterveiligheid:  Kustversterking Delfland: Duinen en het strand zeewaarts verbreden (HHvDelfland) zodat de kust de komende vijftig jaar voldoende veiligheid biedt. Neveneffect: meer ruimte voor natuur en recreatie. Waterkwaliteit & -kwantiteit:  Poelzone: Indeling en ontsluiting van de gebieden optimaliseren, extra berging van 75.000 m3 in de poelpolder realiseren, verbreden en natuurlijk inrichten van de watergangen en oevers, bevorderen hergebruik water. Doelstelling: versterken glastuinbouwcluster, verbeteren wateropgave, aantrekkelijk maken woon- en leefklimaat, bevorderen ecologische verbindingen en doorzetten van de energieverduurzaming.  AquaReUse Overbuurtsche polder: Afvalwater wordt centraal in het gebied verzameld en gezuiverd tot gietwaterkwaliteit. (HHSK, Lansingerland) Doelstelling: realiseren van een gesloten waterhuishouding als onderdeel van de gebiedsontwikkeling, bevorderen dubbel grondgebruik Boomawatering: Integreren economische glastuinbouwbedrijven, concentratie van huidige woningen, waterberging, natuurontwikkeling, aansluiten van glas op riolering Zwethzone: Ontwikkeling als natuur- en recreatiegebied met waterbergingen. Enkele knelpunten met riooloverstorten worden aangepakt. Doelstelling: verbeteren aantrekkelijkheid en kwaliteit van de leefomgeving. Waterkwantiteit: overlast  Nieuw gemaal Monster: Ontwikkeling van het nieuwe van der Burg gemaal bij Monster, tevens verbreding van de Vlotwatering en Poelwatering. Doelstelling: het boezemsysteem verbeteren, wateroverlast voorkomen door zowel afvoercapaciteit als waterbergingscapaciteit te vergroten.  4B concept Waalblok: Verleggen en verbreden van watergangen, samenvoegen van peilgebieden, aanleggen waterberging. Meervoudig ruimtegebruik en waterketensluiting (hergebruik van bedrijfsafval- en drainagewater). 4B staat voor: Bergen (regenwater), Bufferen (bedrijfs- en proceswater), Bereiden (gietwater d.m.v. zuivering) en Begieten. Waterkwaliteit:  Riolering Oude Campspolder: Monitoren van de waterkwaliteit in de Oude Campspolder Zuid Doelstelling: effect op de waterkwaliteit van aansluiting glastuinbouw op rioolstelsel. Uitkomst: aansluiten heeft een positief effect op de waterkwaliteit


5. Speerpunten waterbeleid 2015 – 2021 Nationaal Waterbeleid aandachtsgebied

speerpunt

Waterkwantiteit (tekort)

Betaalbare mogelijkheden ontwikkelen voor het zuiveren van brijn door awzi’s zodat omgekeerde osmose kan worden blijven toegepast

Waterkwaliteit (prioriteit)

Op een efficiëntere manier doorgaan met doorspoelregime Verzilting bestrijden d.m.v. betere scheiding schoon rivierwater en zeewater:  Terugdringen zouttong via de Nieuwe Waterweg  Maken en in stand houden ‘drempels’ in de Nieuwe Maas  In toekomst aanleg van een sluis tussen Rotterdam (Brienenoordbrug) en de Stormvloedkering H v Holland

Regionaal Waterbeleid 2015-2021 aandachtsgebied speerpunt Algemeen

Speerpunten met betrekking tot water integraal aanpakken

Waterkwantiteit (overlast)

Extra bergingscapaciteit (525.000 m3):  Waterberging per poldereenheid realiseren t.b.v. efficiënt ruimtegebruik  Bij keuze locatie waterberging rekening houden met geschiktheid en vergroten landschappelijke kwaliteit  Aanpassen peilbeheer in groene buitengebied Waterafvoer:  Afvoercapaciteit vergroten d.m.v. verruiming profiel sloten en watergangen en/of tegengaan opstuwing door duikers.  Bestaande systeem vervangen door een meer robuuste structuur

Waterkwaliteit

Verzilting:  Het aanspreken van secundaire en aanvullende waterbronnen (opp.water en leidingwater) is vanwege zoutaccumulatie en daarmee economische schade geen goed alternatief: er moet gezocht worden naar een verbetering en vergroting van de aanvullende waterbronnen Verbeteren chemische en ecologische waterkwaliteit Versnippering peilgebieden tegengaan: meer robuuster systeem creëren met meer mogelijkheden voor maatwerk


opmerkingen

opmerkingen Initiatief voor gemeenschappelijke waterberging is afhankelijk van het doel: bescherming van kassen (glastuinbouwsector) of beschermen van stedelijk gebied (gemeenten).

6. Innovatie-waterprogramma Westland Speerpunten landbouw Westland aandachtsgebied speerpunt Algemeen: integraal

In pilots de mogelijkheden onderzoeken van oppervlaktewaterberging gekoppeld aan / geïntegreerd met gietwaterbassins

Waterkwantiteit (overlast)

Mogelijkheden voor waterberging per poldereenheid in kaart brengen Waterbergingen landschappelijk inpassen Mogelijkheden voor verruiming van smalle sloten en hoofdwatergangen Vervangen/verruimen van duikers

Waterkwantiteit (tekort)

Bedrijven met regenwateropvang zo mogelijk zelfvoorzienend maken voor de droge periodes Sluiten van de waterketen op bedrijf- en clusterniveau; hergebruik van (bedrijfs)afval- en drainagewater door afvalwaterzuivering-/gietwaterproductieinstallatie Water in haarvaten (langer) vasthouden

Waterkwaliteit

Terugdringen van gebruik en emissie gewasbeschermingsmiddelen Terugdringen bestrijdingsmiddelen terreinbeheerders Aanleg helofytenfilters Riolering:  Meer riolering aanleggen in buitengebied  Terugdringen lozingen op opp water  Aankoppelen eerste neerslag verhard oppervlak


opmerkingen

Algemene trend om beter af te stemmen op typen teelt: meer maatwerk

7. Conclusies en Doorkijk De uitkomsten van de quick scan zijn divers en meer en minder abstract. Daarnaast verschillen de speerpunten in detailniveau en fase van elkaar: Er zijn speerpunten die zich nog in de fase van analyse van problemen bevinden terwijl voor andere speerpunten er al doelmatige oplossingen worden uitgevoerd. Bij de interpretatie van de resultaten is het goed om te realiseren welke factoren de resultaten van de quick scan mede bepalen:  De variaties in gebiedskennis, deskundigheid, diepgang.  De beperkte tijd en smalle raadpleging.  Verschil tussen feiten en standpunten (vb. waterverdeling).  Meer of minder uitgekristalliseerd onderzoek (vb. mineralenbenutting versus klimaateffecten).  Problemen en oplossingen die wel kwalitatief zijn benoemd maar (nog) geen kwantitatieve en financiële onderbouwing kennen (vb. ecologische waterkwaliteit).  Maatregelen en oplossingen waar de doelmatigheid en kostenefficiëntie nog nader bepaald moet worden. (vb. GroenBlauwe diensten)  Het ontbreken van een meer integrale afweging van ruimte beslag, watersysteem, functieontwikkeling, mogelijkheden en consequenties (vb. natuur vs. Landbouw).  Nog te maken doorvertalingen van verwachtte ontwikkelingen naar het watersysteem (vb landbouw 2020).  E.a. Speerpunten Westland Toch geeft de quick scan een goede indruk van de speerpunten die er specifiek voor dit gebied gelden: Voor Westland zijn de meest opvallende:  Voor de omvangrijke glastuinbouw is van belang, de zoetwatervoorziening: meer kwalitatief hoogwaardig zoetwater, zelfvoorzienendheid (waterketen), alternatieven bij verzilting, oplossingen voor brijn, waterberging in combinatie met gietwater, ruimtelijke inpassing van waterberging.  Voor een betere waterafvoer is behoefte aan verruiming van watergangen, tegengaan opstuwing door duikers en een robuuster watersysteem.  Reduceren van emissies van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen, aandacht voor meer lozingen via riolering naast afkoppelen regenwater.  Meer maatwerk en samenwerking van agrarische ondernemers en waterschappen op gebied van berging, peilbeheer, gieten en daarbij toepassen Best Practises. Doorkijk In de Quick Scan komen meerdere aangrijppunten voor acties en oplossingen naar voren. Bij de uitwerking in het gebiedsprogramma zullen de mogelijke acties nader bepaald en geadresseerd worden. Mogelijke Acties en Oplossingen : Via een waterakkoord/ overeenkomst het commitment en de verantwoordelijkheid regelen van (gebieds)partijen om samen problemen goed te analyseren, oplossingen met draagvlak te zoeken, te faciliteren en realiseren.  Werken aan kringlopen, zelfvoorziening, ruimte voor natuurlijke veerkracht…  Ander grondgebruik; (zilte)teelten, Groen-Blauwe diensten, meervoudig grondgebruik,…  Acceptatie bevorderen van minder optimale teeltomstandigheden bij verdroging, vernatting, verzilting,…  Toepassen van efficiëntie technieken: sensor, GPS, teeltwijze, waterbenutting, gesloten kas,……  Kunstmatige oplossingen: ‘pompen’, peilbeheer, waterbuffers, aan-/afvoeren, hergebruiken, doorspoelen, peilgestuurde drainage, drijvende kas,…  Ruimtebeslag: integraal, landbouw compenseren(ontwikkelmogelijkheden), Groen-Blauwe diensten, meervoudig ruimtegebruik,…


        

Waterbergen/bufferen: IJsselmeer, natuurgebieden, peilvlakken, Groen-Blauwe diensten, zelfvoorzienendheid, multifunctioneel grondgebruik, samenwerken,…. Faciliteren, opschalen en continueren Best Practises, maatwerk per gebied mogelijk maken,…….. De uitwerking van de klimaatontwikkeling op niveau van gebied en bedrijf. Waar komen kritische grenzen in beeld voor verzilting, verdroging, vernatting, zoetwatervoorraad….. Meer kennis uit onderzoek naar de praktijktoepassing vertalen in plaats van in onderzoek te blijven hangen is daarbij cruciaal (minder onderzoeken, meer toepassen…). De vertaling van de verwachte landbouw ontwikkeling (LEI 2020) naar betekenis voor landbouw en waterhuishouding. (randvoorwaarden, knelpunten, keerpunten,….) Actief betrokken zijn bij studies in het kader van de Delta-programma’s < 2014, zoals zoetwatervoorziening. Onderbouwing verdringingsreeksen. Uitwerking van haalbare en betaalde Natuur-, TOP- en KRW doelen en GGOR. Via gedeelde Data Base kunnen speerpunten en maatregelen voor overeenkomstige gebieden en/of knelpunten vergeleken worden.

De waterbeheerder is bezig met meerdere gebieds-/ water projecten, waarin een actieve rol van de landbouw gewenst is. Water is een cruciale productiefactor voor landbouw en landbouw heeft belang bij oplossingen die goed aansluiten bij de landbouw. LTO Noord en Projecten kunnen met de agrarische ondernemers in het gebied bij ontwikkeling en uitvoering een belangrijke rol vervullen. Door uitwerking van de landbouwbelangen en ideeën onder de vlag van Programma Water komt de landbouw voor die rol beter beslagen ten ijs. Dus:  Deze rapportage is startdocument voor het met draagvlak uitwerken van een gebiedsgericht innovatieprogramma, daarbij bepalen de speerpunten voor het gebied de focus en kunnen de genoemde acties en oplossingen op maat worden ingezet.  Dit startdocument draagt bij aan de input voor een Delta Agrarische Waterprogramma en de Stroomgebieds Beheersplannen van 2015-2021.  Klimaatontwikkelingen en de ontwikkelscenario’s van de landbouw (LEI 2020) vragen daarbij om een voortschrijdende doorvertaling naar waterbehoefte en waterbeheer.  Wateropgaven en landbouwopgaven zijn nauw verweven en vragen een integrale benadering. Via de verdere ontwikkeling van dit Agrarisch Waterprogramma kan de samenwerking binnen LTO landelijk en regionaal bijdragen aan meer gezamenlijke focus, synergie en daadkracht ten dienste van een voldoende waterproof landbouw en landbouwbedrijven.


QUICK SCAN PROGRAMMA WATER WESTLAND. Arja Doornbos Projectleider Versie : 5 oktober DAW_Samenvatting Westland_jun-12 Pagina 1 van 10

Recommend Documents