QUESTIONBOXLES PALMOLIE
Colofon Auteur: Amy Beerens Contact: Maarten Reichwein, WKUU,
[email protected] of 030 - 25 33 717
INHOUDSOPGAVE Inhoud 1 Doel van de les 2 Opzet lesplan 3 Uitwerking lesplan 4 Bijlagen Bijlagen 1 Introductie wetenschapper 2 Extra informatie voor leerkracht 3 Onderzoekbare vragen
2 3 5 12
1 DOEL VAN DE LES Wetenschapper Paul Burgers doet onderzoek naar het effect van palmolieplantages op de omgeving. Op zondag 23 oktober van 12:30 uur tot 13:30 uur geeft hij hierover een questionboxlezing in het Universiteitsmuseum. Vragen van leerlingen zijn het uitgangspunt bij de lezing. Deze les is voor groep 7 en 8. Leerlingen leren meer over ‘palmolie en plantages’ en hoe ze een onderzoekbare vraag opstellen. Na de les worden de vragen naar de wetenschapper gestuurd. De wetenschapper komt vervolgens in de klas om de vragen te bespreken. Tijdens de lezing worden 10 plaatsen gereserveerd voor leerlingen van de school. Voor meer informatie mail naar
[email protected] of bel 030-2533717.
2
2 OPZET LESPLAN Leerstof Invloed van ‘palmolieplantages’ op de omgeving Tijd 80 minuten Uitvoeringsdatum Twee weken voor de lezing van 23 oktober Benodigdheden (Neem contact op met het wetenschapsknooppunt als niet alles in huis is) · Zwarte stiften · Palmolieproducten (zeep, cosmetica, chips, chocolade, pindakaas) · Leerlingformulieren · Elektronisch schoolbord · Vragenkaartjes questionboxlezing · Questionbox Niveau Groep 7/8 Voor het WKUU is het hoofddoel van de les · Na de les kunnen leerlingen ‘onderzoekbare vragen’ stellen over de productie van palmolie en de invloed hiervan op de omgeving. Voor de leerlingen is het leerdoel van de les · Na de les kunnen leerlingen aangeven dat tropisch bos verbranden meer palmolie oplevert, maar dat hierdoor het tropisch bos verdwijnt.
3
LESPLAN IN 7 STAPPEN Stap
Tijd
1. CONFRONTATIE 2. VERKENNEN
5
10
Activiteit leerkracht
Activiteit leerling
· Introductie questionboxlezing en -les. · Laat videofilmpje zien.
· Bekijken van
· Begeleiding discussie over filmpje. · Begrippen op het schoolbord schrijven in
· Nadenken en
de vorm van een woordweb.
3. OPZETTEN EXPERIMENT 5
20
EXPERIMENT (SPEL)
·
brainstormen over filmpje. Klassikaal begrippen noemen.
· De aandacht in het woordweb richten op
· Luisteren naar uitleg.
· Uitdelen leerlingformulieren. · Uitleg methode van het spel en
· In groepjes het spel
· Begeleiding conclusie.
· In groepjes reflecteren
· Verzamelen algemene conclusies en op
· Klassikaal uitkomsten
· Discussie over conclusies starten en
· Klassikaal meedenken
de reden dat er niet-duurzaam verbouwd wordt. Dit is namelijk een koppeling naar het spel.
4. UITVOEREN
videofilmpje.
gaan spelen.
begeleiding.
5. CONCLUDEREN
6. PRESENTEREN VAN
10
10
RESULTATEN
7. VERDIEPEN EN VERBREDEN
bord schrijven.
20
· ·
4
begeleiden aan de hand van hoofdvraag leerkracht. Uitleg geven over onderzoekbare vragen. Kaarten uitdelen, leerlingen helpen onderzoekbare vragen op te schrijven en te verzamelen in de questionbox.
op de uitkomsten van het spel.
van het spel delen en gezamenlijk conclusies bedenken.
·
over conclusies, hoofdvraag van leerkracht en zelf vragen bedenken aan de hand van uitleg onderzoekbare vragen. Vragen opschrijven en in de questionbox doen.
3 UITWERKING LESPLAN 3.1 STAP: CONFRONTATIE Tijd 5 minuten Doel Het doel van deze stap is dat leerlingen weten wat het doel is van de les, en dat ze geprikkeld worden om na te denken over palmolie en plantages. Benodigdheden · Elektronisch schoolbord · Palmolieproducten (zeep, cosmetica, chips, chocola, pindakaas) Activiteit leerkracht · Leg de leerlingen uit dat een wetenschapper die onderzoek doet naar palmolieplantages, de klas komt bezoeken. Hij gaat in de klas vragen van de leerlingen beantwoorden. · Leg uit dat de leerlingen in de questionboxles iets gaan leren over palmolieplantages en het effect op de omgeving, zodat ze aan het einde van de les goede vragen kunnen bedenken over het onderwerp dat de wetenschapper bestudeert. · Het WKUU heeft palmolieproducten meegegeven. Laat de leerlingen deze producten zien en vertel dat hier palmolie inzit. Laat als startprikkel twee filmpjes zien: ∙∙ Eerst een filmpje over tropisch regenwoud: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20100224_beagle09 ∙∙ Ten tweede een filmpje dat gaat over palmolie in producten: http://www.wnf.nl/nl/wat_wnf_doet/wnf_video/?act=video.detail&film=516
5
3.2 STAP: VERKENNEN Tijd 10 minuten Doel Het doel van deze stap is dat leerlingen klassikaal hun kennis over palmolieplantages delen, door gezamenlijk een woordweb te maken. Belangrijke missende begrippen zal de leerkracht toevoegen. Benodigdheden · Elektronisch schoolbord Activiteit leerkracht · Schrijf het woord ‘palmolieplantage’ midden op het schoolbord. Leg de leerlingen uit dat er een woordweb gemaakt gaat worden. · Ondersteunende vragen om de leerlingen te prikkelen zijn: ∙∙ Wat is palmolie? ∙∙ Wat is een plantage? ∙∙ Wat moet er gebeuren om een plantage aan te leggen? ∙∙ Waar groeit de palm (dit is de boom)? · Schrijf de begrippen die in het gesprek opkomen, op het schoolbord, in de vorm van een woordweb. · Leg al snel uit dat palmolie olie is van een boom, de oliepalm. · Vertel dat de oliepalm alleen in het gebied rondom de evenaar kan groeien. In dit gebied staat ook het tropisch bos. · Vraag aan de leerlingen: Wat moet er met het tropisch bos gebeuren om palmolieplantages te kunnen aanleggen? Als leerlingen aangeven dat het bos gekapt moet worden. Stel dan ook de vraag: Wat gebeurt er dan met de planten, dieren en mensen die in dat tropische bos leven? · Vul de belangrijkste missende begrippen zelf aan (een concept map van deze begrippen staat op de volgende pagina, toelichting bij de begrippen is te vinden in bijlage 2). · Het woordweb is in stap 7 weer nodig, sla het woordweb dus op. Belangrijke begrippen woordweb ∙∙ Palmolieplantage ∙∙ Oliepalm groeit rondom de evenaar ∙∙ Tropisch bos wegkappen ∙∙ Planten/bos ∙∙ Lokale bevolking ∙∙ Dieren ∙∙ Orang-oetan, neushoorn en tijger ∙∙ Indonesië ∙∙ Paul Burgers (wetenschapper) ∙∙ Palmolie ∙∙ Voeding zoals koekjes en margarine ∙∙ Anders, zoals zeep, cosmetica en biodiesel ∙∙ Bevolkingsgroei: steeds meer palmolie nodig
6
Deze concept map geeft de belangrijkste relaties aan die in het woordweb moeten staan om de koppeling te kunnen maken naar het experiment. Natuurlijk zullen de leerlingen veel meer concepten en begrippen noemen, die mogen ook in het woordweb. Maar zorg ervoor dat minimaal deze begrippen ook in het woordweb te vinden zijn. Ontbrekende begrippen moeten worden aangevuld.
orang-oetan, neushoorn en tijger
6
dieren
lokale bevolking
5
planten/bos
Paul Burgers (wetenschapper)
8
Indonesië 7
9
palmolie
3
10
palmolieplantage
voeding zoals koekjes en margarine
1
12
oliepalm groeit rondom de evenaar
bevolkingsgroei: steeds meer palmolie nodig
4
2
tropisch bos kappen
13
11
anders, zoals zeep, cosmetica en biodiesel
Relaties tussen begrippen conceptmap: 1. Palmolieplantages liggen rondom de evenaar, omdat daar de oliepalm kan groeien. 2. Rondom de evenaar ligt tropisch bos en dat wordt gekapt om oliepalmplantages aan te leggen. 3. Door tropisch bos te kappen, worden alle planten/bos weggehaald. 4. Door tropisch bos te kappen, raken de mensen die in het bos leven hun woonplek kwijt. 5. Door tropisch bos te kappen, raken ook de dieren die in het bos leven hun woonplek kwijt. 6. Dieren kunnen alleen in het bos leven en zonder bos verdwijnen ze. De orang-oetan, neushoorn en tijger zijn specifieke soorten die door oliepalmplantages hun woonplek verliezen. 7. De oliepalmplantages rondom de evenaar liggen bijvoorbeeld in Indonesië. 8. Paul Burgers doet onderzoek in Indonesië naar de oliepalmplantages en het effect ervan op de omgeving. 9. De oliepalmplantages zijn er om palmolie te produceren. 10. 80 procent van alle palmolie wordt gebruikt voor voeding zoals koekjes en margarine. 11. 20 procent van alle palmolie wordt gebruikt voor andere producten zoals zeep, cosmetica en biodiesel. 12. Door bevolkingsgroei is de vraag naar voeding en andere producten waar palmolie in zit steeds groter. Er is meer van nodig. 13. Omdat de vraag naar oliepalm steeds groter wordt, wordt er nog steeds tropisch bos gekapt om palmolieplantages aan te leggen.
7
3.3 STAP: OPZETTEN EXPERIMENT (SPEL) Tijd 5 minuten Doel Het doel van deze stap is om op basis van het woordweb het experiment (een spel) te introduceren. Benodigdheden · Elektronisch schoolbord · Leerlingformulieren · Zwarte stiften Activiteit leerkracht · Leg op basis van de begrippen ‘oliepalmplantages’ en ‘tropisch bos kappen’ in het woordweb uit, dat als je tropisch bos kapt, de planten, dieren en mensen die in het bos leven hun leefplek/woonplek verliezen. · Vertel dat de planten en dieren alleen in het bos kunnen leven. Dus als al het bos gekapt wordt, kunnen de planten en dieren niet meer leven. · Leg de leerlingen uit dat palmolie gemaakt kan worden zonder al het bos weg te halen. Maar dat dit helaas vaak niet gebeurt. · Leg uit dat vaak het tropisch bos wordt verbrand. Op het verbrande bos kunnen de palmoliebomen heel goed groeien en kan er veel olie gemaakt worden. Maar door het verbranden van het bos, wordt de grond slechter van kwaliteit, waardoor je heel snel weer nieuw tropisch bos moet verbranden. · Vertel dat de leerlingen een spel gaan spelen over ‘palmolieplantages’ en de invloed hiervan op de omgeving.
8
3.4 STAP: UITVOEREN EXPERIMENT (SPEL) Tijd 20 minuten Doel Het doel van deze stap is om leerlingen inzicht te geven in het feit dat het verbranden van tropisch bos meer palmolie oplevert, maar dat hierdoor het tropisch bos verdwijnt. Benodigdheden · Leerlingformulieren · Elektronisch schoolbord · Zwarte stiften Activiteiten leerkracht · Deel de klas op in groepjes van vier leerlingen. · Leg de leerlingen uit dat elk groepje hun eigen spel gaat spelen. · Vertel dat elke leerling in een groepje een boer is met een plantage, en dat elk groepje gezamenlijk een stuk tropisch bos heeft. · Leg uit dat er twee doelen zijn. ∙∙ Het doel van elk groepje is om zoveel mogelijk tropisch bos over te houden. ∙∙ Het doel voor elke boer is om zoveel mogelijk olie te produceren. · Deel de leerlingformulieren uit, 1 per groepje. · Bespreek de spelregels van het spel klassikaal (zie onderstaande box). · Laat de leerlingen het spel uitvoeren, en loop rond om te controleren of het goed gaat.
Spelregels ∙∙ Er zijn vier ronden. ∙∙ Iedere speler heeft 1 plantage. ∙∙ Iedere speler in het groepje krijgt een nummer van 1 tot 4. ∙∙ Elke ronde begint nummer 1, daarna nummer 2, daarna nummer 3, en daarna nummer 4. ∙∙ Je mag elke ronde op je eigen plantage verbouwen. Je hebt de keuze om wel of niet ook een stuk tropisch bos te verbranden om op te verbouwen. ∙∙ Schrijf in de opbrengsttabel op hoeveel olie je in een beurt gekregen hebt. Iedere beurt: Als je op je eigen plantage palmolie verbouwt, dan krijg je 100 liter palmolie. Keuze per beurt: Als je ook een stuk tropisch bos verbrandt om palmolie op te verbouwen, dan moet je een tropisch bos hokje zwart maken met een stift, en krijg je 100 liter palmolie extra.
Actie per ronde duurzaam verbouwen
100 liter in opbrengsttab el invullen
leerling
volgende leerling niet-duurzaam verbouwen
tropisch bos hokje zwart kleuren
200 liter in opbrengsttab el invullen
9
3.5 STAP: CONCLUDEREN Tijd 10 minuten Doel Het doel van deze stap is om de leerlingen te laten reflecteren op de resultaten van het spel. Activiteit leerkracht · Vertel de leerlingen dat ze per groepje moeten overleggen hoe het spel ging. Gebruik de volgende vragen om de leerlingen te inspireren. Welke leerling heeft de meeste palmolie? Wat voor effect had dit op het tropisch bos? Hoeveel tropisch bos is er over in het groepje? Wat had er moeten gebeuren om meer tropisch bos over te houden? · Laat de leerlingen in hun groepje nadenken over het verband tussen het verbranden van tropisch bos en de hoeveelheid palmolie die dit oplevert. Laat ze ook nadenken over het effect van palmolieplantages op het tropisch bos.
3.6 STAP: PRESENTEREN VAN RESULTATEN Tijd 10 minuten Doel Het doel van deze stap is om de verschillende groepen hun resultaten te laten delen en vergelijken en aan de hand hiervan gezamenlijk conclusies te trekken. Activiteit leerkracht · Klassikaal kan er voor elk groepje de uitkomst van het spel gedeeld worden. Vraag aan ieder groepje: Hoeveel tropisch bos hokjes hadden ze over na het spel? En wie had in het groepje de meeste palmolie? Schrijf deze uitkomsten op het bord. · Laat de leerlingen klassikaal discussiëren over het effect van palmolieplantages op de omgeving/tropisch bos. Schrijf algemene conclusies op het schoolbord.
10
3.7 STAP: VERDIEPEN EN VERBREDEN Tijd 20 minuten Doel Het doel van deze stap is om de leerlingen ‘onderzoekbare vragen’ te laten stellen over ‘palmolieplantages’ en de invloed hiervan op de omgeving. Benodigdheden · Elektronisch schoolbord · Vragenkaartjes questionboxlezing · Questionbox Activiteit leerkracht · Vertel de leerlingen wat ook al weer de doelstelling is van de les: vragen bedenken voor de wetenschapper over ‘palmolieplantages’ en de invloed hiervan op de omgeving. · Stel als voorbeeld zelf een vraag aan de leerlingen: Waarom zijn palmolieplantages slecht voor het omliggende bos? · Waarschijnlijk geven leerlingen verschillende antwoorden op deze vraag. Vraag aan de leerlingen of zij zelf ook vragen hebben over het onderwerp ‘palmolieplantages’. · Schrijf enkele vragen op het schoolbord. Let op: Beantwoord deze vragen niet, het gaat er nu juist om dat er goede vragen voor de questionboxlezing bedacht worden. · Leg uit dat de wetenschapper voor de lezing onderzoekbare vragen nodig heeft. Geef een voorbeeld van een onderzoekbare vraag, en probeer met de leerlingen de vragen op het bord te veranderen in onderzoekbare vragen (informatie over onderzoekbare vragen in bijlage 3). · Deel de WKUU-kaartjes uit en geef de leerlingen de tijd om hun vragen op te schrijven. Leg nogmaals uit dat de vragen onderzoekbaar moeten zijn en over ’palmolieplantages’ moeten gaan. · Leg tot slot uit dat de wetenschapper in de klas komt om een aantal van deze vragen te beantwoorden. Ook zal hij tijdens de questionboxlezing in het Universiteitsmuseum een aantal vragen beantwoorden.
U kunt de vragen zelf nog bekijken alvorens ze de questionbox in gaan, om te controleren of de leerlingen begrepen hebben wat ‘onderzoekbare vragen’ zijn. Als dit onderzoekbare vragen zijn over plastic en recyclen, is het doel van de les behaald. Als u op een andere manier de les wilt afsluiten, dan mag dat natuurlijk ook. Een suggestie is om klassikaal de leerlingvragen te bespreken en als klas ‘onderzoekbare vragen’ in de questionbox te verzamelen.
11
4 BIJLAGEN BIJLAGE 1: INTRODUCTIE WETENSCHAPPER “Kunnen we door onderzoek de politiek nog meer informatie leveren om bossen nog beter te beschermen en tegelijkertijd de mensen een goed leven te geven?” Paul Burgers
Wie is de wetenschapper en wat is zijn onderzoek? Paul Burgers heeft meer dan 7 jaar in Zuidelijk Afrika en Zuid-Oost Azië gewoond en gewerkt, waar hij onderzoek deed naar de relatie tussen ontbossing en armoede. Dit werk heeft hij voortgezet na terugkomst in Nederland op de faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht. Nu leidt hij twee grote onderzoeken in Vietnam en in Indonesië. Samen met Vietnamese onderzoekers en studenten onderzoekt hij in Vietnam het effect van de Vietnamese bospolitiek. Officieel mogen de mensen die in en rond bossen wonen, dit bos in eigen beheer hebben. Omdat de mensen veel spullen/voedsel van het bos gebruiken, zijn ze erg geïnteresseerd het bos te behouden. Het tweede onderzoeksproject is in Indonesië. Hier kijkt Paul Burgers samen met Indonesische onderzoekers naar het effect van nieuwe palmolieplantages op ontbossing. Het gaat er bijvoorbeeld om hoeveel mensen van hun land verjaagd worden om plaats te maken voor palmolieplantages. Momenteel lijkt het erop dat de mensen die worden weggejaagd door de plantages, ergens anders tropisch bos gaan verbranden om daar voedsel te verbouwen om te overleven. Ze zijn namelijk alles kwijtgeraakt door de palmolieplantages. Hierdoor lijkt ontbossing door oliepalm nog veel groter te zijn dan iedereen denkt. De lezing gaat vooral hier op in.
12
BIJLAGE 2: EXTRA INFORMATIE VOOR LEERKRACHT In heel veel producten zit palmolie. Palmolie zit in voedingsproducten zoals margarine en koekjes, maar ook in zeep en cosmetica. Palmolie is olie van een palmboom, de oliepalm. Zoals er aan de kokospalm kokosnoten groeien, hangen er aan de oliepalm vruchten waaruit olie wordt gewonnen. De oliepalm groeit alleen in het gebied rondom de evenaar. Zo bevinden veel plantages zich in Indonesië. De wereldwijde vraag naar palmolie wordt steeds groter door de groeiende bevolking. Om aan die vraag te voldoen, wordt er steeds meer tropisch bos gekapt om oliepalmen te planten, er worden palmolieplantages aangelegd. Door het kappen van tropisch bos wordt het leefgebied van veel planten en dieren kleiner. Bijvoorbeeld de orang-oetan, de neushoorn en de tijger verliezen hun leefgebied door het kappen van tropisch bos voor de aanleg van palmolieplantages.
13
BIJLAGE 3: ONDERZOEKBARE VRAGEN Voor de questionboxlezing zijn onderzoekbare vragen nodig, die gaan ‘palmolie en plantages’ en de invloed op hiervan op de omgeving. Onderzoekbare vragen zijn vragen die actief naar een uitleg vragen, en niet alleen naar een feit. Een simpel en kort antwoord kan niet gegeven worden op deze vragen, en het antwoord op de vraag kan alleen gegeven worden door meerdere kennisbronnen te raadplegen. Leerlingen stellen vaak feitelijke vragen in plaats van onderzoekbare vragen. Daarom is het belangrijk dat de leerkracht voorbeeldvragen aan de leerlingen laat zien, en daarover uitleg geeft.
Goede vragen/onderzoekbare vragen: Waarom zijn palmolieplantages slecht voor het omliggende bos? Waarom moeten bossen weg voor palmolieplantages? Waarom blijft het bos niet van de mensen die al daar wonen? Niet goede vragen/feitelijke vragen: Hoe heet de palmolieplant? Waar ligt Indonesië? Waar zit allemaal palmolie in?
14
15
