r
Eerste Jaargang. N 21.
21 Juni 1894.
DE
VROUW
Qrgsar. van dei Solaidsch-Vlaaöisehea Yfoiweaboad "Versctiijxion.cle ABONNEMENTSPRIJS PER JAAR VOOR J3ELGIË . . . . "
* V O O R A F
»
BUITENLAND
.
t -w e e m a a 1
f , R
2
JINKSLB NUMMERS, J3ELCIË
5 CENTIEMEN
F3UITENLAND Hoofdagent voor Nederland
V ^ N -
and m. a.
50
» 3)00
B E T A A L B A A R
A D M I N I 3 T B A T I H : E . C I I A E Y S , Itlctserstraat, «O, G e n t
per
D E R
W A L L E N ,
utrecht
3 IJJ CENTS R E D A C T I E :
*. VAXKOL,
154, G a la i l s t r a a t , B r u s s e l .
in d e l e t t e r k u n d e w i j k e n v o o r d e h e i l i g e d e r l e g e n d e , dc éénige, die door de dwcepers werd toegelaten. I n zooverre k a n m e n d u s gerust zeggen, d a t het Christen NELLIE. NELLIK. dom de vrouw diep vernederde. Doch wat verstaat R E D . en A D M . * * * m e n gewoonlijk o n d e r C h r i s t e n d o m ? Mijns inziens v e e l t e v e e l , w a a r d o o r m e n d i k w i j l s o n d u i d e l i j k of JOHN L A \ V . o n b i l l i j k w o r d t . « C h r i s t e n d o m » is i n d e n g e w o n e n z i n e e n collectief v o o r : i d c l e e r v a n C h r i s t u s ; 2 d i e v a n P a u l u s , 3 d i e d e r K e r k v a d e r s ; 4^ v o o r a l l e s w a t e e n dezer drie lecringen belijdt. E é n w o o r d d u s voor vier z e e r v e r s c h i l l e n d e b e g r i p p e n . W a n t h e t is n i e t w a a r , j d a t er slechts é é n Christendom, — in d e n zin v a n chris E r zijn e r , d i e z e g g e n , d a t h e t C h r i s t e n d o m d e v r o u w telijke l e e r — b e s t a a t : e r zijn e r m i n s t e n s drie, e n h e t uit h a a r slavelijken t o e s t a n d heeft o p g e h e v e n ; a n d e r e n is z e e r o n r e c h t v a a r d i g , d e f o u t e n v a n h e t e e n e t e s c h r i j b e w e r e n juist h e t tegendeel. Mij d u n k t , d e w a a r h e i d ven o p rekening van het andere. O m wél te oordeelen, ligt i n h e t m i d d e n . m o e t e n wij t r a c h t e n w é l t e o n d e r s c h e i d e n . V o o r z o o v e r zij m i j b e k e n d is, s p r e e k t u i t d e o u d e i H e t C h r i s t e n d o m v a n C h r i s t u s . D i t is n a t u u r l i j k letterkunde der meest en vroegst beschaafde volkeren, h e t beste e n zuiverste e n v e r d i e n d e eigenlijk te h e e t e n : bijv. der H i n d o e s e n d e r Grieken, e e n ridderlijkheid, li d e G o d s l e e r v a n C h r i s t u s . » W a n t C h r i s t u s h a d g e e n een hartelijkheid, een eerbied voor d e v r o u w , die wijzen m e e s t e r of p r o f e e t b o v e n z i c h ; e n h o e w e l h i j z e e r stellig o p e e n b e v o o r r e c h t e positie v a n d e z e in d e onder g e l o o f d e , d a t hij d e M e s s i a s w a s , stelt hij z i c h z e i v e n g e g a n e m a a t s c h a p p i j e n . A a n g e n o m e n zelfs, d a t e r u i t niet o p h e t voetstuk v a n Verlosser en Middelaar. D a t d i t of d a t o o g p u n t n o g v e e l a a n d i e n t o e s t a n d o n t b r a k , d e e d hij w e l i n h e t E v a n g e l i e v a n J o h a n n e s , d a t e c h t e r z o o w a s hij t o c h o n e i n d i g b e t e r e n a a n g e n a m e r d a n d i e h e t j o n g s t e e n m i n s t g e l o o f w a a r d i g e ( i ) is, e n b l i j k b a a r w a a r i n d e v r o u w e n in h e t latere G r i e k e n l a n d , I n d i ë e n meer dient om een dogma te bepleiten, dan om een R o m e verkeerden. N a de verspreiding v a n h e t Chris g e t r o u w tafereel v a n J e z u s ' leven te geven. D o o r d e tendom over geheel E u r o p a keert die toestand geens o m v a n g r i j k h e i d v a n h e t o n d e r w e r p , e n d o o r d a t ik z i n s t e r u g . I n t e g e n d e e l ; i n p l a a t s v a n , z o o a l s bij natuurlijk d e n Bijbel niet lezen e n b e s t u d e e r e n k a n H o m e r u s , d e klassieke dichter v a n Griekenland e n zooals d e g e l e e r d e n h e t d o e n , zal mij stellig veel ont K a l i d a s a , zijn e v e n k n i e i n h e t o u d e H i n d o s t a n , e e n snapt zijn; m a a r v a n d e lezing der drie eerste E v a n overwegende e n eervolle plaats in d e letterkunde in te geliën,die voor d e historisch meest betrouwbare w o r d e n n e m e n , w o r d t zij i n d e g e s c h r i f t e n v a n k e r k v a d e r s e n g e h o u d e n , k r e e g ik n i e t d e n i n d r u k d a t C h r i s t u s z i c h vrome monnikken met de uiterste minachting bejegend; zeiven hield voor hetgeen P a u l u s en de Kerkvaders in waar de poëzie uit d e n aanvang der middeleeuwen h é m zagen. Hij hield zich voor een bevoorrechte van g e w a g m a a k t v a n d e v r o u w als een g e w o o n m e n s c h , G o d , e n d a t m o c h t hij, z o n d e r geestelijken h o o g m o e d . d a a r is h e t i n d e s a g e n u i t d e n N o o r d - E u r o p e e s c h e n W a n t i n d i e n G o d b e s t a a t , d a n heeft stellig g e e n m e n heldentijd ( G u d r u n , Niebelungenlied en dergelijke). schenkind h e m beter g e k e n d en b e g r e p e n d a n Christus; Doch overal w a a r het Christendom der kerkvaders zich inburgerde, moest d e vrouw v a n vleesch en bloed I Z J . 1 I O - U . C L
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Geloof, Godsdienst, Christendom. D e voedster v a n d e n kleinen koning Bockbeoordeeling. A a n onze lezeressen en lezers. D e Skandinavische arbeidster. Feuilleton. Strijdpenning e n z .
ü
U
e
(Beloof, (BoosMenst, Cbristenbom
e
(1) D e voortbrengselen der letterkunde bevatten mser g e s c h i e d e n i s dan de geschiedrollen zelve 1
ware
(1) Johannes teekent echter de figuur van Christus met groote liefde en innigheid. Dat is het, w a t dit Evangelie z o o aantrekke lijk maakt e n dat er misschien w e l de « zedelijke waarheid •• v a n uitmaakt, zelfs al zouden d e woorden, Christus in den m o n d gelegd, ten eenenmale onhistorisch zijn.
VROUWEN, GEDENKT
2
e n b e s t a a t hij n i e t , d a n heeft g e e n s c h e p s e l t e r w e r e l d e e r l i j k e r e n e d e l e r g e d w a a l d d a n h i j . M a a r hij s t e l d e zich niet als b e m i d d e l a a r tusschen G o d en m e n s c h a a n . H i j w e e s zijn v o l g e l i n g e n d e n w e g n a a r G o d s h a r t , z o o e e n v o u d i g e n h a r t e l i j k als e e n o u d e r e , w i j z e r e b r o e d e r . V a n v e r d o e m e n i s o m A d a m s w i l l e s p r a k hij n i e t , e v e n m i n als v a n e r f z o n d e cn d e r g e l i j k e ; c n a l s hij z e g t , d a t hij zijn b l o e d m o e s t g e v e n t o t e e n r a n t s o e n v o o r v e l e n , d a n k ó n h i j , m e t zijn o p v a t t i n g v a n G o d s w e z e n , d a a r b i j n i e t d e n k e n a a n e e n bloedoffer, m a a r gaf hij u i t d r u k k i n g a a n d a t g e n e w a t n u n o g in d e b e s t e n v a n o n s g e s l a c h t leeft, d i e g e l d , k r a c h t e n l e v e n v r i j w i l l i g n e e r leggen o p het altaar der menschenliefde... Christus z o c h t en v o n d G o d ; e n in d e v o l h e i d z i j n e r liefde w e e s hij zijn s c h a t a a n zijn m e n s c h e n b r o e d e r s . D i t is d e e e n v o u d i g e , o n v e r g a n k e l i j k e k e r n v a n zijn w e z e n c n zijn l e e r , e n d a a r o m zal zijn g e e s t b l i j v e n l e v e n e n zijn n a a m m e t e e r b i e d g e n o e m d w o r d e n , z o o l a n g cr n o g in één menschenhart begrip van zielegrootheid woont. E
2 H e t Christendom van Paulus. Dit vertoont reeds een geheel ander karakter. P a u l u s was een zeer geleerde e n v r o m e J o o d , d o o r k n e e d in alle joodsche wijsheid en overleveringen, en hoogst waarschijnlijk veel m e e r geleerd en geletterd d a n d e t i m m e r m a n v a n Nazareth. W a s deze een eenvoudig gevoelsmensch, een genie, dat meer door ingeving dan door redenecring alle d i e p t e n van h e t g e m o e d s l e v e n peilde e n o p gemoedsvragen antwoord vond, Paulus was de goed geschoolde, beredeneerde m a n van verstand, die tot duister fanatisme kon overslaan waar Christus zou v e r v a l l e n t o t liefelijke d w e e p e r i j . D o o r e n d o o r e e r l i j k , w a s P a u l u s b e r e i d , h è m als zijn M e e s t e r e n M e e r d e r e t e e r k e n n e n , d i e n hij v o o r h e e n als d w e e p e r e n d w a a l l e e r a a r h a d g e s m a a d e n in zijn b e l i j d e r s v e r v o l g d , z o o d r a slechts de w a a r h e i d v a n Christus'leer zich a a n h e m o p d r o n g . M a a r al o m h e l s d e hij d i e m e t o p r e c h t e geestdrift, d a a r o m o v e r w o n de Christen in h e m n o g niet d e n J o o d e n d e n geleerde. D e eenvoudige wijsgeer, die zich d a a r o m alleen voor den beloofden Messias hield, o m d a t hij e e n b l i j d e b o o d s c h a p b r a c h t a a n h e t a r m e , l i j d e n d e v o l k , e n o m d a t hij z i c h z o o t e n volle b e w u s t w a s v a n e n k e l u i t liefde e n w a a r h e i d te h a n d e l e n , w e r d i n h e t geleerde hoofd en het vrome J o o d s c h e g e m o e d v a n P a u l u s d c zoon G o d s , d c uit e e n e M a a g d g e b o r e n Verlosser, Verzoener cn Middelaar, w a a r v a n d e gezang e n d e r P r o f e t e n vol w a r e n . D a t hij d a a r d o o r n i e u w e l e v e n s k r a c h t gaf a a n d e o v e r o u d e P e r z i s c h e z o n n e mythen, w a a r m e d e de Israëliten g e d u r e n d e de Babyl o n i s c h e b a l l i n g s c h a p w a r e n v e r t r o u w d g e w o r d e n , verm o e d d e P a u l u s in d e v e r s t e v e r t e n i e t . O o k hij w a s e e n eerlijke d w a l e r ; h e t o n g e l u k w a s s l e c h t s , d a t hij zijn d w a l i n g e n t o t d o g m a verhief, d e e e n v o u d i g e , l e v e n d e leer van Christus onder de p u i n h o o p e n van o u d e sagen e n m y t h e n bedolf, e n w a t n o g h e t e r g s t i s , — i n z i j n e h o e d a n i g h e i d v a n v u r i g , ijverig, o n v e r m o e i d e n w e l s p r e k e n d p r e d i k e r , w i j d e n zijd p r o p a g a n d a m a a k t e v o o r . . . . zijn s t e l s e l . M e e n e n d e C h r i s t u s te p r e d i k e n , e n d e z e n v e r h e f f e n d t o t d e eer.ig m o g e l i j k e t u s s c h e n p e r s o o n , d o o r w e l k e n d e m e n s c h tot G o d k a n k o m e n e n
DEN
STRIJDPENNING
g e n a d e en zaligheid deelachtig w o r d e n , schoof h i j , onwillens en onwetens, d e n echten Christus op d e n a c h t e r g r o n d , en stelde cr d e n held e e n e r z o n n e m y t h e v o o r in d e p l a a t s ! H e t is d e zon d i e d e K a t h o l i e k e n e n Orthodox-Protestanten heden ten dage nog aanbidd e n , terwijl d e w a r e C h r i s t u s , d e e e n v o u d i g e m e n s c h , J e z u s , het best w o r d t b e g r e p e n en het o p r e c h t s t g e w a a r d e e r d d o o r h e n , d i e z i c h v a n alle g c l o o f s b a n d e n h e b b e n bevrijd. I n één opzicht begreep P a u l u s Christus zeer goed, e n d a t w a s o p h e t s t u k d e r liefde. D e e e r l i j k e , w a r m e m e n s c h e n l i e f d e s t o n d bij d e z e n g e e s t d r i j v e r o n e i n d i g h o o g e r d a n geloof, h o o p e n g o e d e w e r k e n . E n o v e r d e z e liefde s c h r e e f hij h i e r e n d a a r w o o r d e n v a n o n v e r g a n k e l i j k e w a a r h e i d e n s c h o o n h e i d . O c h , h a d m e n die w a t b e t e r b e s t u d e e r d d a n d e l e e r d e r u i t v e r k i e z i n g =n dergelijke, dan w a r e cr e e n heilzaam t e g e n w i c h t gegeven a a n P a u l u s ' verderfelijke d w a a l l e e r ; d a n w a r e e r w a t m i n d e r v e r v l o e k t , v e r v o l g d e n v e r b r a n d in d e n n a a m v a n h e m , w i e n s d o e n c n d e n k e n e n k e l liefde w a s ! 3° D e l e e r d e r K e r k v a d e r s . D e z e n d w a a l d e n ó g v e r d e r v a n d e w a a r h e i d af d a n P a u l u s ; v o o r d e z e n stond naast d e n Verlosser a a n het kruis n o g 'altoos d e menschelijke liefdeprediker, w a a r d o o r zijne l e e r , o n d a n k s alle d o g m a t i e k , t o c h n o g e e n l e v e n s v a t b a r e k i e m b e h i e l d . Doch de Kerkvaders en de P a u s e n en Bisschoppen en heel de geestelijkheid na h e n , zag niets d a n d e n Verl o s s e r ; n e e n , zelfs d i e n n i e t m e e r ; n i e t s d a n h e t k r u i s . O o k h e t geloof, d a t h o e w e l l a g e r i n r a n g d a n d e l i e f d e , d a n t o c h b e r g e n v e r z e t i n d i e n h e t e c h t is, v e r z w o n d allengskens en moest plaats m a k e n voor de leer d e r g o e d e w e r k e n . N u h e c h t ik, als o n g e l o o v i g e , m e e r a a n « g o e d e w e r k e n » d a n a a n v. g e l o o f »; d o c h w a n n e e r o n d e r « g o e d e w e r k e n » verstaan w o r d t iets, w a a r m e d e m e n d e z a l i g h e i d k o o p t , e n o p d e lijst d a a r v a n v o o r k o m t : het vetmesten van priesters en kloosterlingen, het verrijken van kerken, het mechanisch opzeggen v a n g e b e d e n , o v e r d r e v e n kuischheid en vasten, te samen leidende tot een soort van godsdienst-waanzin, die van de individuen overspringt o p de logge massa, — n e e n , d a n v e r k i e s ik h e t geloof, d a t i n zijn b e r g e n v e r z e t t e n d e k r a c h t t o c h n o g a l t i j d iets i d e a a l s h e e f t . Leidt het Christendom van P a u l u s tot eene hoogst onbeminnelijke, stokstijve rechtzinnigheid, dat d e r kerkvaders leidt tot b e n a u w e n d mysticisme en tot b e k r o m p e n w e r k h e i l i g h e i d . H e t e e n is al e v e n e r g a l s h e t a n d e r , e n b e i d e n zijn e v e n v e r v e r w i j d e r d v a n d e l e v e n w e k k e n d e , w e l d a d i g e leer v a n C h r i s t u s ; m a a r voor de vrouwen was het Christendom der kerkvaders o n e i n d i g v e r d e r f e l i j k e r d a n d a t v a n P a u l u s . Zij a c h t t e n haar minder dan een voorwerp, minder d a n een dier, e e n w e z e n z o n d e r onsterfelijke ziel, e e n noodzakelijk k w a a d , e e n w e r k t u i g d e s d u i v e l s ; . . . j a , w e l k e liefelijkh e d e n w e r d e n e r al n i e t o m t r e n t d e v r o u w u i t g e b r o e d a c h t e r d e s o m b e r e kerk- e n k l o o s t e r m u r e n , w a a r C h r i s t u s m e t zijn w a r m h a r t h e t g e e n o o g e n b l i k h a d k u n n e n u i t h o u d e n ! H e t praktische uitvloeisel dezer nijdige theoriën w a s niet alleen, d a t de v r o u w e n in d e maats c h a p p i j e n in h u i s w e r d e n v e r n e d e r d , v e r a c h t e n t o t
VROUWEN, GEDENKT
DEN
3
STRIJDPENNING
e e n s l a v e n b e s t a a n g e d o e m d , m a a r o o k d a t zij bij h o n - i g o d d e l ijken M e n s c h hon d e g e d a c h t e n i e t o p k o m e n d a t d e r d e n e n d u i z e n d e n als h e k s e n w e r d e n g e m a r t e l d , o n d a n k s z i j n e l e e r , j a , zelfs o p g r o n d v a n zijne l e e r , verdronken cn verbrand. de eene mensch den ander zou haten, vertrappen en dooden, het eene geslacht het andere, het zwakkere, T h a n s h e b b e n , in d e P r o t e s t a n t s c h e l a n d e n a l t h a n s , zou b r e n g e n onder een h a r d en smadelijk j u k . . . de kerkvaders uitgepraat; de vrouwen hebben hare ziel t e r u g g e k r e g e n ; c o n t r a c t e n m e t d e n d u i v e l w o r d e n n i e t m e e r g e s l o t e n e n d u s zijn h e k s e n w a a g e n b r a n d stapel voor goed o p g e r u i m d . M a a r waar, in Calvinisme en L u t h e r a n i s m e d e leer v a n P a u l u s n o g voortleeft, d a a r g e l d t o o k n o g d i e n s u i t s p r a a k o m t r e n t d e onder danigheid v a n d c v r o u w a a n d e n m a n . E e n v r o u w e n h a t e r w a s P a u l u s niet; e n o o k g e e n verblinde kuischheidsprediker. In afwachting van de terugkomst van Christus en het L a a t s t e Oordeel, en met het oog op de diepe verdorvenheid der heidensche v r o u w e n , o n t r a a d d e P a u l u s h e t h u w e l i j k a a n zijn n i e u w e b e k e e r l i n g e n , i n d i e n zij b u i t e n g e s l a c h t e l i j k e n o m g a n g k o n d e n . K o n d e n zij d a t n i e t , d a n r i e d hij h e n het huwelijk aan, beval hen, goed cn zacht voor h u n n e v r o u w e n t e zijn e n h a a r n i e t t e v e r s t o o t c n , al w a r e n zij n o g niet tot h e t C h r i s t e n d o m b e k e e r d . Alleen drukte hij h e n e r n s t i g o p h e t h a r t , o m o o k i n h e t h u w e l i j k m a t i g t e zijn i n h e t g e s l a c h t s v e r k e e r , e n d e d i n g e n d e s geestcs niet te v e r w a a r l o o z e n ter wille v a n die des v l e e s c h e s . T o t z o o v e r r e w a s P a u l u s v o l k o m e n i n zijn r e c h t e n zelfs v r i j z i n n i g e n h u m a a n . W a a r hij e c h t e r d e r v r o u w onderdanigheid e n gehoorzaamheid a a n d e n m a n p r e d i k t , omdat de vrouw na Adam en te diens wille was geschapen, d a a r t r e e d t bij h e m d e d o g m a t i c u s o p d e n v o o r g r o n d e n h a n d e l t hij g e h e e l i n strijd m e t C h r i s t u s ' voorbeeld en leer ten opzichte v a n de v r o u w .
(Slot
volgt)
2)e voeoster van ben Kleinen Koning (Naar een Spaansch
gedicht.)
Zij is b e d r o e f d , z e e r b e d r o e f d , d e v o e d s t e r v a n d e n k l e i n e n k o n i n g . Zij s c h r e i t , zij s m e l t w e g in t r a n e n . H e t is e e n e b o e r i n . Zij heeft alles v e r l a t e n o m d e v o e d s t e r v a n d e n k l e i n e n k o n i n g t e w o r d e n . Zij heeft h a r e n m a n v e r l a t e n e n h a a r d o r p ; d e k e r k , w a a r i n zij g e d o o p t , e n d e h o e v e , w a a r o p zij g e t r o u w d i s ; a l l e s , ook haar kind, haar arm klein kind. Zij is a a n *t h o f v a n d e n h o o g m a c h t i g e n k o n i n g . Zij b e w o o n t het groote paleis m e t zijne goudgestikte be h a n g s e l s . Zij w o r d t b e w a a k t d o o r Z w i t s e r s m e t helle b a a r d e n en door groote heeren met den degen o p zijde. W a n t zij is d e v o e d s t e r v a n d e n k l e i n e n k o n i n g , e n d e k l e i n e k o n i n g wil g e e n e a n d e r e m e l k d r i n k e n d a n d e hare. Zij is kleinen Haar z i e k , hij moeder
bedroefd, zeer bedroefd, de voedster v a n d e n k o n i n g . Zij w e e n t , zij s m e l t w e g in t r a n e n . k i n d is z i e k , — d a t v o e l t z i j , d a t w e e t zij. H i j is lijdt p i j n , e n hij is v e r v a n h a a r , hij heeft g e e n meer.
D e voedster wil met d e n k o n i n g spreken, m a a r de W a n t C h r i s t u s w a s n i e t m e e r of m i n d e r d a n e e n k o n i n g is n i e t t e s p r e k e n . Z i j n b r o e d e r , d e h e r t o g v a n vrouwenvercerder. W a a r m e n b e w e e r t , d a t h e t Christendom T o s c a n e , heeft h e m d e n o o r l o g v e r k l a a r d ; hij wil a l l e e n de vrouw n ó g meer vernederde dan reeds het geval was, zijn m e t zijn g e d a c h t e n e n p l a n n e n . d i e n t m e n er, e e r l i j k h e i d s h a l v e , bij t e v o e g e n : « h e t M a a r d e v o e d s t e r W I L m e t d e n k o n i n g s p r e k e n e n zij Christendom van P a u l u s en de Kerkvaders. « Dat v a n w o r d t t o t h e m t o e g e l a t e n . Zij z e g t tot h e m : « S i r e , C h r i s t u s w a s er v o l k o m e n o n s c h u l d i g a a n , w a n t i n zijne m i j n k i n d sterft, l a a t mij h e e n g a a n ! n leer lag juist d e b e d o e l i n g de v r o u w te verheffen. D o c h d e z e e r w i j z e k o n i n g a n t w o o r d t : « W i l t gij d a n C h r i s t u s p r e d i k t e i n w o o r d e n d a a d n i e t a l l e e n d e gelijk d e n k r o o n p r i n s d o e n v e r s m a c h t e n , h e m , d i e n a mij h e i d , m a a r zelfs d e meerderheid d e r v r o u w b o v e n d e n r e g e e r e n m o e t ? L a t e r m o o g t gij u w k i n d g a a n z i e n ; — m a n . S l e c h t s t e r l o o p s e c h t e r , e n d a t is j a m m e r . D o c h l a t e r , w a n n e e r d e k l e i n e k o n i n g u n i e t m e e r n o o d i g groote geniën begaan soms groote verzuimen, juist heeft. » omdat zij g r o o t zijn, omdat zij z o o h o o g s t a a n in Zij is b e d r o e f d , z e e r b e d r o e f d , d e v o e d s t e r v a n d e n h u n kinderlijk vertrouwen op de menschen. H a d k l e i n e n k o n i n g . Zij w e e n t , zij s m e l t w e g i n t r a n e n . C h r i s t u s k u n n e n voorzien, d a t zijne leer tot een Zij k l i m t o p d e n t o r e n , o p d e n h o o g s t e n t o r e n v a n dogma zou worden gemaakt, dat de menschheid h e t k a s t e e l . D i e t o r e n is z ó ó h o o g , d a t hij d e n h e m e l n e e r d r u k t e i n p l a a t s v a n ophief, hij h a d z i c h o p s c h i j n t t e r a k e n . D e p o p u l i e r e n v a n h e t p a r k l i g g e n als s o m m i g e p u n t e n d u i d e l i j k e r u i t g e s p r o k e n ; h a d hij heesters aan hare voeten. k u n n e n v o o r z i e n , d a t z i j n v r o e g e r e of l a t e r e b e l i j d e r s Zij s t a a r t in d e v e r t e , d e v o e d s t e r v a n d e n k l e i n e n de vrouw, d i e hij z o o h o o g s t e l d e , z o u d e n s t e m p e l e n t o t koning. Daar, daar ginds, verder d a n de stad, verder de o n d e r d a n i g e dienares v a n den m a n , ja tot een wezen d a n de b l a u w e heuvelen, verder d a n de zilveren vloed, z o n d e r o n s t e r f e l i j k e ziel e n e e n w e r k t u i g v a n S a t a n , ik d a a r is h a a r h u i s , d a a r ligt h a a r k i n d te s t e r v e n . E n d e b e n e r z e k e r v a n , d a t hij a a n z i j n e B e r g r e d e n o g e n k e l e voedster weent en snikt. heerlijke zedelijke voorschriften z o u h e b b e n toege- ' D e k l e i n e k o n i n g w e e n t o m z i j n e v o e d s t e r , w a n t hij v o e g d . M a a r hij w a s t e g r o o t e n t e a r g e l o o s , o m z u l k e heeft h o n g e r . E n d e v o e d s t e r g a a t n a a r d e g r o o t e k a m e r d i n g e n te voorzien. V o o r h e m s p r a k het vanzelf d a t zij, met h a a r blauwzijden, met g o u d gestikte behangsels, d i e w a n d e l d e n i n h e t l i c h t d e r liefde G o d s , i n g e e n waarin twee groote heeren haar binnenleiden. De kleine schepsel ter w e r e l d iets a n d e r s z o u d e n zien d a n een k o n i n g strekt h a a r zijne lieve r o z e n r o o d e a r m p j e s toe. b r o e d e r , eene zuster, een v o l k o m e n gelijke. I n dezen E n zij b e d e n k t , d a t h a a r k i n d d o o d s b l e e k ziet, c n d a t
4
VROUWEN, GEDENKT
DEN
STRIJDPENNING
hij in d e v e r t e zijn ' a r m p j e s te v e r g e e f s n a a r h a a r uit strekt; cn zij w e e n t . Zij is ziek, d e v o e d s t e r v a n d e n k l e i n e n k o n i n g . Zij k a n den kleinen koning niet meer voeden; het verdriet heeft d e m e l k in h a r e b o r s t e n d o e n o p d r o g e n . D a n z e g t d c z e e r w i j z e k o n i n g t o t e e n z i j n e r die n a r e n : (i S t i j g t e p a a r d cn n e e m d c v o e d s t e r a c h t e r o p e n laat haar h a a r kind zien. M a a r haast u, haast u , w a n t d e k l e i n e k o n i n g m a g g e e n h o n g e r lijden ! »
zal m a k e n d a t d e m e e s t e p i o c f h u w e l i j k c n o n g e m e r k t en z o n d e r d w a n g z u l l e n v e r a n d e r e n in h u w e l i j k e n v o o r h e t l e v e n . I n zijn p l e i d o o i v o o r h e t g e l u k e n d e z e d e l i j k h e i d d e r v o l w a s s e n e n v e r g e e t hij d e k i n d e r e n n i e t . H i j wil d a t d e S t a a t e n k e l e b e p a l i n g e n v a s t s t c l l e , w a a r b i j d e t o e k o m s t VAN h e t k i n d o n d e r b e p a a l d e omstandigheden worde verzekerd, zoodat het nooit dc d u p e k a n w o r d e n v a n d e l i c h t z i n n i g h e i d cn d e w i s p e l turigheid der ouders.
E n zij r i j d e n o v e r d e n g r o o t e n w e g , terwijl d e h e e t e m i d d a g z o n h e n VERSCHROEIT. H e t p a a r d s c h u i m b e k t , zijne hoeven slaan v o n k e n uit dc straatstecnen. Zij k o m e n a a n . D e d e u r is g e s l o t e n . D e d i e n a a r v a n d e n k o n i n g b r e e k t h a a r o p e n m e t g e w e l d i n h e t bijzijn d e r b u r e n , d i e zijn k o m e n t o e k i j k e n .
I n al d e z e d i n g e n k a n ik g e h e e l m e t d e n s c h r i j v e r m e e g a a n . O o k ik v e r s t a o n d e r v r i j h e i d g e e n b a n d e l o o s heid en evenmin wetteloosheid. Totdat dc hoogst bereikbare g r a a d van v o l m a k i n g der individuen alle w e t t e n zal o v e r b o d i g m a k e n , m e e n ik, d a t e r w e t t e n zijn m o e t e n , w a a r a a n d e g o e d e g e w i l l i g g e h o o r z a a m t , e n d i e d o o r d e n k w a a d w i l l i g e moeten w o r d e n n a g e l e e f d , wil hij z i j n e p l a a t s in d e g e m e e n s c h a p b e h o u d e n ; wetten, die niet zooals thans, d e n sterkste dc o v e r m a c h t o v e r d e n z w a k s t e blijven v e r z e k e r e n , m a a r d i e j u i s t d e n z w a k k e in b e s c h e r m i n g n e m e n tegenover den s t e r k e ; w e t t e n d u s ook, die het k i n d als het w a r e een b e t r o u w b a r e v o o g d i j s c h a p verschaffen t e g e n o v e r d e m o g e l i j k e willekeur cn plichtvergetenheid der ouders..
G e e n l i c h t in d e k a m e r . P l e t v e n s t e r is g e s l o t e n . D e d i e n a a r d e s k o n i n g s d u w t h e t luik o p e n ; — e n d a a r ziet m e n , in e e n h o e k d e r k a m e r , h e t l e d i g e w i e g j e van het gestorven kind. E n d e m o e d e r valt a l s d o o d n e d e r . D e k l e i n e k o n i n g m o e t zijne v o e d s t e r h e b b e n , w a n t zij is r e e d s d r i e u r e n w e g . D e d i e n a a r d e s k o n i n g s b i n d t de bewustelooze achter zich o p het p a a r d en snelt weg. E n zij r i j d e n o v e r d e n g r o o t e n w e g , terwijl d e h e e t e middagzon h e n verschroeit. H e t paard schuimbekt, zijne hoeven slaan vonken uit de straatsteenen. Zij k o m e n a a n . . . D e v o e d s t e r is d o o d ! M e n l e g t h a a r o p e e n t a p i j t m e t g o u d g e b o r d u u r d , in een der zalen van het paleis. E n d e z e e r w i j z e k o n i n g z e g t t o t zijne d i e n a r e n : (i G a a t h e e n e n z o e k t e e n e a n d e r e v o e d s t e r ! M a a r haast u, haast u, w a n t de kleine koning m a g geen honger lijden! »
Boefcbeoorbeeltno. I n d e Dageraad v a n J u n i 9 4 k w a m e e n m e r k w a a r d i g s t u k v o o r , g e t i t e l d Over Liefde en Huwelijk, dat ook a f z o n d e r l i j k in b r o c h u r e w e r d u i t g e g e v e n e n m i j , ik v e r m o e d t e r b e o o r d e e l i n g in De Vrouw, w e r d t o e g e z o n d e n . D e prijs d e r b r o c h u r e s t a a t n e r g e n s v e r m e l d ; ik h o o p d a t d i e z e e r l a a g i s , w a n t zij v e r d i e n t in alle h u i z e n , ook die der arbeiders, gelezen te w o r d e n . H e t a r t i k e l is b e w e r k t n a a r h e t E n g e l s c h v a n W o r d s w o r t h D o n i s t h o r p e en m a a k t e e n z e e r e i g e n a a r d i g e n i n d r u k . D e schrijver b e h o o r t tot d e g e n e n die conse q u e n t d u r v e n d o o r d e n k e n en b r e k e n m e t d e c o n v e n t i e t e r w i l l e d e r z e d e l i j k h e i d . H i j e r k e n t , d a t in d e g e h e e l e menschheid een streven naar monogamie, naar het huwelijk van één enkelen m a n met ééne enkele v r o u w is w a a r t e n e m e n , d o c h is — e n t e r e c h t — v a n m e e n i n g , dat onze huwelijksvormen en huwelijkswetten de zede lijkheid v a n een dergelijk v e r b o n d n u juist niet zeer b e v o r d e r e n . D a a r o m e i s c h t hij vrijheid in d e n s e x u e e l e n o m g a n g , d o c h g e e n e l o s b a n d i g h e i d ; hij wil h e t proefhuwelijk (1) invoeren en beweert, dat juist de vrijheid (1) Waarbij de vrouw de vrije beschikking behoudt over hare ezittingen.
Proef huwelijken, o n d e r v o o r w a a r d e van degelijke voorzorgsmaatregelen ten bate van het kind, ziedaar inderdaad de eenigst denkbare oplossing van het zoo hoogst moeilijke vraagstuk, h o e d c m o n o g a m i e , het ideaal-huwelijk, k a n w o r d e n overeengebracht m e t d e eischen en de eigenaardigheden der menschelijke n a t u u r . D e z e k e r h e i d v a n e l k a n d e r s b e z i t is i n m e n i g v e r b o n d d c d o o d s t e e k v a n alle geluk. N i e m a n d i m m e r s s p a n t zich bijzonder in o m d a t g e n e te b e h o u d e n , w a t m e n eens en voor goed bezit. Menige m a n cn vrouw, d i e in k o e l h e i d n a a s t e l k a n d e r v o o r t l e e f d e n , w e r d e n d o o r jalousie, d o o r vrees voor verlies d u s , w e d e r tot elkander gebracht. W a a r d e beide partijen v a n elkander w e t e n d a t zij n a e e n of t w e e j a r e n w e d e r z i j d s c h h e t recht h e b b e n tot verbreking van h e t contract zal, indien zij w e r k e l i j k uit liefde en n i e t u i t b e r e k e n i n g t o t e l k a n d e r w e r d e n gevoerd, de m a n door ridderlijkheid zich de goede gezindheid zijner v r o u w t r a c h t e n te v e r z e k e r e n ; en d e v r o u w v a n h a r e zijde zich beijveren o m d o o r zachtheid en g e d u l d haar huis tot een tempel des vredes te m a k e n . Z o o ergens, d a n m o e t m e n in h e t huwelijk w e t e n t e g e v e n en t e n e m e n e n , t e r w i l l e v a n d a t g r o o t e , z e l d z a m e g o e d : o p r e c h t e liefde e n t r o u w , g e d u l d h e b b e n met elkanders kleine g e b r e k e n e n eigenaardigheden. V o l m a a k t e m e n s c h e n zijn e r n u e e n m a a l n i e t o p d e wereld, en d a a r o m moeten de o n v o l m a a k t e , goed g e z i n d e , z i c h n a a r e l k a n d e r s c h i k k e n , w i l l e n zij i n v r e d e s a m e n l e v e n . K o m t n u , bij d e r g e l i j k e o p v a t t i n g e n , het bestaan van een kind den b a n d nog vaster snoeren e n geeft h e t besef h u n n e r e r n s t i g e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d den ouders de geestkracht en de zelfbeheersching die m e n nooit m a g a f l e g g e n w a a r h e t d i e p i n g r i j p e n d e l e v e n s v e r h o u d i n g e n g e l d t , d a n zal in d e m e e s t e g e v a l l e n h e t proef huwelijk een v e r b o n d voor het leven w o r d e n . N ó g grooter zullen de kansen o p blijvend geluk wor den, indien de opvoeding op andere grondslagen wordt
VROUWEN, GEDENKT
g e l e g d c n m e i s j e s e n j o n g e n s , z o o l a n g zij in d e t e r m e n v a n l e e r e n en z i c h o e f e n e n v a l l e n , s c h o l e n , s p e e l plaatsen, z w e m b a s s i n s , ateliers en gehoorzalen gemeenschappelijk bezoeken. H o e beter het eene geslacht het a n d e r e n a a r l i c h a a m cn ziel k e n t , d e s t e j u i s t e r zal d e keuze der i n d i v i d u e n zijn, w a n n e e r het geldt zich te vereenigen t o t d c hoogste cn gewichtigste levensfunctie : het voortplanten en opvoeden van een nieuw wezen. « D c m e n s c h b e g i n t m e t p o l y g a m i e , » zegt dc schrijv e r ; e n hij c o n s t a t e e r t h e t feit d a t h e t i n d i v i d u , d e n ontwikkelingsloop der menschheid volgende, eveneens m e t p o l y g a m i e b e g i n t o m in d e n r e g e l m e t m o n o g a m i e t e e i n d i g e n . H i j wijst e r o p , d a t d e m e e s t e m o e d e r s e e n s c h o o n z o o n d i e « geleefd » heeft, v e r k i e z e n b o v e n e e n m a a g d e l i j k j o n g e l i n g , e n z . , e n z . K o r t o m , hij m e e n t r e d e n e n te h e b b e n o m eene lans tc b r e k e n voor h e t « u i t z a a i e n d e r w i l d e h a v e r » ; hij h o o p t zelfs, d a t d e tijd n o o i t k o m e n z a l , d a t d e j e u g d g e e n w i l d e h a v e r m e e r u i t t e z a a i e n h e e f t . H i j is e c h t e r o n p a r t i j d i g g e n o e g o m ook voor de vrouwelijke j e u g d het recht op zulk e e n B v l i n d e r l e v e n » t e e i s c h e n ; hij w i l , d a t m e n e e n einde make aan valsche schaamte, aan scxucele huichelarij; dat m e n het sexueele v r a a g s t u k o n b e v o o r o o r d e e l d beschouwe en behandele en langs d e n w e g van natuurlijkheid én vrijheid k o m e tot de h o o g s t e sexueele zedelijkheid. J a , d i e w i l d e - h a v e r - t h e o r i e w o r d t w e l e e n s m e e r verk o n d i g d , m a a r ik k a n mij d a a r m a a r n i e t bij n e e r l e g g e n . O m verschillende redenen niet. c
i O m d a t het, in onze maatschappij althans, een v o o r r e c h t is d e r m e t v l e e s c h d o o r v o e d e , m e t w i j n g e d r e n k t e , a a n tijd c n g e l d rijke z o n e n d e r b e v o o r r e c h t e k l a s s e n . D I E z a a i e n h u n w i l d e h a v e r a r u i t ; — n i e t bij d c meisjes uit h u n eigen s t a n d , w a n t deze m o e t e n rein en maagdelijk blijven voor dezelfde zaaiers van wilde h a v e r ; m a a r bij d c d o c h t e r e n d e s v o l k s , d i e z i c h u i t i j d e i h c i d , a r m o e d e of b l i n d e liefde m a a r al t e v a a k t o t « zaaiveld » der heeren laten gebruiken. De w e r k m a n heeft t o t d a t z a a i e n v a n w i l d e h a v e r , a l t h a n s o p die m a n i e r , tijd n o c h g e l d . D a t wil n i e t z e g g e n , d a t hij m a t i g e r is e n m e e r z e l f b e h e e r s c h i n g heeft d a n d e j o n g e h e e r e n ; m a a r i n d e n r e g e l z a a i t hij zijn h a v e r bij z i j n e v r o u w of zijn g e l i e f d e . H i j h u w t d o o r g a a n s j o n g e n v e e l a l o n b e r a d e n , m a a r in elk g e v a l n e e m t hij i n d e n regel de gevolgen zijner sexueele h a n d e l i n g e n voor zijne r e k e n i n g ; e n d e z e b e s c h o u w i n g d e r k w e s t i e d u n k t mij d e m e e s t n a t u u r l i j k e , d u s o o k d e m e e s t z e d e l i j k e . E
2 Z o u e r w e l z o o v e e l « h a v e r » u i t t e z a a i e n zijn, indien onze levenswijze w a t natuurlijker, onze maats c h a p p i j w a t z e d e l i j k e r w a r e ? A l s wij e e n s w a t m i n d e r vleesch e n sterk g e k r u i d e spijzen nuttigden en geen alkohol d r o n k e n ; indien er d o o r d e r e g e e r i n g e n , die o p zoovele d i n g e n noodeloos vitten, w a t strenger controle w e r d geoefend o p lectuur, prentverbeeldingen en tooneelvertooningen ; indien de Heilige Geest der wijze, ware o p v o e d k u n d e eens vaardig over ons werd, — w a a r zou dan de wilde haver v a n d a a n moeten komen? D e n a t u u r z o u o p z e k e r e n leeftijd s p r e k e n , z o o a l s n u ; maaid e driften z o u d e n n i e t k u n s t m a t i g v e r v r o e g d , g e p r i k k e l d ,
DEN
STRIJDPENNING
5
cn versterkt w o r d e n ; m e n zou geleerd h e b b e n zich te b e h e e r s c h e n ; e n o o k z o u h e t proef huw dijk er zijn o m d e n a t u u r o p m e n s c h w a a r d i g e wijze t e b e v r e d i g e n . 3 D e g e s l a c h t s d r i f t is w e l e v e n n a t u u r l i j k , — e n h a r e b e v r e d i g i n g d u s even gewettigd — als h o n g e r , dorst en slaap, m a a r kan d a a r m e d e toch niet geheel o p é é n e lijn g e s t e l d w o r d e n . D e b e v r e d i g i n g v a n h o n g e r , d o r s t e n s l a a p heeft g e e n a n d e r e g e v o l g e n , d a n d a t h e t lichaam er door in stand g e h o u d e n w o r d t ; die der geslachtsdrift k a n aanleiding geven tot het o n t s t a a n v a n e e n n i e u w w e z e n . E n d a t is in o n z e m a a t s c h a p p i j , bij onzen trap van beschaving, onze opvatting van menschenwaarde en onze toekomstidealen geen kleinigheid. D a t w e z e n t j e m o e t g e v o e d e n g e k l e e d , m e t liefde o m ring den met groote omzichtigheid opgeleid worden, om zijn p l a a t s i n d e w e r e l d t e k u n n e n h a n d h a v e n e n w a a r d i g te zijn. e
D a t e r e e n k i n d v a n k o m e n k a n is b e t r e k k e l i j k n o g bijzaak; maar de verantwoordelijkheid die de schepp e r s v a n h e t n i e u w e l e v e n o p z i c h n e m e n , d i e is h e t , welke de sexueele vereeniging stempelt tot eene d a a d v a n z o o o n e i n d i g g r o o t b e l a n g , d a t zij n i e t v e r r i c h t z o u m o g e n w o r d e n d a n tusschen p e r s o n e n die elkander m e t ziel e n z i n n e n l i e f h e b b e n . E r is n u e e n m a a l i n d e n m e n s c h z o o w e l iets v a n d e n e n g e l als v a n h e t d i e r ; e n zoo ergens de engel het dier — niet verdringen — m a a r b r e i d e l e n , l e i d e n e n b e h e e r s c h e n m o e t , d a n is h e t t o c h w e l d a a r , w a a r h e t g e l u k of h e t o n g e l u k v a n e e n w e z e n , dat niet om het leven vroeg, e r v a n a f h a n g t . V a n e e n e g o i s t i s c h s t a n d p u n t b e s c h o u w d , is h e t b e v r e d i g e n v a n d e n g e s l a c h t s h a r t s t o c h t o n d e r alle o m s t a n d i g h e d e n e v e n g e w e t t i g d als h e t v e r w e r v e n v a n r i j k d o m en m a c h t t e n koste van anderen ; maar van een altruïstisch s t a n d p u n t mag d e e e n z i c h n i e t v e t m e s t e n a a n h e t b l o e d v a n d e n a n d e r , e n mag d e g e s l a c h t s d r i f t n i e t w e r d n b e v r e d i g d z o n d e r h e t kind in a a n m e r k i n g te n e m e n . . . E n de voorbehoedmiddelen dan? Die mogen nooit w o r d e n e e n m i d d e l t o t l o s b a n d i g h e i d ; d i e zijn e n m o e t e n blijven een middel tot hooger ; een h u l p m i d d e l voor den mensch, wien volkomen zelfbeheersching n o g te z w a a r valt, e n in gevallen w a a r i n de n a t u u r ziekelijk p r o d u k t i e f i s . e
4 D e e n g e l in d e n m e n s c h wil iets a n d e r s d a n e e n v l i n d e r l e v e n , zij h e t s l e c h t s tijdelijk. B e h a l v e h e t e e n feit is d a t o n b e d o r v e n j o n g e l i e d e n d e e e r s t e a a n d o e n i n g e n d e r liefde vrij; zijn v a n alle z i n n e l i j k b e g e e r e n , is h e t v a n a l g e m e e n e b e k e n d h e i d , d a t m a n n e n , n a d e samenkomst met een g e h u u r d e vrouw, een soort v a n w a l g i n g j e g e n s h a a r gevoelen, terwijl dezelde h a n d e ling met een geliefde g a d e h e n een gevoel v a n bevrediging, van hooger genot d a n het bloot zinnelijke s c h e n k t . N a t u u r l i j k ; d e e n g e l is n i e t w e g t e cijferen e n ergert zich als de m e n s c h alléén a a n het dier g e h o o r geeft. I k k a n mij n i e t v o o r s t e l l e n , d a t e e n m a n e n e e n e v r o u w , die elkander uitsluitend zoeken om der wille d e r g e s l a c h t s b e v r e d i g i n g , e l k a n d e r veel e d e l s e n verheffends tc z e g g e n z o u d e n h e b b e n . Integendeel, o m d a t d a n u i t s l u i t e n d h e t d i e r a a n h e t w o o r d is, z w i j g e n alle edeler s t e m m e n ; cn d a a r d o o r wordt de functie, die
6
V R O U W E N . G E D E N K T DEN' S T R I J D P E N N I N G
o n d e r alle f u n c t i ë n d e e d e l s t e i s , j a s c h i e r g o d d e l i j k , o m d a t zij l e v e n w e k k e n d is, g e s t e m p e l d t o t e e n e d a a d v a n l o u t e r l u s t en g e m e e n h e i d . D a t is j u i s t d e v l o e k d e r p r o s t i t u t i e , d a t zij h e t h o o g c cn g r o o t e d o o r h e t slijk haalt, het edele bezoedelt, (i) N e e n , n e e n , d a t u i t z a a i e n v a n w i l d e h a v e r is n i e t t e v e r d e d i g e n ; o n s a l l e r s t r e v e n m o e t zijn e e n g e s l a c h t t c k w e c k e n , v o o r h e t w e l k d e s e x u e e l e drift g e e n g e e s e l , m a a r een middel tot edel mcnschelijk genot is; en dat z i c h g e n o e g z a a m w e e t t c b e h e e r s c h e n o m h a a r t e ver heffen t o t d e n r a n g , d i e h a a r , o m h a r e g e v o l g e n , w e z e n lijk t o e k o m t : t o t d i e n v a n « e d e l s t e aller m e n s c h c l i j k e aandriften. » E n w a t e d e l is w e r p t m e n n i e t o p d e n m e s t h o o p . NELLIE.
fflaecbritt N a d i t a r t i k e l o p g e s t e l d t e h e b b e n , h e r l a s ik h e t b o e k j e n o g m a a l s , o m t e z i e n of d e a r g u m e n t e n v ó ó r d e wilde-haver-theorie misschien toch niet overtuigend waren. Neen. Dat het individu den ontwikkelingsgang d e r m e n s c h h e i d v o l g t is w e l e e n e w a a r h e i d , m a a r zij g e l d t n i e t v o o r alle b i j z o n d e r h e d e n . O n z e v o o r o u d e r s w a r e n b e h a l v e p o l y g a m e n , ook m e n s c h e n e t e r s ; v a n o n z e k i n d e r e n m a k e n wij s l e c h t s e t e r s v a n d o o d e b e e s t e n , e n , a l s wij z é é r v e r s t a n d i g z i j n , e n k e l p l a n t e n e t e r s . E n z o o zijn e r m e e r d i n g e n , d i e d e n o n t w i k k e l i n g s g a n g v a n h e t g e h e e l e m e n s c h d o m k e n m e r k t e n , d o c h bij d i e n van het individu niet meer voorkomen. Polygamie b e h o e f t d u s n i e t m e e r , o p g r o n d v a n atavisme bij o n z e j o n g e l i e d e n g e d u l d t e w o r d e n . D e tijd kan k o m e n , e n a l s d e v r o u w e n e e n d r a c h t i g w i l l e n , zal hij k o m e n , d a t d e w e n s c h v a n B e r n a r d S h a w , a a n w i e n s zijde ik mij g a a r n e schaar, vervuld w o r d t en « de kinderen geboren zullen w o r d e n a a n g e n e zijde v a n d e n V e n u s b e r g . »
s t e l l e n ? J a , a l s a l l e n d e h a n d e n in e l k a a r s l a a n o m De Viouivie h e l p e n in s t a n d h o u d e n ; a l l e n t e n m i n s t e , d i e v a n o o r d c e l z i j n , d a t De Vrcuw waard is t e b l i j v e n b e staan. V o o r e e r s t z i j a l l e n enzesliijdpeuning a a n b e v o l e n . D e z e is v o o r o n s d e b a r o m e t e r d e r b e l a n g s t e l l i n g , d i e De Vrouw w e k t . I e d e r e e n w e e t , d a t u i t d e n v e r k o o p - e n abonnementsprijs de onkosten onmogelijk kunnen w o r d e n g e d e k t . T o c h m o e t d e prijs niet v e r h o o g d wor d e n , w a n t d a n valt h e t b l a d b u i t e n b e r e i k v a n d u i z e n . d e n , die toch g a a r n e eenig geestesvoedsel z o u d e n ge n i e t e n . A a n d e g e g o e d e n d u s d c p l i c h t n u en d a n e e n k l e i n e v r i j w i l l i g e b i j d r a g e t e offeren a a n h e t b l a d , d a t geestbeschaving en nuttige k e n n i s tracht te versprei den o n d e r de van w e t e n s c h a p cn opvoeding verstoken e n ; aan de vrouwen, die haar toestand inzien en naar verlossing u i t alle b a n d e n h a k e n , d e plicht h a a r penn i n k s k e t e g e v e n als b e w i j s v a n s o l i d a r i t e i t , h o e k l e i n het ook wezen m o g e .
R e e d s m o c h t e n wij c p d a t p u n t veel v o l d o e n i n g smaken. Hier en daar k w a m een ruime bijdrage onze k a s stijven ; d o c h h e t talrijkst w a r e n d e k l e i n e p e n n i n k s k e n s d i e o n s t o e v l o e i d e n , e n u i t e e n o o g p u n t v e n soli dariteit w a r e n die ons het meest w e l k o m . D e arbeidster, d i e n u e n d a n , in v e l e g e v a l l e n zelfs g e r e g e l d , 5 , 1 0 , 20 c e n t i e m e n w e e t t e offeren v o o r « D e V r o u w , i d i e heeft h e t b l a d lief, d i e p u t e r v o e d s e l u i t v o o r v e r s t a n d e n h a r t , d i e stelt e r p r i j s o p , d a t d i t v o e d s e l h a a r b l i j v e toevloeien. Ik durf o n z e n strijdpenning blijven aanbevelen in ieders welwillendheid. « D e V r o u w » werd niet opge r i c h t u i t s p e c u l a t i e : n i e m a n d leeft er v a n ; n o c h u i t p a r t i j z u c h t , w a n t o f s c h o o n zij h e t r o o d e v a a n d e l n o o i t v e r l o o c h e n t , s t a a t zij t o c h o p o n a f h a n k e l i j k s t a n d p u n t , ziet p e r s o n e n n o c h p a r t i j e n n a a r d e o o g e n e n s t a a t i n de eerste plaats algemeene beschaving en vrouwenrech ten voor. Ook was geen persoonlijke eerzucht, v a n w i e n ook, d e r e d e n v a n h a a r o n t s t a a n . Z o o d r a het blijkt dat « D e V r o u w » n i e t l a n g e r b e g e e r d of g e w a a r d e e r d De Vrouw s t a a t o p h e t p u n t , h a a r t w e e d e n j a a r g a n g w o r d t , l e g t d e R e d a c t i e g e t r o o s t h a r e p e n n e d e r e n i n t e t r e d e n . E e n o v e r z i c h t o n z e r i n k o m s t e n en u i t g a k e e r t t e r u g t o t h a a r z e e r g e l i e f d e l e t t e r k u n d i g e s t u d i ë n , v e n zal b i n n e n k o r t a a n o n z e l e z e r s t o o n e n d a t wij e r d i e zij t e r w i l l e v a n h o o g e r e r o e p i n g liet v a r e n . k w a m e n e n hoe. V a n w i n s t g e e n s p r a k e . I n t e g e n d e e l , O n d e r z u l k e o m s t a n d i g h e d e n m o g e n wij o n z e n l e z e r s w i j k w a m e n t e k o r t . I n o n z e n ijver, o m d e n prijs v a n en a b o n n é s m e t h e t v o l s t e r e c h t t o e r o e p e n : « S t e l t g y o n s blad zóó laag te stellen, dat schier ieder arbeidster prijs op « D e V r o u w , » zoo blijft h a r e n s t r i j d p e n h e t g e r e g e l d k o o p e n k o n , e n v o o r d i e n g e r i n g e n prijs n i n g s t e u n e n . » t o c h i e t s g o e d s t e l e v e r e n , s p r o n g e n wij v e r d e r d a n E r is n ó g e e n m i d d e l o m o n s t e s t e u n e n ; e e n m i d d e l o n z e stok l a n g w a s . H e t gevolg w a s , d a t de inkomsten d a t in v e r b a n d met kleine bijdragen in d e n strijdpen de uitgaven niet dekken kenden. Behoudens eene n i n g w o n d e r e n d o e n z o u . I n d i e n eens iedere lezeres k l e i n e l e e n i n g bij d e o p r i c h t i n g v a n o n s b l a d z o u d e n en ieder a b o n n é zich vast v o o r n a m , niet te rusten, eer wij er g e k o m e n zijn m e t e e n z e e r k l e i n t e k o r t , h a d d e n zij i n d e n k r i n g h a r e r k e n n i s s e n n ó g e e n l e z e r of a b o n n é wij alles o n t v a n g e n w a t o n s t o e k w a m . D a a r dit niet het g e w o n n e n h a d ? Velen s p a n d e n zich reeds o p dergelijke g e v a l w a s m o e s t e n w i j w e d e r o m leenen. G e l u k k i g , d a t wijze v o o r ons in en vooral te A n t w e r p e n h a d d a t wij een vriend v o n d e n die het doen wilde en die geen p r a c h t i g e r e s u l t a t e n . W e l n u , i n d i e n iedereen h e t v o o r al t e l a s t i g s c h u l d e i s c h e r zijn z a l . T o c h zal h e t a a n g e b e e l d d i e r i j v e r i g e p r o p a g a n d i s t e n e e n s v o l g d e ? D a n n a a m zijn, d e s c h u l d t e k u n n e n aflossen. Z a l d e t w e e d e m a a k t e n wij m i n s t e n s o n z e k o s t e n g o e d e n k o n d e n v a n j a a r g a n g o n s d a a r t o e g e h e e l of g e d e e l t e l i j k in s t a a t de winst het blad wellicht uitbreiden!
Han 0113e Xe3eressen en He3e w
(1) En dat heeft wellicht aanleiding gegeven tot het overschatten der l;uisschheid door sommige sekten, godsdienstleeraars, enz.
V r o u w e n , i n d i e n gij prijs stelt o p « D e V r o u w , » m a a k t er d a n ijverig p r o p a g a n d a voor.
VROUWEN,
GEDENKT DEN
O n z e n h a r t c l i j k e n d a n k a a n a l l e n d i e o n s o p e e n of a n d e r e wijze s t e u n d e n c n o n z e n strijd verlichtten. Vriendelijk
verzoeken
wij
alle a b o n n é s ,
die
aan
't b e g i n v a n o n z e n j a a r g a n g i n t e c k e n d e n , o n s d o o r
het
z e n d e n der a b o n n e m e n t s g e l d e n te willen bewijzen
dat
zij « D e V r o u w » n o g v e r d e r w e n s c h e n t e o n t v a n g e n . EED.
en A D M .
STRIJDPENNING
7
in het overig E u r o p a , e n dit n i e t t e g e n s t a a n d e de noorw c e g s c h e a r b e i d e r s bij deze v e r m a k e n veel b r a n d e w i j n d r i n k e n . » T e r beteugeling dezer neiging tot onmatigheid zijn, deelt hij verder m e d e , sedert eenigen tijd in het zuiden v a n N o o r w e g e n matigheids g e n o o t s c h a p p e n zijn opgericht, wier succes o p sommige jilaatsen zeer groot i s ; h e t g e e n m e d e e e n h o o g denkbeeld geeft van d e zedelijke e n geestelijke ontwikkeling, die verscheiden g r o e p e n n o o r w c e g s c h e a r b e i d e r s reeds h e b b e n bereikt. HÉLKNE MERCIER.
Sociale droomen en daden.
Dc Sfcanof navfscbe arbdöster. D a p p e r w e r k t d e S k a n d i n a v i s c h e (i) v r o u w a a n deze huisvlijt m è e . Zij munt v o o r a l uit in het w e v e n en tot k l e e d i n g s t u k k e n v e r v o r m e n v a n de d u u r z a m e stoffen, die in het n o o r d e n door de leden der volksklasse w o r d e n g e d r a g e n . L e P l a y ' s o o r d e e l over h a a r ( z o o w e l over d e Z w c e d s c h e als over d e N o o r w c e g s c h e a r b e i d e r s v r o u w e n ) luidt bijzonder gunstig. H o o g roemt hij h a a r schoonheid, h a a r bevalligcn veerkrachtigen g a n g en de zorg, die zij a a n h a a r uiterlijk besteedt. Ook prijst bij de houding der m a n n e n t e g e n o v e r h a a r . D« bejegening, schrijft hij, die de z w e e d s c h e en n o o r w c e g s c h e v r o u w des volks v a n den m a n ondervindt, is dezelfde, die m e n elders alleen bij d e h o o g e r e s t a n d e n k a n w a a r n e m e n . Nooit zal m e n , b e w e e r t hij, in S k a n d i n a v i ë een v r o u w h e t w e r k van e e n lastdier zien d o e n , niettegens t a a n d e zij duchtig met den m a n deelneemt a a n allen veldarbeid. W a t b a a r zedelijke e i g e n s c h a p p e n betreft, getuigt hij, dat h a a r invloed e n gezag groot e n w e l d a d i g zijn, en d a t zij niet weinig tot verheffing v a n het zedelijk peil in h a a r omgeving bijdraagt. G e h e e l h i e r m e d e in o v e r e e n s t e m m i n g is h e t g e e n hij v a n de uitspanning der n o o r s c h e volkeren getuigt. « O v e r het a l g e m e e n , schrijft hij, h e b b e n de v e r m a k e n v a n het meest zedelijk gedeelte v a n h e t n o o r w c e g s c h e volk, e v e n a l s d a t v a n het zwitsersche, iets h o o g e r s d a n die der volksklassen ( i ) S k a n d i n a v i ë , gemeenschappelijke naam voor Zweden e n Noorwegen, die te samen een groot schiereiland vormen In Skandinavië is de huisindustrie zeer in eere; zij werd door de oprichting van eene koninklijke nationale Maatschappij zeer bevorderd. D e tegenwoordig zooveel besproken Slöjd, of huisvlijt, kwam van Z w e d e n naar ons overgewaaid.
F E U I L L E T O N VAN D E
VROUW
(6
2>e Ibembennaatster van flDancbester Drie maanden daarna was de Maartsche avond, waarop zij de advertentie gelezen h a d :
BERICHT D e n a g e n t e n w o r d t vriendelijk en d r i n g e n d verzocht, geregeld i e d e r e m a a n d af te r e k e n e n m e t d e n h o o f d a g e n t J . P . V A N UER W A L L E N , J a v a s t r a a t , i g
, , i s
, Utrecht.
Strijbpenntnö ter ondersteuning van het blad « De Vrouw » (Duiten
verantwoording
der
Redactie)
P e r s o o n l i j k e of o n z e d i g e z e t t e n w o r d e n n i e t g e p l a a t s t . O v e r d r a c h t : fr. 858,92 B r u H M e l . — Van Lili, 0,20. — V a n Anna, achterstallige bijdragen, 0,40. — Van brochures, 3,25. — Van Bébé, 0,04 — Oost, West, thuis best, Nellie, 5,oo. — V a n Marie, o,3o. — Van brochures, 0,10. G e n t . — R, D e L . , 0,20 — Snijdster Vooruit, 0,10. — E . Cl., o , i 5 . — Elvire e n Clara, 0,20. — Irma, 0,08. — Rachel en Richard 0,10. — L . Cl., 0,10. — R. D h . , 0,10. — V a n 12 prenten, o,6o. — 4 1/2 kilo oud papier, 0,45. — Bijeenkomst Studitkring, 0,28. — C. D e R., o,o5. — V a n verkochte bladen, 0,10 — Onbek., 0,20. — Idem, i , 8 3 . — Idem. 0,92. — V a n G. A. S., o,o5. — Oud papier, o , i o . — Verkochte bladen, 0,10. — Onbekend, 0,64. — l d . , 0,04. — Algemeene vergadering Vronivtnclub, 1,66. — Onbekend. 0,80 — I d e m , o,o5.
Terwijl zij d a a r , in de donkere k e u k e n , met het kind o p h a r e knieën zat, dacht zij a a n h a a r s c h o o n v a d e r en mompelde : « Ik zou h e m alles vergeven, als hij m a a r e e n grafsteen voor Jack wou koopen. » DERDE
HOOFDSTUK
« Er worden honderd hemdennaaisters gevraagd. »
l V e r k zoekende
A l dien tijd h a d zij getracht, zich zelf e n h a a r k i n d te o n d e r h o u d e n met j a p o n n e n m a k e n . « Gij zult u zelve w e l k u n n e n o n d e r h o u d e n door de n a a i m a c h i e n , » h a d h a a r m a n m e e r m a l e n in zijne ziekte tot h a a r gezegd. E n z i j h a d « j a »ten a n t w o o r d gegeven, e n n a a r zijn huwelijksgeschenk g e k e k e n . M a a r stuk v o o r stuk w a s h e t a m e u b l e m e n t b e l e e n d g e w o r d e n , en toen w a s zij afgedaald tot A n g e l M e a d o w , w a a r zij geen j a p o n n e n te m a k e n k o n krijgen, d a a r in die buurt de s t u m p e r s h a a r eigen lompen naaien, of h a r e kleeren k o o p e n bij den u i t d r a g e r . Zij h a d zich d a a r gevestigd o m v e r b o r g e n te blijven, w a n t zij wilde niet, dat de trotsche familie v a n h a a r m a n , zou o n t d e k k e n d a t zij niets m e e r bezat. Zelfs een a r m e deinst voor beleedigingen t e r u g , e n zij k o n niet v e r g e t e n w a t er g e b e u r d w a s bij de begrafenis v a n h a a r m a n , dien t r e u r i g s t e n d a g v a n h a a r leven, t o e n zij z o o d a n k b a a r zou g e w e e s t zijn voor e e n weinig s y m p a t h i e en vriendelijkheid.
D e n v o l g e n d e n M a a n d a g o c h t e n d v e r b e t zij vroegtijdig h a r e w o n i n g , m e t h a a r kindje in de a r m e n . A a n d e n h o e k der straat moest zij voorbij e e n groepje v r o u w e n , die h a a r n a k e k e n , m a a r niets zeiden voor zij uit het gezicht w a s . I n L o n d e n k u n n e n a r m e lieden leven, z o n d e r h u n n e b u r e n ook zelfs bij n a a m te k e n n e n ; m a a r in M a n c h e s t e r , w a a r d e a r m e n in kleine huisjes w o n e n , w o r d t i e d e r e e n b e k e n d e n n a g e g a a n , e n in 't bijzonder g e b e u r t zulks in A n g e l M e a d o w , d a t veel v a n e e n dorp w e g heeft. « W i e is z e ? » vroeg eene b u u r v r o u w . « E e n mooi wijfje, dat is zeker, » gaf eene a n d e r e ten antwoord. D e a n d e r e v r o u w e n s c h u d d e n b e d e n k e h j k h e t hoofd, d a a r n i é m a n d v a n h a a r hierop k o n a n t w o o r d e n . E e n e e n k e l e echter, e e n k o r t e , dikke v r o u w , merkte k n o r r e n d e a a n : « H e t is mijn g e w o o n t e niet, iemand te bedillen, m a a r . . . » V r o u w e n die met e e n veel b e t e e k e n e n d « m a a r » eindigen
VROUWEN,
8
GEDENKT
L e u v e n . — O m d i t mijn man' genezen is, M . B r . , 0,10. — Tot ondersteuning van het blad De Vrouw, omdat wij d e ontvoogding der vrouwen genegen zijn, drie jongelingen, Savoni. Fort eu R a a d s , o,3o. — Ik bemin alle jonge meisjes, V a n Grootven, 0,08. — Mijne gift van drie keeren, Leontine B . , o,3o. —• Omdat Dine bijna gevallen is met Alphonse, maar hij hield haar goed vast, M. B . , o',o5. — Omdat Marie Verh. Dorre gekust heeft, d e vrouw w a s kwaad en hij kontent, Hine, 0,10. — Gij moet daarom niet k w a a d zijn, het w a s van blijdschap dat hij genezen w a s , D i n e , 0,10. — Als gij uitscheidt met klappen over dat kussen, geef ik 5 centiemen, F o n s Vcrh.. o,o5. — Omdat het blad De Vrouw zon der slrijdpennmg van Leuven niet meer zou verschijnen F . S., o,o5. — E e n genoeglijk uur doorgebracht met eenige gezellen en gezellinnen bij Smets, o, 10. — Een lied gezongen door 2 gezellinnen en een gezel, 64 centiemen, waarvan de helft voor De Vrouw en de helft voor De Volkswil, o,32. — Omdat d e gezellinnen o p mijn ver zoek het lied der arme kinderen gezongen hebben, Alf., o , o 5 . — Mijn inkomkaart in de galei ie St-Hubert door eene vriendin be taald, E . V . , o,5o. A a l s t . — Omdat de vrouwen van Aalst beginnen te begrijpen dat haar toestand kan verbeterd worden als zij vcreenigd en en ontwikkeld zijn, 0,10. — Vrouwen weet gij niet dat gij plichten vervult en geen rechten geniet; afs gij allen in onzen Vrouwen b o n d komt, zullen wij daar een einde aan stellen, 0,10. — Zondag w a s er een man d i e zijne vrouw verplichtte d e gazet De Vrouw te lezen, goed, 0,10. — Omdat zij in den beestenhof van Aalst over h o o p a a n 't ruzie maken zijn over de kiezing, 0,10. — N u , vrou wen van Aalst, allen als ééne vrouw met den man, gestreden onder onze vaan, die Zo.idag o p ons lokaal zal wapperend staan, o.o5. — Ik, S . J., geef ook voor De Vrouw e n roep er bij leve d e V r o u w e n , bond en leve het Socialisme, o,o5. N e d e r l a n d , B r e d a . — Omdat N e l l y de '• S n e e u w w i t t e Vogels •• v a n Nellie deed zingen, 20,00. — V a n een Hollandsch onder officier, o.25. — V a n Marius, Marie e n Alida, ieder 10 centiem, omdat De Vrouw zulke mooie verhaaltjes geeft, o,3o. U t r e c h t . — V a n d. C 10,00.
DEN
STRIJDPENNING
volgens hunnen aanleg. » — Welke menschen zijn goed? >• D i e d e maatschappij tot deze plichtsbetrachting boengen, desnoods d w i n gen. « D ' S c h . fr. 10,Co. Totaal fr. 61.54. 1
Door Ikinocrlcctmir In kas o p 20 Mei Af voor verh. N " g .
.
.
.
.
.
fr 34,5o » 3o.5o
Rest . . . . fr. 4,00 In kas o p 21 M e i , fr. 4,00. — V a n verkochte verhaaltjes, 3,10. — V a n een spel bezkjue in d e Ardennen, 2,5o. — V a n een kinder vriend te A. die onbekend wenscht te blijven. 10 gld. = 21 fr. — Van verhaaltjes gekocht docr den Kinder bond te Amsterdam, 5,40. — V a n K. d. B . te Etterbeek, 1,00. Totaal fr. 37,00.
Correspondentie. IV' JACOBS TF. AMSTERDAM. — Inderdaad, de kopie kwam te laat, doch cr w a s stof genoeg. Beide artikelen in dank ontvangen D ' SCH. TE CHEBIDOM. — Zooals II ziet, herstelde de Sociale Gids de fout, door kruising van brieven ontstaan. Op restitutie van de N . T . wachten wij nog. P . C . TE F . — Ja, een zeer lieve verrassing, en tevens een zeer delikate MEJ W . TE AMST. — Postwissel in dank ontvangen. K. D. B TE E . — Insgelijks dank, ook voor den brief. . ONBEKENDE TE A . — Hartelijk dank uit naam der kinderen. NELLY. — D i e vogels zongen niet alleen, maar legden gouden eieren ! En dat alles dank zij U . 1
In S E Y F F A R D T ' S Boekhandel verscheen : H.
VARLEY, De Vloek of
d e r O n k u i s c h h e i d (The
curse
manhood).
ROSE STOLLE, Slavenketenen der V r o u w e n . Prijs per deeltje : O© cents, franco per post 0 5 cents.
X e d e r l . I n d i c , ( ' h c r l b o n . —• Welke maatschappij is goed? « D i e al hare leden lichamelijk en geestelijk gezond ontwikkelt
Gent, druk.-uitg. Emilie Claeys, Metserstraat, 20
zijn gelijk a a n k a t t e n , die o p u w s c h o o t zitten t e s p i n n e n e n o n d e r w i j l h a r e n a g e l s i n u w v l e e s c h z e t t e n , uit a a r d i g h e i d
van het houten beschot hoorde m e n snikken e n daarop e e n e
Maar n i e m a n d s l o e g hier acht o p . A a n d e n anderen kant plechtige stem, die aanmerkte :
— of v a l s c h h e i d ? I n t u s s c h e n ging zij m e t h a a r kleintje n a a r Salford, t e l k e n s
« E e n vreeselijke zonde, o p zoo'n wijze in d e tegenwoor
s t i l s t a a n d e o m te r u s t e n , w a n t zij h a d n i e t s g e g e t e n . H e t k i n d
d i g h e i d v a n zijn s c h e p p e r t e v e r s c h i j n e n ! K a r b o l z u u r ,
w a s v a s t in s l a a p en lag m e t zijn hoofdje t e g e n h a a r a a n .
ge?
Zij b e d a c h t , d a t zij h e t t o c h eigenlijk t h u i s h a d m o e t e n
E e n zeer
pijnlijke
dood.
Eene
vreeselijke
zegt
zonde,
vreeselijk! »
l a t e n , w a t h e t w a s z w a a r o m te d r a g e n , m a a r d a n zeide zij
« Hij k o n niets anders krijgen, mijnheer, » a n t w o o r d d e
w e e r tot zich z e l f : H e t is veiliger, h e t bij mij t e h e b b e n ,
eene vrouwenstem. Wij hebben het in den winkel. Met
w a n t ik w e e t niet z e k e r , w a n n e e r ik t e r u g zal w e z e n . Juf
kerstmis heeft n o g e e n m a n p r e c i e s hetzelfde g e d a a n , mijn
frouw
h e e r , m a a r t o e n i s h e t niet i n d a g b l a d e n g e k o m e n e n n i e m a n d
M a c k a y k a n w e l uit zijn e n a l s d a t zoo is zal ik
heeft het g e w e t e n , d a n de politie. Hij h a d het hier gekocht,
moeten wachten. I e m a n d heeft Salford w e l e e n s « e e n e door G o d v e r l a t e n e plaats » genoemd; dat moet berusten, want
echter op een
misverstand
M a m m o n is de G o d v a n M a n c h e s t e r , e n
Salford is d r u k b e v o l k t m e t M a m m o n s slachtoffers.
Zoo
e r g e n s , d a n w o n e n d a a r e e n e m e n i g t e lieden, die t e m p e l s
m i j n h e e r , e n s e d e r t d i e n tijd s c h e e n m i j n m a n a a n n i e t s anders meer te denken. M e n i g e n ochtend b e n ik voor d a g e n d a u w o p g e s t a a n , o m d a t ik n i e t i n b e d k o n b l i j v e n e n e r h e m a a n h o u d e n d h o o r e n o v e r k l a g e n , d a t hij g e e n
werk
krijgen k o n .
b o u w e n ter e e r e v a n d e M a n c h e s t e r g o d h e i d , om o p d e
« D e H e e r w e e t e c h t e r h o e hij e r n a a r g e z o c h t h e e f t — d a t
w e n k e n te vliegen v a n M a m m o n s p r i e s t e r s , de k o o p l i e d e n .
i s h e t . w a t h e m k w e l d e ; h e t l i e t h e m g e e n r u s t , d a t hij m i j
G e h e e l e rijen h u i z e n h e r b e r g e n dit soort v a n m e n s c h e n en
z a g t o b b e n e n z w o e g e n , t e r w i j l hij n i e t s t e d o e n h a d .
de weduwe
w a s o p w e g n a a r e e n e e r v a n , een juffrouw
M a c k a y , die h a a r mogelijk a a n w a t w e r k h e l p e n z o u . Zij bereikte de w o n i n g d e z e r juffrouw en d u w d e de d e u r o p e n , die n a a r d e k e u k e n v o e r d e .
« « P o l l y , » z e i h i j t e g e n m i j , « ik k a n h e t n i e t
langer,
aanzien. » « H i j w a s g e e n slecht m e n s c h , mijnheer, e n er w a s g e e n aanleiding o m o n s in de courant te zetten. »
D e helft v a n de r u i m t e w a s tot w i n k e l ingericht en toen zij binnentrad, sprong een kleine jongen van achter de toon. b a n k , luide r o e p e n d e : « M o e d e r . »
(Wordt
vervolgd.)
