Publieke waarde vanuit maatschappelijke productie Over burgerkracht en sociaal ondernemerschap Dr. Martin Schulz www.martinschulz.nl |
[email protected]
De vrijblijvendheid voorbij
Niet bijzonder, wel exemplarisch Voltrekt zich buiten de bestaande structuren Vraagt geen toestemming Legt geen verantwoording af Ontstaat als mensen daar zelf voor kiezen Houdt op te bestaan als mensen daar zelf voor kiezen
Levert maatschappelijke bijdrage Leidt tot ongemak bij gevestigde orde, want: Je moet je ertoe verhouden Je gaat erover (beleidsterrein), maar je gaat er niet over (concreet project)
Publieke waarde: van ‘overheidsorganisatie’…
Overheid
Burger
Bedrijfsleven
Naar ‘maatschappelijke productie’
Overheid
Burger
Bedrijfsleven
Burgerkracht en sociaal ondernemerschap
Overheid
Burger
Bedrijfsleven
De derde ‘golf’?
(Tine de Moor (2013), Homo Cooperans, Utrecht: Universiteit Utrecht)
1
2
3?
Rijksbeleid: versnellingsagenda doe-democratie
(Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2013), De Doe-democratie: Kabinetsnota ter stimulering van een actieve samenleving, Den Haag.
Het kabinet signaleert: Toenemend zelf-organiserend vermogen in de samenleving
Terugtredende overheid Toenemende behoefte aan sociale binding
Het kabinet stelt daartoe een versnellingsagenda op: Burgers in positie brengen
Aansluitingsvermogen van de overheid vergroten
Van overheid die “zorgt voor” naar overheid die “zorgt dat”
Veranderende tijden Aspect
Voor 1980
Jaren ’80-‘00
Jaren ’00 en verder
Concepten publieke sector
Verzorgingsstaat, nationale overheid, beleid en bureaucratie
Governance, new public management, interactieve beleidsvorming
Big society, multilevel governance, sociaal ondernemen
Rol maatschappij
Object
Participant
Initiator
Rol publieke organisatie Ordening Verantwoording
Producent
Coproducent
Partner
Hiërarchie Verticaal
Netwerk Horizontaal
Rizoom Diagonaal
Verenigingsprincipe
Groepen rondom levensovertuiging
Groepen rondom belangen
Groepen rondom passies
Verhouding
Gezagsverhouding
Samenwerking
Focus van overheid
Inhoud en wet
Proces en regie
Organisatie op basis van Sturingsparadigma
Bevoegdheid
Doelstellingen
In staat stellen (‘enabling’) Beweging en verandering Randvoorwaarden
Maken
Stimuleren
Faciliteren
Monitoring
Uitleggen
Meten
Begrijpen
Adopteer een prullenbak/ plantsoen/speelveldje
‘Guerilla Gardeners’
Sociaal ondernemerschap
(Schulz, Van der Steen & Van Twist (2013), De koopman als dominee: sociaal ondernemerschap in het publieke domein, Den Haag: Boom/Lemma)
Burgerkracht met business model Sociaal en commercieel tegelijk
Definitie: het bewust, gericht en op innovatieve wijze nastreven van een verbetering ten aanzien van een sociaal-maatschappelijke kwestie door middel van het tegen betaling leveren van producten of diensten, gericht op de verbetering van die sociaalmaatschappelijke kwestie
Ontwikkeling van publieke waarde die voorheen tot publieke taken werden gerekend
Straatcoaches
Only Friends
Sociaal ondernemerschap Private beveiliging woonwijken
Valid express
Dorpswindmolen Pingjum
De Prael
Cliniclowns
Edelhout
Thuisafgehaald
Puur Smaeck
Hotel Transvaal
De Witte Hoeve
Thomashuizen
BoerENBuur
Stichting de Vrolijkheid
Resto VanHarte
Cruijff Courts
Verbeterdebuurt.nl
Men Sheds (Australië)
Zorghotels.nl
Peoples Supermarket (London) WeHelpen.nl Fallen Fruit (Los Angeles)
Mijnbuurtje.nl
Observatie 1: hetzelfde anders doen
In relatie tot het publieke aanbod Rol overheid
Kansen voor de overheid
Risico’s voor de overheid
Geen rol
Zelforganisatie maakt hoe initiatieven zich ontwikkelen en wanneer ze weer ophouden.
Gebrek aan grip op ontwikkelingen en initiatieven waardoor richting en samenhang verdwijnen.
Verbinden
Nieuwe initiatieven op gang helpen door partijen op zoek naar elkaar in contact te brengen. Vroegtijdig signaleren van Adviseren (on)mogelijkheden initiatief in relatie tot de overheid. Randvoorwaarden geven mede richting Faciliteren aan initiatieven en de ontwikkeling die ze inzetten. Samenwerken Overheid hoeft niet alles zelf te doen, maar kan deels wel eigen organisatie inzetten.
Nieuwe afhankelijkheden creëren die de totstandkoming van initiatieven bemoeilijken. Advisering door de overheid kan nauwelijks vrijblijvend gebeuren.
Uitlokken
Duizend bloemen laten bloeien op de kracht van de ondernemende partijen.
Alleen de ‘usual suspects’ melden zich, goede ideeën hebben geen uitlokking nodig.
Overnemen
Meer mogelijkheden tot sturing.
Doet de kosten voor de overheid stijgen en verplaatst de risico’s naar de overheid.
Randvoorwaarden worden al snel hoofdlijnen en faciliteren wordt overnemen. Verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid en private partij(en).
Observatie 2: voorbij de lijdelijkheid
In relatie tot het publieke aanbod Verhouding
Positionering
Uitdaging voor de overheid
Aanvulling
Complementair aan de publieke voorzieningen
• Toegankelijkheid • ‘Cherry picking’ en ‘cream skimming’
Concurrerend met Concurrentie de publieke voorzieningen
Vervanging
Vervangt de publieke voorzieningen
• Druk op publieke voorzieningen • Overheidsregels beperken concurrentiepositie • Overheden concurreren waardoor toetreders met nieuwe ideeën moeilijker toegang krijgen • De borging van publieke kernwaarden
Gunnen om te geven
(Vergelijk: Mauss, M. (1954), The Gift: Forms and Functions of Exchange in Archaic Societies, London: Cohen & West (oorspr. 1925.)
Geven en nemen als kwesties van gunnen Drie vormen van geven Directe wederkerigheid Schulden, vraagverlegenheid, één-op-één relaties
Uitgestelde wederkerigheid In groepen, geven en nemen, in wisselende relaties
Geven met de blik op oneindig Altruïsme, liefdadigheid
Observatie 3: botsende logica’s Logica van de overheid: Selecteren en kiezen kansrijke initiatieven Ondersteunen opstart Stimuleren, uitlokken
Na enkele jaren loslaten en terugtrekken Subsidieprocedure en begane paden
Logica van de ondernemer: Overheid krijgt rol bij professionalisering
Overheid volgt de ontwikkeling en zorgt voor aansluiting Overheid springt bij waar nodig Na enkele jaren oppakken en vasthouden Stand-up onmiddellijkheid
Niet achterlijk, maar begrijpelijk Onderliggende waarden van de overheid: Transparantie (Rechts)gelijkheid Betrouwbaarheid Veiligheid
Onderliggende waarden van de ondernemer: Flexibiliteit Aanpasbaarheid Onmiddellijkheid Eigen verantwoordelijkheid
Omgang met publieke kernwaarden
Publieke waarden
Kenmerkende eigenschap sociaal ondernemerschap
Complexiteit voor de overheid
Gelijkheid
Ongelijkheid als basis
Toestaan van ongelijkheid of solidariteit en gelijkheid borgen
Kwaliteit
Ervaringskwaliteit die de doelgroep waardeert
Hoe om te gaan met de terechte wens dat er toetsbare standaarden en diploma’s zijn
Transparantie
Intransparantie van de zakelijke kanten van de onderneming
Hoe transparantie te borgen als intransparantie de kern van de business vormt
Wat overheid en publieke organisaties inbrengen
(Vergelijk ook met: Denktank VNG (2013), Van eerste overheid naar eerst de burger, Den Haag: VNG)
Kennis van wet- en regelgeving Ervaring met vraagstukken van data-veiligheid, privacy, juridische zaken, etc. Aanpassing beleid, kaders, bestemmingsplan Toegang tot netwerken en partners Aandacht en podium bieden (kaf en koren scheiden) Faciliteiten ter beschikking stellen Ervaring met professionalisering Bijzondere (experimentele) status toekennen Uitwisseling tussen initiatieven bevorderen Meedenken over nieuwe verbindingen, spin-off en opschaling Improvisatie als kernkwaliteit …
Passend bij het ontwikkelpad
(Denktank VNG (2013), Van eerste overheid naar eerst de burger, Den Haag: VNG)
Drempel 1: Eerste volgers Drempel 2: Aandacht en erkenning Drempel 3: Steun van bedrijven of instituties Drempel 4: Professionaliseren Drempel 5: Schaalvergroting Drempel 6: Afscheid van de initiatiefnemer
Tot besluit: ambiguïteit als kernwaarde Twee zijden van dezelfde medaille, uitstellen van het waardeoordeel: Individuele rijkdom als een groep armen er beter van wordt? Individuele risico afwenteling op het collectief als de samenleving er als geheel beter van wordt? Ongediplomeerde vrijwilligers in plaats van professionals als betrokkenen er zelf heel tevreden over zijn? Privacy gevoelige kennisopbouw als kennisdeling mensen helpt hun zorgvragen te organiseren?
Contactgegevens
Dr. J.M. (Martin) Schulz Zelfstandig onderzoeker en adviseur publieke sector Verbonden aan TiasNimbas Business School, Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en Universiteit van Tilburg
E:
[email protected]
I: www.martinschulz.nl M: 06 45 495 485
