PUBLIEKE EN PRIVATE MVI-INSTRUMENTEN

PUBLIEKE EN PRIVATE MVI-INSTRUMENTEN Studie uitgewerkt door de Lessius Hogeschool te Antwerpen in opdracht van BELSIF vzw

Lessius Hogeschool Antwerpen (Associatie Katholieke Universiteit Leuven) Departement Handelswetenschappen Korte Nieuwstraat 33 2000 Antwerpen Tel 03/201.18.95 Website: www.lessius-ho.be Contactpersoon: Tim Benijts ([email protected])

© - 20 januari 2006

BELGIAN SUSTAINABLE AND SOCIALLY RESPONSIBLE INVESTMENT FORUM asbl/vzw, c/o Hoogstraat 139/3 rue Haute, B-1000 Brussels T: 02 502 91 86 [Mon-Tue-Thu] ; E: [email protected], W: www.belsif.be

1

1. INLEIDING TOT DE STUDIE Om het Maatschappelijk Verantwoord Investeren (MVI) te ondersteunen, hebben zowel private partijen als verschillende Belgische overheden beleidsinstrumenten ingevoerd. Deze beleidsinstrumenten vullen de bestaande private MVI-initiatieven of -instrumenten aan. MVI (SRI, Socially Responsible Investing) wordt door Belsif vzw gedefinieerd als "een beleid voeren dat bij de formulering en de uitvoering ervan bewust rekening houdt met de economische, sociale, ecologische of culturele effecten van het investeringsproces, op korte en lange termijn, en hierover in dialoog treden met de relevante maatschappelijke belanghebbenden". Deze studie geeft een stand van zaken van de bestaande instrumenten die in België aangestuurd worden door private initiatieven of door de Belgische overheden. Het doel van dit onderzoek is het opstellen van een pragmatische en open classificatie van private en publieke instrumenten die inwerken op MVI. A. Onderzoeksdoelstellingen en kernconcepten Gegeven deze centrale vraagstelling zijn de doelstellingen van dit onderzoek tweevoudig. Een eerste doelstelling is te komen tot een inventarisatie van zowel de door de Belgische overheden geselecteerde beleidsinstrumenten als de private MVI-initiatieven of -instrumenten. Een instrument wordt, conform de beleidsliteratuur, gedefinieerd als een geheel van activiteiten die als geheel gericht zijn op het leveren van prestaties met als doel effecten te realiseren. (Bouckaert e.a. (1998)) Een instrument kan zowel van private als publieke oorsprong zijn. In het eerste geval kan ook de term ‘privaat MVI-initiatief of -instrument’ worden gebruikt, in het tweede geval is het concept ‘MVI-beleidsinstrument of publiek -instrument’ meer aangewezen. Tabel 1.1 geeft de definitie van beide concepten weer. Tabel 1.1 Private en publieke MVI-instrumenten Concept Definiëring Publiek MVI-instrument Een geheel van activiteiten ondernomen door een publieke overheid die als geheel gericht zijn op het leveren van prestaties met als doel effecten ten aanzien van MVI te realiseren Privaat instrument Een geheel van activiteiten ondernomen door een private actor die als geheel gericht zijn op het leveren van prestaties met als doel effecten ten aanzien van MVI te realiseren

Synoniem MVI-beleidsinstrument of publiek MVI-instrument

Privaat MVI-instrument of privaat MVI-initiatief

2

Een tweede doelstelling is deze verzameling van private en publiek MVI-instrumenten samen te vatten in één datamatrix. Op deze wijze ontstaat een totaaloverzicht van alle private en publieke instrumenten actief in de MVI-sector. Deze datamatrix is eenvoudig van opzet. In deze datamatrix worden twee dimensies onderscheiden. Enerzijds de doelgroep van het beleidsinstrument (met een indeling in 5 doelgroepen) en anderzijds het type instrument (met een indeling in 4 types van instrumenten). Hierdoor ontstaat een 4*5 datamatrix. We lichten deze 2 dimensies of basisindelingen achtereenvolgens toe. 1ste dimensie: functie In de literatuur bestaat een smorgasbord van classificaties van instrumenten (zie bijvoorbeeld voor een overzicht Benijts (2005)). Een dergelijke indeling wordt ook wel een typologie genoemd. Bemelmans-Videc e.a. (1998) definiëren een typologie als een indeling van instrumenten in groepen of categorieën met identieke of gelijkaardige eigenschappen. De indelingen van instrumenten variëren in functie van of ook private initiatieven worden opgenomen of niet, de graad van detail die voor het onderzoek vereist is, de doelstellingen van het onderzoek,… In dit onderzoek werd de volgende typologie van instrumenten gebruikt (ontleend aan Van der Doelen e.a. (1998), Bouckaert e.a. (1994) en Vedung (1998)): rechtstreekse instrumenten (doen), communicatieve instrumenten (communiceren- & promoten), economische instrumenten (stimuleren) en juridische instrumenten (regelen). Een belangrijk onderscheid is er tussen rechtstreekse instrumenten (doen) enerzijds en de communicatieve, juridische en economische beleidsinstrumenten anderzijds (de resterende drie instrumenten). Bij rechtstreekse instrumenten wordt het effect direct gerealiseerd d.w.z. de activiteiten hebben een rechtstreekse invloed op het aanbod (of productie) van MVIgoederen en/of diensten voor actoren. Bij communicatieve, juridische en economische beleidsinstrumenten wordt het effect gerealiseerd door middel van een gedragswijziging van actoren. Hierbij is het een gedragswijziging die finaal leidt tot het realiseren van de effecten. Deze instrumenten leiden niet rechtstreeks tot het realiseren van een aanbod aan MVIproducten en/of –diensten. Deze indeling laat toe om alle private en publieke MVIinstrumenten te integreren op één identieke datamatrix. Tabel 1.2 licht de verschillende instrumententypes formeel toe.

3

Tabel 1.2 Instrumententypologie Instrumenten Wetenschappelijke classificatie DOEN Rechtstreekse instrumenten of productieinstrumenten COMMUNICEREN & PROMOTEN

Communicatieve instrumenten

REGELEN

Juridische beleidsinstrumenten

STIMULEREN

Economische beleidsinstrumenten

Definitie Dit is een geheel van activiteiten waarbij de prestatie bestaat aan het aanbieden van MVI-producten en/of diensten Dit is een geheel van activiteiten waarbij door middel van overtuiging en de overdracht van informatie een gedragsbeïnvloeding wordt gerealiseerd om een effect te realiseren Dit is een geheel van activiteiten waarbij door middel van regelgeving (hetzij zelfregulering hetzij publieke regulering) een gedragsbeïnvloeding wordt gerealiseerd om een effect te realiseren Dit is een geheel van activiteiten waarbij door middel van financiële stimuli (belonend of bestraffend) een gedragsbeïnvloeding wordt gerealiseerd om een effect te realiseren

In de datamatrix worden deze 4 instrumenten gerangschikt volgens de stijgende mate van coerciveness. Coerciveness wordt door Salamon (2002; p.25) gedefinieerd als the extent to which a tool restricts individual or group behaviour as opposed to merely encouraging or discouraging it. Coerciveness meet de mate waarin het gedrag van een individu of een groep mag of moet worden aangepast. In dit onderzoek werden de instrumenten ‘communiceren & promoten’ als instrumenten met de laagste coerciveness beschouwd gevolgd door (met een stijgende mate van coerciveness) ‘doen’, ‘stimuleren’ en ‘regelen’. 2de dimensie: doelgroep Een tweede dimensie die in de datamatrix wordt onderscheiden is de doelgroep waarop het instrument betrekking heeft. Een doelgroep wordt omschreven als een coherent geheel van gelijkaardige individuen (Benijts (2005)). In het onderzoek worden een aantal doelgroepen onderscheiden: burgers, bedrijven, financiële instellingen, de overheid en de civil society. Deze worden toegelicht in tabel 1.3.

4

Tabel 1.3 Doelgroepen Doelgroep Burgers Bedrijven

Financiële instellingen Overheden

Civil society

Toelichting Geheel van private personen Geheel van bedrijven. Hierbij kan een bijkomend onderscheid worden gemaakt tussen beursgenoteerde bedrijven en bedrijven uit de sociale economie. Ook de screeningorganisaties behoren tot deze doelgroep. De financiële instellingen worden afzonderlijk behandeld. Ze zijn een aparte doelgroep Geheel van banken, verzekeringsinstellingen, beleggingsfondsen en fondsbeheerders Geheel van Belgische overheden (federale overheid, gewesten, gemeenschappen, gemeenten, steden en provincies) Geheel van (of netwerk van) niet-gouvernementele groepen en verenigingen zonder winstoogmerk actief rond MVI (en dit in zoverre ze niet tot één van bovenstaande categorieën kunnen worden gerekend)

Op basis van deze 2 dimensies worden de verschillende MVI-instrumenten toegewezen en vervolgens in detail besproken. Elke bespreking gebeurt op basis van een steeds wederkerende identieke set van criteria. De volgende criteria worden hierbij onderscheiden (tabel 1.4). Tabel 1.4 Criteria ter analyse van de private en publieke MVI-instrumenten Criterium Omschrijving Omschrijving Inhoud van het publieke en/of private MVI-instrument + kernwoorden Doelgroep Omschrijving van de doelgroep Functies & doelstellingen Omschrijving van de rol van het publieke en/of private MVI-instrument op de MVImarkt Aard van het instrument Privaat dan wel een publiek MVI-instrument of een combinatie van beide Jaartal Datum van invoering van het eerste instrument Status De mate waarin het instrument in voorbereiding is of reeds een concrete uitwerking heeft MVI-impact Meet de grootte van het instrument op basis van de impact (in cijfers) op de MVImarkt Instellingen Organisaties die onder dit instrument ressorteren Meer informatie Contactgegeven en/of internetreferenties van de belangrijkste instellingen die relevant zijn voor het privaat of publiek instrument in kwestie

B. Onderzoeksdesign De centrale doelstellingen van dit onderzoek vereisen een specifieke onderzoeksmethodologie. Voor dit onderzoek werd gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksmethodologie. Bij een kwalitatieve onderzoeksmethodologie primeert het kwalitatieve materiaal boven de statistische relaties tussen variabelen. Deze kwalitatieve onderzoeksmethodologie werd in dit onderzoek op de volgende wijze ingevuld. Ten eerste werd gebruik gemaakt van bestaande onderzoeksrapporten rond MVI in België: het allesomvattende en gedetailleerde onderzoek door Reseau Financement Alternatif uit 2005 en het doctoraatsproefschrift van Tim Benijts uit 2005. Deze informatie werd ten tweede aangevuld met recente informatie van hoofdzakelijk Belgische websites, nl. de websites van Netwerk Vlaanderen en RFA. Ten

5

derde werd het onderzoeksrapport bijgestuurd door de leden van een Belsif-werkgroep. Deze werkgroep kwam (tijdens de duur van het project) drie maal samen en was samengsteld uit (1) de volgende bestuursleden van Belsif vzw: de heer Olivier Marquet, de heer Herwig Peeters, de heer Bernard Bayot, (2) Belsif-coördinator mevrouw Nadia Diraä, (3) de heer Oliver De Cock, voorzitter van de ICDO werkgroep MVI en (4) de heer Tim Benijts. De rol van deze werkgroep was (1) het vertalen van de onderzoeksopdracht in een communicatief format bedoeld voor een breed publiek, (2) het afbakenen van het instrumentarium en het bepalen van de doelgroep van elk instrument, (3) het sturen bij de classificatie van fiches en (4) het toezien op de actualiteit van de gegevens. Een sleutelpositie wordt ingenomen door het concept ‘instrument’. Zoals reeds gesteld wordt in dit onderzoek een instrument gedefinieerd als ‘geheel van activiteiten die als geheel gericht zijn op het leveren van prestaties met als doel effecten te realiseren’. Het afbakenen en clusteren van activiteiten van instrumenten gericht op MVI is geen sinecure. In het onderzoek werd op de volgende, gefaseerde wijze, een lijst van MVI-beleidsinstrumenten samengesteld (zie ook figuur 1). Figuur 1 Fasering van het concept ‘instrument’

F A S E 1 : D E F IN IT IE M V I

F A S E 2 : IN V E N T A R IS A T IE A C T O R E N

FA SE 3: IN V E N T A R IS A T IE A C T IV IT E IT E N P E R D O E L G R O E P A c to r A A c to r A A c to r A

a c tiv ite it 1 v o o r d o e lg ro e p 1 a c tiv ite it 2 v o o r d o e lg ro e p 2 a c tiv ite it 3 v o o r d o e lg ro e p 1

A c to r B A c to r B

a c tiv ite it 1 v o o r d o e lg ro e p 1 a c tiv ite it 4 v o o r d o e lg ro e p 5

A c to r C

a c tiv ite it 2 v o o r d o e lg ro e p 2

…

FA SE 4: C L U S T E R E N G E L IJ K A A R D IG E A C T IV IT E IT E N P E R D O E L G R O E P = IN S T R U M E N T

In een eerste fase werd gedefinieerd wat onder MVI ressorteert. In de tweede fase werd een inventarisatie uitgevoerd van de meest belangrijke actoren die relevant zijn voor MVI. Onder deze actoren ressorteren zowel financiële instellingen, screeningorganisaties, vzw’s, overheden en productformules (in zoverre ze niet worden gecreëerd door één van de

6

bovenstaande actoren). In een derde fase werden de activiteiten van elke speler geïnventariseerd en per activiteit werd bepaald op welke van de 5 doelgroepen deze activiteiten betrekking hebben. Contextinstrumenten werden in deze fase van het onderzoek (en dit conform de onderzoeksbeperkingen) niet opgenomen. In de vierde fase werden de activiteiten die samen (a) gelijkaardig waren (d.w.z. homogene eigenschappen vertoonden), (b) betrekking hadden op dezelfde doelgroep en (c) ingevoerd werden door één actor (hetzij private actor, hetzij een publieke actor), geclusterd tot één privaat of publiek MVI-instrument. Hierdoor werd het mogelijk gelijkaardige activiteiten ontwikkeld door verschillende actoren maar gericht op één doelgroep, tot één instrument te groeperen. Een ‘instrument’ verwijst hierdoor nooit naar één product of een dienst of één instelling (tenzij het product en/of dienst slechts wordt aangeboden door één instelling vermits in dat geval zowel instelling enerzijds als product/dienst anderzijds samenvallen) maar naar een geheel van activiteiten die door verschillende actoren werden ontplooid naar een identieke doelgroep toe. Een instrument is hierdoor een homogene groep van gelijkaardige activiteiten gericht op één doelgroep. C. Beperkingen van het onderzoek Het onderzoek is beperkt. Zo wordt in het onderzoeksproject niet ingegaan op welke beleidsinstrumenten wenselijk zijn. Ten tweede wordt niet ingegaan op de MVI-beleidsinstrumenten ingezet door supranationale overheden (Europese Unie) tenzij deze reeds operationeel zijn in/voor België. Enkel de MVI-beleidsinstrumenten ingezet door de volgende overheden, worden bestudeerd: centrale overheid, gemeenten, provincies, gewesten en gemeenschappen. Ten derde zal de klemtoon liggen op specifieke MVI-instrumenten en niet op contextinstrumenten. Contextinstrumenten zijn instrumenten die niet exclusief inwerken op MVI (b.v. klassieke rentevrijstelling op spaarrekeningen). Ten vierde worden enkel de private internationale initiatieven besproken, die een directe impact hebben op de Belgische MVI-markt. Ten vijfde worden alle initiatieven die op ‘spoor gezet’ werden gezet, besproken. Initiatieven, die puur op het vlak van ideeën bestaan en waar geen formele bronnen voor kunnen aangeduid worden, worden niet opgenomen. Ten zesde was het onderzoek beperkt doordat het een pragmatische en open classificatie wenste samen te stellen in overleg met de leden van Belsif vzw. D. De Belgische MVI-markt – marktschets maart 2005 Bij wijze van omkadering wordt in deze paragraaf ingezoomd op de Belgische MVI-markt. De cijfers uitgedrukt in deze paragraaf refereren naar de situatie in maart 2005. In maart 2005 werd de totale Belgische MVI-markt door RFA op 3,5 miljard € geschat (RFA (2005)). RFA (2005) raamt het totale maatschappelijk verantwoord vermogen op meer dan 300 miljard

7

euro wanneer ook rekening wordt gehouden met enkel het gebruik van uitsluitingscriteria gehanteerd door Dexia Groep en KBC Groep. RFA (2005) stelde dat de markt t.o.v. 2003 hierdoor met 75% in volume is toegenomen. RFA onderscheidde in haar studie 76 maatschappelijk verantwoorde financiële producten. De bancaire producten zijn goed voor 72% van de markt en de spaarproducten zijn goed voor 11% van de markt. Van de 55 beleggingsfondsen die zijn opgenomen in de RFA studie zijn er 6 bestemd voor institutionelen. Volgens RFA (2005) bedraagt het bedrag geïnvesteerd in maatschappelijk verantwoorde beleggingsfondsen 3,041 miljard euro in maart 2005. Het bedrag geïnvesteerd in maatschappelijk verantwoorde spaarproducten was in maart 2005, 406 miljoen euro (RFA (2005)). Het volume geïnvesteerd in andere maatschappelijk verantwoorde producten (zoals o.a. obligaties van het Kringloopfonds, Hefboomaandelen, … (niet-limitatieve lijst)) werd door RFA (2005) op 112 miljoen euro geschat. RFA (2005) raamt het marktaandeel van maatschappelijk verantwoorde beleggingsfondsen op 2,07% in maart 2005. Het marktaandeel van maatschappelijk verantwoorde spaarproducten werd op 0,28% geraamd door RFA (2005) in maart 2005. Onderstaande grafiek 1 geeft de evolutie weer in het totaal MVIvolume over de periode 1995-maart 2005.

Grafiek 1 Evolutie van het vermogen onder beheer op de Belgische markt (1995-maart 2005) (cijfers in euro) 4.000.000.000 3.500.000.000 3.000.000.000 2.500.000.000 2.000.000.000 1.500.000.000 1.000.000.000 500.000.000 0 1995

1996

1997

1998

1999

Beleggen

2000

2001

2002

2003

mrt/05

Sparen

Bron: Cijfers van RFA (2005)

8

2. CLASSIFICATIE VAN PRIVATE EN PUBLIEKE MVI-INSTRUMENTEN Onderstaande tabel 2.1 geeft een overzicht van de belangrijkste private en publieke MVIinstrumenten. In deze datamatrix worden twee assen onderscheiden. Een eerste as (de kolommen) deelt de publieke en private MVI-instrumenten in op basis van hun functie. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen doen, regelen, stimuleren en communiceren & promoten. Op de tweede as (de rijen) staat de doelgroep van het instrument centraal (cfr.1.2). Een concrete bespreking van deze instrumenten staat centraal in deel 3 ‘Inventarisatie van MVI-instrumenten’.

9

Tabel 2.1 Datamatrix van private en publieke MVI-instrumenten Type instrument

COMMUNICEREN & PROMOTEN

DOEN

STIMULEREN

REGELEN

Doelgroep

BURGERS

BEDRIJVEN

Beursindexen Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Campagnes Databanken Informatie & advies Investeringen door de overheid Labels Onderzoek duurzaam karakter

Actieve dialoog Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Databanken Informatie & advies Investeringen door de overheid

Sparen bij banken Beleggen in fondsen Beleggen in bedrijven Beleggen in financiële bedrijven Vermogensbeheer Buurtsparen Verzekeren Pensioensparen Beleggingsclubs Beleggen in bedrijven Beleggen in financiële bedrijven Beleggen in fondsen Buurtsparen Financiering voor bedrijven Giften Kapitaal en achtergestelde leningen Renteloos krediet Sparen bij banken Vermogensbeheer Verzekeren Zichtrekening

Fiscale stimulansen Staatswaarborg

Controleorgaan

Beursindexen

Kwaliteitscontrole voor certificatie Transparantie

10

Type instrument

COMMUNICEREN & PROMOTEN

DOEN

STIMULEREN

REGELEN

Doelgroep

FINANCIËLE INSTELLINGEN

Actieve dialoog Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Campagnes Databanken Investeringen door de overheid Labels

Onderzoek duurzaam karakter Beursindexen

OVERHEDEN

Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Databanken Informatie & advies Investeringen door de overheid

Beleggen in bedrijven Beleggen in financiële bedrijven Beleggen in fondsen Buurtsparen Sparen bij banken

CIVIL SOCIETY

Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Informatie & advies Investeringen door de overheid Labels Databanken

Beleggen in bedrijven Beleggen in financiële bedrijven Beleggen in fondsen Beleggingsclubs Buurtsparen Financiering voor bedrijven Giften Kapitaal en achtergestelde leningen Sparen bij banken Vermogensbeheer Zichtrekening

Controleorgaan Definities en normering Europese transparantierichtlijnen fondsen Gedragscodes en richtlijnen Gewijzigd investeringsbeleid Transparantie Transparantie voor fondsen Transparantie voor pensioeninstellingen Verbod financieren anti-persoonsmijnen

11

3. INVENTARISATIE VAN MVI-INSTRUMENTEN In dit deel staan de verschillende private en publieke MVI-instrumenten. Elk instrument wordt besproken conform de set van criteria toegelicht in tabel 1.4. De instrumenten worden per instrumententype verder ingedeeld naar doelgroep en vervolgens naar de oorsprong van het instrument (privaat of publiek) (tabellen 2.2, 2.3, 2.4 en 2.5). A. COMMUNICEREN & PROMOTEN Tabel 2.2 ‘Communiceren & promoten’ naar doelgroep Doelgroep BURGERS

BEDRIJVEN


OVERHEDEN

CIVIL SOCIETY

Instrument Beursindexen Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Campagnes Databanken Informatie & advies Investeringen door de overheid Labels Onderzoek duurzaam karakter Actieve dialoog Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Databanken Informatie & advies Investeringen door de overheid Actieve dialoog Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Campagnes Databanken Investeringen door de overheid Labels Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Databanken Informatie & advies Investeringen door de overheid Boeken, gidsen en nieuwsbrieven Informatie & advies Investeringen door de overheid Labels Databanken

Privaat/publiek Privaat Privaat Privaat Privaat privaat Publiek Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Publiek Privaat Privaat Privaat Privaat Publiek Privaat Privaat Privaat Privaat Publiek Privaat Privaat Publiek Privaat Privaat

12

B. DOEN Tabel 2.3 ‘Doen’ naar doelgroep Doelgroep BURGERS

BEDRIJVEN

FINANCIËLE INSTELLINGEN OVERHEDEN

CIVIL SOCIETY

Instrument Sparen bij banken Beleggen in fondsen Beleggen in bedrijven Beleggen in financiële bedrijven Vermogensbeheer Buurtsparen Verzekeren Pensioensparen Beleggingsclubs Beleggen in bedrijven Beleggen in financiële bedrijven Beleggen in fondsen Buurtsparen Financiering voor bedrijven Giften Kapitaal en achtergestelde leningen Renteloos krediet Sparen bij banken Vermogensbeheer Verzekeren Zichtrekening Onderzoek duurzaam karakter Beursindexen Beleggen in bedrijven Beleggen in financiële bedrijven Beleggen in fondsen Buurtsparen Sparen bij banken Beleggen in bedrijven Beleggen in financiële bedrijven Beleggen in fondsen Beleggingsclubs Buurtsparen Financiering voor bedrijven Giften Kapitaal en achtergestelde leningen Sparen bij banken Vermogensbeheer Zichtrekening

Privaat/publiek Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat & publiek Privaat Privaat & publiek Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat & publiek Privaat Privaat & publiek Privaat Privaat Privaat

13

C. STIMULEREN Tabel 2.4 ‘Stimuleren’ naar doelgroep Doelgroep

Instrument Fiscale stimulansen Staatswaarborg

Publiek Publiek

Privaat/publiek

Beursindexen

Privaat

BURGERS BEDRIJVEN

D. REGELEN Tabel 2.5 ‘Regelen’ naar doelgroep Doelgroep BURGERS BEDRIJVEN


Instrument

Privaat/publiek

Controleorgaan

Publiek

Kwaliteitscontrole voor certificatie Transparantie Controleorgaan Definities en normering Europese transparantierichtlijnen fondsen Gedragscodes en richtlijnen Gewijzigd investeringsbeleid Transparantie Transparantie voor fondsen Transparantie voor pensioeninstellingen Verbod financieren anti-persoonsmijnen

Privaat Privaat Publiek Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Publiek Publiek Publiek

Tot slot geven we een overzicht van alle instrumenten en met per instrument het instrumententype, de doelgroep waarop het instrument zich richt en de oorsprong van het instrument. De instrumenten worden opgenomen in de volgorde waarin ze worden besproken in dit onderzoeksrapport.

14

Tabel 2.6 Instrumenten naar type en doelgroep Instrument

Type

Doelgroep

Sparen bij banken

Doen

Beleggen in fondsen

Doen

Beleggen in bedrijven

Doen

Beleggen in financiële bedrijven Financiering voor bedrijven Kapitaal en achtergestelde leningen voor bedrijven Vermogensbeheer

Doen Doen

Burgers, overheden, bedrijven & civil society Burgers, overheden, bedrijven & civil society Burgers, overheden, bedrijven & civil society Burgers, overheden, bedrijven & civil society Bedrijven & civil society

Doen

Bedrijven & civil society

Privaat & publiek

Doen

Privaat

Giften Kwaliteitscontrole voor certificatie Definities en normering Europese transparantierichtlijnen fondsen Beursindexen

Doen Regelen

Civil society, bedrijven & burgers Bedrijven & civil society Bedrijven

Privaat Privaat

Regelen Regelen

Financiële instellingen Financiële instellingen

Privaat Privaat

Communiceren (burgers), stimuleren (bedrijven) & doen (financiële instellingen) Doen (financiële instellingen) & communicatie (burgers) Doen Communiceren & promoten Communiceren & promoten Communiceren & promoten Doen

Burgers, financiële instellingen & bedrijven

Privaat

Burgers & instellingen

financiële

Privaat

Bedrijven Bedrijven & financiële instellingen Burgers & financiële instellingen Burgers, civil society & financiële instellingen Burgers, civil society, bedrijven & overheden Burgers, civil society, bedrijven, financiële instellingen en overheden Burgers, civil society, bedrijven, overheden en financiële instellingen Burgers, civil society, bedrijven en overheden Burgers & bedrijven Bedrijven & civil society Burgers Financiële instellingen Financiële instellingen

Privaat Privaat

Financiële instellingen & burgers

Publiek

Onderzoek duurzaam karakter

Renteloos krediet Actieve dialoog Campagnes Labels Buurtsparen Boeken, gidsen nieuwsbrieven

en

Communiceren& promoten

Databanken

Communiceren & promoten

Informatie en advies

Communiceren & promoten Doen Doen Doen Regelen Regelen

Verzekeren Zichtrekening Pensioensparen Transparantie voor fondsen Transparantie voor pensioeninstellingen Controleorgaan

Regelen

Privaat/ Publiek Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat & publiek

Privaat Privaat Privaat Privaat

Privaat

Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat Privaat

15

Instrument

Type

Doelgroep

Verbod financieren antipersoonsmijnen Investeringen door de overheid

Regelen

Financiële instellingen

Communiceren & promoten

Fiscale stimulansen Overheidswaarborg Beleggingsclubs Gedragscodes en richt-lijnen Gewijzigd investeringsbeleid Transparantie

Stimuleren Stimuleren Doen Regelen Regelen Regelen

Burgers, financiële instellingen, overheden, civil society & bedrijven Burgers Burgers Burgers & civil society Financiële instellingen Financiële instellingen Financiële instellingen & bedrijven

Privaat/ Publiek Publiek Publiek

Publiek Publiek Privaat Privaat Privaat Privaat

16

INSTRUMENT – SPAREN BIJ BANKEN Type : doen Doelgroep: burgers, overheden, bedrijven & civil society Omschrijving Op de markt bestaan verschillende maatschappelijk verantwoorde spaarproducten. Deze spaarproducten worden aangeboden door financiële instellingen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen maatschappelijk verantwoorde spaarrekeningen en maatschappelijk verantwoorde termijnrekeningen. Beide producten zijn vergelijkbaar met klassieke spaarproducten. Maatschappelijk verantwoorde spaarrekeningen geven een basisrente en een aangroeipremie (voor nieuwe bedragen die gedurende 6 maanden ononderbroken op de rekening blijven staan) of een getrouwheidspremie (voor bedragen die gedurende 12 maanden ononderbroken op de rekening blijven staan). Deze basisrente, aangroeipremie en/of getrouwheidspremie is identiek aan de basisrente, aangroeipremie en/of getrouwheidspremie van klassieke spaarrekeningen. De eerste 1600€ aan renten zijn vrijgesteld van roerende voorheffing. Maatschappelijk verantwoorde spaarrekeningen onderscheiden zich van klassieke spaarproducten op het gebied van wat er met het geld gebeurt. Bij maatschappelijk verantwoorden spaarproducten heeft de spaarder de garantie dat het geld op een maatschappelijk verantwoorde manier wordt gebruikt (bijvoorbeeld voor projecten waarin kansarmen worden tewerkgesteld, biologische landbouw, financiering van projecten in ontwikkelingslanden,…). Bij een aantal producten kan u er ook voor kiezen een deel van de rente af te staan aan een goed doel. Vanaf 30 euro ontvangt de burger een fiscaal attest. Dit attest geeft recht op een fiscale in de personenbelasting. Drie banken bieden maatschappelijk verantwoorde spaarproducten aan: Triodos Bank, VDK-Spaarbank en Fortis Bank. Functies -

Aantrekken van spaarmiddelen voor de wederbelegging in maatschappelijk verantwoorde activiteiten

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Jaartal van invoering

privaat

1984

Status

reeds in werking vanaf 1984 - operationeel

MVI-impact

In de studie van RFA (uitgevoerd in 2005) wordt de markt op 0.406 miljard euro geschat in maart 2005

Meer informatie Fortis Bank Triodos Bank VDK-Spaarbank

www.fortisbank.be www.triodos.be www.vdkspaarbank.be

17

INSTRUMENT – BELEGGEN IN FONDSEN Type : doen Doelgroep: burgers, overheden, bedrijven & civil society Omschrijving Op de markt bestaan verschillende maatschappelijk verantwoorde beleggingsproducten. Deze producten die worden aangeboden door financiële instellingen, nemen meestal de vorm aan van een beleggingsfonds. Een beleggingsfonds investeert het geld in aandelen, obligaties en afgeleide effecten (b.v. opties) van zowel bedrijven als overheden. Beleggingsfondsen bestaan in verschillende maten en gewichten: een aantal fondsen investeren hun middelen in een bepaalde sector (sectorale fondsen) en andere beleggen in verschillende sectoren maar slechts in één regio (regionale fondsen). De verschillende fondsen wijken ook onderling af op het vlak van het genomen risico. Het risicoprofiel van een fonds kan variëren van quasi geen risico (risicoarm) tot zeer risicovol. Ook de gebruikte maatschappelijk verantwoorde criteria zijn verschillend. Een aantal fondsen gebruiken een beperkt aantal positieve criteria, andere fondsen gebruiken dan een uitgebreidere set van positieve criteria en andere fondsen gebruiken zowel uitsluitingscriteria als positieve criteria. Het geld van deze beleggingsfondsen wordt meestal gebruikt voor de aankoop van aandelen en obligaties van maatschappelijk verantwoorde beursgenoteerde bedrijven. Een aantal fondsen geven de mogelijkheid om een deel van de rente af te staan aan een goed doel. Vanaf 30 euro ontvangt de burger een fiscaal attest. Dit attest geeft recht op een fiscale in de personenbelasting. Functies Aantrekken van middelen voor de wederbelegging in maatschappelijk verantwoorde ondernemingen en overheden Aard van het instrument (publiek vs privaat) Jaartal van invoering Status

privaat

1992

reeds actief sinds 1992 - operationeel

MVI-impact In de studie van RFA uit 2005 wordt het marktvolume op 3.041 miljard euro geschat in maart 2005 Meer informatie Netwerk Vlaanderen RFA Beama Ethibel

www.netwerkvlaanderen.be www.rfa.be www.beama.be www.ethibel.be

18

INSTRUMENT – BELEGGEN IN BEDRIJVEN Type : doen Doelgroep: burgers, overheden, bedrijven & civil society Omschrijving Geïnteresseerden kunnen ook rechtstreeks beleggen in maatschappelijk verantwoorde ondernemingen die ofwel actief zijn in de sociale economie ofwel beursgenoteerd zijn. In het eerste geval nemen ze meestal de vorm aan van aandelen in kleinschalige private ondernemingen met een maatschappelijke meerwaarde (meestal coöperatieven). Burgers die middelen investeren in erkende coöperatieven betalen als extra ook geen belasting op de eerste 150 euro aan dividenden. In het tweede geval (beursgenoteerde ondernemingen) worden aandelen of obligaties gekocht van Belgische of buitenlandse ondernemingen genoteerd op een effectenmarkt. De renten en dividenden van zowel deze aandelen als deze obligaties zijn onderworpen aan de roerende voorheffing (15% of 25%) en de meerwaarden zijn vrijgesteld van belasting. Voor het aankopen van beursgenoteerde duurzame effecten kan een burger beroep doen op de diensten van een financiële instelling of vermogensbeheerder. Een lijst van concrete duurzame beursgenoteerde ondernemingen is ook beschikbaar op de websites van Ethibel en KBC Asset Management. Functies Wederbeleggen in maatschappelijk verantwoorde ondernemingen Aard van het instrument (publiek vs privaat) Jaartal van invoering Status

privaat

1982

reeds actief sinds 1982

MVI-impact Groot volume in beursgenoteerde ondernemingen, kleiner volume in bedrijven actief in de sociale economie. Meer informatie Beleggen in de sociale economie Voor een algemeen overzicht Netwerk Vlaanderen www.netwerkvlaanderen.be RFA www.rfa.be Enkele concrete voorbeelden De Krikker cvba www.dekrikker.be Ecopower cvba www.ecopower.be Oxfam fairtrade cvba www.oft.be Beleggen in beursgenoteerde ondernemingen www.kbcam.be www.ethibel.be www.dexia.be www.triodos.be in samenwerking met Puilaetco

19

INSTRUMENT – BELEGGEN IN FINANCIËLE BEDRIJVEN Type : doen Doelgroep: burgers, overheden, bedrijven & civil society Omschrijving Burgers die dat wensen, kunnen ook beleggen via beleggingsproducten die niet worden aangeboden door financiële instellingen. Ook deze producten geven de garantie dat het geld volgens bepaalde maatschappelijk verantwoorde criteria wordt beheerd. Wanneer gekozen wordt voor beleggen via financiële bedrijven wordt het financiële middelen geïnvesteerd in een onderneming die vervolgens verschillende bedrijven van geld voorzien (hetzij onder de vorm van een lening, hetzij onder de vorm van een kapitaalparticipatie of een achtergestelde lening). Voor de burger heeft beleggen via financiële bedrijven als voordeel dat via slechts één investering onmiddellijk in een ganse reeks van bedrijven wordt geïnvesteerd. Het risico is aldus voor de burger kleiner. Deze beleggingsproducten nemen meestal de vorm aan van aandelen in coöperatieven. Burgers die middelen investeren in erkende coöperatieven betalen als extra ook geen belasting op de eerste 150 euro aan dividenden. Deze beleggingsproducten kunnen ook de vorm aannemen van obligaties. In dit geval is er roerende voorheffing verschuldigd op de renten. Functies

Aantrekken van middelen voor de financiering van maatschappelijk verantwoorde ondernemingen (leningen en/of kapitaalparticipaties)

Aard van het instrument (publiek vs privaat) privaat en 2 publieke initiatieven (Kringloopfonds en Trividend) Jaartal van invoering

1985

Status

reeds actief sinds 1985 - operationeel

MVI-impact

Beleggen via financiële bedrijven is, gemeten op basis van het volume, beperkt op de Belgische markt. Het totaal volume werd in maart 2005 door RFA in hun studie op circa 112 miljoen euro geschat.

Meer informatie Hefboom Credal Triodos Alterfin Trividend Kringloopfonds Incofin VOOC COGEP

www.hefboom.be www.credal.be www.triodos.be www.alterfin.be www.trividend.be www.kf-fesd.be www.incofin.be www.Oikocredit.org geen website beschikbaar

20

INSTRUMENT – FINANCIERING VOOR BEDRIJVEN Type : doen Doelgroep: bedrijven & civil society Omschrijving Bedrijven in de sociale economie kunnen via maatschappelijk verantwoorde investeringen (zowel spaar- als beleggingsproducten) leningen ontvangen voor hun activiteiten. Bij leningen (op verschillende looptijden en tegen verschillende rentevoeten) moet (meestal jaarlijks) de intrest worden terugbetaald en op het einde van lening het geleende bedrag. Mogelijke financieringsvormen zijn investeringskredieten, bedrijfskapitaalkredieten, overbruggingskredieten, borgstellingen en obligatieleningen. De waarborgen voor deze leningen variëren evenals het maximaal en minimaal te ontlenen bedrag. Functies Financiering van maatschappelijk verantwoorde ondernemingen en/of activiteiten Aard van het instrument (publiek vs privaat) privaat en 2 publieke initiatieven (Kringloopfonds en Trividend) Jaartal van invoering

1985

Status


MVI-impact

112 miljoen euro (maart 2005) volgens een studie van RFA

Meer informatie De volgende organisaties verstrekken leningen aan de sociale economie: Hefboom www.hefboom.be Credal www.credal.be Triodos www.triodos.be Alterfin www.alterfin.be Trividend www.trividend.be Kringloopfonds www.kf-fesd.be Triodos Innovation Fund www.triodos.be FEBEA www.febea.org Impulse Microfinance Investment fund www.alterfin.be Incofin www.incofin.be VOOC www.oikocredit.org Sociale privak - nog niet operationeel www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=flwb&language=nl&rightmenu=right&cfm=flw bn.cfm (dossier 0927)

21

INSTRUMENT – KAPITAAL EN ACHTERGESTELDE LENINGEN Type : doen Doelgroep: bedrijven & civil society Omschrijving Bedrijven in de sociale economie kunnen via maatschappelijk verantwoorden investeringen (zowel spaar- als beleggingsproducten) kapitaal en achtergestelde leningen ontvangen voor hun activiteiten. Vier organisaties bieden deze producten aan. Trividend verstrekt risicokapitaal aan de sociale economie in Vlaanderen. Trividend onderscheidt twee aandachtsgebieden nl. het creëren van werkgelegenheid voor kansengroepen en het nastreven van een maatschappelijke verandering. Voor de financiering komen zowel vzw’s als vennootschappen in aanmerking in zoverre ze de maatschappelijke zetel of exploitatiezetel in Vlaanderen hebben. Zowel vzw’s als bedrijven actief in de handel, industrie of in diensten komen in aanmerking. Trividend participeert zowel in het kapitaal van vennootschappen (maximale duur is 6 jaar) als verstrekt achtergestelde leningen aan bedrijven en verenigingen (maximale duur is 10 jaar). Het Kringloopfonds is een coöperatieve vennootschap met sociaal oogmerk en financiert activiteiten (vzw’s, bedrijven en coöperatieven) die de volgende basisprincipes eerbiedigen: werkgelegenheid voorrang geven op kapitaal, een autonoom beheer nastreven, diensten verlenen aan de leden van de gemeenschap in plaats van winst nastreven, democratisch beslissen en milieuvriendelijke en duurzame ontwikkeling hoog in het vaandel dragen. Het Triodos Innovation Fund is een investeringsfonds met een specifieke focus op investeringen met een milieubewust, sociaalmaatschappelijk, vernieuwend karakter en dit in België, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Spanje. Het fonds investeert met bedragen van minimaal 0.5 miljoen euro en maximaal 4 miljoen euro. Het fonds investeert vooral vanuit een lange termijn optiek. Functies Financiering van maatschappelijk verantwoorde ondernemingen en/of activiteiten Aard van het instrument (publiek vs privaat) privaat en 2 publieke initiatieven (Kringloopfonds en Trividend) Jaartal van invoering Status

1985

reeds actief sinds 1985 – Sociale privak in ontwerp

MVI-impact Het potentieel aan geld voor de financiering van de sociale economie werd in maart 2005 op circa 112 miljoen euro geschat. Meer informatie Trividend www.trividend.be Kringloopfonds www.kf-fesd.be Triodos Innovation Fund www.triodos.be Sociale privak - nog niet operationeel www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=flwb&language=nl&rightmenu=right&cfm=flw bn.cfm (dossier 0927)

22

INSTRUMENT – VERMOGENSBEHEER Type : doen Doelgroep: burgers, bedrijven & civil society Omschrijving Op de markt worden ook diensten van maatschappelijk verantwoord vermogensbeheer aangeboden. Via deze diensten is het mogelijk activa (portefeuilles) op maat te beheren en tegelijkertijd ook rekening te houden met maatschappelijk verantwoorde criteria. Er worden een onderscheid gemaakt tussen de volgende vormen: adviserend vermogensbeheer en discretionair vermogensbeheer. Bij adviserend vermogensbeheer ligt de klemtoon op het verstrekken van aanbevelingen bij het beheer van portefeuilles. Bij discretionair beheer wordt het vermogen beheerd volgens vooraf bepaalde criteria en dit in functie van o.a. de doelstellingen, wensen en leeftijd van de opdrachtgever. Verschillende financiële instellingen bieden deze diensten aan. Voor het invullen van de maatschappelijk verantwoorde criteria gebruiken de financiële diensten verschillende methodologieën. De diensten zijn beschikbaar voor privé-vermogens (burgers en congregaties bijvoorbeeld) of pensioenvermogens. Functies Beheer van portefeuilles volgens maatschappelijk verantwoorde criteria Aard van het instrument (publiek vs privaat) privaat 2000

Jaartal van invoering Status

operationeel

MVI-impact

Concrete cijfers ontbreken

Meer informatie Dexia KBC: Triodos: Bank Puilaetco: Fortis Bank :

www.dexia.be www.kbc.be www.triodos.be www.puilaetco.be (in samenwerking met Triodos Bank) www.fortisbank.be

23

INSTRUMENT – GIFTEN Type : doen Doelgroep: bedrijven & civil society Omschrijving Bedrijven en NGO’s kunnen partnerships afsluiten met financiële instellingen. Dankzij deze partnerships wordt aan spaarders en beleggers de mogelijkheid aangeboden een deel van de rente op spaaren beleggingsproducten af te staan aan deze bedrijven en NGO’s. Eventueel kunnen ook financiële instellingen zich engageren tot het afstaan van een jaarlijks bedrag. Deze partnerships kunnen worden afgesloten voor zowel spaar- als beleggingsproducten. Functies Jaarlijkse inkomstenstroom voor NGO’s en bedrijven op basis van de volumes in spaaren beleggingsfondsen Aard van het instrument (publiek vs privaat) Jaartal van invoering Status

privaat

1984


MVI-impact Het bedrag aan middelen dat via deze weg terugvloeit naar bedrijven in de sociale economie is eerder beperkt. Meer informatie Netwerk Vlaanderen RFA Ethibel

www.netwerkvlaanderen.be www.rfa.be www.ethibel.be

24

INSTRUMENT – KWALITEITSCONTROLE VOOR CERTIFICATIE Type : regelen Doelgroep: bedrijven (screeningorganisaties) Omschrijving In 2003 werd door verschillende onafhankelijke Europese screeningsorganisaties een zelfregulering voor kwaliteitsonderzoek uitgewerkt. Deze kwaliteitsstandaard, CSRR-QS 1.0 (the Voluntary Quality Standard for Corporate Sustainability and Responsiblity Research), was gericht op het stimuleren van de transparantie van en het uitbouwen van kwaliteitsmanagementsystemen rond CSRR-onderzoeksprocessen. In augustus 2004 werd de Association for Independent Corporate Sustainability and Responsibility Research opgericht (AICSRR), een internationale beroepsorganisatie (met maatschappelijke zetel in België) voor professionalisering en kwaliteitsbewaking van onafhankelijk en dialogisch onderzoek naar de prestaties van bedrijven op het vlak van duurzaamheid en sociale verantwoordelijkheid. In 2005 werd een Transparantie Matrix uitgewerkt en uitgetest voor professionele gebruikers uit de financiële wereld, de CSRR-TM 2.0. Deze wordt opengesteld voor alle groepen werkzaam op deze (deel)thematiek. Het lastenboek voor de kwaliteitsstandaard zelf werd verder uitgewerkt (CSRR-QS 2.0) en in 2006 zullen de eerste audits plaatsvinden en certificaten uitgereikt worden. Functies -

verhogen van de kwaliteit van de onderzoeksprocessen van onderzoeksbureaus verhogen van de transparantie van onderzoeksprocessen van onderzoeksbureaus ter beschikking stellen van gecalibreerde en geauditeerde gegevens voor professionele gebruikers

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Privaat instrument. Ontwikkeling CSRR-QS 2.0 gebeurde met steun van de Europese Commissie Oprichting AI CSRR gebeurde met steun van de Belgische Overheid Jaartal van invoering CSRR-QS 1.0 AI CSRR CSRR-TM 2.0 Status

December 2003 Augustus 2004 December 2005 operationeel en in verdere ontwikkeling

MVI-impact

Reeds in gebruik voor het Umweltzeichen (Oostenrijk), het ‘Protocol for Engagement (Australië), …

Meer informatie www.csrr-qs.org

25

INSTRUMENT – DEFINITIES EN NORMERING Type : regelen Doelgroep: financiële instellingen (beleggingsinstellingen) Omschrijving In april 2001 werd in België door de fondsenindustrie (de Belgische Vereniging van de Instellingen voor Collectieve Belegging (BVICB)) een definitie of zelfregulering uitgewerkt. In februari 2005 werd deze zelfregulering (en dit door de opvolger van BVICB, BEAMA) verder aangepast. Er is volgens BEAMA sprake van een ICB (Instelling voor Collectieve Belegging) die duurzaam en maatschappelijk verantwoord investeert (DMVI) wanneer (1) het beleggingsbeleid wordt vastgelegd in het prospectus van de ICB, (2) het aandelen- en obligatiegedeelte van de portefeuille voor 100% is gescreend, (3) de niet-gescreende en andere activa maximaal 10% uitmaken van de portefeuille en (4) de controle op de naleving door de ICB van deze kenmerken een openbaar karakter heeft. Dit laatste betekent dat er sprake moet zijn van een duidelijke en regelmatige rapportering en verantwoording door de ICB zelf en een regelmatige verificatie door een onafhankelijke derde. Deze onafhankelijke derde kan een revisor, een adviesraad of een screeningorganisatie zijn. BEAMA onderscheidt twee hoofdcategorieën: duurzame ICB’s en thematische ICB’s. Ook Belsif stelde een definitie op van wat maatschappelijk verantwoord investeren is. Functies -

Zelfregulering van de industrie


Privaat

April 2001 – aangepast februari 2005

Status

reeds operationeel

MVI-impact

Geen kwantitatieve impact wel erkenning van het concept door de sector

Meer informatie BEAMA BELSIF

www.beama.be www.belsif.be

26

INSTRUMENT – EUROPESE TRANSPARANTIERICHTLIJNEN FONDSEN Type : regelen Doelgroep: financiële instellingen (beleggingsinstellingen) Omschrijving Om de transparantie van maatschappelijk verantwoorde fondsen te vergroten, werden door het Nederlandse VBDO transparantierichtlijnen uitgewerkt voor maatschappelijk verantwoorde fondsen gericht op particulieren. Ook Eurosif werkte (en dit voor Europa) transparantierichtlijnen voor fondsen uit. Deze transparantierichtlijnen waren het resultaat van een lange consultatie van verschillende stakeholders. Voorafgaand aan de definitieve versie werden tussentijdse versies getoetst door de leden van Eurosif. Eurosif is een Europese organisatie die instaat voor het verdedigen van de belangen van de Europese spelers op het vlak van maatschappelijk verantwoord investeren. Fondsbeheerders die deze richtlijnen ondertekenen, verbinden er zich toe deze transparantierichtlijnen toe te passen. In België werden deze richtlijnen ondertekend door KBC Asset Management en Dexia Asset Management. Deze transparantierichtlijnen verwijzen naar een minimaal aantal te verstrekken gegevens: kerncijfers van fondsen, criteria, het gehanteerde onderzoeksproces, de evaluatie- en implementatieprocessen van fondsen, de houding (en activiteiten van het fonds) ten opzichte van actief aandeelhouderschap, het stemgedrag op de algemene aandeelhoudersvergadering en de periodieke activiteiten van het fonds. Deze transparantierichtlijnen voor fondsen worden in 2006 aan een update onderworpen. Functies -

Zelfregulering van de industrie Verhogen van de transparantie

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Privaat instrument met financiële ondersteuning van de Europese commissie Jaartal van invoering Status

November 2004

reeds operationeel In België werden de pilootversies van de regelgeving getoetst door Dexia en KBC

MVI-impact

Meer informatie Eurosif VBDO

www.eurosif.org www.vbdo.nl

27

INSTRUMENT – BEURSINDEXEN Type : communiceren & promoten (burgers) stimuleren (bedrijven) doen (financiële instellingen) Doelgroep: burgers, bedrijven en financiële instellingen Omschrijving Op de markt bestaan maatschappelijk verantwoorde beursindexen. Deze beursindexen zijn korven van maatschappelijk verantwoorde beursgenoteerde aandelen. De prijs van een dergelijke index of korf weerspiegelt de waarde van de onderliggende aandelen. Een stijgende index wijst op een toename van de waarde van de beursgenoteerde aandelen en een dalende index wijst op een afname van de waarde van de beursgenoteerde aandelen. Beursindexen bestaan er in verschillende mate en gewichten. Zo zijn er beursindexen die zich beperken tot een bepaalde regio en zijn er beursindexen die bepaalde activiteiten van bedrijven en/of sectoren uitsluiten. In België zijn vooral de volgende beursindexen operationeel: Ethibel Sustainability Index (met 4 regionale subindexen), FTSE4Good Index en de Dow Jones Sustainability Index. Deze beursindexen vervullen een communicatieve rol en verhogen de zichtbaarheid van maatschappelijk verantwoord investeren. Bovendien laten ze toe de performantie van maatschappelijk verantwoorde fondsen te meten en geven ze aan fondsbeheerders een benchmark voor de sectorale en/of regionale spreiding van de aandelen. Functies -

verhogen van de zichtbaarheid communiceren over het rendement- en risicoaspect meten van de performantie van maatschappelijk verantwoorde fondsen een benchmark voor de sectorale en/of regionale spreiding van aandelen


Privaat

1999

Status

reeds operationeel

MVI-impact

Beursindexen vergroten de zichtbaarheid en vervullen een communicatieve rol. Het aantal beleggingsfondsen dat gebaseerd is op beursindexen is beperkt.

Meer informatie Ethibel Sustainability Index Dow Jones Sustainability Index FTSE4Good Index

www.ethibel.be www.sustainability-indexes.com www.ftse.com/ftse4good

28

INSTRUMENT – ONDERZOEK DUURZAAM KARAKTER Type : doen (financiële instellingen) communiceren & promoten (burgers) Doelgroep: financiële instellingen en burgers Omschrijving Financiële instellingen hebben bij de uitbouw van maatschappelijk verantwoorde investeringsproducten, nood aan informatie over het al dan niet duurzaam karakter van ondernemingen of landen. Dit onderzoek naar de graad van duurzaamheid van ondernemingen en landen wordt ook het duurzaamheidonderzoek genoemd. Een aantal instellingen hebben zich gespecialiseerd in dit duurzaamheidonderzoek: ze ontwikkelden een eigen onderzoeksmethode voor het onderzoeken van ondernemingen en landen op hun duurzaamheidkarakter. Financiële instellingen kunnen bij het ontwikkelen van duurzame spaaren beleggingsproducten beroep doen op de kennis van deze onderzoeksinstellingen. Tot de belangrijkste spelers behoren de volgende vier organisaties. Ethibel beoordeelt bedrijven op basis van het intern sociaal beleid, het milieubeleid, het extern maatschappelijk beleid en het ethisch-economisch beleid. Ethibel hanteert geen strikte negatieve criteria. Dit betekent dat niet automatisch niet wordt belegd in ondernemingen die actief zijn in praktijken die maatschappelijk ter discussie staan. Voor deze ‘gevoelige activiteiten’ wordt een specifieke procedure gebruikt. Ethibel beoordeelt ook de maatschappelijke performantie van overheden. Het onderzoek voor Ethibel gebeurde door Stock at Stake N.V. dat eind 2005 fusioneerde met de Franse sectorgenoot Vigeo tot Vigeo Group. Dutch Sustainability Research werkt in drie fasen. In een eerste fase wordt een selectie gemaakt op basis van uitsluitende criteria. In het totaal worden 30 verschillende criteria gehanteerd in deze fase. In een tweede fase wordt een selectie gemaakt op basis van duurzaamheid. In een derde fase wordt gekeken naar de bedrijfstak waarin de onderneming actief is. Dit is vooral van toepassing op bedrijven die in de tweede fase niet als duurzaam werden bestempeld. Dexia Asset Management gaat in dit onderzoek na in welke mate er risico’s en opportuniteiten kunnen worden gedetecteerd. Om deze risico’s en opportuniteiten te identificeren wordt contact ondernomen met de betrokken partijen van deze ondernemingen. Vanaf het einde van 2005 zal een duurzaamheidanalyse in de volgende stappen verlopen. Vooreerst zullen studies worden gemaakt van de verschillende sectoren. In een tweede fase zal de analyse en de beoordeling van het bedrijf gebeuren en in een derde fase zal een selectie plaatsvinden van de bedrijven. KBC Asset Management voert dergelijke analyses uit voor zowel bedrijven als landen en dit volgens de eigen ontwikkelde methodologie. Voor bedrijven wordt gebruik gemaakt van een sectorspecifieke screening. Dit betekent dat bedrijven worden vergeleken met een selectie van bedrijven die behoren tot dezelfde sector. Voor landen wordt gebruik gemaakt van 25 verschillende indicatoren. onderzoek naar het duurzaam karakter van ondernemingen Functies Aard van het instrument (publiek vs privaat) Privaat Jaartal van invoering 1992 (Ethibel – eerste screener op de Belgische markt) Status verschillende instellingen zijn op de markt actief - operationeel MVI-impact Groot. Alle beleggingsfondsen zijn gebaseerd op dit onderzoek. Meer informatie www.ethibel.org ; www.stockatstake.com ; www.vigeo.fr www.kbcam.be (met links naar de screeningactiviteiten en -methodologie van KBC) www.dsresearch.nl (voor Triodos) www.dexia-am.be (duurzaamheidsonderzoek binnen Dexia Bank)

29

INSTRUMENT – RENTELOOS KREDIET Type : doen Doelgroep: bedrijven Omschrijving Bedrijven kunnen, indien ze dit wensen, ook beroep doen op een renteloos krediet. Dit betekent dat er geen rente moet worden betaald op het ontleende bedrag. Renteloos krediet wordt aangeboden door Netwerk Rentevrij, dit is een coöperatieve vennootschap met een sociaal oogmerk. Deze organisatie werd opgericht door Netwerk Vlaanderen en keert hoofdzakelijk rentevrije leningen uit. Netwerk rentevrij cvba ondersteunt organisaties uit de volgende sectoren: sociale tewerkstelling, MEMO-bedrijven, buurt- en nabijheidsdiensten, internationale solidariteit, samenlevingsopbouw, sociaal-cultureel werk, gezondheid, geld en ethiek, onderwijs en vorming, ecologie en sociale huisvesting. Bovendien worden organisaties beoordeelt op de wijze waarop ze deze doelstellingen realiseren en de mate waarin ze rekening houden met de volgende principes: participatief ondernemerschap, transparantie, samenwerking, deskundigheid en continuïteit. Netwerk Rentevrij heeft twee vormen van financiering: a) een financiering van een tijdelijk tekort aan liquide middelen en b) de financiering van de aankoop van zowel roerende als onroerende goederen. Het kapitaal van deze organisatie is afkomstig van de oprichters van Netwerk Vlaanderen, het Kringloopfonds en Ethias Bank en Verzekering. Andere deelnemende organisaties zijn Triodos en het fonds Celina Ramos van de Koning Boudewijn Stichting. Ook particulieren hebben de cvba van financiële middelen voorzien. Functies -

mogelijkheid tot het financieren van deze activiteiten tegen een rentevoet van 0% stimuleren van het anders omgaan met geld stimuleren van vernieuwende activiteiten


Privaat

Januari 2005

Status

operationeel

MVI-impact

Moeilijk kwantificeerbaar gegeven het recente karakter

Meer informatie Netwerk Vlaanderen

www.netwerkvlaanderen.be

30

INSTRUMENT – ACTIEVE DIALOOG Type : communiceren & promoten Doelgroep: bedrijven (beursgenoteerd) & financiële instellingen Omschrijving Een aantal maatschappelijk verantwoorde financiële producten gaan ook een dialoog aan met de bedrijven waarin ze hebben belegd. Eén van de vormen van actieve dialoog is het actief aandeelhouderschap. De doelstelling van actief aandeelhouderschap is bedrijven gevoelig te maken over thema’s zoals mensenrechten, milieu, de arbeidsvoorwaarden,… Meestal vindt deze dialoog plaats via de algemene aandeelhoudersvergadering. Op deze jaarlijkse bijeenkomst van de eigenaars of aandeelhouders van het bedrijf, worden vragen gesteld aan de bestuurders van de ondernemingen. Deze vorm van dialoog wordt toegepast door Dexia en Fortis Bank. Andere mogelijkheden zijn het stellen van vragen in het kader van een duurzaamheidonderzoek (dit geldt voor het merendeel van de beleggingsfondsen) of bij de selectie van ondernemingen in de beleggingsportefeuille (porfolio21). Portfolio21 is een privaat initiatief dat door DVV en Dexia Verzekeringen en in samenspraak met Stock at Stake en Dexia Asset Management werd ontwikkeld. Het project integreert niet-financiële criteria in het management van beleggingsportefeuilles. Portefeuilles aangesloten bij Portfolio21 laten de uitgevers van obligaties en aandelen (zowel bedrijven als landen) onderzoeken door Stock at Stake, een onafhankelijk onderzoeksbureau, en dit op de naleving van de basisconventies van de internationale arbeidsorganisatie (International Labor Organisation, ontstaan in 1919). Indien er aanwijzigingen zijn dat een emittent niet voldoet aan de ILO-basisconventies wordt met de emittent een dialoog opgestart. Het aandeel of de obligatie wordt verkocht indien er geen verbetering werd vastgesteld. Portefeuilles die zijn aangesloten bij Portfolio21 zijn hierdoor vrij van kinderarbeid, gedwongen arbeid, discriminatie en het niet naleven van het recht op vrijheid van vereniging (dit zijn de 4 internationale arbeidsstandaarden). Functies -

stimuleren van beursgenoteerde bedrijven tot meer duurzaam ondernemen door middel van dialoog bedrijven gevoelig maken voor de problematiek van het duurzaam ondernemen

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Privaat Jaartal van invoering maart 2004 Status operationeel MVI-impact Onduidelijk, groot potentieel voor de toekomst Meer informatie Dexia Asset Management Fortis Investment Managent Ethibel KBC Triodos Portfolio21

www.dexia-am.be www.fimgroup.be www.ethibel.org www.kbc.be www.triodos.be www.portfolio21.info

31

INSTRUMENT – CAMPAGNES Type : communiceren & promoten Doelgroep: financiële instellingen en burgers Omschrijving Financiële instellingen vervullen een belangrijke rol in de maatschappij. Door de centrale plaats van financiële instellingen in de economie (het aantrekken van spaargeld en het geven van leningen) kunnen ze ook een belangrijke maatschappelijk rol vervullen in het wel of niet stimuleren van bepaalde activiteiten. Om financiële instelling hiervan bewust te maken worden op regelmatige basis campagnes en actiegericht onderzoek gelanceerd. Netwerk Vlaanderen publiceert op regelmatige basis diverse rapporten die de link leggen tussen bankengroepen en de financiering van de wapenindustrie en mensenrechtenschendingen. Netwerk Vlaanderen publiceert ook opvolgingsrapporten. In deze rapporten worden de positieve stappen bekend gemaakt en de achterblijvers in kaart gebracht. Via deze campagnes wenst Netwerk Vlaanderen de financiële wereld op haar verantwoordelijkheid te wijzen. Netwerk Vlaanderen streeft hierbij naar meer transparantie en wenst dat financiële instellingen bepaalde investeringen stopzetten. Functies -

banken bewust maken van hun maatschappelijke rol eye-opener, ‘bewijsmiddel’ en ‘drukkingmiddel’ stimuleren van gelijkaardige acties in het buitenland aanwakkeren van het maatschappelijk debat beïnvloeden van politici


Privaat

2004

Status

operationeel

MVI-impact

Duidelijke reactie van de financiële instellingen op de stellingen in de campagnes – aantal financiële instellingen pasten op basis van de campagnes hun bedrijfsactiviteiten aan.

Meer informatie Netwerk Vlaanderen Reseau Financement Alternatif

www.netwerkvlaanderen.be www.rfa.be

32

INSTRUMENT – LABELS Type : communiceren & promoten Doelgroep: burgers, civil society & financiële instellingen Omschrijving Op de markt voor de maatschappelijk verantwoorde beleggingsproducten bestaan verschillende soorten beleggingsfondsen. Deze fondsen worden ontwikkeld door verschillende financiële instellingen. Deze fondsen verschillen niet alleen op het vlak van de sector of de regio waarin wordt belegd of de beleggingsstijl maar ook op het vlak van de gebruikte criteria. Niet alleen wijken de verschillende criteria af, ook de wijze waarop het onderzoek wordt uitgevoerd en de mate waarin het onderzoek onafhankelijk is, zijn punten van verschil tussen de verschillende financiële instellingen. Dit veroorzaakt verwarring. Om dit probleem te verhelpen, ontstonden ‘labels’. Een label of keurmerk is een garantie dat het onderzoek gebeurde op basis van de op voorhand aangekondigde criteria en vastgelegde kwaliteitsprocedures. Er zijn twee labels beschikbaar op het vlak van duurzaam ondernemen. Beide labels zijn Europese collectieve keurmerken. Het Ethibel Pioneer Label is een garantie dat het fonds belegt in de voorlopers en de toonaangevende bedrijven in duurzaam ondernemen. Het Ethibel Excellence Label is een garantie dat het fonds belegt in zowel voorlopers inzake duurzaam ondernemen als in bedrijven die beter dan gemiddeld scoren op het vlak van duurzaam ondernemen. De vzw Ethibel voert ook portefeuillescreenings uit voor derden, om de conformiteit met de ethische beleggingscriteria van de betreffende beleggingsfondsen te toetsen en levert ‘certificeringsverklaringen’ voor het (half)jaarverslag. Functies -

garantie dat het fonds de aangekondigde criteria hanteert voor financiële instellingen: een onafhankelijke controle door derden


Privaat

1992

Status

operationeel

MVI-impact

Groot aantal beleggingsfondsen beschikt over een label (maart 2005)

Meer informatie Ethibel Excellence label Ethibel Pioneer Label

www.ethibel.be www.ethibel.be

33

INSTRUMENT – BUURTSPAREN Type : doen Doelgroep: burgers, overheden, civil society & bedrijven Omschrijving Burgers die dat wensen kunnen ook via het buurtsparen hun geld een maatschappelijk verantwoorde dimensie meegeven. Deze vorm van sparen, die niet via de financiële instellingen verloopt, is vooral in Wallonië in gebruik. Door middel van renteloze leningen of leningen met een kleine rente kunnen sociale of alternatieve projecten op deze wijze worden gefinancierd. In België is het buurtsparen een relatief klein marktsegment. In het Verenigd Koninkrijk is het daarentegen geen marginaal verschijnsel. Functies -

spaargelden investeren in projecten met een maatschappelijke meerwaarde


Privaat

jaren 1980

Status

operationeel

MVI-impact

Beperkte volumes

Meer informatie Reseau Financement Alternatif (buurtsparen)

www.rfa.be

34

INSTRUMENT – BOEKEN, GIDSEN EN NIEUWSBRIEVEN Type : communiceren & promoten Doelgroep: burgers, bedrijven, civil society, financiële instellingen & overheden Omschrijving Op de markt bestaan verschillende informatiebronnen. Deze informatiebronnen nemen de vorm aan van boeken, (digitale) nieuwsbrieven, gidsen voor het ethisch sparen en beleggen, informatieve websites,… Deze nieuwsbrieven zijn beschikbaar in zowel het Nederlands als het Frans en worden uitgegeven door verschillende organisaties. Deze boeken, gidsen en nieuwsbrieven zoemen in op nieuwe producten, het beleid van financiële instellingen, nieuwe studiedagen, onderzoeksrapporten, internationale ontwikkelingen, … Functies -

sensibiliseren van het publiek informeren van het publiek kritische analyse van het productaanbod informatieverstrekking


Privaat

1984

Status

operationeel

MVI-impact

Moeilijk in cijfers uit te drukken

Meer informatie Reseau Financement Alternatif Netwerk Vlaanderen Ethibel KBC Asset Management

www.rfa.be www.netwerkvlaanderen.be www.ethibel.org www.kbcam.be

35

INSTRUMENT – DATABANKEN Type : communiceren & promoten Doelgroep: burgers, bedrijven, civil society, financiële instellingen & overheden Omschrijving Op de markt bestaan verschillende websites die een overzicht geven van alle spaaren beleggingsproducten die op de Belgische markt beschikbaar zijn. Deze websites werken meestal op basis van een databank. Dit wil zeggen dat ze zowel een algemeen overzicht geven als dat ze toelaten specifieke producten te zoeken op basis van bepaalde criteria. Een aantal van deze websites en databanken geven ook een kritische analyse van de aangeboden producten. Functies -

informeren van het publiek kritische analyse van het productaanbod


Privaat

Einde van de jaren 1990

Status

operationeel

MVI-impact

3 databanken beschikbaar

Meer informatie Reseau Financement Alternatif Netwerk Vlaanderen Ethibel

www.rfa.be www.netwerkvlaanderen.be www.ethibel.be

36

INSTRUMENT – INFORMATIE & ADVIES Type : communiceren & promoten Doelgroep: burgers, civil society, bedrijven & overheden Omschrijving Op de markt bestaan ook mogelijkheden tot vorming. Deze opleidingen worden georganiseerd door Netwerk Vlaanderen. Netwerk Vlaanderen verzorgt verschillende opleidingen: een opleiding rond ‘anders omgaan met geld’, een opleiding rond ‘duurzaam sparen en beleggen’ en een opleiding ‘rentevrij’. Belsif organiseert op regelmatige basis studiedagen rond het thema van het maatschappelijk verantwoord investeren. Sinds 2004 organiseerde Belsif in het totaal vijf studiedagen op verschillende locaties. Zo werden studiedagen georganiseerd rond de trends in maatschappelijk verantwoord investeren, maatschappelijk verantwoord investeren en de overheid, …Inaise verstrekt informatie aan financiële bedrijven en oever focust zich op de informatieverstrekking aan congregaties. Functies -

onafhankelijk informeren van het publiek sensibiliseren van het publiek


Privaat

Einde van de jaren 1990

Status

operationeel

MVI-impact

niet kwantifceerbaar

Meer informatie Netwerk Vlaanderen Belsif INAISE Vlerick Management School

: : : :

www.netwerkvlaanderen.be www.belsif.be www.inaise.be www.vlerick.be/ibis

37

INSTRUMENT – VERZEKEREN Type: doen Doelgroep: burgers & bedrijven Omschrijving Op de markt bestaan ten eerste levensverzekeringen gekoppeld aan beleggingsfondsen. Dit zijn de TAK-23 levensverzekeringen. In plaats van een vast bedrag uit te keren bij het overlijden of het bereiken van een bepaalde leeftijd, keren deze levensverzekeringen de waarde uit van een beleggingsfonds. Ten tweede bestaan er klassieke verzekeringen ‘nietleven’ en ‘leven’. Deze verzekeringen zijn klassieke verzekeringen (b.v. voor bedrijfsongevallen) die garanderen dat de premies worden beheerd volgens maatschappelijk verantwoorde activa. In het merendeel van deze gevallen werken deze producten via Portfolio21. Portfolio21 is een privaat initiatief dat door DVV en Dexia Verzekeringen en in samenspraak met Stock at Stake en Dexia Asset Management werd ontwikkeld. Het project integreert niet-financiële criteria in het management van beleggingsportefeuilles. Portefeuilles aangesloten bij Portfolio21 laten de uitgevers van obligaties en aandelen (zowel bedrijven als landen) onderzoeken door Stock at Stake, een onafhankelijk onderzoeksbureau, en dit op de naleving van de basisconventies van de internationale arbeidsorganisatie (International Labor Organisation, ontstaan in 1919). Indien er aanwijzigingen zijn dat een emittent niet voldoet aan de ILO-basisconventies wordt met de emittent een dialoog opgestart. Het aandeel of de obligatie wordt verkocht indien er geen verbetering werd vastgesteld. Portefeuilles die zijn aangesloten bij Portfolio21 zijn hierdoor vrij van kinderarbeid, gedwongen arbeid, discriminatie en het niet naleven van het recht op vrijheid van vereniging (dit zijn de 4 internationale arbeidsstandaarden). Functies -

kanaliseren van middelen naar maatschappelijk verantwoorde ondernemingen zichtbaar maken van verzekeringscontracten met aandacht voor maatschappelijk verantwoorde criteria transparantieverhogend

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Privaat 1997 Jaartal van invoering Status operationeel MVI-impact Groot. Het vermogen onder beheer via porflio21 bedraagde meer dan 8 miljard euro (september 2005) Meer informatie Axa Bank Delta Lloyd Dexia Bank Petercam Portfolio21

www.axa.be www.deltalloyd.be www.dexia.be www.petercam.be (integratie van maatschappelijk verantwoorde criteria in portefeuilles) www.portfolio21.info

38

INSTRUMENT – ZICHTREKENING Type: doen Doelgroep: bedrijven & civil society Omschrijving Op de markt bestaan ook maatschappelijk verantwoorde zichtrekeningen. Deze rekeningen laten toe het dagdagelijkse betalingsverkeer te verwerken: betalen van rekeningen, overschrijven van geld, afhalen van geld,… Bovendien worden de middelen op deze rekeningen gebruikt voor o.a. de financiering van maatschappelijk vernieuwende projecten. Er is geen minimuminlage voorzien en de mate waarin bedragen kunnen worden opgenomen is vrij. Functies -

het dagdagelijkse schrijvingen,…)

betalingsverkeer

regelen

(betalingen,

stortingen,

over-

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Privaat n.b.


operationeel

MVI-impact

-

Meer informatie Triodos Bank www.triodos.be (Zichtrekeningen zijn momenteel enkel beschikbaar voor bedrijven en de NGO’s)

39

INSTRUMENT – PENSIOENSPAREN Type: doen Doelgroep: burgers Omschrijving Burgers die dat wensen, kunnen sparen voor een aanvullend pensioen. Dit komt bovenop het wettelijk pensioen. Om dit aanvullend pensioensparen te stimuleren, kunnen burgers elk jaar rekenen op een fiscaal voordeel. Dit fiscaal voordeel (onder de vorm van een belastingvermindering van ten minste 30% en maximaal 40%) wordt toegekend op de eerste 780 euro (jaarlijks geïndexeerd) (bedrag voor inkomsten van 2005) die in deze pensioenformules wordt geïnvesteerd. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen pensioenspaarfondsen (met een onzeker rendement vermits ze investeren in aandelen en obligaties van bedrijven en publieke internationale instellingen) en pensioenspaarverzekeringen (met een minimaal gewaarborgde rente). In beide gevallen worden de financiële middelen beheerd met behulp van maatschappelijk verantwoorde criteria. Functies -

Mogelijkheid tot duurzaam pensioensparen

Aard van het instrument (publiek vs privaat) 2005


Privaat

operationeel

MVI-impact

Het potentieel is zeer groot. Het totaal vermogen in pensioenspaarfondsen werd in december 2005 in een studie van de krant ‘De tijd’ op 10 miljard euro geschat.

Meer informatie Ethias www.ethias.be (op basis van het Ethibel-model)

40

INSTRUMENT – TRANSPARANTIE VOOR FONDSEN Type : regelen Doelgroep: financiële instellingen (beleggingsfondsen) Omschrijving In juni 2004 keurde de federale Kamer van Volksvertegenwoordigers het wetsontwerp goed rond bepaalde vormen van collectief beheer van beleggingsportefeuilles. In deze wet worden de volgende drie thema’s onderscheiden: a) een verbod van beleggingsinstellingen om te beleggen in bedrijven die antipersoonsmijnen maken (lid 6-artikel 67). Dit verbod is niet van toepassing op beleggingsinstellingen waarvan het beleggingsbeleid tot doel heeft de samenstelling te volgen van een bepaalde aandelen- en/of obligatie-index. b) het prospectus moet verduidelijken in welke mate rekening wordt gehouden met sociale, ethische en milieuaspecten bij de uitvoering van het beleggingsbeleid (lid2-artikel 52). c) het jaarverslag en het halfjaarverslag moeten een omstandige inventarisatie omvatten van het vermogen, een opgave van de resultaten en informatie over de mate waarin bij het beheerd van financiële middelen en bij de uitoefening van de rechten die aan de effecten in portefeuille verbonden zijn, rekening wordt gehouden met sociale, ethische en leefmilieuaspecten. Functies -

het reguleren van de markt van beleggingsinstellingen transparantieverhogend


Publiek

Juni 2004

Status

operationeel d.w.z. kracht van wet

MVI-impact

Gegeven het jonge karakter van het instrument nog onduidelijk

Meer informatie Belgisch staatsblad www.ejustice.just.fgov.be/doc/rech_n.htm (documentnr. 2005003063)

41

INSTRUMENT – TRANSPARANTIE VOOR PENSIOENINSTELLINGEN Type : regelen Doelgroep: financiële instellingen (pensioenfondsen) Omschrijving In het kader van de democratisering van de tweede pijler van het pensioenstelsel werd aan de Belgische pensioenfondsen een verplichting opgelegd vergelijkbaar met de Britse SRIdisclosure regulation. In artikel 41 (hoofdstuk VIII betreffende de transparantie) werd bepaald: ‘elke pensioeninstelling of de in de collectieve arbeidsovereenkomst of het pensioenreglement aangeduide persoon, stelt elk jaar een verslag op over het beheer van de pensioentoezegging, dat ter beschikking wordt gesteld van de inrichter, die het op eenvoudig verzoek meedeelt aan de aangeslotenen. Het verslag moet de volgende elementen bevatten: 1° de wijze van financiering van de pensioentoezegging en de structurele wijzigingen in die financiering; 2° de beleggingsstrategie op lange en op korte termijn en de mate waarin daarbij rekening wordt gehouden met sociale, ethische en leefmilieuaspecten; 3° het rendement van de beleggingen; 4° de kostenstructuur en 5° in voorkomend geval de winstdeling’. In de memorie van toelichting wordt gesteld dat rekening houdend met de maatschappelijke opdracht van pensioeninstellingen leek het wenselijk dat zij op een progressieve wijze een beleggingsbeleid voeren dat maatschappelijk verantwoord is of dat voldoet aan de vereisten inzake duurzame ontwikkeling. Belangrijk is dat de wetgeving niet bepaalt dat maatschappelijk verantwoord investeren verplicht is, het is enkel een verplichting tot openbaarheid in welke mate er rekening wordt gehouden met principes ontleend aan maatschappelijk verantwoord investeren. Functies

het regelen van pensioeninstellingen, transparantieverhogend

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Jaartal van invoering Status

Publiek

Gestemd in mei 2003 – kracht van wet vanaf 1 januari 2004

operationeel: kracht van wet

MVI-impact Op basis van de kwantitatieve gegevens opgenomen in de studie van RFA uit 2005, blijkt dat de impact vooralsnog beperkt is. Meer informatie Belgisch staatsblad www.ejustice.just.fgov.be/doc/rech_n.htm (documentnr. 2003022613)

42

INSTRUMENT – CONTROLEORGAAN Type : regelen Doelgroep: financiële instellingen & burgers Omschrijving In augustus 2004 werd door de senator Mahoux een wetsvoorstel ingediend tot instelling van een raad voor maatschappelijk verantwoorde beleggingen. Deze raad zou worden opgericht bij de federale overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie. In het wetsvoorstel worden de taken van deze raad op de volgende wijze omschreven: 1º objectieve en transparante criteria vastleggen om te bepalen of een investering maatschappelijk verantwoord is; 2º jaarlijks een activiteitenverslag bezorgen aan de minister bevoegd voor Economie, Energie, Buitenlandse Handel en Wetenschapsbeleid; 3º toezien op het gebruik van de term « ethisch product »; 4º documentatie zoeken en samenbrengen over specifieke problemen inzake het maatschappelijk verantwoord beleggen, onderzoekswerk op dat gebied volgen en aanmoedigen, en de informatiecampagnes ten behoeve van maatschappelijk verantwoorde beleggers coördineren en op elkaar afstemmen. De raad voor maatschappelijk verantwoorde beleggingen zou op de volgende wijze worden samengesteld: 4 leden die instellingen vertegenwoordigen waarvan de hoofdactiviteit te maken heeft met maatschappelijk verantwoorde beleggingen; 2 leden die de consumentenorganisaties vertegenwoordigen; 2 leden die de financiële instellingen vertegenwoordigen; 1 lid dat de Commissie voor het bank-, financie- en assurantiewezen vertegenwoordigt; 2 leden die de werknemersoganisaties vertegenwoordigen en 2 leden die de werkgeversorganisaties vertegenwoordigen. Functies

toezien op het gebruik van de term ‘ethisch product’ & vastleggen van criteria


Publiek

Voorstel ingediend in de senaat in augustus 2004

Status

ter discussie

MVI-impact

Nog niet ingevoerd

Meer informatie www.senate.be/www/webdriver?MIval=index_senate&M=1&LANG=nl (dossierfiche 3-385)

43

INSTRUMENT – VERBOD FINANCIEREN ANTIPERSOONSMIJNEN Type : regelen Doelgroep: financiële instellingen Omschrijving In augustus 2004 werd door de senator Mahoux een wetsvoorstel ingediend rond het verbod op de al dan niet rechtstreekse financiering van de productie, het gebruik en het bezit van antipersoonsmijnen. Het wetsvoorstel heeft tot doel te voorkomen dat financiële instellingen financiële transacties tot stand brengen met ondernemingen die activiteiten uitvoeren die strijdig zijn met de Belgische wet (dit is de productie, het gebruik of het bezit van antipersoonsmijnen). Het wetsvoorstel beoogt een wijziging van de wet van 3 januari 1933 op de vervaardiging van, de handel in en het dragen van wapens en op de handel in munitie opdat er een verbod komt op financiële transacties in waardepapieren van vennootschappen naar buitenlands recht waarvan de activiteiten rechtstreeks of zijdelings te maken hebben met de productie, het gebruik en het bezit van antipersoonsmijnen. Momenteel ter behandeling in de kamer (goedgekeurd in de kamercommissie). Functies -

het voorkomen van financieringen van antipersoonsmijnen transparantieverhogend

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Jaartal van invoering Status

Publiek

Nog niet ingevoerd

Voorstel ingediend in de senaat in augustus 2004. Momenteel ter behandeling in de kamer.

MVI-impact

Onduidelijk

Meer informatie www.senate.be/www/webdriver?MIval=index_senate&M=1&LANG=nl (dossierfiche 3-834)

44

INSTRUMENT – INVESTEREN DOOR OVERHEDEN Type : communiceren & promoten Doelgroep: burgers, bedrijven, financiële instellingen, overheden & civil society Omschrijving Ook verschillende Belgische overheden hebben de afgelopen jaren beslist een deel van de financiële middelen te beleggen volgens maatschappelijk verantwoorde criteria. De middelen variëren zowel in grootte als in de gebruikte maatschappelijk verantwoorde criteria. Het Vlaamse zorgfonds belegt in maatschappelijk verantwoorde obligaties en in mindere mate in aandelen. Het obligatieluik wordt beheerd door KBC Asset Management en het Zwitserse Lombard Odier Hentsch Asset Management. Circa 80% van dit obligatieluik wordt belegd in Amerikaanse en Europese overheidsobligaties. De resterende 20% van het obligatieluik wordt geïnvesteerd in bedrijfsobligaties. Het aandelenluik (circa 50 miljoen €) wordt beheerd door Dexia Asset Management. Voor de invulling van deze maatschappelijk verantwoorde criteria wordt beroep gedaan op het investeringsregister van Ethibel. In maart 2005 besliste de Nationale Loterij al haar reserves aan een MVI toets te onderwerpen. De waarde van deze reserves wordt op 250 miljoen € geschat. Deze introductie van MVI verloopt in twee fasen. In een eerste fase zal de Nationale Loterij ervoor zorgen dat haar beleggingen op geen enkele manier verbonden zijn aan bedrijven of landen die betrokken zijn bij onder meer de productie van wapens, kinderarbeid of niet-verplichte proeven op dieren. In een tweede fase worden deze regels nog strenger en zal de Nationale Loterij alleen nog investeren in activiteiten en beleggingen die ethisch verantwoord zijn. Het Kringloopfonds belegt 30 miljoen € in obligaties die het Ethibel-label dragen. Functies -

het beleggen van middelen volgens maatschappelijk verantwoorde criteria voorbeeldfunctie voor andere doelgroepen

Aard van het instrument (publiek vs privaat) Publiek Einde jaren 1990-begin 2000 Jaartal van invoering Status reeds operationeel MVI-impact Eerder beperkte bedragen voor gemeenten en steden. Grote bedragen door de Vlaamse zorgverzekering en de Nationale Loterij. Meer informatie Vlaamse zorgverzekering www.wvc.vlaanderen.be/zorgverzekering/index.htm Belgische senaat www.senate.be De nationale loterij www.lotto.be Beleggen door het Kringloopfonds www.kf-fesd.be

45

INSTRUMENT – FISCALE STIMULANSEN Type : stimuleren Doelgroep: burgers Omschrijving Om maatschappelijk verantwoord investeren in België te stimuleren, werden door de overheden fiscale stimulansen toegekend aan burgers die hun geld investeren in maatschappelijk verantwoorde investeringen. Een aantal van deze bonussen zijn in ontwerp en aantal van deze bonussen zijn reeds concreet. Zo zijn financiële middelen geïnvesteerd in obligaties van het Kringloopfonds voor 5% aftrekbaar in de personenbelasting (beperkt tot 250 euro per jaar en per belastingplichtige (cijfer wordt jaarlijks geïndexeerd)). Gelijkaardige voorstellen werden uitgewerkt voor de sociale privak. Vermogens geïnvesteerd in ServiceFlats Invest NV zijn vrijgesteld van de Vlaamse successierechten. Er wordt tevens gewerkt aan een verhoogde fiscale aftrek voor maatschappelijk verantwoord pensioensparen. Functies -

het beleggen van middelen volgens maatschappelijk verantwoorde criteria stimuleren


Publiek

2001

Status

Beperkt aantal voorstellen is operationeel, een aantal anderen zijn in ontwerp

MVI-impact

Onduidelijk voor deze fiscale bonussen in ontwerp. De fiscale bonus van het Kringloopfonds werd toegekend aan +/- 13.400 beleggers.

Meer informatie Het Kringloopfonds www.kf-fesd.be (aftrek van kapitaal in personenbelasting) Voorstel Van Weert www.elsvanweert.be (verhoogde fiscale aftrek voor maatschappelijk verantwoorde pensioenfondsen) Ecolovoorstel (aftrek van kapitaal in personenbelasting) www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=flwb&language=nl&rightmenu=right&cfm=flwbn.cfm (dossiernummer 1208/001) Sociale privak (aftrek van kapitaal in personenbelasting) www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=flwb&language=nl&rightmenu=right&cfm=flwbn.cfm (dossier 0927) Serviceflats Invest NV (vrijstelling van successierechten)

46

INSTRUMENT – STAATSWAARBORG Type : stimuleren Doelgroep: burgers Omschrijving Beleggers die hebben ingetekend op een obligatielening van het Kringloopfonds hebben recht op een overheidswaarborg. Dit betekent dat de overheid steeds het oorspronkelijke bedrag aan de beleggers zal terugbetalen evenals (desgevallend) instaat voor de betaling van de renten. Hierdoor is er geen kapitaalrisico verbonden aan deze obligaties. Het Kringloopfonds is een coöperatieve vennootschap met sociaal oogmerk en financiert activiteiten (vzw’s, bedrijven en coöperatieven) die de volgende basisprincipes eerbiedigen: werkgelegenheid voorrang geven op kapitaal, een autonoom beheer nastreven, diensten verlenen aan de leden van de gemeenschap in plaats van winst nastreven, democratisch beslissen en milieuvriendelijke en duurzame ontwikkeling hoog in het vaandel dragen. Het fonds werd opgericht op initiatief van de federale overheid en plant ten minste 70% van het kapitaal aan te wenden ter financiering van deze activiteiten. Het Kringloopfonds voert deze financieringen uit tegen een rente lager dan de marktrente. Functies -

het aantrekken van financiële middelen het beleggen van middelen volgens maatschappelijk verantwoorde criteria stimuleren verminderen van het risicoprofiel van maatschappelijk verantwoorde investeringen


Publiek

2003

Status

Ooerationeel voor de obligatielening uitgeschreven in 2003

MVI-impact

De waarborg geldt voor + /- 13.400 beleggers in het Kringloopfonds.

Meer informatie Kringloopfonds www.kf-fesd.be

47

INSTRUMENT – BELEGGINGSCLUBS Type : doen Doelgroep: burgers & civil society Omschrijving Beleggers die dat wensen kunnen overgaan tot de oprichting van beleggingsclubs. Deze beleggingsclubs kunnen verschillende functies vervullen. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds beherende beleggingsclubs en anderzijds informerende beleggingsclubs. Bij beherende beleggingsclubs worden financiële middelen op een maatschappelijk verantwoorde wijze herbelegd. Beleggingsclubs zijn onderworpen aan een aantal spelregels. In deze spelregels (of statuten) worden de beperkingen van de mogelijke beleggingen opgenomen, worden de regels tot het nemen van beslissingen evenals de werking van de club, het uittreden van clubleden, … (niet-limitatieve lijst) Bij informerende beleggingsclubs daarentegen ligt de klemtoon niet op het beheren van het kapitaal maar eerder op op het informeren van de leden. In deze clubs staat de informatieuitwisseling centraal. Functies -

het beleggen van middelen volgens maatschappelijk verantwoorde criteria stimuleren het informeren van leden


Privaat

1992

Status

operationeel

MVI-impact

- (onduidelijk, concrete cijfers ontbreken, impact in volume eerder marginaal)

Meer informatie Beherende beleggingsclubs Investa

www.investa-boursa.be

Individuele beleggingsclubs geen website beschikbaar Informerende beleggingsclubs OEVER

geen website (informatieverstrekking voor congregaties)

Investa

www.investa-boursa.be

48

INSTRUMENT – GEDRAGSCODES EN RICHTLIJNEN Type : regelen Doelgroep: financiële instellingen Omschrijving Er bestaan internationaal verschillende gedragscodes voor financiële instellingen en de verzekeringssector. In deze richtlijnen worden regels opgenomen waaraan bedrijven zich dienen te houden. Het ondertekenen van deze richtlijnen houdt in dat de onderneming de basisprincipes erkent en zal rekening houden met deze richtlijnen in de bedrijfsvoering. Wat de verzekeringssector betreft, erkent de ondertekenaar van bijvoorbeeld de richtlijnen van de Verenigde Naties dat de economische ontwikkeling verenigbaar moet zijn met menselijk welzijn en een gezond milieu. Het charter is opgebouwd rond enkele basisprincipes van duurzame ontwikkeling, enkele basisprincipes rond milieubeheer en enkele basisprincipes rond bewustwording en communicatie. Ook voor de financiële sector zijn gelijkaardige gedragscodes op wereldvlak opgesteld en door financiële spelers ondertekend. Functies -

Symbolische functie Handelen volgens de gedragscodes die zijn vastgelegd in het charter Transparantieverhogend en responsabilisering mogelijk via publiek engagement

Aard van het instrument (publiek vs privaat)

Privaat

1992


operationeel

MVI-impact

Moeilijk in kwantificeerbare cijfers uit te drukken

Meer informatie UNEP Statement financial institutions www.unepfi.org UNEP Statement insurance industry www.unepfi.org Equator Principles

www.equator-principles.com

UN Global compact www.unglobalcompact.org

49

INSTRUMENT – GEWIJZIGD INVESTERINGSBELEID Type : regelen Doelgroep: financiële instellingen Omschrijving Financiële instellingen houden steeds meer rekening met maatschappelijk verantwoorde criteria in hun algemeen beleid. Het rekening houden met deze criteria overstijgt hierdoor de fase van het integreren van deze criteria in spaaren beleggingsproducten. Zo sluiten bepaalde grootbanken de financiering van bepaalde wapen- of wapensystemen uit en stelt KBC dat wanneer er mensenrechtenschendingen worden vastgesteld, deze organisatie niet in aanmerking komt voor een kredietverlening. Ook in de jaarverslagen en de duurzaamheidverslagen wordt aandacht besteed aan deze aspecten Functies -

Integreren van maatschappelijk verantwoorde criteria in het algemeen beleid van de financiële instelling Signaalfunctie Transparantieverhogend


Privaat

recent (vanaf 2004)

Status

operationeel

MVI-impact

Groot. Het ganse beleid van de financiële instelling wordt op een duurzame wijze aangepakt.

Meer informatie KBC Triodos Dexia DVV Verzekeringen Fortis Bank Netwerk Vlaanderen Global reporting Initiative

www.kbc.be www.triodos.be www.dexia.be www.dvv.be www.fortisbank.be www.netwerkvlaanderen.be www.globalreporting.org

50

INSTRUMENT – TRANSPARANTIE Type : Regelen Doelgroep: bedrijven & financiële instellingen Omschrijving Bedrijven en financiële instellingen kunnen hun transparantie verhogen door middel van het opnemen van sociale, ethische en/of ecologische aspecten in het jaarverslag of door middel van de publicatie van een duurzaamheidverslag. Om bedrijven te ondersteunen en hen te stimuleren tot meer transparantie werden internationale richtlijnen ontwikkeld. De Global Reporting Initiative (GRI) is een internationaal gericht en onafhankelijke organisatie die tot doel stelt internationale duurzame rapporteringrichtlijnen te ontwikkelen en te verspreiden. Deze richtlijnen kunnen op vrijwillige basis door bedrijven worden gebruikt bij de rapportering over de sociale, economische en ecologische dimensies van hun activiteiten. Functies -

Transparantieverhogend Signaalfunctie: aandacht verhogend voor duurzaamheidrapportering


Privaat

1997 (onafhankelijk sinds 2002)

Status

operationeel

MVI-impact

Verschillende financiële instellingen publiceerden duurzaamheidsverslagen. Het aantal is evenwel nog steeds beperkt.

Meer informatie Global Reporting Initiative

www.globalreporting.org

51

4. BRONNEN BEAMA (2005) Website BEAMA www.beama.be BELSIF (2005) Website Belsif www.belsif.be BEMELMANS-VIDEC, M-L (1998) Introduction : policy instrument choice and evaluation, blz. 1-18. In BEMELMANS-VIDEC, M-L. ; R.C. RIST & E. VEDUNG (1998) Carrots, sticks & sermons. Policy instruments & their evaluation, New Brunswick: Transaction publishers BENIJTS, T. (2005) De keuze van beleidsinstrumenten. Een vergelijkend onderzoek naar duurzaam sparen en beleggen (MVI) in België en Nederland, Proefschrift tot het behalen van de graad van doctor in de sociale wetenschappen, 528 blz. BOUCKAERT, G. & W. VAN REETH (1994) Evaluatie van het lokaal armoedebeleid in Vlaanderen: methodologie voor de evaluatie van efficiëntie en effectiviteit van het lokaal armoedebeleid, Leuven: Katholieke Universiteit Leuven & Vervolmakingscentrum overheidsmanagement en beleid BOUCKAERT, G. ; W. VAN REETH ; T. AUWERS & K. VERHOEST (1998) Werkboek doelmatigheidsanalyse prestaties begroten, Leuven: Katholieke Universiteit Leuven & Vervolmakingscentrum overheidsmanagement en beleid DEMOUSTIEZ, A. (2003) Gids voor ethische en solidaire beleggingen – editie 2004, Brussel: Labor Uitgeverij NETWERK VLAANDEREN (2005) Website Netwerk Vlaanderen www.netwerkvlaanderen.be RESEAU FINANCEMENT ALTERNATIF (2005) L’investissement socialement responsible en Belgique, Namen, 115 blz. RFA (2005) Website RFA www.rfa.be SALAMON, L.M. (2002) The new governance and the tools of public action: an intro-duction, blz.1-47. In SALAMON, L.M. & O.V. ELLIOT (2002) The tools of government: a guide to the new governance, Oxford: University press TRIODOS (2005) Triodos website www.triodos.be VAN DER DOELEN, F.C.J. & P.J. KLOK (1998) Beleidsinstrumenten, blz. 209-227. In HOOGERWERF, A. (1998) Overheidsbeleid. Een inleiding in de beleidswetenschap, Alphen aan de Rijn: Samson Uitgevers VEDUNG, E. (1998) Policy instruments : typologies and theories, blz. 21-58. In BEMELMANS-VIDEC, M.-L. ; R.C. RIST & E. VEDUNG (1998) Carrots, sticks and sermons. Policy instruments & their evaluation, New Brunswick: Transaction publishers

52

PUBLIEKE EN PRIVATE MVI-INSTRUMENTEN

Recommend Documents