publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek

publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek

2010 jaarverslag NCWT

Organisatie De stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap & Technologie (NCWT, 1954) is de moederstichting van nationaal Science Center NEMO. Sinds een aantal jaren voert NCWT ook landelijke taken uit in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, en is het partner in en producent van diverse educatieve projecten. NCWT wil de spil zijn tussen publiek, scholen, wetenschappers, beleidsmakers en bedrijfsleven op het gebied van wetenschaps- en techniekcommunicatie in Nederland.

Visie Onze samenleving ondergaat ingrijpende veranderingen. We staan voor grote uitdagingen die om slimme oplossingen vragen. Het belang van kennis over wetenschappelijke ontwikkelingen en technologische toepassingen groeit. Daarmee groeit ook de behoefte aan mensen die van wetenschap en techniek hun werkterrein maken. Daarom is een centrum nodig dat het publiek actief betrekt bij wetenschap en techniek; een centrum dat de samenleving uitnodigt tot het nadenken over en het meewerken aan nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. De stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap & Technologie (NCWT) is als grootste publieksinstelling voor wetenschaps- en techniekcommunicatie in Nederland hiervoor de aangewezen organisatie. NCWT heeft de kennis, de ervaring en de middelen om wetenschap en technologie op inspirerende wijze voor diverse publieksgroepen toegankelijk te maken.

Missie publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek

NCWT verbindt het publiek met de wetenschap en de wetenschap met het publiek via inhoudelijke, veelzijdige activiteiten, die aansluiten bij de belevingswereld en behoeften van onze verschillende publieksgroepen en samenwerkingspartners. Activiteiten die informeren, interesseren, inspireren en verbinden.

Jaarverslag 2010

publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek

Colofon Tekst: Opmaak: Fotografie: Reproductie:

Stichting NCWT Stichting NCWT Stichting NCWT, Digidaan (p. 1, 14, 20, 32, 58), Plasticpeter (p. 19) EPS Amsterdam

Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap & Technologie (NCWT) Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam Postbus 421 1000 AK Amsterdam T E W

020 – 531 3233 [email protected] www.ncwt.nl

mei 2011

Disclaimer Dit jaarverslag is met zorg samengesteld. Aan deze uitgave kunnen echter geen rechten worden ontleend.

Woord vooraf Het vertrouwen in en de waardering voor de Nederlandse wetenschap is groot. De afgelopen jaren is de aandacht voor wetenschap en technologie in de samenleving en het onderwijs toegenomen. Een krachtig publiekscentrum, de variëteit in publieksactiviteiten, vele publicaties en aandacht in de media, hebben zeker bijgedragen aan de groeiende belangstelling voor wetenschap en technologie. Een duidelijk bewijs hiervan is dat Science Center NEMO in 2010 de magische grens van 500.000 bezoekers heeft overschreden. Een absoluut record! Onze activiteiten komen mede tot stand dankzij de vruchtbare samenwerking met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), diverse wetenschappelijke partners en bedrijfspartners. Begin 2010 werd de eerste vijf jaar samenwerking met de directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid van het ministerie afgesloten. Voor de komende beleidsperiode heeft NCWT een ambitieus meerjarenplan ingediend: ‘Publiek voor wetenschap, strategisch plan 2011-2015’. Onze visie en ambities zijn inhoudelijk onderschreven door het Ministerie van OCW, maar vanwege de overheidsbezuinigingen financieel helaas niet gehonoreerd. Dat is voor ons echter geen reden om onze ambities los te laten. Wel zullen we scherpe(re) keuzes moeten maken.

De kern van onze activiteiten is en blijft het presenteren van wetenschap en technologie als onderdeel van de Nederlandse cultuur en ons dagelijks leven; als basis voor innovatief denken; en als inspiratiebron voor het oplossen van problemen. Hiervoor heeft NCWT in 2010 de samenwerking met het bedrijfsleven en met andere Europese science centra uitgebreid; een belangrijke ontwikkeling voor ons instituut.

We zijn dan ook trots op de vele mooie programma’s en activiteiten die we in 2010 voor het publiek hebben gerealiseerd. Enkele hoogtepunten voor NCWT waren: • Meer dan een half miljoen bezoekers: dit record in de geschiedenis van NEMO kwam eerder dan verwacht. De acceptatie van de Museumkaart vanaf 1 juli 2010 heeft hierin een grote rol gespeeld. • De eerste erfgoedtentoonstelling: de zomertentoonstelling was dit jaar zeer populair en had een record aantal bezoekers. • Wetenschap op de vloer: Science Live, een uniek onderzoeksprogramma door wetenschappers in samenwerking met het NEMO-publiek. • De positie van het Science Learning Center als (inter)nationaal expertisecentrum is verder versterkt door de (inter)nationale samenwerking, de oprichting van het NSOEducatieloket voor ruimtevaart- en sterrenkunde-educatie en de in 2011 in te stellen NEMO-leerstoel bij de Universiteit van Amsterdam. Namens de directie, Michiel Buchel Algemeen directeur

In dit jaarverslag komen in het eerste hoofdstuk de activiteiten van Science Center NEMO aan bod. In hoofdstuk twee geven we een overzicht van onze educatieve activiteiten: de materialen, nascholingsprojecten en kennisontwikkeling van het Science Learning Center. Onze landelijke activiteiten, die we deels in opdracht van het Ministerie van OCW uitvoeren, staan beschreven in hoofdstuk drie: Science Communication Center. We sluiten af met een beschrijving van onze organisatie en vermelding van onze samenwerkingspartners.

Inhoudsopgave 01

Science Center NEMO

1.1 1.2 1.3 1.4

Inleiding Tentoonstellingen en programma’s Educatief aanbod Feiten en cijfers

12 13 22 26

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Inleiding Educatieve materialen en projecten Nascholing Kennisontwikkeling en -deling Feiten en cijfers

34 35 39 41 45

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Inleiding Digitale producties Nationale evenementen en activiteiten Brancheondersteuning Feiten en cijfers

48 49 52 54 55

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Inleiding Partners in science Financiën, personeel en organisatie Ondernemingsraad Raad van Toezicht

58 59 63 65 66

02

03

04

NEMO Science Learning Center

NEMO Science Communication Center

NCWT

Lijst met afkortingen

69

Science Center NEMO

NCWT jaarverslag 2010

01 Science Center NEMO Science Center NEMO is het grootste science center in Nederland, met veel activiteiten voor jong en oud. Het is dé plek om ‘spelenderwijs’ bezig te zijn met wetenschap en technologie, zoals blijkt uit het record aantal bezoekers van ruim een half miljoen in 2010.

1.1 Inleiding Science Center NEMO is het grootste science center in Nederland, met veel activiteiten voor jong en oud. Het is dé plek om ‘spelenderwijs’ bezig te zijn met wetenschap en technologie, zoals blijkt uit het record aantal bezoekers van ruim een half miljoen in 2010. NEMO heeft de ambitie om de komende jaren verder uit te groeien tot nationaal boegbeeld voor laagdrempelige wetenschapsbeleving. Om deze ambitie te realiseren en onze toppositie voor de toekomst te waarborgen, is vernieuwing en verdere professionalisering van ons producten dienstenaanbod noodzakelijk. Daarom hebben we vijf ontwikkellijnen geformuleerd: • NEMO en erfgoed: geschiedenis van wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen 12

• NEMO ook voor volwassenen: meer aandacht voor volwassen bezoekers • NEMO en nieuws: aandacht voor actuele wetenschap • NEMO en Amsterdam: versterken van de band met de stad • NEMO en haar eigen wijze: eigenzinnige werkwijze behouden en versterken Deze vijf ontwikkellijnen staan uitgebreid beschreven in het NCWT-document ‘Publiek voor wetenschap, strategisch plan 2011-2015’. Zij vormen de uitgangspunten voor de activiteiten in 2010.

De praktijk

Erfgoed: in 2010 liep de zeer populaire zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs: over de

Science Center NEMO

opkomst van elektrische apparaten in het huishouden. Hierin werden zo’n 200 stukken uit de NEMO Erfgoedcollectie (voorheen Energetica Collectie) getoond. Het bleek een grote uitdaging om historische objecten succesvol te integreren in onze interactieve tentoonstellingsaanpak. Door de wetenschap in een historische en culturele context te plaatsen, kreeg de tentoonstelling meer inhoudelijke verdieping.

Volwassenen: het aanbod voor volwassenen is versterkt en verdiept door de lezingencycli Kennis aan 't IJ en Kennis op Zondag; door participatie in de Paradisolezingen en de Kenniscafés; en door de organisatie van een landelijk symposium. Ook de zomertentoonstelling was interessant voor volwassenen. Nieuws: de pilot Science Live was een primeur voor NEMO. Dit zelfontwikkelde concept legt een directe relatie tussen wetenschap en publiek. Bezoekers kunnen participeren in wetenschappelijk onderzoek dat in het science center wordt uitgevoerd. Zo beleeft de bezoeker niet alleen de natuurwetenschappelijke fenomenen in NEMO, maar draagt hij ook daadwerkelijk bij aan de ontwikkeling van nieuwe kennis. De positieve reacties van zowel wetenschappers als bezoekers, hebben ervoor gezorgd dat de pilot meteen al in 2010 een vervolg kreeg.

1.2 Tentoonstellingen en programma’s Het publieksaanbod in NEMO bestaat uit een vast aanbod, vernieuwde invulling van bestaande formats en nieuw ontwikkelde producten. In 2010 beschikte NEMO over de volgende tentoonstellingen:

Vaste tentoonstellingen

Net als in voorgaande jaren konden de bezoekers van NEMO genieten van ons vaste tentoonstellingenaanbod: • Natuurwetenschappelijke fenomenen in de tentoonstelling Fenomena, waaronder de populaire zeepbellen, en de tentoonstelling Codenaam: DNA, op dek 1. • De Ballenfabriek, de tentoonstellingen over water, de tentoonstelling Krachtpatsers over constructies, Zoeken naar leven en het Techno Lab, op dek 2. • Tentoonstellingen Teen Facts en You, Me, Electricity, en het NEMO’s Wonder Lab waar bezoekers zelf scheikundige experimenten kunnen doen, op dek 3. • Tentoonstelling Reis door de Geest, op dek 4.

Amsterdam: De komende twee schooljaren gaan per schooljaar 6.000 basisschoolleerlingen kennis maken met Natuur & Techniek via een programma in NEMO. Daarnaast zal NEMO facultatieve trainingen aanbieden voor leerkrachten om Natuur & Techniek op een inspirerende wijze te verweven in hun lessen. Ook gaan we de science clubs in de stadswijken ondersteunen. Dit is het resultaat van een overeenkomst die met de gemeente Amsterdam in 2010 is afgesloten om de relatie met de leerlingen van de Amsterdamse basisscholen te versterken. Eigen wijze: 2010 was voor NEMO een uitzonderlijk jaar met hoge bezoekersaantallen en succesvolle nieuwe projecten. Daarvoor hebben we belangrijke investeringen gedaan en interne aanpassingen doorgevoerd. De mate waarin we ook in 2011 invulling kunnen geven aan de vijf ontwikkellijnen, is sterk afhankelijk van externe factoren. Het vinden van inhoudelijke en financiële partners is belangrijk voor onze groeiplannen.

Nieuwsgierige bezoeker van de tentoonstelling Codenaam: DNA

Aanpassingen en verbeteringen Een aantal bestaande tentoonstellingen is in 2010 uitgebreid, aangepast of verbeterd. Zo hebben we een Vortex-opstelling toegevoegd aan de tentoonstelling Fenomena. Deze opstelling geeft de bezoeker inzicht in Einstein’s ideeën over zwaartekracht. 13


een theatervoorstelling en een tentoonstelling over het thema ‘schaduw’ bezoeken. Een uur lang kunnen ze experimenteren, onderzoeken en spelen. Het spel dat zij vertonen werd wetenschappelijk onderzocht door NEMO en de Universiteit van Amsterdam in het kader van het onderzoeksprogramma TalentenKracht. Gedurende 2010 zijn door de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit Groningen en NEMO onderzoeksweekenden georganiseerd waaraan in totaal ruim 200 kleuters hebben deelgenomen. In 2011 zal Kleuters aan zet permanent onderdeel zijn van het NEMO aanbod voor de jongste bezoekers.

Overzicht van historische stofzuigers in de zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs De tentoonstelling Krachtpatsers, over statische en dynamische constructies en de invloed van vormen, krachten en evenwicht op bruggen en gebouwen, biedt een aantal nieuwe activiteiten. Zo kan de bezoeker nu zelf een boogbrug maken en daaroverheen lopen. Ook zijn er interactieve objecten uit het voormalige Evoluon bijgekomen, over verschillende manieren van krachtoverbrenging. Het 3D theater is opgeknapt en aangepast, zodat we nu ook 2D voorstellingen kunnen projecteren. De voorgenomen upgrade van het Wonder Lab is uitgesteld vanwege andere prioriteiten.

Nieuwe tijdelijke tentoonstellingen

Ruimtedouche De dampkring remt de meest energetische kosmische deeltjes af, en houdt samen met de zon de gevaarlijke straling tegen. Op aarde is kosmische straling dus niet schadelijk voor de gezondheid. Onder de Ruimtedouche worden deze mysterieuze stralen uit het heelal zichtbaar en ontdekt de bezoeker hoeveel stralen er door een lichaam heen gaan. In de drie vonkenkamers en de nevelkamer zijn de sporen van de stralen goed te zien. De tentoonstelling Ruimtedouche is een samenwerking met Nikhef, het nationaal instituut voor subatomaire fysica, dat onderzoek doet op het gebied van (astro)deeltjesfysica. De Ruimtedouche is sinds oktober 2010 in NEMO te ervaren. Kleuters aan zet Op 2 januari werd de tentoonstelling Kleuters aan zet geopend. Elke vrijdag, zaterdag en zondag kunnen 4, 5 en 6 jarigen samen met een volwassen begeleider 14

Het Huishoudparadijs Van 24 juni tot en met 5 september liep de interactieve zomertentoonstelling over honderd jaar ontwikkelingen in huishoudelijke apparatuur (van 1910 tot 2010), inclusief een blik op de toekomst. Innovaties in elektriciteit, gasvoorziening en huishoudelijke apparatuur veranderden niet alleen ons interieur, maar zorgden ook voor een totale metamorfose van ons leven. Via de thema’s persoonlijke verzorging, verlichting, eten & drinken, schoonmaken, wassen/drogen/strijken, beeld & geluid, werd dit zichtbaar en voelbaar gemaakt. Voor deze tentoonstelling hebben we op grote schaal gebruik gemaakt van de objecten die in 2007 zijn verworven van Museum Energetica. Bezoekers konden online hun eigen herinneringen delen; meedoen aan een ontwerpwedstrijd; al trappend zelf de was ‘droogfietsen’; of een foto van zichzelf laten maken in een ouderwetse keuken.

Fotomoment in Het Huishoudparadijs

Science Center NEMO

De combinatie van nostalgie en toekomst, oud en modern, maakte deze tentoonstelling tot een unieke ervaring. In ruim twee maanden trok Het Huishoudparadijs maar liefst 150.000 bezoekers. Anders dan in voorgaande jaren richtte de tentoonstelling zich ook op volwassenen zonder kinderen. De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door de Mondriaan Stichting, het VSB Fonds, Siemens, Dyson, Waternet en Bureau TOP. Na NEMO verhuisde Het Huishoudparadijs naar het Twents Techniekmuseum HEIM in Hengelo, waar bezoekers nog tot 9 januari 2011 konden genieten van deze unieke tentoonstelling.

150.000 bezoekers voor de zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs in juli en augustus, een record!

Fototentoonstelling Vanaf 24 juni 2010 tot medio 2011 stond de fototentoonstelling op het dak van NEMO in het teken van huishoudelijke apparaten. Het publiek werd uitgedaagd de functies van diverse apparaten te raden. Getoonde afbeeldingen waren onder andere een elektrische waterverwarmer uit de jaren 30 die je aan de kraan bevestigt, een elektrische stropdassenstrijker uit de jaren 60 en een radio uit de Tweede Wereldoorlog die eruit ziet als een lamp, omdat radio’s toen verboden waren.

Programmering

Naast tentoonstellingen had NEMO in 2010 een uitgebreid aanbod van voorstellingen, workshops, lezingen, et cetera.

Kettingreacties Een bewegende kantoorstoel, knallende ballonnen en vallende bakstenen. Kettingreacties is een hilarische, interactieve voorstelling over actie/reactie en oorzaak/gevolg. Ook in 2010 waren er elke dag meerdere voorstellingen van een kwartier.

Wonder Lab Het Wonder Lab is ingericht als een echt scheikundelaboratorium. Met labjas aan en veiligheidsbril op kunnen bezoekers twaalf verschillende proefjes doen over hoe stoffen met elkaar reageren. Vanwege de tentoonstelling Het Huishoudparadijs zijn twee proefjes ontwikkeld voor bezoekers van het Wonder Lab: met zeep rode kool van kleur doen verschieten, en lijm maken uit aardappels.

Lab-workshops Tijdens de schoolvakanties organiseert NEMO veel activiteiten zoals workshops en theatervoorstellingen. Er zijn steeds meer activiteiten beschikbaar, waarvan we iedere vakantie een deel inzetten. In de verschillende labs van NEMO hebben we in 2010 de volgende workshops aangeboden: • In het Haal-Maar-Uit-Elkaar-Lab kunnen kinderen huishoudelijke apparaten helemaal uit elkaar halen. Begeleiders helpen een handje en vertellen hoe de apparaten werken. Alle uit elkaar gehaalde onderdelen worden bij NEMO gescheiden en later gerecycled of verwerkt door het Afvalenergiebedrijf in Amsterdam Westpoort. • Dit jaar hebben we tijdens het Robocupfestival ook een omgekeerde versie ingezet: het Zet-Maar-InElkaar-Lab: uit oude onderdelen robotpoppen en kunstige nepapparaten bouwen. • Test Lab: ontwerp en bouw zelf je eigen minizeilboot of -auto. • Techno Lab: maak je eigen tol of naamplaatje. • Proef Lab: maak je eigen energy drink! Door het zelf te maken wordt het geheim van deze sportdranken ontdekt.

Onderdeel van de fototentoonstelling: een clandestiene radio uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog 15


De nieuwe science show: Voel de Aarde • Brein Lab: ons brein is altijd bezig met het kraken van allerlei codes. De smaak die je als bezoeker proeft, het geluid dat je hoort en de dingen die je ziet. Maar het brein neemt je af en toe ook in de maling, bijvoorbeeld bij gezichtsbedrog. In deze workshop merk je wat een knappe dingen ons brein allemaal kan. • Micro Lab: kijk door een microscoop die 600 keer vergroot. Ontdek waarom planten groen zijn en hoe de binnenkant van een wang er eigenlijk uitziet. • Alien Lab: in deze nieuwe workshop (vanaf april 2010) bedenk en bouw je een wezen (een Alien) dat is aangepast aan het leven op een andere planeet. Hoe ziet dit wezen er uit op Jupiter, Mars, Venus of Mercurius? Is daar zure regen, zijn er meteorieten of heeft de planeet een vloeibare dampkring? Bedenk hoe jouw Alien daarmee omgaat. • Voedselketen Lab: speciaal knutsellab tijdens het Scientific Festival in oktober, dat in 2010 in het teken stond van biodiversiteit. Aan de hand van een bouwplaat kon je een mobile maken dat de voedselketen uitbeeldt. • Kerst Lab: weet wat je eet! Kruip in de huid van een chemicus en neem je kerstdiner onder de loep. Onderzoek zelfmeegebrachte restjes van het kerstdiner of ga met vijf verschillende proeven aan de slag. Experimenteer met de amandelspijsproef, suikerproef, zetmeelproef, vetproef en de eiwitproef. 16

Theatervoorstellingen Tijdens de vakanties kunnen bezoekers ook naar een theatervoorstelling. In 2010 programmeerde NEMO de volgende voorstellingen: • Goochelen met getallen: in deze theatervoorstelling leer je hoe codes en getallen zijn ontstaan. Hoe wist je vroeger hoeveel geiten er in de wei liepen? Of hoeveel dagen de winter nog duurde? Tellen wij op dezelfde manier als de schaapherder heel lang geleden? • Balans-Show: een voorstelling vol wiebelige weetjes over evenwicht en balans. Een bezem die vanzelf blijft staan, een zwevende karaf en een paraplu die balanceert in een fles. Hoe zit het met het evenwicht en zwaartepunt in ons lichaam? Wat is eigenlijk je zwaartepunt? • Voel de Aarde science show: een nieuwe voorstelling over het systeem aarde. In 2010 heeft NEMO de Tangible Earth aangeschaft: een digitale wereldbol met een diameter van 1,3 meter, gemaakt door de Japanse wetenschapper Shinichi Takemura. Op deze bol wordt de aarde op een dynamische manier gepresenteerd via beeldprojectie van binnenuit en de koppeling met real time data. In combinatie met filmbeelden op een groot beeld, is deze driedimensionale weergave van de aarde heel geschikt om verhalen te vertellen over onze planeet. (Bijvoorbeeld over het ontstaan van het leven en de verspreiding van planten en dieren op aarde. Of over het bewegen

Science Center NEMO

van aardschollen en de gevolgen daarvan zoals aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, en het volgen van de weersomstandigheden.) NEMO heeft voor deze Tangible Earth een eigen show ontwikkeld over biodiversiteit, aansluitend bij het thema van de Oktober Kennismaand.

Science Live Science Live is een nieuw onderzoeksconcept voor de wetenschappelijke wereld, dat NEMO in de meivakantie van 2010 heeft geïntroduceerd. Bezoekers konden als proefpersoon meedoen aan een echt wetenschappelijk onderzoek, in een traditioneel wetenschappelijk ingerichte onderzoeksruimte. Drie Tilburgse wetenschappers beten de spits af: prof. dr. Ad Vingerhoets, dr. Ruth Nieuwenhuis-Mark, en drs. Waldie Hanser onderzochten gedurende enkele weken hoe mensen van 10 jaar en ouder gezichtsuitdrukkingen beoordelen als ze naar muziek luisteren. 366 bezoekers deden mee als proefpersoon. Vrijwel iedereen liet zich onderzoeken omdat ze het leuk vonden aan echt wetenschappelijk onderzoek mee te doen. De meesten deden zelfs mee in gezinsverband. Een steekproef toonde aan dat zij het project een rapportcijfer 8,9 gaven. De onderzoekers zijn verbonden aan de Universiteit van Tilburg, afdeling Klinische Psychologie en Klinische Neuropsychologie. Ook zij waren erg positief over deze vorm van onderzoek, waarvoor grote aantallen proefpersonen nodig zijn. In het tweede Science Live onderzoek gingen wetenschappers van de Vrije Universiteit op zoek naar genen die verantwoordelijk zijn voor intelligentie. In de zomer-, herfst- en kerstvakantie deden in totaal 1.300 proefpersonen mee. Dr. Danielle Posthuma en dr. Tinca Polderman van het CNCR

Kinderlezing: Worden dieren ook verliefd?

Science Live: wetenschappelijk onderzoek met het publiek (Center for Neurogenomics and Cognitive Research, onderdeel van de Vrije Universiteit en het VU medisch centrum in Amsterdam) onderwierpen bezoekers aan een intelligentietest en namen DNA af. Zij hopen zo meer te weten te komen over de genen die een rol spelen bij intelligentie in het algemeen, en over stoornissen die hiermee samenhangen in het bijzonder. Voor dit onderzoek hebben zij zowel de erfelijke aspecten (door het DNA in speeksel) als de omgevingsfactoren (via een digitale vragenlijst) in kaart gebracht. Science Live is tot stand gekomen in samenwerking met en dankzij steun van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU). Het voornemen is een serie van onderzoeken op deze manier op te starten.

Wakker Worden Kinderlezingen Net als in voorgaande jaren heeft NEMO in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en het Parool weer een aantal Wakker Worden Kinderlezingen georganiseerd voor kinderen vanaf 8 jaar. Onderwerpen in 2010: • Wat leeft er in de diepste oceaan? januari 2010, door aquatisch ecoloog dr. Harm van der Geest. • Worden dieren ook verliefd? februari 2010, door fysioloog in het AMC prof. dr. Jan Hindrik Ravesloot. • Kunnen we leven van de wind? maart 2010, door milieukundige prof. dr. Lucas Reijnders. • Hoe sterk is lucht? april 2010, door prof. dr. Mark Golden. 17


• Waarom is de lucht blauw? mei 2010, door natuurkundige dr. Jan Pieter van der Schaar. • Hoe voorspel je een vulkaanuitbarsting? juni 2010, door dr. Boris Jansen, fysisch geograaf aan de Universiteit van Amsterdam. • Waarom vliegt een zwaluw in de herfst naar Afrika? september 2010, door ornithologe dr. Judy Shamoun-Baranes. • Kun je bacteriën eten? november 2010, door microbiologe dr. Gertien Smits. • Hoe wordt vuurwerk gemaakt? december 2010, door UvA scheikundige prof. dr. Joost Reek.

Lezingen voor volwassenen Ook voor volwassenen zonder kinderen is NEMO zeker een bezoek waard. Meer specifiek aanbod voor deze doelgroep was een belangrijk aandachtspunt in 2010. Zo hebben wij onder andere een groot aantal lezingen voor volwassenen georganiseerd: • Kennis aan 't IJ: een cyclus interactieve lezingen/ debatten op de zondagmiddag over veelal actuele onderwerpen. Geheel in de traditie van NEMO voerden participatie en interactie de boventoon in Kennis aan ’t IJ. De live uitzending van de lezingen via Wetenschap24.nl (W24.nl) gaf ze een extra dimensie. Zo kon heel Nederland meepraten en meedoen. De cyclus kwam tot stand in samenwerking met Ingenieursvereniging KIVI NIRIA, Stadspas en W24. Presentatrice Isolde Hallensleben heeft de meeste lezingen ingeleid en begeleid. »» De aftrap van de cyclus op 14 februari werd gegeven door dr. Ivo van Hilvoorde van de Vrije

»»

»»

»»

»»

Ruim 600 nieuwsgierige kinderen kregen antwoord op alledaagse vragen tijdens de maandelijkse Wakker Worden Kinderlezingen Universiteit Amsterdam. De sportfilosoof liet zien dat er vaak sprake is van willekeur bij het toelaten van technologie in sport. Een sneller schaatspak mag, maar doping is uit den boze. Is er een duidelijk onderscheid tussen mens en technologie? Tussen natuurlijk en kunstmatig? 18

»»

En in hoeverre willen wij als maatschappij de mens ‘verbeteren’ om betere prestaties te leveren? Dr. Dick Bierman van de Universiteit van Amsterdam gaf op 21 maart een lezing over de betrouwbaarheid van de leugendetector. Bezoekers konden ook hun eigen betrouwbaarheid testen. Op 18 april was de vraagstelling: Kan een pilletje mij slimmer maken? Worden we slimmer door medicijnen als Ritalin? Peppen we onze hersenen op met koffie en energiedrankjes? Wetenschapsjournalist dr. Reinoud de Jongh schreef de boeken ‘Hersenkronkels’ en ‘Breinfabels’ en schrijft maandelijks voor Psychologie Magazine. Samen met de deelnemers onderzocht hij hoe goed pillen en andere technieken in staat zijn onze hersenen beter te laten werken. En hoe wenselijk al deze ontwikkelingen eigenlijk zijn. ‘Is iedereen muzikaal?’ Volgens de lezing op 23 mei van prof. dr. Henkjan Honing van de Universiteit van Amsterdam, is vrijwel iedereen dat. Deelnemers ontdekten via allerlei proeven dat ze over het algemeen veel meer gevoel voor muziek hebben dan ze dachten. Op 13 juni was er een debat over nanotechnologie in de vorm van een rechtszaak in het jaar 2030. In dat jaar zal een aantal ingrijpende toepassingen van nanotechnologie zich over de wereld verspreid hebben. Aan de hand van drie cases probeerden prof. dr. ing. Dave Blank (wetenschappelijk directeur MESA+, Instituut voor Nanotechnologie, Universiteit Twente) en prof. dr. Paul Borm (lector en directeur Kenniskring Life Sciences, Hogeschool Zuyd, Heerlen) de jury te overtuigen van het nut, dan wel het grote gevaar, van nanotechnologie. Dave Blank nam de rol van voorstander op zich. Het kritische tegengeluid kwam van Paul Borm. De nanodiscussie en het slotdebat werd mede mogelijk gemaakt door Nanopodium. Harold McGee, internationaal gerenommeerd en toonaangevend auteur van culinaire boeken en artikelen (onder andere in Nature en The New

Science Center NEMO

Isolde Hallensleben tijdens Kennis aan 't IJ York Times) gaf op 3 december een kooklezing voor volwassenen. Deelnemers leerden tips en trucs over hoe je goed kan koken en Harold McGee vertelde ook waarom deze tips en trucs werken. Hij legde uit waarom vis sneller bederft dan vlees, waarom je pannenkoekenbeslag even moet laten staan, en waarom je gaat tranen als je een ui snijdt. De deelnemers konden aan verschillende experimenten meedoen.

»» Prof. dr. Marian Joëls (UMC Utrecht/Universiteit Utrecht) liet zien dat stress helemaal niet erg hoeft te zijn. »» Latinist dr. Bé Breij (Radboud Universiteit Nijmegen) bracht het publiek op de hoogte van Romeinse pulpfictie. Wat vertelt een verhaal over een vader die zijn zoon doodmartelt op verdenking van incest met zijn moeder, ons over de Romeinen? »» Cultuurfilosoof prof. dr. René Boomkens (Rijksuniversiteit Groningen) sprak over de effecten van globalisering en digitalisering op de hedendaagse stedelijke cultuur, die hierdoor levendiger en meer divers is geworden, maar ook bedreigd wordt. »» Entomoloog ir. Niels Verhulst (Wageningen Universiteit) onthulde waarom sommige mensen altijd het slachtoffer van bijtgrage muggen zijn, terwijl anderen ongeschonden blijven. »» Planeetonderzoeker dr. Daphne Stam (SRON) nam haar publiek mee naar fascinerende exoplaneten. »» Experimenteel zoöloog dr. ir. David Lentink (Wageningen Universiteit) gaf microrobotjes vleugels. »» Economisch historicus dr. Oscar Gelderblom (Universiteit Utrecht) legde uit waarom de oprichting van de VOC een economische blunder van formaat was. In de pauzes konden bezoekers een praatje maken met de sprekers. Na de lezingen was er uitgebreid gelegenheid voor discussie en vragen. Kennis op Zondag is een initiatief van de Volkskrant, NWO, KNAW en NEMO.

• Kennis op Zondag. Tijdens de Oktober Kennismaand, op zondag 10 oktober, vond de derde editie plaats van Kennis op Zondag. Maar liefst tien enthousiaste wetenschappers gaven een lezing over uiteenlopende onderwerpen. Zij daagden hun publiek uit voor discussie, vragen en een persoonlijke ontmoeting. De volgende wetenschappers kregen het woord: »» Als eerste gaf natuurkundige prof. dr. Robbert Dijkgraaf (Universiteit van Amsterdam/president KNAW) een spraakmakende lezing over het ‘quantum universum’: hoe de grote wereld van de kosmos waar de relativiteitstheorie van Einstein geldt, te combineren is met de wereld van de hele kleine deeltjes die aan de quantumwetten voldoen. »» Hoofdpijnexpert prof. dr. Michel Ferrari (Universiteit Leiden) vertelde daarna over zijn onderzoek naar het ontstaan van migraine. »» Communicatiewetenschapper prof. dr. Claes de Vreese (Universiteit van Amsterdam) liet zijn licht schijnen over de moeizame relatie tussen media, burger en politiek. Harold McGee tijdens zijn kooklezing in NEMO’s nieuw geopende café Renzo Piano 19


Evenementen In 2010 vonden diverse evenementen plaats in NEMO, soms georganiseerd door anderen, soms door onszelf of in samenwerking met partners.

Kunstschooldag Meer dan 900 kinderen bezochten NEMO op 26 maart vanwege de Kunstschooldag. Stichting JAM organiseerde deze dag waarop alle Amsterdamse kinderen van groep 8 gratis verschillende kunsten cultuurinstellingen in Amsterdam mochten bezoeken. DJ Isis tijdens de MuseumN8 • Symposium Kweekvlees. In 2015 staat er misschien wel een vleesincubator naast het koffiezetapparaat op het aanrecht. ‘s Avonds gooit men wat stamcellen in het apparaat en de volgende ochtend is het gehakt klaar. Onhaalbaar? Niet als je deze vraag aan Jort Kelder, Karen van Holst Pellekaan en Mark Post stelt. Zij discussieerden met politici, beleidsmakers, wetenschappers, ondernemers, financiers en andere beslissers over het fenomeen Kweekvlees.

• NEMO participeerde in 2010 weer in de KennisCafés, een samenwerking tussen de Balie, Volkskrant, KNAW en NEMO. Deze serie van lezingen over de impact van wetenschappelijke ontwikkelingen op de maatschappij, vond iedere maand plaats op een maandagavond in De Balie. NEMO zat in de redactie en leverde elke aflevering een inhoudelijke interactieve bijdrage.

• Ook participeerde NEMO in de Paradisolezingen. Op een aantal zondagochtenden voerden gerenommeerde wetenschappers het publiek in Paradiso langs de laatste ontwikkelingen op specifieke vakgebieden. NEMO zat in de selectiecommissie voor de sprekers en verzorgde, zoals ieder jaar, twee keer de inleiding van een lezing. Deze serie lezingen is een samenwerking tussen Paradiso, Verstegen & Stigter, VSNU (Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten), Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, KNAW, VPRO, tijdschrift KIJK en NEMO.

20

Museumweekend ‘Laat je verleiden door de sterren’ was het thema van het Museumweekend in 2010. Maar liefst 11.812 geïnteresseerden brachten dat weekend een gratis bezoek aan NEMO. Er was van alles te doen op sterrenkundig gebied, zoals een kijkje naar moeder Aarde via de interactieve wereldbol Tangible Earth.

Discovery #5 Als opwarmer voor de Oktober Kennismaand werden op 24 september spannende nieuwe wetenschap, muziek, kunst en nieuwe ideeën gecombineerd tot een uitgaansnacht met inhoud. De Praktijk en Stichting Very Disco organiseerden voor de vijfde keer deze speciale nacht in samenwerking met NEMO. Tot in de vroege uren waren er optredens van bands en DJ’s. En in een rariteitenkabinet gaven wetenschappers en kunstenaars een geheel eigen draai aan biodiversiteit, het thema van de Oktober Kennismaand 2010. MuseumN8 Op 6 november was er weer een spectaculaire MuseumN8, deze keer met het thema The Sound of Science. Ruim 6.500 bezoekers kwamen naar NEMO, onder andere om de uitdaging aan te gaan in vijf seconden een volleerd DJ of VJ te worden. Daarvoor werden een iPhone, een Wii controller en een voice stretcher ingezet. Waaghalzen konden een headbanger op hun hoofd zetten. De nacht werd afgesloten door nachtburgemeester DJ Isis en kunstenaar/ muzikant Piet Jan Blauw met de Sound Machine, een magisch apparaat waarbij muzikanten en DJ’s hun hele lichaam inzetten om muziek te maken. Techniekfestival Stichting Witte Tulp Tijdens het Wetenschapsfestival Witte Tulp op 24 en 25 april was er in NEMO van alles te beleven: presentaties van wetenschappelijke en techno-

Science Center NEMO

logische projecten; experimenten door leerlingen uit het Primair en Voortgezet Onderwijs; en seminars en wedstrijden zoals een roboticawedstrijd en een schaaktoernooi. Ook gaf professor Amito met zijn assistent een chemieles op het dak aan 500 kinderen. Een succesvolle recordpoging voor het Guinness Book of Records!

Zomer publieksevenementen

• Het jaarlijks terugkerende ‘kraantje drukken’ waarbij kinderen leren een lek te dichten werd druk bezocht. Deze dag werd wederom georganiseerd door het Amsterdamse waterleidingbedrijf. • Muzikanten van Orkest Zuid brachten op 3 juli verspreid door het hele pand - op spectaculaire wijze Ravel’s Bolero ten gehore. Dit was onderdeel van het concert ‘Zoeken in de Oersoep’ dat het orkest dezelfde avond in het Muziekgebouw aan het IJ speelde. • Tijdens hun internationale toer bezocht het koor van de Leighton Park School uit Engeland ook NEMO. Het koor, bestaande uit 45 scholieren, zong onder andere een aantal nummers van filmklassiekers.

Klokhuis Vragendagen Samen met de NPS organiseerde NEMO ook in 2010 de Klokhuis Vragendagen. Deze keer op 14 november. Ongeveer 25 wetenschappers kwamen naar NEMO

Dr. Rob Heerdink (farmaco-epidemioloog Universiteit Utrecht) tijdens de Klokhuis Vragendag om de vragen van 350 kinderen te beantwoorden. De bekende presentatoren van Klokhuis deden vooraf een oproep om vragen in te sturen. De beste, leukste, grappigste, interessantste en meest bijzondere vragen werden uitgekozen. Ook was er een ‘VraagMaar-Raak-Balie’ voor spontane kindervragen.

Robocup Junior Tijdens de finale van de scholenwedstrijd Robocup Junior was er in NEMO ook een publieksprogramma. Naast de workshop ‘Zet-Maar-In-Elkaar-Lab’ waar kinderen zelf robots konden bouwen, waren er publieksdemonstraties op het gebied van robotica.

Een nieuw record voor het Guinness Book of Records: de grootste chemieles 21


kinderen naar NEMO om Sinterklaas, zijn paard Amerigo en de Zwarte Pieten aan te moedigen bij deze oefening.

NEMO GROEN

Sint en Amerigo tijdens de jaarlijkse traploop oefening

Scientific Het Scientific Festival trok 5.751 geïnteresseerden naar NEMO. In het eerste weekend van de Oktober Kennismaand stond het evenement in het teken van biodiversiteit: ‘Leve(n) de variatie!’. Het hele weekend was NEMO gratis toegankelijk en konden jong en oud genieten van een gevarieerd programma. Martin Melchers (voormalig stadsecoloog in Amsterdam) gaf een lezing over biodiversiteit in Amsterdam. Kinderen konden de wereld in een oogopslag zien via de digitale globe. Onder leiding van Professor Kweekje maakten kinderen een variatiedans in de theaterzaal. Ook waren er verschillende workshops zoals ‘Maak je eigen Alien’, ‘Zoek leven in het IJwater’ en ‘Bouw een voedselketen mobile’.

22

Sinds 2010 werkt NEMO aan het meerjarige project NEMO GROEN: de doorvoering van energiebesparende maatregelen en implementatie van duurzame technologische oplossingen. In het kader van dit project vond in NEMO het Dutch Green Council LAB plaats; een brainstormsessie met meer dan 30 deelnemers uit diverse disciplines. Ook hebben twee stagiaires Technische Bedrijfskunde van de Hogeschool van Amsterdam, een business case ontwikkeld voor NEMO GROEN.

In de Innovatiezaal, die in februari 2011 wordt geopend voor publiek, komen wisselende tentoonstellingen waarin nieuwe technologieën zichtbaar en voelbaar worden gemaakt. Samen met het Programmabureau Luchtkwaliteit van de gemeente Amsterdam, ontwerpbureau NorthernLight en INBO architecten, werkt NEMO aan de invulling van deze tentoonstellingen. De eerste tentoonstelling gaat over elektrisch vervoer.

1.3 Educatief aanbod

Sint op het dak Ieder jaar is het weer afwachten: lukt het Amerigo om Sinterklaas alle 120 treden van het dak van NEMO op te krijgen? Op 24 november kwamen honderden

In NEMO raken leerlingen gefascineerd door en krijgen zij informatie over (natuur)wetenschappelijke fenomenen en -toepassingen. Het is een plek die leerlingen aanzet te experimenteren met de wereld om hen heen, die hun onderzoekende geest stimuleert en die oproept tot nadenken. Door zelf te doen

Artist impression van zonnepanelen op het NEMO dak

Artist impression van de Innovatiezaal

Science Center NEMO

- en vooral alles aan te raken - komen wetenschap en technologie tot leven. Elke activiteit kent een vaste volgorde: doen, verwondering, uitleg.

Wij baseren onze lesmaterialen op de didactiek van het onderzoekend en ontwerpend leren. Het doel is stimulering en ontwikkeling van een onderzoekende houding, en het bijbrengen van probleemoplossende vaardigheden. Het onderzoeks- en ontwerpproces is verpakt als ‘spel’: leerlingen kruipen in de huid van een onderzoeker of ontwerper en worden gestimuleerd te handelen en zich te gedragen als nieuwsgierige, kritische en creatieve onderzoekers of ontwerpers. In 2010 is NEMO gestart met de ontwikkeling van een integraal scholenplan om het educatief bereik te vergroten en de dienstverlening aan het onderwijs en de communicatie hierover verder te verbeteren. Dit plan is opgesteld na uitgebreid marktonderzoek onder leerkrachten en docenten en wordt in 2011 verder uitgewerkt. Het Science Learning Center (SLC) ontwikkelt de educatieve materialen en -projecten voor gebruik in NEMO. In 2010 bestond het aanbod uit doeboekjes, lespakketten, projecten en diverse andere activiteiten.

Primair Onderwijs

Doeboekjes Wij ontwikkelen doeboekjes bij onze tentoonstellingen om het educatieve aspect van een bezoek aan NEMO meer inhoud te geven. De boekjes zorgen voor meer diepgang en structuur. Ze zijn gratis te downloaden vanaf onze website. Nieuw in 2010 is het doeboekje ‘Spiegels’ voor groep 3/4. Dit boekje hoort bij de exhibit over spiegels van de tentoonstelling Fenomena. Het daagt leerlingen uit tijdens hun bezoek kleine onderzoeken te doen met spiegels. Ook nieuw is doeboekje ‘Reis door de Geest - Ken jezelf’, voor leerlingen uit groep 7/8, dat hoort bij de tentoonstelling over ons brein. Met dit boekje leren leerlingen zichzelf, hun emoties en gevoelens beter kennen. Overige doeboekjes in 2010: • groep 5/6: Fenomena • groep 7/8: Codenaam: DNA

• • • • • •

groep 7/8: Energie groep 7/8: Krachtpatsers (vernieuwd in 2010) groep 7/8: Waterrijk groep 7/8: Zoeken naar leven groep 7/8: You, Me, Electricity groep 7/8: Teen Facts

Lespakketten Een lespakket van NEMO bestaat uit vier onderdelen. Allereerst is er een inleidende les op school. Het tweede en derde onderdeel zijn in NEMO: leerlingen gaan aan de hand van een doeboekje aan de slag met de interactieve tentoonstellingen en volgen een workshop of demonstratie onder begeleiding van NEMO-medewerkers. Na het bezoek wordt het thema afgerond met een afsluitende les op school. De thema’s van de lespakketten zijn: • Groep 3/4: Spiegels en zeepbellen (nieuw in 2010) • Groep 5/6: Onderzoek • Groep 7/8: Ontwerpen (nieuw in 2010) • Groep 7/8: Water • Groep 7/8: Zoeken naar leven • Groep 7/8: Reis door de Geest (nieuw in 2010) NEMO heeft haar doorlopende leerlijn verder uitgebouwd met de ontwikkeling van het lespakket ‘Spiegels en zeepbellen’ voor groep 3/4. Dit lespakket

29.865 basisschoolleerlingen bezochten NEMO, zo’n 10% daarvan deed mee aan een verdiepende activiteit zoals een workshop hoort bij de tentoonstelling Fenomena. Naast het doeboekje krijgen de leerlingen een workshop Zeepbellen waarin ze ontdekken of een zeepbel altijd rond is en of je een bel kunt maken in een bel. Tijdens de afsluitende les op school maken de leerlingen een periscoop waarmee ze over een tafel kunnen kijken. Leerlingen van groep 7/8 maken bij het lespakket ‘Reis door de Geest’ op school eerst kennis met optische illusies en moeilijke raadsels. Ze leren 23


over bijzondere kunsten, maar ook over de tekortkomingen van ons brein. Tijdens de workshop Brein Lab in NEMO worden hun hersenen flink op de proef gesteld met taal-, geheugen- en emotietesten en een aandachtsproef. Ook testen ze hun reactievermogen. Het lespakket wordt op school afgerond met het maken van twee hersenspelletjes.

Science Center op School – PO Het project Science Center op School daagt bovenbouwleerlingen uit een eigen exhibit te ontwerpen en te maken. Dit doen ze in opdracht van een medewerker van NEMO. Als afsluiting van het project richten de leerlingen een eigen science center op school in, waar medeleerlingen en ouders de exhibits kunnen uitproberen.

Voortgezet Onderwijs

Doeboekjes Ook het Voortgezet Onderwijs (VO) kan gebruik maken van Doeboekjes. In 2010 waren dit de volgende boekjes: • VO onderbouw: Codenaam: DNA • VO onderbouw: Energie • VO onderbouw: Krachtpatsers (vernieuwd in 2010) • VO onderbouw: Waterrijk • VO onderbouw: You, Me, Electricity • VO onderbouw: Zoeken naar leven • VO bovenbouw: Zoeken naar leven

Lespakketten Een lespakket voor het VO bestaat uit dezelfde vier onderdelen als voor het PO. De thema’s voor de

lespakketten in 2010 waren: • VO onderbouw: Energie • VO onderbouw: Zoeken naar leven • VO bovenbouw: Zoeken naar leven • VMBO 2/3: Kettingreacties

Science Center op School – VO Het project Science Center op School voor het VO is geschikt voor klas 1, 2 en 3. In 2010 is de opzet vernieuwd: via een video krijgen de docent en de leerlingen uitleg over het project. Vervolgens bouwen de leerlingen in projectteams hun eigen science center in 17 lesuren. Ze leren ontwerpen, bouwen, presenteren en organiseren een officiële opening. Het project wordt afgerond met een foto- of filmverslag over de opening.

Jet-Net Het Jet-Net (Jongeren en Technologie Netwerk Nederland) bedrijf Shell organiseerde ook in 2010 in samenwerking met NEMO een programma rondom het thema ‘Energie’ voor leerlingen uit de tweede klas HAVO/VWO. Ruim 1.300 leerlingen bezochten in NEMO exhibits over energie en deden een labexperiment met een brandstofcel. Daarnaast maakten ze een bedrijfsprofiel van een van tevoren gekozen bedrijf.

Hoger onderwijs

PABO-programma Voor PABO-leerjaar 3 en 4 heeft NEMO vanaf september 2010 een verdiepend programma over wetenschap en techniek. Het bestaat uit een interactieve lezing over DNA en het doeboekje ‘Zoom in op je eigen lichaam’. In totaal hebben 1.629 PABOstudenten in 2010 deelgenomen aan dit programma. Voor leerjaar 1 en 2 is een nieuw programma ontwikkeld dat in maart 2011 wordt aangeboden aan alle PABO’s in Nederland.

Nascholing

Training van NEMO publieksbegeleiders Het SLC heeft in 2010 diverse NEMO publieksbegeleiders getraind, zodat zij educatieve workshops kunnen uitvoeren die horen bij de lespakketten.

Leerkrachten aan de slag tijdens de Leerkrachtenclub 24

Leerkrachtenclub NEMO heeft in 2007 de Leerkrachtenclub opgericht om de relatie met leerkrachten een meer structureel karakter te geven. Het lidmaatschap is gratis en op persoonlijke titel. Inmiddels heeft de club 1.500

Science Center NEMO

E-BOEKJ E-BOEKJ programma primair onderwijs

programma voortgezet onderwijs

VO VO PO 10/11 PO 10/11

VO 10/11

VO 10/11

Handige boekjes met een overzicht van het educatief aanbod, en het NEMO Nieuws voor de laatste ontwikkelingen leden. In 2010 konden de leerkrachten twee studiemiddagen volgen. Op 17 maart was het thema ‘De basale wetten van de natuurkunde’, met een lezing over drijfzand en diverse workshops waarin de 93 deelnemers zelf aan de slag konden. Ook kreeg iedere deelnemer een exemplaar van het boek ‘De vijftien leukste experimenten’ van Professor Amito uit het TV programma Willem Wever. Het thema van de studiemiddag op 13 oktober was ‘Techniek in mijn klas?’. Voor de 90 deelnemers was er een interactieve lezing en keuze uit vier workshops en praktijkvoorbeelden.

VO-onderwijsmiddag ‘Nu in NEMO’ was het thema van de VO-onderwijsmiddag op 8 april. 35 enthousiaste docenten bezochten de nieuwste tentoonstellingen. Zij maakten kennis met de diverse projecten, materialen en wedstrijden die speciaal voor VO-schoolgroepen zijn ontwikkeld. Daarnaast waren er lezingen over exoplaneten, seksuele voorlichting in een multiculturele klas, en over de vraag of we van wind kunnen leven. Ook konden de docenten diverse workshops volgen: battle of the cells, een game uit het lespakket Zoeken naar leven, en de workshop Tube Your Future.

Overig educatief aanbod

Speciaal arrangement In samenwerking met Bureau TOP heeft NEMO in 2010 een speciaal arrangement aangeboden: €100 korting per klas bij een bezoek aan NEMO, in combinatie met het lespakket Ontwerpen (PO) of het lespakket Kettingreacties (VMBO) over kracht en energie.

Bij het lespakket Ontwerpen maken scholieren uit groep 7/8 in NEMO’s Techno Lab een sleutelhanger of tolletje met een echte draai- en freesmachine. Op school ontwerpen ze hun eigen brug en spelen ze het spel Bruggenbouwen. Het lespakket Ontwerpen is het eerste lespakket van NEMO dat ook geschikt is voor het digibord. En voor zover wij weten is NEMO een van de eerste musea die in 2010 een digibordles heeft ontwikkeld voor het onderwijs. Kettingreacties is een lespakket voor leerlingen in 2 en 3 VMBO. Na de science show over een kettingreactie volgen ze een workshop waarin ze hun eigen kettingreactie bouwen.

RoboCup Junior Tijdens de finale van het NK RoboCup Junior op 29 mei in NEMO streden zelfgebouwde robots om de felbegeerde bekers in drie verschillende categorieën: Dansen, Rescue en Voetbal. 66 teams deden mee aan deze jaarlijks terugkerende nationale robotcompetitie voor zowel PO als VO.

E-boekjes voor PO en VO De jaarlijkse E-boekjes voor PO en VO zijn ook in 2010 gepubliceerd. De boekjes geven informatie over alle lesmaterialen en educatieve projecten van NEMO, en zijn verspreid onder leerkrachten en docenten. NEMO Nieuws Met een oplage van 10.000 exemplaren verschenen in 2010 twee uitgaven van NEMO Nieuws (met een update) over ons gevarieerde educatieve productaanbod voor leerkrachten en docenten.

25


1.4 Feiten en cijfers Bezoekersaantallen NEMO bereikte in 2010 de magische grens van een half miljoen bezoekers per jaar. Maar liefst 508.601 mensen brachten een bezoek aan NEMO. Vooral het aantal recreatieve bezoekers nam toe. De populaire zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs en de acceptatie van de Museumkaart per juli 2010 droegen hier in grote mate aan bij. Ontwikkeling bezoekersaantallen Science Center NEMO*

550.000 500.000 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

* in 2009 was NEMO zes weken gesloten i.v.m. interne verbouwing

Educatieve bezoekers Het aantal educatieve bezoekers van NEMO steeg in 2010 met 7% ten opzichte van 2009, naar een totaal van ruim 85.000. De grootste stijging lag in het aantal VO-scholieren dat een bezoek aan NEMO bracht. Aantal educatieve bezoekers

2008

2009*

2010

PO

32.121

28.181

29.865

Totaal

87.229

79.430

85.216

VO

Student

37.088 18.020

32.541 18.708

38.060 17.291

* in 2009 was NEMO zes weken gesloten i.v.m. interne verbouwing

De half miljoenste bezoeker stapte woensdag 29 december over de drempel: de familie Konings uit Oudenbosch ontving felicitaties van Algemeen Directeur Michiel Buchel. 26

NEMO heeft de doelstelling dat 10% van alle educatieve bezoekers deelneemt aan een begeleide activiteit, zoals een workshop als onderdeel van een lespakket. Deze doelstelling is in 2010 gehaald. Gemiddeld was 11% van de educatieve bezoeken een begeleid bezoek (9.013 van totaal 85.216 bezoekers).

Science Center NEMO

Bezoekerssegmenten bezoekerssegmenten Student 3%

ontwikkeling bezoekerssegmenten Overig 3%

100%

Voortgezet Onderwijs 8%

90%

Primair Onderwijs 6%

70%

80% 60% 50% 40%

Recreatieve bezoekers 80%

30% 20% 10% 0

2008

2009

2010

Ten opzichte van 2009 is het aantal deelnemers aan begeleide educatieve programma’s in NEMO enorm toegenomen. Het aantal is zelfs bijna verdubbeld! Aantal deelnemers

2009

2010

-

378

210

589

Primair Onderwijs Groep 3/4: Spiegels en zeepbellen lespakket met workshop Groep 5/6: Onderzoek lespakket met workshop

114

Groep 7/8: Ontwerpen lespakket met workshop

-

Groep 7/8: Water lespakket met workshop

Groep 7/8: Zoeken naar leven lespakket met workshop

Groep 7/8: Science Center op School project met NEMO excursie Subtotaal Primair Onderwijs Voortgezet Onderwijs

VO onderbouw: Energie lespakket met workshop

VO onder- en bovenbouw: Zoeken naar leven lespakket met workshop VMBO 2/3: Kettingreacties lespakket met workshop Jet-Net project met NEMO excursie

Science Center op School project met NEMO excursie Subtotaal Voortgezet Onderwijs Hoger Onderwijs

PABO-programma's in NEMO

Totaal aantal begeleide programma's

197 246

662 305 538 381

767

2.853

265

651

1.203

1.322

1.278

1.629

-

212

1.031 2.711

4.756

331 634

1.593 4.531

9.013

27


Waardering door het onderwijs Leerkrachten- en docentenoordeel over hun educatief bezoek aan NEMO in 2010 (n=319): • rapportcijfer voor het gebruikte lesmateriaal: gemiddeld 7,4 (n=223) • rapportcijfer voor de gevolgde workshop: gemiddeld 7,4 (n=172) • komt u volgend jaar terug: 55% ja 33% misschien 12% nee

Waardering door recreatieve bezoekers

• Gemiddelde cijfers voor NEMO gedurende de periode 25 mei t/m 12 september 2010 (n=940): »» activiteiten: 8,2 »» dienstverlening: 8,0 »» zomertentoonstelling: 7,5 »» shop: 7,3 »» horeca: 6,9 • Oordeel van ouders over de nieuwe tentoonstelling/theatervoorstelling Kleuters aan Zet in 2010: 95% beoordeelt het totale aanbod positief tot zeer positief (n=86).

Waardering door anderen

• Best of Amsterdam Award Het publiek kiest tijdens deze jaarlijkse verkiezing het beste dat Amsterdam te bieden heeft, van restaurants en winkels tot musea. NEMO heeft in 2010 een Best of Amsterdam Award in de wacht gesleept in de categorie ‘Best Family Attraction’. Dit is een initiatief van Time Out, een internationaal magazine voor kunst, entertainment en nachtleven, dat wereldwijd wordt uitgegeven in 35 landen. In 2009 won NEMO ook een Best of Amsterdam Award in de categorie ‘Best Museum for Children’. • Montblanc Museum Award In 2010 is de Montblanc Museum Award voor het eerst uitgereikt, op initiatief van Montblanc en Museumtickets.nl. Het publiek verkoos NEMO als eerste in de categorie ‘Beste kindermuseum’. • Merkkracht Het merkenonderzoek BrandAlchemy™ dat onder andere in de culturele sector en de dagattractiemarkt in Nederland elk merk op 40 factoren toetst, toont voor NEMO de volgende resultaten (bron: Hendrik Beerda Brand Consultancy, 2010/2011):

28

NEMO staat op de eerste plaats voor spontane bekendheid in de categorie ‘leerzame dagattracties’. 1. NEMO (15%) 2. Nederlands Openluchtmuseum Arnhem (11%) 3. Naturalis (6%) 4. Archeon (6%) 5. Het Spoorwegmuseum (5%) 6. Rijksmuseum Amsterdam (4%) 7. Artis (4%) 8. Deltapark Neeltje Jans (4%) 9. Museon (4%) 10. Musea algemeen (4%)

In de categorie ‘wetenschapsmusea’ staat NEMO op de eerste plaats voor spontane naamsbekendheid. 1. NEMO (20%) 2. Naturalis (12%) 3. Museon (6%) 4. Teylers Museum (4%) 5. Museum Boerhaave (3%) 6. Corpus (3%) 7. Evoluon (3%) 8. Universiteitsmusea (diversen; 3%) 9. Natuurhistorische musea (diversen; 2%) 10. Tropenmuseum (2%) NEMO staat op de achtste plaatst op de ranglijst van de sterkste cultuurmerken in de Metropool Amsterdam. 1. Anne Frank Huis 2. Theater Carré 3. Rijksmuseum Amsterdam 4. Van Gogh Museum 5. Tropenmuseum 6. Uitmarkt Amsterdam 7. Pathé 8. NEMO 9. Heineken Music Hall 10. Stedelijk Museum Amsterdam

NEMO onderscheidt zich van het gemiddelde museum met zijn doelgroep en merkprofiel: • NEMO is vooral sterk onder hoog opgeleide jongeren (18-30 jaar). • De merkpersoonlijkheid van NEMO is veel creatiever en actiever dan van het gemiddelde museum. • In tastbare merkeigenschappen onderscheidt NEMO zich met name door kindvriendelijkheid, vernieuwing en ontspanning.

Science Center NEMO

Bezoekerskenmerken Periode 25 mei t/m 12 september 2010

Bezoekers van NEMO komen uit heel Nederland (n=730). Uit Amsterdam 9%

Van buiten NL (m.n. West Europa) 3%

Uit rest van NL 88 %

Weet niet 38%

Ja 52%

Nee 10 %

47% van de bezoekers is al twee keer of vaker in NEMO geweest (n=660). Vaker dan drie keer 13%

Derde keer 11%

Ruim de helft van de bezoekers heeft het voornemen nog een keer terug te komen (n=651).

Eerste keer 53%

Meer dan de helft van de bezoekers is vrouw/meisje (n=837) Man 44%

Vrouw 56%

Tweede keer 23 %

Tweederde van de bezoekers zijn kinderen/jongeren (n=831). Volwassenen (18+ jaar) 37%

Kinderen (0-11 jaar) 31%

Jongeren (12-18 jaar) 32 %

29

30 Overijssel

Flevoland

Friesland

Zeeland

Drenthe

Groningen

Poster

VVV

YouTube

Flickr Twitter

Utrecht

Noord-Brabant

Noord-Holland

Radio

0% Limburg

5%

Advertentie

10% Zuid-Holland

15%

Krant of tijdschrift

20% Gelderland

"waar kent u nemo van?" (n=1.190)

Website

NEMO-gebouw

TV

Mond-tot-mond


geografische herkomst nemo bezoekers (n=708)

30%

25%

20%

15%

10%

5%

0%

Science Center NEMO

Landelijk staat NEMO op de 5e plaats voor wat betreft bezoekcijfers in de ranglijst van de Nederlandse musea die lid zijn van de Nederlandse Museumvereniging. Onderstaand, naar schatting, de top 20 van de bezoekcijfers. Bron: december 2010, Nederlandse Museumvereniging Museum

Plaats

Schatting 2010

Van Gogh Museum

Amsterdam

1.432.500

Hermitage Amsterdam

Amsterdam

522.000

Anne Frank Huis

Amsterdam

Rijksmuseum

Amsterdam

NEMO

Het Nederlands Openluchtmuseum Nederlands Spoorwegmuseum

1.050.000 900.000

Amsterdam

508.000

Arnhem

440.000

Utrecht

Paleis Het Loo

350.000

Apeldoorn

Museum Boijmans van Beuningen

320.900

Rotterdam

Haags Gemeentemuseum

300.000

Den Haag

Kröller Müller Museum

290.000

Otterlo

Naturalis

275.000

Leiden

Mauritshuis

270.000

Den Haag

Zuiderzeemuseum

233.400

Enkhuizen

Amsterdam Museum

221.000

Amsterdam

Nationaal Luchtvaartmuseum Aviodrome

201.000

Lelystad

Museum Het Rembrandthuis

200.500

Amsterdam

Beeld en Geluid

200.000

Hilversum

Tropenmuseum

200.000

Amsterdam

FOAM

197.000

Amsterdam

180.000

Van alle leden van de Nederlandse branchevereniging VSC (vereniging van samenwerkende centra en musea in wetenschap en techniek), ontvangt NEMO de meeste bezoekers. top 5 VSC leden naar bezoekersaantallen

500.000 2008

400.000

2009

300.000

2010

200.000

NEMO

Technopolis®

Naturalis

Beeld en Geluid

Museon

100.000

31

Science Learning Center


NEMO Science Learning Center NEMO Science Learning Center (SLC) is het expertise-, producten- en dienstencentrum van NCWT voor buitenschools leren over wetenschap en techniek. Het SLC bedient niet alleen het onderwijs, maar ook andere partijen die jong en oud informeren over wetenschap en techniek (bijvoorbeeld andere science centra, de media en het bedrijfsleven). Zodat ook deze partijen hun informatie op inspirerende wijze kunnen overbrengen.

2.1 Inleiding De kernactiviteiten van NEMO Science Learning Center zijn: 1. Verhoging van de kwaliteit en kwantiteit van het educatief bezoek aan NEMO (schoolbezoeken). Daarbij hanteren we een doorlopende leerlijn: aanbod voor de jongste groepen van het basisonderwijs tot en met het hoger onderwijs. 2. Ontwikkeling en uitvoering van lesmateriaal en educatieve evenementen. 3. Scholing en training van leerkrachten, docenten en PABO-studenten (Train de trainer/nascholing).

34

4.

5.

Kennisontwikkeling over wetenschaps- en techniekeducatie (WTE) en de wijze waarop kinderen leren (in samenwerking met kennisinstellingen, en in het bijzonder de Universiteit van Amsterdam). Kennisdeling.

De educatieve activiteiten die het SLC in 2010 voor Science Center NEMO heeft uitgevoerd, staan beschreven in hoofdstuk 1.3. In dit hoofdstuk geven we een toelichting op de activiteiten die SLC zelfstandig, in samenwerking met derden of in opdracht van derden heeft uitgevoerd.


2.2 Educatieve materialen en projecten Het SLC beschikte in 2010 over onderstaand aanbod van lesmateriaal en activiteiten voor leerkrachten/docenten voor gebruik in het onderwijs. Ook andere partijen kunnen hiervan gebruik maken.

Lesmateriaal

Handboek Science is Primary Binnen het Europese project ‘Hands-on, Brains-on’ heeft het SLC een handboek ontwikkeld met activiteiten die kleuters onderzoekend laten leren. Hoe kan je het doen koppelen aan een antwoord op de vraag hoe zit dat. Het handboek Science is Primary laat aan de hand van lesvoorbeelden zien, hoe een leerkracht voor groep 1/2 meer kan halen uit ‘Hands-on’ activiteiten door aanscherping van het ‘Brains-on’ gedeelte. In het handboek staan vier uitgewerkte lessen: Magneten, Papieren Vliegtuig, Slakken, en Drijven & Zinken.

Nieuws uit de Natuur Het SLC werkt samen met het televisieprogramma Nieuws uit de Natuur van NTR:Schooltv, gericht op groep 5 en 6 van het Primair Onderwijs. Iedere uitzending besteedt prof. dr. Testkees aandacht aan techniek. Hij daagt leerlingen uit om oplossingen te vinden voor technische problemen. Wij hebben 56 doebladen ontwikkeld voor dit programma, die ook los van het programma te gebruiken zijn in de klas. De doebladen zijn gratis te downloaden via de website van NTR:Schooltv en de NEMO-website. In 2010 zijn de uitzendingen van Nieuws uit de Natuur uit 2007/2008 herhaald. Ook zijn de proefjes van prof. dr. Testkees uit 2008/2009 als apart item herhaald. Reis door de ruimte in 80 lessen ESERO (European Space Education Resource Office) is een educatief initiatief van ruimtevaartorganisatie ESA en wordt uitgevoerd door het SLC. ESERO biedt informatie en ondersteuning bij onderwijsprojecten rond het thema ‘Ruimtevaart en Sterrenkunde’. Het gratis ESERO bronnenboek ‘Reis door de ruimte in 80 lessen’ is ontwikkeld voor alle groepen van het PO en bevat tachtig lessen verdeeld over vijf thema’s die allemaal te maken hebben met

Missie van het Science Learning Center: Het verrijken van het formele Wetenschap & Techniek leren, door het te integreren met het informele en non-formele leren.

Onderwijs

Universiteiten

Bedrijfsleven

Science centra/ musea

Media

Science Learning Center onafhankelijk gekoppeld aan een actief science center dat fungeert als proeftuin

expertise over/ervaring met informele en non-formele science center middelen, als aanvulling op het formele leren; middelen zoals interactieve tentoonstellingen, shows, theater, hands-on workshops, proefjes, wedstrijden, maatschappelijk debat, lezingen, festivals, websites, lesmateriaal

internationaal netwerk van science centra en kennisinstellingen

35


de wetenschap en techniek achter ruimtevaart en sterrenkunde. Elke les bestaat uit een leerkrachtenhandleiding (met achtergrondinformatie en tips) en een doeblad voor in de klas.

Wedstrijden voor scholen

Tube Your Future Tube Your Future is een videowedstrijd voor HAVO/ VWO-leerlingen in klas 3, 4 en 5. Leerlingen creëren een eigen beeld van het beroepenveld van bètawetenschappen en technologie, door het maken van een filmpje van maximaal vier minuten over een professional. De deelnemende scholen organiseren een voorverkiezing op school waarbij de ouders ook uitgenodigd worden. De aanwezigen nomineren het beste filmpje van hun school, waarmee ze kunnen meedingen in de landelijke competitie. Het Bertrand Russel College uit Krommenie won de Gouden Walvis met een professioneel ogend filmpje over het bètaberoep van Daniel Suijkerland, trekkenwand operator in het Zaantheater in Zaandam. Op 26 mei kregen zij de prijs uitgereikt tijdens een feestelijk gala. Voor dit project kunnen scholen gebruik maken van een database van te interviewen professionals, een leerlingenhandleiding, een docentenhandleiding en een docententraining. In het schooljaar 2009/2010 namen 6.600 leerlingen deel aan Tube Your Future. De inzendingen zijn te zien op tubeyourfuture.nl. Het project werd uitgevoerd in samenwerking met het Platform Bèta Techniek.

De winnaars van Tube Your Future 2010 36

Shell Young Technical Award In 2010 vond de vijfde editie plaats van deze wedstrijd van Shell en NEMO onder VO-scholieren uit klas 1, 2 en 3. Ruim 400 schoolteams met in totaal 1.900 leerlingen verspreid over heel Nederland participeerden in deze techniekwedstrijd, die naadloos aansluit op de vakken techniek en handvaardigheid/beeldende vorming. De teams moesten een technisch kunstwerk maken dat minimaal één beweging maakt en dat voor 95% bestaat uit oude apparaten. De vakkundige jury bestond uit: Marja Zonnevylle, Site Manager Shell Technology Centre Amsterdam; Rob van Hattum, inhoudelijk directeur Science Center NEMO; en Wim Pijbes, directeur Rijksmuseum Amsterdam. HAVO-leerlingen van het Bonhoeffer College uit Castricum wonnen op 23 juni de Shell Young Technical Award 2010 met hun creatie ‘Bolts and Screws’, een ware rockband die werd aangedreven door elektrische boren. Zij kregen een reis aangeboden naar het grootste wetenschapscentrum van Europa, Cité des Sciences in Parijs. Het team van het Gymnasium Novum uit Voorburg won de originaliteitsprijs voor ’The Dreamflight’, een bewegende vliegmachine gemaakt van onder andere een oude fiets, een paraplu en een oude stoel. Zij kregen een droomvlucht naar het Museum Jean Tinguely in Zwitserland, waar van schroot vervaardigde installaties met bewegende onderdelen tentoongesteld zijn. Dit team viel dubbel in de prijzen, want het publiek verkoos hen tot winnaar van de publieksprijs. De inzendingen zijn te zien op shellyoungtechnicalaward.nl.

Spot Je Talent In dit nieuwe project kunnen leerlingen in het PO (groep 7/8) op speelse wijze beroepsbeelden uit de wetenschap en techniek ontdekken. Ook worden ze aangezet tot nadenken over hun eigen talenten en ontdekken ze dat dit vakgebied zowel jongens als meisjes kan aanspreken. Vooral vrouwelijke beroepsbeoefenaars bezoeken scholen en vertellen over hun beroep. Hierover maken de leerlingen een bewegende fotostrip, met behulp van speciale software van Cinekid. De leerlingen gaan nadenken over hun eigen talenten door dit filmpje en diverse activiteiten in de klas, en ze krijgen een bredere blik op wat ze allemaal kunnen worden. Aan het einde van het project maken de leerlingen een talentenportfolio waarin ze hun droomberoep en talenten presenteren. Het project is begin maart gestart met een voorbereidende


De winnaars van de Shell Young Technical Award 2010 leerkrachtentraining. Het team met het beste filmpje kreeg tijdens de feestelijke finale in NEMO op 9 juni de hoofdprijs uitgereikt. Uit meer dan 30 inzendingen heeft het meisjesteam van School op de Berg uit Amersfoort de wedstrijd gewonnen met het filmpje ‘Civiel Constructeur’. In het schooljaar 2009/2010 namen 1.350 leerlingen deel aan Spot Je Talent. De inzendingen zijn te zien op spotjetalent.nl. VHTO, MijnGroep, Cinekid en SLC hebben Spot Je Talent ontwikkeld in opdracht van het Platform Bèta Techniek, met financiële steun van de Directie Emancipatie van het Ministerie van OCW.

Overige activiteiten en projecten

Project NEMO Project NEMO is een variant van Science Center op School voor het hoger onderwijs. Studenten van opleidingen als Technische Informatica of E-technology ontwerpen en maken in opdracht van NEMO een exhibit met een geïntegreerde computer. Het schooljaar 2009/2010 was het laatste schooljaar dat NEMO dit project aanbood in verband met een toenemende focus van het SLC op tweedelijns educatieve activiteiten (train the trainer).

Afsluiting Delta Researchers Schools Project Vijf jaar na de start werd op 19 mei 2010 het Delta Researchers Schools Project afgesloten. Het Delta Project was een samenwerking van het Ministerie van OCW, ESA en NASA, waarbij de projectorganisatie werd uitgevoerd door het SLC. In totaal namen 45 scholen deel aan dit project met als doel leerlingen van de basisschool te interesseren voor wetenschap en techniek via het thema ruimtevaart. Binnen dit project zijn vele activiteiten uitgevoerd, waaronder een reizende tentoonstelling en theatervoorstelling, workshops, contact met de bemanning van het ruimtestation ISS, en de ontmoeting met astronaut André Kuijpers. Tijdens het feestelijk eindevenement presenteerden de Delta-scholen en het projectbureau, de rijke educatieve opbrengsten van deze bijzondere samenwerking die ruimtevaart en sterrenkunde in de klas bracht. Het rapport ‘Vijf jaar Delta’ werd uitgereikt aan drs. Babs van den Bergh, Directeur Onderzoek en Wetenschapsbeleid van het Ministerie van OCW. De meeropbrengsten van dit Delta project zijn ingebracht in het Spacelink-netwerk (zie hieronder). 37


Babs van den Bergh, Directeur Onderzoek en Wetenschapsbeleid van OCW, ontvangt uit handen van Amito Haarhuis, Manager SLC, het rapport ‘Vijf jaar Delta’

Spacelink / NSO-Educatieloket Spacelink is het netwerk van organisaties die actief zijn op het gebied van ruimtevaart- en sterrenkunde. Doel is om door afstemming en samenwerking, de kwaliteit en kwantiteit van lesmateriaal en educatieve projecten rondom het thema ruimtevaart en sterrenkunde te vergroten. Het Spacelink-bureau wordt uitgevoerd door het SLC en gefinancierd door het Ministerie van OCW tot en met medio 2011. Om dit netwerk en de expertise ook in de toekomst effectief en efficiënt te kunnen blijven inzetten, is het SLC in 2010 onder de noemer NSO-Educatieloket een samenwerking aangegaan met het Netherlands Space Office (NSO), de Nederlandse ruimtevaartorganisatie die in opdracht van de overheid het Nederlandse ruimtevaartprogramma ontwikkelt en uitvoert. In het NSO-Educatieloket zijn zowel het Spacelinkbureau en -netwerk opgegaan, als de succesvolle projecten rondom ruimtevaart en sterrenkunde, zoals de onderwijsconferenties over ruimtevaart- en sterrenkunde voor PO en VO, het project Ruimteschip Aarde en het grote landelijke samenwerkingsproject Missie Maan (missiemaan.nl), waaraan in het schooljaar 2009/2010 maar liefst 3.500 leerlingen deelnamen. Techniek Toernooi Het SLC heeft net als in voorgaande jaren ideeën aangeleverd voor de inhoudelijke uitdagingen tijdens het Techniek Toernooi. Op 3 juni vond, wederom in het 38

Openluchtmuseum in Arnhem, de zesde editie plaats van dit landelijke toernooi voor alle groepen van de basisschool. 200 teams streden om de begeerde titel van ‘beste techniekers van Nederland’. De Stichting Techniektoernooi organiseert dit toernooi onder auspiciën van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging.

Leerkrachten tijdens het project Missie Maan


Publicaties • In opdracht van het VTB-programma van het Platform Bèta Techniek, heeft het SLC naar aanleiding van een werkconferentie met VHTO en de branchevereniging VSC een gender checklist ontwikkeld voor science centra en wetenschapsmusea. De checklist kan gebruikt worden bij de ontwikkeling van tentoonstellingen en educatieve projecten voor jongens én voor meisjes (zie ook hoofdstuk 2.4). • De eindrapportage ‘Het Delta Project; missierapport 2005-2010’ is verschenen. In de vorm van een boekje zijn de leeropbrengsten gebundeld van de diverse ruimtevaart- en sterrenkunde projecten die in het kader van het Delta Researchers Schools Project hebben plaatsgevonden. • Een eerste wetenschappelijk artikel is verschenen in het blad Science Education: ‘The Exploratory Behavior Scale: Assessing Young Visitors’ Hands-on Behavior in Science Museums’, Tessa van Schijndel, Maartje Raijmakers en Rooske Franse, Sci Ed 1-16, 2010 (zie ook hoofdstuk 2.4). • ‘Kleuters aan zet in science centers; een voorstudie voor Science Center NEMO’ is begin 2010 verschenen over de leeropbrengsten van het project Kleuters aan zet. • Twee artikelen in het TalentenKracht magazine zijn gepubliceerd: ‘KIeuters aan zet’ door Tessa van Schijndel, Rooske Franse en Maartje Raijmakers, p. 6 t/m 14 en het artikel ‘De ideeënwereld van kinderen’ door Maartje Raijmakers, Tessa van Schijndel, Rooske Franse en Sara van Es, p. 110 t/m 114.

2.3 Nascholing

Nascholing is een belangrijke activiteit van het Science Learning Center. Met de training van leerkrachten en docenten kunnen we een groter bereik en meer impact realiseren bij leerlingen. Ook in 2010 heeft het SLC een aantal nascholingsactiviteiten gerealiseerd.

Professionalisering (aanstaande) leerkrachten en docenten Het SLC neemt deel aan het Amsterdams Expertisecentrum Wetenschap en Techniek dat in 2007 is opgericht in het kader van het VTB-Pro. (VTB-Pro is onderdeel van het VTBprogramma; het stelt 5.000 leerkrachten en 5.000 aankomende leerkrachten in staat zich te bekwamen en verdiepen in wetenschap en techniek in het PO.) Het expertisecentrum moet de doelstellingen van het VTB-Pro uitvoeren in de regio Amsterdam: de verankering van wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs. Gezamenlijk hebben we een professionaliseringstraject voor leerkrachten ontwikkeld, bestaande uit twaalf dagdelen, waarvan zeven aanbodsgerichte trainingssessies en vijf vraaggestuurde begeleidingsbijeenkomsten. Het SLC heeft twee van deze trainingssessies (mede) vormgegeven. In 2010 zijn in dit nascholingstraject 165 leerkrachten uit de regio getraind. Training studenten Het SLC levert jaarlijks een inhoudelijke bijdrage aan: • de cursus ‘Museologie en buitenschoolse educatie’ voor masterstudenten van de diverse bètastudies van de Vrije Universiteit (VU). • diverse doorlopende cursussen (wetenschaps)communicatie van de VU. • de cursus ‘Wetenschapscommunicatie’ voor masterstudenten van de faculteit Exacte Wetenschappen van de Universiteit van Amsterdam (UvA). • de cursus ‘Informeel Leren’ van de Reinwardt Academie.

39


Projecttrainingen Sinds 2005 biedt het SLC trainingen voor docenten en leerkrachten voor het project Science Center op School. In 2010 hebben we in totaal drie trainingen voor zowel PO als VO gegeven, met in totaal 32 deelnemers. Ook hebben we het project Tube Your Future voor HAVO/VWO 3, 4 en 5 ondersteund met een docententraining. In totaal namen 84 docenten hieraan deel. En 36 leerkrachten hebben meegedaan aan de leerkrachtentraining voor het project Spot Je Talent.

ESERO-activiteiten over ruimtevaart en sterrenkunde • ‘Op reis door het zonnestelsel’ was het thema van de ESERO-Onderwijsconferentie PO op 22 september. 96 leerkrachten die met ruimtevaart en sterrenkunde aan de slag willen in hun eigen klas, namen deel aan deze conferentie. Het programma bestond uit hands-on workshops en lezingen, waaronder een lezing van Govert Schilling die uitlegde waarom Pluto geen planeet is. In het mobiel planetarium van NOVA (Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie) konden leerkrachten ervaren wat er allemaal ronddraait in ons zonnestelsel. Ook was er een leermiddelenmarkt met lesmateriaal over ruimtevaart en sterrenkunde.

Docenten tijdens de ESERO VO Onderwijsconferentie 40

• De ESERO-Onderwijsconferentie VO op 3 november had als thema ‘Hot spots in de ruimte’. De conferentie was vooral bestemd voor docenten natuurkunde (bovenbouw HAVO/VWO) die hun kennis wilden verrijken op het gebied van ruimtevaart en sterrenkunde. Er waren 50 deelnemers. Gerenommeerde wetenschappers verzorgden workshops over hun eigen onderzoek. Zo vertelde dr. Frank Helmich (SRON) over onderzoek naar atmosferen met behulp van infraroodspectrografie. Prof. dr. Ralph Wijers (UvA) liet zien hoe de gegevens van LOFAR helpen bij het zoeken naar antwoorden op fundamentele vragen in de fysica. En prof. dr. Peter Barthel (RUG) gaf een update over de nieuwste ontwikkelingen rond de Nieuwe Natuurkunde (NiNa). De deelnemers konden op de leermiddelenmarkt terecht voor lesmateriaal over ruimtevaart en sterrenkunde. De conferentie is georganiseerd in samenwerking met NOVA. ‘De zon belicht’ was het thema van de ESERO-workshop voor leerkrachten PO op 27 januari. De dag begon met een lezing over de zon door dr. Frans Snik van het Sterrenkundig Instituut Utrecht. Vervolgens konden de 64 deelnemers diverse workshops volgen over verschillende aspecten die met het thema zon te maken hebben, zoals zonneenergie, licht en schaduw.


• De ESERO-workshop ‘Klimaatverandering en aardobservaties’ voor leerkrachten PO van groep 3 tot en met 8 (19 mei) had 66 deelnemers. Na de workshop over de factoren die het klimaat beïnvloeden, kregen de leerkrachten praktische tips waarmee ze in de klas meteen aan de slag kunnen. • SLC heeft ook trainingen gegeven rondom het ESERO-bronnenboek ‘Reis door de ruimte in 80 lessen’. Elke les bestaat uit een leerkrachtenhandleiding met achtergrondinformatie en tips, en een doeblad voor in de klas. 4.500 exemplaren van dit boek zijn verspreid naar basisscholen en via de VTB-steunpunten. In 2010 hebben 370 leerkrachten training gehad in het gebruik van het bronnenboek. ‘Reis door de Ruimte in 80 lessen’ is nu ook digitaal beschikbaar op e-NEMO.nl. • Scholen kunnen vanaf 2010 de reizende tentoonstelling Ruimtehotel Delta, bestemd voor het Primair Onderwijs, huren via ESERO.

2.4 Kennisontwikkeling en -deling

Studiereis Tijdens een studiereis naar het Science Museum Londen en het Glasgow Science Centre, hebben we kennis opgedaan over de ontwikkeling van science shows en de training van publieksbegeleiders in het geven van deze shows.

TalentenKracht Het onderzoeksproject TalentenKracht van het Platform Bèta Techniek (PBT) is gericht op de identificatie en beschrijving van talent, talentontwikkeling bij wetenschap en techniek en mogelijke interventies voor ouders/begeleiders om het onderzoekend spel van een kind te stimuleren. Ook is het project gericht op de ontwikkeling en evaluatie van methoden en materialen (instrumenten) en deskundigheidsbevordering. Vanuit het PBT-Masterplan ‘Ruimte voor talent, Ruimte voor wetenschap en techniek’ zijn financiële middelen beschikbaar gesteld en is een ‘call for proposals’ uitgeschreven. Op basis van goedgekeurde pre-proposals heeft het SLC in 2010 vier uitgewerkte voorstellen ingediend bij het PBT. In samenwerking met de UvA, faculteit Ontwikkelingspsychologie, zijn drie voorstellen ontwikkeld: • ‘Mental models between science center and school’, • ‘Experimentation and exploration: from science center to home’ • ‘Guiding children: from school to home’. In samenwerking met de VU, faculteit Psychologie en Educatie, is het voorstel ontwikkeld ‘Stimulating young children’s spatial ability and understanding of science and technology through hands-on/minds-on experiences with interactive exhibits’. Door een herijking van het project TalentenKracht is de status van deze vier voorstellen vooralsnog onduidelijk. NEMO leerstoel In 2010 werd het mogelijk gemaakt dat de Universiteit van Amsterdam in samenwerking met het SLC een leerstoel gaat instellen: de ‘bijzondere NEMO leerstoel op het gebied van de cognitieve ontwikkelingspsychologie, in het bijzonder het science leren in non-formele omgevingen’. Medio 2011 wordt de leerstoel ondergebracht bij het SLC. Tijdens de samenwerking tussen UvA en NEMO in het onderzoeksproject TalentenKracht, is gebleken dat een ontwikkelingspsychologisch perspectief op non-formeel leren vruchtbaar is. Ook internationaal kan dit binnen de wereld van science centra op veel waardering rekenen. De (nog aan te stellen) bijzonder hoogleraar krijgt een aanstelling van 0,2 fte voor de duur van vijf jaar.

41


Taken van de hoogleraar zijn: • Initiëren, uitvoeren en begeleiden van het ontwikkelingspsychologische onderzoek op het gebied van leren in non-formele omgevingen. • (Mede-)begeleiden van promovendi. • Verzorgen van onderwijs op het gebied van science leren. • Verdere ontwikkeling en coördinatie van de onderzoekssamenwerking tussen de programmagroep Ontwikkelingspsychologie van de UvA en het SLC. • Een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een visie op het science leren in non-formele omgevingen voor het SLC. • De onderzoeksresultaten van het science leren in non-formele omgevingen (breder) bekend maken, door het schrijven van artikelen en het geven van interviews in (inter)nationale media, en door het geven van presentaties op (inter)nationale conferenties voor science centra en musea.

Wetenschappelijk artikel De samenwerking tussen het SLC en de UvA rondom het onderzoeksproject TalentenKracht heeft in 2010 geleid tot een wetenschappelijk artikel in het internationale journal Science Education: ‘The Exploratory Behavior Scale: Assessing Young Visitors’ Hands-on Behavior in Science Museums’, geschreven door Tessa van Schijndel en Maartje Raijmakers van de UvA met Rooske Franse van het SLC als coauteur. In dit artikel wordt de Exploratory Behavior Scale (EBS) geïntroduceerd, een kwantitatieve maat om het spelgedrag van kinderen te meten. EBS is gebruikt in Science Center NEMO om inzicht te krijgen in de

mogelijkheden om ouderbegeleiding te optimaliseren en zo het onderzoekend spel van kleuters naar een hoger niveau te tillen. Het onderzoek laat zien dat het mogelijk is door middel van een korte film ouderbegeleiding te verbeteren. Daarnaast laten de resultaten van het onderzoek de toegevoegde waarde van EBS zien in het veld van bezoekersstudies.

Regionale ondersteuningsstructuur Het SLC is partner in een stuurgroep voor de realisering van een regionale ondersteuningsstructuur. Deze stuurgroep is opgezet naar aanleiding van het PBT-Masterplan ‘Ruimte voor talent, Ruimte voor wetenschap en techniek 2011-2016’. De ondersteuningsstructuur in de regio Noord-Holland/Flevoland bestaat uit de volgende partners: • Schoolbesturen van Stichting tussen Amstel en IJ • Stichting Agor • Stichting Flore • Intergemeentelijke Stichting Openbaar Onderwijs • Expertisecentrum Wetenschap en Techniek HvA • Regionaal Technocentrum Amsterdam • Regionaal Technocentrum Noord-Holland-Noord • Regionaal Technocentrum Flevoland • Hogeschool IPabo • Pabo Almere • Pabo HvA • Pabo INHOLLAND • OBD Noordwest • Centre Brain & Learning en LEARN VU • Programmagroep Ontwikkelingspsychologie UvA • Science Center NEMO

‘The Exploratory Behavior Scale: Assessing Young Visitors’ Hands-on behavior in Science Museums’ ‘In this paper, we introduce the Exploratory Behavior Scale (EBS), a quantitative measure of young children’s interactivity. More specifically, the EBS is developed from the psychological literature on exploration and play and measure the extent to which preschoolers explore their physical environment. A practical application of the EBS in a science museum is given. The described study was directed at optimizing parent guidance to improve 42

preschoolers’ exploration of exhibits in Science Center NEMO. In Experiment 1, we investigated which adult coaching style resulted in the highest level of exploratory behavior at two exhibits. In Experiment 2, we investigated whether informing parents about an effective way of coaching influenced preschoolers’ exploratory behavior at two exhibits. The results of the study demonstrate the added value of the EBS in visitor behavior research: compared

to existing global measures of visitor interactivity, the EBS adds information about the quality of the hands-on behavior. Compared to existing detailed measures of visitor interactivity, the EBS has the advantage of being applicable in different museum settings and enabling comparisons between exhibits or exhibitions. In addition, the EBS allows for quantification of unanticipated behavior’. Sc Ed 1-16, 2010.


De samenwerkende partijen hebben in december 2010 een voorstel ingediend bij het PBT, om invulling te geven aan de regionale ambities van het Masterplan. Ze willen netwerken creëren van ambitieuze scholen en vindplaatsen (scholen die al actief bezig zijn met wetenschap en techniek en die een inspiratiebron kunnen zijn voor andere scholen). Samen met TalentenKracht satellieten, Pabo’s, NEMO en vindplaatsscholen wordt vervolgens een professionaliseringstraject uitgewerkt, dat zich in de eerste plaats richt op de leerkrachten van scholen die zijn aangesloten bij een netwerk. In apart georganiseerde regionale bijeenkomsten, zal een deel van het professionaliseringtraject ook gericht zijn op scholen die nog geen deel uitmaken van een netwerk. Het uitdragen van good practices naar deze scholen, kan bijdragen aan een verbreding (in grootte en aantal) van de netwerken. Eventuele honorering van het voorstel vindt plaats in 2011.

TWIST: Towards Women In Science & Technology Via het EU 7e Kaderprogramma Science in Society participeert het SLC in een Europees project: het gender project TWIST: Towards Women In Science & Technology. Dit project loopt van 2010 tot en met 2012, en is een samenwerkingsverband tussen science centra uit zes landen. Het doel van het project is bezoekers bewust maken van de sekseverschillen in het werkveld van wetenschap en technologie, om de stereotyperingen op het gebied van gender te doorbreken. Het SLC heeft input geleverd voor een flexibel inzetbare exhibit. Ook hebben we videoportretten van vrouwelijke wetenschappers voor een database voorbereid en een scholenprogramma voor Gender Day op 8 maart 2011 in de steigers gezet.

T S I L K C E H C

Eind 2010 heeft het SLC haar deelname toegezegd aan een samenwerkingsvoorstel tussen een aantal internationale science centra, met het Bloomfield Science Museum (Jeruzalem) als penvoerder. Onder de werktitel ENGINEER (brEaking New Ground IN the sciencE Education Realm) gaan de science centra gezamenlijk een voorstel indienen voor de Europese call ‘formal and informal science education in schools as well as through science centres and museums and other relevant means’.

Gender checklist Het SLC heeft samen met VSC en VHTO een werkconferentie georganiseerd ter voorbereiding op de samenstelling van een gender checklist voor science centra. Het resultaat is het boekje ‘Checklist science centers voor een brede doelgroep’. Tentoonstellingsmakers en educatief medewerkers kunnen de checklist gebruiken bij de ontwikkeling en evaluatie

s c i e n ce ce nt e r s voor brede doelgroep

alle checkpun

100308_gender_waaier2.indd 1

Check it out!

ten op een rij

Voorkant van de gender checklist

10-03-2010 11:00:10

43


van tentoonstellingen en educatieve projecten. In de checklist wordt aandacht besteed aan onderwerpkeuze en conceptontwikkeling, exhibits, interactie, begeleiding, ruimte/ inrichting/sfeer, communicatie en evaluatie. De checklist is praktisch en concreet, met uitspraken en beelden van meisjes die als ‘mystery guests’ een bezoek aflegden aan diverse science centra en wetenschapsmusea.

De educatieve activiteiten van NEMO en het SLC bereikten ruim 230.000 leerlingen uit het Primair, Voortgezet en Hoger Onderwijs

ECSITE conferentie Medewerkers van het SLC hebben gesproken tijdens de jaarlijkse conferentie van de branchevereniging van de Europese science centra en wetenschapsmusea ECSITE. Deze conferentie was van 2 tot en met 5 juni in het techniekmuseum DASA in Dortmund. De sessie ‘How to stimulate the interaction of parents and young children within the science center?’ werd voorgezeten door het SLC. Onderdeel van deze sessie was de presentatie van het SLC ‘Parent-child teams in an exhibition on shadows for pre-schoolers’, naar aanleiding van de ervaringen met Kleuters aan zet in NEMO.

44

Presentaties op landelijke bijeenkomsten Het SLC en NEMO hebben presentaties gegeven op verschillende landelijke bijeenkomsten voor leerkrachten, docenten en andere partijen die zich met wetenschaps- en techniekcommunicatie en -educatie bezighouden: • De Reehorst conferentie BiNaSk, Ede (15 maart) • Publieksdag TalentenKracht, Naturalis, Leiden (31 oktober) • de VONK Techniekdag (10 november) • de Nationale Summit van het Platform Bèta Techniek (18 november) • VeDoTech conferentie in Lunteren (19 november)


2.5 Feiten en cijfers Bereik bij het onderwijs In deze paragraaf staat een overzicht van het aantal leerlingen en docenten die wij in 2010 op directe en indirecte wijze hebben bereikt, via het educatieve aanbod in NEMO en de diverse landelijke SLC-projecten. In de berekening zijn we uitgegaan van gemiddeld 25 leerlingen per deelnemende klas en per getrainde docent. Voor de projecten met een looptijd van een schooljaar (bijvoorbeeld 2009/2010), zijn de deelnemers toegerekend aan het laatstgenoemde jaar (2010). De meetmethoden zijn in de loop van 2010 verder geoptimaliseerd. Hierdoor is het mogelijk dat de genoemde cijfers niet volledig aansluiten bij eerdere publicaties. De educatieve activiteiten van het SLC in NEMO en daarbuiten hebben in 2010 maar liefst 231.666 leerlingen bereikt (PO, VO en HO). Het bereik van studenten laat een daling zien van 7% ten opzichte van 2009; docenten een stijging van 24% en leerlingen een stijging van 12%. Gemiddeld is het bereik gestegen met 10%.

Educatief bereik (direct en indirect)

2009 studenten

docenten

2010

leerlingen

waardering

studenten

7,4

15.662

docenten

leerlingen

waardering

NEMO Educatie: Educatief bezoek aan NEMO

17.305

PABO Programma

1.278

Science Center op School Jet-Net dagen

Leerkrachtenclub bijeenkomsten PO

Docenten Onderwijsmiddag VO Science Learning Center: HvA-project NEMO

Kijkers Nieuws uit de Natuur

Shell Young Technical Award Spot Je Talent

267

ESERO onderwijsconferenties

72

ESERO training

202

Missie Maan

VTB Pro training

Gemiddelde waardering

21

47

Delta/ESERO workshops

Totaal educatief bereik

193

130

Tube Your Future

Training Museologie/WTC

39

133 18.713

24

60.722 1.197 1.105 4.825 525

120.000

8,5 8,0

1.629

32 183 35

130

480

7,5

6.675

7,8

190

7,4

165

1.675 1.800 5.050 3.325

8,4

84 36

8,3

146

8,1

1.035 207.472

370

17.421 7,9

44

67.925

7,4

4.575

8,0

1.974 1.192 875

120.000

8,4

7,6

1.900

7,5

4.750

7,9

6.600 1.350 3.650 9.250 3.500 4.125

8,0 8,5 8,1 8,0 7,8

1.285 231.666 7,9

45

3 Science Communication Center


NEMO Science Communication Center NCWT wil de betrokkenheid van de Nederlandse samenleving bij wetenschap en technologie vergroten. Niet alleen via Science Center NEMO en het NEMO Science Learing Center, maar ook via landelijke multimediale activiteiten, programmering en brancheondersteuning. Het NEMO Science Communication Center (SCC) geeft hieraan invulling.

3.1 Inleiding De kerntaken van het SCC zijn landelijke promotie van wetenschap en technologie voor een breed publiek, en ondersteuning van partijen die zich hiermee bezighouden. Op dit moment komen de landelijke activiteiten op het gebied van wetenschaps- en techniekcommunicatie (WTC-activiteiten) vooral tot stand door (financiële) samenwerking met partners zoals de kennisinstellingen, KNAW, NWO, PBT en het Ministerie van OCW. Het SCC heeft de ambitie om de logische partner te worden in publiekscommunicatie over wetenschap en technologie (NCWT strategisch plan 2011-2015). 48

De mate waarin het SCC daadwerkelijk kan doorgroeien tot initiator, organisator en ’facilitator’ voor de hele branche van wetenschaps- en techniekcommunicatie en -promotie in Nederland, wordt sterk bepaald door het aantal en soort van samenwerkingsverbanden met relevante partners. Het jaar 2010 was vooral een aanloopjaar voor het Science Communication Center. We hebben vooral gefocust op de continuïteit en optimalisatie van de activiteiten die in dit hoofdstuk staan beschreven. Medio 2010 is een SCC-manager aangesteld.


De activiteiten van het SCC in 2010 concentreerden zich op: • Digitale producties: informatieverspreiding via landelijke digitale platformen, voor het brede publiek en voor scholieren. • Landelijke promotie: »» via een landelijk digitaal platform met publieksactiviteiten van derden (ScienceOut.nl) »» participatie in een landelijk multimediainitiatief over wetenschap (W24.nl). »» de organisatie van een landelijk promotieplatform voor publieksactiviteiten van derden (de Oktober Kennismaand) • Ondersteuning aan kleine science centra en de VSC via het Fonds Ondersteuning Science Centra.

3.2 Digitale producties

De digitale producties van het SCC bestaan uit diverse informatieve, online uitgaven zoals Kennislink.nl, Ditisbiotechnologie.nl, ScienceOut.nl en (deelname in) W24.nl. In 2010 is operationeel en inhoudelijk meer synergie gerealiseerd tussen deze online activiteiten. Zo werkte de redactie van Kennislink nauw samen met Ditisbiotechnologie en W24, en werd de agenda van ScienceOut overgenomen op Kennislink. Ook de fysieke evenementen die het SCC (mede) organiseert, kregen aandacht in de digitale producties. Alle activiteiten van de Oktober Kennismaand stonden bijvoorbeeld als festivalitems op de site van ScienceOut. En op een speciale themapagina op Kennislink is (in interviews) aandacht besteed aan de inhoud van het jongerenevenement ‘Night of the Nerds’.

uit serieuze populair wetenschappelijke bladen en webpublicaties. De wetenschap wordt duidelijk en aantrekkelijk in beeld gebracht met ondersteunende infographics, foto’s en film. Nieuwe, meer interactieve elementen als quizzes, wedstrijden en online discussies nodigen bezoekers uit om zich te verdiepen in de onderwerpen die aan bod komen.

Activiteiten 2010 Een greep uit de opvallendste activiteiten en samenwerkingsverbanden van Kennislink in 2010: • Kennislink verwierf enkele belangrijke, nieuwe samenwerkingspartners zoals de Vlaamse Cascade Uitgeverij (van de tijdschriften EOS, Psyche & Brein, EOS Scientific American), de stichting Bio-Wetenschappen en Maatschappij, en het Centrum voor Geocommunicatie.

• De vakpagina’s Aarde & Klimaat kregen een extra impuls door de financiële bijdrage van het Centrum voor Geocommunicatie. Hierdoor kon de site meer publieke aandacht genereren voor de geowetenschappen en hun maatschappelijke relevantie: van CO2-opslag en de Noord-Zuidlijn tot Nederlands aardgas en de voorspelbaarheid van aardbevingen.

Kennislink.nl

Kennislink is de populair wetenschappelijke website waar informatie over wetenschap en technologie, op een toegankelijke en betrouwbare manier wordt uitgelegd aan een breed publiek en het Voortgezet Onderwijs in het bijzonder. Kennislink brengt nieuws uit de wetenschap, achtergrondartikelen en belicht onderwerpen vanuit vakoverstijgende wetenschappelijke invalshoeken. De vakredacteuren van Kennislink schrijven eigen nieuwsberichten en achtergronden. Daarbij maken zij onder andere gebruik van wetenschappelijke correspondenten uit de verschillende disciplines. Naast eigen producties, bevat de site ook veel artikelen

Digitale nieuwsbrief van Kennislink.nl 49


• De online Nanodiscussie is op 13 juni afgesloten met een interactieve lezing (tijdens Kennis aan 't IJ, zie ook hoofdstuk 1.2). Er waren zo’n honderd actieve digitale discussiedeelnemers. Deze online discussie kwam tot stand in samenwerking met het Nanopodium: de virtuele arena waarin de maatschappelijke dialoog over nanotechnologie en haar toepassingen wordt gevoerd. Nanopodium was een tijdelijk initiatief van de onafhankelijke Commissie Maatschappelijke Dialoog Nanotechnologie. Veel projecten van Nanopodium maakten gebruik van de informatie op Kennislink. Ook in 2011 krijgt Kennislink de mogelijkheid om publiekscommunicatie over nanotechnologie voort te zetten.

• Kennislink heeft publieksgerichte informatie over nanotechnologie geleverd voor de reizende tentoonstelling over nanotechnologie van het Discovery Centrum Continium (Kerkrade). Deze tentoonstelling was te zien in elf steden, onder andere in bibliotheken en ziekenhuizen. De online discussie over dit onderwerp op Kennislink, werd geïntegreerd in de tentoonstelling. Ook op ScienceOut.nl en in de digitale agenda van de Oktober Kennismaand is aandacht besteed aan deze tentoonstelling.

2,75 miljoen unieke bezoekers voor Kennislink in 2010; maar liefst 16% meer dan in 2009 • Via Kennislink kunnen bezoekers van de tentoonstelling Fenomena in NEMO achtergrondinformatie vinden over de natuurkundige proefjes.

• De Gammacanon bevat alles wat we zouden moeten weten over mens en samenleving. Een commissie onder leiding van prof. dr. Paul Schnabel, heeft de vijftig lemma’s van de Gammacanon gekozen. Wekelijks publiceerde de Volkskrant over een van de vijftig belangrijkste inzichten uit de gammawetenschappen. In opdracht van de Volkskrant 50

ontwikkelde Kennislink de online versie hiervan. De belangrijkste bevindingen uit de sociologie, economie, psychologie, politicologie en culturele antropologie zijn nu ook te raadplegen via een aantrekkelijk online format.

• Kennislink werkte mee aan de succesvolle pilot Bètabibliotheken: een project waarin de veertien plusbibliotheken met een wetenschappelijke steunfunctie ‘Digitale Etalages’ ontwikkelen. Dat zijn vensters naar de wereld van bijvoorbeeld wetenschap en techniek, voor bezoekers van bibliotheken (ook online). In dit project worden Kennislink en ScienceOut vermeld als de belangrijkste leveranciers van populair wetenschappelijke bèta-informatie.

• Kennislink is vanaf 2010 ook te raadplegen via mobiele telefoons, zowel via de iPhone als via toestellen met het Android besturingssysteem van Google.

In 2009 is een andere meetmethode voor de bezoekcijfers geïntroduceerd. Door verdere aanscherping van deze (meer betrouwbare) meetmethode, hebben wij de absolute bezoekcijfers per dag in 2010 naar beneden moeten bijstellen. Ondanks dat zijn de (bijgestelde) bezoekcijfers hoog en laten ze een stijging zien ten opzichte van 2009. Gemiddeld heeft Kennislink 12.000 bezoeken per dag gehad in 2010.

Net als in voorgaande jaren is het bereik van Kennislink in 2010 gegroeid: 2,75 miljoen unieke bezoekers bezochten de site. Dat is een groei van 16% ten opzichte van 2009 (2,37 miljoen unieke bezoekers). In de week dat het Wereldkampioenschap Voetbal losbarste, publiceerde Kennislink een artikel over voetbaluitslagen en statistiek. De Oranjekoorts zorgde die week voor een record aantal bezoeken: 99.931, ruim 16.000 lezers logden in vanwege het voetbalartikel. Ook is Kennislink actief geworden in de sociale media. We verwierven 387 Facebook-likes en 903 Twittervolgers. Het aantal abonnees op de RSS-feeds groeide met 25% naar 2.000 afnemers. De nieuw vormgegeven Kennislink nieuwsbrief leverde 16% nieuwe abonnees op. De eindstand op 31 december 2010 was 6.898 abonnees, een ruime verdubbeling in vier jaar.


bezoekers eenvoudig zoeken op datum, regio, soort instelling en activiteit. Het doel van deze collectieve, digitale ontsluiting is om meer bezoekers te trekken naar deze activiteiten, en bij te dragen aan de verspreiding van kennis over en plezier in wetenschap en technologie in de samenleving.

Homepage van Ditisbiotechnologie.nl

Ditisbiotechnologie.nl In opdracht van het Interdepartementale Overleg Biotechnologie (IOB) heeft het SCC in 2007 de website Ditisbiotechnologie.nl ontwikkeld. Het doel van deze website is bundeling en ontsluiting van informatie, achtergronden, ontwikkelingen en mogelijkheden van biotechnologie voor een breed publiek. Op basis van objectieve informatie op de site, kunnen bezoekers zelf een mening vormen over dit maatschappelijk gevoelige onderwerp.

Activiteiten 2010 Door de stroom van nieuws en achtergronden uit de biotechnologie en aanpalende vakgebieden zoals nanotechnologie, is de site Ditisbiotechnologie inhoudelijk aanzienlijk gegroeid in 2010. De nieuwe informatie is toegevoegd aan de site en aangevuld met interviews met verschillende onderzoekers in de biowetenschappen. Het aanbod op de site ditisbiotechnologie alsmede op de zusterpagina van Kennislink groeide daarmee met maar liefst 90%. Op dit gebied is dat het grootste populair wetenschappelijke online aanbod in het Nederlandse taalgebied.

Activiteiten 2010 • In 2010 lag de nadruk op een voldoende groot en divers, en daarmee aantrekkelijk aanbod. Daarvoor hebben we actief nieuwe deelnemers geworven. In totaal hebben ruim 150 instellingen zich aangemeld. Naast typische WTC-instellingen zoals science centra, science cafés, Studium Generali en wetenschapsmusea, zijn op ScienceOut ook culturele instellingen te vinden met activiteiten die raken aan wetenschap en techniek. In een maandelijkse nieuwsbrief krijgen de deelnemende instellingen informatie over nieuwe ontwikkelingen rond ScienceOut, en nodigen we ze uit om actief bij te dragen aan de agenda. • Het SCC heeft een gebruiksvriendelijke en aantrekkelijke tweede versie van de site ontwikkeld en de technische basis verbeterd. Externe partners kunnen de agenda nu eenvoudig overnemen en zo het publieksbereik vergroten. Ook heeft het

Ditisbiotechnologie had in 2010 ruim 20.000 bezoekers. Datzelfde aantal geldt voor de vakpagina biotechnologie op Kennislink. Het totaal aan publicaties over biotechnologie op Kennislink bereikte in 2010 ruim 113.000 bezoekers.

ScienceOut.nl

De online wetenschapsagenda ScienceOut geeft een overzicht van activiteiten op wetenschappelijk gebied die toegankelijk zijn voor iedereen. Op de site kunnen

Homepage van ScienceOut.nl 51


SCC in 2010 gewerkt aan een structurele koppeling tussen ScienceOut en Kennislink. Voorheen verwees Kennislink al door naar ScienceOut, en werden ScienceOut-evenementen opgenomen in de Kennislink nieuwsbrief. In 2010 hebben we een inhoudelijke verbinding gerealiseerd tussen de websites, waardoor uitjes op ScienceOut gekoppeld worden aan relevante items op Kennislink en vice versa. Naast een groter potentieel bereik voor ScienceOut, hebben we hiermee ook redactionele synergie tussen de online uitgaven van het SCC gecreëerd.

• Het omvangrijke online uitjesaanbod van ScienceOut over wetenschap en techniek is uniek in het Nederlandse taalgebied. Populair wetenschappelijke kanalen als W24, Quest online, NWT online en Cascade Uitgeverij in Vlaanderen hebben belangstelling getoond voor digitale samenwerking met ScienceOut, omdat de agenda voorziet in een behoefte van hun lezers en bezoekers. Dit wordt in 2011 verder uitgewerkt.

2010 heeft de ScienceOut-redactie de data-invoer verhoogd. Het continue aanbod is nu minimaal 400 evenementen, verdeeld over alle regio`s, doelgroepen en rubrieken. Door de verhoogde data-invoer verdubbelde het bereik binnen een maand: van 3.464 bezoeken en 1.591 unieke bezoekers in december 2010, naar 5.916 bezoeken en 3.675 unieke bezoekers in januari 2011.

Wetenschap24.nl

Wetenschap24 (W24) is een populair wetenschappelijk multimediaal portaal van NTR, VPRO, de Publieke Omroep en het NEMO Science Communication Center. Het doel van W24 is om kwalitatief hoogstaand, populair wetenschappelijk (audiovisueel) materiaal te verspreiden onder een breed publiek, en het publiek actief te betrekken bij ontwikkelingen in de wetenschap en technologie. De doelgroep bestaat uit kritische kijkers, lezers en participanten die continu op de hoogte willen blijven van wat er speelt in hun leefomgeving. Voor achtergronden wordt geput uit de omvangrijke databases van VPRO, NTR en Kennislink. In 2010 leverde Kennislink redactionele bijdragen zoals achtergronddossiers, berichten in de rubriek Verse Wetenschap, redactie van Science Flash-films en Test Jezelf-quizzen. Daarnaast droeg de Kennislink-redacteur bij aan verbetering van de inhoud, het redactieproces en de techniek van W24, en aan de overgang van het populaire Beagle-project naar W24. In 2010 realiseerde W24 een bereik van 391.320 unieke bezoekers.

3.3 Nationale evenementen en activiteiten Oktober Kennismaand 2010 Homepage van Wetenschap24.nl • In 2010 hebben we een eerste kleinschalige marketingcampagne ontwikkeld voor ScienceOut. Op het opinieblog Frankwatching.nl waren de meeste stemmers positief over de website. Daarnaast was ScienceOut prominent zichtbaar op websites van KIJK en Wetenschapsforum (300.000 bezoekers per maand). Het totale bereik van ScienceOut in 2010 bedroeg 33.081 bezoeken en 13.833 unieke bezoekers. Eind

52

In 1986 vond de eerste zogenaamde Wetenschapsdag plaats: de oorsprong van de Oktober Kennismaand. 2010 was dan ook een jubileum jaar: de Oktober Kennismaand bestond 25 jaar!

Inmiddels is dit evenement uitgegroeid tot het grootste en best bezochte wetenschaps- en techniekfestival van Nederland. Door het hele land zijn festivals, proefjes, theatervoorstellingen, workshops, rondleidingen, excursies, lezingen, debatten, experimenten et cetera. De Oktober Kennismaand trekt jaarlijks ruim een kwart miljoen bezoekers. Zij maken


media, was de kijkoperatiedag in het ziekenhuis VUMC: ongeveer 1.500 scholieren volgden de operaties live in het ziekenhuis. Ook waren de operaties te zien via de VUMC-website en op twee regionale televisiezenders.

Homepage van Oktoberkennismaand.nl op laagdrempelige wijze kennis met de fascinerende wereld van wetenschap en technologie.

Het SCC ontwikkelt ieder jaar een communicatieplatform rondom de vele activiteiten tijdens de Oktober Kennismaand. We werven de deelnemers van dit evenement, ontwikkelen diverse promotiemiddelen, ook voor de deelnemende partijen, en een landelijke communicatiecampagne voor het algemene publiek en het onderwijs. Het thema in 2010 ‘Leve(n) de variatie’ sloot aan bij het Jaar van de Biodiversiteit. De hele maand oktober openden ruim 150 science centra, (onderzoeks)instellingen, universiteiten, musea, sterrenwachten en bedrijven, hun deuren. Zo’n 300.000 bezoekers van alle leeftijden - een stijging van 10% ten opzichte van 2009 - bezochten de bijna 900 activiteiten. Het publiek waardeerde de Oktober Kennismaand 2010 met een ruime 8 en vond de activiteiten ‘leuk en leerzaam’.

Het SCC heeft in 2010 de digitale communicatie over de kennismaand uitgebreid. We hebben bijvoorbeeld over een online fotowedstrijd gecommuniceerd via abri’s op ruim 700 NS-perrons door heel Nederland en via de website. Ook hebben we een wervend filmpje geplaatst op populaire spelletjessites. Hierdoor groeide het aantal bezoeken aan de website van de Oktober Kennismaand met 10%. Het aantal sites dat aandacht besteedde aan de Oktober Kennismaand steeg van 13 naar 61. De totale mediawaarde in free publicity rond het evenement groeide 9%: van € 1,3 miljoen in 2009 naar € 1,5 miljoen in 2010. Van dat bedrag was bijna € 300.000 te danken aan free publicity voor ‘Night of the Nerds’, een nieuw evenement voor jongeren van 16 tot 20 jaar.

Night of the Nerds

Op 9 oktober 2010 is een jubileumavond georganiseerd ter ere van het 25-jarig bestaan van de Oktober Kennismaand. De feestelijke avond met inhoud was een ode aan de bèta’s, de helden van de vooruitgang die Nederland nodig heeft, nu en in de toekomst. Zo’n 1.000 jongeren in de leeftijd van 16 tot 20 jaar uit heel Nederland kwamen naar NEMO. Opvallend was het grote aantal meisjes, zij waren zelfs iets in de meerderheid. Wetenschappers, gamemakers, dj’s

De Oktober Kennismaand heeft een aantal nieuwe, interessante deelnemers gekregen, waaronder Ecomare, het Koninklijk Instituut voor Zeeonderzoek en het Netherlands Space Office. Enkele deelnemers, zoals de gemeenten Delft en Leiden, bundelden hun activiteiten en communicatie. Zo ontstond lokaal nauwe samenwerking tussen gemeenten, kennisinstellingen en bijvoorbeeld scholen. Het totale aantal activiteiten tijdens de Kennismaand nam toe met 5%, van 849 naar 892 in 2010. Een populaire activiteit die goed werd opgepikt in de

Feestende jongeren tijdens de Nerds by Night-party 53


en vj’s, chemici en chemische koks, ontwerpers en ondernemers vertelden over hun werk, hun aanpak en hun producten. In clinics konden de jongeren leren hoe je beelden geluidsamples maakt, chemisch kookt, avatars ontwerpt en games ontwikkelt. Op allerlei plekken in NEMO konden ze in een ‘experience’ duiken; van een simulator van de eco-auto van Shell tot een bijzondere interactieve strandstoel; en van het daadwerkelijk eten van insecten en bloemen, tot het live meemaken van 3D-printen. Toverkok Pierre Wind, bekend om zijn voorliefde voor ongebruikelijke foodcombinaties, maakte de grootste Happy Cocktail ter wereld. Na de clinics, talks en experiences was het tijd voor een spetterend feest met vj’s en dj’s: de Nerds by Night-party. De Night of the Nerds werd mede mogelijk gemaakt door partners en sponsors: Jet-Net, ASML, Shell, de Kamer van Koophandel Amsterdam, Science Center NEMO, ScienceOut, Kennislink, W24, en KIJK. De avond kreeg veel positieve landelijke mediaaandacht, waardoor de boodschap ‘jonge bèta’s zijn nodig én hip’ een groot publiek bereikte.

3.4 Brancheondersteuning

Het Fonds Ondersteuning Science Centra (FOSC) is ondergebracht bij het SCC. Sinds 2005 beheert dit

fonds namens het Ministerie van OCW, de financiële middelen ter ondersteuning van de kleine(re) science centra en de branchevereniging VSC (vereniging van samenwerkende centra en musea in wetenschap en techniek). De VSC vertegenwoordigt 29 science centra en musea over wetenschap en techniek.

Meisjes geen bèta’s? Het evenement Night of the Nerds, een ode aan de bèta’s, trok meer meisjes dan jongens! Voor de toekenning van de financiële steun, laat de NCWT directie zich adviseren door een externe toetsingscommissie, die bestaat uit een bestuursjurist, een directeur van een science center en een directeur van een museale instelling.

In 2010 hebben we de processen van het FOSC verder verfijnd. Voor de individuele science centra en de VSC

Tijdens de Night of the Nerds kon men een prototype van een elektronische massagedeken van Philips uitproberen die mensen volledig laat ontspannen 54


zijn de termijnen voor het indienen van subsidieaanvragen en -verantwoordingen op elkaar afgestemd, zodat het fonds efficiënter kan werken. Het maximaal uit te keren bedrag per science center per jaar is met ingang van de aanvragen voor 2011 geïndexeerd naar € 55.000. In 2010 heeft het fonds zes aanvragen van kleine(re) science centra voor continuïteitssubsidie ontvangen. Twee daarvan zijn afgewezen. Vier organisaties hebben voor 2010 het maximale subsidiebedrag van € 50.000 gekregen: • Twents Techniekmuseum HEIM • Ontdekhoek Nederland • eXplorion, science center • Cosmos sterrenwacht

Een deel van de FOSC-middelen is beschikbaar voor ondersteuning van de verenigings- en collectieve activiteiten van de VSC. In overleg met de VSC hebben we in 2010 een reglement opgesteld om de procedure en toetsing te versimpelen. Eind 2010 is € 136.000 uitgekeerd aan de VSC voor de realisatie van de projecten uit het VSC-Activiteitenplan 2011. Voor meer informatie over deze activiteiten is het VSCjaarverslag op te vragen via [email protected] of bij de VSC-bureaumanager telefoon 020 – 531 3221.

3.5 Feiten en cijfers

Kennislink Aantal unieke bezoekers: »» in 2009: 2,37 miljoen »» in 2010: 2,75 miljoen • Gemiddeld aantal bezoeken per dag: 12.000 • 387 Facebook-likes, 903 Twittervolgers • 6.898 abonnees op de nieuwsbrief • 2.000 abonnees op de RSS-feeds

Bereik van het thema biotechnologie in 2010 • Via de site Ditisbiotechnologie: ruim 20.000 bezoekers. • Via de vakpagina biotechnologie op Kennislink: ruim 20.000 bezoekers. • Via gerelateerde pagina’s op Kennislink: ruim 113.000 bezoekers.

ScienceOut in 2010 • 33.081 bezoeken • 13.833 unieke bezoekers • aanbod van 400 evenementen

Wetenschap24 in 2010 • 391.320 unieke bezoekers Oktober Kennismaand

• Totaal aantal bezoekers: »» in 2010: 300.000 »» in 2009: 270.000 • Totaal aantal activiteiten: »» in 2010: 892 »» in 2009: 849 • Free publicity waarde: »» in 2010: € 1,5 miljoen »» in 2009: € 1,3 miljoen

AANTAL ABONNEES OP KENNISLINK NIEUWSBRIEF

7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000

2006

2007

2008

2009

2010

55

NCWT


NCWT NCWT wil zich de komende jaren (2011 – 2015) verder ontwikkelen tot nationaal platform en museum, met een kwalitatief hoogwaardig aanbod van producten en diensten, afgestemd op de behoeften van iedereen die zich bezighoudt met wetenschaps- en techniekcommunicatie en -educatie. Onze strategie, doelstellingen en activiteiten om deze ambitie te realiseren, staan beschreven in het document ‘Publiek voor Wetenschap, strategisch plan 2011 – 2015’.

4.1 Inleiding De organisatie van NCWT heeft onderstaande pijlers en ambities: • Science Center NEMO: verdere groei door toename van de bezoekersaantallen; een vergroting van de beschikbare publieksruimte; verdieping en verbreding van het aanbod door toevoeging van historische context en programmering speciaal voor volwassenen. • NEMO Science Learning Center: verwerving van een positie als expertise-, producten- en dienstencentrum voor buitenschools leren over wetenschap en techniek. 58

• NEMO Science Communication Center: intensivering van de landelijke rol in wetenschapspromotie en ondersteuning van de branche.

In 2010 hebben we een aantal belangrijke stappen gezet. Zo zijn er bouwkundige en financiële voorbereidingen getroffen voor 1.000 m2 extra publieksruimte in NEMO; objecten uit de erfgoedcollectie zijn permanent of tijdelijk tentoongesteld; en we hebben een uitgebreide lezingencycli voor volwassenen ontwikkeld. Mede dankzij deze activiteiten, zijn de bezoekersaantallen fors toegenomen.

NCWT

Het wetenschappelijke en internationale fundament van het Science Learning Center is in 2010 verder verankerd, door intensieve samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en door onderzoeksprojecten met internationaal toonaangevende science centra. Ook hebben we gewerkt aan de verdere opbouw van het Science Communication Center. Daarbij hebben we ons vooral gericht op de verkenning van samenwerkingsmogelijkheden met kennisinstellingen en media. De huisstijl van het NCWT is vernieuwd om beter gebruik te kunnen maken van de kracht van het merk NEMO. Dit jaarverslag is vormgegeven in deze nieuwe huisstijl.

De mate waarin NCWT ook in de toekomst invulling kan geven aan haar strategie, is mede afhankelijk van het vinden van financiële partners. Gelukkig konden we in 2010 een groot aantal nieuwe partners verwelkomen.

4.2 Partners in science

NCWT werkt inhoudelijk en/of financieel samen met veel verschillende partijen. Samen met andere science centra, wetenschapsmusea, het bedrijfsleven en kennis- en onderzoeksinstellingen werken we met passie aan het enthousiasmeren van een breed publiek voor wetenschap en technologie. Deze ‘partners in science’ hebben we in dit jaarverslag voor een deel al genoemd bij de desbetreffende projecten/activiteiten. In dit hoofdstuk noemen wij de partners waarmee wij inmiddels een duurzame relatie hebben opgebouwd.

Overheid

De vele partners uit de overheid, het veld van wetenschap en techniek en uit het bedrijfsleven

• Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (Directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid) steunt NCWT met een exploitatiesubsidie voor Science Center NEMO, maakt het Fonds Ondersteuning Science Centra mogelijk en betaalt mee aan de Oktober Kennismaand en de digitale producties van NCWT. • De Directie Emancipatie van het Ministerie van OCW heeft in 2010 bijgedragen aan het project Spot Je Talent. • Het Platform Bèta Techniek was in 2010 medefinancier voor de projecten Kleuters aan zet, Tube Your Future en Spot Je Talent. PBT is tevens initiator van het Expertisecentrum voor Wetenschap en Techniek Noord-Holland/Flevoland waarin het SLC participeert. • Samen met het Netherlands Space Office is in 2010 het NSO-Educatieloket opgezet voor landelijke educatieve projecten op het gebied van ruimtevaart en sterrenkunde. • De provincie Noord-Holland heeft de realisatie van Café Renzo Piano mede mogelijk gemaakt. • De gemeente Amsterdam (Programmabureau Luchtkwaliteit) is partner in de ontwikkeling van de eerste tentoonstelling in de Innovatiezaal. Ook zijn we in samenwerking met de gemeente Amsterdam in 2010 begonnen met de ontwikkeling van een speciaal educatief aanbod voor leerlingen van alle Amsterdamse basisscholen.

zijn onmisbaar voor het realiseren van onze activiteiten

59


Europese partners Vanuit het EU 7e Kaderprogramma Science in Society neemt NCWT deel in het consortium rondom het gender project TWIST (Towards Women in Science & Technology). Het consortium bestaat uit: • Experimentarium, Denemarken (coördinator) • Fondazione IDIS-Città della Scienza, Italie • Teknikens Hus, Zweden • Hisa Eksperimentov, Slovenië • Bloomfield Science Museum Jeruzalem, Israël • King’s College London, Verenigd Koninkrijk • Trinity College Dublin, Ierland • ASDO, Italië • The European Network for Science Centres & Museums, België • E-tica, Italië

Partners bij kennis- en onderzoeksinstellingen

• Nikhef droeg bij aan de ontwikkeling van de Ruimtedouche, de nieuwe tentoonstelling over kosmische straling. • VHTO, landelijk expertisebureau meisjes/ vrouwen en bèta/techniek, droeg inhoudelijk bij aan de ontwikkeling van Spot Je Talent en de gender checklist. • De European Space Agency (ESA) was in 2010 partner van de ESERO-activiteiten op het gebied van ruimtevaart- en sterrenkunde-educatie. • Een groot aantal kennis- en onderzoeksinstellingen droeg inhoudelijk en financieel bij aan Kennislink. Financiële bijdragen kwamen van: »» Landelijke Onderzoekschool Taalwetenschap »» Decanenoverleg Sociale Wetenschappen »» Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) »» Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) »» Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) »» Taakgroep wiskunde »» Interdepartementaal Overleg Biotechnologie »» Technische Universiteit Delft »» Nanopodium »» Project Bètabibliotheek Andere partijen waarmee Kennislink samenwerkte, zijn onder andere: »» Centrum voor Geocommunicatie »» Commissie Maatschappelijke Dialoog Nanotechnologie/Nanopodium »» Koninklijk Wiskundige Genootschap 60

»» »» »» »» »»

Nederlands Instituut voor Biologie (Bionieuws) Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart Nederlandse Geologische Vereniging Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschapen »» Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut »» European Space Agency (ESA)

KNAW, NWO en VSNU

KNAW en NWO ondersteunden in 2010 (zowel inhoudelijk als financieel) behalve Kennislink, ook de Oktober Kennismaand en de daaruit voortgekomen activiteiten Kennis op Zondag en het Scientific Festival, die beide plaatsvonden in NEMO. KNAW, NWO en VSNU waren in 2010 belangrijke partners in de ontwikkeling en uitvoering van het nieuwe programma Science Live. KNAW en VSNU waren ook samenwerkingspartners in de Paradisolezingen.

Universiteit van Amsterdam

Met de Universiteit van Amsterdam (UvA) heeft NCWT een financiële en inhoudelijke samenwerking, vooral met de faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI) en de faculteit Ontwikkelingspsychologie. De UvA en NCWT werkten in 2010 samen aan: • de organisatie van evenementen • communicatie • kennisontwikkeling en -uitwisseling De UvA leverde bijvoorbeeld wederom een bijdrage aan het succes van de Wakker Worden Kinderlezingen. Deze lezingen worden inmiddels ook gebruikt als masterclass voor leerkrachten die lid zijn van NEMO’s Leerkrachtenclub. Met de programmagroep Ontwikkelingspsychologie van de UvA wordt meerjarig samengewerkt voor het project TalentenKracht, en is een NEMO-leerstoel in voorbereiding.

Partners in het bedrijfsleven en bij brancheorganisaties

Diverse bedrijven en brancheorganisaties hebben inhoudelijk en/of financieel bijgedragen aan de activiteiten van NCWT: • DSM is sinds 2009 sponsor van NEMO. Het chemieconcern en NEMO onderzochten in 2010 hoe de samenwerking geleidelijk kan worden uitgebouwd. • Siemens, Dyson en Waternet waren in 2010 sponsors van Het Huishoudparadijs.

NCWT

61


• Shell maakte als Jet-Net bedrijf weer gebruik van NEMO voor het aanbieden van een programma gericht op het Voortgezet Onderwijs. In 2010 was Shell partner in de Shell Young Technical Award en participeerde Shell in Night of The Nerds. • Andere sponsors van Night of the Nerds waren: ASML, Jet-Net, Kamer van Koophandel Amsterdam en Rabobank. Royal Haskoning, IBM en Philips droegen inhoudelijk bij aan het programma. • Verschillende partners stelden duurzame materialen ter beschikking voor de Innovatiezaal die in 2011 wordt geopend. Desso leverde cradleto-cradle tapijt en Lichtvormgevers stelde innovatieve LED-technologie ter beschikking. • Bureau TOP, de uitvoeringsorganisatie van de Stichting Promotie Metaaltechnieken, heeft in 2010 samen met NEMO een speciaal onderwijsarrangement ontwikkeld voor het PO en VMBO, en heeft de zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs ondersteund.

Dankzij de vele mediapartners weten we een groot landelijk bereik te realiseren • Met brancheverenigingen zoals KIVI NIRIA (Koninklijk Instituut Van Ingenieurs) en VNCI (Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie) is op verschillende gebieden samengewerkt.

Partners bij fondsen

De Mondriaan Stichting en het VSB Fonds hebben een belangrijke financiële bijdrage geleverd aan het realiseren van de zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs. Beide organisaties waarderen de maatschappelijke en historische context waarin deze tentoonstelling werd gebracht. Bovendien was de tentoonstelling niet alleen gericht op het vertrouwde NEMO publiek, maar ook op aanvullende doelgroepen. Stichting DOEN leverde een financiële bijdrage aan de ontwikkeling van de eerste tentoonstelling in de Innovatiezaal (2011) ‘Iedereen Elektrisch’. De stichting ondersteunt initiatieven op het gebied 62

van duurzame energie en duurzaam vervoer, uit de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Ook het ANWB Fonds gaf een donatie voor de ontwikkeling van de tentoonstelling ‘Iedereen Elektrisch’.

Mediapartners

NCWT werkte in 2010 samen met diverse media: • Elke dinsdag verzorgde NEMO het wetenschapsnieuws in het radioprogramma Denktank op BNR (Business News Radio), gepresenteerd door Harmke Pijpers. Een medewerker van NEMO vertelt tien minuten lang over de vier meest opzienbarende wetenschappelijke nieuwsberichten van die week. Elke aflevering is gedurende de week meerdere malen uitgezonden. • Een paar keer per maand participeerde NEMO op vrijdagavond in het Wetenschapscafé van Hoe?Zo!-radio van Teleac op Radio 5. • In NCRV’s Willem Wever speelde Professor Amito van NEMO in elke aflevering een rol. Deze samenwerking loopt sinds 2005. De afleveringen zijn uitgezonden tussen januari en april 2010 op woensdagmiddag en zijn ook te zien op internet. • Het Willem Wever boek ‘de 15 leukste experimenten’ in samenwerking met uitgeverij De Kunst en de NCRV is sinds 2009 op de markt. Het boek is gemaakt in opdracht van de HEMA en verkrijgbaar bij alle vestigingen van de HEMA in Nederland. Inmiddels is de tweede druk verschenen met een oplage van circa 12.500. • NTR:Schooltv-programma Nieuws uit de Natuur, gericht op groep 5/6 van het Primair Onderwijs, een samenwerking sinds 2007. • Met het televisieprogramma Het Klokhuis is de Klokhuis Vragendag georganiseerd in NEMO. • Het Parool besteedde maandelijks aandacht aan de Wakker Worden Kinderlezingen. • Samenwerking met de Volkskrant voor de KennisCafés, de lezingenmiddag Kennis op Zondag en de digitale gammacanon. • Tijdschrift KIJK heeft meegewerkt aan het evenement Night of the Nerds. Ook in de Paradisolezingen werd samengewerkt met KIJK. • Kennislink verzorgde elke week een pagina in het gratis dagblad Sp!ts en werkte samen met Cascade Uitgeverij uit Vlaanderen.

NCWT

• Met NPO, NTR en VPRO is samengewerkt in Wetenschap24, het populair wetenschappelijk multimediaal platform. Met de VPRO is ook samengewerkt in de Paradisolezingen. • Voor de volwassenenlezingen is samengewerkt met Uitgeverij Nieuw Amsterdam.

(Inter)nationale netwerken

NCWT is lid van diverse brancheverenigingen, waaronder: • VSC (vereniging van samenwerkende centra en musea in wetenschap en techniek) • NMV (Nederlandse Museum Vereniging) • ICOM (International Council Of Museums) • ECSITE (European Network of Science Centres and Museums) • EUSCEA (European Science Events Association).

Via deze netwerken is kennis gedeeld en samengewerkt in diverse projecten. De Algemeen Directeur van NCWT is Board Member van ECSITE. In 2010 is hij benoemd tot penningmeester van deze Europese branchevereniging. NCWT-medewerkers leveren jaarlijks een actieve bijdrage aan het internationale congres van ECSITE; zij treden op als sprekers in de sessies over educatie, marketing en tentoonstellingsontwikkeling.

4.3 Financiën, personeel en organisatie Opbrengsten

De bruto opbrengsten van de stichting NCWT en de stichting NEMO Horeca bedroegen in 2010 in totaal bijna € 12 miljoen. Deze opbrengsten komen voort uit drie geldstromen: inkomsten uit eigen exploitatie, structurele subsidie van het Ministerie van OCW, en projectbijdragen en sponsorgelden van diverse partijen.

De opbrengst uit eigen exploitatie (entreegelden, huuropbrengst winkelomzet, horeca, catering, zaalverhuur, et cetera.) beslaat in 2010 57% van de inkomsten. De zelf verworven projectsubsidies maken 14% uit van de begroting en de overheidssubsidie 29%. De opbrengst uit eigen exploitatie steeg met 11% ten opzichte van 2009. De belangrijkste reden voor deze stijging is het toegenomen bezoekersaantal dat resulteerde in een grote stijging van de ontvangen entreegelden en de horecaomzet. Bruto opbrengsten

€ 12.000.000 € 10.000.000 € 8.000.000 € 6.000.000

eigen exploitatie

€ 4.000.000

sponsors/projectsubsidies

€ 2.000.000

subsidie van Rijk 2005

2006

2007

2008

2009

2010

63


Voor de subsidie van het Ministerie van OCW werd voor 2010 geen loon- en prijsbijstelling ontvangen. Het subsidiebedrag bleef stabiel op € 3.368.000. De projectbijdragen vanuit fondsen en het bedrijfsleven stegen met ruim 60% ten opzichte van het vorige jaar; de grootste stijging komt uit bijdragen voor educatieve projecten.

Samenstelling personeelsbestand

In 2010 is het personeelsbestand gegroeid van 191 naar 210 medewerkers. Voor een groot aantal medewerkers is het tijdelijke arbeidscontract omgezet in een contract voor onbepaalde tijd. Het ziekteverzuim bleef min of meer stabiel ten opzichte van vorig jaar: 1,8% versus 1,9% in 2009. Dit is exclusief zwangerschaps- en bevallingsverlof.

2008

2009

2010

Aantal fte

100

106

116

Vrouwelijke medewerkers

53%

53%

59%

Aantal medewerkers

Mannelijke medewerkers Medewerkers voor: - bepaalde tijd

- onbepaalde tijd

Full time medewerkers

Part time medewerkers Ziekteverzuim

189

47% 68% 32% 18% 82%

3,1%

191

47% 67%

33% 24% 76%

1,9%

210

41% 39% 61% 23% 77%

1,8%

Organisatie In de organisatie zijn diverse aanpassingen doorgevoerd naar aanleiding van de clustering van de hoofdactiviteiten in de drie pijlers Science Center NEMO, Science Learning Center, en Science Communication Center. De nieuwe structuur maakt de relaties en verantwoordelijkheden tussen de verschillende activiteiten inzichtelijk. We hebben een introductiekrant ontwikkeld over de organisatie, die voortaan aan alle nieuwe medewerkers wordt uitgereikt. Voor de snelgroeiende pijler NEMO is in 2010 een operationeel manager aangesteld die tevens NCWT adjunct-directeur is. Ook voor het SCC is een manager aangesteld. De drie pijlers hebben inmiddels een eigen beleid, begroting en doelen. We streven naar synergie tussen de pijlers door onderlinge samenwerking en gemeenschappelijk gebruik van de ondersteunende diensten van NCWT zoals Financiën, P&O, ICT, gebouwbeheer, fondsenwerving, et cetera. 64

Veiligheidsorganisatie De Veiligheidsorganisatie van NCWT heeft in 2010 veel aandacht besteed aan training en instructie: • Er zijn twee trainingsmomenten georganiseerd voor de Bedrijfshulpverleningcoördinatoren (BHV’ers) over het afhandelen van incidenten. • NEMO beschikt vanaf 2010 over 70 BHV’ers waardoor dagelijks ruim voldoende hulpverleners aanwezig zijn. • Technische medewerkers hebben training gehad in de uitvoering van reset-handelingen voor de installaties na een alarmsituatie (liften, alarm, sprinklers, rondmeldcentrales, et cetera). • De veiligheidsvoorschriften voor medewerkers in het Wonder Lab zijn verscherpt en aangevuld, na een klein incident in het scheikundelab. • Er zijn speciale veiligheidsplannen ontwikkeld om de risico’s tijdens grootschalige publieksevenementen met een afwijkende bedrijfsvoering, beter te kunnen hanteren (bijvoorbeeld de MuseumN8). • Voor alle NCWT-medewerkers is een instructiebijeenkomst georganiseerd om de taken van medewerkers (niet BHV-ers) bij ontruimingen toe te lichten. • Voor het nieuwe Café Renzo Piano is een Risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E) opgesteld. Hierin staan de risico’s en de te nemen maatregelen beschreven. Ook zijn de nodige maatregelen en voorzieningen getroffen om adequaat te kunnen handelen bij incidenten. • Er is een test met geluidsabsorberend materiaal uitgevoerd om geluidsoverlast voor bezoekers en medewerkers te reduceren op dek 2 rondom de Ballenfabriek. Dit heeft nog niet tot de gewenste resultaten geleid. In 2011 zal naar andere oplossingen worden gekeken.

NCWT

Resultaat uit 2010* x € 1.000 Baten Opbrengsten uit eigen exploitatie Subsidies

Projectbijdragen

6.744 3.472 1.538

Bruto opbrengsten

11.754

Som der baten

10.530

Kostprijs opbrengsten

1.224

Lasten Personeelskosten Afschrijvingen

Gebouwkosten

Huisvestingskosten Kantoorkosten

Algemene kosten

Exploitatiekosten Marketing

Science Center NEMO: • Programma & collectie Science Learning Center:

• NEMO Educatie en (inter)nationale projecten Science Communication Center: • Programma extern

• Programma digitaal

• Fonds Ondersteuning Science Centra Som der lasten

Netto exploitatieresultaat Financiële baten en lasten

Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsvoering Bijzondere baten/lasten

Exploitatiesaldo

4.732 688 438 638 375 77

252 514 815 618 343 344 550

10.384

146 43

-15

-2

172

* inclusief NEMO Horeca

4.4 Ondernemingsraad Op 19 maart 2010 is een nieuwe zittingstermijn ingegaan voor de ondernemingsraad. Twee maanden later, op 27 mei is het convenant tussen directie en OR opnieuw getekend. Dit houdt in dat de OR de medewerkers zal vertegenwoordigen in gesprek met de directie, en dat de OR moet instemmen met alle regelingen die in het arbeidsvoorwaardenreglement (AVR) (kunnen) voorkomen. 65


Er is een aantal wisselingen geweest in de samenstelling, maar eind 2010 bestond de OR uit de volgende zeven leden: • Laura van Veen, voorzitter • Gerald van Luijk, plaatsvervangend voorzitter • Rob van Esveld, penningmeester • Claudia Fernandez, gedeeld secretarisschap • Marjolein van der Zee, gedeeld secretarisschap • Wendy van de Putte, lid • Steven Voorderhake, lid Belangrijkste en/of meest uitvoerig besproken onderwerpen met de directie in 2010: • Organisatieaanpassing naar de drie pijlers. • Functieprofiel voor een mogelijke stageopdracht voor de uitvoering van een benchmark (vergelijking tussen AVR en CAO van de verzelfstandigde rijksmusea). • Verbetering van communicatie door de digitale nieuwsbrief ‘O-nieuws’ voor medewerkers. • Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E). Dit is een doorlopend punt van aandacht. • Diversiteitdagen, zodat medewerkers een aantal vrije dagen al naar gelang geloof, religie of andere feestdagen zelf kunnen kiezen. Dit heeft geen formeel vervolg gekregen. • Samen met P&O heeft de OR zich ingespannen voor een lunchruimte in de kantoortuin. • Overleg met directie en de Raad van Toezicht. • AVR-aanpassingen in samenwerking met P&O. • Verdere professionalisering van de OR door deelname aan een cursus over instemmingsen adviestrajecten.

4.5 Raad van Toezicht

De samenstelling van de Raad van Toezicht in 2010 was als volgt: • Mevrouw prof. dr. J.M. (Annemieke) Roobeek, voorzitter • De heer T.R. (Tiemen) Bosma - aftredend per 31 december 2010 • De heer drs. M.A. (Menno) van Dijk - aftredend per 31 december 2010 • De heer prof. dr. R. (Robbert) Dijkgraaf • De heer drs. A.V. (Victor) Schippers • Mevrouw prof. dr. L.E.M. (Louise) Vet • De heer drs. J.J.C.M. (Hans) Corstjens - waarnemer

66

Eind 2010 hebben twee leden van de Raad van Toezicht afscheid genomen. De heer Bosma trad af aan het eind van zijn tweede termijn. De heer Van Dijk gaf zijn zetel binnen de Raad van Toezicht op vanwege andere werkzaamheden. Gelet op de wens tot evenwichtige spreiding van deskundigheid binnen de Raad, zullen de nieuw te werven leden bij voorkeur werkzaam zijn in bedrijfsleven, industrie en/of fondsenwerving, en in het veld van publieksparticipatie en -communicatie.

In 2010 heeft de Raad van Toezicht vier keer vergaderd. Daarnaast zijn de voorzitter Annemieke Roobeek en Victor Schippers, belast met financiën, tussentijds nauw betrokken geweest bij overleg met onder andere de accountant en de Ondernemingsraad. Ook hebben zij gesprekken gevoerd met de NCWT directie over de uitbreiding van de directie met een adjunct-directeur. (Leden van) de Raad waren regelmatig aanwezig bij diverse activiteiten en evenementen bij of voor NEMO/NCWT.

In het kader van de richtlijnen van Cultural Governance en conform het door de Raad van Toezicht vastgestelde directiereglement en besturingsconvenant heeft de Raad van Toezicht ook in 2010 stilgestaan bij de evaluatie van haar eigen functioneren. In de overleggen met de NCWT directie zijn de volgende onderwerpen aan de orde geweest: • Het organisatiemodel van de drie pijlers: Science center NEMO, Science Learning Center, en Science Communication Center, en de uitgangspunten per pijler. • De voortgang van de plannen voor het meerjarig project NEMO GROEN, en specifiek de business case die daarvoor is opgesteld door twee studenten van de Hogeschool van Amsterdam. • De plannen voor het hergebruik van dek 4 en 5, die reëel werden door het vertrek van huurder Rabomobiel per 1 mei 2010. • De tentoonstelling op dek 4 rond het thema elektrisch vervoer, die NEMO heeft kunnen ontwikkelen dankzij samenwerking met en een bijrage van Programmabureau Luchtkwaliteit van de gemeente Amsterdam. • De stand van zaken rondom het NCWT strategisch plan 2011-2015. De directie van NCWT heeft hierover een aantal gesprekken gevoerd met het Ministerie van OCW (onder andere met de

NCWT

Directeur-generaal Hoger Onderwijs, Beroepsonderwijs, Wetenschap en Emancipatie, de Directeur Onderzoek en Wetenschapsbeleid, de Directeur Cultureel Erfgoed en de Directeur Communicatie). OCW heeft het plan in eerste instantie positief ontvangen. Echter, in het najaar van 2010 werd duidelijk dat er waarschijnlijk geen ruimte is voor uitbreiding van de financiële middelen voor NCWT. • De aanvraag voor een bijzondere leerstoel bij NCWT over cognitieve psychologie aan de Universiteit van Amsterdam. Deze leerstoel beschouwt ook de Raad als een zeer positieve ontwikkeling, waardoor de wetenschappelijk/inhoudelijke kant van NCWT verder kan uitgroeien. • De ontwikkeling van NCWT, specifiek de bezoekcijfers van NEMO, de vele activiteiten van zowel NEMO, SLC als SCC, en de ontwikkeling van de omzet en exploitatie.

67


68

Lijst met afkortingen

Lijst met afkortingen CNCR Center for Neurogenomics and Cognitive Research ECSITE European Network of Science Centres and Museums ESERO European Space Education Resource Office FOSC Fonds Ondersteuning Science Centra IOB Interdepartementale Overleg Biotechnologie Jet-Net Jongeren en Technologie Netwerk Nederland LOFAR Lage frequentie telescoop (ICT-project sterrenkundigen) KIVVI NIRIA Koninklijk Instituut Van Ingenieurs KNAW Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen NCWT Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie NOVA Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie NSO Netherlands Space Office NTR Voorheen NTS, Teleac en RVU (publieke omroep) NWO Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek NWT Natuurwetenschap en Techniek PBT Platform Bèta Techniek PO Primair Onderwijs VO Voortgezet Onderwijs VSC Vereniging van samenwerkende science centra en musea in wetenschap en techniek SCC Science Communication Center SLC Science Learning Center SRON Netherlands Institute for Space Research VHTO Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek VSNU Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten VTB Verbreding Techniek Basisonderwijs WTC Wetenschaps- en Techniekcommunicatie WTE Wetenschaps- en Techniekeducatie

69

NCWT medewerkers in 2010: 210 medewerkers in totaal

77% part time medewerkers 59% vrouwelijke medewerkers

61% medewerkers onbepaalde tijd

116 fte in totaal

23% full time medewerkers

41% mannelijke medewerkers 39% medewerkers bepaalde tijd

Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap & Technologie (NCWT) Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam Postbus 421 1000 AK Amsterdam T E W

020 - 531 3233 [email protected] www.ncwt.nl

publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek

Recommend Documents