UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2008 – 2009
PUBLIEK-PRIVATE AFHANDELING VAN WERKNEMERSFRAUDE.
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master in de bedrijfseconomie
Maarten De Waele onder leiding van Prof. Dr. Ignace De Beelde en Prof. Dr. Gudrun Vande Walle
UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2008 – 2009
PUBLIEK-PRIVATE AFHANDELING VAN WERKNEMERSFRAUDE.
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master in de bedrijfseconomie
Maarten De Waele onder leiding van Prof. Dr. Ignace De Beelde en Prof. Dr. Gudrun Vande Walle
PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding.
Maarten De Waele
WOORD VOORAF. Deze scriptie vormt het sluitstuk van mijn academische opleiding. Tal van personen leverden hun medewerking en steun aan het eindresultaat, een dankwoord kan hier dan ook uiteraard niet uitblijven. In de eerste plaats wens ik mijn promotor prof. Ignace De Beelde en co-promotor prof. Gudrun Vande Walle te bedanken voor hun steun bij de keuze van dit onderwerp, hun deskundige mening en prima begeleiding de voorbije maanden. Heel wat mensen hebben hun steentje bijgedragen, hen wens ik graag individueel te bedanken: -
Aangezien het niet makkelijk was bedrijven te vinden, die hun medewerking wilden verlenen, wens ik de managers van de drie bevraagde ondernemingen uitdrukkelijk te bedanken.
-
De heren Bart De Bie, Guido Schuurman en Jean-pierre Desmet omdat zij hun kostbare tijd vrijmaakten en hun expertise met mij deelden.
-
Hoofdcommissaris Christiaan Drieskens voor het leggen van de contacten binnen de federale politie.
-
Hoofdinspecteur Miguel Janssoone en de heer Evert-Jan Lammers voor het leggen van de contacten in Nederland.
-
De heer Gertjan Groen, omdat hij zo vriendelijk was tijd voor mij te maken en mij met veel interesse op de hoogte bracht van de situatie in Nederland.
Een speciaal dankwoord gaat naar mijn ouders voor hun steun de voorbije jaren en het nalezen van deze scriptie. In het bijzonder dank ik mijn vriendin Leen voor haar onvoorwaardelijk vertrouwen, het nalezen van deze scriptie en haar raad de voorbije maanden.
Maarten De Waele
V
INHOUDSTAFEL.
WOORD VOORAF................................................................................................................. V INHOUDSTAFEL .................................................................................................................. VI LIJST MET AFKORTINGEN ............................................................................................. IX LIJST VAN DE FIGUREN .................................................................................................... X
Inleiding .................................................................................................................................. 1 Hoofdstuk 1: Werknemersfraude binnen het ruimere begrip fraude. 1.1. Inleiding ........................................................................................................................... 4 1.2. Fraude .............................................................................................................................. 4 1.3. Twee algemene vormen van fraude ................................................................................. 6 1.3.1.Verticale fraude .......................................................................................................... 6 1.3.2.Horizontale fraude ..................................................................................................... 6 1.3.2.1. Werknemersfraude ............................................................................................ 7 1.3.2.2. Managementfraude.......................................................................................... 11 1.4. Besluit ............................................................................................................................ 12
Hoofdstuk 2: Een overzicht van de publieke en de private actoren in het fraudeonderzoek. 2.1. Inleiding ......................................................................................................................... 13 2.2. De publieke sector ......................................................................................................... 13 2.2.1. De politie................................................................................................................. 13 2.2.2. Justitie ..................................................................................................................... 14 2.3. De private sector ............................................................................................................ 16 2.3.1. De privé-detective ................................................................................................... 16 2.3.2. De forensisch auditor/accountant............................................................................ 18 2.3.3. De security-consultant ............................................................................................ 19 2.3.4. Interne diensten ....................................................................................................... 20 2.4. Theoretische omkadering omtrent de relatie tussen de publieke en private sector ....... 23 2.5. Besluit ............................................................................................................................ 25 VI
Hoofdstuk 3: Relevante wet- en regelgeving met betrekking tot de private sector en opsporing. 3.1. Inleiding ......................................................................................................................... 26 3.2. De private sector ............................................................................................................ 26 3.2.1. Externe actoren ....................................................................................................... 26 3.2.2. Interne actoren ........................................................................................................ 29 3.3. Besluit ............................................................................................................................ 30
Hoofdstuk 4: De interne aanpak van werknemersfraude door de onderneming. 4.1. Inleiding ......................................................................................................................... 31 4.2. Methodologie ................................................................................................................. 31 4.3. Onderneming A ............................................................................................................. 33 4.3.1. Korte beschrijving van de onderneming ................................................................. 33 4.3.2. Aanpak van werknemersfraude .............................................................................. 33 4.3.3. Onderzoek naar werknemersfraude ........................................................................ 35 4.4. Onderneming B.............................................................................................................. 36 4.4.1. Korte beschrijving van de onderneming ................................................................. 36 4.4.2. Aanpak van werknemersfraude .............................................................................. 37 4.4.3. Onderzoek naar werknemersfraude ........................................................................ 40 4.5. Onderneming C .............................................................................................................. 42 4.5.1. Korte beschrijving van de onderneming ................................................................. 42 4.5.2. Aanpak van werknemersfraude .............................................................................. 43 4.5.3. Onderzoek naar werknemersfraude ........................................................................ 45 4.6. Onderlinge vergelijking van de besproken ondernemingen .......................................... 46 4.7. Besluit ............................................................................................................................ 52
Hoofdstuk 5: Onderzoek naar werknemersfraude door private en publieke sector. 5.1. Inleiding ......................................................................................................................... 53 5.2. Rol van de private en publieke actoren in een onderzoek naar werknemersfraude....... 53 5.2.1. De private sector ..................................................................................................... 53
VII
5.2.2. De publieke sector .................................................................................................. 56 5.3. Publiek of privaat onderzoek? Kritieken vanuit beide sectoren .................................... 58 5.4. Publiek-private samenwerking in het kader van werknemersfraude? ........................... 65 5.5. Besluit ............................................................................................................................ 68
Algemeen Besluit ............................................................................................................... 69 BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................... IX BIJLAGE 1: Deontologische code van de forensisch auditor................................................. 1.1 BIJLAGE 2: Gedragscode onderneming A ............................................................................. 2.1 BIJLAGE 3: Document, van onderneming B, te overhandigen bij het begin van de ondervraging............................................................................................................................ 3.1 BIJLAGE 4: Gesprek met de heer Bart De Bie ...................................................................... 4.1 BIJLAGE 5: Gesprek met de heer Guido Schuurman ............................................................ 5.1 BIJLAGE 6: Gesprek met de heer Jean-pierre Desmet........................................................... 6.1 BIJLAGE 7: Gesprek met de heer Gertjan Groen................................................................... 7.1
VIII
LIJST MET AFKORTINGEN. CAO: Collectieve Arbeidsovereenkomst. CBFA: Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen. CEO: Chief Executive Officer. CDGEFID: Centrale Dienst voor de bestrijding van Georganiseerde Economische en Financiële Delinquentie. CMTB: Country Management Team Belgium. CCU: Computer Crime Unit. EVRM: Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. FGP: Federaal Gerechtelijke Politie. FINEC: Financieel Economische Criminaliteit. FOD: Federale Overheidsdienst. HCP: Hoofdcommissaris van de Politie. IFA: Instituut voor Forensische Auditoren. ISA: Instituut voor Security Adviseurs. IVBPR: Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten. KMO: Kleine of Middelgrote Onderneming. OM: Openbaar Ministerie. PV: Proces Verbaal. WGP: Wet op de Geïntegreerde Politie.
IX
LIJST VAN DE FIGUREN. Figuur 1: The Fraud Triangle.............................................................................................. 7 Figuur 2: Internal Fraudsters............................................................................................. 11 Figuur 3: Positionering van het auditcomité ten opzichte van de Raad van Bestuur, de CEO en de interne audit .................................................................................................... 21
X
Inleiding. Ik ben destijds mijn studies criminologie begonnen met het oog op een tewerkstelling in de politiesector. Na afloop van mijn stage bij de lokale politie Vlaamse Ardennen en na het voeren van gesprekken met diverse politiemensen in het kader van mijn eindwerk (“Onderlinge vergelijking van identificatietechnieken van de lokale politie gericht op daders van diefstal. Een case-study in arrondissement Oudenaarde”) in de criminologische wetenschappen, is mijn interesse inzake financieel-economische criminaliteit gegroeid. Gezien het steeds toenemende belang van financieel-economische criminaliteit, heb ik ervoor gekozen, alvorens de stap naar de arbeidsmarkt te zetten, mijn kennis in verband met economie bij te schaven. Vandaar mijn keuze om een bijkomende opleiding bedrijfseconomie te volgen. Hiermee rekening houdend, leek het mij opportuun mijn scriptieonderwerp in deze context te kiezen. Na overleg met professor Ignace De Beelde en professor Gudrun Vande Walle hebben we ervoor geopteerd een overzicht te geven van de keuze die bedrijven, met betrekking tot de afhandeling van werknemersfraude, maken tussen actoren uit de private of uit de publieke sector. Gezien het brede kader van financieel-economische criminaliteit, was het noodzakelijk dit enigszins af te bakenen. Aangezien werknemersfraude meer en meer naar voor komt binnen de ondernemingswereld, enerzijds omdat de aandacht voor het probleem is toegenomen en anderzijds omdat meer gelegenheden tot frauderen ontstaan, hebben we voor dit fenomeen gekozen. Een aantal belangwekkende schandalen hebben heel wat werkgevers bewust gemaakt van het belang aan een uitgedokterd fraudebeleid. Tevens rijzen steeds meer vragen, naar de mogelijkheden van de werkgever, om fraude binnen de organisatie op te sporen en te sanctioneren. Een bedrijf kan immers zelf heel veel initiatieven nemen om werknemersfraude te vermijden. Meestal gaat het hier om gelegenheidsfraudeurs en geen professionele criminelen. Om onze informatie te bekomen werden in een eerste fase een aantal ondernemingen uit diverse sectoren bezocht en bevraagd. Van alle aangeschreven ondernemingen werden slechts drie positieve antwoorden tot medewerking ontvangen. Hieruit blijkt de gevoeligheid van het onderwerp, heel wat ondernemingen weigerden mee te werken en wensen zaken als werknemersfraude intern te houden, anonimiteit werd nochtans gegarandeerd. In een tweede fase werden de bevonden resultaten aan actoren uit de private en publieke sector voorgelegd en hun reactie en visie verwoord.
1
De centrale onderzoeksvraag in deze scriptie luidt: Waarom maakt een onderneming de keuze tussen een intern, een extern privaat of een publiek onderzoek bij de afhandeling van werknemersfraude? Deze informatie werd zowel bij de bedrijven zelf, als bij de actoren uit de publieke en private sector, die over heel wat ervaringen in deze materie beschikken, bekomen. Er werd gezocht naar de voor en nadelen van de verschillende vormen van onderzoek. Daarnaast stonden ook een aantal deelonderzoeksvragen centraal. Aangezien het bedrijf de belangrijkste partij, is inzake de aanpak van werknemersfraude, werd tevens gekeken naar de initiatieven die intern op het vlak van preventie, detectie en opsporing worden genomen. De drie bevraagde ondernemingen komen uit een verschillende sector: de banksector, de industrie en de distributie. Twee van de drie ondernemingen zijn tevens beursgenoteerd. Als gevolg van die verschillen, werd het mogelijk een vergelijking op te stellen en te kijken naar de belangrijkste differenties in de aanpak van interne fraude. Na het verzamelen van de bedrijfsgebonden gegevens, leek het tevens interessant een blik te werpen op de verschillen tussen een publiek en een privaat onderzoek. Die verschillen werden uiteengezet en de kritieken vanuit beide sectoren weergegeven. Tevens werd de wenselijkheid van samenwerking tussen beide sectoren onderzocht. Een eerste beperking van het onderzoek is, dat de bekomen informatie afhankelijk is van datgene wat de respondenten willen vertellen. Deze beperking komt voor bij elk kwalitatief onderzoek, maar dient absoluut vermeld te worden, aangezien het hier gaat om bedrijfsinterne of gevoelige informatie. Het gevaar een sociaal wenselijk antwoord te verkrijgen is tevens reëel. Een tweede beperking betreft de representativiteit van de resultaten. Er dient rekening mee gehouden te worden, dat de informatie verkregen uit de verschillende bedrijven niet veralgemeend kan worden naar de gehele sector. Ieder bedrijf legt zijn eigen accenten en heeft zijn eigen principes. In de tweede fase van het onderzoek gaat het tevens om de persoonlijke ervaringen en visies van de actoren uit de publieke en private sector, waardoor deze allicht niet maatgevend zijn voor de totale sector. Verder en uitgebreid onderzoek kan hier duidelijkheid brengen. Wat de structuur van de thesis betreft wordt in het eerste hoofdstuk ingegaan op het ruimere concept fraude. Hierin worden enkele algemene en meer specifieke vormen, zoals werknemers- en managementfraude, gepositioneerd. Op het fenomeen werknemersfraude wordt uiteraard dieper ingegaan.
2
In het tweede hoofdstuk zal een overzicht verschaft worden van de diverse actoren, die zowel intern als extern, uit de publieke en private sector, betrokken kunnen worden bij werknemersfraude. Bovendien wordt ingegaan op enkele theorieën met betrekking tot publiek-private samenwerking. Het derde hoofdstuk geeft een summier overzicht van de wetten en regelgevingen waaraan, zowel interne als externe private actoren, zich dienen te houden bij het voeren van een onderzoek. In het vierde hoofdstuk worden de resultaten van de eerste fase van het onderzoek besproken. Vooraleer hiermee te starten, wordt eerst een overzicht gegeven van de methoden en technieken die werden gebruikt om onze informatie te verzamelen. Vervolgens wordt per onderneming een korte beschrijving gegeven en gaan we in op aanpak van en het onderzoek naar werknemersfraude. Om dit hoofdstuk af te sluiten wordt tevens een vergelijking tussen de verschillende ondernemingen opgesteld en worden reacties uit private en publieke hoek toegevoegd. In het laatste en vijfde hoofdstuk, starten we met een aantal verschillen tussen een privaat en een publiek onderzoek. Vervolgens worden kritieken vanuit beide kampen ten opzichte van elkaar afgewogen en poneer ik waar wenselijk mijn eigen mening. In een laatste punt wordt dieper ingegaan op de mogelijkheid en wenselijkheid van samenwerking op het vlak van werknemersfraude. In het algemeen besluit wordt, hetgeen we evolutief doorheen deze scriptie besproken hebben, teruggekoppeld naar de onderzoeksvragen en worden de belangrijkste conclusies verwoord.
3
Hoofdstuk 1: Werknemersfraude binnen het ruimere begrip fraude. 1.1. Inleiding In dit eerste verkennende hoofdstuk hebben we tot doel de lezer een duidelijk beeld te schetsen van wat onder werknemersfraude moet worden verstaan. In eerste instantie gaan we in op het definiëringsprobleem van het algemene concept fraude. Hieruit zal blijken, dat het om een moeilijk afgrensbaar begrip gaat, waarvan meerdere definities bestaan. Vervolgens bespreken we twee algemene vormen van fraude. Binnen deze vormen wordt telkens kort de onderverdeling weergegeven. Tevens plaatsen we de specifiekere vorm interne fraude in dit geheel. Aangezien niet fraude maar werknemersfraude het centrale onderwerp is in deze scriptie gaan we vooral hier dieper op in. We geven een overzicht van drie factoren, die een rol kunnen spelen bij het al dan niet plegen van werknemersfraude en fraude in zijn geheel. Daarnaast bespreken we enkele indicatoren of symptomen van werknemersfraude, die mogelijks van belang zijn bij de ontdekking. In een laatste puntje zal kort worden ingegaan op een specifieke vorm van interne fraude, namelijk managementfraude. 1.2. Fraude Fraude is uiterst moeilijk te ontdekken, vandaar dat heel wat fraudedelicten niet gerapporteerd worden. Als gevolg zal het bijzonder moeilijk zijn correct cijfermateriaal te bekomen. (Inkster, 1996) Daarnaast komt dat fraude alom is. (Huberts, Van den Hoff, van de Giesen, 1992) Desondanks voeren sinds enkele jaren grote auditkantoren zoals KPMG, Ernst and Young en PricewaterhouseCoopers studies uit in verband met fraude en publiceren de resultaten jaarlijks in hun „Fraud Survey‟.
4
Geen enkele definitie kan fraude passend duiden. (Leigh, 1982) Wanneer we het wetboek van strafrecht raadplegen vinden we eveneens geen allesomvattende definitie van fraude. Het kent echter wel een aantal strafbare gedragingen toe, die hieraan kunnen worden toegeschreven. Bologna stelt dat fraude bestaat uit het opzettelijk misleiden, liegen en bedriegen én het omgekeerde is van waarheid, gerechtigheid, eerlijkheid en gelijkheid. (Bologna, Lindquist, 1987) Eén van de betere omschrijvingen van fraude is te vinden in de Michigan criminal law, chapter 28, section 1529, en luidt als volgt “Fraud is a generic term, and embraces all the means which human ingenuity can devise…No definite and invariable rule can be laid down as a general proposition in defining fraud, as it includes surprise, trick, cunning and unfair ways by which another is cheated. The only boundaries defining it are those which limit human knavery.” Fraude is dus niet alleen een normatief begrip, maar houdt tevens een afwijzend oordeel over het gedrag in. ( Merckx, 2003) Mijns inziens wordt fraude het best omschreven als “het opzettelijk misleiden van anderen om een onrechtmatig of onwettig voordeel te bekomen”. Van belang is te beseffen dat fraude op meerdere terreinen haar invloed doet gelden. Hetgeen verklaart waarom er zoveel verscheidene definities van fraude zijn. Fraude veroorzaakt financiële onrechtvaardigheid, bonafide belastingplichtigen moeten extra betalen om de fraude van malafide belastingplichtigen te compenseren. Fraude tast het rechtsbestel aan, opsporingsdiensten blijken niet tot afdoende bestrijding in staat. Het versterkt de harde criminaliteit, grote sommen fraudegeld worden geïnvesteerd in criminele activiteiten. Daarnaast verloedert fraude het bedrijfsleven, eerlijke bedrijven zijn genoodzaakt deel te nemen aan zwartwerk om de concurrentievervalsing van frauderende collega‟s het hoofd te kunnen bieden. Fraude vertekent het beeld van de economische situatie, zwarte transacties komen bijvoorbeeld niet terecht in de officiële cijfers. Fraude verwoest, ontwricht en vormt een bedreiging voor de samenleving. (Sleurink, 1982)
5
1.3. Twee algemene vormen van fraude 1.3.1. Verticale fraude “Verticale fraude is iedere vorm van fraude, waarvan de overheid slachtoffer is en die gericht is tegen publieke middelen”. (De Bie, 2009, p201) De verschillende vormen van fraude komen in de publieke sector echter overeen met diegene uit de private sector. Publieke organisaties kunnen immers ook als bedrijven worden gezien die uit werknemers bestaan. Ook de redenen van fraude komen zowel in de private als de publieke sector overeen. Het essentiële verschil is, dat de publieke instellingen werken met geld van de belastingbetaler. Indien er fraude in de publieke sector ontdekt wordt, is eigenlijk de volledige maatschappij hier slachtoffer van. Indien fraude zich in een onderneming voordoet, zullen het vooral de aandeelhouders zijn die het slachtoffer worden. Hierdoor zal fraude in de publieke sector een grotere impact hebben dan fraude in de private sector. (Peeters, 2006) De overheid zal aan deze vorm dan ook de meeste aandacht schenken. 1.3.2. Horizontale fraude “Horizontale fraude bevat elke vorm van fraude waarvan een private partij slachtoffer is en die derhalve gericht is tegen private middelen”. (De Bie, 2009, p201) Horizontale fraude kent een drietal verschijningsvormen (Van Calster, 2009): -
Externe fraude: de fraudeur is geen medewerker van de onderneming, maar staat er buiten.
-
Interne fraude: de fraudeur is wel een medewerker van de onderneming.
-
Relationele fraude: een medewerker spant samen met 1 of meerdere fraudeurs die geen medewerker zijn.
Wij concentreren ons vooral op deze tweede vorm, namelijk interne fraude. Interne fraude wordt ook wel eens werknemerscriminaliteit of werknemersfraude genoemd. Dit brengt ons bij het bespreken van deze vorm van fraude.
6
1.3.2.1. Werknemersfraude Werknemersfraude gaat om “het geheel van strafbare gedragingen, als criminaliteit tegen de bedrijfsactiva, gepleegd door werknemers in bedrijven”. (de Doelder, Hoogenboom, 1997)
De “werknemer” kan dader, mededader of medeplichtige zijn. Onder de
“bedrijfsactiva” moeten worden verstaan: goederen, informatie/informatica en personeel of de „human resources‟. (Cools, 2009) De term “strafbare gedragingen” is niet beperkt tot strafbaar gesteld gedrag in het wetboek van strafrecht, ook gedragingen die door arbeidsreglementen, overeenkomsten, functieomschrijvingen en gedragscodes worden verboden of geboden vallen onder deze definitie van werknemersfraude of interne fraude. Dit kan zowel individueel als in groepsverband worden uitgevoerd. (Van Calster, 2009) Donald R. Cressey stelt dat er 3 elementen zijn die steeds voorkomen bij het plegen van fraude, meer specifiek werknemersfraude. (Wells, 1993) Deze elementen worden in onderstaande figuur weergegeven en hieronder kort besproken (Albrecht W. S., Albrecht Chad, Albrecht Conan, 2008):
Figuur 1: The Fraud Triangle (Cressey)
Pressure: iedere pleger van werknemersfraude heeft te maken met een vorm van druk, ook wel motivatie genoemd. Vaak gaat het hier om druk van financiële aard, zoals financiële verliezen. Er zijn echter ook niet financiële vormen mogelijk, zoals de druk om de resultaten beter voor te stellen dan ze zijn of frustraties in het uit te voeren werk.
7
Opportunity: er is niet alleen een bepaalde vorm van druk aanwezig, maar er moet eveneens een opportuniteit voorhanden zijn om daadwerkelijk over te gaan tot fraude. Factoren die zulks mogelijk maken zijn bijvoorbeeld een zwak bestuur of inadequate interne controlemechanismen.
Rationalization: plegers van werknemersfraude zijn in staat om hun daden op één of andere manier te rationaliseren als acceptabel. Dit bevat gedachten zoals bijvoorbeeld “andere werknemers stelen ook goederen” of vanuit het oogpunt van managers “het is in het voordeel van het bedrijf”.
Deze drie elementen staan niet op zichzelf, maar zijn interactief. Hoe groter de gelegenheid of hoe groter de druk, hoe minder rationalisatie het vraagt opdat iemand fraude zal plegen. (De Bie, 2001) Een onderneming kan en moet acties voeren op deze drie factoren om de kans op het ontstaan van fraude te verminderen. Om haar acties vorm te geven moet een onderneming, met de fraudedriehoek in het achterhoofd, zich volgens de heer Johan Lemmens plaatsen binnen de denkwereld van de fraudeur. (seminarie HDP&Arista, 05/05/09) Zo kan een werkgever zijn werknemers bijstaan om druk te voorkomen door goed met hen te communiceren en naar hen te luisteren zodat ze over hun problemen kunnen praten. (Albrecht, W., Rosenfield, Gill, 1988) De beste manier om de gelegenheid tot het plegen van fraude te minimaliseren is de implementatie van een goed werkend systeem van interne controle. (Buckhoff, Morris, 2002) Immers, wanneer de juiste „checks and balances‟ aanwezig zijn in een onderneming zal het, weliswaar nog altijd niet onmogelijk, maar wel moeilijker zijn om fraude te plegen. (Wells, 2001) Daarnaast kan er ook geopteerd worden om uit te kijken naar fraude symptomen. Rationalisatie kan de onderneming proberen te preveniëren door eerlijk personeel aan te werven aan de hand van „screening‟, door het invoeren van strikte gedragsregels en via het ontslaan van overtredend personeel. (Albrecht, W. et al, 1988)
8
Naast deze drie factoren die een rol spelen bij het plegen van (werknemers)fraude bestaan er tevens een aantal indicatoren van interne fraude. Albrecht W. en Cottrell maken het onderscheid tussen zes indicaties (Albrecht W., 1996) ( Cottrell, Albrecht W., 1994):
Onregelmatigheden in de boekhouding: wanneer werknemers overgaan tot het
plegen
van
werknemersfraude
dan
kunnen
boekhoudkundige
documenten vaak worden gewijzigd, vervalst of ontbreken.
Onregelmatigheden in interne controlesystemen: dit omvat een zwak gecontroleerde omgeving, een gebrek aan segregatie van taken, aan beveiliging, aan onafhankelijke controle, aan passende autoriteiten, aan juiste documenten en een inadequate boekhoudkundig systeem.
Analytische symptomen: hier gaat het om procedures of relaties die te onrealistisch of te ongewoon zijn om te bestaan. Bijvoorbeeld transacties die zich voordoen op vreemde tijdstippen en plaatsen, die uitgevoerd worden door mensen die dit normalerwijze niet verrichten of die bizarre procedures of handelingen bevatten.
Veranderingen in levensstijl: wanneer daders aan hun financiële behoeften voldoen, bijvoorbeeld via diefstal van geld, zullen ze blijven stelen. Weinigen stelen en sparen. Ze kopen nieuwe auto‟s, bouwen nieuwe huizen, kopen dure goederen of spenderen gewoonweg meer geld aan dagdagelijkse zaken.
Veranderingen in gedrag: wanneer een persoon criminaliteit pleegt, of een werknemer fraude, dan wordt hij/zij overspoeld door emoties zoals angst en schuldgevoel. Hierdoor ervaart de dader een hoeveelheid aan stress, om daarmee om te gaan kan de werknemer ongewone en herkenbare gedragspatronen vertonen. Voorbeelden van dergelijke gedragingen zijn onder andere: slapeloosheid, drugs- en alcoholgebruik, het onvermogen om iemand in de ogen te kijken, het constant zoeken naar excuses, etc. Het is niet het voorkomen van dergelijk gedrag, maar wel de verandering van het gedrag dat een symptoom is van fraude.
9
Tips en klachten: heel wat fraude wordt ontdekt via tips en klachten. Het zijn vooral medewerkers en managers die zich in de beste positie vinden om fraude te ontdekken. Deze werknemers kunnen rapporteren aan hun overste wanneer er iets niet klopt. Sommige organisaties zullen er dan ook voor opteren verklikking aan te moedigen in hun onderneming.
Elk van deze zes categorieën van fraudesymptomen bevat informatie die van immense waarde kan zijn bij de ontdekking van fraude. (Albrecht W., 1996) De begrippen werknemersfraude en werknemerscriminaliteit worden vaak door elkaar gebruikt. Doch werknemerscriminaliteit is veel ruimer. Dit bevat naast vermogensdelicten, eveneens vormen van seksuele criminaliteit, geweldscriminaliteit en andere criminaliteiten. (Cools, 1994) Wij gaan ons voornamelijk concentreren op de specifiekere vorm werknemersfraude. Meer bepaald gaat het hier onder andere om valsheid in geschriften, diefstal van ondernemingsactiva, overtreden van gedragsregels, gesjoemel in de boekhouding, bedrog, mededelen van fabrieksgeheimen, misbruik van internet of telefonie, etc. Twee van de meest voorkomende vormen van werknemersfraude, waar iedere onderneming wel eens mee geconfronteerd wordt, is diefstal van activa en het verduisteren van activa. Beide vormen zijn niet aan elkaar gelijk. In het eerste geval wordt een computer werkelijk gestolen. In het tweede geval gaan de werknemers deze computer op een onjuiste manier gebruiken, bijvoorbeeld voor privé-aangelegenheden. Het verduisteren van activa kan heel wat verschillende vormen aannemen. (Wells, 2001) In sommige studies worden echter ook de organisaties zelf, of de werkgevers als individuen, beschouwd als regelovertreders. Deze categorieën worden hier buiten beschouwing gelaten, omdat we daarmee op het vlak van de organisatiecriminaliteit komen. Managers daarentegen worden wel tot de werknemers gerekend en hierop gaan we in het volgende deel dieper in.
10
1.3.2.2. Managementfraude Het is vooral deze vorm van fraude die de krantenartikels haalt, denk maar aan schandalen als Enron, Parmalat en Worldcom. Het gaat hier om fraude die gepleegd wordt door en uit naam van het management. (Diekman, 1997) Volgens een onderzoek uitgevoerd door KPMG bestrijken maar liefst 86 procent van de daders van fraude managementposities. Uit figuur 2 kan tevens afgeleid worden dat 60 procent van deze personen behoren tot het senior management of deel uit maken van de raad van bestuur. De intrinsieke verantwoordelijkheden, het vertrouwen geassocieerd met deze functies, de mogelijkheid interne controle te ontduiken, het bezitten van interne kennis en de toegang tot vertrouwelijke bedrijfsinformatie zijn enerzijds essentieel voor het succes van het bedrijf maar dragen anderzijds bij tot het risico dat frauduleuze praktijken ontspringen. (KPMG, 2007)
Figuur 2: Internal fraudsters (KPMG 2007)
Managementfraude is vaak een vorm van fraude die zich niet zozeer tegen de organisatie richt maar tegen derden, bijvoorbeeld door manipulatie van de jaarrekening of een fiscale aangifte. Hoewel gesteld kan worden dat de dader zichzelf niet zozeer verrijkt als wel de organisatie waarvoor hij werkt, is er indirect vrijwel altijd een persoonlijk belang, in de vorm van een winstafhankelijke beloning of de continuïteit van de baan. Omdat de plegers meestal hun gedrag rechtvaardigen vanuit het belang van de organisatie, is managementfraude moeilijk te beheersen. (Schimmel, 2004) Tevens is het risico van niet ontdekken bij managementfraude groter dan bij werknemersfraude. Het management is immers meestal in staat
de
financiële
verantwoording
te
manipuleren
en
heeft
bovendien
een
informatievoorsprong. (Diekman, 2005) Aangezien wij ons voornamelijk concentreren op de rol van de organisatie in de strijd tegen werknemersfraude, die zich tegen de organisatie richt, gaan we op deze vorm niet dieper in.
11
1.4. Besluit Binnen dit eerste hoofdstuk hebben we in eerste instantie een beschrijving gegeven van het begrip fraude in het algemeen. Hierbij werd duidelijk dat dit een concept is dat vele ladingen dekt, waardoor het moeilijk is één allesomvattende definitie te vormen. Vervolgens werd ingegaan op een specifieke vorm van fraude, namelijk werknemersfraude. Dit begrip werd gepositioneerd ten opzichte van fraude. Tevens werd een overzicht gegeven van drie elementen die een rol spelen bij het plegen van werknemersfraude, als van een aantal symptomen die van belang kunnen zijn bij de ontdekking. Deze elementen en indicatoren kunnen eveneens toegepast worden op fraude in zijn geheel. Nadien stonden we stil bij het verschil tussen werknemerscriminaliteit en werknemersfraude. We sloten dit inleidende hoofdstuk af met het bespreken van een specifieke vorm van interne fraude, namelijk managementfraude. Dit om duidelijk te stellen op welke vormen van werknemersfraude wij ons vooral zullen concentreren in het verdere verloop van deze scriptie.
12
Hoofdstuk 2: Een overzicht van de publieke en de private actoren in het fraudeonderzoek. 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de verschillende actoren waarop een onderneming een beroep kan doen, in het kader van de afhandeling van werknemersfraude. Dit hoofdstuk beperkt zich tot een korte beschrijving, hun mogelijkheden en bevoegdheden in het kader van een onderzoek komen in de volgende hoofdstukken aan bod. In een eerste punt wensen we een overzicht te geven van de actoren uit de publieke sector. Zowel de politie, als de verschillende instanties uit het justitiële departement komen aan bod. We gaan in op de functie, die zowel de lokale als de federale politie kan vervullen. Tevens wordt een toelichting gegeven in verband met de rol die justitie kan spelen. Het daaropvolgende deel behandelt de private sector. Hieruit zal blijken, dat bedrijven op diverse actoren een beroep kunnen doen namelijk: privé-detectives, forensische auditoren, „securityconsultants‟ en interne diensten. In het derde en laatste deel wordt ingegaan op de algemene theoretische omkadering omtrent de onderlinge positie van de private en de publieke sector. Dit wordt algemeen besproken, om ons later in deze scriptie meer specifiek te richten op de mogelijkheid en de wenselijkheid van samenwerking in het kader van werknemersfraude. 2.2. De publieke sector 2.3.1. De politie De politiediensten zijn gestructureerd op twee niveaus: het lokale en het federale niveau, die samen de geïntegreerde politiezorg verzekeren. (Artikel 3 WGP) De lokale politie houdt zich bezig met de basispolitiezorg, die een sterk gemeenschapsgerichte oriëntatie kent. De federale politie staat in voor het uitvoeren van gespecialiseerde en bovenlokale opdrachten van bestuurlijke en gerechtelijke politie en levert steun aan de politieoverheden en de lokale politiediensten. (De algemene directie van de gerechtelijke politie, 2004) Maar ook de lokale politie kan instaan voor het vervullen van bepaalde opdrachten van federale aard. Deze opdrachten zijn terug te vinden in de artikelen 61 tot 65 van de WGP. (Enhus, Ponsaers, Hutsebaut, Van Outrive, 2001) 13
Zowel de lokale als de federale politiediensten kunnen belast worden met een onderzoek naar werknemersfraude. Op lokaal niveau zal het de lokale recherche zijn, die belast wordt met een onderzoek naar werknemersfraude. De lokale recherche is een lokale onderzoeksploeg, die samen met alle mogelijke partners in de veiligheidsketen, de lokale fenomenen beheert en beheerst en verder onderzoek voert waar nodig. Binnen de lokale politie, is de lokale recherche de bevoorrechte partner en het aanspreekpunt voor de onderzoeksrechter, de procureur des Konings en de Federaal Gerechtelijke Politie. (De Waele, 2007) Op federaal niveau, kan de dienst financieel-economische criminaliteit van de gerechtelijke politie, belast worden met een onderzoek naar interne fraude. Deze diensten worden per arrondissement in de FGP‟s ingericht. Dergelijke onderzoeken worden dus zelden of nooit uitgevoerd door 1 van de 6 diensten van de directie economische en financiële criminaliteit, namelijk Ecofin. Ecofin bestaat uit een centrale dienst voor de bestrijding van de corruptie, een centrale dienst voor de bestrijding van valsheden, een centrale dienst voor de bestrijding van de georganiseerde economische en financiële delinquentie, een „federal computer crime unit‟ en een „federal unit against swindling and for economic and financial documentation‟. (Ecofin, 2007) Deze diensten kunnen ook onderzoek uitvoeren of een ondersteunende rol bieden, maar doen dit in beperkte mate. De opdrachten van Ecofin kunnen best omschreven worden als “het bijdragen aan de beheersing en bestrijding van maatschappij ontwrichtende fenomenen op het vlak van ernstige en georganiseerde financieel-economische criminaliteit, corruptie, ICT-criminaliteit en valsheden”. In dit kader heeft Ecofin onder meer de opdracht om binnen haar bevoegdheidssfeer een kennis en expertisecentrum uit te bouwen. (Denolf, 2004) 2.3.2. Justitie De actoren van justitie die betrokken worden bij werknemersfraude zijn afhankelijk van de keuzes die een bedrijf maakt. Wanneer een bedrijf ervoor opteert geen aangifte te doen bij de politie, kan ze het geschil laten onderzoeken door actoren uit de private sector of intern proberen af te handelen. Private onderzoeken zullen eerder binnen de sfeer van het privaatrecht behandeld worden. Dit gebeurt voor de rechtbank van eerste aanleg in burgerlijke zaken, de arbeidsrechtbank of de rechtbank van koophandel.
14
Echter in de verhouding werkgever-werknemer, zal dit afgehandeld worden in de arbeidsrechtbank. Feiten zoals diefstal, zullen eerder voor de correctionele rechter komen, maar de arbeidsrechtelijke implicaties van diefstal, worden in het arbeidshof behandeld. Indien uit die vordering voor de arbeidsrechtbank een misdrijf blijkt, dan zal de voorzitter dit misdrijf aan het parket bij de arbeidsrechtbank, de arbeidsauditeur, meedelen. (gesprek met de heer Desmet, 03/04/09, Oudenaarde) Een onderneming heeft echter ook de mogelijkheid een beroep te doen op de politie, via deze weg wordt het Openbaar Ministerie, meer specifiek de procureur des Konings ingeschakeld. Van elke klacht dient immers wettelijk aangifte te worden gedaan aan de procureur des Konings. De omgekeerde weg bestaat echter ook. Een bedrijf kan rechtstreeks, via brief, aangifte doen bij het parket, dit is wel een vrij omslachtige procedure. De procureur des Konings neemt vervolgens de beslissing om de klacht door te sturen naar de lokale of de federale politie. Tevens zal het parket meedelen, welke onderzoeksdaden gesteld moeten worden of moet voor iedere daad de toestemming gevraagd worden aan het OM. (gesprek met de
heer
Schuurman,
03/04/09,
Gent)
In
dit
verband
spreekt
men
van
een
opsporingsonderzoek. Het opsporingsonderzoek kan worden afgesloten met een beslissing tot niet vervolging of met een rechtstreekse dagvaarding voor het vonnisgerecht. Het kan echter ook met een buitengerechtelijke afdoening worden afgesloten, met een minnelijke schikking of met een bemiddeling. ( Van Den Wyngaart, 2003) Naast voorgaande mogelijkheden kan een bedrijf ook opteren om een klacht met burgerlijke partijstelling neer te leggen bij de onderzoeksrechter. Op deze manier maakt een slachtoffer of benadeelde de strafvordering aanhangig en wordt tegelijk de burgerlijke vordering ingesteld. Krachtens artikel 63 van het wetboek van Strafvordering, wordt een onderzoeksrechter hierdoor verplicht tot het instellen van een onderzoek. Dit kan worden gebruikt omwille van verschillende redenen: enerzijds om op de hoogte te blijven van het verloop van het onderzoek, anderzijds om een geseponeerde zaak opnieuw te doen onderzoeken, maar ook om een gerechtelijk onderzoek uit te lokken. (Cools, Ponsaers, Verhage, Hoogenboom 2005) Dit kost echter veel geld, aangezien een borg moet betaald worden, hierdoor wordt dit enkel gebruikt bij grote fraudezaken. (gesprek met de heer Desmet, 03/04/09, Oudenaarde)
15
2.3. De private sector Geprivatiseerde bewaking, opsporing en onderzoek zijn geen nieuwe verschijnselen. Het verschijnsel heeft vanaf de zeventiger jaren niet alleen een kwantitatieve maar ook een kwalitatieve sprong gemaakt. Niet enkel het aantal werknemers is in die bedrijfssector aanzienlijk toegenomen, momenteel houden gespecialiseerde bedrijven zich bedrijfsmatig en professioneel met deze taken bezig. Over de aanleidingen en oorzaken van die razendsnelle ontwikkeling wordt nog steeds gediscussieerd, terwijl de private dienstverleningssector nog voortdurend uitbreidt. (Hutsebaut, Van Outrive, 1995) Hoewel de media-aandacht voor enkele grote financiële (beurs)schandalen de aandacht heeft afgeleid van andere vormen van fraude, zoals werknemersfraude, gaat het management van middelgrote en grote ondernemingen niet langer een struisvogelpolitiek hanteren en ook dit risico ernstig nemen. Hierdoor ontstaat er een toenemende vraag naar materie- en ervaringsdeskundigheid om fraude in of tegen de organisatie op een professionelere wijze aan te pakken. Dit heeft zich enerzijds vertaald in het versterken van interne diensten die zich bezighouden met fraudebestrijding en anderzijds in het aanbieden van een nieuwe dienstverlening. (De Bie, 2009) In de volgende punten zal ingegaan worden op de verschillende actoren uit de private sector waarop een onderneming een beroep kan doen wanneer zij te maken hebben met interne fraude. 2.3.1. De privé-detective Een privé-detective is, volgens de Wet tot regeling van het beroep van privé-detective, een „natuurlijk persoon die gewoonlijk, al dan niet in ondergeschikt verband, tegen betaling en voor een opdrachtgever activiteiten uitoefent bestaande uit: het opsporen van verdwenen personen of verloren of gestolen goederen; het inwinnen van informatie omtrent burgerlijke staat, gedrag, moraliteit en vermogenstoestand van personen; het verzamelen van bewijsmateriaal voor het vaststellen van feiten die aanleiding geven of kunnen geven tot conflicten tussen personen, of die aangewend kunnen worden voor het beëindigen van die conflicten; het opsporen van bedrijfsspionage.‟ (Art 1 Detectivewet)
16
Reeds in 1991 wist de Belgische overheid het beroep van privé-detective in een wettelijk kader te gieten. Deze detectivewet legde voorwaarden op aan de uitoefening van het beroep: de verplichtingen een vergunning te hebben, niet veroordeeld te zijn geweest voor misdrijven en een beroepsopleiding gevolgd te hebben. Ook de werkwijze en de relatie met de opdrachtgever werden gereglementeerd. (Wils, 2001) Deze wet, die op 2 oktober 1992 in werking trad, dient als tweeluik te worden gezien met de wet van 10 april 1990 op de bewakingsondernemingen, de beveiligingsondernemingen en de interne bewakingsdiensten. Beide beogen de totstandkoming van een eenvormig overheidsbeleid in verband met de private veiligheidszorg in ons land. (Capelle, Van Laethem, 1995) In het volgende hoofdstuk wordt hierop dieper ingegaan. Binnen deze sector kan er tevens intern een onderscheid gemaakt worden tussen verschillende generaties privé-detectives. De detectives behorend tot de eerste generatie, zijn manifest aanwezig op de markt. Ze behoren tot de secundaire arbeidsmarkt, gekenmerkt door lage kwalificaties en geringe inkomsten. Ze werken op zelfstandige basis, hebben in mindere mate een politieverleden en hun actieradius beperkt zich tot de binnenlandse grenzen. Deze eerste generatie detectives werken voornamelijk voor particulieren en minder voor het bedrijfsleven. (Van Laethem, Bas, De Corte, 1995) De categorie van de tweede generatie detectives rekruteren hun personeel bij voorkeur uit de publieke opsporingsorganen en voeren bijna uitsluitend opdrachten uit voor de zakenwereld. Deze speurders vertonen een aantal bijzondere kenmerken, in vergelijking met deze van de eerste generatie: ze zijn in hoge mate gespecialiseerd, voeren een agressieve concurrentiepolitiek ten aanzien van de politie, beschikken over aanzienlijke financiële middelen en pogen een invloed uit te oefenen op de eventuele publieke opsporing en/of vervolging (Capelle, 1991). Ze laten zich voornamelijk in met recuperatieonderzoeken, fraude-inspecties, „risk management‟, „pre-employment checks‟, interne audit, etc. Meestal noemen deze laatste zich helemaal geen privé-detective. Beoefenaars van dit soort private opsporing vindt men terug onder benamingen als toedrachtsonderzoeker, fraude-expert, forensisch accountant of auditor. (Capelle, Van Laethem, 2004) Een derde generatie privé-detectives kenmerkt zich door een hoger professionalisme en door een hogere marktpenetratie en –aanvaarding. Deze particuliere rechercheurs hebben vaak een menswetenschappelijke universitaire opleiding genoten en zijn zich bewust van de noodzaak zich constant bij te scholen. (Cools, Haelterman, 1998)
17
2.3.2. De forensisch auditor/accountant Marcel Pheiffer stelt, dat de forensische accountancy het specialistisch deelterrein is van de accountancy, waarbinnen accountants zich ten behoeve van de rechtshandhaving bezighouden met het verzamelen, controleren, veredelen, bewerken, analyseren van en het rapporteren over gegevens. (Pheijffer, 2000) Echter, door de groei van het aantal fraudezaken en de toenemende juridificering van de samenleving ontstond de vraag naar forensische accountants tevens in de private sfeer. (Rothuizen, 2007) Hierdoor kunnen forensische auditoren niet alleen optreden ten behoeve van de rechtshandhaving, maar ook ten behoeve van de belangen van een onderneming. De begrippen forensische accountancy en forensische audit worden in de literatuur vaak door elkaar gebruikt. Aangezien er in België nog twee verschillende economische beroepsgroepen bestaan, met name revisoren en accountants kan men in de Belgische context beter de term forensisch auditor gebruiken. (De Bie, 2009) Uit de definitie1 van forensische audit van het IFA, het Instituut voor Forensisch Auditoren, blijkt tevens dat forensische auditoren een belangrijke rol kunnen spelen op het vlak van preventie. Zij kunnen een onderneming immers adviseren en aanmoedigen fraude te bestrijden, door het identificeren van kwetsbare plaatsen en door een bedrijf te helpen bij het opzetten van interne controlesystemen om fraude te ontdekken, vooraleer
belangrijke
verliezen worden geleden. (Inkster, 1996) Naast kennis met betrekking tot boekhouden en audit zal een forensisch auditor nood hebben aan een aantal gespecialiseerde talenten en mogelijkheden. Ten eerste dient hij over voldoende kennis van de wetgeving te beschikken. Ten tweede moet hij over analytische onderzoekscapaciteiten beschikken om situaties grondig te kunnen onderzoeken. Ten derde heeft hij nood aan goed ontwikkelde communicatieve vaardigheden, aangezien hij zijn bevindingen duidelijk en bondig dient te communiceren naar verschillende partijen. Ten slotte zal hij eveneens moeten beschikken over sterke organisationele vaardigheden, de mogelijkheid om een grote hoeveelheid financiële data en documenten te analyseren en te organiseren is immers één van de sleutelcapaciteiten van een forensisch auditor. Een forensisch auditor, die over deze bekwaamheden beschikt, kan van onschatbare waarde zijn voor een onderneming die werknemersfraude wil aanpakken via detectie en preventie. (Harris, Brown, 2000) 1
Forensic audit is the activity that consists of gathering, verifying, processing, analyzing of and reporting on data in order to obtain facts and/or evidence - in a predefined context - in the area of legal/financial disputes and or irregularities (including fraud) and giving preventative advice . (www.ifa-iaf.be)
18
“De taak van de forensisch auditor bestaat er dus voornamelijk in om vanuit zijn financieel-economische en controletechnische achtergrond een bijdrage te leveren aan het vaststellen van feiten in een commercieel of juridisch geschil, veelal fraude of een vermoeden daarvan”. (De Beelde, 2004, p18). Een onderneming kan in België, voor het uitvoeren van een externe audit, ook een beroep doen op een bedrijfsrevisor. Bedrijfsrevisoren hebben vooral een belangrijke functie voor de externe „stakeholders‟, maar ook voor de bedrijfsleiding en de werknemers, daarnaast geven ze credibiliteit aan het bedrijfsleven in zijn geheel. Hiermee zijn ook bedrijfsrevisoren automatisch een belangrijke schakel in de fraudebestrijding, zonder dat dit hun primaire taak is. De bedrijfsrevisor heeft als algemene taak zijn controlewerkzaamheden zo te organiseren dat hij, met een redelijke waarschijnlijkheid, onwettige handelingen op het spoor komt die de jaarrekening kunnen beïnvloeden. Het onderscheid wordt gemaakt tussen drie soorten onwettige handelingen: boekhoudkundige fraude, inbreuken op wetten en reglementering en andere onwettige handelingen. (Lammers, 2001) 2.3.3. De security-consultant „Security-consultants‟ of security audit bureau‟s bieden audits, veiligheidsstudies, aan aan bedrijven. Dit houdt in dat men het bedrijf doorlicht op zwakke punten, en adviseert over de mogelijke oplossingen. Voorbeelden zijn bedrijven die problemen hebben met het plegen van criminele feite zoals diefstal en bedrijfsspionage. Het verschil met forensische auditoren is voornamelijk dat „security consultants‟ zich meer richten op risicomanagement in het algemeen, terwijl de auditoren zich richten op fraudezaken binnen het bedrijf. Toch zijn er enkele overlappingen tussen beide sectoren vast te stellen – het begrip audit dekt immers vele ladingen. (Cools et al. 2005) In het algemeen kan gesteld worden dat een forensisch auditor een bedrijf doorlicht op financiële gegevens, naar aanleiding van een probleem of ter preventie van problemen, terwijl een consultant een soort risicoanalyse maakt van een bedrijf in zijn geheel, om vervolgens adviezen te geven. (Rosenthal et al., 2005)
19
2.3.4. Interne diensten Een vierde en laatste rubriek binnen de private sector zijn de interne diensten. Naast de hierboven besproken externe dienstverleningsmogelijkheden kan een bedrijf tevens een beroep doen op, indien aanwezig, interne controlediensten. Grotere bedrijven hebben de financiële middelen om dergelijke diensten in te richten. Een interne controle- of onderzoeksafdeling kan zowel proactief als reactief onderzoek uitvoeren en controleert mogelijke verstoringen van de bedrijfsorde. Zo‟n afdeling heeft dan ook veelal een dubbele functie. Enerzijds doet zij een onderzoek naar feiten en personen die de bedrijfsorde verstoren en zal daarvoor moeten beschikken over een vergunning van privé-detective. Anderzijds kan zij ook de bedrijfsgoederen bewaken en preventieve maatregelen voorstellen en implementeren. Gezien het cumulverbod tussen de functie van privé-detective en die van interne bewakingsdienst, zal een interne onderzoeksafdeling vaak de bewaking uitbesteden. (Cools et al. 2005) Naast interne controle kan interne audit eveneens betrokken worden bij het opsporen van fraude alsook bij de preventie ervan. De definitie van het Instituut voor Interne Auditoren onderstreept de fundamentele elementen van het beroep. “Interne audit is een onafhankelijke en op objectieve wijze zekerheidsverstrekkende en raadgevende activiteit. Deze is in het leven geroepen om een meerwaarde te bieden en een verbetering te bewerkstelligen van de werking van een organisatie. Zij helpt een organisatie bij het realiseren van haar doelstellingen door, via een systematische en gedisciplineerde aanpak, de doeltreffendheid van het risico– en controlebeheer en de beleidsprocessen te evalueren en te verbeteren”. (www.iiabel.be) Een interne audit zal situaties die potentieel tot fraude kunnen leiden pro-actief trachten op te sporen en weg te werken. Daarenboven tracht een interne audit eventuele onaangepaste, illegale, frauduleuze of corrupte handelingen te identificeren of te onderzoeken. Op die manier ondersteunt een interne audit de beleidsverantwoordelijken bij het nemen van beslissingen aangaande vervolging, disciplinaire sancties of andere acties. (Berckmans, Sarens, Vandenbussche, van Waesberghe, 2007)
20
Naast een interne audit, speelt in de grote bedrijven, het auditcomité tevens een belangrijke rol. Een auditcomité, is een subcomité van de raad van bestuur, samengesteld uit minstens drie onafhankelijke bestuurders die geen operationele bevoegdheden bekleden in de betreffende organisatie. De belangrijkste opdracht van het auditcomité bestaat erin, de raad van bestuur bij te staan in zijn toezichtsfunctie en meer specifiek: bij het nazicht van de financiële informatie, bij het nazicht van het systeem van interne controle en bij de controle op het auditproces. Zowel aan het management als aan diegenen die het management assisteren en adviseren, wordt niet meer dezelfde kredietwaardigheid verleend als in het verleden. (De Samblanx, 1995) In de volgende figuur wordt duidelijk waar het auditcomité gepositioneerd is ten opzichte van de interne audit, de CEO en de raad van bestuur
Figuur 3: Positionering van het auditcomité.
Interne controle en interne audit zijn niet hetzelfde. Interne controle valt onder de verantwoordelijkheid van het management en is een eerstelijnscontrole. De interne audit heeft als functie dit systeem van interne controle te monitoren en fungeert dus als een tweedelijnscontrole. Via deze vorm van audit wordt er nagegaan of er interne controles zijn, of die controles zijn aangepast aan de aard en omvang van de onderneming en of dit systeem wordt toegepast in de praktijk. In dit verband wordt ook wel eens gesproken van een operationele audit. (Dries, Van Brussel, Willekens, 2001) Beiden zijn essentieel voor de beheersing van organisaties en behoren dan ook tot de verantwoordelijkheid van het management van organisaties. (van Schaik, 2005) Interne diensten spelen een belangrijke rol bij het indijken van fraude. Werknemers zijn verantwoordelijk voor maar liefst 75% van alle vormen van fraude, ongeveer 55% hiervan wordt ontdekt door sterke interne controle. (Grippo, Ibex, 2003)
21
In financiële instellingen speelt tevens de „compliance officer‟ een aanzienlijke rol. In het Belgische bankwezen ontstond de compliance-functie vooral vanuit de wetgeving in het kader van de strijd tegen witwassen. In de antiwitwaswetgeving van 1993 werd iedere bankinstelling verplicht een verantwoordelijke voor de implementatie van deze wetgeving aan te duiden. Deze verplichting vond erg moeilijk ingang in de praktijk. De CBFA verfijnde dit in 2001 door die verantwoordelijke, de „compliance officer‟ te noemen en zijn werkdomein officieel vast te leggen. Hiermee ontstond een unieke functie in de financiële wereld. Vanaf dat moment is elke bank verplicht een „compliance officer‟ aan te stellen. Deze is verantwoordelijk voor de effectieve toepassing van het integriteitsbeleid van de instelling. (Verhage, 2009) Daarnaast kan de „compliance officer‟ verantwoordelijk zijn voor (Beaumier, 2003): - het ontwikkelen van een compliance-programma en beleid, - het geven van compliance-training aan het management en de werknemers, - het herzien van bepaalde procedures en beleid in verband met „compliance‟, - het coördineren van de reacties op klachten, - het rapporteren over compliance-activiteiten aan de raad van bestuur - en ervoor zorgen dat correcte acties worden genomen.
22
2.4. Theoretische omkadering omtrent de relatie tussen de publieke en de private sector De relatie tussen de reguliere en private politie laat zich omschrijven aan de hand van enkele theorieën, enerzijds de zogenaamde „Junior-Partner-Theorie‟ en anderzijds de „Economische Theorie‟. Vanaf het eind jaren 80, kwamen ook andere beschouwingen aan bod; zoals het Publiek-Privaat partnershap, het Politiecomplex en de Integrale Veiligheidszorg. De Junior-Partner-Theorie van Kakalik en Wildhorn vindt men zowel terug bij vertegenwoordigers van de private als van de publieke sector. Volgens de JP-Theorie handelt de particuliere sector in het algemene belang en ligt de oorzaak van de groei van deze industrie in het feit dat de overheid niet meer kan voldoen in de toegenomen vraag van beveiliging. De private sector vult als het ware een vacuüm. De doelstellingen van de publieke en de private sector zijn gelijklopend. Zij zijn medestander in het vervullen van complementaire functies in het voorkomen en bestrijden van criminaliteit. Deze theorie focust op de gemeenschap en het gemeenschappelijk belang en maakt de private recherche hieraan ondergeschikt. (Mulkers, Haelterman, 2001) Er is hier meer sprake van partnership dan van concurrentie. Dat de doelstellingen van de private en de publieke sector gelijk zijn valt ten sterkste te betwijfelen. Midden de jaren 70 ontstond de Economische Theorie van Shearing en Stenning. Deze legt de nadruk op het beperken van verliezen. Tevens komt hier niet langer het algemene, maar het individuele belang voorop te staan. (Hoogenboom, 2001) De private sector heeft in deze politietaken slechts verantwoording af te leggen bij de private opdrachtgever. De private politiezorg is niet langer complementair maar concurrentieel. In deze theorie staat particuliere recherche of private opsporing centraal. In het verlengde van deze theorie ligt private justitie. (Cools, Haelterman, 1998) Bij private justitie wordt het belang van het bedrijf primair. Grote ondernemingen hanteren ten overstaan van hun werknemers een bedrijfsjustitie of private justie. (Cools, 2009) Midden jaren 80 omschreef Fijnaut de opkomst van een nationaal geïntegreerd Politiecomplex van particuliere politie rondom een regulier politieapparaat. Deze ontwikkeling gebeurde vanwege de informatiehuishoudingen waarover de verschillende betrokken organisaties en diensten beschikten en die van belang waren voor de strafrechtelijke bestrijding van de georganiseerde misdaad. (Mulkers en Haelterman, 2001)
23
Voornamelijk onder impuls van de private sector gingen eind jaren 80 stemmen op voor meer samenwerking met de publieke veiligheidssector, de theorie van het PubliekPrivaat Partnerschap. In deze theorie wordt gesteld dat de overheid haar monopoliepositie opgeeft, zodat de private sector haar medeverantwoordelijkheid zou kunnen opnemen. Beide sectoren zouden volgens deze theorie immers eenzelfde maatschappelijk doel nastreven. (Mulkers, Haelterman, 2001) De huidige federale regering heeft gekozen voor het concept van de Integrale Veiligheidszorg. Dit betekent dat het de gezamenlijke taak is van de publieke en de private sector om de criminaliteit aan te pakken, met respect voor elkaars wensen en verzuchtingen. (Wils, 2001) Dit was een belangrijke ontwikkeling, voor het eerst wordt de private sector als volwaardige partner in het beleid betrokken. Samenwerking met de reguliere politie werd mogelijk, weliswaar onder controle van de FOD Binnenlandse Zaken. Het concept integrale veiligheidszorg werd voor het eerst verwoord in de kadernota Integrale Veiligheid. Deze nota gaat in op een aantal fenomenen waarop de regering haar acties de komende jaren wenst te concentreren.
Enkele
voorbeelden
zijn
terrorisme,
georganiseerde
criminaliteit,
buurtcriminaliteit, verkeer, overlast en grote financiële en sociale fraude. De regering vindt publiek-private samenwerking in deze gevallen nuttig en wenselijk. Publiek-private samenwerking betreft een partnerschap tussen één of meerdere partijen uit de publieke of commerciële sector, die gezamenlijk werken aan de realisatie van onderling overeengekomen doelstellingen. Via deze weg tracht de overheid maatschappelijke meerwaarde en efficiëntiewinst te realiseren. Beide sectoren moeten doen waar ze goed in zijn en op deze manier een win-win situatie trachten te creëeren. Enerzijds ontstaan er voor de bedrijfswereld niet alleen nieuwe kansen op een groeiende markt, ook kan het zelf bijdragen aan een vanuit commercieel perspectief aantrekkelijk project. Anderzijds creëert de overheid perspectief op een hogere kwaliteit en een reductie van kosten. (Rosenthal et al., 2005) Of er reeds sprake is van samenwerking bij de aanpak van werknemersfraude of de mensen op het terrein het opzetten van dergelijke samenwerkingsverbanden wenselijk achten zal blijken uit het verloop van deze scriptie.
24
2.5. Besluit In dit beschrijvende hoofdstuk hadden we tot doel menig lezer een overzicht te verschaffen van alle actoren, zowel uit de private als uit de publieke sector, die betrokken kunnen worden bij de aanpak van interne fraude. Hierbij werd duidelijk, dat zowel op de lokale als op de federale politie een beroep kan worden gedaan. Dit hangt voornamelijk af van de ernst van de feiten. Op justitieel vlak kan zowel de onderzoeksrechter als de procureur des Konings belast worden met een dergelijk onderzoek. Via het privaatrecht komt werknemersfraude in handen van het arbeidshof en de arbeidsauditeur. Ondanks het feit dat werknemersfraude veelal civielrechtelijk wordt afgehandeld -ten gevolge van een keuze voor het private onderzoek- kan dit ook via de strafrechtelijke weg. In de private sector kan er een beroep gedaan worden op een privé-detective, een forensisch auditor en een „security-consultant‟. Deze actoren kunnen zowel preventief als repressief optreden, een „security-consultant‟ zal echter vooral voor het preventieve luik van belang zijn. Daarnaast beschikken de grotere ondernemingen over interne controle en interne audit diensten. Deze afdelingen kunnen eveneens een belangrijke rol vervullen bij de detectie en de preventie van fraude. Wat de banksector betreft mag ook de rol van de „compliance officer‟ niet vergeten worden. Om dit hoofdstuk af te sluiten werd ingegaan op enkele theorieën die de publieke en de private sector positioneren ten opzichte van elkaar en op het ontstaan van samenwerking tussen beide polen.
25
Hoofdstuk 3: Relevante wet- en regelgeving met betrekking tot de private sector en opsporing.
3.1. Inleiding In dit hoofdstuk staan we even stil bij de relevante wet- en regelgeving met betrekking tot de private actoren. Het is niet de bedoeling een analyse te geven van de verschillende wetten, maar louter een overzicht te verschaffen van de mogelijkheden en beperkingen waaraan iedere actor, bij een privaat onderzoek, onderhevig is. Aangezien er vooral in de private sector discussie en twijfel bestaat omtrent de wet- en regelgeving gaan we hier dieper op in en laten we de publieke sector even buiten beschouwing. Een overzicht van wet- en regelgeving met betrekking tot de politie is, mijns inziens, weinig relevant en zou ons te ver afleiden van de doelstelling van deze scriptie. We gaan van start met een overzicht van de allereerste regelgeving op de private sector, namelijk de Detectivewet en de Wet op de bewaking van 1990. Vervolgens positioneren we de forensisch auditor en de „security-consultant‟ in dit geheel en geven we een overzicht van een aantal andere bepalingen waaraan private actoren onderhevig zijn. Om af te sluiten tonen we aan dat er tevens voor interne diensten een aantal regels werden opgesteld. 3.2. De private sector 3.2.1. Externe actoren Vooreerst was er de wet van 10 april 1990 op de bewakingsondernemingen, beveiligingsondernemingen en interne bewakingsdiensten. Een jaar later keurde België, als één van de eerste West-Europese landen, een wet goed die het beroep van de privé detective regelde. Een belangrijk verschil tussen beide wetten heeft betrekking op de vergunning. De wet van 1990 heeft betrekking op een onderneming, terwijl aan de wet van 1991 een persoon onderhevig is. Tevens worden in de Detectivewet, aan die persoon, specifieke voorwaarden opgelegd. De beleidsdoelstelling was dubbel (Capelle, 1995): -
Een ruim toepassingsgebied creëeren: alle private opsporing diende een wettelijke regeling te krijgen.
-
Een grondige sanering door te voeren onder de bestaande detectives. 26
Reeds bij de totstandkoming van de Detectivewet van 19 juli 1991 was deze aan heel wat kritiek onderhevig. Op het ogenblik dat de wet gevormd werd, was de beschikbare kennis over de markt van de private opsporing, beperkt tot de eerste generatie detectives. Bovendien was de kans op misvorming van de kennis groot. Ten tweede heeft de wetgever voor zijn regulering van en de controle op deze sector in hoge mate geput uit de technieken zoals ze beproefd werden in de wet van 4 april 1990. Hieromtrent ontbrak toen echter enige gesystematiseerde ervaring, de Bewakingswet was namelijk nog maar net in werking getreden. (Capelle, 1995) Niet zelden zorgden deze hiaten voor misbruiken en dubieuze praktijken. Samen met de snelle evolutie van de sector waren dit voldoende redenen om deze wet vrij vroeg een grondige opfrisbeurt te geven. De wet van 30 december 1996 beoogde de Detectivewet aan te passen aan de realiteit. (Vossen, 1997) Daarnaast werden zowel de Detectivewet als de Wet van 10 april 1990 verder uitgewerkt in Koninklijke Besluiten, Ministeriële Besluiten en Omzendbrieven. De wet tot regeling van het beroep van de privé-detective kan ook van toepassing zijn op bepaalde werkzaamheden van forensische auditoren. Maar een specifiek wettelijk kader met betrekking tot forensische auditoren bestaat niet. Om de noodzakelijke garanties te bieden aangaande de professionaliteit van de forensische auditoren heeft het IFA een sanctioneerbare ethische code ontwikkeld (zie bijlage 1). Door het aanvaarden van deze code nemen de leden van het instituut hun verantwoordelijkheid op tegenover diegenen aan wie zij hun diensten aanbieden. (Lammers, 2001) We gaan niet verder in op de belangrijkste wet- en regelgeving, voor een gedetailleerd overzicht verwijzen we de geïnteresseerde lezer graag door naar het boek “Forensische auditing. Wettelijke en reglementaire context voor het financieel rechercheren” van Michel De Samblanx. Er kan gesteld worden dat de onderzoeksdaden van een forensisch auditor in het kader van een fraudeonderzoek onder de wet van 19 juli 1991 vallen. Een deel van de werkzaamheden van een forensisch auditor is echter vrijgesteld van de bepalingen in deze wet, en dit in twee gevallen. Ten eerste wanneer de forensisch auditor een bedrijfsrevisor is. Dit geldt wanneer de revisor, vooraleer hij zijn controle afrondt, nader onderzoek moet voeren naar vermoedens van fraude en onwettige handelingen. Het is echter niet uitgesloten dat de wetgever een ruimere interpretatie toestaat, waardoor een bedrijfsrevisor die tegen betaling en voor een opdrachtgever activiteiten uitvoert, is vrijgesteld van deze wet. (Lammers, 2001)
27
De forensisch auditor is tevens vrijgesteld van de wet indien hij zich beperkt tot het inwinnen van informatie bij de opdrachtgevers en bij diegenen die het voorwerp van de opsporing uitmaken. Voor de werkzaamheden waarvoor de forensisch auditor geen vrijstellingen heeft, moet hij ofwel over een licentie van privé-detective beschikken ofwel moet hij deze onderzoeksdaden uitbesteden aan een vergunde privé-detective. Bij het uitbesteden moet er een tri partite-overeenkomst worden opgesteld tussen de opdrachtgever, de forensisch auditor en de privé detective. (Lammers, 2001) Hierdoor kan het onderzoek, als gevolg van de meldingsplicht van de privé-detective, zijn besloten karakter verliezen. (De Bie, 2005). Net als voor de forensische auditoren bestond er voor de „security-consultants‟ geen wetgevend kader. Bijgevolg werd een Instituut voor Security-Adviseurs opgericht. Dit instituut tracht zelf de lijnen aan te geven waarbinnen gewerkt dient te worden, door eveneens een deontologische code op te stellen voor al haar leden. Via het opstellen van gedragscodes en keurmerken trachtte het ISA het gebrek aan wetgeving op te vangen. Momenteel vallen de security-adviseurs echter onder de Bewakingswet, waardoor zij vergunningsplichtig zijn. (Rosenthal et al., 2005) Aangezien de private opsporing een gevaar kan betekenen voor de privacy van de burgers, zijn private onderzoekers nog aan andere regels onderworpen. Enkele belangrijke bepalingen die het privéleven van de burgers moeten beschermen en die private speurders moeten respecteren zijn op internationaal vlak het EVRM en het IVBPR. Daarnaast zullen ook de grondwet en het strafrecht de bewegingsruimte inperken. Enkele artikels uit het strafrecht, met betrekking tot de bescherming van de privacy, waaraan private onderzoekers zich dienen te houden zijn: het briefgeheim (art. 460), woonstschennis (art. 439 tot 442), valse naamsdracht (art. 231), valsheid in geschriften ( Titel III, hoofdstuk 4), inmenging in een openbare ambt (art. 227), afpersing (art. 470), uitlokking (art. 66), omkoping (art. 252), laster en eerroof (art. 443). Daarnaast zijn er wat de specifieke strafwetgeving betreft de Privacywet en de Afluisterwet. Tevens zijn er een aantal persoonlijkheidsrechten bepaald in de grondwet: het recht op privé-leven, het recht op stemen afbeelding, het recht op briefgeheim en de onschendbaarheid van de woning. Op internationaal vlak is vooral artikel 8 van het EVRM van belang. (Lammers, 2001)
28
Momenteel wordt er werk gemaakt van een nieuwe wetswijziging. Of er in deze nieuwe aanpassing ruimte gelaten wordt voor de forensisch auditor valt af te wachten. Net als bij de totstandkoming van de Detectivewet worden, actoren zoals forensische auditoren niet betrokken bij het opstellen van deze wet. Een vaststelling die alleen maar betreurd kan worden vanuit de private sector. (gesprek met de heer De Bie, 01/04/09, Dendermonde) In dit verband werd contact opgenomen met de Algemene Directie Veiligheid en Preventie van de FOD Binnenlandse Zaken. Jammer genoeg konden ook zij geen duidelijkheid verschaffen aangezien de werkzaamheden aan deze wetswijziging nog niet gefinaliseerd zijn. Het gebrek aan duidelijkheid en controle, voornamelijk voor wat betreft de externe private actoren, is een kritiek vanuit politie en justitie die vaak naar voor komt. De initiatieven, die vanuit de verschillende instituten genomen worden, zoals het opstellen van een ethische code, hebben immers geen enkele kracht van wet. De heer De Bie is het ermee eens dat er nog werk aan de winkel is met betrekking tot regulering en controle. Dit aspect wordt verder besproken in hoofdstuk 5. 3.2.2. Interne actoren Wat de interne audit betreft is er, net als bij de forensische auditoren, voornamelijk sprake van zelfregulering. Deze reguleringen worden vooral opgesteld door het Instituut voor Interne Auditoren. Dit instituut ontwikkelde een deontologische code en stelt bovendien standaarden op die het beroep reguleren. De deontologische code bestaat uit 12 gedragsregels met als doel een toegevoegde waarde te creëeren voor het interne audit beroep. Daarnaast worden standaarden opgesteld waaraan iedere onderneming die een interne audit uitvoert moet voldoen. (www.theiia.org) Voor de onderneming in zijn geheel worden er tevens initiatieven naar meer regelgeving op internationaal en nationaal niveau ondernomen. Zo werden in Europa de International Financial Reporting Standard geïntroduceerd. Sinds 2005 verplichtten deze de beursgenoteerde ondernemingen volgens nieuwe regels hun boeken op te maken. De Europese Commissie heeft ook de Achtste Richtlijn, meer specifiek de regels voor alle binnen de EU te verrichten wettelijke jaarrekeningscontroles, gewijzigd.
Tevens werden er op
nationaal niveau acties ondernomen. Zo ook in België, waar de corporate governance wet onder meer betere garanties voor de onafhankelijkheid van de commissaris heeft willen uitwerken. Ook de Code Corporate Governance van de Commissie Lippens draagt bij tot het herstel van het vertrouwen in een goed bestuur van bedrijven. (De Bie, 2009) 29
Instellingen uit de banksector, nemen een bijzondere plaats in, aangezien zij zich aan extra specifieke regelgevingen moeten houden. Deze sector is al jaren onderhevig aan strenge toezichtsmechanismen via de Belgische Bankwet. De banksector kan ook terugvallen op een traditie en ruime ervaring in de implementatie van regelgeving en richtlijnen. Voor banken is het omgaan met regulering en zelfregulering een quasi-aangeboren eigenschap. Banken hebben er als instelling immers alle belang bij om integer en betrouwbaar te zijn naar hun klanten toe en zijn een risicomanaging bedrijf. (Verhage, 2009) 3.4. Besluit In het derde hoofdstuk leek het ons interessant even dieper in te gaan op enkele relevante wet- en regelgeving met betrekking tot de private sector. Vooreerst werden de Detective- en Bewakingswet besproken. Hieruit blijkt dat reeds bij de totstandkoming heel wat moeilijkheden ontstonden. Verder werd duidelijk, dat er geen sprake is van een specifiek wettelijk kader voor de forensisch auditor. De nadruk ligt op de gedragscode die werd ontwikkeld door het IFA. De security-consultant valt wel onder de Bewakingswet en beschikt daarnaast ook over een gedragscode, waaraan de leden van het ISA zich dienen te houden. De nabije toekomst zal uitwijzen of er in de nieuwe wetswijziging ruimte gelaten wordt voor de forensisch auditor. Daarnaast werd tevens duidelijk, dat er naast deze wetten en gedragscodes nog andere bepalingen zijn waaraan private onderzoekers, bij het voeren van een onderzoek rekening mee moeten houden.
30
Hoofdstuk 4: De interne aanpak van werknemersfraude door de onderneming. 4.1. Inleiding In het vierde hoofdstuk worden de onderzoeksresultaten van de eerste fase van het onderzoek besproken. Vooreerst gaan we echter in op de methoden en technieken, die werden gebruikt om de gegevens te verzamelen. Tevens wordt de keuze van ondernemingen en actoren uit de private en publieke sector toegelicht. Vervolgens bespreken we per onderneming de aanpak van werknemersfraude. We starten telkens met een korte beschrijving van het bedrijf. Tevens gaan we niet alleen in op de wijze waarop intern gereageerd wordt op werknemersfraude, maar ook op de relatie met politie en private onderzoeksbureau‟s. In een laatste puntje wordt een vergelijking gemaakt tussen de drie besproken ondernemingen voor wat betreft de aanpak. Tevens zal worden ingegaan op mogelijke verbeteringen voor de toekomst en poneer ik waar wenselijk, mijn persoonlijke visie. 4.2. Methodologie In de eerste plaats werd een literatuurstudie ondernomen. Vooreerst werd literatuur gezocht omtrent de begrippen fraude en werknemersfraude; de resultaten werden weergegeven in hoofdstuk 1. In hoofdstuk 2 en 3 werd een tweede literatuurstudie uitgevoerd op de verschillende actoren uit beide sectoren en met betrekking tot de wet- en regelgeving die van toepassing is op private onderzoekers. Om meer specifieke informatie omtrent ons onderwerp te bekomen werden drie casestudy’s uitgevoerd. Drie ondernemingen werden via een face to face interview bevraagd omtrent hun beleid rond werknemersfraude. De keuze van de onderneming was afhankelijk van de aard en de grootte van de sector. Zo werd gekozen voor een beursgenoteerde onderneming uit de industrie, een beursgenoteerde onderneming uit de banksector en een kleinere KMO uit de productie- en distributiesector. Op deze manier werd het mogelijk te kijken naar enkele verschillen en overeenkomsten tussen deze bedrijven en kon er een vergelijking worden opgesteld. Om onze informatie te bekomen, werd gebruik gemaakt van semi-gestructureerde bevraging. Er werden een aantal vragen voorbereid, maar het was niet 31
de bedoeling deze resoluut te volgen. Daarnaast werd ook een topic-lijst met een aantal onderwerpen aangemaakt, waarover de mening van de respondenten werd gevraagd. Als gevolg van de gevoeligheid van dit onderwerp werd anonimiteit gegarandeerd. In een tweede fase van het onderzoek werden een aantal actoren uit de private en de publieke sector gevraagd, naar hun rol bij de aanpak van werknemersfraude. Zo werd een gesprek gevoerd met de heer Bart De Bie van het privaat onderzoeksbureau i-Force. Uit de publieke sector werd een gesprek gevoerd met Hoofdcommissaris Guido Schuurman, diensthoofd van de sectie financieel-economische criminaliteit van de FGP te Gent, en met de heer Jean-pierre Desmet, arbeidsauditeur in het arrondissement Oudenaarde. De resultaten werden waar wenselijk toegevoegd in de verscheidene hoofdstukken, maar zijn voornamelijk terug te vinden in hoofdstuk 5. Opnieuw werd hier gebruik gemaakt van het open-interview. Open bevragingsmethoden zijn doorgaans meer kwalitatieve methoden. Ze zijn meer geschikt voor vragen naar het hoe, het waarom, etc. (Bijleveld, 2005) Bovendien was het ook de bedoeling de gevoelens, percepties en ideeën van de geïnterviewden te verwerven. Om deze informatie te bekomen werden een aantal stellingen opgesteld, waarop dieper kon worden ingegaan. Daarnaast werd ook een telefonische gesprek gevoerd met de heer Gertjan Groen, forensisch accountant in Nederland. Tevens werd een seminarie “Fraude door werknemers: bent u al bedrogen” uitgaande van HDP & Arista bijgewoond. Aangezien dit onderzoek op kleine schaal werd uitgevoerd moet er wel rekening mee gehouden worden dat de resultaten niet veralgemeend kunnen worden naar de gehele sector. In de eerste fase van het onderzoek gaat het om specifieke bedrijfsgebonden informatie. In de tweede fase worden vooral de persoonlijke meningen, visies en ervaringen van de geïnterviewde actoren bekomen en weergegeven.
32
4.3. Onderneming A 4.3.1. Korte beschrijving van de onderneming Het eerste bedrijf dat wordt besproken is een materiaaltechnologiegroep. Haar activiteiten zijn voornamelijk geconcentreerd rond 4 bedrijfssectoren: Nieuwe Materialen, Edelmetaalproducten en Katalysatoren, Edelmetaaldiensten en Speciale Zinkproducten. Elk van deze bedrijfssectoren is opgedeeld in
verschillende „business units‟. Deze
beursgenoteerde groep beschikt over industriële installaties op alle continenten en verleent diensten aan een wereldwijd klantenbestand. Momenteel beschikt het over zo‟n 15.000 werknemers. Wat de organisatorische filosofie betreft geloven ze in decentralisatie en in een ruime mate van autonomie voor elke „business unit‟. De „business units‟ zijn dan op hun beurt weer verantwoordelijk voor hun eigen bijdrage tot de waardecreatie en voor het navolgen van de strategische oriëntaties, de beleidslijnen en de normen. In deze context is het bedrijf er dan ook van overtuigd dat een goed systeem van „corporate governance‟ een onmisbare voorwaarde is voor haar succes op lange termijn. Dit houdt een doelmatig beslissingsproces in, dat berust op een duidelijke toewijzing van verantwoordelijkheden. Het moet een optimaal evenwicht mogelijk maken tussen een cultuur van ondernemerschap op het niveau van haar „business units‟ en bijzonder efficiënte sturings- en controleprocessen (Corporate governance charter, 2006). Het corporate governance charter, dat steunt op de aanbevelingen van de “Belgische Corporate Governance Code”, gaat dieper in op de verantwoordelijkheden van de aandeelhouders, de raad van bestuur, de CEO en het directiecomité. 4.3.2. Aanpak van werknemersfraude Om mijn informatie te bekomen werd een gesprek gevoerd met de „Corporate Security Officer‟ van deze onderneming, tevens een forensisch auditor. Uit dit gesprek werd duidelijk, dat deze onderneming frequent geconfronteerd wordt met werknemersfraude. Vaak voorkomende gevallen zijn onder andere diefstal van activa, creatief omspringen met onkostennota‟s en collusie tussen interne en externe personen. Men gaat werknemersfraude vooral trachten aan te pakken door heel wat initiatieven op het vlak van preventie te nemen. Ten eerste wordt veel aandacht besteed aan interne controle. Via interne controle komt werknemersfraude verantwoordelijkheid
meestal dragen.
aan
het
Interne
licht.
Het
management
controle omvat
enerzijds
zal het
hiervoor
de
opzetten van
33
controlesystemen, met als doel de doelstellingen op een zo efficiënt mogelijke manier te bereiken. Anderzijds wordt er ook aan risicomanagement gedaan. Dit omvat alle activiteiten, die erop gericht zijn om de risico‟s, die een organisatie loopt bij het bereiken van haar doelstellingen, te beheersen (Coumou, 2004). Beide vormen zijn dus gericht op het identificeren en kwantificeren van risico‟s en op het ontwikkelen van acties waarmee de kans tot optreden of de gevolgen van risico‟s worden beïnvloed. In dit verband werd ook gesproken over de rol die het interne auditorgaan vervult. Interne audit en interne controle zijn, zoals reeds werd aangehaald in hoofdstuk 2, immers niet volledig hetzelfde. De interne audit zal het systeem van interne controle checken op efficiëntie en effectiviteit. Op die manier spelen interne auditoren tevens een rol bij het ontdekken of voorkomen van werknemersfraude. Naast de interne auditafdeling is er bovendien een auditcomité, welke op zijn beurt de interne auditdienst controleert. Het auditcomité is samengesteld uit 3 niet uitvoerende bestuurders waarvan een meerderheid onafhankelijk is. De opdracht van het auditcomité bestaat erin de raad van bestuur bij te staan bij de uitoefening van zijn controle op het financiële rapporteringsproces, met inbegrip van het toezicht op de integriteit van de financiële informatie, de opmerkingen van de commissaris, de onafhankelijkheid en ook de prestaties van zowel de interne auditafdeling als van de commissarissen. Een volgende maatregel, waar bijzonder veel belang aan wordt gehecht, is de gedragscode die werd opgesteld (zie bijlage 2). Het bedrijf hanteert een gedragscode voor alle medewerkers, vertegenwoordigers en leden van de raad. Deze code is fundamenteel voor het creëeren en behouden van een vertrouwens- en professionele relatie met de belangrijkste belanghebbenden van de onderneming, namelijk haar personeelsleden, handelspartners, aandeelhouders, overheidsdiensten en het publiek. Het belangrijkste doel van de gedragscode is ervoor te zorgen, dat alle personen die optreden in naam van de firma hun activiteiten uitvoeren op een ethische manier. Deze „code of conduct‟ heeft in het kader van het voorkomen van werknemersfraude verscheidene doelstellingen. Ten eerste duidelijk aantonen aan welke regels iedere werknemer zich moet houden. Ten tweede ervoor te zorgen dat werknemers, wanneer zij getuige zijn van of vermoedens hebben van delinquente praktijken, dit melden bij hun overste. Ten derde wil men potentiële fraudeurs afschrikken door het volgen van een nultolerantie bij het overtreden van de richtlijnen vermeld in de ethische code.
34
Andere maatregelen die worden genomen, maar minder op de voorgrond staan, zijn onder andere het „screenen‟ van personeel, integriteitstraining van werknemers en het open communiceren over fraude. Via deze open communicatie wordt getracht de medewerkers te sensibiliseren voor het probleem en hen te wijzen op de gevaren na ontdekking. Opvallend is dat er geen initiatieven zijn in verband met „whistleblowing‟. In het verleden heeft men geprobeerd zo‟n systeem experimenteel in te voeren maar de reactie hierop was nihil, vandaar dat dit niet permanent werd gevestigd. Het is echter wel reeds gebeurd dat er een anonieme brief ontvangen werd met daarin beschuldigingen aan het adres van een medewerker, maar dit wordt niet aangemoedigd door de bedrijfsleiding. 4.3.3. Onderzoek naar werknemersfraude De aard van het feit zal voornamelijk bepalen hoe het onderzoek zal worden uitgevoerd. Daarnaast speelt ook de beschikbare tijd, het budget en de kennis een rol bij het stipuleren van het verdere verloop. Zoals reeds werd aangehaald in de beschrijving van de onderneming bestaat deze uit een tiental „business units‟. Het zal het lokale management zijn, die de beslissing neemt welke stappen er ondernomen moeten worden. Het lokale management neemt vervolgens contact op met de „Corporate Security Officer‟ en aan de hand van het beschikbare budget wordt er een beslissing genomen. Indien er nood is aan een specifieke techniek kan een beroep gedaan worden op een privaat onderzoeksbureau. Het budget dat hiervoor al dan niet beschikbaar kan worden gemaakt, zal een rol spelen bij de mogelijke uitbesteding van het onderzoek. Naast een financiële overweging zal de keuze tevens afhangen van de aard van de onderzoekstechniek die nodig is. Vooral in geval van IT-gerelateerde vergrijpen, zal er op specifieke externe kennis een beroep worden gedaan. Indien de feiten echter duidelijk bewezen zijn, zal het uitbesteden van het onderzoek zoveel als mogelijk vermeden worden. De verdachte wordt uitgenodigd voor een interview met de „Corporate Security Officer‟. Naast het voeren van een gesprek worden intern geen andere onderzoekstechnieken gebruikt. Hieruit worden conclusies getrokken en wordt al dan niet beslist klacht neer te leggen. Het belangrijkste criterium dat hierbij een rol speelt is de gevoeligheid van het onderwerp. Indien het een gevoelig feit betreft zal men er meestal voor opteren geen klacht neer te leggen, aangezien er gevreesd wordt voor imagoschade.
35
Naast imagoschade is tijdsverlies een tweede belangrijke reden om de politie er niet bij te betrekken. Wanneer er een beroep gedaan wordt op de politie, gaat dit uiteraard veel trager dan wanneer het bedrijf de zaak zelf kan afhandelen. Dit komt omdat werknemersfraude geen prioriteit is bij de politie en onderzoeken slepen dan ook lang aan. Dergelijke zaken zijn voor politiediensten vooral een administratieve last. Toch zal een bedrijf in bepaalde gevallen geen andere keuze hebben, bijvoorbeeld wanneer er geen sluitende bewijzen zijn en de verdachte niet wenst mee te werken aan het interne onderzoek. De voorkeur ligt in dit bedrijf duidelijk bij het interne onderzoek. De politie is enkel nodig als laatste redmiddel, wanneer alle andere mogelijkheden falen. De reden hiervoor is niet dat er geen vertrouwen is in het werk van politie en justitie, maar het bedrijf vindt dat de politie zich niet met interne fraude moet inlaten en zich moet concentreren op haar kerntaken. Dergelijke feiten moeten zo veel en zo lang mogelijk intern gehouden worden. Wanneer het uit handen wordt gegeven aan politie of justitie, heeft men er als bedrijf geen zicht meer op. Justitie wordt gezien als een zwarte doos.
4.4. Onderneming B 4.4.1.Korte beschrijving van de onderneming Het tweede bedrijf dat wordt besproken maakt deel uit van de banksector. Deze beursgenoteerde bank biedt een breed aanbod van bank- en verzekeringsdiensten aan aan particulieren, zakelijke en institutionele klanten via eigen kanalen of via andere partners. De bank heeft een sterke aanwezigheid opgebouwd op de „retail banking‟ markt en maakt gebruik van meerdere distributiekanalen. Zij biedt ondernemingen, institutionele klanten en vermogende particulieren financiële diensten aan en heeft geïntegreerde oplossingen ontwikkeld voor ondernemers en ondernemingen. Deze bank is aanwezig in 50 landen, en beschikt over een personeelscapaciteit van ongeveer 37.000 werknemers, waarvan 18.000 in België.
36
4.4.2. Aanpak van werknemersfraude In het kader van mijn onderwerp had ik een gesprek met de manager van de dienst „Investigations‟, eveneens een forensisch auditor. Deze dienst is verantwoordelijk voor alle onderzoeken met betrekking tot fraude of inbreuken op gedragsregels in België. Investigations zal voornamelijk rapporteren wanneer feitenverzameling in juridische context belangrijk is. Bijvoorbeeld bij een ontslagprocedure via sanctiecollege, of bij een betwisting voor de rechtbank. De dienst is fulltime bezig met de aanpak van werknemersfraude. In België beschikt deze over 18 mensen: 9 daarvan zijn „certified fraud examiner‟, 5 zijn „registered forensic auditor‟ en 4 zijn intern auditor. Binnen deze structuur is er tevens een „competence & support-centre‟ waar een zevental mensen, die een internationale context hebben, werkzaam zijn. Deze bedienen dus niet alleen België, maar ook alle andere landen waar de bank actief is. Sinds eind 1999 werd het onderzoek naar fraude binnen deze instelling gecentraliseerd. Hierdoor werd het makkelijker alle incidenten te registeren in een „casemanagementtool‟, hetgeen ook toeliet „managementreporting‟ hieraan te koppelen. Deze statistieken zijn niet beschikbaar voor publicatie, maar uit de cijfers blijkt dat er door de jaren heen geen sprake kan zijn van een toename van het aantal dossiers: hun aantal bleef zo goed als constant. Naast interne fraude wordt er ook onderzoek gedaan naar externe fraude. Wat werknemersfraude betreft, krijgt men voornamelijk te maken met: diefstal van activa, misbruik van bevoegdheden, financiële fraude en inbreuken op gedragsregels. Diefstal van activa kan zowel betrekking hebben op kantoorartikelen of een televisietoestel, maar het gaat hier ook om datadiefstal en diefstal van waarde zoals geld en effecten. Het gevaar om grote sommen geld te verliezen en het lopen van een risico bij datadiefstal, betreffende het imago van het bedrijf, zijn de twee schadelijkste vormen. Wanneer er sprake is van repetitieve inbreuken op de gedragsregels binnen het bankwezen en het management wil dit niet rapporteren, dan is dit de functie van de dienst „Investigations‟. De bank verbindt zich ertoe de regels van het bankiersberoep strikt na te leven, het nakomen van gedragsregels is dan ook een prioriteit. Er is sprake van een viertal gedragscodes: de gedragscode van de Belgische vereniging van banken, de gedragscode betreffende voorlichting in de precontractuele fase voor woningkredieten, de gedragscode inzake informatieverstrekking en reclame over spaardeposito‟s en de gedragscode inzake 37
reclame en informatieverstrekking over individuele levensverzekeringen. Deze hebben niet dezelfde kracht als een wet, maar anderzijds hebben ze niet de starheid van een wet die slechts met vertraging kan reageren op snelle maatschappelijke evoluties. Deze codes zijn bedoeld als een werkinstrument, dat de bankpraktijk stuurt, en tevens als een evaluatie-instrument aan de hand waarvan de bankpraktijk kan worden gewaardeerd. Daarenboven is er ook een anti-fraude-charter aanwezig. Hierin wordt duidelijk gesteld, dat er een nultolerantie geldt ten aanzien van fraude. Het charter dekt alle activiteiten en verrichtingen ongeacht de juridische omgeving, het land of de business. De rol en de verantwoordelijkheden van de tussenkomende partijen en de autoriteit van de dienst „Investigations‟ worden hierin vastgelegd. De dienst Investigations gaat zich op drie aspecten richten om werknemersfraude zo effectief mogelijk te kunnen aanpakken: preventie, detectie en ‘case-management’. Preventie is hetgeen waar de meeste energie aan wordt besteed. Dit omvat het creëeren van „awareness‟, het opstellen van gedragsregels, het geven van opleiding, integriteit opnemen in het kader van selectie, risicoanalyses maken en een correcte houding aannemen aan de top. Creëeren van „awareness‟ wordt deels bekomen door open te communiceren over werknemersfraude. Via de intranetsite kan ieder personeelslid driemaandelijks alle sancties terugvinden. Net als in de vorige besproken onderneming, wordt er veel belang gehecht aan interne controle en gedragsregels; hoe minder controle of hoe minder regels er zijn hoe meer gelegenheid
tot
fraude.
Controles
doen
zich
voor
op
verschillende
niveau‟s:
eerstelijnscontrole doet zich voor op de werkvloer, tweedelijnscontrole zijn diensten als interne controle of investigations en derdelijnscontrole bevat de auditafdelingen. Via dit systeem van trapsgewijze controle komen de meeste feiten aan het licht. Daarnaast komt fraude ook aan het licht via alerts van collega‟s, zoals andere banken, of via de politie. Verder kunnen ook medewerkers op de werkvloer of klanten ervoor zorgen, dat werknemersfraude wordt ontdekt. Anonieme klachten van medewerkers komen wel voor, maar in beperkte mate en wordt tevens niet aangemoedigd.
38
Er wordt wel gebruik gemaakt van „hotlines‟, maar in geringe mate. Zodra een ontdekte fraude of een vermoeden gemeld wordt, coördineert „Investigations‟ alle onderzoeken. Deze „alert-line‟ mag immers enkel dienen bij grote incidenten waarbij de continuïteit van het bedrijf in vraag kan worden gesteld. ‘Case-management’, het reactief werken, is iets dat moet gedaan worden. Wanneer er een
klacht
ontvangen
wordt
moet
deze
noodzakelijkerwijs
behandeld
worden.
Beschuldigingen en incidenten worden op een professionele en onafhankelijke wijze onderzocht. Er wordt op toegezien dat de onderzoeksmethoden eerlijk en onpartijdig verlopen. Indien er sprake is van fraude, wordt een zo gepast mogelijke actie ondernomen. Dit houdt in: acties ondernemen tegen de dader, de nodige maatregelen nemen om de verkeerde uitgevoerde verrichtingen te herstellen, de gelden die een andere bestemming kregen te verhalen en het verbeteren van de interne controlemaatregelen om herhaling te vermijden. (Anti-fraud-charter, 2007) Recent wordt ook aan detectie gedaan, op een heel wetenschappelijke en professionele wijze. Dit gebeurt aan de hand van clustertechnieken en SAS-systemen. SAS is een onderneming, die software levert om inzicht voor bedrijfskritische beslissingen te verkrijgen uit alle informatiesystemen en technische platforms waar moderne organisaties mee werken. Zo worden er systemen ontwikkeld, recent het „SAS Fraud Framework‟, die de organisatie ondersteunen bij de detectie, het voorkomen en het beheren van fraudegevallen en frauderisico‟s. Hierdoor verlagen organisaties verliezen als gevolg van fraude. Om inzicht te bieden in frauderisico‟s stroomlijnt het „SAS Fraud Framework‟ het proces van detectie, alerten „casemanagement‟. (www.sas.com) Bij het uitvoeren van detectie wordt er wel rekening mee gehouden, dat er heel weinig output mag verwacht worden. Het is enerzijds nuttig maar anderzijds ook frustrerend. Je moet immers heel goede positieve hitratio‟s van alerts hebben om nuttig werk te kunnen leveren. Deze alerts moeten dus sterk gefocust zijn. Als gevolg is detectie heel moeilijk, technisch en vraagt het om specifieke competenties.
39
4.4.3. Onderzoek naar werknemersfraude Of er al dan niet overgegaan wordt tot melding van de feiten hangt af van twee zaken. Enerzijds zal er rekening worden gehouden met de complexiteit van de vastgestelde fraude. Hierbij spelen het belang van de fraude en het aantal klanten, die erbij betrokken zijn, een rol. Anderzijds zal ook de bereidheid tot medewerking door de fraudeur ertoe doen. De reden om te melden, is om ook in deze gevallen schade te kunnen herstellen. Indien er beroep gedaan wordt op de politie, wordt er een rapport beschikbaar gesteld. Via kantschrift kan de politie dit opvragen en via deze weg ontvangen ze alle details. Wanneer de betrokkene meewerkt en de schade hersteld kan worden, is er geen enkele reden om het politionele apparaat in gang te zetten. De kans dat het dossier geseponeerd wordt, is volgens deze onderneming immers heel groot. In verband met interne fraude zal er ook zelden een beroep gedaan worden op een privaat onderzoeksbureau. Hun mogelijkheden en werkwijzen zijn immers quasi gelijk aan die van de dienst „Investigations‟. Voor interne fraude zal er dus bijna nooit een beroep gedaan worden op externe diensten, in het kader van externe fraude kan dit wel gebeuren. Aldus wordt het onderzoek naar werknemersfraude intern uitgevoerd door de dienst „Investigations‟. Deze dienst neemt ook alle beslissingen hieromtrent; er zal wel overleg gepleegd worden met de „business‟, die het slachtoffer is van de fraude, aangezien zij de kosten dragen. Belangrijk bij het uitvoeren van een intern onderzoek is dat „Investigations‟ toegang heeft tot alle systemen en ruimtes van het bedrijf. Het uitvoeren van een intern onderzoek is gericht op het verzamelen van feitenmateriaal, het veiligstellen van bewijzen en het rapporteren over de feitenverzameling. Belangrijk hierbij is de techniek van hoor en wederhoor. Dit impliceert, dat de betrokkene in het onderzoek de gelegenheid wordt geboden relevante gegevens en informatie te verstrekken, alsook wordt de betrokkene in de gelegenheid gesteld zich uit te laten over de bevindingen van het onderzoek. (Rense, 2004) Een personeelslid, dat in het kader van een onderzoek naar mogelijke tekortkomingen zijnentwege ondervraagd wordt, geniet tevens van een aantal waarborgen (zie bijlage 3). Alle bekomen informatie wordt vervolgens vastgelegd in een rapport, hetgeen steeds het eindproduct is van het onderzoek. De onderzoekers onthouden zich van elk advies. Behalve indien bijkomend onderzoek nodig is, bezorgen zij het verslag onverwijld en ten laatste 5 bankwerkdagen na kennisname van het voormelde standpunt van het personeelslid aan de voorzitter van het hierna bedoelde college. 40
Eénmaal het onderzoek is afgerond wordt een college opgericht, dat bestaat uit een voorzitter en twee bijzitters met elk één of meerdere vaste vervangers. De voorzitter en zijn bijzitters zijn leidinggevende personeelsleden komende uit andere lijnen van de onderneming dan het betrokken personeelslid. Het rapport wordt vervolledigd met alle nuttige informatie over het personeelslid, zoals een overzicht van zijn loopbaan en antecedenten in de onderneming. Daarna bepaalt de voorzitter welke richting het dossier uitgaat: ontslag om dringende reden, kleinere sancties of ernstige sancties. Bij dringende redenen worden de werknemer en de hiërarchie uitgenodigd voor een onderhoud. Het personeelslid kan zich hier laten bijstaan door een syndicaal vertegenwoordiger van zijn keuze. Op dat onderhoud ontvangt het personeelslid het dossier, d.w.z. de schriftelijk vastgestelde feiten en de directe bewijsstukken, en licht de voorzitter van het college deze feiten toe. Als de voorzitter beslist de dringende reden aan te houden deelt hij dit mee aan de werknemer en bezorgt hij het dossier aan de voorzitter van het CMTB, die door het directiecomité gemandateerd is om de beslissingsbevoegdheid over de dringende reden en over het beroep tegen ernstige sancties uit te oefenen. Enkel de voorzitter van het CMTB is bevoegd om, na het personeelslid gehoord te hebben, vast te stellen dat de feiten een dringende reden vormen en op grond daarvan te beslissen het personeelslid op staande voet te ontslaan zonder opzegging of vergoeding. Indien wordt beslist, dat de feiten geen dringende reden vormen, kan de voorzitter van het college overgaan tot de beslissing om één of meerdere tuchtmaatregelen op te leggen. Deze tuchtmaatregelen zullen in verhouding staan tot de ernst van de feiten en houden rekening met de hierna bepaalde gradatie van de sancties. Het onderscheid wordt gemaakt tussen kleinere en ernstige sancties. De kleinere sancties, een schriftelijke vermaning of een schriftelijke berisping, kunnen door het college of door de hiërarchische meerdere worden opgelegd.
41
Ernstige sancties kunnen uitsluitend door het college worden opgelegd. Het kan hier gaan om: -
Opheffing van maximaal 5 bovenwettelijke vakantiedagen tijdens het lopende of komende jaar.
-
Gedeeltelijke of volledige afschaffing van het individueel compartiment en/of van het business compartiment.
-
Blokkering van het bereikte loonpeil van de vaste maandelijkse basisbezoldiging.
-
Ontslag met opzeggingstermijn of –vergoeding.
Tegen elke ernstige sanctie kan het personeelslid binnen de drie dagen beroep aantekenen door middel van een gemotiveerd geschrift. Na ontvangst van het beroep doet de voorzitter uitspraak nadat hij het personeelslid en/of de syndicaal vertegenwoordiger, die hem bijstaat, voorafgaandelijk gehoord heeft. De interne sanctioneringsprocedure staat echter geen strafrechtelijke vervolging in de weg voor werknemers die niet willen meewerken of vooral de schade niet willen herstellen.
4.5. Onderneming C 4.5.1. Korte beschrijving van de onderneming Het volgende bedrijf dat werd bevraagd, concentreert zich op de productie en de distributie van een ruim gamma verse broodproducten en patisserie. Het levert dagelijks aan meer dan 1000 verkoopspunten. Daarenboven is deze groep, één van de marktleiders in diepgevroren broodspecialiteiten en broden verpakt onder beschermende atmosfeer. Bovendien heeft deze groep een franchise-divisie met zo‟n 120 winkelpunten. In België zijn er 6 vestigingen, met in totaal ongeveer 1.400 werknemers. Daarnaast zijn er ook nog 2 vestigingen in Polen en Tsjechië. Om mijn informatie te bekomen werd een gesprek gevoerd met de „Plant Manager‟ van één van de productsites en de „Human Resource Manager‟.
42
4.5.2. Aanpak van werknemersfraude Tijdens ons gesprek werd duidelijk, dat deze onderneming voornamelijk met kleinere vergrijpen geconfronteerd wordt. Desalniettemin heeft het bedrijf reeds heel wat ervaringen met werknemers die in de fout gingen. Het gaat voornamelijk om diefstal van activa, zoals grondstoffen, eindproducten en onderdelen van machines. Een ander vaak voorkomend geval is het misbruik van het internet voor persoonlijke doeleinden tijdens de werkuren. Wat diefstal betreft, krijgt het bedrijf niet alleen te maken met diefstal van activa, maar ook met diefstal van persoonlijke zaken van de werknemers. De laatste tijd wordt er bij diefstal een nultolerantie gevolgd. Ook al is het verlies aan waarde meestal klein, vaak gaat het immers om diefstal van patisserie of brood, er zal onmiddellijk overgegaan worden tot ontslag. Diefstal wordt gezien als een misbruik van vertrouwen, dat niet meer hersteld kan worden. Wel wordt vastgesteld dat het minder en minder gebeurt. Dit is wellicht een gevolg van het preventiebeleid dat gevoerd wordt en het harde optreden bij ontdekking. Naast diefstal is het misbruik van het internet tevens een vaak voorkomend fenomeen. Het management is op de hoogte van deze vorm van werknemersfraude, maar een echt controlesysteem hierop is „nog‟ niet aanwezig. Hier wordt werkt van gemaakt door de onlangs geïnstalleerde IT-afdeling. Op dit moment tracht men het misbruik in te perken door het vertragen van de surfsnelheid. Het opstellen van controlemogelijkheden ligt moeilijk als gevolg van de schending van
de
privacy.
Uit
werkgeverskringen
klinkt
al
jaren
de
roep
om
meer
controlemogelijkheden te krijgen en de resultaten van die controles te mogen gebruiken in procedures tegen de al te gretig voor zichzelf surfende werknemers, of tegen de werknemers die bedrijfsgeheimen doorsluizen of de werktijd gebruiken om allerlei privé-aangelegenheden via de bedrijfscomputer te regelen. Werkgevers zijn echter zeer voorzichtig, omdat zij weten dat zij op het domein van de privacy komen wanneer zij werknemers wegens onverantwoord e-mail- en surfgedrag aanpakken. Er is immers een strafrechtelijk beteugeld verbod op het controleren van internet- en e-mailgebruik van werknemers, tenminste wanneer die werknemers daartoe geen toelating hebben gegeven. Het zullen de hoven en rechtbanken zijn, die geval per geval moeten nagaan of het recht op privacy van de werknemer opweegt tegen het economische belang van het bedrijf. (Waterschoot, 2008)
43
De aandacht gaat enkel en alleen naar preventie. Er is geen specifieke dienst of medewerker verantwoordelijk voor het vormen van een dergelijk beleid. Iedereen die een toegevoegde waarde kan hebben wordt erbij betrokken. Het grootste belang wordt gehecht aan het arbeidsreglement. Hierin wordt ingegaan op aspecten van veiligheid, bewaking, wat er kan en niet kan bij de productie en aankoop van producten, wat er moet gebeuren bij diefstal en de mogelijke sancties. Wanneer er zich bepaalde feiten voordoen valt het management terug op dit reglement. Een echt fraudebeleid is er echter niet, in de toekomst zal daar misschien werk van worden gemaakt. Het gaat hier om een groeiend bedrijf dat stap voor stap nieuwe maatregelen en acties onderneemt, ook op het vlak van de aanpak van werknemersfraude. Zo streeft men naar meer regelgeving, maar ook naar meer veralgemening. Aangezien deze groep uit verschillende divisies bestaat, die gevestigd zijn op verschillende plaatsen, ligt het risico per divisie anders. Toch werd er een algemeen arbeidsreglement opgesteld voor de gehele groep, dat de regelgeving per site binnenkort zal vervangen, met enkele nuances per site. In dit nieuwe reglement wordt ook ingegaan op aspecten met betrekking tot het gebruik van het internet en telefonie tijdens de werkuren. Een tweede belangrijk aspect in het preventiebeleid is het inzetten van technische hulpmiddelen. Er wordt gebruik gemaakt van camerabewaking en badgecontrole. Voor de toekomst is het de bedoeling aan iedere ingang en in iedere ruimte, waar diefstal kan plaatsvinden, een camera te plaatsen. Tevens zijn alle ruimtes enkel toegankelijk met een persoonlijke badge, op deze manier weet het management wie aanwezig was op het moment er bijvoorbeeld iets gestolen werd. Door de werknemers de producten die ze verbruiken tijdens de diensturen te laten inschrijven, bekomt men een andere manier van interne controle. Daarnaast worden werknemers aangespoord feiten te melden aan de bevoegde instanties. Een meldingsmogelijkheid werd ingericht bij het preventiecomité. In een kleinere onderneming is sociale controle heel belangrijk, hierop gaat het management dan ook proberen in te spelen. Via deze weg wordt diefstal meestal ontdekt. Eénmaal ontdekt, wordt er open gecommuniceerd met alle werknemers over de feiten en de gevolgen voor de overtreder. Op deze manier probeert het management een afschrikking te bekomen bij de andere werknemers. Zo zullen er affiches worden uitgehangen wanneer een feit werd ontdekt, met daarop de feiten en de sanctie.
44
4.5.3. Onderzoek naar werknemersfraude Deze onderneming zal zelf geen onderzoek voeren. Meestal wordt een beroep gedaan op de politie voor de afhandeling. Dit hangt in de eerste plaats af van de bewijskracht: wanneer de onderneming zeker weet wie de schuldige is, zal er meestal aangifte worden gedaan. Wanneer er enkel vermoedens bestaan, zal het bedrijf proberen afscheid te nemen van die werknemer alvorens het probleem escaleert. Of er al dan niet politie bij betrokken wordt, zal tevens afhangen van de persoonlijke voorkeur van de „Plant Manager‟. In dit verband werd mij verteld dat in de éne vestiging steeds aangifte wordt gedaan bij diefstal, maar in de andere niet. Dit wordt wel steeds gemeld aan de syndicale delegatie. Indien uitzendkantoren de reden van ontslag vragen, wordt dit ook aan hen meegedeeld. Opvallende opmerking hierbij is dat er blijkbaar een black-list van regelovertreders bijgehouden wordt tussen interim-kantoren. Een laatste aspect dat uiteraard een rol speelt is de gradatie van de diefstal. Over het algemeen is deze firma tevreden over de wijze waarop de politie de zaken afhandelt. Toch zijn er in het verleden reeds zaken geweest die te lang aansleepten omdat de politie er weinig aandacht aan besteedde. Dit zorgt voor problemen in de onderneming, waardoor de politie veel kordater zou moeten optreden. De schrik voor negatieve publiciteit, wanneer op de politie een beroep wordt gedaan, bestaat niet. Integendeel, door de politie erbij te betrekken wil de onderneming laten zien dat werknemersfraude wel degelijk aangepakt en niet getolereerd wordt. Dit komt het imago, volgens deze onderneming, zowel op de markt als bij de werknemers alleen maar ten goede. Een beroep doen op de private sector is voor dit bedrijf niet aan de orde, toch niet voor wat betreft de opsporing. De feiten waarmee ze geconfronteerd worden zijn meestal makkelijk te ontdekken of hebben een te laag schaderisico. Dit neemt niet weg, dat wanneer de onderneming verder groeit, er in de toekomst wel gebruik kan gemaakt worden van die mogelijkheid. Op het vlak van „security‟ wordt wel een beroep gedaan op private ondernemingen: voor de bewaking, of om controles uit te voeren. Zo worden er, steeds op verschillende tijdstippen, onaangekondigde controles uitgevoerd op werknemers om te kijken of ze geen producten gestolen hebben. Hetgeen eveneens interessant kan zijn voor dit bedrijf, is een beroep doen op een private firma om het bedrijf door te lichten en tips te formuleren op het vlak van preventie.
45
4.6. Onderlinge vergelijking van de besproken ondernemingen Alle bevraagde ondernemingen hebben reeds ervaringen met werknemersfraude. Dit strookt met de bevindingen uit een onderzoek met 1.325 respondenten dat onlangs werd uitgevoerd door HDP-Arista. Uit dit onderzoek blijkt dat 86% van de bevraagde ondernemingen reeds slachtoffer geworden is van fraude. Feiten die volgens dit onderzoek het meest voorkomen zijn: misbruik van internet, misbruik van persoonlijke e-mailberichten, diefstal van activa, ongeoorloofde toegang tot vertrouwelijke informatie, financiële fraude en bedriegelijke onkostennota‟s. (www.hdp.be) De aard van de feiten waarmee onze bevraagde ondernemingen geconfronteerd worden verschilt van sector tot sector. Toch kunnen we vaststellen, dat diefstal van activa in iedere onderneming de meest voorkomende vorm van interne fraude is. De aard van de feiten hangt tevens af van de grootte van de onderneming en van de ervaringen die ze hebben met de strijd tegen werknemersfraude. Zo konden we vaststellen, dat onderneming C vaak geconfronteerd wordt met misbruik van het internet. In de andere, grotere, ondernemingen was dit niet het geval. Ondernemingen A en B staan, als gevolg van hun ervaringen en sterkere aandacht voor het probleem, betreffende heel wat aspecten veel verder dan onderneming C. Enerzijds is dit begrijpelijk aangezien de verliezen in onderneming C beperkt zijn, maar anderzijds gaat het hier toch om een bedrijf van 1.400 werknemers die, mijns inziens, een veel strikter en consequenter beleid zou kunnen en moeten voeren. Uiteraard moeten de tijd en de middelen beschikbaar zijn. Daarnaast moet er rekening mee worden gehouden, dat werknemersfraude niet alleen een zaak is van grote bedrijven. Uit het onderzoek van HDP-Arista blijkt dat 53% van de bedrijven met slechts 1 tot 5 werknemers met fraude geconfronteerd wordt. Tevens dient opgemerkt te worden, dat schade als gevolg van fraude, meestal groter is bij kleine dan bij grote ondernemingen. (seminarie HDP&Arista, 05/05/09) De laatste jaren kan echter worden vastgesteld, dat de aanpak van werknemersfraude meer en meer op de bedrijfsagenda komt te staan, iets wat alleen maar toegejuicht kan worden. De heer Bart De Bie merkt op, dat de aandacht duidelijk is veranderd. De stap om naar een extern onderzoeksbureau te gaan wordt makkelijker gezet, spreken over fraude wordt immers niet langer als een taboe beschouwd. Vroeger werd getracht dit intern op te lossen, met als gevolg dat er vaak te laat een beroep op externe expertise werd gedaan. Op uitzondering van de financiële instellingen, die zelf de expertise in huis hebben, gaan
46
ondernemingen zich nu sneller laten bijstaan, waardoor een onderzoek ook beter kan worden uitgevoerd. (gesprek met de heer De Bie, 01/04/09, Dendermonde) Arbeidsauditeur Desmet, wijst op de toenemende aandacht vanuit de bedrijfswereld voor werknemersfraude, aangezien de gelegenheid om interne fraude te plegen toeneemt, bijvoorbeeld door het internet. Werkgevers zijn zich bewust van deze ontwikkelingen en nemen steeds meer cassante maatregelen. (gesprek met de heer Desmet, 03/04/09, Oudenaarde) Doch wijst de heer De Bie erop dat er nog een lange weg af te leggen is, hetgeen ook blijkt uit de resultaten van dit onderzoek. Het besef bij de ondernemers om deze materie op een zo professioneel mogelijke wijze aan te pakken, moet nog beter. Heel wat ondernemingen zijn daar nog steeds niet klaar voor. Tevens moet een onderneming ook meer investeren in het implementeren en het opvolgen van een goed integriteitsbeleid. (gesprek met de heer De Bie, 01/04/09, Dendermonde) Alle 3 de ondernemingen geven het meeste aandacht aan preventie. De manier waarop dit ingevuld wordt, hangt af van de grootte van de onderneming. Bedrijven A en B zullen hun acties vooral concentreren op interne controle en risicomanagement. Daarnaast gaan zij hun personeel „screenen‟ en integriteitstraining organiseren. Dergelijke initiatieven worden door onderneming C niet genomen. Wel gaan zij net als A en B een gedragscode opstellen en open communiceren over fraudegevallen. De kleinere onderneming zal het meeste aandacht schenken aan camerabewaking en badgecontrole. Ook in de andere ondernemingen zijn deze technische hulpmiddelen aanwezig, maar de nadruk ligt hier toch duidelijk op andere aspecten met betrekking tot preventie. Wat camerabewaking betreft, dient opgemerkt te worden dat heel wat ondernemingen niet op de hoogte zijn van de wettelijke verplichtingen omtrent het plaatsen van camera‟s op of rond de werkplaats, ook onderneming C niet. Zo is het wettelijk verplicht aangifte te doen van het plaatsen van een camera en mag deze maar voor bepaalde doeleinden worden gebruikt. Deze verplichtingen werden opgenomen in de CAO nr. 68 van 16 juni 1998 betreffende de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de werknemers ten opzichte van camerabewaking, en in de Wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera‟s. Het is van belang dat ondernemingen hiervan op de hoogte zijn, aangezien bij niet-naleving van de CAO er sprake is van onwettig verkregen bewijs.
47
Opvallende vaststelling is, dat enkel in onderneming C, gebruik wordt gemaakt van een vorm van „whistleblowing‟, weliswaar in beperkte mate. Het verklikken van andere personeelsleden wordt enkel hier aangemoedigd. In onderneming A bestaan er ook „hotlines‟, maar enkel voor de grotere incidenten. In onderneming B werden zowel in binnen- als in buitenland acties ondernomen, maar zonder succes. Een whistleblowing-programma kan je echter niet van de éne dag op de andere invoeren en na een tijdje weer afvoeren. Er moet een beleid rond gemaakt worden, en de werknemers moeten voldoende geïnformeerd worden, omtrent de mogelijkheden en de werkwijze. Dat er weinig respons was op het invoeren van zo‟n programma, wil volgens mij niet zeggen dat werknemers op termijn hier geen gebruik van zullen en willen maken. Persoonlijk vind ik, net als de heer De Bie, dat er meer initiatieven moeten genomen worden op dit vlak. Een goed gestructureerd whistleblowing-beleid is essentieel in de strijd tegen interne fraude. Uit het verleden komt naar voor, dat dergelijke initiatieven hun waarde hebben bewezen. Uit onderzoek blijkt, dat de mogelijke verliezen als gevolg van fraude met maar liefst 60 % gereduceerd worden wanneer een klokkenluidersregeling aanwezig is. Daarnaast komt dat fraude in 40 % van de gevallen ontdekt wordt via tips van andere werknemers. (Slovin, 2006) Toch wordt dit te weinig gebruikt en ingericht door de werkgever. Tegenstanders stellen, dat dergelijke initiatieven haaks staan ten opzichte van een open beleid. De belangrijkste reden waarom werknemers hier geen gebruik van maken, is omdat ze bang zijn voor vergelding. Daarom moet een onderneming initiatieven nemen, om deze manier van ontdekking aan te moedigen en aannemelijker te maken bij de werknemers. Zo kunnen ze ervoor opteren de term „whistleblowing‟ te vervangen door begrippen als „speaking up‟ of „talking open‟, aangezien deze een vrij negatieve connotatie heeft. Daarnaast kunnen ze dit eventueel inrichten bij een externe derde partij, die de meldingen ontvangt. Op deze manier voelen de werknemers meer zekerheid, aangezien hun identiteit niet bekend kan raken. Ten derde kan de onderneming, de werknemers duidelijk en blijvend inlichten omtrent het beleid rond „whistleblowing‟. (Baker, 2008) Iedere onderneming moet voor zichzelf uitmaken of ze dit via de telefoon of de e-mail wil inrichten. (Slovin, 2006) De telefoon geeft werknemers een grotere kans op anonimiteit, aangezien een e-mailadres makkelijker opgespoord kan worden. Privaat onderzoeksbureau i-Force heeft onlangs een oplossing in verband met „whistleblowing‟, die goedgekeurd werd door de privacycommissie, geboden: iForce biedt de mogelijkheid aan ondernemingen om een extern meldpunt door hun te laten implementeren en beheren. (www.i-force.be )
48
De 2 grotere ondernemingen zijn beide voorstander van het voeren van een intern onderzoek. Persoonlijk kan ik de onderneming uit de banksector hierin deels volgen. Zij werken met een speciaal hiervoor ingericht onderzoeksteam, met ervaring en kennis van zaken. In navolging van een intern onderzoek is er een duidelijke sanctieprocedure opgesteld, waar de verdachte de kans krijgt gehoord te worden. Het gevaar bestaat echter dat andere ondernemingen, zonder een specifiek onderzoeksteam, tevens de voorkeur geven aan een intern onderzoek. Voor kleinere vergrijpen, waar er geen twijfel mogelijk is over de identiteit van de dader, vormt dit geen probleem. Maar voor ernstige feiten beschikken deze ondernemingen over te weinig „know-how‟ om dit te onderzoeken. Op deze manier verwaarlozen ze de ernst van het probleem en bestaat het gevaar dat de fraude escaleert en er te laat een beroep wordt gedaan op externe expertise. Daarnaast beschikken zulke ondernemingen ook niet over een strikt uitgebouwd intern sanctioneringsysteem, waardoor de rechten van de werknemer geschaad kunnen worden. In onderneming A is er bijvoorbeeld geen specifiek onderzoeksteam aanwezig. Zij hechten vooral belang aan de interne controle en auditdiensten om fraude te ontdekken en te onderzoeken. Voor een bedrijf van 15.000 werknemers is er slechts 1 persoon verantwoordelijk voor het voeren van een onderzoek, de „Corporate Security Officer‟. Dit onderzoek beperkt zich dan tot het afnemen van een interview met de betrokkene. De „Corporate Security Officer‟ kan zich, indien wenselijk, wel laten bijstaan door mensen uit de audit- of IT-afdeling. Bij het feit, dat er maar 1 persoon werkelijk verantwoordelijk is voor deze materie en over de kennis beschikt om een goed intern onderzoek te voeren, stel ik mij vragen. Hoe kan een onderneming van 15.000 werknemers, dit op zo‟n manier gericht aanpakken? Als een bedrijf voorstander is van een intern onderzoek, uit schrik voor nieuwsgierige blikken of omwille van budgettaire redenen, moeten ze er, mijns inziens, wel voor zorgen dat zo‟n onderzoek efficiënt kan worden gevoerd. Onderneming C zal zelf geen onderzoek voeren, de aandacht gaat enkel en alleen naar preventie. Indien er nood is aan een onderzoek zal de politie worden ingeschakeld. In tegenstelling tot bij bedrijven A en B, bestaat de schrik om imagoschade te lijden bij onderneming C niet. Volgens hen komt dit ten goede aan hun imago, zowel bij het personeel als op de markt. Reden hiervoor is dat onderneming A en B beide beursgenoteerd zijn, waardoor het risico van negatieve reclame groter wordt.
49
Andere redenen die bij de bevraagde ondernemingen worden aangehaald om geen beroep te doen op de politie zijn enerzijds het tijdsverlies, anderzijds speelt de aard van de feiten uiteraard een rol. Voor kleinere vergrijpen zal weinig of nooit naar de politie worden gestapt. Ondernemingen A en B zullen ook geen aangifte doen wanneer de schade kan worden hersteld. Een bedrijf is niet verplicht om aangifte te doen, ze hebben enkel een morele aangifteplicht. Toch zouden ze, volgens mij, steeds solidair moeten zijn met de andere werkgevers. Indien een bedrijf ervoor opteert geen aangifte te doen en de dader enkel ontslaat, bestaat het gevaar dat deze in een ander bedrijf gewoon opnieuw kan frauderen. Om dit te vermijden zijn alle ondernemingen die ik bevraagd heb, voorstander van het opstellen van een „black-list‟. Op een zwarte lijst kunnen de namen van werknemers, die interne fraude hebben gepleegd en werden ontslaan, bewaard worden. Op dat vlak biedt de Privacycommissie echter weerwerk. Het is in essentie enkel de bevoegdheid van de wetgever om een algemeen systeem in te voeren voor de verzameling, verwerking en doorgifte van persoonsgegevens op grote schaal. Zwarte of negatieve lijsten vormen op zich inmengingen in de persoonlijke levenssfeer en kunnen volgens de bepalingen van artikel 8 EVRM slechts voor bepaalde doeleinden. (www.privacycommission.be) HCP Guido Schuurman vindt, dat steeds klacht moet worden neergelegd. De heer Schuurman wijst erop, dat in het ene bedrijf geopteerd kan worden om geen klacht neer te leggen, terwijl in het andere bedrijf, voor dezelfde feiten, misschien wel klacht zal worden neergelegd. Iedereen moet echter op een gelijke manier behandeld worden. (gesprek met de heer Schuurman, 03/04/09, Gent) De heer Bart De Bie stelt, dat er meestal geadviseerd wordt om geen klacht neer te leggen wanneer het conflict tussen werkgever en werknemer geen maatschappelijke impact heeft. Indien het probleem een bepaalde omvang kent, die het private belang overstijgt, zal steeds geadviseerd worden om klacht neer te leggen. Dit is echter louter een advies, het bedrijf beslist zelf om dit al dan niet te doen. (gesprek met de heer De Bie, 01/04/09, Dendermonde)
50
Aangezien de drempel om aangifte te doen vaak te hoog, is kan een eenvoudige melding bij de politie misschien een oplossing bieden. Een melding leidt niet tot een strafzaak, maar via deze weg kan de dader toch op een waarschuwingslijst worden geplaatst. Geen aangifte doen is echter het makkelijkst voor een onderneming. Er moeten geen kosten worden gemaakt, er wordt geen tijd verloren en imagoschade wordt vermeden. De keerzijde is dat de rechten van de werknemer misschien minder worden gewaarborgd. De feiten worden niet door een onafhankelijke macht beoordeeld maar door het slachtoffer, namelijk de werkgever. Die treedt daarmee op als rechter in eigen zaak. De normale waarborgen die burgers hebben bij een onderzoek door de politie, zoals het zwijgrecht of het recht op privacy, zijn minder duidelijk aanwezig bij een private afhandeling. In het volgende hoofdstuk wordt hier dieper op ingegaan, met reacties uit zowel de private als de publieke sector. Onderneming A zal af en toe een beroep doen op een privaat onderzoeksbureau voor de afhandeling van werknemersfraude. Vooral indien er heel specifieke „know-how‟ nodig is, zoals bij IT-gerelateerde vergrijpen. Daarnaast speelt ook het financiële aspect een belangrijke rol. Voor de onderneming uit de banksector is er geen enkele reden om een recherchebureau in te schakelen, het interne onderzoeksteam beschikt immers over dezelfde mogelijkheden en kennis om een dergelijk onderzoek te voeren. Enkel in het geval van externe fraude is er reeds op zo‟n onderzoeksbureau beroep gedaan. Voor onderneming C is dit tevens niet aan de orde, voor wat betreft detectie en onderzoek. Enerzijds spelen budgettaire redenen een rol, anderzijds is de aard van de feiten te licht. Deze onderneming vindt dit echter wel interessant in verband met preventie.
51
4.7. Besluit In het vierde hoofdstuk zijn we gestart met een overzicht van de methoden en technieken die werden gebruikt om onze informatie te verzamelen. Hoofdstuk 4 was specifiek gericht op de acties, die een onderneming intern neemt, ten aanzien van werknemersfraude en op het al dan niet beroep doen op externe expertise. Hieruit blijkt dat ondernemingen fraude, nog steeds, graag intern houden. De belangrijkste redenen die werden aangehaald, om niet naar de politie te stappen, waren het tijdverlies en de kans op negatieve publiciteit. Daarnaast speelt ook de aard van de feiten en het beschikbare budget een rol bij de keuze voor een intern of extern onderzoek. De meeste aandacht gaat bij iedere onderneming naar preventie. De beursgenoteerde ondernemingen, voornamelijk de financiële instelling, geven de voorkeur aan een intern onderzoek. Hoewel de aandacht voor het probleem is gestegen en het besef om dit professioneel aan te pakken, is er nog een lange weg af te leggen. De
ondernemingen
kunnen
immers
veel
meer
initiatieven
nemen
om
werknemersfraude gerichter aan te pakken. Het installeren van een efficiënt whistleblowingprogramma zou een stap in de goede richting zijn. Daarnaast is het van belang een goed integriteitsbeleid te hebben en dit correct op te volgen. Het lijkt mij tevens interessant, dat een onderneming zich laat doorlichten en advies vraagt aan private recherchebureau‟s met kennis ter zake. Tevens is het belangrijk dat er één persoon of dienst verantwoordelijk is voor de interne aanpak en dat de kennis voortdurend wordt bijgeschaafd aan de hand van seminaries en opleidingen.
52
Hoofdstuk 5: Onderzoek naar werknemersfraude door private en publieke sector.
5.1. Inleiding In ons laatste hoofdstuk is het de bedoeling in te gaan op de rol die publieke en private actoren kunnen spelen en op de mogelijkheden die ze hebben bij een onderzoek naar interne fraude. Aangezien we in hoofdstuk 4 een beeld hebben geschetst van de functie, die interne diensten in het kader van werknemersfraude kunnen vervullen, laten we deze hier buiten beschouwing en concentreren we ons in dit hoofdstuk op de externe private actoren, de politie en justitie. Tevens worden kritieken vanuit private en publieke hoek geformuleerd. Hierna gaan we even in op de mogelijkheid en wenselijkheid van publiek-private samenwerking in deze materie. 5.2. Rol van de private en publieke actoren in een onderzoek naar werknemersfraude. De rol die interne onderzoeksdiensten vervullen kwam reeds in vorig hoofdstuk aan bod. Maar de meeste ondernemingen hebben niet de middelen voorhanden om dergelijke diensten efficiënt in te richten. Deze bedrijven zijn, indien ze fraude gericht willen aanpakken, verplicht een beroep te doen op private onderzoeksbureau‟s of op de politie. 5.2.1. De private sector Een onderneming kan zich laten bijstaan door een forensisch auditor, een privédetective of een „security-consultant‟. Forensische audit diensten worden in België vooral aangeboden door ondernemingen uit de Big Four2 omgeving. Op deze markt hebben zich, het laatste decennium, echter ook gespecialiseerde onderzoeksbureau‟s zoals i-Force en Instifin gepositioneerd. Instifin is een Nederlands onderzoeksbureau dat ook op de Belgische markt aanwezig is. Het is een onafhankelijke organisatie gespecialiseerd in het voeren van een bijzonder (financieel) onderzoek. (Brochure Instifin) I-Force is een Belgische onderneming die tevens in het buitenland actief is en biedt zowel aan private als publieke instellingen
2
Big Four: PricewaterhouseCoopers, Deloitte, Ernst and Young en KPMG.
53
expertise bij het voorkomen, detecteren en het beslechten van ongewenste, onrechtmatige en/of
strafbare
gedragingen.
(Brochure
i-Force)
Het
voordeel
van
dergelijke
onderzoeksbureau‟s ten opzichte van de Big Four is dat ze de vrijheid hebben, om een onderzoek zowel in de diepte als in de breedte, anders te organiseren. i-Force doet dit door multidisciplinair te werken met mensen, die beschikken over verschillende competenties. Hierdoor kunnen ze alle onderzoekstechnieken op IT, financieel en tactisch vlak aanbieden aan de klant. Indien er nood is aan nichegespecialiseerde technieken kan dit worden uitbesteed aan specialisten op dat gebied. (gesprek met de heer De Bie, 01/04/09, Dendermonde) Om een overzicht te bekomen van de mogelijkheden die er bestaan in de private sector werd een gesprek gevoerd met de heer Bart De Bie van i-Force. Uit hoofdstuk 4 kunnen we afleiden dat een onderneming vooral IT-gerelateerde onderzoeken zal uitbesteden aan een privaat onderzoeksbureau. Wanneer zij echter slachtoffer zijn van financiële fraude of gesjoemel in de boekhouding kan een onderneming tevens een beroep doen op de expertise van een forensisch auditor uit de private sector. Bij een financieel onderzoek worden dezelfde technieken gehanteerd als deze van de externe auditor, weliswaar veel gerichter en met een andere finaliteit. Een onderzoeksbureau kan tevens bestaan uit privé-detectives of er kan mee samengewerkt worden. De taak van een privé-detective zal zich voornamelijk buiten de onderneming vestigen en enkel van belang zijn voor bepaalde deelwerkzaamheden, zoals bijvoorbeeld het schaduwen van een verdachte. Wat het onderzoekswerk betreft onderscheidt de forensisch auditor zich van de privé-detective, doordat deze eerste zich voornamelijk toelegt op materiegericht onderzoekswerk en dit zowel proactief als reactief, terwijl de andere zich voornamelijk bezighoudt met reactieve persoonsgebonden onderzoeksactiviteiten. Dit neemt echter niet weg, dat er een aantal overlappende activiteiten aanwezig zijn. Daarenboven kunnen beide actoren een beroep doen op elkaars deskundigheid (Cools et al., 2005). De „security-consultant‟ zal vooral van belang zijn voor het preventieve luik. (gesprek met de heer De Bie, 01/04/09, Dendermonde) Veiligheidsadviseurs bieden security-audits aan en werken voornamelijk voor grote bedrijven. De nadruk ligt op het uitvoeren van preventief werk en op het adviseren over fysieke beveiliging. (Rosenthal et al., 2005) Op het vlak van het advieswerk onderscheidt de forensisch auditor zich van de „security consultant‟ door de aard van de preventieve audit werkzaamheden. Een forensisch auditor zal zich beperken tot het domein van de interne controle en hij zal niet of nauwelijks komen op het terrein van de
54
„security‟. Beide disciplines hebben evenwel tot doel het risicobeheer van een organisatie te versterken (Cools et al., 2005). Toch zal een „security-consultant‟ zich meer richten op risicomanagement in het algemeen, terwijl auditoren zich zullen richten op fraudezaken binnen het bedrijf. (Rosenthal et al., 2005) Patrick Van Calster stelt dat een onderzoek naar werknemersfraude uit drie fasen bestaat. Ten eerste is er de fase van intake en het aanvaarden van de opdracht. (Van Calster, 2009) Dit is van belang voor het succes van het onderzoek. Tijdens deze fase worden immers de belangrijkste afspraken, tussen de private onderzoeker en de opdrachtgever, gemaakt. Zo wordt het doel, de aanpak en de planning van het onderzoek vastgelegd. (Lammers, 2001) Tevens wordt in overleg met de opdrachtgever een team gevormd waarin het onderzoeksbureau de leiding neemt. De onderzoekers doen het grootste deel van het werk, maar doen wel een beroep op de kennis en de ervaring van de interne mensen die kunnen worden vertrouwd. (gesprek Bart De Bie) Een tweede fase is de eigenlijke onderzoeksfase. Een intern fraudeonderzoek volgt geen standaardmethode, afhankelijk van de aard van de fraude en het type onderneming kunnen verschillende onderzoeksmethoden worden ingezet (Van Calster, 2009): -
Documentenonderzoek: het kennisnemen en het analyseren van documenten vormt één van de belangrijkste onderzoeksmethoden.
-
Digitaal onderzoek: het belang van een dergelijk onderzoek blijkt uit het feit dat zakelijke informatie tegenwoordig voor 90% digitaal wordt vastgelegd. Het gaat hier zowel om het technisch onderzoek van digitale gegevensdragers, als het daaropvolgend inhoudelijk onderzoek van de digitale dataset. (Brochure i-Force)
-
Afnemen van interviews: dit betreft het doelgericht bekomen van informatie door middel van een gesprek met een mogelijke klokkenluider, een getuige of een betrokkene. (Brochure i-Force)
-
Achtergrondonderzoek en open bronnen onderzoek: hier wordt er in een eerste fase informatie gezocht via bronnen die voor iedereen toegankelijk zijn. Daarnaast zijn er ook bronnen die minder beschikbaar zijn en die door accountancybureaus worden geraadpleegd.
-
Tactisch onderzoek: hier gaat het om veldwerkonderzoek, zoals het doelmatig observeren van personen, het in kaart brengen van het vermogen van een betrokkene, het uitvoeren van een locatieonderzoek, etc. (Brochure i-Force)
55
Een derde en laatste fase is de rapportage. Eenmaal de fase van onderzoek is afgerond wordt een eindrapport geschreven. Dit rapport is vertrouwelijk en alleen bestemd voor de opdrachtgever. Het opent steeds met een uiteenzetting van de achtergrond van het onderzoek. Hierna volgen de beschrijving van de opdracht en de onderzoeksvragen. Tevens wordt hierin duidelijk vermeld welke werkzaamheden zijn verricht, welke personen werden geïnterviewd, op welke gegevens het onderzoek berust en welke de beperkingen zijn van het onderzoek. Daarnaast wordt een overzicht gegeven van de geldende regels, gedragscodes en procedures die van toepassing waren aangezien de feiten moeten worden afgezet tegen een normatief kader. Vervolgens wordt het probleem beschreven en wordt ook aandacht besteed aan de betrokkenheid van een aantal personen. Als laatste volgen de conclusies en worden er eventueel aanbevelingen gedaan. (Van Calster, 2009) 5.2.2. De publieke sector Zowel de lokale als de federale politiediensten kunnen belast worden met een onderzoek naar werknemersfraude. Een bedrijf kan er voor opteren een klacht neer te leggen tegen een werknemer bij de lokale politie. Bij de meeste federale korpsen is dit niet mogelijk. De FGP te Gent biedt deze mogelijkheid wel. Een klacht wordt aan twee criteria getoetst: is het strafrechtelijk vatbaar en is het materie voor de federale of de lokale politie. Dit laatste criteria wordt bepaald door de omzendbrief van 20 februari 2002. De COL 2/2002 bepaalt de taakverdeling, de samenwerking, de coördinatie en regelt de integratie tussen de lokale en de federale politie inzake opdrachten van gerechtelijke politie. (gesprek met de heer Schuurman, 03/04/09, Gent) De prioriteiten voor de lokale politie worden vastgelegd in de zonale veiligheidsplannen, voor de federale politie worden deze opgenomen in het nationaal politioneel veiligheidsplan. Voor het stellen van deze prioriteiten wordt rekening gehouden met het politionele veiligheidsbeeld. Hier wordt aan de hand van drie indicatoren: omvang, impact en perceptie; bekeken welke fenomenen voorrang krijgen. Het gevolg hiervan is dat problemen die eigen zijn aan het bedrijfsleven, zoals werknemersfraude, erg laag op de prioriteitenlijst komen te staan. (Cools et al., 2005)
56
De actoren uit de publieke sector werden reeds besproken in hoofdstuk 2, toch gaan we hier nog even dieper in op de rol die de arbeidsauditeur in dit verhaal speelt. Uit het gesprek met arbeidsauditeur Desmet blijkt, dat geschillen tussen werkgever en werknemer voornamelijk voor de arbeidsrechtbank worden gevoerd. Een afhandeling in het privaatrecht sluit een strafrechtelijke vordering echter niet uit. Als uit de burgerlijke vordering een misdrijf blijkt, dan zal de voorzitter van de Arbeidsrechtbank de zaak aan de arbeidsauditeur meedelen. Vervolgens wordt een strafonderzoek geopend, zolang dit onderzoek loopt wordt de burgerlijke vordering geschorst. De voorzitter wil immers eerst weten hoe het strafproces afloopt vooraleer uitspraak te doen in het private geschil. Indien er sprake is van een veroordeling van de werknemer, bvb. wegens diefstal, zal er een correctioneel vonnis ontstaan. Het openbaar ministerie zal het vonnis en strafdossier in het dossier van de rechtspleging in het arbeidsgeschil voegen. De voorzitter neemt hier kennis van en zal zijn vonnis hierop baseren. Om deze taak uit te voeren kan de arbeidsauditeur, net als de procureur des Konings, een beroep doen op de politiediensten. De procureur des Konings en de arbeidsauditeur hebben immers dezelfde bevoegdheden en hetzelfde statuut. Daarnaast kan de arbeidsauditeur tevens een beroep doen op gespecialiseerde inspectiediensten, voornamelijk met betrekking tot de sociale zekerheid. (gesprek met de heer Desmet, 03/04/09, Oudenaarde) Een politioneel rechercheonderzoek kan uit verschillende fasen bestaan. Een eerste fase betreft de informatieve voorfase, waarin politie informatie tracht in te winnen. Een volgende fase is het verder verwerken van de bekomen informatie, alle verzamelde gegevens uit de eerste fase worden hier onderzocht. (Minnaert, 1998) Pas vanaf dit moment kan gesproken worden van een opsporings- of gerechtelijk onderzoek. In het kader van een onderzoek naar werknemersfraude valt de eerste fase echter weg. De politie heeft noch de tijd noch de capaciteit om informatie bij bedrijven in te winnen. Wanneer een bedrijf ervoor opteert een klacht neer te leggen bij de politie, moet alle informatie van de onderneming zelf komen. De werklast wordt in feite gelegd op de rug van de werkgever. Politie heeft bijvoorbeeld geen inzage in de boekhouding van een bedrijf, al die informatie moet aangebracht worden. In die optiek zijn onderzoeken in verband met werknemersfraude vrij makkelijk volgens HCP Guido Schuurman. (gesprek met de heer Schuurman, 03/04/09, Gent)
57
Naargelang het misdrijf bij klachtneerlegging reeds gepleegd is of niet, wordt gesproken van een reactief of proactief onderzoek. De proactieve onderzoeksfase wordt gekenmerkt door het feit, dat het misdrijf nog niet heeft plaatsgevonden. De reactieve fase kenmerkt zich door het onderzoek naar voltrokken misdrijven, naar daders van feiten met een strafbaar karakter én naar het bewijsmateriaal dat zal dienen voor de strafvordering. (Hutsebaut, 2002) Bij werknemersfraude zal de politie vooral een reactief onderzoek voeren. (gesprek Guido Schuurman) Het uitvoeren van een rechercheonderzoek gaat gepaard met het gebruik van verschillende
recherchemethoden
en
diverse
recherchetechnieken.
Met
de
term
recherchemethode, wordt verwezen naar het objectief, de doelstelling die achter de aanpak schuilgaat.
Er
wordt
een
onderscheid
gemaakt
tussen
vijf
recherchemethoden:
misdrijfgerichte, dadergerichte, organisatiegerichte, buitgerichte en slachtoffergerichte recherchemethoden. (Mulkers, Ponsaers, 2001) Bij werknemersfraude zal het vooral van belang zijn de dader te identificeren en de buit te recupereren. Dader- en buitgerichte recherchemethoden staan hier centraal. (gesprek Guido Schuurman) Een recherchetechniek wordt gesitueerd binnen één of meerdere recherchemethoden. Het is het middel, de handeling, waarmee een methode kan gerealiseerd worden. (Mulkers, Ponsaers, 2001). Een uitgebreid en gedetailleerd overzicht van de verschillende recherchetechnieken zou ons echter te ver leiden van het doel van deze scriptie. Graag verwijs ik de geïnteresseerde lezer door naar het werk van Joris Mulkers en Paul Ponsaers: „Politionele recherchetechnieken, een praktijkoverzicht‟. 5.3. Publiek of privaat onderzoek? Kritieken vanuit beide sectoren. Uit de interviews, zowel in de eerste als in de tweede fase van het onderzoek, kwamen verscheidene redenen aan het licht waarom een bedrijf opteert voor een publiek of een extern privaat onderzoek. De belangrijkste reden waarom een bedrijf eerder naar de private sector stapt, die steeds naar voor komt, is de schrik om op een negatieve manier in de media te komen. Dit risico stijgt naarmate een bedrijf beursgenoteerd is. Die blootstelling heeft niet alleen een directe invloed op de beurskoers, maar kan tevens de reputatie een negatieve deuk geven. (gesprek Bart De Bie) HCP Guido Schuurman is akkoord met deze stelling, maar bemerkt dat politie en justitie machteloos staan op dat vlak. Het zullen niet de publieke instanties zijn, maar loslippige getuigen die naar de media stappen. Politie heeft immers zwijg- en beroepsplicht waardoor het onderzoek geheim is. (gesprek Guido Schuurman)
58
Als gevolg van het geheim van het onderzoek, wordt justitie door ondernemers gezien als een zwarte doos. Persoonlijk volg ik de heer Bart De Bie, die stelt dat een ondernemer wil controleren, hij wil een probleem kunnen managen. Als hij naar de private sector stapt kan hij dat onderzoek veel beter beheersen. (gesprek Bart De Bie) Het geheim van het onderzoek is echter één van de basisprincipes waartegen niet mag en kan worden gezondigd. Arbeidsauditeur Desmet weet, dat wanneer het onderzoek afgerond is, het bedrijf inzage krijgt in het dossier. Op dat moment kan de huisadvocaat bijkomende onderzoeken vragen, zaken weerleggen, stellingen en besluiten nemen. Het gerechtelijk onderzoek biedt dus absoluut de kans, om ten gepaste tijde, inzage te verschaffen. Er bestaan daar strikte regels over, die geregeld zijn in het wetboek van strafvordering, om de rechten van verdediging perfect te waarborgen. (gesprek Jean-pierre Desmet) Aangezien een ondernemer een privaat onderzoek veel beter kan opvolgen en sturen, kan zo een onderzoek misschien betrapt worden op een gebrek aan onafhankelijkheid of objectiviteit, waardoor de rechten van verdediging minder worden gewaarborgd. Het in vraag stellen van de onafhankelijkheid van een privaat onderzoek is een kritiek, die vanuit de publieke sector vaak naar voor komt. Ook de heren Desmet en Schuurman vrezen hiervoor aangezien een privaat onderzoeksbureau uit de hand van zijn opdrachtgever, het slachtoffer, eet. Toch merkt HCP Schuurman op dat hij weinig ervaring heeft met private onderzoeken die niet correct werden gevoerd, maar het gevaar bestaat. (gesprek Guido Schuurman) De heer Bart De Bie weet dat deze perceptie leeft, maar hij verwijst naar de deontologische code die werd opgesteld. Daarnaast worden ook duidelijke regels met de opdrachtgever afgesproken. Een werknemer zal bijvoorbeeld nooit geconfronteerd worden zonder bewijzen, dit zou zich uiteindelijk toch tegen de uitkomst van een privaat onderzoek keren. Er wordt steeds gezorgd, dat een privaat onderzoek de toets van de rechter kan doorstaan. Volgens de heer De Bie is er op dit vlak dus geen enkel probleem. Daarenboven wordt enkel opgetreden wanneer er voldoende bewijzen zijn en de betrokkene krijgt de kans zich te verdedigen. Uit zijn ervaring stelt Bart De Bie tevens vast, dat er in 99% van de onderzoeken die reeds werden gevoerd sprake was van een bekentenis van de werknemer. (gesprek Bart De Bie) De vraag die ik mij stel, is in hoeverre ieder privaat onderzoeksbureau conform te werk gaat en de deontologische principes strikt naleeft. Zoals blijkt uit hoofdstuk 3 is er, op uitzondering van de privé-detective, sprake van een vorm van zelfregulering. Een gebrek aan controle en toezicht op de private sector brengt ons bij een volgend punt van kritiek.
59
Zowel HCP Schuurman als arbeidsauditeur Desmet zijn de mening toegedaan, dat controle op de private sector misschien te laks verloopt. Beiden zijn echter onvoldoende onderlegd in de controle- en toezichtsmechanismen, die er al dan niet in de private sector bestaan, om hier dieper op in te gaan. De heer De Bie is akkoord dat er nood is aan meer controle. De huidige vorm van zelfregulering heeft zijn mogelijkheden, maar ook zijn beperkingen. Een goed toezicht, zoals dat ook voor andere wettelijke beroepen geldt is een noodzaak. Daarvoor moet de forensisch auditor eerst en vooral een wettelijk erkend beroep worden, hetgeen een streefdoel is van het IFA. (gesprek Bart De Bie) Persoonlijk denk ik, dat wanneer een privaat onderzoeksbureau aan meer controle en toezicht onderhevig wordt, ze hierdoor een deel van haar voordeel, in het voeren van een onderzoek, ten opzichte van de politie zal verliezen. Hiermee bedoel ik dat een onderzoek minder snel zal worden gevoerd, wanneer een forensisch auditor, net als de privé-detective, met bijvoorbeeld een meldingsplicht wordt geconfronteerd. De heer De Bie stelt dat het opzetten van controle en toezicht voor forensische auditoren niet noodzakelijk volgens het model van de privédetective moet gebeuren. Er zijn andere modellen, die efficiënter en effectiever zijn. Volgens de heer De Bie wordt zo een toezicht het best georganiseerd via de vennootschapsorganen. Dit bestaat reeds in de praktijk, maar werd „nog‟ niet vastgelegd en gereglementeerd. Indien die controle door de overheid wordt uitgevoerd, met als gevolg dat de forensisch auditor met een meldingsplicht geconfronteerd zou worden, dan is dit voor de heer De Bie een brug te ver. Het zal justitie bijkomend belasten en geen toegevoegde waarde bieden. (gesprek Bart De Bie) In Nederland werd de zelfregulering in de vorm van een tuchtrecht onlangs extern geplaatst. Een los orgaan oordeelt momenteel over de forensische accountants en niet langer de accountants zelf. (gesprek met de heer Groen, 03/08/09) Een kritiek, die luidt vanuit de ondernemingswereld en de private onderzoekssector, is dat een politioneel onderzoek teveel tijd in beslag neemt. Vandaar strookt het beeld, dat een ondernemer van de politie heeft, niet met dat van een zeer competente organisatie, die in staat is om op een snelle en eenvoudige manier tot resultaten te komen. (gesprek Bart De Bie) Een privaat onderzoek leidt uiteraard sneller tot resultaat. Op politie is er immers heel wat controle en toezicht, waardoor in een onderzoek steeds opdrachten van het parket moeten worden afgewacht vooraleer een onderzoek kan starten. (gesprek Guido Schuurman) Tevens beschikt de private sector over meer middelen dan de politie. Enerzijds zijn zij hierdoor in staat bepaalde onderzoeken beter uit te voeren, anderzijds kunnen zij gespecialiseerde werkkrachten opleiden of er makkelijker een beroep op doen. (gesprek Jean-pierre Desmet)
60
Bovendien wordt justitie en politie verweten dat ze slechts geïnteresseerd zijn in het veroordelen van de dader, terwijl een ondernemer vooral de schade wil recupereren en andere feiten in de toekomst wenst te vermijden. Tevens bestaat de perceptie dat er vaak overgegaan wordt tot seponering, waardoor aangifte nutteloos blijkt. De heer Schuurman stelt, dat het doel van de politie in de eerste plaats bestaat uit het bewijzen en ontkrachten van misdrijven; een privaat onderzoeksbureau zal zich enkel concentreren op het recupereren van de buit. Indien misdrijven bewezen worden, zal er echter wel degelijk vervolgd worden. Maar het is niet omdat een werknemer geen gevangenisstraf krijgt, dat er geen gevolg aan wordt gegeven. Er zijn andere mogelijkheden, zoals een minnelijke schikking, die in bepaalde gevallen beter geschikt zijn. Een seponering wil tevens niet zeggen dat de dader op een later tijdstip, wanneer hij nogmaals in de fout gaat, niet met de vorige feiten kan worden geconfronteerd. Bij recidive vervalt die seponering en worden de nieuwe feiten toegevoegd in het dossier. (gesprek Guido Schuurman) Ook arbeidsauditeur Desmet is het niet eens dat justitie enkel geïnteresseerd is in het vervolgen van daders. Het beteugelen van misdrijven betekent niet steeds straffen, er bestaan andere mogelijkheden om op te treden. Justitie en politie wensen eerder een rechtvaardige oplossing te bieden aan de schade die veroorzaakt is in plaats van te vervolgen.(gesprek Jean-pierre Desmet) De heer Bart De Bie wijst tevens op een belangrijk verschil, tussen de publieke en de private fraudebestrijder. Naast het andere rechtskader waarin zij werken, beschikken de publieke fraudebestrijders over weinig of geen praktijkervaring in de ondernemingswereld. Volgens de heer De Bie heeft de politie geen weet van hoe een bedrijf in elkaar zit. Zij genieten niet van een praktijktoets die ze aan een onderzoek kunnen toevoegen, waardoor er misschien anders naar eenzelfde realiteit wordt gekeken. Een andere bemerking is dat een onderzoek volgens de heer De Bie, die jarenlange ervaring heeft binnen de publieke sector, slecht
wordt
gemanaged.
Hetgeen
een
gevolg
is
van
de
driehoeksverhouding
onderzoeksrechter – parketmagistraat – politie, dat is één partij teveel. Hierdoor is er teveel tijdverlies, teveel energieverlies, geen duidelijk objectief en geen managing van een onderzoekscase. In de private sector is er een budget, waarmee binnen een bepaald tijdskader en met bepaalde middelen resultaat moet worden geboekt. De heer De Bie stelt dat het perfect mogelijk is om met minder onderzoekers en met een goed onderzoeksplan betere resultaten te boeken, de private sector bewijst dit. (gesprek Bart De Bie)
61
Politie en justitie beseffen de voordelen, die een bedrijf heeft bij de keuze voor een privaat onderzoek. Anderzijds maken zowel arbeidsauditeur Desmet als HCP Schuurman toch enkele bedenkingen bij het voeren van een onderzoek in de private sfeer. Zij stellen zich de vraag, wat een privaat onderzoeker kan doen indien de verdachte niet wenst mee te werken, de resultaten ervan weerlegt of de schade niet kan/wil herstellen? Op dat moment moet een bedrijf, wil het resultaat boeken, sowieso stappen richting politie en justitie zetten. Politie en justitie kunnen immers dwangmiddelen gebruiken, waardoor een verdachte uiteindelijk toch meewerkt en misschien bekent. Dergelijke mogelijkheden heeft een privaat onderzoeker niet, waardoor die machteloos staat op dat moment. (gesprek Guido Schuurman) De heer De Bie heeft hier echter weinig ervaring mee, zo goed als altijd wordt medewerking verkregen. Vanuit deze optiek is hij ook absoluut tegenstander om de private sector meer mogelijkheden te geven op het vlak van dwangmiddelen. Volgens hem heeft een private onderzoeker geen dwangmiddelen nodig om zijn job goed uit te voeren. Het uitvoeren van huiszoekingen of infiltraties, het aftappen van telefoons en dergelijke moeten absoluut voorbehouden blijven voor de politie. Het risico te verzeilen in een private justitie zou te groot worden. (gesprek Bart De Bie) Arbeidsauditeur Desmet stelt tevens, dat wanneer een dossier, onderzocht door een privaat onderzoeker, voor de rechtbank komt, dat geweerd kan worden door de advocaat van de tegenpartij als zijnde schending van de privacy. Een onderzoek naar een werknemer, zowel binnen als buiten zijn beroepskader, impliceert immers steeds een vorm van onderzoek waar de privacy kan worden geschonden. (gesprek Jean-pierre Desmet) De heer De Bie is zich hiervan bewust, e-mail onderzoek is bijvoorbeeld bijzonder delicaat. Toch is er, zoals reeds vermeld, de ethische code en een resem andere wetten waarmee rekening moet worden gehouden. De heer De Bie merkt wel op, dat wanneer een werknemer vindt dat hij/zij onheus is behandeld, die alle mogelijkheden heeft om dat aan te vechten voor de rechtbank. (gesprek met Bart De Bie) In Nederland wordt tevens vastgesteld dat partijen, die het voorwerp van een privaat forensisch onderzoek uitmaken, de forensische accountants ofwel civiel- ofwel tuchtrechtelijk trachten aan te pakken. (gesprek met de heer Groen, 03/08/09) Daarnaast worden steeds de rechten en plichten van de betrokkene gerespecteerd en heeft die de mogelijkheid zich te laten bijstaan door een advocaat of vakbondsorganisatie. (gesprek Bart De Bie) De vraag wie hierop controle voert en of dit bij ieder privaat onderzoek het geval is komt hier echter opnieuw naar voor.
62
Beide publieke actoren beweren, dat een privaat onderzoek bijzonder veel geld zal kosten voor een onderneming. Het zullen vooral de kapitaalkrachtige bedrijven zijn die daarop een beroep kunnen doen. Met als gevolg dat kleinere bedrijven, met minder kapitaal, toch naar de politie moeten stappen. (gesprek Jean-pierre Desmet) Daarenboven bestaat het risico, dat wanneer een bedrijf uiteindelijk toch de politie inschakelt, de vergoedingen aan de private sector weggesmeten geld zijn. Tenzij het onderzoeksbureau in staat was een consistent dossier op te bouwen, waarop de politie zich kan baseren om verder onderzoek te voeren. (gesprek Guido Schuurman) De heer De Bie stelt dat het uiteraard een kostenfactor blijft, maar i-Force verricht zowel onderzoek voor een beursgenoteerde onderneming als voor een KMO. Hetgeen een privaat onderzoek kost, tracht men ook voor een groot stuk te recupereren. Zo kan een terugbetalingsplan afgedwongen worden via de rechtbank, waardoor dit deels betaalbaar wordt. Dat een privaat onderzoek duur is in vergelijking met het probleem dat zich stelt, is volgens de heer De Bie overdreven en niet te corresponderen met de werkelijkheid. (gesprek Bart De Bie) Behalve de kritieken vanuit beide kampen, dient er rekening mee gehouden te worden dat werknemersfraude geen prioriteit is voor de politionele instanties. Werknemersfraude ten aanzien van een werkgever verbindt slechts die twee partijen en speelt zich dus af in een privaat kader. Politie concentreert zich vooral op de misdrijven met een maatschappelijke dimensie.
(gesprek
Jean-pierre
Desmet)
Vanuit
deze
optiek
worden
private
onderzoeksbureau‟s niet als een bedreiging gezien door de politie. Enerzijds hebben zij andere prioriteiten, anderzijds kunnen zij een belangrijke bijdrage leveren in grote onderzoeken. (gesprek Guido Schuurman) De heer Bart De Bie is hier volkomen mee akkoord. Hij wijst op het capaciteitsprobleem waarmee de politie, zowel kwantitatief als kwalitatief, kampt. De private sector beschikt over meer middelen en mogelijkheden op het vlak van interne fraude. Bij politie is er, volgens de heer De Bie, een duidelijk tekort aan goede fraudespecialisten in deze materie. Aangezien politie reeds de handen vol heeft met de verticale fraude, wordt de private sector volgens hem niet echt als een concurrent beschouwd, maar eerder als een partner. De heer De Bie stelt dat de private sector het vacuüm, dat politie door omstandigheden heeft laten liggen, op een zo professioneel mogelijke wijze heeft opgevuld. Omdat er niet in een strafrechtelijk kader wordt gewerkt, biedt dit een toegevoegde waarde. Het strafrechtelijke model heeft zijn mogelijkheden, maar ook zijn beperking. Het is geen „problem-solving model‟, dat de ondernemer helpt zijn probleem intern op te lossen. (gesprek Bart De Bie)
63
Doch is de opkomst van de private sector, zoals blijkt uit de kritieken, nog niet zo aanvaard. Veel hangt af van de manier waarop een privaat onderzoeksbureau zich opstelt. Wanneer zij zich opstellen als een onderzoeksdienst, die louter en alleen de feiten onderzoekt, vaststellingen doet en dat voorlegt aan het bedrijf, zonder druk uit te oefenen op diegene die het voorwerp van het onderzoek uitmaakt, dan ziet HCP Guido Schuurman daar weinig problemen in. Zeker niet wanneer het onderzoek zonder schending van de privacy en binnen de perken van wat toegestaan is, verloopt. (gesprek Guido Schuurman) Arbeidsauditeur Desmet wijst erop, dat het opsporen van misdrijven, volgens het Wetboek van Strafvordering, enkel aan de politie toekomt. Er moeten echter niet steeds misdrijven, maar er kunnen ook tekorten, waar de publieke sector zich minder voor interesseert, worden opgespoord. Op dat vlak kan een bedrijf een beroep doen op een privaat onderzoeksbureau, dat met betere technische middelen op kortere termijn meer succes kan boeken. Het achterhouden van geld of het knoeien met de boekhouding is echter een misdrijf. Persoonlijk is de heer Desmet de mening toegedaan dat het opsporen hiervan toekomt aan de openbare macht. Je kan een bedrijf echter niet verbieden een contract te tekenen met een andere private firma, om bepaalde onderzoeken intern uit te voeren. Tenzij de betrokkene de uitkomst van een privaat onderzoek aanvaardt, zal de legale toets van het onderzoek voor de rechtbank gebeuren. (gesprek Jean-pierre Desmet) Persoonlijk ben ik, net als de heer Bart De Bie, de mening toegedaan dat de opkomst van de private sector in deze materie, een evolutie is die niet meer kan worden tegengehouden. Ik denk dat het vooral belangrijk is, de komende tijd werk te maken van een duidelijk kader waarbinnen de bevoegdheden van de private fraudeonderzoeker worden vastgelegd. Indien daarbij een controlesysteem op de private sector kan worden ingericht, waarin zowel de private als de publieke sector zich kan vinden, denk ik dat heel wat kritieken zullen verdwijnen. Mits duidelijke afspraken, kunnen beide sectoren gebruik maken van elkaars mogelijkheden en elkaars zwaktes opvangen. Voorts wordt het belangrijk communicatie en overleg, zoals dat in de commissie publiek-private samenwerking plaatsvindt, vanuit beide sectoren ten volle te ondersteunen en samenwerkingsverbanden op te zetten. De mogelijkheid en wenselijkheid van samenwerking, wordt in het volgende punt besproken.
64
5.4. Publiek-private samenwerking in het kader van werknemersfraude? Samenwerking tussen de publieke en de private sector zal moeilijk liggen aangezien beide sectoren op bepaalde vlakken sterk met elkaar verschillen. Er is sprake van verschillen in belangen, juridische verschillen en bedrijfsmatige verschillen. De politie streeft het maatschappelijk belang na, terwijl in de private sector eerder commerciële en economische belangen het onderzoek sturen. Daarnaast hebben private speurders een grotere bewegingsvrijheid dan de overheidsorganen die zich met recherche bezighouden. Op bedrijfsmatig vlak zal het bij een privaat onderzoek vooral de klant zijn, die het verloop van het onderzoek bepaalt. In een publiek onderzoek zullen, als gevolg van de beperkte middelen, prioriteiten moeten worden gesteld. Deze belangrijke verschillen leiden vaak tot kritieken vanuit beide sectoren, hetgeen het opzetten van samenwerkingsverbanden bemoeilijkt. (Rosenthal et al., 2005) In dit deel gaan we in op de wenselijkheid van samenwerking op het vlak van werknemersfraude. De meningen van de verschillende respondenten worden ten opzichte van elkaar afgewogen en tevens nemen we een kijkje in buurland Nederland waar sinds kort enkele initiatieven op dit vlak lopen. Arbeidsauditeur Desmet staat niet direct positief ten opzichte van samenwerking op het vlak van werknemersfraude. Voor de heer Desmet zijn dit twee totaal verschillende werelden, een onderzoeksbureau is een private onderneming en zit dus niet in een juridisch regulier systeem. (gesprek Jean-pierre Desmet) Ook HCP Guido Schuurman twijfelt of initiatieven op dat vlak nuttig zijn. Beide wijzen er wel op dat er reeds sprake is van een vorm van samenwerking, waarbij een externe fraudebestrijder als deskundige kan worden aangesteld door de procureur of de onderzoeksrechter. Wanneer een deskundige wordt aangesteld zal hij een eed afleggen bij de onderzoeksrechter en komt hij vervolgens met zijn opdracht bij de politie terecht. De heer Schuurman heeft al dikwijls vastgesteld, dat de meeste experts te boekhoudkundig denken en te weinig gefocust zijn op het misdrijf of op het bewijzen daarvan. Anderzijds wijst hij er wel op, dat politiemensen misschien teveel met het misdrijf bezig zijn en te weinig boekhoudkundige bagage dragen. Een symbiose tussen de twee lijkt de ideale oplossing, maar dit moet volgens de heer Schuurman wel door de politie worden geleid. Een andere vorm waar eventueel sprake kan zijn van samenwerking ontstaat wanneer de politie verder werkt in een dossier, dat reeds door een private onderzoeker werd opgesteld. Bewijsstukken die gevonden zijn worden niet opnieuw onderzocht, enkel de verhoren worden sowieso opnieuw uitgevoerd. (gesprek Guido Schuurman)
65
Ondanks dat de heer De Bie absoluut voorstander is van het opzetten van samenwerking, denkt hij niet dat het wenselijk en nodig is dit te organiseren op het vlak van informatie-uitwisseling. In de praktijk kan een privaat onderzoeksbureau, alles wat zij onderzoeken, perfect overdragen aan de gerechtelijke autoriteiten. Het onderzoeksrapport komt dan bij de politie terecht, die verder het strafrechtelijke onderzoek voert. Het delen van informatie van politie naar private sector geeft, als gevolg van het geheim van het onderzoek, echter wel problemen. De politie kan de private sector dus niet informeren, enkel wanneer een privaat onderzoeker wordt aangesteld als deskundige. Op dat moment is de private onderzoeker geen zelfstandig onderzoeker meer, maar het verlengstuk van justitie. (gesprek Bart De Bie) Doch de heer De Bie informatie-uitwisseling niet wenselijk acht in de toekomst, loopt in Nederland een initiatief waarbij dit wel mogelijk is. Voor de versterking van de aanpak van financieel-economische criminaliteit werd in Nederland een programma opgesteld (FINEC) en werden extra gelden beschikbaar gemaakt. Het landelijk politieprogramma FINEC, heeft als doel de aandacht voor deze misdrijven hoger op de agenda te plaatsen bij de politie. Dergelijke misdrijven moeten, net als in België, het onderspit delven ten opzichte van andere misdrijven zoals geweld- en drugsdelicten. In september vorig jaar werd in Nederland een ondersteuningspool opgericht. Doel van deze „pool‟ is het ondersteunen van de opsporing in de korpsen. Elke Nederlandse onderneming die forensisch audit diensten aanbiedt, werd gevraagd een offerte op te stellen. Met een aantal partijen werden concrete afspraken gemaakt en momenteel beschikt de „pool‟ over een 50 tal onderzoekers‟. Wanneer politie met een onderzoek in verband met financieel-economische criminaliteit geconfronteerd wordt, kunnen zij een beroep doen op mensen uit die „pool‟. De private sector wordt op die manier door de politie ingehuurd, om strategische ondersteuning te bieden op financieel-economisch gebied. Iedere onderzoeker die door de „pool‟ wordt ingezet, dient een geheimhoudingsverklaring te tekenen en wordt tevens door de Nederlandse politie gescreend. Enkel met die onderzoekers is
informatie-uitwisseling mogelijk. Die
samenwerking poneert zich echter voornamelijk op het operationele vlak. Zo kan een privaat onderzoeker huiszoekingen bijwonen en verhoren afnemen. Iedere onderzoeker wordt als deskundige aangesteld, noteert zijn bevindingen, maar het zal uiteindelijk de publieke actor zijn die het proces verbaal opstelt. (gesprek Gertjan Groen) In België is er op het operationele vlak enkel sprake van „knowlidgesharing‟ via seminaries en via de gezamenlijke opleiding van de forensisch auditor. (gesprek Bart De Bie)
66
Ook op het beleidsmatige vlak is er in België absoluut geen sprake van samenwerking. Vanuit de private sector hoopt de heer Bart De Bie daar in de toekomst verandering in te brengen. Indien de forensisch auditor een wettelijk erkend beroep kan worden en een duidelijk wettelijk kader krijgt, kan er op het beleidsmatige vlak misschien actie tot overleg worden genomen. Voorlopig probeert de private sector dat beleid wat te voeden, maar zijn zij absoluut geen betrokken partij. (gesprek met de heer De Bie, 01/04/09, Dendermonde) De heer Schuurman heeft zijn twijfels in verband met samenwerking op het beleidsmatige vlak. Financiële misdrijven, in het bijzonder werknemersfraude, zijn immers geen topprioriteit bij de politie. (gesprek Guido Schuurman) Op dit moment is er ook in Nederland geen sprake van samenwerking op dat vlak. (gesprek Gertjan Groen) Ondanks de bedenkingen vanuit de publieke sector, loont het toch de moeite ook in België dergelijke initiatieven te bekijken en te implementeren. Nederland laat zien dat de mogelijkheid hiertoe bestaat. Aanvankelijk stond politie negatief ten opzichte van samenwerking met buitenstaanders, maar tot nu toe is er enkel sprake van positieve ervaringen. Het in het leven roepen van die ondersteuningspool en het inhuren van private onderzoekers door de politie, heeft geleid tot een beter inzicht aan beide zijden in de mogelijkheden, die zowel de private als de publieke actoren bezitten. Het bundelen van de krachten heeft gezorgd voor een wederzijds respect en voor het afnemen van de kritieken aan beide kampen. Uiteraard is hier een kostenfactor aan verbonden, het is vrij duur voor politie om private onderzoekers in te huren. De heer Gertjan Groen merkt echter op, dat door de inzet van private onderzoekers, die over heel wat kennis en ervaring beschikken, heel wat tijd in een onderzoek door de politie kan worden bespaard. Aan de ene kant kost het geld, maar aan de andere kant wordt ook geld bespaard, doordat een onderzoek sneller tot resultaat zal leiden. De baten van samenwerking wegen volgens de heer Groen op tegen de kosten. (gesprek Gertjan Groen)
67
5.5. Besluit In ons laatste hoofdstuk hebben we een diepere kijk genomen in de rol die publieke en private actoren spelen bij een onderzoek naar werknemersfraude. Daaruit blijkt, dat zowel lokale als federale politie belast kunnen worden met een onderzoek naar werknemersfraude. Wat de private sector betreft, zullen het voornamelijk forensische auditoren en privédetectives zijn die een dergelijk onderzoek uitvoeren. Naast een overzicht van de verschillende fases in een privaat en een publiek onderzoek, werd tevens ingegaan op een aantal recherchemethoden en –technieken die de politie gebruikt. Bij een onderzoek naar werknemersfraude
blijkt,
dat
er
meestal
sprake
is
van
dader-
of
buitgerichte
recherchemethoden. Bij een privaat onderzoek zal de voornaamste doelstelling het recupereren van de buit zijn. Een tweede punt in dit hoofdstuk gaf een overzicht van de verschillende kritieken, die aan de hand van interviews, vanuit beide sectoren werden bekomen. De kritieken werden ten opzichte van elkaar afgewogen en de weerlegging of aanvaarding werd toegevoegd. Ondanks de opmars van de private sector op het vlak van onderzoek naar werknemersfraude blijkt, uit de kritieken, dat dit nog niet zo aanvaard is vanuit publieke hoek. In een laatste punt werd uiteindelijk ingegaan op de wenselijkheid van samenwerking met betrekking tot werknemersfraude. In België staan dergelijke initiatieven nog in hun kinderschoenen, maar buurland laat zien bewijst dat samenwerking mogelijk is en tot positieve resultaten leidt.
68
Algemeen Besluit. Deze scriptie heeft ons inzicht verschaft in de redenen die een onderneming aanhaalt om hun keuze bij werknemersfraude voor een intern, een extern privaat of een publiek onderzoek te verantwoorden. Onze informatie werd bekomen aan de hand van gesprekken met drie ondernemingen en enkele externe private en publieke actoren. De verzamelde informatie is specifiek voor de drie ondernemingen of is afkomstig uit de persoonlijke visies en ervaringen van de private en publieke actoren. Verder en meer uitgebreid onderzoek is nodig, om na te gaan of onze bevindingen representatief zijn voor andere ondernemingen of actoren. Representativiteit was echter geen doel, wel het bekomen van inzicht in de keuzes die een bedrijf maakt en in de kritieken op een publiek of privaat onderzoek. Daarnaast werd een vergelijking tussen de drie ondernemingen gemaakt en werd gekeken op welke gebieden meer en betere maatregelen kunnen worden genomen. Uiteindelijk hebben we deze scriptie afgesloten met een blik, op de mogelijkheid en wenselijkheid van publiek-private samenwerking in deze materie. Uit onze resultaten kunnen we concluderen, dat de bedrijven die werden bevraagd niet zo snel een beroep zullen doen op externe expertise. De onderneming uit de banksector beschikt enerzijds over dezelfde mogelijkheden als een privaat onderzoeksbureau. Anderzijds wordt de politie zo weinig mogelijk ingeschakeld, aangezien de angst voor negatieve publiciteit groot is. Die angst leeft ook bij de andere beursgenoteerde onderneming. Deze onderneming beschikt echter niet over dezelfde interne mogelijkheden als de financiële instelling. Hierdoor is deze, mijns inziens, slechts gering in staat, een onderzoek naar bepaalde vormen van werknemersfraude, met voldoende expertise uit te voeren. Als een onderneming een onderzoek intern wil afronden, moeten de nodige middelen aanwezig zijn. In de financiële instelling is dit het geval. Er wordt met een specifiek onderzoeksteam gewerkt, dat dagelijks met deze materie wordt geconfronteerd. Enkel bij externe fraude of bij IT gerelateerde vergrijpen zal er een beroep worden gedaan op externe deskundigheid.
69
Als derde bedrijf werd gekozen voor een niet-beursgenoteerde en kleinere onderneming. Deze onderneming wordt voornamelijk met diefstal geconfronteerd en zal, in tegenstelling tot de andere bedrijven, steeds een beroep doen op de politie. Angst voor negatieve publiciteit bestaat hier niet. Op deze manier wil het bedrijf juist aantonen dat werknemersfraude hard wordt aangepakt. Interne onderzoeksmogelijkheden zijn er niet en een beroep doen op de externe private onderzoekssector is niet aan de orde. Enerzijds is de aard van de feiten te licht, anderzijds spelen budgettaire redenen een rol. Positief is dat iedere onderneming veel aandacht aan preventie besteedt. Werknemersfraude wordt immers meestal gepleegd door gelegenheidsfraudeurs, waardoor de onderneming zelf veel kan doen om dit te vermijden. Op het vlak van preventie valt op, dat de accenten anders liggen in de verschillende ondernemingen. Ondernemingen A en B, gaan specifiek op werknemersfraude gerichte maatregelen nemen, zoals integriteitstraining en risicomanagement. Onderneming C hecht, als gevolg van het andere risico en de afwezigheid van interne deskundigheid, meer belang aan klassieke maatregelen zoals camerabewaking en badgecontrole. Opvallende vaststelling is dat nergens een uitgewerkt whistleblowingprogramma is vastgelegd, op uitzondering van een beperkt initiatief in onderneming C. Persoonlijk vind ik dit raar, aangezien uit onderzoek naar voor komt, dat de meeste feiten ontdekt worden via een melding door andere werknemers. Het opzetten van initiatieven in dit verband en het verhogen van het professionalisme in onderneming A en C zouden een positieve evolutie zijn in de toekomst. Er wordt wel degelijk aandacht aan werknemersfraude besteed, maar er zijn nog steeds zaken die vatbaar zijn voor verbetering, waardoor de interne aanpak van werknemersfraude een niveau hoger kan worden getild. Andere redenen die werden aangehaald en een invloed hebben op de keuze, zijn: de aard van de feiten, het verlies van tijd, de gevoeligheid van het onderwerp en het beschikbare budget. Indien toch nood is aan externe expertise lijkt de voorkeur, op uitzondering van onderneming C, te gaan naar de private sector. Een ondernemer wenst graag controle te houden over een onderzoek. Door het geheim van het politioneel onderzoek worden politie en justitie echter gezien als een „zwarte doos‟. Tevens wordt hen verweten zich vooral te concentreren op het veroordelen van de dader, terwijl een bedrijf liefst zo snel mogelijk de schade recupereert. Een private afhandeling zal ook sneller verlopen, enerzijds hebben zij meer middelen om een onderzoek te voeren, anderzijds is er veel minder controle en toezicht waardoor sneller kan worden gehandeld.
70
Het gebrek aan controle en toezicht is één van de belangrijkste kritieken op een privaat onderzoek die we aan de andere zijde aantreffen. Vanuit de publieke sector wordt de bedenking gemaakt of een private onderzoeker zich wel aan de regels houdt en of de grondrechten van de burger worden gerespecteerd.
Het gevaar dat de privacy wordt
geschonden bestaat, omdat misschien vooral het resultaat centraal staat, zodat de klant (het slachtoffer) tevreden is. Een kritiek hieraan verbonden is het gebrek aan onafhankelijkheid, aangezien een privaat onderzoeker betaald wordt door zijn opdrachtgever. Daarenboven werd gewezen op de kost van een privaat onderzoek, waardoor het risico te verzeilen in een „klasseopsporing‟ ontstaat. Hierdoor zal enkel een onderneming met voldoende financiële middelen haar verliezen kunnen recupereren. Ondanks de kritieken moeten we echter vaststellen, dat de opkomst van de private onderzoekssector in deze materie een evolutie is die niet meer te stuiten valt. Ook in publieke hoek wordt dit aanvaard, toch wijst men op de gevaren. De redenen die ondernemingen aanhalen om zaken intern te houden of niet naar de politie te stappen zijn echter terecht. Het gevaar op negatieve publiciteit is te groot en een onderzoek sleept veel te lang aan. Werknemersfraude is immers geen prioriteit bij de politie, politie zal zich meer concentreren op fraude met een maatschappelijke impact. Door de meer technische middelen, de gespecialiseerde opleiding en de expertise van een privaat onderzoeksbureau hebben ondernemingen het grootste voordeel bij een privaat onderzoek. Er moet echter wel voor gezorgd worden, dat ook de rechten van verdediging voldoende worden gewaarborgd. Het in het leven roepen van een onafhankelijk orgaan, gekoppeld aan een tuchtrecht, dat controle op de private sector uitvoert en een wettelijk kader voor de private fraudebestrijder opstelt, is volgens mij een absolute „must‟ voor de toekomst. Bovendien kunnen werknemers misschien geïnformeerd worden over hun rechten, over de regels waaraan een private onderzoeker zich moet houden en over hun mogelijkheden om zich te verdedigen. Ik ben echter geen voorstander van een volledige privatisering van het onderzoek naar interne fraude. Een onderneming moet vrij zijn in haar keuze tussen een privaat of een publiek onderzoek. Politie moet er echter wel voor zorgen, dat een onderzoek naar interne fraude met voldoende efficiëntie kan worden uitgevoerd. In dit verband zie ik twee mogelijkheden: of politie maakt capaciteit en middelen vrij voor de aanpak van interne fraude; of er moet makkelijker een beroep kunnen worden gedaan op expertise uit de private sector, om de politie bij te staan in bepaalde onderzoeken. Aangezien de eerste mogelijkheid, mijns inziens, weinig kans op slagen heeft, lijkt het wenselijk initiatieven te ondernemen op het vlak van samenwerking.
71
Wanneer er eerst en vooral meer controle komt op de werkzaamheden van een privaat onderzoeker, zal het private onderzoek niet alleen meer aanvaard worden langs publieke zijde, maar zullen ook de bezwaren ten opzichte van samenwerking vervagen. Beide polen hebben hun sterktes en zwaktes, het creëeren van een goede verstandhouding tussen beide is een „must‟ om die zwaktes te doen afnemen. Nederland laat zien, dat via samenwerking positieve resultaten kunnen worden geboekt. Daarnaast vind ik het wel belangrijk, dat de private sector zich enkel en alleen op het vlak van de interne fraude concentreert. Vandaar moet er sprake zijn van een duidelijke afbakening van de actieradius van de private onderzoeker. Op andere vormen van criminaliteit of verticale fraude moet de politie absoluut de bovenhand houden. Hetgeen niet impliceert, dat politie op het vlak van verticale fraude geen beroep zou kunnen doen op de private sector. Een aspect waar echter weinig aan kan worden veranderd, is de kost van een privaat onderzoek. Dit zal steeds een kostenfactor blijven, zowel voor de ondernemingen als voor de politie. Er dient echter opgemerkt te worden, dat de baten misschien groter zijn dan de kosten. Enerzijds kan een onderzoek vlugger worden afgerond of kan de schade sneller worden gerecupereerd, anderzijds kan een onderneming uit eventuele fouten leren en dit vermijden in de toekomst. Aangezien de bedrijven zelf de eerste schakel zijn in de bestrijding van werknemersfraude, wens ik te benadrukken dat er intern voldoende aandacht aan dit probleem moet worden besteed en er adequate maatregelen moeten worden genomen. Daarnaast is het van belang, dat de publieke en de private sector samen initiatieven nemen en streven naar een afhandeling van werknemersfraude waarin iedere actor zich kan vinden.
72
BIBLIOGRAFIE.
BOEKEN: Bijleveld C.C.J.H., 2005, Methoden en Technieken van Onderzoek in de Criminologie, Boom Juridische uitgevers, Den Haag, 316p. Bologna G. J. en Lindquist R. J., 1987, Fraud auditing and forensic accounting: new tools and techniques, Wiley, New York, 240p. Capelle J., 1991, Detectives onder de loep: een studie naar de eerste-generatie detectives in België, Vanden Broele, Brugge, 196p. Capelle J. en Van Laethem W., 1995, Het statuut van de privé-detective : de wet van 19 juli 1991 tot regeling van het beroep van privé-detective, Politea, Brussel, 174p. Capelle J., 1995, De Detectivewet van 19 juli 1991: enkele kritische beschouwingen, in Van Outrive L., Decorte T. en Van Laethem W., Private bewaking en opsporing en de grondrechten van de mens, Politea, Brussel. Capelle J. en Van Laethem, W., 2004, Het statuut van de privé-detective, Politea, Brussel. Cools M., 1994, Werknemerscriminaliteit : criminaliteit tegen bedrijfsactiva strafbare gedragingen gepleegd door werknemers in grote bedrijven, VUB press, Brussel, 287p. Cools M. en Haelterman H., 1998, Nieuwe sporen : het actieterrein van de particuliere recherche in België en Nederland, Klwuer, Diegem, 236p. Cools M., Ponsaers P., Verhage A. en Hoogenboom B., 2005, De andere rechtsorde. Demonopolisering van fraude-onderzoek, Politea, Brussel, 189p. Cools M., 2009, Werknemerscriminaliteit en verder: de onderneming nu eens als slachtoffer, in Van Calster P. en Vande Walle G., De Criminologische Kant van het Ondernemen, Boom Juridische Uitgevers, Den Haag, 191-200.
IX
Coumou C., 2004, Risicomanagement voor security- en facilitymanagers, Kluwer, Alphen aan den Rijn, 238p. Denolf J., 2004, Een blik op de toekomst. Beleidsopties in de strijd tegen de financiële en economische criminaliteit, in De Samblanx M.J. e.a., Financieel economisch rechercheren, Politea, Brussel, 87-116. De Bie B., 2009, Het private toezicht op horizontale fraude, in Van Calster P. en Vande Walle G., De Criminologische Kant van het Ondernemen, Boom Juridische Uitgevers, Den Haag, 201-212. de Doelder H. en Hoogenboom A.B., 1997, Witteboordencriminaliteit in Nederland, Gouda Quint, Deventer, 151p. De Samblanx M.J., 1995, Auditcomités en corporate governance, Instituut der bedrijfsrevisoren, Brussel, 96p. De Samblanx M.J., 2008, Forensische auditing.Wettelijke en reglementaire context voor het financieel rechercheren, Larcier, Brussel. Dries R., Van Brussel L en Willekens M., 2001, Handboek auditing, Intersentia, Antwerpen, 116p. Enhus E., Ponsaers P., Hutsebaut F. en Van Outrive L., 2001, De politiehervorming, Politeia, Brussel, 216p. Hoogenboom A.B., 2001, Het publiek-private complex van opsporing, in Lissenberge E., Van Ruller S. en Van Swaaningen R., Tegen de regels IV: een inleiding in de criminologie, Ars Aequi Libri, Nijmegen, 343-359. Huberts L. W. J. C. ,Van den Hoff C. M. en van de Giesen, W. A. J., 1992, Bestuurlijke corruptie en fraude in Nederland, Gouda Quint, Arnhem, 166p. Hutsebaut F. en Van Outrive L., 1995, Private bewaking en opsporing en de grondrechten van de mens : verslag van de dubbele studiedag op 9 en 18 mei 1995, Politea, Brussel, 236p. Lammers, E.J., 2001, Forensic auditing. Een nieuwe discipline in België, ced.samson, Diegem, 136p. X
Leigh L. H., 1982, The control of commercial fraud, Heinneman, London, 339p. Merckx D., 2003, Sanctionering van economische criminaliteit: een geïntegreerde beleidsmatige benadering, Maklu, Antwerpen, 600p. Minnaert, M., 1998, Disfuncties en belangen van de burger, politie en justitie, integratie en reorganisatie,opsporing en onderzoeksrechter: acht (Octopus)-armen rondom het gerechtelijk strafonderzoek, Mys & Breesch, Gent, 180p. Mulkers J. en Haelterman H., 2001, Privé-detectives : theorie en praktijk van de private opsporing, Maklu, Antwerpen, 146p. Mulkers J. en Ponsaers P., 2001, Politionele recherchetechnieken: een praktijkoverzicht, Maklu, Antwerpen-Apeldoorn, 209p. Pheijffer M., 2000, De forensische accountant: het recht meester, Koninklijke Vermande, Den Haag, 399p. Rosenthal U., Schaap L., van Riessen J.C., Ponsaers P., Verhage A.H.S, mmv. van Mechelen P.J. en Cools M., 2005, In elkaars verlengde? Publieke en private speurders in Nederland en België., Kerckebosch, Zeist, 305p. Schimmel P., 2004, Fraudebeheersing: hoe doe je dat?, Kluwer, Deventer, 109p. Sleurink H., 1982, Hoe fraude de samenleving bedreigt: het ISMO-rapport, Gouda Quint, Arnhem, 211p. Van Calster P., 2009, Het Onderzoek naar Fraude door Forensische accountancybureaus, in Van Calster P. en Vande Walle G., De Criminologische Kant van het Ondernemen, Boom Juridische Uitgevers, Den Haag, 213-226. Van Den Wyngaart C., 2003, Strafrecht, Strafprocesrecht en Internationaal Strafrecht, Maklu, Antwerpen-Apeldoorn, 1091p. Van Laethem W., Bas R. en De Corte, T., 1995, Private politiezorg en grondrechten : de methoden van private bewaking en opsporing en de grondrechten van de mens, Universitaire pers, Leuven, 357p. XI
Verhage A., 2009, Compliance in de Belgische financiële sector. Of hoe zelfregulering en overheidsregulering in elkaar verstrengeld raken, in Van Calster P. en Vande Walle G., De Criminologische Kant van het Ondernemen, Boom Juridische Uitgevers, Den Haag, 87-97. Wils J., 2001, Betrapt op fraude. Een onthullende blik achter de schermen van een Detectivebureau, Van Halewyck, Leuven, 343p.
XII
ARTIKELS: Albrecht W. S., Rosenfield P. en Gill F., 1988, How CPA‟s can help clients to prevent employee
fraud,
jg.
166,
nr.
6,
dec.
1988.
URL:
(18/04/09) Albrecht W. S., 1996, Employee fraud, Internal Auditor, jg. 53, nr. 5, okt. 1996. URL: (09/04/09) Albrecht W. S., Albrecht Chad en Albrecht Conan, 2008, Current Trends in Fraud and its Detection, Information Security Journal: A Global Prespective, jg. 17, nr. 1, jan 2008. URL: < http://pdfserve.informaworld.com/921672_751306240_791772911.pdf > (09/04/09) Baker N., 2008, See No evil, Hear No evil, SPEAK NO EVIL, Internal Auditor, jg.65 , nr.2 , april2008.URL: (09/08/09) Beaumier C.M., 2003, New Challenges in Compliance Management, Bank Accounting and Finance,jg.17,nr.1,dec2003.URL: (08/08/09) Berckmans R., Sarens G., Vandenbussche P. en van Waesberghe J., 2007, De rol van interne audit voor government governance, Vlaams tijdschrift voor overheidsmanagement, jg. 12, nr 4,2007.URL: (11/04/09) Buckhoff T.A. en Morris T.W., 2002, Preventing employee fraud by minimizing opportunity, The
CPA
Journal,
jg.
72,
nr.
5,
mei
2002.
URL:
(18/04/09)
XIII
Cottrell D.M. en Albrecht W.S., 1994, Recognizing the symptoms of employee fraud, Healthcare
Financial
Management,
jg.
48,
nr.
5,
mei
1994.
URL:
(09/04/09) De Beelde I., 2004, Het instituut van Forensisch Auditoren en de forensische audit in België, Accountancy en bedrijfskunde, jg. 24, nr. 7, sep. 2004, 18-19. De Bie B., 2001, Bedrijfsfraude, een onderschat fenomeen, 2april 2001. URL < http://www.iforce.be/images/stories/PDF/bedrijfsfraude%20een%20onderschat%20fenomeen.pdf> De Bie B., 2005, Private forensische onderzoeks- en adviesmarkt. De pioneersfase voorbij, Private Veiligheid, nr. 26, sep. 2005, 29-34. Diekman P., 2005, De frauderichtlijn herzien: Meer focus op fraude, de Accountant, jg. 8, april 2005, 14-18. Grippo F.J., Ibex, J.W., 2003, Introduction to forensic accounting, National Public Accountant,juni2003.URL: (10/04/09) Harris C.K. en Brown A.M., 2000, The qualities of a forensic accountant, Pennsylvania CPA Journal,jg.71,nr.1,maart2000.URL: (10/04/09) Hutsebaut F., 2002, Cassatie 21 augustus 2001: het verschil tussen pro- en reactieve recherche én de autonomie van de politiediensten, Vigiles, nr. 3, 103. Inkster N., 1996, Forensic accounting, CMA Magazine, jg. 70, nr. 3, april 1996. URL: (10/04/09) Rense F., 2004, De private fraudeonderzoeker (ver)plicht tot hoor en wederhoor?, Maandblad voor accountancy en bedrijfseconomie, jg. 78, nr. 3, maart 2004, 76-80. Rothuizen W., 2007, Waar bleven de opleidingen forensische accountancy?, de Accountant, nr. 7, mei 2007, 56-58.
XIV
Slovin D., 2006, Blowing the whistle, Internal Auditor, jg. 63, nr. 3, juni 2006. URL: (09/08/09). van Schaik F., 2005, Uitbesteding van de internal-controlfunctie en de onafhankelijkheid van de externe accountant, Maandblad voor accountancy en bedrijfseconomie, jg. 79, nr. 1 / 2, jan/feb 2005, 4-9. Vossen B., 1997, De wet op de privé-detectives opgefrist, Vigiles, nr. 1, 38-44. Waterschoot P., 2008, Bespreking van enkele arresten van het Arbeidshof te Gent in verband met het gebruik en misbruik van e-mail en internet op de werkplaats en het controlerecht van de werkgever daarop, Rechtskundig Weekblad, jg. 72, nr. 18, jan. 2009, 730-744. Wells J.T., 1993, Internal fraud and the credit business, Credit World, jg. 81, nr. 3, jan/feb 1993.
URL:
4fde84fc9a8ae5551037%40SRCSM1&bdata=JnNpdGU9ZWhvc3QtbGl2ZQ%3d%3d#db=bu h&AN=9707265817> (09/04/09) Wells J.T., 2001, Why employees commit fraud, Journal of Accountancy, jg. 191, nr. 2, feb 2001.URL: (18/04/09) Wells J.T., 2001, Enemies within, Journal of Accountancy, jg. 192, nr. 6, dec 2001. URL: (18/04/09)
XV
THESISSEN: Peeters V., 2006, Forensic accounting in de publieke sector, Universiteit Gent. De Waele, M., 2007, Onderlinge vergelijking van identificatietechnieken van de lokale politie gericht op daders van diefstal. Een case-studie in gerechtelijk arrondissement Oudenaarde, Universiteit Gent. Diekman P.A.M., 1997, Auditor and fraud : the responsibility of the auditor for fraud prevention, fraud detection and fraud reporting, Erasmus Universiteit Rotterdam.
ANDERE BRONNEN: “Fraude door werknemers” Bent u al bedrogen?, HDP&Arista, 05/05/09. (seminarie) DE ALGEMENE DIRECTIE VAN DE GERECHTELIJKE POLITIE, 2004, Een verkenning, 21p. (brochure) Federale gerechtelijke politie: Directie financiële en economische criminaliteit, 2007, Ecofin: Jaarverslag 2007, 128p. (jaarverslag) Instifin,
IFO:
laat
de
feiten
spreken,
6p.
URL:
(11/08/09) (brochure) i-Force, When facts matter, 12p. URL: (11/08/09) (brochure) KPMG, 2007, Profile of a Fraudster Survey 2007, p38. Onderneming A, 2006, Corporate Governance Charter, 31p. Onderneming B, 2007 , Anti-fraude charter, 9p.
XVI
WET- EN REGELGEVING: Wetboek van Stravordering van 17 november 1808: invoering van het wetboek van Strafvordering: eerste boek, B.S., 27 november 1808. Strafwetboek van 8 juli 1867: invoering van het strafwetboek, B.S., 9juni 1867. Achtste Richtlijn 84/253/EEG van de Raad van 10 april 1984 op de grondslag van artikel 54, lid 3, sub g), van het Verdrag inzake de toelating van personen, belast met de wettelijke controle van boekhoudbescheiden CAO nr. 68 van 16 juni 1998 betreffende de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de werknemers ten opzichte van camerabewaking Richtlijn van 20 februari 2002: tot regeling van de taakverdeling, de samenwerking, de coördinatie en de integratie tussen de lokale en de federale politie inzake de opdrachten van gerechtelijke politie, B.S., 1 maart 2002. Wet van 10 april 1990: wet tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, B.S., 29 mei 1990. Wet van 19 juli 1991: wet tot regeling van het beroep van privé-detective, B.S., 2 oktober 1991. Wet van 8 december 1992: wet ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, B.S., 18 maart 1993. Wet van 30 juni 1994: wet ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer tegen het afluisteren, kennisnemen en openen van privé-communicatie en –telecommunicatie, B.S., 24 januari 1995. Wet van 30 december 1996: wet tot wijziging van de wet van 19 juli 1991 tot regeling van het beroep van privé-detective, B.S., 14 februari 1997. Wet van 7 december 1998: wet tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, B.S., 5 januari 1999. Wet van 2 augustus 2002: wet inzake Corporate Governance, B.S., 22 augustus 2002.
XVII
Wet van 21 maart 2007: wet tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera‟s, B.S., 31 mei 2007.
WEBSITES: Instituut forensische auditoren: URL: <www.ifa-iaf.be> (10/02/09) Instituut interne auditoren België: URL: <www.iiabel.be> (15/03/09) Institute of internal auditors: URL: < http://www.theiia.org> (11/08/09) I-Force: URL: (7/08/09) Onderneming SAS: URL: (11/08/09) Onderneming HDP&Arista: URL: (11/08/09) Privacycommissie: URL (11/08/09)
GESPREKKEN: Gesprek met de Corporate Security Officer van onderneming A, X, 16/03/09. Gesprek met de manager van de dienst Investigations van onderneming B, X, 27/02/09. Gesprek met de Plant- en Human Resource managers van onderneming C, X, 17/04/09. Gesprek met de heer Bart De Bie, Partner, i-Force, Dendermonde, 01/04/09. Gesprek met de heer Guido Schuurman, Hoofdcommissaris, Federale Politie, Gent, 03/04/09. Gesprek met de heer Jean-pierre Desmet, Arbeidsauditeur, Oudenaarde, 03/04/09. Telefonisch gesprek met de heer Gertjan Groen, forensisch accountant in Nederland, 03/08/09.
XVIII
BIJLAGEN.
Bijlage 1: Deontologische code van de forensisch auditor.
Bijlage 2: Gedragscode van onderneming A.
Bijlage 3: Document, van onderneming B, te overhandigen bij het begin van de ondervraging.
Bijlage 4: Gesprek met de heer Bart De Bie – Privaat forensisch auditor. Bijlage 5: Gesprek met de heer Guido Schuurman – HCP van de federale politie. Bijlage 6: Gesprek met de heer Jean-pierre Desmet – Arbeidsauditeur te Oudenaarde. Bijlage 7: Gesprek met de heer Gertjan Groen – privaat forensisch auditor te Nederland in dienst van de politie.
BIJLAGE 1: CODE OF ETHICS Forensic Auditors The code comprises of 6 articles: SCOPE The members of the Institute of Forensic Auditors adhere to the articles of association and to the code of ethics. The enforceability of this compliance is laid down in the articles of association of the Institute of Forensic Auditors. DIGNITY The members ensure that they do not damage the dignity of forensic auditors. In the execution of forensic audits the members will: • retain their integrity • be honest • show respect for the law – rightness • not let themselves be guided by their own interests – selflessness • be diligent in the execution of their job in the correct manner, with a high degree of quality and respect • practice objectivity in their assessment • be prepared to be accountable for their actions • thereby display the necessary transparency – openness • set a good example - provide leadership - with respect to the above. CAPABILITY The members will only accept forensic auditing assignments if they are capable of successfully resolving those assignments.
CONFIDENTIALITY The members deal with all information that they encounter during the execution of their task, or with respect to one of the tasks entrusted to them, in a strictly confidential manner. This is
1.1
above all applicable with respect to the specific rules pertaining to discretion and confidentiality for members who are subjected to a specific professional code.
SOUND BASIS A forensic investigation is rounded off with a report of the findings, if and insofar as the activities undertaken offer a sound basis for doing so. OBJECTIVITY In his or her report to the client, the forensic auditor employs objectivity. Complete • The members include all relevant information in their reports, especially when an illicit or fraudulent situation could continue to exist or could be concealed through omissions. Conflict of interest • The members may not accept assignments nor continue on an assignment when they find themselves in a position that could threaten their independence in the execution of the assignment or when, through the execution or continuation of the assignment,
they
could
give
the
impression
of
not
being
impartial.
Gifts • The members do not accept any gifts or other benefits that could threaten the objectivity of their assessment. For the members who are permanently employed, this does not apply to the benefits that are reserved for all the employees and that result out of a contract. In the assessment of the objectivity, the perceptions of the parties concerned must also be taken into account.
1.2
BIJLAGE 2: Gedragscode van onderneming A 1. Algemeen Onderneming A gelooft dat succes samenhangt met het creëeren en instandhouden van een vertrouwensband en een professionele relatie met de belangrijkste betrokkenen, nl. onze medewerkers, onze commerciële partners, de overheid en het publiek. Onderneming A gelooft dat deze Gedragscode een fundamenteel instrument is in het creëeren en instandhouden van dit vertrouwen. De Gedragscode van bedrijf A wil er vooral voor zorgen dat al wie werkt in naam van A zijn activiteiten op ethische wijze vervult, trouw aan de wet- en regelgeving en aan de normen die onderneming A in haar huidige en toekomstige beleidsvormen, richtlijnen en regels vooropstelt. Deze Gedragscode reikt een kader aan voor wat A als verantwoord gedrag beschouwt. Dit kader is echter niet allesomvattend. Als medewerker dient u altijd oordeelkundig te werk te gaan en te streven naar zorg en begrip in wat u doet. Elke referentie aan bedrijf A in deze Gedragscode geldt ook voor de verbonden ondernemingen en voor de dochterbedrijven waarin onderneming A een meerderheidsparticipatie heeft. 2. Doel en verantwoordelijkheid De Gedragscode is van toepassing op alle medewerkers – ook de tijdelijke werkkrachten – wereldwijd en op al wie handelt in naam van de onderneming. In verband met bestaande bedrijven waarin bedrijf A geen meerderheidsparticipatie heeft, moet alles in het werk worden gesteld om aan te sluiten bij deze Gedragscode. Is dat niet zo, dan moet dit worden gerapporteerd en zal de voortzetting van de relatie worden geëvalueerd. U dient te vermijden dat anderen handelen in strijd met deze Gedragscode en u mag ze niet aanzetten dit te doen, ook al meent u dat dit in de gegeven omstandigheden in het belang van het bedrijf kan zijn. Bent u niet zeker of een bepaalde activiteit (of die van een bestaande of potentiële businesspartner) wettelijk of ethisch verantwoord is, vraag dan, in zoverre mogelijk, op voorhand advies aan uw hiërarchische overste of aan het Hoofd van het Corporate Legal Department.
2.1
Elke medewerker krijgt een exemplaar van de Gedragscode. De directie moet ervoor zorgen dat de Gedragscode wordt ingebed in het vormingsprogramma en dat het personeel wordt opgeleid om deze Code te respecteren. Inbreuken op deze Gedragscode worden niet getolereerd en kunnen, in overeenstemming met de vigerende wetgeving, leiden tot interne disciplinaire maatregelen, ontslag of zelfs strafvervolging.
Elk geval wordt objectief beoordeeld rekening houdend met alle
omstandigheden. Wanneer er zich binnen de Groep ongepaste praktijken of onregelmatigheden zouden voordoen, zullen de nodige bijsturingen en herstelmaatregelen worden genomen om te voorkomen dat ze zich herhalen. 3. Klachten, uiting van bezorgdheid en straffeloosheid Onderneming A wenst een open gesprek over verantwoord gedrag actief te stimuleren. Daarom is het uw taak uw zorgen en klachten met uw overste te bespreken. Lukt dit niet, dan kunt u zich wenden tot de verantwoordelijken van het Corporate Legal Department of het Internal Audit Department. Aarzel niet ze aan te spreken in de taal die uw voorkeur geniet. Wettelijk moeten alle boekhoudkundige vragen of problemen worden voorgelegd aan het Hoofd van het Internal Audit Department. Indien u te goeder trouw uw bezorgdheden over een eventuele overtreding van de wet of het beleid van het bedrijf aan de bevoegde dienst meedeelt, zult u worden beschermd tegen sancties als gevolg van uw rapportering. Dit betekent niet dat u straffeloos bent voor overtredingen, maar met uw rapportering zal op een passende wijze rekening worden gehouden bij de bepaling van eventuele sancties. Iemand die rapporteert, discrimineren of lastigvallen betekent een inbreuk op Gedragscode. Iedereen die een valse verklaring aflegt met de kennelijke intentie een ander lastig te vallen komt in aanmerking voor disciplinaire maatregelen. Indien u meent dat uw rapportering over eventuele inbreuken op dit beleid op de ene of de andere manier tegen u wordt gebruikt, neem dan contact met uw overste of het Hoofd van het Internal Audit Department.
2.2
4. Persoonlijk gedrag Als medewerker of vertegenwoordiger van bedrijf A wordt van u verwacht op een onberispelijke manier te handelen en om te gaan met zakelijke partners, collega's en anderen. Dit betekent onder meer dat u oog en respect hebt voor andere culturen en gewoonten. Onderneming A aanvaardt geen enkele vorm van pesterij, discriminatie of ander gedrag dat collega's of zakelijke partners als bedreigend of denigrerend zouden kunnen beschouwen. 5. Gelijke kansen Onderneming A gelooft in een inclusieve werkcultuur. Onderneming A weet en erkent dat elke mens uniek en waardevol is en dat zijn individuele vaardigheden alle respect verdienen. Het bedrijf aanvaardt geen enkele vorm van pesterij of discriminatie op basis van geslacht, godsdienst, ras, nationale of etnische afkomst, culturele achtergrond, sociale groep, handicap, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, leeftijd of politieke overtuiging. Bedrijf A verbindt zich tot gelijke arbeidskansen en zal alle medewerkers eerlijk behandelen. De medewerkers en business units van onderneming A hanteren alleen verdienste, kwalificaties en andere beroepsgerelateerde criteria in alle beslissingen die verband houden met aanwerving, opleiding, vergoeding en promotie. Ze zullen zich ook inzetten voor ontwikkelingsprogramma's en voor acties die de diversiteit aanmoedigen volgens het beginsel van de gelijke kansen. 6. Belangenconflict en integriteit 6.1 Fraude en belangenconflict Als medewerker en vertegenwoordiger probeert u geen voordelen te verkrijgen voor uzelf (of verwanten) die ongepast zijn of op de ene of de andere manier de belangen van het bedrijf schaden, los van het gegeven of die voordelen al dan niet frauduleus zijn. U neemt niet deel aan of probeert niet bij te dragen tot beslissingen die op de ene of de andere manier aanleiding kunnen geven tot een effectief of als dusdanig ervaren belangenconflict. Dergelijke omstandigheden kunnen in deze aangelegenheid een persoonlijk – economisch of ander – belang zijn, rechtstreeks of door toedoen van een nauw verwante persoon. Als u zich bewust bent van een mogelijk belangenconflict, dan moet u dit meteen aan uw hiërarchische overste melden. Belangenvermenging is niet altijd scherp omlijnd, dus als u twijfelt ga dan te rade bij uw overste of bij het Corporate Legal Department.
2.3
Voor conflictgevoelige functies of verantwoordelijkheden moet elke unit of afdeling bepalen welke routines er nodig zijn om eventuele belangenconflicten te kunnen identificeren. 6.2 Smeergeld, giften en gunsten Om zaken te doen of in stand te houden of andere ongepaste voorrechten te verkrijgen of te behouden mag u geen onbehoorlijke voordelen aanbieden, beloven of geven aan ambtenaren (of derden) om een officiële daad te stellen of te vermijden in het kader van zijn/haar officieel ambt, los van het feit of dit voordeel rechtstreeks dan wel via toedoen van een tussenpersoon wordt verstrekt. Giften of andere gunsten aan zakelijke partners moeten passen binnen de lokaal aanvaarde goede zakelijke praktijken. Eventuele giften of gunsten moeten bescheiden blijven, zowel in waarde als in frequentie, en ze moeten verantwoord zijn in tijd en plaats. Als medewerker of vertegenwoordiger mag u van businesspartners geen geldelijke of andere gunsten aanvaarden die uw integriteit of onafhankelijkheid kunnen aantasten of die indruk wekken. Giften en andere gunsten mogen enkel worden aanvaard indien zij bescheiden zijn, zowel in waarde als in frequentie, en verantwoord zijn in tijd en plaats. Schenkt of biedt men u gunsten die de welvoeglijkheid te buiten gaan, dan dient u dit onmiddellijk te melden aan uw hiërarchische overste of aan het Corporate Legal Department dat zal oordelen of dit kan worden ervaren als een aantasting van uw integriteit of onafhankelijkheid. 6.3. Financiële belangen in andere ondernemingen Als medewerker of vertegenwoordiger moet u of uw onmiddellijke familie afzien van – rechtstreekse of onrechtstreekse – persoonlijke eigendomsbelangen als belegger, geldschieter, medewerker of andere dienstverlener in een andere onderneming die uw toewijding aan onderneming A aantast of zou kunnen aantasten. Bent u van plan te beleggen in een concurrerend bedrijf of een onderneming die zaken doet met onderneming A (zoals leveranciers) tenzij het om minder dan één percent (1%) gaat van een beursgenoteerde vennootschap, dan moet uw hiërarchische overste worden geraadpleegd. Er dient in alle omstandigheden bijzondere aandacht te worden besteed aan mogelijke belangenconflicten, zoals eerder vermeld in punt 6.1.
2.4
6.4. Activiteiten met een concurrent, leverancier of andere businesspartner Vóór u deelneemt aan activiteiten die kunnen worden ervaren als bevorderend voor de belangen van concurrenten of leveranciers of andere zakelijke partners ten nadele van de belangen van het bedrijf, zoals zetelen in de Raad van Bestuur van een dergelijke onderneming, dient u te overleggen met uw hiërarchische overste of met het Hoofd van het Corporate Legal Department. U mag geen producten of diensten commercialiseren die concurreren met de businessactiviteiten van onderneming A. 6.5. Vertrouwelijke informatie Informatie, intellectuele eigendom zoals copyrights, bedrijfsgeheimen, handelsmerken en innovatieve ideeën zijn kostbare activa. Deze immateriële activa moeten op passende wijze worden beheerd en beschermd. Het algemene open en transparante beleid van het bedrijf verhindert niet dat informatie die van kapitaal belang is voor de zakelijke belangen op passende wijze wordt beschermd. Andere informatie dan de algemene bedrijfskennis en werkervaring die u opdoet in het kader van uw werkprestaties wordt beschouwd als vertrouwelijk en dient als dusdanig te worden behandeld. Dit geldt in het bijzonder voor de regels tegen het gebruik van vertrouwelijke informatie voor persoonlijke doeleinden waaruit uzelf of anderen voordeel kunnen halen. 6.6. Bescherming van activa en archief Elke afzonderlijke medewerker en vertegenwoordiger is verantwoordelijk voor de bescherming van activa en archief van onderneming A zelf, van de klanten en van de andere businesspartners. U dient de activa met de passende zorg en respect te gebruiken en te onderhouden, wars van verspilling en misbruik. Zonder toestemming is het gebruik van tijd, materialen, financiële activa of faciliteiten voor doeleinden die niet rechtstreeks verbonden zijn aan de activiteit van onderneming A verboden. Hetzelfde geldt voor het wegnemen of ontlenen van activa zonder toelating. 7. Naleving 7.1. Naleving van wetten – algemeen U leeft bij het uitvoeren van activiteiten alle vigerende wetgeving en regelgeving na. U neemt niet deel aan schendingen van de wet door businesspartners, ongeacht of deze schending al dan niet een onwettige daad is voor bedrijf A dan wel voor uzelf als individu. Het behoort tot
2.5
uw verantwoordelijkheid te proberen een zo goed mogelijk inzicht te verwerven in de wetten en regels die van toepassing zijn op uw werk. 7.2. Antitrust en concurrentie U leeft de vigerende antitrust- en concurrentiewetgeving na. U dient advies te vragen bij het Corporate Legal Department over alle gevallen waarbij het bedrijf, uzelf of iemand van uw ondergeschikten risico's loopt van blootstelling aan antitrust. 7.3. Handel met voorkennis U ziet af van handel met voorkennis of van het verstrekken van advies met betrekking tot het verhandelen van aandelen van het bedrijf en andere beursgenoteerde ondernemingen op basis van niet-publieke informatie waarvan u kennis krijgt via uw werk voor onderneming A en die, indien ze publiek toegankelijk was, de prijs van de effecten zou kunnen beïnvloeden. 7.4. Bijhouden van documenten Onderneming A beoogt in al haar doen en laten transparantie en nauwkeurigheid en leeft daarbij de vertrouwelijksbeginselen enz na. Als medewerker of vertegenwoordiger bent u verantwoordelijk voor het bijhouden van de documenten die nodig zijn voor onderneming A en de zakenrelaties. Er mag geen enkele valse, misleidende of onechte input worden gedaan in boeken en documenten. Alle transacties moeten volledig en gedocumenteerd in de boekhouding worden geregistreerd, overeenkomstig punt 7.5 hierna. 7.5. Accurate periodieke verslaggeving en andere openbare financiële communicatie In het raam van de vigerende wetgeving op effecten en beursgenoteerde bedrijven, is het bedrijf verplicht volledige, eerlijke, accurate en begrijpelijke informatie te verstrekken in haar periodieke financiële verslaggeving, in documenten die aan de toepasselijke regelgevende overheid worden voorgelegd en in andere openbare mededelingen. Van onze personeelsleden, met name onze senior executives en verantwoordelijken binnen de financiële diensten, verwachten we dat ze de grootste zorg besteden aan de voorbereiding van dergelijke documenten, en dat ze nauwlettend toezien op de volgende punten: -
Naleving van de algemeen aanvaarde boekhoudkundige beginselen en het systeem van interne boekhoudkundige controle zijn altijd vereist.
-
Alle boekhoudkundige documenten moeten worden bijgehouden en gepresenteerd in lijn met de wetgeving van alle bevoegde overheden. Ze mogen geen valse of bewust misleidende informatie bevatten. Zij moeten voldoende gedetailleerd een correcte en accurate neerslag zijn van de activa, passiva, inkomsten en uitgaven 2.6
-
van de onderneming en van alle transacties of daaraan gekoppelde voorvallen die volwaardig en volledig moeten worden gedocumenteerd.
-
Behoudens toelating door de vigerende wet- of regelgeving, mag geen enkele transactie aan een verkeerde rekening, afdeling of boekhoudkundige periode worden gekoppeld en mogen geen niet-geregistreerde of officieuze activa en passiva worden bijgehouden.
8. Reacties op vragen naar inlichtingen van pers en derden Het profiel van het bedrijf op de nationale en internationale markten wordt in grote mate beïnvloed door ons vermogen om op een coherente en professionele manier te communiceren met de buitenwereld, waaronder de media. Daarom hanteert onderneming A het principe van openheid, eerlijkheid en reactiviteit in haar relaties met betrokken partijen en met de maatschappij in het algemeen. Met het oog op een gecoördineerde interface met de buitenwereld, moeten algemene vragen over onderneming A of over haar personeel en vragen vanuit de media worden doorgestuurd naar de bevoegde communicatiediensten of verantwoordelijken of aan het Corporate Communication Department. Vragen uitgaande van financiële analisten of beleggers moeten worden doorgestuurd naar de Corporate Investor Relations. En vragen vanwege externe advocaten zijn bedoeld voor de Corporate Legal Department. 9. Niet rechtscheppend Deze Gedragscode bundelt een aantal fundamentele principes, beleidsvormen en procedures waaraan alle medewerkers en vertegenwoordigers van het bedrijf zich moeten houden. De Gedragscode schept geen rechten voor klanten, leveranciers, concurrenten, aandeelhouders of andere personen of instellingen
2.7
BIJLAGE 3: Document te overhandigen aan een personeelslid in het begin van de ondervraging en te tekenen voor ontvangst. Op grond van bepaalde feiten, getuigenissen, documenten, heeft onderneming B een onderzoek verricht dat tot uw oproeping heeft geleid. Dit document, dat u dient overhandigd te worden in het begin van de ondervraging, verstrekt u nadere gegevens over de ondervragingsprocedure en stelt u in kennis van uw rechten in verband met deze ondervraging. 1. De documenten, die voor u bestemd zijn, zullen opgesteld worden in de taal van het gewest waar u uw activiteit uitoefent: een vertaling in een andere landstaal zal u evenwel gegeven worden indien u daar schriftelijk om verzoekt. Indien u tewerkgesteld bent in een entiteit in het gewest Brussel-Hoofdstad, geschiedt de ondervraging in het Nederlands of in het Frans, in functie van de door u gekozen taal om de documenten van uw werkgever te ontvangen. 2. Behoudens in uitzonderlijke omstandigheden, verantwoord door de feiten en u door de onderzoekers uitdrukkelijk gemotiveerd en toegelicht, hebben de ondervragingen plaats tijdens de normale arbeidsuren, gedurende dewelke u voor uw werkgever beschikbaar bent. Indien u tijdens de middagpauze vergezeld werd door de onderzoekers, zal de ondervraging voor het einde van de normale arbeidstijd even onderbroken worden om u, indien u het wenst, de gelegenheid te geven telefonisch contact te nemen met een syndicaal afgevaardigde van uw keuze. 3. Geen enkele dwang of druk mag op u worden uitgeoefend maar u kunt geconfronteerd worden met feiten, documenten en vermoedens. 4. Op basis van de gesprekken die met uw gevoerd werden, maakt onderneming B een P.V. van de ondervraging op. U hebt de mogelijkheid om op elk moment een eigenhandig geschreven verklaring op te stellen met uw relaas van de feiten en omstandigheden. Deze mogelijkheid doet geen afbreuk aan het standpunt dat u na de in punt 6 vermelde bedenktijd kan innemen. 5. Er zal een kopie van het P.V. van ondervraging overhandigd worden. U wordt verzocht een afzonderlijk document te ondertekenen om de ontvangst ervan te bevestigen, zonder dat deze ondertekening een nadelige erkentenis inhoudt.
3.1
6. Een bedenktijd van 24 uur wordt u toegestaan, die op de eerstvolgende bankwerkdag eindigt. Na afloop van die termijn:
wordt u verzocht het P.V. van ondervraging te ondertekenen; u kan dit weigeren;
kan u verzoeken het P.V. te wijzigen, wat gebeurt als de ondervrager ermee instemt;
kan u een aanvullende nota indienen, die als bijlage bij het P.V. wordt gevoegd;
kan u verzoeken aanvullend onderzoek ten ontlaste in te stellen omtrent de feiten die schriftelijk aanduidt.
7. Op grond van al deze gegevens zal onderneming B een eindverslag opmaken waarin de besluiten van het onderzoek aan de Directie meegedeeld worden. De Directie kan zich op grond daarvan een oordeel vormen.
3.2
BIJLAGE 4: Gesprek met de heer Bart De Bie Misschien eerst even kort ingaan op i-Force: met hoeveel mensen werken jullie ongeveer? Wij zijn een organisatie met 5 vennoten: 2 administratieve krachten, 1 jonge „forensic auditor‟ en een zevental freelance medewerkers. Wij hebben geen privé-detectives op onze „pay-roll‟ staan, maar een groot deel van onze freelancers zijn privé-detectives. We hebben hier bewust voor gekozen, omdat wij deze personen slechts in beperkte mate nodig hebben in het kader van onze werkzaamheden en omdat we ze zelf willen kunnen aansturen. Wij onderhouden het contact met de klant en voor bepaalde deelwerkzaamheden zetten wij over heel België privédetectives in. Diegenen waar wij een beroep op doen, werden door ons gescreend en krijgen een heel duidelijk objectief mee. Wij nemen de leiding in dit verhaal en ze rapporteren ook op de manier waarop wij dat eisen. Ze beschikken allen over een verschillend profiel en verschillende mogelijkheden. Taalaspect speelt hierbij een rol, net als geslacht en origine. Maakt interne fraude een groot deel uit van jullie takenpakket? Dit hangt af van de wijze waarop je interne fraude definieert. Met pure externe fraude krijgen we nauwelijks te maken; met interne fraude wel, net als met relationele fraude (d.w.z. wanneer er sprake is van samenwerking tussen iemand van binnen en iemand van buiten de organisatie). Vaak geeft dit, nadat wij het onderzoek binnen de bedrijfsmuren hebben uitgevoerd, aanleiding tot het overdragen van het bewijsmateriaal aan justitie. Ons rapport en onze bevindingen worden via de huisadvocaat van de klant overgemaakt aan justitie voor vervolging. Onze klanten uit de private sector situeren zich op verschillende domeinen: financiële ondernemingen, farmaceutische firma‟s, industrie, telecom, verzekeringsbedrijven, etc. We zijn dus niet echt sector-georiënteerd. We hebben de pretentie te zeggen dat we fraudespecialisten zijn, maar niet de pretentie om te zeggen dat, we echt sectorkennis hebben. In de praktijk werken we altijd samen met een beperkt team van de klant. Meestal is dit de interne audit afdeling, eventueel bijgestaan door andere departementen. Maar wij hebben de gewoonte, om als we onderzoek doen, te vertrekken van het principe: wij weten hoe we fraude moeten aanpakken, maar de klant weet het best hoe zijn „business‟ in elkaar zit. Van die kennis van de klant maken wij gebruik en in overleg wordt er dan een gemengd team samengesteld, waarin wij de leiding nemen. Wij rapporteren onafhankelijk, maar doen wel
4.1
beroep op de kennis en de ervaring van de mensen binnenin, die we kunnen vertrouwen. Dat is een heel beperkte „setting‟, maar wel noodzakelijk om onze job goed uit te voeren. Zijn jullie gespecialiseerd in een bepaalde opsporingstechniek of methode? Aangezien wij geen deel uitmaken van een Big Four omgeving, hebben wij het voordeel dat we de vrijheid hebben, om het onderzoek zowel in de diepte als in de breedte anders te organiseren. In die zin proberen wij multidisciplinair te werken. Zo hebben wij mensen die puur financieel, meer IT of meer tactisch (dit is niet alleen het privé-detective werk, maar ook het afnemen van interviews en documentenonderzoek) georiënteerd zijn. Dat zorgt ervoor dat wij eigenlijk alle mogelijke onderzoekstechnieken kunnen toepasssen, met uitzondering van heel nichegespecialiseerde onderzoekstechnieken (zoals bv. datgene wat een grafoloog kan doen). Indien we nood hebben aan dergelijke gespecialiseerde technieken, gaan we dit uitbesteden aan de juiste personen. Zijn er verschillende spelers op de markt in België, die dezelfde diensten als jullie aanbieden? Wanneer ik kijk naar de Belgische markt is het –bij mijn weten- eenvoudig: je hebt i-Force en je hebt de Big Four -in tegenstelling tot de Nederlandse markt, die meer versnipperd en veel gedifferentieerder is- (indien het natuurlijk enkel gaat over het forensisch auditing gebied en niet over de klassieke privé-detective werkzaamheden). Eigenlijk is er wel nog een tweede speler, Instifin van Evert-Jan-Lammers, maar die ben ik persoonlijk nog niet tegengekomen, dus weet ik niet echt in hoeverre zij echt actief zijn in België. Zij zijn vooral actief in Nederland maar hebben ook een filiaal in België. Klopt het wanneer ik stel, dat de forensische audit in Nederland ontstaan is in de strafrechtelijke keten en in België eigenlijk in de private sfeer? Ja, in zekere zin wel. Toen ik nog lid was van de rijkswacht, midden jaren 90, had je de forensische accountancy groep bij de CRI (Centrale Recherche Informatie dienst in Nederland). Zij hadden de voorbode van de forensische accountancy en hebben dat eerst binnen de politie georganiseerd en nadien erbuiten. Dit is dezelfde ontwikkeling, die we gezien hebben in Amerika en Canada. In België had men in tegenstelling tot Nederland nauwelijks de mogelijkheid om accountancydeskundigheid binnen de politiedienst te installeren; vandaar dat het eerst in de private sector heeft gespeeld en pas nu voor een stuk
4.2
terug naar de politie gaat, omdat men inziet dat men dat soort expertise ook nodig heeft om zwaardere financiële onderzoeken met de nodige deskundigheid te kunnen aanpakken. Er zijn dus zowel private en publieke forensische auditoren? Inderdaad. Dat is het unieke aan het feit, dat er een opleiding is waar zowel publieke als private fraudebestrijders in één gezamenlijk opleidingstraject zitten, dat vind ik een heel interessant gegeven. Dit wil niet zeggen dat die opleiding perfect is, ze kan zeker beter, maar het unieke daarvan is dat je publieke en private fraudebestrijders in één opleiding kan betrekken en dat ze van elkaar kunnen leren. Wat is het grootste verschil tussen beide? In
de
eerste
plaats
uiteraard
het
rechtskader
waarin
ze
functioneren.
Qua
onderzoekstechnieken zijn die voor een groot stuk vergelijkbaar, met dat verschil dat er in de private sector natuurlijk meer mogelijkheden zijn om bepaalde dure software te gebruiken, meer mogelijkheden om mensen echt expertise te laten ontwikkelen door ze meer training te geven etc. Een belangrijk verschil is tevens, dat je mensen hebt die vroeger met beide voeten in de praktijk hebben gestaan. Dat is het grote nadeel van een publieke fraudebestrijder: die heeft niet echt weet van hoe een bedrijf in elkaar zit. Die leert daarover, ziet wel de resultaten, maar staat niet in de praktijk; en dat vind ik een groot verschil. Dit laat ook toe om bepaalde dingen anders te bekijken. Een politieman zal misschien sneller denken dat er iets aan de hand is, terwijl iemand die weet hoe dingen echt functioneren in de praktijk zal zeggen dat er niet echt een probleem is, tenzij er verdere zaken gebeuren. We zien dat ook wanneer we als expert worden ingehuurd in strafrechtelijke dossiers. De politiemensen hebben met de beste bedoelingen een bepaald idee of een hypothese die ze hebben geleerd op basis van de stukken die zij zien, maar zij hebben niet direct de praktijktoets die ze er kunnen aan toevoegen. Kan er ook een beroep gedaan worden op een ‘security-consultant’ in een onderzoek naar werknemersfraude of valt dit meer onder het preventieve luik? Die zit toch meer in het preventieve. Ik ga er altijd vanuit dat wanneer een „security consultant‟ faalt, wij moeten optreden. Ik zie het eerder complementair. Het kan wel zijn dat in een kader van een onderzoek we informatie uit securitycontrole-systemen nodig hebben,
4.3
bijvoorbeeld bij badgecontrole. In die gevallen hebben we de medewerking nodig, maar dit zijn absoluut geen onderzoekers en wel degelijk gescheiden functies in de praktijk. Ik heb gelezen dat jullie ook preventie aanbieden aan bedrijven doen jullie dan beroep op ‘security-consultants’? De manier waarop wij preventie toepassen laten de „security consultants‟ toe om hun job te doen. We zijn geen „security‟ specialisten. Wanneer wij echter vaststellen dat de „security‟ heeft gefaald, dan kunnen wij aanbevelingen doen om op dat vlak iets te veranderen. Wij kunnen suggesties doen, maar het is aan de mensen van de „security‟ om dat te implementeren. Op een aantal andere terreinen, die minder met „security‟ te maken hebben, kunnen we echter zelf actie nemen, zonder de tussenkomst van de „security‟. Een voorbeeld in dit verband zijn de interne controlsystemen, waarbij een bedrijf moet zorgen dat de nodige „checks and balances‟ aanwezig zijn. Jullie kunnen ook een beroep doen op een privé-detective, hoe zit dat dan met de meldingsplicht? Een privé-detective heeft enkel meldingsplicht op het ogenblik dat hij vaststelt, dat hij met een misdrijf heeft te maken. Op het moment dat wij onderzoek voeren zijn er wel vermoedens, maar hebben we nog absoluut geen zekerheid. We gaan pas rapporteren op het moment dat we daarover voldoende zekerheid hebben en dan is het ook aan de privé-detective om dit indien nodig te melden. Maar meestal betrekken we hem in het voortraject en weet hij niet dat er effectief een misdrijf is gepleegd, waardoor hij zijn meldingsplicht niet kan uitvoeren. Vindt u dat er voldoende aandacht is voor werknemersfraude in België? De aandacht is veranderd. Als ik kijk naar de pioniersjaren van i-Force was spreken over fraude iets als het doorbreken van een taboe. Daar werd niet over gesproken, laat staan dat er een beroep gedaan werd op externe deskundigheid om dat probleem aan te pakken. Voor die periode deden dus heel weinig ondernemingen een beroep op externe expertise om zich hierbij bij te staan. Het feit dat het aanbod vanuit de Big Four is ontstaan, heeft voor een stuk ook de vraag gecreëerd. Vroeger ging men ervan uit dat men het zelf wel ging oplossen. Nu zie ik zelf een verdere verschuiving, er wordt niet alleen vanuit gegaan dat het belangrijk is om daar een onafhankelijk onderzoek in te laten uitvoeren, maar tevens wordt er
4.4
nu ook vroeger een beroep gedaan op een forensisch audit kantoor. Dit zorgt ervoor dat een onderzoek beter kan worden uitgevoerd. Meer nog, heel wat ondernemingen wensen meer tijd en middelen voor preventie en detectie vrij te maken, omdat men inziet dat de kost om te repareren eigenlijk vaak groter is dan de kost om het te voorkomen. Hierbij wordt niet alleen rekening gehouden met de directe schade, maar ook met de indirecte schade die kan leiden tot een verlies van vertrouwen, omzet en dus tot een stijging van de kosten. De impact van fraude kan vrij groot zijn, zeker voor een beursgenoteerd bedrijf, maar ik merk dat meer en meer bedrijven dit beginnen in te zien en het proberen te vermijden om in zo‟n situatie terecht te komen. Deze evolutie is uiteraard een gevolg van enkele cases zoals Enron die we ervaren hebben. In het begin dacht men dat dit een Amerikaans probleem was, maar dit komt nu ook meer en meer voor op Europees grondgebied. Kijk maar naar de Siemens case die recentelijk in Duitsland voorkwam. Enkele jaren geleden werd er meestal te laat een beroep op ons gedaan, met als gevolg dat er enkel een reactief onderzoek kon worden uitgevoerd. Een groot probleem hierbij is dat er dan mogelijks bewijsmateriaal vernietigd is. De meeste ondernemingen, op uitzondering van de financiële instellingen, hebben niet de expertise om dergelijk onderzoek uit te voeren. Hierdoor wordt de stap om dit uit te besteden makkelijker gemaakt. Een andere reden is dat de forensische audit activiteiten zich de laatste jaren hebben geprofessionaliseerd, mede dankzij de inspanningen die het instituut heeft geleverd. In de literatuur las ik dat een bedrijf eerder een beroep zal doen op een privaat onderzoeksbureau en niet naar de politie stapt. Wat zijn volgens u de belangrijkste redenen hiervoor? Er zijn een heleboel factoren die meespelen. Ten eerste, heeft men terecht heel veel schrik voor negatieve publiciteit en dat belang stijgt naarmate men al dan niet beursgenoteerd is. De blootstelling in de media heeft niet alleen een directe invloed op de beurskoers, maar kan ook de reputatie een negatieve deuk geven. Ten tweede is het vertrouwen dat een onderneming heeft in politiediensten niet zo hoog. Het beeld dat een ondernemer heeft van politie is niet dat van een zeer competente organisatie, die in staat is op een zeer snelle en eenvoudige manier tot resultaten te komen. Een ondernemer is gewend om probleemoplossend te werken, justitie is strafrechtelijk gezien maar in één ding geïnteresseerd: het veroordelen van de dader. Daarmee is echter het probleem van de ondernemer maar deels opgelost. De rotte appel is er wel uit, maar hij heeft geen beeld van hoe de fraude is kunnen ontstaan. Wat is de omvang
4.5
van de schade? Zijn er anderen bij betrokken? Wat kan ik doen om dat te vermijden? Op al die vragen krijgt hij van justitie geen antwoord. De reden waarom hij dus niet geneigd is te melden, is omdat hij justitie ziet als een soort zwarte doos. Je weet wat je erin steekt, maar weet niet wat er uitkomt en of het er uitkomt. Daarnaast kan dat nog eens zeer lang duren. Dat is frustrerend voor hem. Een ondernemer wil controleren, hij wil een probleem kunnen managen. Als hij het toevertrouwt aan een privaat onderzoekbureau, kan hij dat veel beter beheersen en heeft hij ook een stuk meer toegevoegde waarde. Als het niet anders kan, moet hij echter wel naar justitie gaan. Hetgeen men ons echter meestal verwijt is, dat wij betaald worden door onze opdrachtgever. Op die manier wordt onze onafhankelijkheid in vraag gesteld. Wij hebben daarvoor niet alleen een deontologische code, maar gaan daar nog verder in en spreken ook een aantal duidelijke regels af met onze opdrachtgever. Wij gaan bvb. geen persoon confronteren zonder bewijzen, omdat we weten dat dit zich uiteindelijk tegen ons zou keren. Als wij een onderzoek doen, dan moet het resultaat de toets van de rechter kunnen doorstaan. Dat is ons criterium. Staan politie en justitie volgens u positief ten opzichte van deze ontwikkelingen? Zijn wij een bedreiging voor hen, bij weze van spreken? Ik denk van niet, aangezien de politie de dag van vandaag kampt met een capaciteitsvraagstuk. Dit stelt zich op twee niveau‟s: kwalitatief en kwantitatief. Wij hebben gewoon meer middelen om onze mensen beter op te leiden, waardoor wij daarin iets verder kunnen gaan. Als het puur gaat over fraudeproblemen binnen een onderneming, dan is er een duidelijk tekort aan goede fraudespecialisten binnen de politie. Zij hebben hun handen reeds vol met de verticale fraude, BTW carrousels, etc. Moest dit er nog eens bijkomen, dan weten ze niet waar eerst te beginnen. Een bedreiging vind ik ons niet, ik denk juist dat we zeer complementair zijn. Ook het feit dat wij iets anders doen, dan puur het strafrechtelijke, biedt ook een toegevoegde waarde. Mijn stelling is: wij hebben een maatschappelijke rol, wij vullen hat vacuüm dat de politie door omstandigheden heeft moeten laten liggen in op een zo professionele mogelijke manier. Ik denk dus niet dat wij een bedreiging zijn. Als ik kijk naar de mensen op federaal niveau, zien zij ons absoluut niet als een bedreiging, maar eerder als een partner. Zo zou het volgens mij ook moeten zijn. Er zijn misschien enkelingen, maar dat zijn dan de zware ideologen, die vinden dat alles door de strafrechtelijke keten moet. Volgens mij zijn we dit stadium al lang voorbij. Als je kijkt naar Europa, als je kijkt naar de wereld, dit is een evolutie die je niet meer kan tegenhouden. Deze
4.6
materie is te complex om enkel aan de politie over te laten. Ik spreek natuurlijk over puur interne fraude en niet over de andere fenomenen waar de politie absoluut het terrein moet blijven bezetten. Worden er dan reeds initiatieven genomen op het vlak van samenwerking? Bijvoorbeeld met betrekking tot informatie uitwisseling? Dat is een lastige situatie in de praktijk. Het is eigenlijk heel eenvoudig, alles wat wij doen kunnen we perfect overdragen aan de gerechtelijke autoriteiten, hetgeen in de praktijk vaak gebeurt. Ons onderzoeksrapport komt dan bij de politie terecht, die verder het strafrechtelijke onderzoek voeren. De richting privaat publiek stelt nooit een probleem. Omgekeerd uiteraard wel, er is nu eenmaal het geheim van het onderzoek en wij zijn niet bevoegd om daar kennis van te nemen. Dat betekent in de praktijk, dat de politie ons niet kan informeren. Er is slechts één situatie waarin dit mogelijk is, namelijk wanneer wij optreden als expert voor de rechtbank. Maar in die situatie zijn wij geen zelfstandig onderzoeker, maar het verlengstuk van justitie. In alle andere gevallen is er eigenlijk geen echte informatie uitwisseling mogelijk. Dat betekent niet dat in het kader van een concreet onderzoek, onder controle van de parketmagistraat, geen overleg kan plaatsvinden. Dat is dan een meer informele manier om hiermee om te gaan, maar er zal nooit een echte informatiestroom van het publieke naar het private worden opgezet. Ik denk ook niet dat dit wenselijk en nodig is. En op het operationele vlak? In Nederland lopen er wel een aantal initiatieven, waar de private sector wordt ingehuurd om strategische ondersteuning te geven aan politiediensten op het financieel economische terrein. In België is er op het operationele terrein, op uitzondering van wat knowlidge-sharing via seminaries en opleidingstraject eigenlijk geen operationele ondersteuning. Politie heeft ook niet de mogelijkheid om dat uit te besteden. En op het beleidsmatige vlak? Beleidsmatig tellen we eigenlijk absoluut niet mee. Op termijn is dat natuurlijk een andere zaak. Misschien wel als we een wettelijk erkend beroep kunnen worden, wat toch het streefdoel is van het instituut, en een duidelijk wettelijk kader kunnen krijgen. Maar voorlopig
4.7
geven wij input, proberen wij dat beleid wat te voeden, maar zijn wij absoluut geen betrokken partij. Nog niet, ik hoop dat daar op termijn verandering in komt. Denkt u niet dat er gevaren bestaan op het vlak van samenwerking? Zoals bvb het overlappen van werkzaamheden, etc Dat denk ik niet. Ik zie nergens echt een zwaar probleem. Stel dat we op een bepaald moment ingehuurd worden door een opdrachtgever en er loopt al een gerechtelijk onderzoek, dan zullen wij aftoetsen met de bevoegde politiemensen, die dat onderzoek voeren, of wij een probleem zijn wanneer we bepaalde zaken intern gaan bekijken. Meestal zijn zij zelf vragende partij, omdat zij de mogelijkheid niet hebben om dat allemaal uit te pluizen. Op het einde van de rit zullen ze ons rapport opvragen. In de praktijk zullen politiemensen vooral het onderzoek buiten de bedrijfsmuren doen, daar ligt voor hen meestal het probleem. Vindt u dat er voldoende acceptatie is van jullie werk door politie en justitie? Dat begint stilaan te komen. Vroeger werd een expertise vooral uitbesteed aan een klassieke bedrijfsrevisor. Nu ziet men, dat forensische auditoren meer multidisciplinair werken en meer dingen kunnen combineren. Ik merk toch wel dat er een toegenomen interesse is vanuit justitie, om in complexe dossiers op onze expertise een beroep te doen. Zowel vanuit Wallonië als vanuit Vlaanderen. Op politie is er echter heel wat controle en toezicht, zou dit voor de private sector ook niet nodig zijn? Ja, dat is nu een vorm van zelfregulering. Dat heeft zijn mogelijkheden, maar ook zijn beperkingen. Ik denk dat een goed toezicht, zoals dat ook voor andere wettelijke beroepen geldt, er zou moeten komen. De vraag is alleen, moet de overheid dat doen of moet dit een toezicht zijn namens de overheid? Als je een wettelijk erkend beroep hebt, dan zal dat beroep het toezicht uitoefenen namens de overheid. Daarom zullen er natuurlijk een aantal onafhankelijken moeten inzitten en moet dat goed georganiseerd en gestructureerd zijn. Tevens moet daar een tuchtrechtelijk ingrijpen mogelijk zijn en moeten daar ook rechters kunnen bij betrokken worden. Maar dat wil nog niet zeggen dat we het model, zoals dat nu geldt voor de privé-detectives, waar de overheid vanuit binnenlandse zaken rechtstreeks de
4.8
controle uitoefent, op die manier moeten organiseren. Ik denk dat je verschillende modellen hebt waarop dit georganiseerd kan worden, het ene al efficiënter en effectiever dan het andere. Maar er moet zeker en vast meer toezicht en controle komen. Denkt u niet dat als die controle en dat toezicht er komt, de private sector een deel van zijn voordeel ten opzichte van de politie zal verliezen? Waar ik het bijzonder moeilijk mee zou hebben is dat wij de verplichting zouden krijgen elk onderzoek dat wij starten te melden bij de overheid. Dat is voor mij een brug te ver. De overheid moet ook een stuk vertrouwen kunnen geven op basis van duidelijke regels, die daarover worden afgesproken. Een onderneming moet voor mij nog altijd de vrijheid hebben om te zeggen van: wij doen een belangenafweging. Als die sterk genoeg is, dan gaan we daarmee naar de overheid. Maar de overheid van in het begin betrekken, als er slechts een vermoeden bestaat en het probleem niet buiten de bedrijfsmuren zou treden vind ik te vergaand. Als je kijkt naar de geschiedenis: vroeger werd alles opgelost via het civiele recht, wij zijn dus niet rechteloos bezig. Er is altijd een rechtstak waar het vroeg of laat in terechtkomt. Maar om justitie nog eens bijkomend te belasten met een extra meldplicht is geen goede oplossing. Wat gaan ze daar in godsnaam mee doen? Het zal bijkomend op de stapel komen en wat is de toegevoegde waarde van melden? Ik zie het absoluut niet zitten om zover te gaan dat je die meldingsplicht naar de overheid toe gaat uitbreiden. Wat ik wel zie zitten is dat een forensisch auditor een derden-meldplicht heeft volgens het „corporate governance‟ model. Stel dat wij een opdracht krijgen om een onderzoek te doen: wij rapporteren en stellen vast dat er niets mee wordt gedaan. Dan moeten wij wel de mogelijkheid hebben om binnen de vennootschapsstructuren te gaan en te zeggen van: kijk wij hebben een gerapporteerde zaak die volledig fout zit, er heeft een fraude plaatsgevonden die een impact heeft op de onderneming. Als de CEO dat naast zich neerlegt, dan moeten wij de mogelijkheid hebben om de voorzitter van het auditcomité daarover te informeren. Er moet toezicht zijn, maar via de vennootschapsorganen en ik zie niet in waarom dat niet zou werken. Het werkt nu al, het is alleen nog niet vastgelegd en gereglementeerd. Wij hebben daar in de praktijk nog nooit enig probleem mee ondervonden en ik moet zeggen dat de meeste ondernemingen daar zeer professioneel mee omgaan. Indien we geconfronteerd worden met een geval op het niveau van een CEO, dan praten wij ook rechtstreeks met dat niveau hoger binnen de onderneming. Het zal dus niet blauw blauw gelaten worden, ik heb het nog nooit
4.9
meegemaakt. Het risico bestaat, maar dat betekent niet dat je dat moet oplossen met een meldingsplicht aan het parket. Er zijn andere manieren die perfect werken, ook in de ons omringende landen. Er zal misschien wel eens een uitzondering zijn waarbij dit niet het geval is, maar dat is geen reden om daar het ganse systeem voor lam te leggen. Uit een ander interview kwam naar voor, dat er momenteel werk wordt gemaakt van een nieuwe wet met betrekking tot de private sector, namelijk de wet op het privaat onderzoek. Wordt daar ruimte gelaten voor de forensische auditor? Het is een beetje koffiedik kijken, wij zijn tot op heden, hoewel wij daar vragende partij voor zijn, absoluut niet betrokken bij dat overleg. Dit wordt zeer sterk afgeschermd door FOD Binnenlandse Zaken, hetgeen wij betreuren. Wij zouden liever onze input geven om tot een goede reglementering te komen, maar ik vrees dat wij op een dag geconfronteerd gaan worden met de wet zonder enige vorm van inspraak. Dat we op dat vlak niet bij het beleid betrokken worden is een grote frustratie. Dan wordt eigenlijk dezelfde fout gemaakt als bij de wet op de privé-detective, waar er ook geen input was vanuit de private sector? Klopt en ik betreur dat, want als je tot een goede regelgeving wil komen moet je dat doen met alle betrokken partijen. Maar als ze geen rekening houden met de belangen van diegene die in de praktijk bezig zijn dan is dat een gemiste kans. Ik kan het alleen maar vaststellen, maar het is absoluut frustrerend. Voor de forensische auditoren is er dan enkel de ethische code? Ja en nee. Er is uiteraard de ethische code, die is beperkt, er zijn natuurlijk ook alle andere wetten waar wij rekening moeten mee houden. Als wij onderzoek doen worden wij geconfronteerd met de Belgacomwet, de Privacy-wet, de CAO-81, etc. Er zijn een heleboel regels die beperkend zijn met wat wij wel en niet mogen doen, alleen is er geen apart kader voor de forensisch auditor. In de praktijk zijn we, onrechtstreeks, door de bestaande wetgeving al behoorlijk gereglementeerd. Dat maakt het ook moeilijk, want we moeten telkens afwegen wat de wet over verschillende aspecten zegt. Indien wij het zelf niet weten dan toetsen we dat af bij de huisadvocaat van de klant. E-mailonderzoek is bijvoorbeeld bijzonder delicaat.
4.10
Denkt u dat de publieke sector iets kan leren van de private sector? Ja, ik denk het wel. Ik ben jaren binnen de publieke sector actief geweest en mijn grootste frustratie was dat een onderzoek heel slecht werd gemanaged. Dat heeft alles te maken met de driehoeksverhouding onderzoeksrechter-parketmagistraat-politie. Voor mij is dat 1 partij teveel. In België heeft men de kans gehad om de onderzoeksrechter te herpositioneren naar rechter van het onderzoek, volgens het Nederlands model. Men heeft dat niet gedaan met als gevolg, dat er in de praktijk sprake is van heel wat tijdsverlies, energieverlies, geen duidelijk objectief en geen managing van een onderzoekscase. In de private sector heb je een budget, dat u verplicht om binnen een bepaald tijdskader en met bepaalde middelen resultaat te boeken. Op dat vlak kan de publieke sector absoluut iets leren. Ik ben persoonlijk de mening toegedaan, dat het belastingsgeld daarvoor niet goed besteed wordt. Er zijn onderzoeken die veel te lang aanslepen, waar veel te veel middelen inkruipen en die niet tot goede resultaten leiden. Dat is jammer, terwijl het perfect mogelijk is om met minder onderzoekers en met een goed onderzoeksplan betere resultaten te behalen. Daar ben ik heilig van overtuigd, de private sector bewijst dit, waarom zou de publieke sector dat niet kunnen? Denkt u dat jullie als private onderzoekers meer opsporingsbevoegdheden moeten krijgen? Nee, daar ben ik absoluut tegen. Het inzetten van bvb. dwangmiddelen moet enkel aan de politie toebehoren. Als ex-politieman word ik misschien beïnvloed over de manier waarop ik op dat vlak denk, maar ik vind dat een private onderzoeker geen dwangmiddelen nodig heeft om zijn job goed uit te voeren en ik vind het ook goed dat er op dit vlak beperkingen zijn. Het is niet aan ons om huiszoekingen te doen, om telefoons af te tappen of om infiltraties te doen. Dat moet voorbehouden worden voor heel specifieke situaties en onder controle van de overheid. Een privaat forensisch auditor moet zich ook houden op het terrein waar hij een toegevoegde waarde kan hebben. Als het gaat om interne of relationele fraude is hij de man op juiste plaats, maar wanneer het gaat om andere vormen van criminaliteit, die bijna altijd het algemene belang raken (zoals drugsproblemen, seksuele delinquentie, etc.), dan zijn dit geen zaken die een private onderzoeker kan en mag aanpakken. Ik ben dus absoluut geen
4.11
pleitbezorger van dwangmiddelen aan private onderzoekers. Het risico te verzeilen in een private justitie wordt dan te groot en dat is volgens mij geen goeie zaak. Wat doen jullie wanneer de betrokkene/dader niet wil meewerken aan het onderzoek? Meestal zien wij de verdachte pas op het einde van de rit. Eerst is er een gesloten onderzoek, waarbij we kijken naar het bewijsmateriaal. Eenmaal de bewijzen geanalyseerd, gaan we de betrokkene daarmee confronteren aan de hand van een interview. Op dat moment wordt vastgesteld of er sprake is van medewerking of niet. Tot nu toe hebben wij altijd medewerking en een getekende verklaring verkregen. Slechts in 1 situatie zijn we geconfronteerd met een weigering. Indien de betrokkene weigert te ondertekenen, dan nemen wij hier notie van, noteren wij de reden en tekenen dan zelf als auditor af. Wordt er aangespoord tot aangifte of worden er aanbevelingen gedaan aan de klant, na het uitvoeren van een onderzoek? Wanneer het puur om een conflict tussen werkgever-werknemer gaat en er zijn geen derden bij betrokken, of er is geen maatschappelijke impact, dan gaan wij meestal adviseren om geen klacht neer te leggen. Voor dergelijke feiten zijn er andere afhandelingsmogelijkheden, via het arbeidsrecht, om daarin beter en sanctionerend op te treden. Stellen we echter vast dat, het probleem een bepaalde omvang kent, die het private belang overstijgt (bijvoorbeeld bij corruptie), dan zullen wij steeds adviseren om klacht neer te leggen op basis van een goed onderbouwd dossier. Het gaat echter louter om een advies, meestal volgt de klant ons hierin maar hij neemt de verantwoordelijkheid om strafrechtelijk klacht neer te leggen. Ondernemers beschikken ook over die handelingsvrijheid. Ze hebben wel een morele aangifteplicht, maar geen afdwingbare. Een ambtenaar moet aangeven, maar een ondernemer mag aangeven. Wij zullen hen er echter wel op wijzen, dat ze in bepaalde gevallen er alle belang bij hebben om aangifte te doen. Tevens formuleren wij aanbevelingen, maar we zullen dat loskoppelen van de feitelijke rapportering. We maken een strikt onderscheid tussen het rapporteren over de feiten, omdat dit de basis zal zijn om al dan niet sanctionerend te gaan optreden, en tussen aanbevelingen die enkel de klant aangaan. Die aanbevelingen worden verwoord in een aparte aanbevelingsbrief. Zo kan er bijvoorbeeld gewezen worden op een aantal tekortkomingen in het interne controlesysteem van het bedrijf, of in de manier waarop er over het handelen in deze context geredeneerd wordt in de organisatie.
4.12
Denkt u dat het een goede evolutie zou zijn dat er statistieken worden bijgehouden tussen bedrijven, private onderzoeksbureau’s en de politie? Om via deze weg bewust te worden van het probleem en het gerichter aan te pakken? Meten is weten, dat is waar. Maar ik zie vooralsnog weinig praktische mogelijkheden om dat sluitend te krijgen. Enerzijds is er wat politioneel geregistreerd wordt, dat is een afspiegeling van de werkelijkheid. Al wat via private forensische auditoren verloopt is echter nergens geregistreerd. Indien men zo‟n statistieken wil maken, moet iedere betrokken organisatie dat doen. De vraag is, hoe ga je ervoor zorgen dat iedereen dat doet en wat ga je er uiteindelijk mee doen? Je moet pas een statistiek maken als je er ook effectief iets mee gaat doen. Voor politiemensen is dat heel belangrijk. Ten eerste omdat het een graadmeter is van de harde criminaliteit en ten tweede, omdat daar ook prioriteiten, beleid en middelen aan worden gekoppeld. Private forensische auditoren maken meestal deel uit van een organisatie en de meesten proberen dan ook intern voor hun eigen situatie te registreren hoe groot het probleem is. Voor hen is dat belangrijk, want ook zij moeten intern een beleid maken en mensen + middelen inzitten. Ik zie het dus perfect haalbaar om statistieken bij te houden op het niveau van een entiteit, maar ik twijfel of het zin heeft om dit in een verplicht kader te gieten. Ik vrees dat dan het instrument het doel voorbij schiet. Een onderneming heeft er alle belang bij een registratie te doen van incidenten die zij meemaken, maar ik ben er niet van overtuigd dat dit een toegevoegde waarde heeft, los van een ondernemingscontext. Er worden wel initiatieven genomen door de Big Four kantoren om te weten hoe groot het probleem is en ik denk dat dit al meer dan voldoende is. Zou een onderneming meer initiatieven moeten nemen in verband met whistleblowing? Ja, daar ben ik het wel mee eens. De meeste onderzoeken die daarover bestaan geven aan dat het grootse percentage van fraude aan het licht komt dankzij een melding. In 60% van de gevallen komt die tip van de eigen mensen. Vanuit mijn eigen ervaringen geloof ik daar ook in. Meestal weten de mensen dat er iets fout loopt, vaak ontbreekt echter een kanaal om dat te melden. Ik heb alleen een beetje huiver van de term whistleblowing, daar hangt een vrij negatieve connotatie aan vast. Tevens bestaat het gevaar dat je een heleboel nutteloze zaken naar boven haalt, die niets met fraude te maken hebben. Het is belangrijk een systeem te hebben, dat je toelaat om de echte serieuze dingen te ontdekken, en dit op een verstandige manier neer te zetten. Wij denken dat een onafhankelijke partij, die losstaat van de
4.13
onderneming een toegevoegde waarde kan hebben, om dat op een goede manier neer te zetten. Hierdoor zit je niet intern, maar kom je bij een onafhankelijke derde terecht, die geen emotionele hiërarchische band heeft met het bedrijf en die melding op een andere manier kan interpreteren. Ik geloof in externe meldingen, maar dat moet op een goede manier geïnstalleerd worden met de juiste „checks and balances‟. Moet er volgens u iets veranderen in het kader van de aanpak van werknemersfraude? Wat er eigenlijk voor een stuk al veranderd is, maar nog onvoldoende, is het besef bij ondernemers, dat ze er alle belang bij hebben om dat professioneel aan te pakken. Het professioneel onderzoeken, het hebben van een intern onderzoeksdraaiboek, daar is al een hele weg in afgelegd, maar nog onvoldoende. Heel wat ondernemingen zijn daar nog altijd niet klaar voor. Ten tweede, puur voor werknemersfraude, denk ik dat ondernemingen er alle belang bij hebben om meer te investeren in een voorkomingsbeleid. Een goed anti-fraude- of integriteitsbeleid. Een aantal ondernemingen zijn daar reeds mee bezig, maar nog veel te weinig. Fraude binnen een ondernemingscontext wordt niet gepleegd door professionele fraudeurs, maar door gelegenheidsfraudeurs. Als onderneming kan je dus heel veel doen om dat te vermijden. Indien het dan toch nog fout loopt, moet de onderneming klaar staan om professioneel op te treden. Nog te weinig ondernemingen werken daar structureel aan. Om af te sluiten heb ik nog enkele stellingen uit de literatuur verzameld die ik u graag wil voorleggen: Via de private afhandeling komt de rechtsbescherming van de werknemer in gedrang? Daar ben ik het absoluut niet mee eens. Het is gewoon een ander juridisch kader dan het strafrechtelijk kader. Als een werknemer vindt dat hij onheus behandeld is en ten onrechte werd ontslaan, op basis van een privaat forensisch onderzoek, dan heeft hij alle mogelijkheden om dat aan te vechten via de arbeidsrechtbank. Indien hij gelijk heeft, zullen al zijn onkosten vergoed worden. Ik heb echter nog geen enkele case meegemaakt, waarbij wij ervan overtuigd zijn, dat iemand onterecht zou zijn ontslagen, omdat we weten welk bewijs we in handen hebben. Bovendien respecteren wij ook altijd de rechten en de plichten. Als wij een persoon op het einde van de rit confronteren met onze bevindingen, dan heeft hij de mogelijkheid om zich te laten bijstaan door een advocaat of door zijn vakbondorganisatie. Ik zie dus absoluut niet in hoe zijn rechten zouden geschonden worden in zo‟n situatie.
4.14
Private onderzoekers gaan meer bevooroordeeld te werk omdat ze de belangen van de opdrachtgever dienen? Ik weet dat die perceptie bestaat. Ons wapen daartegen zijn onze eigen deontologische principes, wij gaan daar misschien nog wat verder in dan anderen. Wij vinden nog altijd, dat iedereen onschuldig is totdat zijn schuld is bewezen. Wij zijn geen rechters: maar als wij voldoende bewijzen hebben; de betrokkene de kans hebben gegeven om zich te verdedigen en vaststellen, dat in alle onderzoeken die we reeds hebben gevoerd, voor 99% een bekentenis hebben van de betrokkene. Dan zie ik niet in waar er sprake kan zijn van een probleem. De toename van de private sector gaat ten koste van de kwaliteit van het overheidapparaat? Nee, dat denk ik niet. Ik heb reeds gewezen op het capaciteitsprobleem. Het komt er voor de overheid op aan, zich te organiseren op die domeinen waar ze sterk staan en waar de private sector nooit actief op zal zijn. Laat de overheid de middelen die ze daarvoor gebruiken zo goed mogelijk besteden en de kwaliteit daarin verbeteren. Maar ik zie niet in, waarom zij op het terrein van de interne fraude moeten komen. Daar zijn wij gewoon beter, enerzijds door de manier waarop we het aanpakken en anderzijds omdat we niet in een strafrechtelijk kader zitten. Het gaat dus om een confrontatie van afhandelingsmodellen. Het strafrechtelijk model heeft zijn mogelijkheden, maar ook zijn beperkingen. Het kan een ondernemer niet helpen om zijn probleem intern op te lossen, het is immers geen „problem-solving model‟. Wij streven daar wel naar, dat gaat niet vanuit een strafrechtelijke filosofie, maar je hebt dat op bepaalde momenten wel nodig. Een privaat onderzoek is duur zodat het vooral kapitaalkrachtige bedrijven zijn die hierop een beroep kunne doen? Dat is het marktgegeven, wij hebben de markt concurrentiëler gemaakt. Wij zijn geen Big Four en zetten redelijkere tarieven. Het blijft een kostenfactor, maar wij werken evengoed voor een KMO als voor een beursgenoteerd bedrijf. Wij zullen onze tarieven daar ook voor een stuk op aanpassen. Wij hebben nog nooit meegemaakt, dat een ondernemer ons niet kan betalen. Hetgeen wij kosten trachten we ook voor een stuk te recupereren. Daarmee bedoel ik, als wij vaststellen dat een bedrijf schade heeft geleden door fraude en wij kunnen civielrechtelijk een terugbetalingsplan afdwingen via de rechtbank, dan wordt dit voor een groot stuk op die manier betaalbaar gemaakt. Zeggen dat wij duur zijn in verhouding tot het
4.15
probleem dat zich stelt, lijkt mij een beetje overtrokken en niet te corresponderen met de realiteit. Hartelijk dank voor dit gesprek.
4.16
BIJLAGE 5: Gesprek met HCP Guido Schuurman. Wanneer een bedrijf beslist om aangifte te doen kunnen ze dan rechtstreeks bij de federale politie terecht? De gewone weg is, afhankelijk van de zwaarte van het misdrijf, dat bedrijven in principe bij de lokale politie terechtkomen. Het gaat hier eigenlijk niet om een aangifte, maar om een klacht, want het is tegen de werknemer. Een tweede mogelijkheid is, dat die klachtenopname gebeurt bij de federale politie. In de meeste federale korpsen in België bestaat die mogelijkheid niet, de federale politie te Gent vormt hierop een uitzondering. Er is altijd iemand van dienst die de klachtenopname‟s op zich neemt. De eerste stap is kijken of die klacht strafrechtelijk vatbaar is en ten tweede of die klacht materie is voor de federale politie. Een derde mogelijkheid is rechtstreeks klacht neer leggen bij het parket, via brief. Dat is een meer omslachtige werkwijze, die brief komt immers terecht op het bureau van de substituut. De substituut gaat na of het een strafrechtelijk misdrijf is of niet. Hij kan tevens beslissen om te seponeren. Meestal wordt het dossier echter doorgestuurd, ofwel naar de lokale ofwel naar de federale politie, voor verder onderzoek. Een vierde mogelijkheid, is klacht met burgerlijke partijstelling bij de onderzoeksrechter. Dit impliceert dat de klacht sowieso door de onderzoeksrechter wordt behandeld, maar dat er ook een borg moet worden betaald. Wat betreft bedrijven kan je echter geen regel plakken op de wijze van aangifte. Zij hebben geen rechtstreekse contacten met de federale politie. Wij volgen de gerechtelijke procedure die moet gevolgd worden. Aangifte of klacht kan bij ons worden gedaan, wij gaan echter niet onmiddellijk onderzoeken. Wij sturen dit door naar het parket en wachten onze opdrachten af. Wij kunnen bijvoorbeeld niet zomaar de boekhouding of rekeningen opvragen, daar hebben wij een opdracht van het parket voor nodig. Wat wel kan is, dat de werkgever reeds met de werknemer heeft onderhandeld om te kijken of de schade kan worden hersteld (wat kan terugbetaald worden, wat kan de werknemer doen,…) Eventueel wordt hij dan gedwongen tot ontslag, maar als dat niet lukt wordt uiteindelijk een klacht geformuleerd als laatste redmiddel.
5.1
Welke diensten van de federale politie kunnen hiermee belast worden? Speelt het CDGEFID hier ook een rol? Eigenlijk niet, het CDGEFID is een overkoepelend orgaan dat in Brussel gevestigd is. Zij kunnen wel meehelpen in bepaalde onderzoeken en ook zelf onderzoek doen, maar het is niet hun hoofdtaak om een onderzoek te voeren. Het is hun taak om op strategisch niveau te zien, welke soort misdrijven er zijn en welke de bovenhand nemen. Hieraan wordt vervolgens het beleid aangepast. Op arrondissementeel niveau bestaan er onderzoeksteams, die zulke onderzoeken voeren. In onze dienst hebben wij verschillende units: witwassen, fiscale fraude, bijzondere zaken (onderzoek in het kader van advocaten, dokters,..), criminele vermogens, financieel-economische fraude, zwendel, namaak, leefmilieu, computer crime unit. Het zal voornamelijk de unit financieel-economische fraude zijn, die met onderzoeken in het kader van werknemersfraude kan worden belast. Er kan ook sprake zijn van valsheid in geschriften, daar zal de unit zwendel een rol spelen. Bij computercriminaliteit zal de CCU worden ingeschakeld. In principe zal de unit financieel-economische fraude de belangrijkste rol spelen. Een onderzoek kan echter tevens over verschillende units verdeeld worden. Als er bijvoorbeeld een vermogensberekening moet worden gemaakt, kan een stuk naar criminele vermogens gaan. Moeten er in datzelfde dossier technische details bekeken worden, dan gebeurt dit door de CCU. Zijn er boekhoudkundige aspecten aan verbonden, dan wordt er een analyse uitgevoerd door forensische auditoren. Wij hebben hier te Gent een drietal personen die Master zijn in de „forenic auditing‟. Op hen kunnen wij een beroep doen, indien het een boekhoudkundig ingewikkeld dossier betreft. Indien dat onvoldoende blijkt, kan de onderzoeksrechter of procureur nog altijd een eigen externe expert aanstellen, die moet uiteraard betaald worden. Die expert wordt aangesteld, moet de eed afleggen bij de onderzoeksrechter, komt bij ons terecht met zijn opdracht en moet van ons de gegevens krijgen. Wij hebben echter al dikwijls vastgesteld, dat zij zeer boekhoudkundig denken en niet genoeg gefocust zijn op de misdrijven of op het bewijzen ervan. Zij gaan allerhande boekhoudkundige manipulaties ontdekken, die niet onmiddellijk een link of een bewijs vormen voor het misdrijf, ze zijn te weinig „misdrijfminded‟. Onze onderzoekers weten wel goed wat bewezen moet worden, maar missen soms de expertise die een externe accountant wel heeft. Een symbiose tussen de twee zou in feite niet slecht zijn, maar het moet wel door ons worden geleid. Als je een externe boekhouder niet goed stuurt, krijg je een verslag waar je eigenlijk weinig aan hebt. Ik wil niet zeggen dat ze allemaal zo zijn, wij kennen een aantal externe onderzoekers waar wij al goede resultaten mee geboekt hebben. 5.2
Vindt u dat de politie meer aandacht zou moeten besteden aan werknemersfraude? De vraag is hoe je dat kan vaststellen. Wij hebben geen inzage in boekhouding van vennootschappen, in de interne werking van bedrijven,… Wij kunnen dat zelf niet vaststellen, het moet van de werkgever zelf komen. Veel bedrijven zien niet altijd dat er gefraudeerd wordt, vaak wordt dit aangegeven door een andere werknemer. Er is geen systematische „screening‟ of controle van personeel bij bedrijven. Wij hebben daar de tijd niet voor en ten tweede krijgen wij
enkel wat ons aangeboden wordt door het bedrijf. Wat betreft
werknemersfraude, zijn dit voor ons makkelijke onderzoeken. Het wordt aangebracht door de werkgever, met wie wij duidelijke afspraken maken. Het is aan de werkgever om ons zoveel mogelijk informatie te verstrekken. Al de informatie moet van het bedrijf zelf komen en wij vragen aan de huisaccountant ons alle elementen aan te reiken. Die gaan wij verzamelen en vervolgens nemen we verhoren af. De werklast wordt dus in feite gelegd op de rug van de werkgever. Zij hebben er alle belang bij om dat te doen want, uiteindelijk is er recuperatie van de schade of een veroordeling, die voor hen belangrijk kan zijn om de werknemer te kunnen ontslaan. Bedrijven gaan echter vaak rechtstreeks naar de private sector, wat denkt u daarvan? In een eerste fase is het zo dat bedrijven niet in de media willen komen. Het zal uiteraard niet de politie zijn die dit aan de grote klok zal hangen, wij hebben immers een zwijg- en beroepsplicht. Maar als bepaalde mensen verhoord worden en iemand stapt naar de pers, komt het in de media. Wanneer er gefraudeerd wordt in een bedrijf is dat uiteraard geen reclame. Een firma moet, als zij rendabel wil zijn, met positief nieuws in de media komen. Zeker banken, willen negatieve publiciteit ten alle prijzen vermijden. Banken gaan zelfs niet naar de private sector stappen, maar gaan intern onderzoek voeren. Andere bedrijven, zonder deze mogelijkheid, kunnen dan eventueel naar de private sector stappen. Maar ik stel mij de vraag wat een private onderzoeker gaat doen eenmaal hij bepaalde elementen gevonden heeft? Het is niet aan hem om een verdachte het vuur aan de schenen te leggen. Zij staan machteloos wanneer de verdachte, hetgeen gevonden wordt betwist, geen verklaring wil tekenen of zijn ontslag niet aanvaardt. Op dat moment kunnen zij niet verder en moet er sowieso naar de politie worden gegaan. Als die eerste stap lukt (de werknemer wordt geconfronteerd met onaantastbare bewijzen en hij geeft de feiten toe), dan kan dit binnenkamers opgelost worden. Ik kan begrijpen dat dit voor een bedrijf beter is. Het gaat minder lang duren en het is opgelost. Maar indien dit niet lukt komen zij sowieso bij de politie terecht. Ook bij ons is het 5.3
niet zeker dat de verdachte bekentenissen aflegt, maar er is natuurlijk de druk die een onderzoeksrechter kan opleggen. Dikwijls helpt dat. Die drukkingsmiddelen heeft een bedrijf of een privaat onderzoeksbureau niet. Als er strafrechtelijke elementen zijn, gaan bedrijven sowieso bij de politie moeten terecht komen. Wat vindt u dan van de groei van private onderzoeksbureau’s in deze materie? Dat hangt er vanaf hoe zij zich opstellen. Stellen zij zich op als een onderzoeksdienst die louter en alleen de feiten onderzoekt, vaststellingen doet en die voorlegt aan het bedrijf zonder druk uit te oefenen op diegene die het voorwerp van het onderzoek uitmaakt, dan zie ik daar geen probleem in. Maar ik kan u voorbeelden geven, waarbij dergelijke onderzoekers het heft in eigen handen nemen en laten uitschijnen dat zij een gerechtelijke autoriteit zijn, waarbij zij druk zetten op bepaalde mensen. Als alles binnen de perken blijft van wat mag gebeuren en er is geen schending van de privacy, dan zie ik daar weinig problemen in. Maar waar is de scheidingslijn? Men moet zich aan bepaalde regels houden. Ik heb eigenlijk weinig weet dat er veel aan de private sector wordt uitbesteed. Een privé-detective heeft, als hij het eerlijk wil spelen, een zeer beperkte macht. Zij moeten zich aan heel wat regels houden, maar of dit daadwerkelijk gebeurt is een andere vraag. Tevens zullen het waarschijnlijk ook de grotere kapitaalkrachtigere bedrijven zijn, die een beroep zullen en kunnen doen op de private sector. Voor hun is dat misschien interessanter als zij uit de media willen blijven. Maar als puntje bij paaltje komt en er wordt niets bewezen of de verdachte geeft niet toe, gaan ze vroeg of laat toch bij ons terechtkomen. Met als risico, dat het dan eventueel weggesmeten geld is, tenzij die private onderzoeksfirma een zeer consistent dossier heeft kunnen opbouwen van waaruit wij kunnen vertrekken. Wat vindt u ervan om private onderzoekers meer bevoegdheden te geven, zoals dwangmiddelen? Dat zie ik niet zitten. Zich in de plaats stellen van politie is altijd gevaarlijk. Men heeft de scholing en objectiviteit niet meegekregen, men weet niet hoe er politioneel moet gedacht worden, kent de wetgeving onvoldoende, etc. Ik verkondig niet dat dit bij de politie bij iedereen het geval is, maar hier wordt je geacht dit te kennen. Je hebt examens gedaan en studierichtingen gevolgd, waarbij wordt aangeleerd waaraan men zich moet houden. Privépersonen hebben die achtergrond niet, dus denk ik dat dit een gevaarlijke evolutie zou zijn. Ik ben daar absoluut geen voorstander van, hoewel het een enorme ontlasting voor ons zou betekenen. 5.4
Indien de politie wordt ingeschakeld, kunnen jullie zich baseren op het dossier dat reeds opgesteld is door het bedrijf of door een privaat onderzoeksbureau? Indien de klacht niet rechtstreeks wordt neergelegd bij de politie, wordt de vertegenwoordiger van het bedrijf uitgenodigd om de klacht te bevestigen. Op dat moment wordt ook navraag gedaan naar wat er reeds als bundel is samengesteld. Of die bundel van het bedrijf of van een privaat onderzoeksbureau komt speelt geen rol. Het is wel zo dat de verhoren opnieuw worden gedaan, maar dat geldt niet voor bijvoorbeeld een boekhoudkundige analyse. De bewijsstukken zitten erbij, wij gaan die behouden en daar geen verder onderzoek naar doen. Tenzij we bemerken dat het bewijs niet is geleverd. Bewijsstukken die nog niet voorhanden zijn gaan we sprokkelen, maar indien reeds aanwezig zijn gaan we daar niet meer naar kijken. Denkt u dat er initiatieven moeten worden genomen in het kader van samenwerking met de private sector? Bijvoorbeeld op het vlak van informatie-uitwisseling? Nee, want wij zijn gehouden aan ons beroepsgeheim en gaan dus zeker geen informatie aan de private sector doorspelen. Ons beroepsgeheim geldt zelf ten opzichte van openbare instanties. Het zou ook absoluut geen goede evolutie zijn indien dit in de toekomst verandert. Is er geen sprake van informele contacten? Misschien wel in functie van bepaalde misdrijven, maar niet in het kader van werknemersfraude. Toch niet bij onze dienst. Wij moeten ons strikt houden aan het beroepsgeheim en ik denk niet dat iemand het risico wil lopen om zijn carrière hiervoor op het spel te zetten. Samenwerking op het operationele vlak? Ook niet, tenzij dat het in zeer beperkte zin toegelaten wordt door de magistraat. Hiermee bedoel ik: zeker niet aanwezig bij huiszoekingen en dergelijke. Het zou kunnen zijn dat een extern persoon, ingehuurd voor zijn expertise door de magistraat, aanwezig is bij een verhoor. Het verhoor blijft echter wel volledig in handen van de politie. Dergelijke experts gaan in de toekomst echter minder en minder worden ingezet, vooral op het vlak van fiscale criminaliteit. Wij kunnen binnenkort beschikken over fiscale ambtenaren bij het parket, die over voldoende expertise beschikken en de bevoegdheid van officier van gerechtelijke politie hebben. Ze mogen ook meegaan op huiszoeking, bepaalde daden van onderzoek stellen, mee
5.5
interpelleren in het verhoor, etc. Dat is wel enkel en alleen voor fiscale misdrijven, dit kadert niet volledig in uw onderwerp. Samenwerking op het beleidsmatige vlak? Zeker voor wat de federale politie betreft, wordt het beleid gemaakt in Brussel en wij hebben daar niet de minste inbreng in. Ieder jaar worden fenomenen naar voor geschoven, die worden in nationale veiligheidsplannen gegoten en het beleid bepaalt vervolgens welke prioriteiten behandeld worden. Ieder arrondissement heeft wel nog eigen prioriteiten die daar kunnen bijkomen. Financiële misdrijven hebben echter geen topprioriteit aan de politietop, laat staan werknemersfraude. Het is zeker en vast geen prioriteit, vandaar dat ik mijn twijfels heb bij een samenwerking op het beleidsmatige vlak. Vormt de private sector een bedreiging voor de politie? Nee zeker niet, zij hebben andere prioriteiten. „Forensic auditing‟ kan zeer belangrijk zijn. Dergelijke onderzoekers kunnen als expert zeker en vast een bijdrage leveren bij grote zaken. Maar onderzoeksrechters hebben met fondsen te kampen. Vanuit het gerecht is men niet meer zo happig om daar veel geld in te investeren. Meer en meer wordt gezocht naar mensen intern. Een andere reden is dat de advocaat van de tegenpartij eventueel de autoriteit van de private onderzoeker gaat betwisten. Een externe expertise zal misschien meer impact hebben naar de rechtbank toe. Anderzijds hebben we ook al vastgesteld, dat wanneer er een andere expert aangesteld wordt door de tegenpartij, die gans het tegenovergestelde zegt als de eerste expert. Is er nood aan meer controle op de private sector? Dat zou inderdaad veel meer moeten gebeuren, maar daar ben ik onvoldoende in thuis. De controle is misschien te laks. Als je ziet wat er bij de politie aan controlemiddelen bestaat… Misschien moet daar wel controle op komen, maar wie moet dat organiseren? In de literatuur gaan sommige stemmen op die stellen dat het comité P eventueel controle kan voeren op private onderzoeksbureau? Daar zou ik niet direct voor opteren, die hebben al meer dan genoeg hun handen vol.
5.6
Denkt u dat de private sector iets kan leren van de publieke sector? Als een privaat onderzoeksbureau ingehuurd wordt door een firma, dan zijn zij niet geïnteresseerd in het bewijzen van misdrijven, maar enkel in het recupereren van de schade. De bewijslast komt toe aan ons. Indien wij hierbij de schade kunnen herstellen, gaan wij dat ook doen. Ons eerste doel is echter het bewijzen of ontkrachten van een misdrijf. Net als de onderzoeksrechter moeten wij dus zowel ten laste als ten onlaste onderzoeken. Het is niet zo dat alle klachten die binnenkomen van een bedrijf juist zijn. Een privé-firma wordt betaald door de broodheer en zal daardoor misschien minder geneigd zijn om kritisch te handelen ten opzichte van het bedrijf. Vindt u dat een bedrijf altijd klacht moet neerleggen? In principe vind ik van wel. Als dit in der minne geregeld wordt (alles wordt terugbetaald en persoon wordt ontslaan), kan die persoon nog steeds naar een ander bedrijf gaan met een blanco strafregister en gewoon opnieuw beginnen. Akkoord, je mag geen stigma op iemand plaatsen, iemand kan eens een fout maken en daarna zijn leven beteren. Maar aan de andere kant is het toch altijd nuttig dat hij met ons en het gerecht in aanraking komt. Daarnaast wordt het bij de ene persoon misschien in der minne geregeld en bij de andere voor het gerecht. Waar leg je dan de grens als ze beiden dezelfde feiten hebben gepleegd? Tevens kan er misschien ook druk gelegd worden op de werknemer: als u bepaalde zaken niet doet dan stappen wij naar het gerecht. Dat is in feite een chantagemiddel dat een bedrijf gebruikt ten overstaan van die werknemer om hem bepaalde dingen te laten doen. Is het bedrijf dan wel 100% rechtmatig? Ook in deze optiek vind ik dit niet goed, als je eerlijk wilt zijn ten opzichte van iedereen, moet iedereen gelijk behandeld worden. Ik geef maar enkele voorbeelden van dingen die zich kunnen voordoen, waardoor ik daar niet zo positief tegenover sta. Vindt u dat bedrijven onderling een zwarte-lijst mogen bijhouden van werknemers die fraude hebben gepleegd? Misschien wel, maar in dit verband kan je misschien eens contact opnemen met de privacycommissie. Zij zullen u zeggen dat je niet zomaar lijsten kan bijhouden, dat is schending van de privacy. Het zal de privacycommissie zijn die beslist of iets mag of niet.
5.7
Moet er iets veranderen in de bestrijding van werknemersfraude? Voor mij niet, dat is geen hoofdbekommernis voor de politie. Als het voorkomt zal het goed behandeld worden. Nog enkele stellingen: Private onderzoekers gaan meer bevooroordeeld te werk omdat ze de belangen van de opdrachtgever dienen? Ik denk dat dit zou kunnen. Ik zeg niet dat ze dat allemaal doen, maar ze eten toch uit de handen van het bedrijf. Maar ik geef eerlijk toe, dat ik weinig ervaring heb met onderzoeken door private firma‟s die niet kloppen, meestal wordt daar goed werk geleverd. Toename van de private sector gaat ten koste van de kwaliteit van het overheidsapparaat? Dat kunnen wij niet weten, dat zou statistisch moeten bijgehouden worden. In eerste instantie is dit geen bekommernis voor mij. Een onderzoek naar werknemersfraude is duur voor de politie. Vaak wordt het dan toch geseponeerd? Dat hangt er vanaf of het misdrijf bewezen kan worden. Ik heb nog niet veel meegemaakt, dat wanneer een misdrijf bewezen wordt, men niet gaat vervolgen. Wat wel kan is dat er een minnelijke schikking wordt getroffen. Het grote voordeel ten opzichte van een interne regeling is dat er een spoor is. De procureur heeft niet vervolgd of geseponeerd, maar het ligt bij wijze van spreken nog in zijn lade. Indien diezelfde dader vroeg of laat in een ander bedrijf opnieuw fraude pleegt, dan kan het gerecht dat linken aan de vorige feiten. Op dat moment geldt die seponering niet langer. Het gerecht gaat dan wel degelijk vervolgen en neemt de andere feiten erbij. Een seponering betekent niet dat het feit weg is, men kan het terug bovenhalen. Ik denk niet dat een magistraat te Gent zal seponeren als de bewijzen er zijn, of er daadwerkelijk een veroordeling volgt is een andere vraag. Als reactie op de toenemende groei van de private sector moet de overheid hard van leer trekken en proberen het verloren terrein terug te winnen? In het kader van werknemersfraude niet. Daar heb ik geen probleem mee. Hartelijk dank voor dit gesprek.
5.8
BIJLAGE 6: Gesprek met arbeidsauditeur Jean-Pierre Desmet. Intro door de heer Desmet in verband met werknemersfraude: Werknemersfraude, ten aanzien van een werkgever, kan verschillende vormen aannemen. Het kan gaan van diefstal van goederen, diefstal van geld, diefstal van werkuren (door overdag op internet te surfen, wat niet rechtstreeks bijbrengt tot de rentabiliteit van het bedrijf), etc. Over het illegaal of tijdens de werkuren surfen kan ik u een zeer goede tip geven: de mercuriale, dat is de rede die door de procureur-generaal wordt uitgesproken, bij het begin van een nieuw gerechtelijk jaar. De mercuriale van procureur-generaal Peter Waterschoot bij het arbeidshof ging specifiek daarover: over fraude, zoals u het noemt, of diefstal, of misbruik van de arbeidstijd voor privaatsurfen –het opzoeken van een reisbestemming, pornosites of wat dan ook- dat gaat specifiek daarover. Een tweede vaak voorkomende vorm is diefstal van goederen of geld. Dat is absoluut steeds een vertrouwensbreuk. Al steel je slechts een rol wcpapier, het is stelen. Stelen is de ergste vorm van vertrouwensbreuk die je kan hebben. Dat wordt in onze context in de arbeidsrechtbank, in de afhandeling van fraude werkgeverwerknemer, met verbreken van de arbeidsovereenkomst om dringende reden, of zowel in het strafrecht steeds zwaar bestraft. Iemand die steelt van zijn werkgever kan stante pede, om dringende reden, ontslagen worden. Eveneens is een vervolging door de procureur wegens diefstal mogelijk. U bent arbeidsauditeur, welke rol vervult u bij de afhandeling van werknemersfraude? Werknemersfraude in een bedrijf wordt altijd direct aangepakt met een ontslag. De werkgever ziet fraude, het bedrijf lijdt schade, wordt benadeeld, en uiteraard wordt de dienstbetrekking onmiddellijk beëindigd. Wanneer het om zware feiten gaat (diefstal, oplichting, boekhoudkundige trucs…), is er sprake van een ontslag om dringende reden (een ontslag waardoor uiting wordt gegeven aan de onherroepelijke vertrouwensbreuk tussen werkgever en werknemer). Dat ontslag wordt meestal aangevochten voor de arbeidsrechtbank. Als uit die vordering een misdrijf blijkt (zoals diefstal), dan gaat de voorzitter van de rechtbank die zaak aan het parket (van de arbeidsrechtbank, d.w.z. de arbeidsauditeur) meedelen. Vervolgens openen wij een strafonderzoek. Zolang dat strafonderzoek loopt, wordt de burgerlijke vordering geschorst (omdat de voorzitter van de rechtbank, die uitspraak moet doen in dat privaatgeschil, eerst wil weten hoe het strafproces is afgelopen). Loopt dat strafproces af op een veroordeling van de werknemer, dan zal er over het algemeen een correctioneel vonnis komen. Daarna zal het openbaar ministerie dat strafdossier voegen in het dossier van de 6.1
rechtspleging in het arbeidsgeschil. De rechtbank neemt daar kennis van en zal zijn oordeel daarop baseren. U kan dus ook een beroep doen op de politie? Ja, de arbeidsauditeur is het equivalent van de procureur des Konings (hetzelfde statuut, dezelfde bevoegdheden, dezelfde steun van politie…). Bovendien kunnen wij beroep doen op gespecialiseerde inspectiediensten om al die onderzoeken te voeren. Bijvoorbeeld in sociale zekerheid: pensioendossiers, ziektedossiers, dossiers van leefloon, etc. Daar hebben de lokale en federale politie geen kaas van gegeten, daar zijn ze ook niet voor opgeleid. Die gespecialiseerde inspectiediensten kunnen wel samenwerken met die basispolitiediensten. De gespecialiseerde diensten verzorgen hun luik van het werk en de plaatselijke politiediensten doen hun deel (zorgen dat er niemand vlucht enz.). Wij kunnen beroep doen op de sterke macht in de meest uitgebreide vorm van het woord. Kan u ook een beroep doen op forensische auditoren of privé detectives? Nee, dat doen wij niet. Dat gaan de werkgevers doen om bv. werknemersfraude uit te pluizen. Voor het opsporen van misdrijven gaan wij enkel een beroep doen op de sterke macht. Ik heb nog nooit een privé-detective of dergelijk ingeschakeld. Wij hebben onze gespecialiseerde diensten, daarin zitten universitairen, dat zijn heel gedreven mensen die zeer goed de sociale wetgeving in hun domein kennen. Zij kunnen heel technische en complexe onderzoeken tot een goed einde brengen en op een eenvoudige manier voorstellen. Daarnaast hebben wij de politie als steun en bijstand. Wat wel bestaat, is dat een onderzoeksrechter een deskundige uit de private sector aanstelt. Dat is volledig legaal en is voorzien in de wetboeken. Wij doen daar dus niet meer of niet minder dan de wetten toepassen. Vindt u dat er voldoende aandacht is voor interne fraude vanuit de bedrijfswereld? Ja, ik weet dat dit nu aan het groeien is, omdat die vormen van misdrijven ook aan het toenemen zijn. Dat kent een aanwas, en de werkgevers vormen daar een zeer sterke reactie op. De werknemers krijgen meer kans om te frauderen in allerlei vormen, de werkgevers zien dat en wapenen zich daar dan ook sterk tegen. Er zijn er die privédetectives inhuren, er zijn er die computerspecialisten ‟s nachts systemen laten plaatsen om ‟s morgens te checken via de computer van de werkgever wie er dingen gedaan heeft die niet door de beugel kunnen. Inderdaad, de werkgevers worden zich daar steeds meer van bewust. Het dringt heel goed tot hen door, en er zijn er die echt cassante maatregelen treffen. De beslissing van de werkgever 6.2
om een werknemer eventueel te ontslaan, wordt echter niet steeds gevolgd door de arbeidsrechtbank. Over het algemeen wordt men ontslagen om dringende reden (het ontslag waarbij men wegens de vaststelling van de ergste vorm van vertrouwensbreuk tussen werkgever en werknemer onmiddellijk het bedrijf moet verlaten, en men geen recht heeft op een verbrekingsvergoeding). Voor de andere vormen wordt men ofwel ontslagen en krijgt men een verbrekingsvergoeding voor de duur van de normale loop van de opzeggingstermijn (men krijgt het loon in één keer uitbetaald dat men zou uitbetaald krijgen mocht men gewoon opgezegd worden), ofwel krijgt men opzegging en presteert men gedurende de opzeggingstermijn waarvoor de werknemer zijn normale loon krijgt. Die twee vormen worden weggelaten bij wijze van sanctie wanneer men ontslagen wordt om dringende reden. Meestal procedeert men dan bij de arbeidsrechtbank en zegt men „dat is geen dringende reden‟. De arbeidsrechtbanken zijn daar nogal mild in. Vindt u dat de politie meer aandacht zou moeten besteden aan werknemersfraude? De politie heeft zijn eigen prioriteiten. Daar hebben wij als rechterlijke macht niets in te zeggen. De politie hangt af van binnenlandse zaken, wij van justitie. Zij hebben hun beleidsopties, wij de onze. Normaal zouden deze best aansluiten, maar het beleidsplan van de korpschef van de politie moeten wij niet goedkeuren, dat is hun zaak. Maar ik kan aannemen dat werknemersfraude, in vergelijking met al die zware vormen van criminaliteit in de maatschappij, geen prioriteit is voor de politie. Werknemersfraude ten aanzien van een werkgever verbindt slechts die twee. Dat is een zaak die zich afspeelt binnen een privaat kader. Maar zware vormen van agressie, drugsdelicten, zware milieudelicten, schaden de maatschappij in zijn totaliteit. Ik denk dat het de politie meer daar om te doen is, in plaats van die kleine private discussies tussen werkgever en werknemer. Op dat vlak is er een auditoraat, dat daarover waakt, en een rechtbank, die daar perfect op kan inspelen en rechtvaardigheid kan laten gelden. De politie is er voor de maatschappelijke belangen, terwijl de fraude waarover u spreekt eigenlijk meer een interne context is. Daar zien we een groot verschil in dimensie. Vandaar dat de politie dat klein puntje tussen werkgever en werknemer niet als prioriteit aanziet, en ik begrijp dat.
6.3
Hoe staat u ten opzichte van de groei van de private sector in deze materie? Dat zal zeer moeilijk liggen in de penale sfeer, volgens de wetboeken van strafvordering hoort het enkel en alleen aan de politie toe om misdrijven op te sporen. Misschien moeten echter niet altijd misdrijven opgespoord worden, maar kunnen ook gewone tekorten, waarvoor de publieke sector zich niet interesseert, opgespoord worden. Op dat vlak kan de private sector een beroep doen op een ander privaat bedrijf, die dit kan capteren aan de hand van bepaalde technische middelen. Maar feiten zoals het achterhouden van geld, gesjoemel in de boekhouding, etc. zijn misdrijven en persoonlijk vind ik dat het aan de openbare macht is om deze op te sporen. Aan de andere kant kan ik wel aannemen dat de private sector dieper kan graven en op kortere tijd meer succes kan boeken. Toch heb ik hier twee bedenkingen bij. Ten eerste, het gaat gigantisch veel geld kosten. Ten tweede, als er vaststellingen worden gedaan en ze willen daar juridische consequenties uit trekken dan zit je toch weer in de gerechtelijke sfeer. Als een bedrijf de keuze maakt voor een privaat onderzoek, vrees ik dat wanneer een zaak voor de rechtbank komt, de advocaten van de verdediging, een onderzoek dat gevoerd is door een privaat onderzoeker, zullen weren als zijnde schending van de privacy. Van zodra een privaat onderzoeksbureau onderzoek voert naar de handel en de wandel van een werknemer, zowel binnen als buiten zijn beroepskader, dan is dit een vorm van onderzoek van privacy. Een andere bedenking die ik in dit verband maak, is wat er moet gebeuren als de werknemers het resultaat van dat privaat onderzoek niet erkent of de besluiten die de werkgever daaruit trekt betwist? Op dat moment moet het bedrijf sowieso de stap naar de openbare macht zetten. Tenzij de werknemer dat zomaar aanvaardt, maar dat zal de minderheid zijn. De meesten zullen vechten door ontkenning van de resultaten en een zo hoog mogelijke ontslagvergoeding trachten te bekomen. De rechtbank zal vooral rekening houden met de vaststellingen die de werkgever heeft gemaakt en met de bewijskracht die daaraan kleeft. Ik weet dat dit een nieuwe trend is, maar dit is nog niet zo aanvaard. Er zal nog veel water door schelde moeten vloeien vooraleer daar klaarheid in komt, ik voorspel nog honderden processen. Alles is echter zoeken naar een evenwicht. Een werknemer komt voor een werkgever werken met de bedoeling het bedrijf te doen bloeien. Als hij in dat doelproces private zaken doet, die niet stroken met dat bedrijfsbelang, dan is dat een rotte appel. Ik heb er persoonlijk geen bezwaar tegen dat dit ontdekt wordt en op één of andere manier gesanctioneerd wordt. Want een andere werknemer denkt: als hij dat mag, mag ik dat ook. De vraag is, in welke mate mag de werkgever –of de door hem aangesteld specialisten- uitvissen wat de werknemer tijdens de 6.4
diensturen aan private acties onderneemt. Het boeken van een reis is niet zo erg, maar als die werknemer de dag ervoor te horen heeft gekregen van zijn arts dat hij een bepaalde ziekte heeft en hij tijdens de werkuren daar uitleg over vraagt, zit je in een heel andere dimensie. Het antwoord is heel eenvoudig: de komende jaren zal de rechtspraak de scheidingslijn trekken. Iedere rechter zal een feitenappreciatie moeten maken: waar is de ingreep van de werkgever in de private actie van zijn werknemer tijdens de werkuren overdreven en waar niet? Iedere rechter apart zal moeten oordelen in iedere individuele zaak die voorkomt. Hoe meer zaken behandeld worden, hoe meer men tot een gemene deler zal komen. Na een aantal jaren komt daar dan duidelijkheid over. Wat vindt u ervan dat bedrijven het vaak buitengerechtelijk gaan oplossen? Ik weet dat dit bestaat, maar ik ben niet echt met u akkoord als u zegt dat bedrijven dat steeds meer gaan doen. Ik denk dat de meeste discussies voor de arbeidsrechtbank behandeld worden. Ik heb natuurlijk geen kennis van mensen of geschillen die door een scheidsrechter in der minne worden afgehandeld. Maar, die zijn altijd nog afdwingbaar voor de rechtbank. Er zijn advocatenkantoren die in de plaats van een zaak naar een rechtbank te kanaliseren, deze naar een onafhankelijke scheidsrechter –door beide partijen aangeduid- loodsen. Theoretisch bestaat dat –dat is een perfect juridisch model-, maar ik heb geen kennis van concrete gevallen. Welke zijn de mogelijkheden in het privaat-recht? In de verhouding werkgever-werknemer is dit steeds de arbeidsrechtbank. In zake van gemeenrecht –diefstal- is het meer correctioneel, maar de arbeidsrechtelijke implicaties van diefstal, in het kader van de arbeidsverhouding, is altijd de arbeidsrechtbank. Discussies over handelsvertegenwoordiging en premies kunnen eventueel voor de rechtbank van koophandel komen. Maar meestal is het de arbeidsrechtbank.
6.5
Denkt u dat het een positieve evolutie zou zijn indien samenwerkingsverbanden worden opgezet tussen politie en private onderzoeksbureau’s? Ik denk dat dit weinig kans op slagen heeft. Die onderzoeksbureau‟s zitten niet in een juridisch regulier systeem, het zijn private ondernemingen. De politiesector is een juridische entiteit onder de hoede van de FOD Binnenlandse Zaken. Dat zijn twee totaal verschillende werelden, samenwerking zie ik niet direct zitten. In sommige zaken kan dat misschien wel nuttig zijn, maar persoonlijk sta ik daar niet positief tegenover. Er zijn misschien collega‟s die daar een ander beeld over hebben. Uit mijn interviews die ik heb afgenomen, blijkt dat bedrijven voorstander zijn om een databank op te richten van personen, die fraude hebben gepleegd, om er op die manier voor te zorgen, dat ze in een ander bedrijf niet dezelfde feiten kunnen plegen. Wat vindt u daarvan? Daar zal de Privacywet een rol spelen. Het is uiteraard aanlokkelijk om dat te doen. Ik herinner mij een geval, waarbij een werkgever op de website van het bedrijf, een foto van een ex-werknemer, die iets gestolen had, had geplaatst. Dit heeft heel wat reactie teweeggebracht, het is niet de taak van een privaat persoon om iemand die een misdrijf heeft gepleegd publiekelijk aan de schandpaal te nagelen. Het is de taak van de overheid en niet van een privaat persoon om te straffen. Waar u op doelt gaat niet zover, maar wel in dezelfde richting. Het gaat over een zwarte lijst van mensen, die al schade berokkend hebben aan vroegere werkgevers, en waar men moet voor opletten. Zwarte lijsten bestaan tevens van wanbetalers of mensen die hun lening niet kunnen aflossen, maar waar ligt de grens? Als magistraat zeg ik op deze vraag neen en als privaat persoon zeg ik ja. Vindt u dat bedrijven steeds klacht zouden moeten neerleggen? Dat is aan de bedrijven, daar kan ik niet over oordelen. Dat hangt af van geval tot geval. Neem nu iemand die reeds 30 jaar foutloos voor het bedrijf werkt en 1 keer over de schreef gaat, dan kan ik aannemen dat die man een tweede kans krijgt. Iemand die na zes weken iets doet dat niet door de beugel kan is een totaal andere benadering. Voor heel zware feiten kan een bedrijf ook een beroep doen op klacht met burgerlijke partijstelling bij de onderzoeksrechter. Dit is tevens mogelijk voor minder zware feiten, maar zo‟n klachtneerlegging kost geld. Volgens mij kost dit 250euro provisie. Als er dan deskundigen aangesteld worden, die de zaak verder onderzoeken, kunnen de kosten hoog 6.6
oplopen. Er wordt wel twee keer nagedacht vooraleer men dat doet. Als er in een bedrijf een groot fraudeschandaal ontdekt wordt ( met meerdere werknemers, gedurende een lange periode, voor ettelijke miljoenen schade, etc.), dan is dit aangewezen. Indien zo‟n klacht wordt neergelegd zal de procureur de onderzoeksrechter, die een ruime waaier van onderzoeksmethoden en -mogelijkheden heeft, vorderen om tot in de kleinste hoekjes te onderzoeken. Stellingen Justitie wordt door bedrijven gezien als een zwarte doos? Dat is gedeeltelijk juist omdat het onderzoek geheim is. Maar als het onderzoek af is, dan krijgt de advocaat van het bedrijf inzage in het dossier en gaat de doos open. Vervolgens kan de advocaat aanvullende onderzoeken vragen, stellingen nemen, besluiten nemen, zaken weerleggen, etc. Het gerechtelijk strafonderzoek is geheim, maar het biedt absoluut kans om ten gepaste tijde inzage te verschaffen aan de advocaat van het bedrijf. Daar zijn heel strikte regels over, die de rechten van verdediging perfect waarborgen. Zowel van de beklaagde als van diegene die klacht neerlegt. Het wetboek van strafvordering regelt dat allemaal tot in de kleinste details. Als reactie op de toenemende groei van de private sector moet de overheid er alles aan doen om de verloren positie terug te winnen? Alles aan doen denk ik niet, je kan een bedrijf niet verbieden een contract te tekenen met een ander bedrijf om bepaalde zaken op te sporen en bepaalde onderzoeken te doen. Wanneer daaruit besluiten worden getrokken, die worden aangevochten door de betrokkene die onderzocht is, dan heb je een rechterlijke controle op dat contract tussen die twee bedrijven. Ik ben zeer sceptisch ten aanzien van de resultaten daarvan, aangezien dat onderzoek in de obscure sfeer gebeurt. De legale toets zal gebeuren voor de rechtbank. Een onderzoek komt er om resultaten te boeken, steeds in het voordeel of het nadeel van iemand. In het voordeel van het bedrijf en in het nadeel van iemand anders. Dat tast jurisdictioneel de rechtspositie aan van diegene die geviseerd wordt, dikwijls komt het gerecht, die daar een controle op uitvoert, dan in actie. Er is dan sprake van een postcontrole, die perfect kan zeggen of de resultaten en de juridische gevolgen uit dat onderzoek, legaal zijn. Er is hoe dan ook een natuurlijke rechterlijke controle, tenzij de betrokkene niets doet en de resultaten van het private onderzoek aanvaardt.
6.7
De toename van de private sector gaat ten koste van de kwaliteit van overheidsapparaat. Het gevaar bestaat, dat de betere werkkrachten naar de private sector trekken omdat daar meer geld te verdienen valt. De publieke sector kan niet betalen wat de private sector wel kan. Over het algemeen is het zo dat in alle sectoren de beste krachten uit de arbeidsmarkt worden geplukt om te gaan werken voor zeer sterke entiteiten. Dat is de vraag van markt en aanbod op de arbeidsmarkt. Hetgeen uiteraard niet impliceert dat er geen goede werkkrachten zijn in de publieke sector. Het strafrechtelijke apparaat is maar in één objectief geïnteresseerd, het veroordelen van mensen. Het veroordelen van mensen niet direct, maar wel de maatschappelijke plicht vervullen: namelijk het opsporen en beteugelen van misdrijven. Iemand die een misdrijf pleegt is een stoorzender in de maatschappij. Wanneer ik als werkgever mijn RSZ of het loon niet betaal, dan zal dat altijd ten koste zijn van iemand anders, er zullen altijd benadeelden zijn. De wetten zijn er om die benadeling uit te schakelen, om orde in de samenleving mogelijk te maken. De parketten zijn er om die inbreuken op te sporen en te beteugelen. Beteugelen betekent niet altijd straffen, het kan ook een bemiddeling zijn waarbij de benadeelde een schadevergoeding krijgt van de schadeverwekker. Dit impliceert geen veroordeling, en komt dus niet overeen met uw stelling. Zoeken om schade te herstellen is wel een dagelijkse opdracht van de parketten; veroordelen slechts in de ergste gevallen (waar het niet anders kan). Veel zaken handel ik af met een minnelijke schikking, dat is geen veroordeling. Ik zou uw stelling anders formuleren en „veroordelen‟ vervangen door „een rechtvaardige oplossing bieden aan de schade die veroorzaakt is‟. In het veroordelen zien wij het opleggen van een gevangenisstraf of boete, maar dat is een uitzonderlijke fase. Er zijn andere mogelijkheden om delinquenten te straffen of tot betere inzichten aan te zetten. Hartelijk dank voor dit gesprek.
6.8
BIJLAGE 7: Telefonisch gesprek met de heer Gertjan Groen forensisch accountant in Nederland sinds 1992 en momenteel ingehuurd door de politie. Worden jullie vaak geconfronteerd met een onderzoek naar werknemersfraude? Dat is moeilijk te beantwoorden. Het registratiesysteem van de Nederlandse politie is zodanig diffuus waardoor het niet makkelijk is te zien of er sprake is van aangifte van werknemersfraude. Registratie van criminaliteitsvormen laat vaak te wensen over. Ik heb zelf jarenlang bij KPMG gewerkt, mijn ervaring is dat er niet vaak aangifte wordt gedaan van fraude. Tevens heb ik nog bij een energiebedrijf gewerkt in Nederland, waar ik intern onderzoek voerde naar fraude. Daar heb ik de relatief positieve ervaring, dat de politie vaak gebruik maakte van onze interne onderzoeksverslagen als bijlage bij de aangifte. Is werknemersfraude een prioriteit bij de politie? Op dit moment niet. Ik ben werkzaam bij het landelijke politieprogramma Finec, financieeleconomische criminaliteit. Wij trachten de aandacht voor financieel economische criminaliteit hoger op de agenda te plaatsen bij de politie. Momenteel moeten dergelijke vormen van criminaliteit het onderspit delven voor andere vormen zoals geweldscriminaliteit, onderzoek naar drugshandel, etc. Ons programma is er op gericht die aandacht te vergroten, toch heeft dit momenteel niet veel prioriteit. Als gevolg van de politieke druk wordt daar nu wel steeds meer en meer aandacht aan besteed. Stelt u vast dat werknemers een onderzoek meestal (of liever) uitbesteden aan de private sector in plaats van een beroep te doen op de politie? Ja, dat klopt. Wanneer er naar een privaat onderzoeksbureau wordt gegaan zijn de werkgevers zeker dat er een onderzoek zal worden gevoerd. Indien er bij politie aangifte wordt gedaan is het altijd afwachten of dat uiteindelijk tot een onderzoek zal leiden. Het feit moet aan verschillende criteria voldoen (aard, grootte van de schade). Bij het inschakelen van een privaat onderzoeksbureau kan een bedrijf ook meer controle houden en afspraken maken. Politie gaat volledig zelf onderzoek doen, zonder de werkgever erbij te betrekken. Er is dan veel minder vrijheid om het onderzoek te sturen, zoals dat kan bij een private partij. Daarnaast is het risico om in de openbaarheid te komen veel groter wanneer naar de politie wordt gegaan. Als een zaak voor de rechter komt, verschijnt ze ook in de publiciteit. Bedrijven
7.1
willen dergelijke feiten intern houden, een privaat onderzoeksbureau is daar een betrouwbaardere partner in dan de politie. Is er sprake van concurrentie tussen politie en private sector? Op dit moment niet echt, politie vindt werknemersfraude momenteel niet echt belangrijk. In de toekomst kan dat misschien veranderen, maar momenteel liggen de prioriteiten anders. Zijn er kritieken vanuit beide sectoren op elkaar werk? Die zijn er in principe wel, doch is er op dat vlak een beetje onbekendheid. Omdat de politie een bepaald beeld heeft van commerciële onderzoeksbureau‟s en die bureau‟s ook een bepaald beeld van de Nederlandse politie hebben. Die kritieken zijn een beetje ingegeven door een aantal vooroordelen, die eigenlijk niet echt onderbouwd zijn. Ik werk momenteel zelf voor de politie, wij huren commerciële partijen in om ondersteuning te bieden in lopende onderzoeken. Hierdoor is er heel wat wederzijds respect ontstaan. Beide partijen bemerken de voordelen die er bestaan van samenwerking en er is een gevoel ontstaan om meer met elkaar op te trekken in de toekomst. Kan u mij iets meer vertellen over die samenwerking? Absoluut, nog niet zo lang geleden hebben wij een ondersteuningspool gevormd. Elke Nederlandse onderneming, die forensic accountancy diensten, aanbiedt werd gevraagd een offerte uit te brengen. Uiteindelijk werden met een 8-tal partijen afspraken gemaakt. Momenteel zitten ongeveer een 50-tal mensen in die pool. Dat zijn niet enkel forensic accountants maar ook projectsecretarissen, deskundigen, etc. Indien een onderzoek plaatsvindt kunnen deze worden opgebeld en kunnen zij voor onbepaalde tijd in dat onderzoek participeren. Impliceert dit ook het bijwonen van huiszoekingen of het afnemen van verhoren? Dat kan allemaal. Wanneer je in Nederland echter een opsporingsonderzoek wil uitvoeren of zelfstandig een proces verbaal wil opstellen, moet je over de functie van Bijzonder Opsporingsambtenaar beschikken. Eigenlijk behoort dit toe aan politiemensen, mensen uit commerciële partijen kunnen dat niet zomaar worden. Iedereen die wordt ingeschakeld uit private partijen wordt eigenlijk ingeschakeld als deskundige. Hij kan wel zelfstandig rapporten schrijven, die als bijlage bij het proces verbaal worden gevoegd. Wij hebben
7.2
afgesproken dat elke partij zijn bevindingen op papier vastlegt als deskundige en de politieambtenaar vervolgens het proces verbaal opstelt. U spreekt van positieve ervaringen, namelijk het wederzijds respect, is er ook al sprake geweest van negatieve ervaringen? Tot heden niet. Vooraf was de politie eigenlijk negatief, zij wouden er absoluut geen buitenstaanders bij, maar nu zie je duidelijk dat de ervaringen tot nu toe positief zijn. Hetgeen iedereen toch wel in positieve zin heeft verbaasd. Kost dit niet veel geld voor de politie om private onderzoekers in te huren? Ja dat kost veel geld. Er wordt wel actie ondernomen om die bedragen in de toekomst te verlagen. Maar door de inzet van onderzoekers uit die ondersteuningspool, die over heel wat ervaring en kennis beschikken, kan heel wat tijd in het onderzoek zelf bespaard worden. Aan de ene kant kost het geld om iemand in te huren, aan de andere kant bespaar je heel wat geld omdat het onderzoek sneller wordt afgehandeld of omdat er eerder kan worden besloten om het onderzoek niet verder te zetten. De baten wegen op tegen de kosten. Is er sprake van informatieuitwisseling? Ja, in principe wel. Iedereen die door de ondersteuningspool wordt ingezet moet een geheimhoudingsverklaring tekenen. Daarnaast worden ze ook gescreend. Er wordt wel degelijk informatie uitgewisseld, maar wel onder de voorwaarden van geheimhouding en enkel met personen die gescreend zijn. Commerciële partijen zijn tevens geneigd om heel wat ervaringen te delen met de politie. Desondanks er geen sprake was van communicatie tussen politie en private sector, stellen we vandaag vast dat er momenteel wederzijdse informatie en ervaringen worden uitgewisseld. Hetgeen leidt tot nieuwe inzichten bij beide partijen en tot meer behoefte aan samenwerking. Dit is een positieve ontwikkeling aangezien politie niet de capaciteiten heeft om te concurreren met de middelen en mogelijkheden die een commerciële partij bezit. Is er sprake van samenwerking op het beleidsmatige vlak? Op dit moment nog niet. Het probleem is dat je in Nederland heel wat opsporingsdiensten hebt, waarvan de politie er één is. Dat leidt niet echt tot het gericht aanpakken van bepaalde misdrijven. Voor witwassen bijvoorbeeld
zijn er naast
de politie nog andere
opsporingsautoriteiten, maar er is geen overkoepelend orgaan dat verantwoordelijk is. Het 7.3
risico dat die diensten elkaar gaan hinderen bij het voeren van onderzoek is reëel. Wanneer je echter het probleem zelf gaat aanpakken, kan je kijken naar de maatschappelijke relevantie van dat probleem en bespreken welke actoren een rol kunnen spelen. Vervolgens kan dan de keuze gemaakt worden voor politie, commerciële partijen of voor beiden. Pas op dat moment kan ook een beleid worden opgemaakt. Is de forensic accountant een wettelijk erkend beroep in Nederland? Nee, ik weet dat het IFA reeds initiatief heeft genomen om dat in te voeren. Maar een drietal jaar geleden zijn de acties op dat vlak stilgelegd. Hetgeen wordt vastgesteld is dat een aantal Nederlandse forensic accountants ernaar streven de Amerikaanse titel van Certified Fraud Examinor te halen. De meningen of het gaat om een positieve of negatieve ontwikkeling zijn op dat vlak echter sterk verdeeld. Het lijkt vooral een commercieel getint verhaal te zijn. Wie oefent controle uit op de private sector? Dat was in principe zelfregulering in de vorm van een tuchtrecht. Dat tuchtrecht is dit jaar momenteel extern geplaatst. Dat betekent dat een los orgaan nu over de accountants zal oordelen en niet langer de accountants zelf. Er is momenteel dus sprake van een extern toezicht. Je ziet wel vaak dat partijen, die het onderwerp van een forensisch onderzoek vormen, de accountants ofwel civiel ofwel via het tuchtrecht proberen aan te pakken. Is er sprake van een meldingsplicht ten aanzien van de overheid? Nee dat bestaat niet. In Nederland is het zo dat wanneer een normale accountant bij een jaarrekeningcontrole fraude ontdekt, die het bedrijf niet zelf aanpakt, dit moet melden aan de Nederlandse politie. Maar dat komt zelden voor, omdat de bedrijven het meestal zelf aanpakken en ongedaan maken. Hartelijk dank voor dit gesprek.
7.4
