PUBLICATIE “SAMEN RIJK” ISLAMITISCHE ETHIEK EN DE INZET VOOR DE ARME AMSTERDAMSE BUUR Stichting Samenwonen-Samenleven 9 mei 2012
Doel van het project De bestrijding van armoede in Amsterdamse migrantengemeenschappen door middel van het aanboren van bronnen van eigen kracht en motivatie voor armoedebestrijding en het presenteren van navolgbare goede voorbeelden van mensen die zich op grond van die motivatie inzetten. Resultaat van het project Een toegankelijke publicatie met een beschrijving in alledaagse taal van enkele islamitische voorschriften inzetbaar ten behoeve van plaatselijke armoedebestrijding, afgewisseld met portretten van voorbeeldfiguren uit de islamitische gemeenschap die zich reeds inzetten voor de arme buurman of buurvrouw in de wijk… …die gebruikt kan worden bij activiteiten in het kader van het armoedeprogramma en zo handvatten biedt voor het stimuleren van goede voorbeeld praktijken.
Inleiding Voor u ligt een projectvoorstel voor de publicatie “Samen Rijk” over islamitische ethiek en de inzet voor de Amsterdamse buur. Dit voorstel is onderdeel van een programma armoedebestrijding dat zich in het bijzonder richt op de ondersteuning van niet-westerse migrantengemeenschappen. In het programma staat de volgende vraag centraal: Hoe kunnen we vrijwilligers en bestuurders, sleutelfiguren en vertrouwenspersonen van zelforganisaties en instituties in migrantengemeenschappen ondersteunen hun achterbannen beter te bedienen als het gaat om armoede-, schulden- en inkomensproblemen? In het kader van het armoedeprogramma organiseert Stichting Samenwonen-Samenleven netwerkbijeenkomsten armoedebestrijding, waar vrijwilligers en professionals elkaar ontmoeten en goede voorbeeld praktijken worden uitgewisseld; cursussen voor vertrouwenspersonen, voor mensen met ideeën voor armoedeprojecten en voor sleutelfiguren van gebedshuizen een cursus voorzieningen op het gebied van armoedebestrijding. De in dit voorstel beschreven publicatie is een van de overige activiteiten in het programma. Inzet is het putten uit de islamitische ethiek en goede voorbeeldfiguren als krachtbronnen voor de inzet voor de arme naaste. De publicatie zal worden ingezet bij de overige activiteiten in het kader van armoedebestrijding.
Kader Armoedeprogramma Netwerkbijeenkomsten Armoedebestrijding “We doen het samen” Cursus Vertrouwenspersonen: opleiden van vertrouwenspersonen Cursus Van Idee naar Project: projectondersteuning De Hulp- en Informatiedienst (HID) Ondersteuning sleutelfiguren in Voorlichting en Preventie Publicatie Samen Sterk Initiatieven
2
1. Armoedebestrijding: Noodzaak tot ondersteuning in migrantengemeenschappen De Gemeente Amsterdam spreekt van armoede als mensen moeten rondkomen van een inkomen van minder dan 110% van het Wettelijk Sociaal Minimum (WSM). Volgens deze definitie is 16,6% van de Amsterdamse huishoudens arm. In Amsterdam West ligt het percentage minimahuishoudens op 18,1%. Per wijk verschillen de percentages enorm. In de Vondelbuurt is 'slechts' 7% arm, terwijl in de Kolenkit het percentage op 36% ligt. Het aantal minimahuishoudens zal als gevolg van de economische crisis en de reeks aan bezuinigingsmaatregelen de komende jaren toenemen. De maatregelen van rijkswege, zoals de versobering van de AWBZ en het verhogen van de eigen bijdragen in de kinderopvang, GGZ en zorgverzekering zullen veel burgers hard raken. Ook de gemeente bezuinigt door middel van het versoberen van de extra inkomensondersteuning en de schuldhulpverlening. In het bijzonder neemt het aantal armen onder niet westerse migranten toe. 55% van de Amsterdamse minimagezinnen is niet westers allochtoon. Vooral het beeld onder jongeren baart zorgen: 42% van alle Marokkaanse, 39% van de Turkse tegenover 11% van de autochtone jongeren groeit op in een minimahuishouden. De werkloosheid onder niet-westerse allochtonen is met 13% meer dan twee keer zo hoog als de 5% onder autochtonen. Nu is armoede meer dan een financieel probleem waarbij geld geven de oplossing is. Armoede is "vooral een vorm van sociale uitsluiting" (Koopmans 2008): Kinderen die niet mee kunnen op schoolreisje. Beperkte of geen toegang tot sportvoorzieningen. Slechte gezondheid door weinig beweging en/of slechte voeding. Stress als gevolg van geldzorgen of schulden. Psychische problemen als zowel oorzaak als gevolg van armoede. Anderen niet thuis durven uitnodigen en zelf weinig de deur uit gaan. Niet volledig mee kunnen doen leidt tot sociale uitsluiting of isolement.
“Hoe kunnen we vrijwilligers en bestuurders, sleutelfiguren en vertrouwenspersonen van zelforganisaties en instituties in migrantengemeenschappen ondersteunen hun achterbannen beter te bedienen als het gaat om armoede-, schuldenen inkomensproblemen?”
Om uit deze vorm van armoede te raken, moeten enkele belangrijke obstakels worden overwonnen. Veelvoorkomende hindernissen zijn schaamte, de angst voor roddel en het taboe. Vooral in migrantengemeenschappen hebben armen moeite om voorbij de angst voor roddel te raken. Het taboe op aan armoede gerelateerde problemen zoals echtscheiding en verslaving en het discourse van "eigen schuld, dikke bult" maken dat mensen niet of nauwelijks een beroep durven doen op de omgeving buiten gezins- en familieverband. Professionele hulp wordt te laat gezocht. 2. “Helpers helpen helpen” Op vele plekken in Amsterdam zetten vrijwilligers en bestuurders van zelforganisaties en gebedshuizen zich in voor een ander. Dit is zeker niet anders in migrantengemeenschappen. De inzet is enorm en de passie groot. Direct of indirect doen deze vrijwilligers en bestuurders daarbij soms ook aan armoedebestrijding. In september 2011 werden zo'n 75 van hen in de Badr moskee in Amsterdam West bijeen gebracht om samen na te denken over de rol van moslims in de bestrijding van armoede.1 In een rondgang langs enkele Amsterdamse zelforganisaties ter voorbereiding op deze conferentie is gebleken dat de informele zorgstructuren in migrantengemeenschappen broos zijn. Sleutelfiguren binnen de civil society herkennen de problemen en de hindernissen die mensen daarbij ervaren.
1
Een verslag van deze bijeenkomst treft u in bijlage 2.
3
Veel moskeeën kennen praktijken van armoedebestrijding. Een voorbeeld is de zakat of armenbelasting. Opbrengsten van deze zakat gaan veelal naar projecten in het buitenland. In vergelijking met de armoede in het land van herkomst valt de zichtbare, relatieve armoede in Nederland vaak erg mee. Als het gaat om armoede in Nederland heerst in veel moskeeën een cultuur van "eigen schuld, dikke bult" of ontkenning. Zakat projecten kunnen het beeld van armoede als een extern probleem versterken. Als gevolg van dit discourse beschikken sleutelfiguren van gebedshuizen nauwelijks over de kennis hun achterbannen in een pastorale behoefte te voorzien of door te verwijzen naar reguliere instanties. Bij migranten zelforganisaties is het soms anders. Maar, waar wel over armoede- en inkomensproblemen wordt gesproken, staan sleutelfiguren van deze zelforganisaties van buitenaf onder druk omdat ze worden overvraagd door reguliere instellingen zorg en welzijn (bijvoorbeeld schuldhulpverlening) die door bezuinigingsmaatregelen een toenemende mate een beroep doen op hun vrijwilligers. Van binnenuit de verschillende migrantengemeenschappen staan deze sleutelfiguren onder druk omdat zij zogezegd "de vuile was" buiten hangen. De bezuinigingen die zelforganisaties over de gehele breedte ervaren, dragen er bovendien toe bij dat de organisaties financieel moeten zien te overleven. De luiken voor samenwerking gaan dicht. Samenwerking die juist erg nodig is als het gaat om het gezamenlijk bestrijden van armoede onder de eigen achterbannen. Stichting Samenwonen-Samenleven heeft als missie "helpers helpen helpen".2 Samenvattend stellen we dat het discourse van eigen schuld en de angst voor roddel dominant aanwezig zijn, potentiële krachtbronnen (netwerken, kennis van het systeem en zelfvertrouwen) ondanks enorme inzet te weinig benut worden en mensen niet gehoord worden en te laat hulp inschakelen. De volgende vraag doet zich dan voor: "Hoe kunnen we vrijwilligers en bestuurders, sleutelfiguren en vertrouwenspersonen van zelforganisaties en instituties in migrantengemeenschappen ondersteunen hun achterbannen beter te bedienen als het gaat om armoede-, schulden- en inkomensproblemen?" Een van de antwoorden ligt in een publicatie over een aantal islamitische voorschriften en personen die zich al voor hun naaste inzetten. 3. Publicatie “Samen Rijk” Op bovengenoemde conferentie hebben verschillende deelnemers reeds aangegeven het potentieel van religieuze bronnen weinig benut te zien. Hiertoe richten stichting SW-SL en stichting IHSAN samen een publicatie in. Het doel van de publicatie is het aanboren van krachtbronnen (latent) aanwezig in de eigen gemeenschap en het presenteren van goede voorbeeldpraktijken. De publicatie "Samen Rijk" bevat een collage van islamitische voorschriften die gebruikt kunnen worden ter ondersteuning aan armoedebestrijding binnen de eigen gemeenschap. Voorbeelden van enkele belangrijke ethische concepten zijn rahmat, zakat, sadaqa, waqf en qurban. De begrippen worden uitgelegd in alledaagse taal. Daarnaast worden in de publicatie portretten beschreven van mensen die zich reeds op grond van hun religieuze overtuiging inzetten voor de arme ander. De portretten zijn positief van toon, gericht op de persoonlijke motivatie, de ervaren noodzaak en de concrete inzet met vallen en opstaan. De voorbeeldfiguren dienen ter inspiratie zonder dat zij op een voetstuk worden geplaatst zodat zij daarmee niet 'te ver gegrepen zijn'. In de publicatie worden ethische voorschriften en portretten met elkaar afgewisseld. In totaal worden zo’n acht voorschriften en acht personen beschreven. De publicatie telt zo’n 60 pagina’s en wordt in een oplage van 1000 exemplaren gedrukt. Voor vrijwilligers en bestuurders van zelforganisaties en gebedshuizen is de publicatie gratis. Professionals betalen. 2
Zie de derde bijlage voor meer informatie over SW-SL.
4
4. Doelgroep De doelgroep van de publicatie bestaat uit: vertegenwoordigers, bestuurders en imams van moskeeën en aanverwante zelforganisaties in Amsterdam West; vrijwilligers en potentiële vrijwilligers van islamitische gebedshuizen in Amsterdam West; hulpverleners en professionals die in hun praktijk met mensen met inkomens- en schuldenproblemen met een islamitische achtergrond te maken hebben; alle overige geïnteresseerden; De profijtgroep bestaat uit: de arme huishoudens onder de achterbannen van gebedshuizen en aanverwante organisaties in Amsterdam West. 5. Werkwijze: Ontwikkeling, launching en gebruik De publicatie is - in navolging van de conferentie - een samenwerking met stichting IHSAN, islamitisch instituut voor maatschappelijke activering. SW-SL beschrijft de voorschriften niet zelf. SW-SL organiseert en faciliteert het proces van uitwisseling over islamitische ethiek en armoede met als doel de ontwikkeling van de publicatie. Het verbinden van verschillende deelnemers (lees: migranten-gemeenschappen) gebeurt op drie niveaus met ieder een eigen taak: de werkredactie, de contributors en de adviesraad. De regie van het proces van ontwikkeling ligt bij de werkredactie waarin SW-SL, IHSAN en twee partners uit de wereld van de moskee plaats hebben. De werkredactie buigt zich over de te kiezen concepten, de voorbeeldfiguren en de te betrekken partners in het veld. Ook redigeert zij. Islamitische sleutelfiguren van Amsterdamse gebedshuizen en opleidingsinstituten worden uitgenodigd een van de gekozen concepten in alledaagse taal uit te leggen. Het betrekken van deze figuren is tevens onderdeel van de strategie om draagvlak te creëren en (hun) achterbannen te mobiliseren. Deze 'groep' van bijdragers staat op afstand en komt één keer als groep bijeen. Een adviesraad leest op afstand mee, adviseert en corrigeert. Zo worden bekende namen gekoppeld aan de publicatie. Dit waarborgt zowel de (theologische) inhoud als betrokkenheid bij het thema armoede en armoedebestrijding. De portretten worden geschreven door SW-SL zelf. Dat wil zeggen dat SW-SL de interviews uitvoert, terugkoppelt en redigeert. De meeste voorbeeldfiguren zijn waarschijnlijk afkomstig uit de netwerken van SW-SL. De selectie van
SW-SL organiseert en faciliteert het proces van uitwisseling over islamitische ethiek en armoede met als doel de ontwikkeling van de publicatie.
geïnterviewden vindt plaats in de werkredactie.
De publicatie zal tijdens een officiële launching gepresenteerd worden. Dit moment wordt aangegrepen het onderwerp nogmaals op de kaart te zetten en achterbannen van de betrokken partners te mobiliseren. Het werken met de publicatie gebeurt bij verschillende overige activiteiten in het kader van het armoedeprogramma van Samenwonen-Samenleven. Het gaat dan o.a. over cursussen Van Idee naar Project en Fondsenwerving (ter ondersteuning van vrijwilligers/bestuurders van zelforganisaties met een idee voor een armoedeproject), netwerkbijeenkomsten armoedebestrijding, een cursus voor imams en andere sleutelfiguren van gebedshuizen over voorzieningen armoede en sociale kaart en basiscursussen voor vertrouwenspersonen.
5
6. Activiteiten A. B. C. D. E. F. G. H. I.
Voorbereiding: Werving en vorming van de werkredactie en adviesraad. Inhoudsbepaling: Bijeenkomen van de werkredactie (10x), werving contributors uit het veld, opdrachten uitzetten, contact adviesraad, terugkoppeling in bijeenkomst met contributors, redactie en eindredactie. Interviews: Voorbereiding en uitvoering interviews met goede voorbeelden en terugkoppeling. Kleine bijeenkomsten: terugkoppeling contributors en focusgroep discussie met geïnterviewden. Fotografie en layout. Drukwerk. Presentatie: Launching publicatie/expertmeeting. Werken met de publicatie in activiteiten in het armoedeprogramma. Verkoop: Via de website voor geïnteresseerden buiten de stad en professionals.
7. Tijdspad Voortraject Voorbereidende rondgang conferentie (juni-september 2011) Conferentie i.s.m. stichting IHSAN in de Badr moskee (17 september 2011) Cursus Van Idee naar Project voor (oktober – november 2011) Terugkommiddag in de Mevlana moskee (19 november 2011) Netwerkbijeenkomst Armoedebestrijding (31 maart 2012) Cursus Van Idee naar Project en Fondsenwerving (april-juni 2011) Netwerkbijeenkomst Armoedebestrijding (23 mei 2012)
Ontwikkeling cursus “Samen Rijk Voorbereiding en werving (maart-mei 2012) Interviews (april-augustus 2012) Werkredactievergaderingen (mei-september 2012) Bijeenkomsten (focus groep discussie geïnterviewden en contributors, september 2012) Eindredactie, layout en drukwerk (september 2012) Presentatie (oktober 2012) Projectevaluatie (oktober 2012)
Natraject: Werken met de publicatie Cursus voorzieningen armoedebestrijding en sociale kaart voor imams en andere sleutelfiguren gebedshuizen in Amsterdam West (in ontwikkeling, najaar 2012) Netwerkbijeenkomsten Armoedebestrijding (najaar 2012) Cursussen Van Idee naar Project (najaar 2012) Basiscursussen Vertrouwenspersonen Amsterdam West en Nieuw West (2013)
6
