Projectrapport Therapietrouw en medicatieveiligheid bij kwetsbare ouderen thuis

1

Projectrapport Therapietrouw en medicatieveiligheid bij kwetsbare ouderen thuis

www.zorgproeftuinen.be [email protected]

2

Inhoudsopgave I.

Inleiding ....................................................................................................... 6

II. Doelstellingen ............................................................................................... 9 Concrete doelen en criteria...................................................................... 9 Valorisatiedoelen .................................................................................. 10 1.

DEEL 1: LITERATUURSTUDIE ................................................................... 11 1.1

Inventarisatie huidige situatie: bestaande rollen en samenwerking ........ 11

Huisarts................................................................................................... 11 Informeren ........................................................................................... 12 Knelpunten en mogelijke gevolgen in Vlaanderen ................................... 12 Apotheker................................................................................................ 13 Gedeeld Farmaceutisch Dossier ............................................................. 17 Medicatieschema .................................................................................. 17 Knelpunten........................................................................................... 19 Verwachtingen ..................................................................................... 20 Thuisverpleegkundige .............................................................................. 21 Wekelijkse voorbereiding van geneesmiddelen per os ............................. 21 Vergoeding voor het wekelijks klaarzetten van medicatie ........................ 23 Interpreteren van het medicatieschema ................................................. 24 Hulpmiddelen ter ondersteuning van het uitzetten van medicatie............. 25 Toedienen van medicatie door thuisverpleegkundigen............................. 26 Monitoren van toegediende medicatie .................................................... 27 Knelpunten........................................................................................... 28 Verwachtingen ..................................................................................... 28 Patiënt .................................................................................................... 28 Rechten van de patiënt ......................................................................... 28 Huidige samenwerkingsvormen................................................................. 30 Het medicatieschema: huisarts en apotheker.......................................... 31 Therapietrouw ...................................................................................... 34 Het gedeeld beroepsgeheim .................................................................. 35 1.2

Literatuuronderzoek binnenlandse en internationale studies .................. 36

Therapietrouw-bevorderende maatregelen ................................................ 36


3

Individuele medicatievoorbereiding ........................................................ 37 Medicatiedispenser ............................................................................... 41 Elektronische gegevensdeling ................................................................ 42 2.

DEEL 2: UITTESTEN EN VALIDEREN VAN HET ONTWIKKELDE ZORGPAD .... 45 2.1

Methoden ........................................................................................... 45 Design ................................................................................................. 45

2.2

Zorgpad ontwikkeling .......................................................................... 45 Stuurgroep ........................................................................................... 45 Flowchart ............................................................................................. 47

2.3

Steekproef ......................................................................................... 47 Identificatie en selectie van patiënten .................................................... 47

2.4

Gegevensverzameling ......................................................................... 48

Kwantitatieve analyse: Survey patiënt ....................................................... 48 Deelnemers karakteristieken ................................................................. 49 Therapietrouw ...................................................................................... 49 Geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname van geneesmiddelen ........................................................................................................... 50 Overzichtstabel van medicatie/medicatieschema ..................................... 50 Overzichtstabel van medicatie/medicatieschema ..................................... 50 Evaluatie zorg en begeleiding ................................................................ 50 Evaluatie IMV/medicatiedispenser .......................................................... 51 Survey apothekers ................................................................................... 51 Apothekers karakteristieken .................................................................. 51 Medicatiegebruik van kwetsbare, oudere ambulante patiënten ................ 51 Medicatieschema .................................................................................. 52 Samenwerking met andere zorgverleners ............................................... 52 Evaluatie IMV ....................................................................................... 52 Survey Intaker ......................................................................................... 52 Medicatieschema .................................................................................. 52 Hulp bij het gebruiken van medicatie ..................................................... 53 Kwalitatieve analyse: focusgroepgesprek ................................................... 53 2.5

Resultaten .......................................................................................... 55 Demografische gegevens (leeftijd – Katz-score – Weckx-score): medicatiedispenser ............................................................................... 55


4

Overzicht geïncludeerde patiënten medicatiedispenser ............................ 56 Patiëntenprofielen luik medicatiedispenser ............................................. 58 Oriëntatie en rusteloosheid ....................................................................... 58 Deelnemers karakteristieken: luik IMV ................................................... 60 Algemene bevindingen projectgedeelte Medicatiedispenser ........................ 63 Vergelijking uitkomstmaten deelnemers voor en na de studie .................. 63 Resultaten survey intaker voor, tijdens en na de studie ........................... 78 Het medicatieschema: vragenlijst intaker ............................................... 79 Houding van patiënten t.o.v. geneesmiddelen ........................................ 84 Bijkomende resultaten tussentijdse evaluatie.......................................... 86 Bevindingen verpleegkundigen bij het wekelijks klaarzetten van de medicatie ............................................................................................. 88 Algemene bevindingen projectgedeelte IMV .............................................. 89 Resultaten survey IMV luik .................................................................... 89 Gezamenlijke bevindingen communicatie en informatiedeling ................... 116 Resultaten gegevensverzameling communicatie en registratie medicatie binnen proeftuinproject. ...................................................................... 116 Welke communicatie heeft er plaats tijdens het vullen van de medicatiedispenser ............................................................................. 116 Meerwaarde Pivotell©......................................................................... 117 Beperkingen en aanbevelingen optimaliseren gebruik Pivotell© ............. 118 Resultaten kwalitatief onderzoek: focusgroepgesprek luik medicatiedispenser ............................................................................................................. 120 Resultaten kwalitatief onderzoek: focusgroepgesprek luik IMV .................. 127 Zorgtraject finaliseren ......................................................................... 138 Implementatie medicatiedispenser in de werking van Wit-Gele Kruis Vlaams-Brabant .................................................................................. 138 2.6

Discussie .......................................................................................... 139

Discussie (medicatiedispenser) ............................................................... 139 Impact op therapietrouw ..................................................................... 139 Impact op geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname van geneesmiddelen ................................................................................. 140 Impact op hulp bij het gebruik van geneesmiddelen ............................. 140 Impact op evaluatie zorg en begeleiding .............................................. 141 Sterktes en zwaktes ............................................................................ 142


5

Discussie (IMV) ...................................................................................... 142 Belangrijkste bevindingen.................................................................... 142 Sterktes & zwaktes ............................................................................. 149 2.7

Aanbevelingen .................................................................................. 150

2.8

Conclusie ......................................................................................... 152

Lijst van tabellen: .................................................................................. 153 Lijst van figuren: .................................................................................... 154 Lijst van grafieken: ................................................................................ 154 Lijst van bijlagen:................................................................................... 156 III. Referentielijst ............................................................................................ 157


6

I.

Inleiding Het nemen van medicatie behoort voor vele ouderen tot een activiteit van het dagelijks leven. Medicatieveiligheid is een belangrijke voorwaarde voor een kwaliteitsvol leven voor vele ouderen in onze samenleving, maar is zeker niet altijd evident. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) definieert therapietrouw als “de mate waarin het gedrag van een persoon – wat betreft medicatie nemen, een dieet volgen, en/of het uitvoeren van veranderingen in levensstijl – correspondeert met overeengekomen aanbevelingen vanwege een zorgverstrekker”. Cijfers voor therapietrouw bij chronische behandelingen liggen meestal rond 50%, onafhankelijk van de aandoening, het behandelplan of de meetmethode (WHO, 2003). Er wordt geschat dat 50 tot 70% van de patiënten die chronisch geneesmiddelen moet gebruiken, binnen een jaar weer stopt. Dat percentage is veel hoger dan meestal wordt verondersteld of ingeschat door zorgverleners. Een gebrek aan therapietrouw kan de effectiviteit en het rendement van een behandeling verminderen, maar kan ook het correct inschatten van deze effectiviteit ondermijnen (HAYNES, ACKLOO, SAHOTA, MCDONALD, & YAO, 2008). Als de arts niet op de hoogte is van het feit dat de patiënt een bepaalde behandeling niet volgt zoals voorgeschreven, kan hij onterecht denken dat de progressie van de aandoening of het feit dat bepaalde symptomen niet onder controle zijn, te wijten is aan het geneesmiddel zelf (gebrek aan effectiviteit, te lage dosis) en zal hij deze behandeling wellicht zonder reden veranderen of een bijkomend geneesmiddel aan de behandeling toevoegen (RUDDY, MAYER, & PARTRIDGE, 2009). Therapieontrouw

kan

grote

financiële

gevolgen

met

zich

meebrengen.

Onderzoeksinstituut IMS berekende dat ruim de helft van de onnodige kosten in de gezondheidszorg wereldwijd (500 miljard dollar per jaar) toe te rekenen is aan een gebrekkige therapietrouw bij patiënten. In de VS wordt de totale kost van een gebrek aan therapietrouw geschat op 300 miljoen dollar per jaar. Therapieontrouw kan er immers voor zorgen dat de behandeling ineffectief wordt, met slechte


7

resultaten,

complicaties,

nevenwerkingen,

(her)hospitalisaties,

onnodige

spoedopnames en zelfs de dood tot gevolg (SHI, LIU, FONSECA, WALKER, KALSEKAR, & PAWASKAR, 2010). Daarom heeft de WHO aangegeven dat het vergroten van de effectiviteit van allerlei interventies om therapietrouw te bevorderen, wellicht een veel grotere impact zal hebben op de gezondheid van een bevolking dan eender welke specifieke verbetering van een bepaalde medische behandeling (WHO, 2003). In de literatuur wordt een patiënt als therapieontrouw aanzien wanneer hij minder dan 80% of meer dan 120% van de voorgeschreven medicatie inneemt ( (Division of Pharmacoepidemiology & Pharmacotherapy, 2006); (BROWN & BUSSEL, 2011)). Michael, Bryson & Rumsfeld (2009) omschrijven deze cut off echter als arbitrair. Therapietrouw is afhankelijk van de specifieke medicatie, zijn voorschrijfbasis en de specifieke aandoening. Een eerste stap om therapietrouw te verhogen, is het identificeren van de patiënten die therapieontrouw zijn. Nadien kan gekeken worden naar welke interventies er moeten toegepast worden om de therapietrouw te verhogen (MICHAEL, BRYSON, & RUMSFELD, 2009). Therapieontrouw moet ook ingedeeld worden naargelang de intentie. Iemand kan intentioneel of niet-intentioneel therapieontrouw zijn. Vooraleer ingegrepen kan worden, is het dan ook belangrijk de onderliggende reden of oorzaak van therapieontrouw te identificeren (HO, BRYSON, & RUMSFELD, 2009). De literatuur over factoren die therapietrouw beïnvloeden is zeer uitgebreid, en bevat vaak ook tegenstrijdige resultaten. Tabel 1 geeft een overzicht van de factoren die in de literatuur beschreven zijn ( (INGERSOLL & COHEN, 2008); (OSTERBERG & BLASCHKE, 2005); (WHO, 2003)). Wanneer men therapietrouw bij patiënten wil verbeteren, zouden zorgverstrekkers zich bewust moeten zijn van deze factoren en waar mogelijk hierop inspelen. Alleen zo kan men de patiënten ertoe aanzetten hun geneesmiddelen meer nauwgezet te gebruiken (WHO, 2003). Zorgverleners kunnen een rol spelen in het bevorderen van therapietrouw voor patiënten met chronische aandoeningen. Huisarts, apotheker en verpleegkundigen


8

zijn hiervoor zeker aangewezen personen maar ook mantelzorgers, verzorgenden, kinesitherapeuten,..worden best betrokken. Tabel 1. Factoren die therapietrouw positief (+) of negatief (-) beïnvloeden ( (INGERSOLL & COHEN, 2008); (OSTERBERG & BLASCHKE, 2005); (WHO, 2003)). Dimensie

Invloed

Therapie

-

Duur van de behandeling

-

Geringe effectiviteit van de behandeling

-

Nevenwerkingen

-

Verschillende geneesmiddelen (polyfarmacie)

Patiënt

Specifieke factor

-

Meerdere innamen per dag, complexiteit van de behandeling

+

Snelle en aanzienlijke vermindering van de symptomen

-

Angst voor bijwerkingen

-

Algemene bezorgdheid over het gebruik van het geneesmiddel

-

Vergeetachtigheid

-

Geringe kennis omtrent ziekte en therapie

-

Angst voor afhankelijkheid, tolerantie en verslaving of voor

+

Waarnemen van de symptomen als oplosbaar en controleerbaar

+

Goede motivatie van de patiënt

-

Ongeloof in diagnose

-

Hopeloosheid en negatieve gevoelens

schade die na langdurig gebruik zou kunnen ontstaan

Zorgteam/Organisatie

-

Zorgverlener

+

Geringe communicatieve vaardigheden

-

Empathie, warmte en emotionele steun

-

Lage job tevredenheid

-

Mindere kwaliteit van informatieoverdracht

Zorgverlener- patiënt relatie

Verschillende voorkeur voor behandeling (mismatch tussen arts

Gezondheidssysteem

+

en patiënt)

+

Goede relatie tussen patiënt en zorgverlener, vertrouwen

+

Shared decision making

-

Patiënten educatie/duidelijke instructies over behandeling

-

Geringe financiering van gezondheidzorg (vergoedingssysteem)

-

Beperkte toegang tot zorg

-

Minieme samenwerking tussen artsen en apothekers

+

Weinig educatie van patiënten Mogelijkheid voor blijvende communicatie tussen zorgverlener en patiënt (bv. telefonisch opvolgen)

Ziekte gerelateerd

Sociaal-economisch

-

Lage behandelingsrespons

+

Ernstige symptomen

-

Alcohol of druggebruik

-

Verminderde cognitie

-

Lange duur van de ziekte

+

Goed begrip van de aandoening

-

Lage sociaaleconomische status

+

Sociale steun


9

II.

Doelstellingen

Concrete doelen en criteria De doelstellingen van dit project zijn veelzijdig. In de eerste plaats beoogt men om met dit project een zorgtraject medicatieveiligheid en therapietrouw in de thuissituatie uit te werken. Het is belangrijk dat mensen zo lang mogelijk verzorgd kunnen worden in hun eigen omgeving. De uitwerking van een zorgtraject medicatieveiligheid en therapietrouw in de thuissituatie, waarin een multidisciplinaire samenwerking in de eerste lijn wordt bevorderd, moet het mogelijk maken om de kwetsbare oudere langer op een veilige manier in zijn vertrouwde thuisomgeving te verzorgen. Daarvoor

zullen

de

rollen

en

verantwoordelijkheden van

de

verschillende

zorgverleners in eerste lijn duidelijk bepaald en beschreven worden. Binnen dit zorgtraject

zal

specifiek

aandacht

besteed worden

aan

samenwerking en

communicatie, voornamelijk tussen huisarts, apotheker en thuisverpleegkundige. Tijdens de testfase zal de mogelijkheid gecreëerd worden om waar nodig de procedures en manier van samenwerken aan te passen, op basis van de ervaringen en feedback. In dit project zullen ook verschillende hulpmiddelen (bestaande technologie) aangereikt en geëvalueerd worden die de patiënt en zijn zorgverleners ondersteunen om de therapietrouw en medicatieveiligheid op te volgen en te verbeteren, zoals individuele medicatie voorbereiding (IMV) en het gebruik van een intelligente medicatiedispenser. Op basis van de resultaten worden aanbevelingen geformuleerd waardoor later eventueel nieuwe technologieën ontwikkeld kunnen worden, om een meerwaarde te bieden en de knelpunten van de bestaande technologie op te heffen. Aan de hand van de bekomen resultaten zal ook bepaald worden welk hulpmiddel voor welk type patiënt een belangrijke meerwaarde kan bieden. Het huidige project beoogt enerzijds medicatiefouten te vermijden door het gebruik van een correct en geactualiseerd medicatieschema voor de patiënt en de betrokken zorgverleners, op


10

basis van een gedeeld online medicatieschema (Vitalink). Anderzijds stelt het huidige project

als

doel

om

therapietrouw

te

verhogen

door

een

striktere

medicatiebegeleiding door de verschillende zorgverleners (1ste lijn).

Valorisatiedoelen Voor de oudere leidt verantwoord omgaan met geneesmiddelen tot een verhoging van de kwaliteit van de zorg, minder complicaties, minder hospitalisaties en minder gezondheidskosten. Patiënteducatie tot inzicht in medicatiegebruik draagt bij aan empowerment

van

patiënten

en

mantelzorgers.

Geneesmiddelengesprekken,

medicatieschema’s, IMV of intelligente medicatiedispensers en rechtstreekse ondersteuning door verpleegkundigen, ondersteunen de patiënt bij het correct geneesmiddelengebruik. Dit laat de oudere patiënt toe langer thuis te blijven in een medicatieveilige omgeving. Ook de mantelzorger wordt ontlast omdat een deel van de medicatie gerelateerde taken ondersteund worden door nieuwe technologieën. Voor de zorgactoren wordt het professioneel profiel duidelijker geschetst, waardoor dubbele taken of blinde vlekken vermeden worden. De professionaliteit in de samenwerking neemt toe en vermijdt dubbele inzet. Voor bedrijven worden duidelijke verwachtingen geformuleerd naar nieuw te ontwikkelen technologieën, op basis van wetenschappelijk verantwoorde informatie verkregen bij de doelgroep. Voor

de

overheid

worden

indirecte

kosten

gerelateerd

aan

verkeerd

medicatiegebruik en therapieontrouw vermeden. Directe kosten die te maken hebben met dubbel inzetten van personeel worden beperkt.


11

1. DEEL 1: LITERATUURSTUDIE 1.1 Inventarisatie huidige situatie: bestaande rollen en samenwerking In het huidig medicatiezorgproces in de thuis- en thuisvervangende zorg heeft elk van de zorgpartners verantwoordelijkheden, met duidelijke positieve elementen maar ook met tekortkomingen en overlappingen.

Huisarts De huisarts heeft de bevoegdheid en de verantwoordelijkheid om een rationele behandeling voor te stellen bij gezondheidsproblemen. De huisarts houdt rekening met het gegeven dat er eerst een niet-farmacologische behandeling moet gegeven worden, en houdt rekening met het feit dat veel farmacologische behandelingen irrationeel en dus onwerkzaam zijn. Verder is de huisarts verantwoordelijk om de patiënt

correct

te

informeren

over

het

voorgeschreven

geneesmiddel, de

therapietrouw op te volgen en een medicatieschema op te stellen en op te volgen. Vooral bij ouderen stelt zich daarbij het probleem van multimorbiditeit en polyfarmacie. Polyfarmacie wordt in de literatuur gedefinieerd als het chronisch gebruik van vijf of meer verschillende geneesmiddelen per dag, verspreid over drie innamemomenten. Multimorbiditeit is het gelijkaardig bestaan van meerdere ziektebeelden naast elkaar. Huisartsenzorg voor kwetsbare patiënten is essentieel multidisciplinaire zorg. De huisarts heeft nood aan samenwerking met de andere zorgverleners uit de eerste, tweede en derde lijn, maar ervaart hierbij een tekort aan efficiënte communicatie. Bij ontslag uit het ziekenhuis worden huisarts, patiënt en verpleegkundige geconfronteerd met gewijzigde medicatieschema’s en/of alternatieve medicaties die alleen in merknaam verschillen van de oorspronkelijke medicatie van de patiënt. Medicatiefouten kunnen hieruit voortvloeien. Een andere bron van bijwerkingen is


12

het gegeven dat vrij verkrijgbare medicatie in interactie kan treden met voorgeschreven medicatie. De huisarts is zelden op de hoogte van medicatie die de apotheker vrij heeft afgeleverd.

Informeren De informatie die de huisarts, bij het opstarten van een nieuw geneesmiddel, dient te geven omvat minstens: de naam van de medicatie, het doel ervan, de reden voor het kiezen van die bepaalde medicatie, de innamefrequentie, het tijdstip van inname en de toedieningswijze, hoelang het dient ingenomen worden, de potentiële bijwerkingen evenals hun graad van voorkomendheid en of deze zullen voorbijgaan zonder interventie en op welke wijze het behandelplan kan wijzigen indien de bijwerkingen niet opgelost geraken. Informatie die de huisarts kan bieden betreft ook het belang van goede therapietrouw. Indien deze communicatie tussen de huisarts en de patiënt ineffectief verloopt, bestaat het gevaar dat het inzicht van de patiënt in zijn ziekte, zijn potentiële complicaties en het belang van de medicatie en therapietrouw aan hem voorbij gaat (BROWN & BUSSEL, 2011). De huisarts dient al deze informatie ook aan te bieden op een voor de patiënt begrijpbare taal. (Wet: rechten van de patiënt, 2002) Dit kan inhouden dat de informatie door middel van een medicatielijst wordt gegeven of door pictogrammen wordt ondersteund.

Knelpunten en mogelijke gevolgen in Vlaanderen -

Tijdsgebrek, waardoor het verstrekken van informatie niet steeds op de meest ideale manier kan verlopen

-

Te weinig contactmomenten met de patiënt om therapietrouw goed te kunnen opvolgen en ondersteunen, en de medicatie aan te passen aan de individuele noden van de patiënt?

-

Te weinig zicht op therapietrouw van de patiënt (geen gegevens over het aantal afgeleverde verpakkingen, medicatie opstapeling in huis, …)

-

Een gebrek aan consensus over ‘wat goede ouderenzorg’ is, zowel interdisciplinair als multidisciplinair, zowel binnen eerste en tweede lijn als daartussen


13

-

Een politieke versnippering van bevoegdheden over ouderenzorg

-

Een overwicht van commerciële overwegingen t.o.v. wetenschappelijke

-

Onvoldoende coördinatie van zorg

-

Tekort aan goede communicatie met verschillende zorgverleners uit de eerstelijn of tweede-en derde lijn. De huisarts wordt geconfronteerd met patiënten die ontslagen worden uit het ziekenhuis met een gewijzigd medicatieschema en/of alternatieve medicatie die dezelfde werking hebben als de oorspronkelijke medicatie van de patiënt.

-

Nood aan betrouwbare samenwerking met en informatie en terugkoppeling van andere zorgverleners (thuisverpleegkundigen, apothekers).

-

De huisarts is niet altijd op de hoogte van de aanwezige medicatie bij de patiënt thuis, vrij verkrijgbaar bij de apotheek.

Apotheker De huidige situatie in België laat enkel de officina-apotheker toe om medicatie af te leveren aan de patiënt in de thuiszorg. Bijgevolg zal enkel de rol van officinaapothekers worden beschreven (niet ziekenhuisapothekers). Zoals reeds eerder beschreven door Liekens, Foulon & Laekeman (2011) is de rol van de officina-apotheker de afgelopen decennia grondig veranderd. Waar vroeger vooral de nadruk lag op het bereiden en afleveren van geneesmiddelen, is de focus nu meer verschoven naar het begeleiden van de patiënt bij het gebruik van geneesmiddelen ( (NKANSAH, MOSTOVETSKY, YU, BENEY, BOND, & BERO, 2010); (BROOK, VAN HOUT, NIEUWENHUYSEA, & DE HAAN, 2003)). Met de wet van 01/05/2006

tot

wijziging

van

het

KB78

over

de

uitoefening

van

de

gezondheidszorgberoepen is deze verschuiving ook in België juridisch verankerd. Alle verouderde verwijzingen in KB 78 naar de taak van de apotheker in de artsenijbereidkunde

werden

vervangen

door

begrippen

in

verband

met

farmaceutische zorg. Het gewijzigde KB 78 en de publicatie van de Gids voor Goede Officinale Farmaceutische Praktijken (2009) geven de apotheker nu een duidelijke verantwoordelijkheid in de begeleiding van de patiënt. “De farmaceutische zorg


14

omvat alle handelingen die de apotheker stelt, alsook alle diensten die hij aan een patiënt verleent, met als doel zijn levenskwaliteit te verbeteren door het behalen van farmacotherapeutische doelstellingen op preventief, curatief of palliatief vlak.” (GGOFP (De Gids voor de Goede Farmaceutische Officinale Praktijken.), 2009). Volgens de wetgever bestaat farmaceutische zorg voor de officina-apotheker uit twee met elkaar verbonden zorgniveaus binnen een continu proces: de basis farmaceutische

zorg

en

de

voortgezette

farmaceutische

zorg.

De

basis

farmaceutische zorg wordt in de GGOFP (2009) beschreven als een soort stappenplan, bestaande uit 1) onthaal en administratieve controle; 2) validatie van de

vraag;

3)

verstrekking,

informatie

en

advies;

4)

registratie

en

5)

medicatiebegeleiding. De voortgezette farmaceutische zorg wordt in de GGOFP (2009) omschreven als een geïndividualiseerde opvolging van de farmaceutische zorg, bedoeld voor bepaalde patiënten met een bijzondere pathologie of fysiologische toestand, iatrogene risico’s of een slechte therapietrouw. Voortgezette farmaceutische zorg bestaat uit een geïndividualiseerde opvolging van de patiënt, na een schriftelijk akkoord tussen de patiënt, de apotheker en zo nodig de arts. De voortgezette farmaceutische zorg is een proces gebaseerd op onderstaand stappenplan: Identificatie van de geneesmiddel- of pathologiegebonden problemen. Evaluatie van de verwachtingen van de patiënt. Het opstellen van een specifiek plan met welomschreven doelstellingen – indien mogelijk/nodig in overleg met andere zorgverstrekkers – en opvolging van de uitvoering van dat plan. Evaluatie van de resultaten in functie van de doelstellingen. Indien nodig, aanpassing van het plan en mededeling aan de andere betrokken partijen. APB (APB, 2015) geeft aan dat Officina-apothekers op basis van het farmaceutische dossier, in overleg met de patiënt zelf en waar mogelijk met inachtneming van klinische parameters op geregelde tijdstippen een nazicht van de medicatie kunnen


15

uitvoeren. Er worden hierbij drie stadia in deze beoordeling beschreven door APB, zoals ook aangegeven in onderstaande schematische samenvatting. Samenvatting voorstel Medication Review in België

Doel

Type I Basis FZ bij de aflevering Basis Farmaceutische Zorg Geschiktheid/veilig-heid van het GM nagaan bij de aflevering

Type II Medicatienazicht Voortgezette Farmaceutische Zorg Optimalisatie geneesmiddelgebruik door detectie en beheer van GGP

Type III Klinisch Medicatienazicht Voortgezette Farmaceutische Zorg Optimaliseren van de medicamenteuze behandeling door aftoetsen therapeutische richtlijnen, checken op over- en/of onderbehandeling Geneesmiddelen en aandoeningen (context van de patiënt)

Focus

Geneesmiddelen die afgeleverd worden

Toegang tot (gedeeld) farmaceutisch dossier Betrokkenheid van de anderen Toegang tot (globaal) medisch dossier Setting?

Ja

Geneesmiddelengebruik en geneesmiddelgebonden problemen (patiëntgeoriënteerd) Ja

Patiënt

Patiënt, soms arts

Arts, eventueel patiënt

Soms

Soms

Altijd

Officina

Officina

Door wie?

Apotheker

Huis/referentie-apotheker

Voor wie?

Alle patiënten

Specifieke patiëntengroepen

Wanneer?

Ad hoc bij aflevering

Outcome

Posologielabel Posologieschema

Periodieke opvolging met voorbereiding 1. Medicatieschema 2. Farmaceutische

Officina en Huisartspraktijk/ Ziekenhuis Huis/referentieapotheker en behandelende of GMDhoudende arts Specifieke patiëntengroepen Periodieke opvolging met voorbereiding 1. Actie- of behandel- of farmacotherapeutisch plan 2. Medicatieschema

aanbeveling*

Ja

De apotheker heeft in de meeste gevallen een sterke vertrouwensrelatie met chronisch zieke patiënten. Het merendeel van de oudere patiënten kiest voor een vaste apotheker, de huisapotheker. Bij het afleveren van geneesmiddelen informeert en adviseert de apotheker de patiënt zodat die de producten op een rationele, veilige en doeltreffende wijze gebruikt. De informatieverplichting impliceert dat de


16

apotheker de patiënten informeert over eventuele voorzorgsmaatregelen die ze bij het gebruik van de geneesmiddelen in acht moeten nemen en dat hij hen waarschuwt voor eventuele bijwerkingen. Die informatie moet volledig zijn, maar eveneens eenvoudig, duidelijk en aangepast aan de patiënt. De begeleiding is aangepast naargelang het om een eerste, dan wel een herhaalde uitgifte gaat. Uit het HARM-onderzoek blijkt dat een betere begeleiding van de patiënt door de apotheker bij het geneesmiddelengebruik, de therapietrouw kan verbeteren (Division of Pharmacoepidemiology & Pharmacotherapy, 2006). Er zijn heel wat publicaties, eveneens van Belgische onderzoeksteams, die aantonen dat medicatiebegeleiding en therapietrouw ondersteuning door de huisapotheker een positieve impact heeft op de uitkomsten van de behandeling. Dat is onder meer het geval voor diabetes ( (ARMOR, BRITTON, DENNIS, & LETASSY, 2010); (MEHUYS, et al., 2011)), astma ( (MCLEAN & KEIGAN, 2005); (MEHUYS, VAN BORTEL, DE BOLLE, VAN TONGELEN, ANNEMANS, & et al., 2008)) en hartfalen ( (KOSHMAN, CHARROIS, SIMPSON, MCALISTAR, & TSUYUKI, 2008); (MURRAY & et al., 2007)). Verder toonde een Europese vergelijkende studie naar het toepassen van farmaceutische zorg aan dat België gemiddeld scoort ( (FOULON & DE WULF, 2007); (HUGHES, HAWWA, SCULLING, ANDERSON, BERNESTEN, & et al., 2010)). In een voortdurend veranderend systeem van gezondheidszorg, waarin de noden van patiënten belangrijker worden en almaar meer waarde krijgen t.o.v. de producten, willen apothekers voortgezette farmaceutische zorg aanbieden aan patiënten met een sterke toegevoegde waarde voor de gezondheid van de patiënt. Op 1 april 2010 werd het vergoedingssysteem voor apothekers enigszins aan die nieuwe rol aangepast. De apotheker wordt nu niet meer uitsluitend vergoed op basis van de economische marge van het geneesmiddel, maar ook door middel van een forfaitair afleveringshonorarium voor de farmaceutische zorg die hij daarbij verstrekt. Met de invoering van Begeleidingsgesprekken voor Nieuwe Medicatie (BNM), werd er een nieuwe mijlpaal gezet in de evolutie van het beroep apotheker, waarbij het uitoefenen ervan steeds meer gericht is op de behoeften van de patiënten. Sinds 1


17

oktober 2013 worden de apothekers voor het eerst specifiek vergoed voor een dienstverlening die neerkomt op de opvolging van farmaceutische zorg, in het kader van ‘begeleidingsgesprekken voor nieuwe medicatie’ (APB, 2013).

Gedeeld Farmaceutisch Dossier Apothekers kunnen een cruciale rol kunnen spelen in het identificeren van patiënten die therapieontrouw zijn door gebruik te maken van aflevergegevens, d.i. de mate waarin voorgeschreven medicatie ook effectief afgeleverd wordt. Er bestaan twee methoden om, via apothekers, therapietrouw van de patiënt in kaart te brengen. Enerzijds is er de methode van de “medication possession ratio”. Daarbij wordt aan de hand van een formule berekend of de patiënt therapietrouw is door de medicatie inname te berekenen, rekening houdend met medicatiebezit en medicatieoverschot. Anderzijds is er de “proportion of covered days” methode. In die berekening wordt geteld hoeveel medicatie een patiënt zou moeten gebruiken over een bepaalde periode. Om dergelijke methoden optimaal te kunnen toepassen is het nodig om een gesloten apothekerssysteem te hebben, zodat de apotheker over volledige informatie beschikt i.v.m. de afgeleverde medicatie (MICHAEL, BRYSON, & RUMSFELD, 2009). Dit laatste is in België momenteel nog niet het geval, waardoor we een vertekend beeld van de therapietrouw kunnen krijgen en deze data niet voldoende betrouwbaar zijn. Het Gedeeld Farmaceutische Dossier (GFD) zou daarvoor een belangrijk hulpmiddel zijn, in het bijzonder voor patiënten die hun medicatie in verschillende apotheken ophalen. Indien apothekers een gesloten apothekerssysteem hebben of via het GFD over volledige aflevergegevens beschikken, kan het gebruik van reminders overwogen worden (BROWN & BUSSEL, 2011). Bijvoorbeeld om de patiënt te waarschuwen dat hij een nieuw voorschrift moet halen wanneer de laatst afgeleverde verpakking volgens de posologie in het aantal eenheden per verpakking bijna leeg zou moeten zijn.

Medicatieschema


18

Zowel bij het uitvoeren van een medisch voorschrift als bij de aflevering van een zelfzorggeneesmiddel doet de apotheker aan medicatiebewaking op basis van de gegevens uit het (Gedeeld) Farmaceutisch Dossier. Bij aflevering doet de apotheker ook aan medicatiebegeleiding van de patiënt. Dit omvat onder meer het noteren van instructies op de verpakking, het motiveren en stimuleren van therapietrouw maar ook het opnemen van de geneesmiddelen in een handig en overzichtelijk medicatieschema. Voor sommige patiënten is het aangewezen dat relevante gegevens

gedeeld

worden

tussen

apothekers

onderling

en

met

andere

zorgverstrekkers. Het medicatieschema is “het geheel van gestandaardiseerde informatie over alle actieve medicatie van een patiënt, met inbegrip van de identiteit van

de

geneesmiddelen,

hun

posologie,

hun

indicatie,

relevante

gebruiksaanwijzingen en bijkomende informatie waar nodig.” (VAN APB, 2013). Medicatieschema’s

moeten

worden

aangemaakt

door

zorgverstrekkers

die

geneesmiddelen voorschrijven of afleveren, met name artsen op basis van het globaal medisch dossier en apothekers op basis van het farmaceutisch dossier. (Tandartsen en vroedvrouwen kunnen ook geneesmiddelen voorschrijven, maar zijn niet bevoegd om een medicatieschema in zijn geheel te valideren. Zij moeten een medicatieschema kunnen raadplegen.) Ook wijzigingen en aanvullingen behoren tot de bevoegdheid van de apotheker. Elke wijziging impliceert een controle en een validering van het medicatieschema als geheel. Een apotheker kan daarbij een bijkomende validering door een andere zorgverstrekker (arts) vragen (VAN APB, 2013).


19

Knelpunten Een belangrijk knelpunt voor apothekers is een gebrek aan medicatieoverdracht, zowel binnen de eerste lijn als transmuraal. Om aan goede medicatiebewaking en farmaceutische zorg te kunnen doen is het immers essentieel om in het bezit te zijn van een volledig, correct en actueel medicatieschema. Soms bestaat dat schema niet of wordt het niet up to date gehouden en in vele gevallen bereiken bestaande medicatieschema’s nooit de apotheek. Indien de apotheker door het ontbreken van een medicatieschema geen grondige medicatiebewaking kan uitvoeren, verhoogt het risico op dubbelmedicatie, foutieve dosis, verkeerd innamemoment, incorrect geneesmiddelengebruik, interacties en contra-indicaties. Dat heeft op zijn beurt een negatieve invloed op de doeltreffendheid van de medicatie en zelfs op de levenskwaliteit van de patiënt. In de zorg voor de oudere patiënt in de thuissituatie is de apotheker vaak beperkt in zijn taak als geneesmiddelenbegeleider omdat meestal niet de patiënt zelf, maar een derde (mantelzorger, familie, kennis) de geneesmiddelen komt afhalen in de apotheek. Dit laatste is voornamelijk het geval bij kwetsbare oudere patiënten onder polymedicatie. De voorlichting over medicatie schiet dan vanzelfsprekend zijn doel voorbij omdat een groot deel van de informatie niet of niet correct wordt overgedragen naar de patiënt. De mantelzorger kan bovendien niet steeds anticiperen op mogelijke vragen of nood aan bijkomende informatie van de patiënt. Het is bijgevolg uitermate belangrijk dat de huisapotheker direct contact heeft met de patiënt zelf en dat de patiënt de mogelijkheid heeft tot het stellen van vragen. Daarenboven is het, vooral bij deze oudere patiënt onder polymedicatie, noodzakelijk om de voorlichting op regelmatige basis op te volgen en bij te sturen daar waar nodig. Knelpunten die in de praktijk gerapporteerd worden door apothekers: -

Privacy in de apotheek.

-

Tijdsgebrek, vooral voor de voortgezette farmaceutische zorg, gebrek aan personeel.


20

-

Geen of onvoldoende vergoeding voor de voortgezette farmaceutische zorg.

-

Apotheker “zit vast” in de apotheek: het is vaak niet mogelijk om de patiënt in de thuissituatie te bezoeken.

-

Missen van belangrijke informatie, zoals aanpassing van medicatieschema, geen volledig zicht op welke medicatie de patiënt thuis ter beschikking heeft, geen volledig zicht op welke medicatie de patiënt vanuit het ziekenhuis meekreeg.

-

Te weinig informatie uit het medisch dossier: posologie, therapieduur, indicatie, klinische parameters.

-

Te weinig informatie over onderliggende aandoeningen en klinische parameters.

-

Wanneer de medicatie opgehaald wordt door een mantelzorger: gebrek aan informatieoverdracht tussen patiënt en huisapotheker.

-

Tekort aan methodologie/hulpmiddelen om therapietrouw efficiënt te kunnen opvolgen.

Verwachtingen -

Betere samenwerking met huisarts en thuisverpleegkundige om tot een actueel en correct medicatieschema te komen.

-

Mogelijkheid tot online gegevensdeling met Vitalink zou communicatie en gegevensdeling

tussen

verschillende

zorgactoren

kunnen

verbeteren,

waardoor de apotheker over de nodige informatie van de patiënt kan beschikken. -

Inzet van ondersteunende hulpmiddelen om de therapietrouw te verhogen specifiek bij personen met een verminderd cognitief functioneren.

Momenteel heeft de apotheker vaak te weinig informatie over zijn patiënt om deze goed te begeleiden. Daarnaast is communicatie en gegevensdeling met andere zorgverleners momenteel zeer tijdsintensief en vaak is samenwerking daarbij onbestaande. Samenwerkingsverbanden in de gezondheidszorg dienen ontwikkeld te


21

worden, dit in combinatie met de inzet van nieuwe technologische hulpmiddelen. De uitrol van de taak van de apotheker kan daar een plaats in nemen.

Thuisverpleegkundige Binnen de Belgische gezondheidszorg heeft de thuisverpleegkundige de bevoegdheid om in verschillende fasen van het medicatiezorgproces te acteren. Deze fasen betreffen het uitzetten van medicatie, het klaarmaken van medicatie, het toedienen van medicatie en het monitoren de patiënt na toediening van medicatie.

Wekelijkse voorbereiding van geneesmiddelen per os De thuisverpleegkundige wordt alsmaar meer betrokken bij het klaarzetten en opvolgen van medicatie bij de kwetsbare oudere thuis. Het klaarleggen en toedienen van medicatie is een technische verpleegkundige verstrekking waarvoor een voorschrift van de huisarts nodig is. Die verstrekking wordt in het Koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 omschreven als een B2-handeling. (Lijst van de technische verpleegkundige prestaties, die door beoefenaars van de verpleegkunde mogen worden verricht, vastgesteld met toepassing van artikel 21ter, §2 van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967.) Op 1 juni 2012 werden aan artikel 8 van de nomenclatuur van de geneeskundige verstrekkingen twee nieuwe verstrekkingen toegevoegd (KB van 27/03/2012, BS 12/04/2012). 1) Het verpleegkundig advies en overleg in functie van de wekelijkse voorbereiding van de geneesmiddelen per os met akkoord van de behandelende arts 2) De wekelijkse voorbereiding van de geneesmiddelen per os Die verstrekkingen kunnen enkel geattesteerd worden voor de verzorging van personen die een inadequate therapietrouw inzake medicatiebeheer en -inname vertonen. De inadequate therapietrouw kan gebaseerd zijn op één of meerdere van de volgende observaties door de verpleegkundige:


22

•

De patiënt zegt/verwoordt dat hij moeite heeft om mee te werken aan de voorgeschreven behandeling.

•

De patiënt is verward over de behandeling.

•

De verpleegkundige heeft rechtstreeks gedrag waargenomen dat wijst op een gebrekkige therapietrouw.

•

De patiënt neemt zijn medicatie niet of slechts gedeeltelijk in.

•

De patiënt heeft hardnekkige klachten ondanks (schijnbaar) correcte medicatie inname.

•

Progressief ziekteverloop.

•

Bijwerkingen van de therapie die kunnen te wijten zijn aan niet-correcte medicatie inname.

•

De patiënt heeft geen ondersteuning van familie, vrienden of zijn sociale omgeving.

De verpleegkundige diagnostiek van inadequate therapietrouw is gelieerd aan: •

Dementie, de diagnose werd vastgesteld door een geneesheer;

•

Een niet gecorrigeerd visueel gebrek;

•

Tijdelijke of motorische gebreken van een of beide bovenste ledematen dat de manipulatie van de verpakkingen onmogelijk maakt;

•

Een complexe medicatie: inname van minimum vijf verschillende moleculen per dag, verdeeld over minimum drie innames per dag.

De inhoud van de eerste verstrekking “het verpleegkundig advies en overleg in functie van de wekelijkse voorbereiding van de geneesmiddelen per os met akkoord van de behandelende arts” omvat een intellectuele acte voor het opstellen van een verpleegkundige diagnostiek en het overleg met de behandelende arts. De acte wordt afgerond met het opstellen van een document dat de noodzaak voor de


23

verpleegkundige

tenlasteneming

van

de

wekelijkse

voorbereiding

van

de

geneesmiddelen per os motiveert en het bezorgen van dat document voor akkoord aan de behandelende arts. De tweede verstrekking “wekelijkse voorbereiding van de geneesmiddelen per os” kan slechts geattesteerd worden nadat de eerste verstrekking werd geattesteerd. Die tweede verstrekking bestaat inhoudelijk uit het klaarzetten, gesorteerd per dag, in een medicatiedoos, pillendoos of equivalent recipiënt van alle geneesmiddelen die de patiënt gedurende een week oraal inneemt.

Vergoeding voor het wekelijks klaarzetten van medicatie De vergoeding die de thuisverpleegkundige krijgt voor de wekelijkse voorbereiding van de geneesmiddelen per os, verschilt naargelang de afhankelijkheidsgraad van de patiënt. In de thuisverpleging zal de afhankelijkheid van de patiënt geëvalueerd worden d.m.v. de Katz-schaal. Deze evaluatieschaal bestaat uit een vragenlijst waarmee de capaciteiten van de patiënt in zes domeinen van het dagelijks leven geëvalueerd worden: zich wassen, zich kleden, transfer en verplaatsingen, toiletbezoek, continentie en eten. Elk domein wordt gescoord van 1 tot 4, gaande van “geen behoefte aan enige hulp” tot volledig afhankelijk van derden”. Het resultaat van de evaluatieschaal mondt uit in het toekennen van een zorgprofiel. Er worden vier verschillende categorieën gehanteerd: (RIZIV webpagina, 2015) •

Nomenclatuur: bijna geen hulp/zorg nodig

•

Forfait A: beperkte hulp nodig

•

Forfait B: uitgebreide hulp nodig van derden

•

Forfait C (Webpagina Zorg en Gezondheid): volledig afhankelijk van derden

Bij patiënten die als nomenclatuur gescoord worden krijgen de verpleegkundigen een vergoeding per uitgevoerde verstrekking, aangevuld met het basisbedrag voor het bezoek. Het wekelijks voorbereiden van medicatie is, zoals hogerop beschreven, een technische verpleegkundige verstrekking met een nomenclatuurcode waarvoor verpleegkundigen een vergoeding ontvangen.


24

Bij patiënten die als forfait worden gescoord zal de verpleegkundige een bedrag per dag krijgen indien er minstens een toilet wordt uitgevoerd. Verder is dit bedrag onafhankelijk van het aantal uitgevoerde zorgen en onafhankelijk van de tijd die de verpleegkundige hieraan spendeert. Alle handelingen die te maken hebben met medicatiebeleid zullen mee vergoed worden binnen het dagforfait, samen met alle andere uitgevoerde zorgen.

Interpreteren van het medicatieschema De verstrekking “wekelijkse voorbereiding van de geneesmiddelen per os” gaat gepaard met het aflezen en opvolgen van een medicatieschema. In de huidige werking

van

het

thuisverpleegkundige

medicatieproces het

bestaat

medicatieschema

de

zelf

mogelijkheid

schrijft

op

basis

dat

de

van

de

voorgeschreven medicatie door de huisarts of op basis van het schema meegekregen uit het ziekenhuis. De verpleegkundige toetst de volledigheid af bij de huisarts en vraagt validatie van het schema. Volgens een onderzoek van IGZ7 (Inspectie voor de gezondheidszorg, 2010) is het schrijven van een medicatieschema door de thuisverpleegkundige echter een knelpunt.

Het

IGZ

stelde

vast

dat

bij

veel

thuiszorginstellingen,

de

thuiszorgmedewerkers zelf een medicatie(overzicht)lijst opstellen op basis van de aanwezige medicatie bij de cliënt. Deze lijsten zouden echter vaak incompleet en slecht leesbaar zijn. Hoewel de gegevens uit een Nederlands onderzoek komen, kan er rekening mee gehouden worden bij het evalueren van de Belgische situatie. Anderzijds kan het inschakelen van een thuisverpleegkundige ook een voordeel met zich meebrengen. De thuisverpleegkundige die het medicatieschema opstelt zal in vele gevallen ook nagaan of de patiënt nog andere medicatie inneemt, buiten de voorgeschreven medicatie. Een overzicht van de vrij verkrijgbare medicatie thuis is belangrijk om mogelijke interacties na te gaan. De thuisverpleegkundige zal de huisarts informeren over het gebruik van zelfzorgmedicatie.


25

Hulpmiddelen ter ondersteuning van het uitzetten van medicatie Indien

de


over

een

volledig,

correct

en

actueel

medicatieschema beschikt, zal hij de medicatie uitzetten in een geneesmiddel distributiesysteem. Het meest courante geneesmiddeldistributiesysteem is een pillbox, bestaande uit zeven doosjes die elk onderverdeeld zijn in vier vakjes. Elk vakje dient voor een apart innamemoment, namelijk ochtend, middag, avond en slapen. De pillbox is eenvoudig in gebruik, maar heeft een aantal beperkingen. Zo zal ze de patiënt er niet aan herinneren zijn medicatie op het juiste tijdstip in te nemen, terwijl vergetelheid volgens de WHO-studie vaak aan de basis ligt van slechte therapietrouw. De patiënt krijgt ook toegang tot al zijn medicatie waardoor de kans op foutieve inname hoger is.

Figuur 1: Pillbox Bron: (webpagina www.thuasne.de)

De verpleegkundige die de medicatie uitzet, zal de aanwezige medicatie verzamelen en bewaren op een afgesproken plaats. Het onderzoek van IGZ (Inspectie voor de gezondheidszorg, 2010) geeft echter aan dat thuiszorgmedewerkers onvoldoende geïnstrueerd zijn over de bewaarcondities van de medicatie thuis. De thuisverpleegkundige kan tevens gevraagd worden om de medicatievoorraad op te volgen en medicatie tijdig bij te stellen. Dat gebeurt in de meeste situaties in onderlinge afspraak met de huisarts en/of de mantelzorger.


26

Toedienen van medicatie door thuisverpleegkundigen Een verpleegkundige zal medicatie toedienen aan een patiënt indien de patiënt zelf niet in staat is om zijn medicatie in te nemen volgens het voorschrift. De verpleegkundige

kan

enkel

medicatie

toedienen

indien

de

arts

dit

heeft

voorgeschreven (KB, 1976). Een patiënt kan in het dagelijks leven moeilijkheden hebben met het innemen van medicatie vanwege bv. cognitieve dysfunctie of het gezondheidszorgsysteem zelf kan ertoe bijdragen dat patiënten moeite hebben om hun medicatie correct in te nemen. Onderzoek van Ellenbecker et. al. (Ellenbecker C. A., 2004) geeft weer dat 21% van de verpleegkundigen rapporteerden dat patiënten na ontslag niet begrepen hoe ze hun medicatie moesten innemen. Wanneer verpleegkundigen medicatie toedienen aan een patiënt, zullen ze rekening houden met vijf aandachtspunten die van toepassing zijn bij het toedienen van medicatie. De regel van vijf omvat vijf controlepunten: “de juiste medicatie, de juiste dosis, de juiste toedieningsweg, het juiste tijdstip en de juiste patiënt”. Bij elke patiënt waar de verpleegkundige de bevoegdheid heeft om medicatie toe te dienen, ongeacht of de verpleegkundige ook zelf de medicatie heeft uitgezet, dient de verpleegkundige de toe te dienen medicatie te controleren. Om dit in de praktijk realiseerbaar te maken, dient elke patiënt waar de thuisverpleegkundige medicatie toedient, over een actueel en correct medicatieschema te beschikken. In Nederland dient de verpleegkundige die medicatie toedient steeds de meegeleverde toedienlijst, bezorgd door de apotheker, af te tekenen. (Veilige principes in de keten). In de Belgische setting is dit tot op heden geen vereiste. Het ontbreken van een toedienlijst bij het toedienen van medicatie is een knelpunt. Er is niet geweten of bij de toediening van de klaargezette medicatie, de medicatie daadwerkelijk gecontroleerd wordt. Het onderzoek van IGZ bevestigt dat thuiszorgmedewerkers zelden de medicatie die door een collega uitgezet is controleren (Inspectie voor de gezondheidszorg, 2010). De verpleegkundige kan het toedienen van medicatie delegeren naar een zorgkundige, mits duidelijke afspraken over de verantwoordelijkheden. Het is de


27

zorgkundige toegestaan om medicatie die uitgezet is in een geneesmiddel distributiesysteem, toe te dienen aan de patiënt. Patiënten in de thuiszorg bevinden zich in een andere omkadering vergeleken met patiënten die medicatie toegediend krijgen in de ziekenhuissector. De patiënt bevindt zich in zijn eigen omgeving, die geen ziekenhuisomgeving is of nastreeft. Dit maakt dat de thuisverpleegkundigen zich niet op elk tijdstip van de dag in het zelfde gebouw bevinden als de patiënt. Binnen de thuiszorg hoeft het ontbreken van de institutionele setting geen beperking te zijn om een correcte therapietrouw na te streven. In de huidige organisatie binnen de thuiszorg is het mogelijk om verpleegkundigen op elk moment van de dag en van de nacht bij de patiënt aan huis te sturen. Indien er een medische indicatie is om medicatie op een welbepaald tijdstip toe te dienen, dan kan men hier ook in de thuiszorg aan tegemoet komen.

Monitoren van toegediende medicatie Patiënten die medicatie innemen, dienen te worden opgevolgd. De verpleegkundige kan

een

rol

spelen

bij

het

observeren

en

rapporteren

van

het

geneesmiddelengebruik van de patiënt. Zo kan de verpleegkundige relevante informatie over het geneesmiddelengebruik en eventuele problemen zoals vermoede bijwerkingen, klachten, moeilijkheden met de inname of gebruiksproblemen met de medicatie, terugkoppelen naar de arts en/of apotheker. De verpleegkundige kan bovendien lichamelijke en/of mentale reacties gebonden aan het medicatiegebruik nauw observeren. Dat kunnen zowel negatieve reacties als positieve effecten van het medicatiegebruik zijn (SCHOUTEN, EIJSSENS, & NELISSEN-VRANCKEN, 2010). In de samenwerking met het multidisciplinair team kan aangegeven worden welke aandachtspunten prioritair zijn om op te volgen bij het innemen van bepaalde medicatie. In Nederland wordt er voor het signaleren van geneesmiddel gebonden problemen of gebruiksproblemen en klachten gebruik gemaakt van verschillende signaleringsdocumenten

zodat

de

hulverleners

gericht

(SCHOUTEN, EIJSSENS, & NELISSEN-VRANCKEN, 2010).


kunnen

oberveren

28

Knelpunten -

Tijdsgebrek tijdens elk bezoek

-

Er is niet steeds een actueel medicatieschema voorhanden

-

Geen uniformiteit rond opmaak en formulering medicatieschema

-

Onvolledige informatie i.v.m. inname zelfzorggeneesmiddelen

-

Geen terugkoppeling van informatie naar en van huisapotheker

-

Beperkte terugkoppeling van informatie naar en van huisarts

Verwachtingen -

Betere samenwerking met huisarts en apotheker om tot een actueel en correct medicatieschema te komen

-

Inzet van ondersteunende hulpmiddelen om de therapietrouw te verhogen specifiek bij personen met een verminderd cognitief functioneren.

-

Vaste afspraken rond opmaak medicatieschema

De thuisverpleegkundige beschikt over beperkte tijd voor het toedienen van zorg aan

patiënten.

Om

die

beperkingen

in

tijd

te

overwinnen

kunnen

samenwerkingsverbanden in de gezondheidszorg ontwikkeld worden, dit in combinatie met de inzet van nieuwe technologische hulpmiddelen. De uitrol van de taak van de verpleegkundige kan daar een plaats in nemen.

Patiënt Bij het bestuderen van de wet van 22 augustus 2002 kunnen we vaststellen dat de patiënt een aantal rechten heeft. Onder patiënt wordt verstaan een persoon aan wie gezondheidszorg wordt verstrekt al dan niet op eigen verzoek.

Rechten van de patiënt De patiënt heeft recht op vrije keuze van de beroepsbeoefenaar en recht op wijziging van deze keuze behoudens, in beide gevallen, beperkingen opgelegd krachtens de wet. In termen van dit project heeft de patiënt recht om te kiezen bij welke apotheker hij zijn medicatie afhaalt. De patiënt is ook niet gebonden aan één


29

apotheker of één arts. Dit maakt dat patiënten vrij zijn om te kiezen of ze voor het voorschrijven van medicatie bij hun huisarts of bij een andere arts gaan. De patiënt heeft het recht om geïnformeerd, voorafgaandelijk en vrij toe te stemmen in iedere tussenkomst van de beroepsbeoefenaar. De communicatie met de patiënt geschiedt in een duidelijke taal. Deze toestemming wordt uitdrukkelijk gegeven behalve wanneer de beroepsbeoefenaar, na de patiënt voldoende te hebben geïnformeerd, uit de gedragingen van de patiënt redelijkerwijze diens toestemming kan afleiden. De inlichtingen die aan de patiënt verstrekt worden, met het oog op het verlenen van diens toestemming bedoeld in § 1, hebben betrekking op het doel, de aard, de graad van urgentie, de duur, de frequentie, de voor de patiënt relevante tegenaanwijzingen, nevenwerkingen en risico's verbonden aan de tussenkomst, de nazorg, de mogelijke alternatieven en de financiële gevolgen. Ze betreffen bovendien de mogelijke gevolgen ingeval van weigering of intrekking van de toestemming, en andere door de patiënt of de beroepsbeoefenaar relevant geachte verduidelijkingen, desgevallend met inbegrip van de wettelijke bepalingen die met betrekking tot een tussenkomst dienen te worden nageleefd. Voor dit project houdt dit in dat de patiënt recht heeft om alle informatie te krijgen die nodig is om te begrijpen wat de voorgestelde interventie inhoudt voor zichzelf en zijn omgeving. De patiënt zal de informatie zowel mondeling als schriftelijk ontvangen en een informed consent ondertekenen. De patiënt heeft het recht om de in § 1 bedoelde toestemming voor een tussenkomst te weigeren of in te trekken. In het kader van dit project kan een patiënt weigeren om een voorgestelde behandeling te volgen of om een voorgesteld hulpmiddel in gebruik te nemen. Uit ervaring kan men stellen dat patiënten hun gezondheid belangrijk vinden, maar niet altijd open staan voor alle suggesties om hun gezondheid (proberen) te verbeteren. Er zijn verscheidene factoren die invloed kunnen hebben op de uiteindelijke beslissing van de patiënt, waaronder het toelaten van verandering er één van is. Veranderingen toelaten in de huidige manier van leven zijn vaak moeilijk te


30

aanvaarden. De directe gezondheidswinst is niet altijd zo duidelijk, zeker wanneer de patiënt weinig of geen inzicht heeft in de, soms problematische, situatie. Het is zeer belangrijk om als hulpverlener oog te hebben voor de aanspreekbaarheid van de patiënt en de informatie op zijn niveau aan te bieden. De patiënt moet ook het gevoel krijgen dat hij zelf nog het beheer heeft over zijn eigen leven en eigen keuzes. Anderzijds heeft de patiënt een aantal, niet wettelijk vastgestelde, plichten. Zorgverstrekkers verwachten dat de patiënt zijn medewerking verleent. Dit houdt in dat de patiënt de juiste en volledige informatie geeft over zijn gezondheidstoestand en zijn medicatiegebruik in de mate van het mogelijke. De patiënt dient ook mee te werken aan de behandeling waarmee hij heeft ingestemd. Verder dient de patiënt de zorgverleners te respecteren en de materialen met zorg te behandelen. Ingeval de patiënt materiaal huurt, dan dient de patiënt dit materiaal in een goede staat terug te bezorgen aan de eigenaar na afloop van het huurcontract.

Huidige samenwerkingsvormen Samenwerking tussen de verschillende zorgverleners wordt steeds belangrijker. Voor betere zorg moeten de muren tussen huisartsen, specialisten, apothekers, thuisverpleegkundigen en mantelzorgers verdwijnen. Samenwerken in het belang van de patiënt kan alleen als je over de nodige informatie beschikt, en je er zeker van kan zijn dat die gegevens ook betrouwbaar zijn. Elk van de zorgverleners beschikt vanuit zijn eigen beroepsinvulling en contact met de patiënt over belangrijke informatie i.v.m. de patiënt en zijn medicatiegebruik, maar elk van de zorgverleners beschikt slechts over een deel van de informatie. Dat kan gaan over de pathologie, de manier waarop de patiënt reageert op de medicatie, de manier waarop de patiënt zijn ziekte en het belang van de medicatie interpreteert en begrijpt, en of de patiënt zijn medicatie op een correcte manier inneemt. Vandaag bestaat er in de praktijk nog geen georganiseerd systeem waarmee de verschillende zorgpartners die informatie met mekaar delen, waardoor


31

elke zorgverlener een deel van de informatie misloopt. Door een gebrek aan algemene of specifieke informatie kan elk van de zorgverleners de kans missen om daarop in te spelen of de zorgverlening aan te passen. Om de zorgverlening op elk niveau optimaal te kunnen organiseren, is uitwisseling van informatie en dus multidisciplinair

samenwerken

van

essentieel

belang.

Hoe

groter

de

hulpbehoevendheid van de patiënt, hoe belangrijker die uitwisseling van informatie. De behoefte aan multidisciplinair samenwerken tussen zorgverleners in de eerste lijn neemt sterk toe, niet alleen op institutioneel vlak maar tevens op niveau van de individuele zorgverlener. Uitwisseling van informatie en communicatie zijn zeer belangrijk om een goede samenwerking tot stand te brengen. Er is daarom nood aan een efficiënt communicatiesysteem dat door elk van de zorgverleners geraadpleegd kan worden, en waardoor de zorgpartners op een snelle, efficiënte en veilige manier gegevens kunnen delen. Momenteel wordt in België volop gewerkt aan verschillende vormen van digitale gegevensdeling, met name Vitalink en Intermed, het Gedeeld Farmaceutisch Dossier, het elektronisch voorschrift van Recip-e en de metahub die de ziekenhuisnetwerken met elkaar en met de eerste lijn gaan verbinden.

Het medicatieschema: huisarts en apotheker De wetgeving (Vlaamse Gemeenschap, 1999) geeft aan dat de behandelende arts het medicatieschema superviseert en bij iedere wijziging aftekent. Het getuigt van een

goede

praktijkvoering

dat

het

medicatieschema

volledig

is.

Een

medicatieschema is slechts volledig wanneer volgende elementen correct aanwezig zijn: •

patiëntidentificatie (naam en geboortedatum),

•

schriftelijke notitie van de behandelende arts,

•

schriftelijke aanduiding voor het aangeven van het stoppen van het geneesmiddel,

•

correcte naam van het geneesmiddel (merknaam of generische naam),

•

farmaceutische vorm van het geneesmiddel en toedieningswijze,


32

•

dosis van het geneesmiddel,

•

bereidingswijze (indien van toepassing),

•

toedieningswijze van het geneesmiddel (indien de vorm de toedieningswijze niet eenduidig bepaalt of indien de toedieningswijze niet duidelijk af te leiden is),

•

frequentie en/of tijdstip(pen) van toediening van het geneesmiddel,

•

begin- en stopdatum (indien van toepassing)

De wetgeving (Vlaamse Gemeenschap, 1999) bepaalt niet expliciet dat de behandelende arts het medicatieschema zelf moet (her)schrijven ingeval van wijziging. “Een medisch voorschrift kan correct zijn maar verkeerd op het medicatieschema worden ingeschreven. Een goede controle door de arts van het medicatieschema zal ook hier een duidelijke kwalitatieve meerwaarde hebben.” De behandelende arts dient wel elke wijziging in het medicatieschema na te kijken en af te tekenen. Uit deze paragraaf is te verstaan dat het medicatieschema ook door een andere persoon dan door de huisarts aangeleverd kan worden. In dit traject wordt ervoor geopteerd om het medicatieschema initieel te laten opstellen door de huisarts, en nadien te vervolledigen, op te volgen en af te leveren door de apotheker. De apotheker kan tijdens het vervolledigen van het medicatieschema (bijvoorbeeld met zelfzorgmedicatie, of medicatie voorgeschreven door een specialist) reeds een eerste controle uitvoeren over de combinatie van alle medicatie die de patiënt gebruikt. In Nederland wordt reeds gewerkt volgens de “veilige principes in de medicatieketen”, waarbij de apotheker de taak heeft om het medicatieschema af te leveren (ActiZ; KNMP; NVZA; Verenso; BTN; LHV; LOC; NHG; NPCF; V&VN, 2012). Bij aflevering van een geneesmiddel herhaalt of bevestigt de apotheker de voorgeschreven posologie en brengt ze aan op de verpakking van het geneesmiddel. Hij kan de posologie ook registreren in het farmaceutisch dossier. Tegelijk gaat hij na of er geneesmiddelgebonden problemen zijn met het afgeleverde geneesmiddel,


33

zoals interacties en contra-indicaties. Het bundelen van de geregistreerde posologiën in een posologieschema behoort tot de basis farmaceutische zorg. Het opstellen van een medicatieschema voor gepolymediceerde patiënten, bij individuele medicatievoorbereiding of voor het klaarzetten van de medicatie door de thuisverpleegkundig vergt een medicatienazicht. Dat is een vorm van voortgezette farmaceutische zorg. Voorschriften van verschillende artsen en zelfzorgmedicatie zijn niet noodzakelijk op elkaar afgestemd. Op basis van het (gedeeld) farmaceutisch dossier en de informatie die hij krijgt van de patiënt of de voorschrijver gaat de apotheker na of er sprake is van: •

dubbelmedicatie

•

interacties

•

contra-indicaties

•

geschikte behandelingsduur

•

geschikte dosis

•

werkzaamheid

•

therapietrouw

•

correcte inname

•

ongewenste effecten

Bij specifieke doelgroepen of projectmatig kunnen bepaalde kwaliteitsindicatoren opgevolgd worden, zoals ongewenst langdurig gebruik van geneesmiddelen (bv. NSAID’s

of

benzodiazepines)

of

wenselijke

suppletie

(bv.

foliumzuur

bij

methotrexaat, calcium en vitamine D bij osteoporose, laxativa bij chronisch gebruik van narcotische analgetica). Hij kan daarvoor gebruik maken van gevalideerde tools zoals de Beers criteria of de START/STOPP criteria. ( (BEERS, 1997); (FICK D.M., 2003); (GALLAGHER, RYAN, BYRNE, KENNEDY, & D., 2008)). Om dat optimaal te kunnen doen zou de apotheker voor elke geneesmiddel over de actuele posologie en de indicatie moeten kunnen beschikken, maar dat is in de huidige praktijk niet altijd het geval. Bij het vaststellen van dergelijke geneesmiddelgebonden problemen grijpt de apotheker waar mogelijk en waar nodig in, in overleg met de huisarts en de


34

patiënt. Dat kan het weglaten of toevoegen van een geneesmiddel zijn, een dosisaanpassing of een farmaceutisch advies aan de patiënt of de huisarts. In overleg met de patiënt kunnen de meest wenselijke innamemomenten en eventueel galenische vormen bepaald worden. Zo’n medicatienazicht resulteert in een medicatieschema met een overzicht van de in te nemen geneesmiddelen met hun posologie en innamemomenten, aangevuld met gebruiksaanwijzingen en indicaties. Het spreekt voor zich dat een medicatieschema een dynamisch gegeven is: alle wijzigingen en aanpassingen moeten opgevolgd en geregistreerd worden om ten allen tijde over een actueel medicatieschema te kunnen beschikken.

Therapietrouw In de ouderenzorg is therapietrouw steeds een multidisciplinaire zaak waarbij zowel huisarts, apotheker, eventueel thuisverpleegkundige, als de oudere en zijn familie zelf betrokken in zijn. De rol van de huisarts is om na te gaan of de patiënt in staat is om de medicatie op de juiste tijdstippen in te nemen en of de patiënt in staat is om de juiste dosis tot zich te nemen. De huisarts wordt hierbij geholpen door de patiënt en zijn familie zelf, en door andere, zoals reeds vernoemde, hulpverleners. Elk van de zorgverleners beschikt vanuit zijn beroepssituatie en interactie met de patiënt over specifieke informatie met betrekking tot de therapietrouw. Enkel wanneer alle zorgpartners die informatie met mekaar uitwisselen, zal het mogelijk zijn om zich een totaalbeeld te vormen van de therapietrouw, een therapieontrouwe patiënt te identificeren en adequaat te reageren. Zo weet de huisarts wanneer het medicatieschema wordt aangepast, of welke de correcte posologie is, terwijl de apotheker informatie heeft over de afgeleverde medicatie en welke zelfzorgmedicatie de patiënt gebruikt, daar waar de thuisverpleegkundige inzicht heeft in hoe de patiënt in het dagdagelijkse leven omgaat met zijn medicatie en het stockbeheer van zijn medicatie.


35

Het gedeeld beroepsgeheim Indien de verschillende betrokken partners gegevens van een patiënt verzamelen, verwerken en met elkaar delen, dient men rekening te houden met de wet betreffende het gedeeld beroepsgeheim (VAN DER STRAETE & PUT, 2011). Het gedeeld beroepsgeheim mag toegepast worden indien voldaan wordt aan vijf voorwaarden. •

De hulpverlener zelf is gebonden door het beroepsgeheim

•

De hulpverlener is betrokken in de concrete hulpverlening, en dat als enige finaliteit van zijn optreden

•

De gegevens moeten noodzakelijk zijn voor de kwaliteit van de verzorging en de continuïteit ervan, en alleen die gegevens

•

In het exclusief belang van de zorg

•

De patiënt moet geïnformeerd zijn

Een geïnformeerde patiënt dient geen expliciete toestemming te geven aangezien dat niet in alle omstandigheden haalbaar is, de patiënt dient wel het doel van de communicatie te weten, de bestemmeling en de mogelijkheden tot verzet. In het kader van het project werd er wel een informed consent ondertekend door de patiënt. Bij de verwerking van persoonsgegevens dient er voor de vertrouwelijkheid en de veiligheid van de gegevens gezorgd te worden. Het is van fundamenteel belang om veiligheidsmaatregelen

te

nemen

om

de

gegevens

te

beschermen.

Die

veiligheidsmaatregelen houden in dat gegevens elektronisch gedeeld worden via een beveiligde site of een beveiligd platform (Vitalink, 2013).


36

1.2 Literatuuronderzoek binnenlandse en internationale studies Therapietrouw-bevorderende maatregelen Kwalitatief onderzoek van Borgsteede et al. (BORGSTEEDE, WESTERMAN, KOK, MEEUSE, & DE VRIES, 2011) toonde aan dat therapietrouw verhoogt indien er routine in het medicatieproces wordt ingebouwd bij patiënten met diabetes type 2. Verder gaf dit onderzoek aan om patiënteneducatie niet enkel te richten op informatie betreffende de ziekte en de medicatie maar ook op het praktische verloop van het gebruiken van de medicatie. Louter informatie bieden betreffende medicatie (o.a. therapeutische werking, nevenwerking) is geen garantie voor een hogere therapietrouw. Sommige patiënten zullen hier baat bij hebben, andere niet (BORGSTEEDE, WESTERMAN, KOK, MEEUSE, & DE VRIES, 2011). Het is van belang om na te gaan in welke mate uw individuele patiënt hier baat bij heeft. Het opstellen van een zorgtraject waarin de rollen van de verschillende zorgverleners worden verduidelijkt kan een hulpmiddel zijn om het medicatieproces continu op te volgen, routinegedrag in het medicatieproces in te bouwen en de therapietrouw te bevorderen. De resultaten uit het HARM-onderzoek, uitgevoerd door de Universiteit van Utrecht, kunnen mogelijks geëxtrapoleerd worden naar ons land. Uit het HARM-onderzoek blijkt

dat

2.4%

ziekenhuisopnames, onderzoekers

is

van

alle

ziekenhuisopnames

geneesmiddelgerelateerde het

mogelijk

patiënten

en

opnames met

een

5.6%

van

waren. verhoogd

de

acute

Volgens

de

risico

op

medicatiegerelateerde problemen te identificeren. Het gaat om patiënten met polyfarmacie en co-morbiditeit (meerdere aandoeningen), mensen die reeds beroep doen op thuiszorg, een verminderde cognitie hebben, een verminderde nierfunctie hebben en niet volgens voorschrift van de arts de geneesmiddelen gebruiken (therapieontrouw zijn). Verder blijken patiënten ouder dan 65 jaar een tweemaal zo


37

hoge frequentie van geneesmiddel gerelateerde opnames te hebben t.o.v. patiënten jonger dan 65 jaar. Het verdient aanbeveling om patiënten met deze kenmerken te benaderen voor extra medicatiebegeleiding. Die extra medicatiebegeleiding zou kunnen bestaan uit: een jaarlijks medicatienazicht, optimalisering van de behandeling van bestaande aandoeningen, adequate monitoring en het terugdringen van ongewenste polyfarmacie. Uit het HARM-onderzoek blijkt verder dat er discrepanties waren tussen de medicatie opgenomen in de medicatiehistoriek van de openbare apotheek en de werkelijk gebruikte medicatie. Zo bleek dat patiënten soms reeds gestopt waren met bepaalde geneesmiddelen of een andere dosis gebruikten (Division of Pharmacoepidemiology & Pharmacotherapy, 2006). Er was met andere woorden geen actueel medicatieschema voorhanden.

Individuele medicatievoorbereiding Individuele medicatievoorbereiding (IMV) valt onder het begrip ‘voortgezette farmaceutische zorg’. Om de patiënt en de mantelzorg maximaal te ondersteunen bij het correct innemen van medicatie, heeft de apotheker (een persoon die gemachtigd is geneesmiddelen af te leveren aan het publiek) de bevoegdheid om IMV op basis van een gevalideerd medicatieschema te voorzien. IMV helpt de patiënt om de juiste medicatie, in de juiste dosering, op het juiste moment in te nemen. Het KB van 24 september 2012 (KB, 2012) reglementeert de bepalingen voor individuele medicatievoorbereiding. De wetgever omschrijft IMV als de handeling “waarbij één of meerdere geneesmiddelen uit hun primaire verpakking worden verwijderd en vervolgens desgevallend worden samengevoegd in één enkele gesloten verpakking voor individuele toediening, bestemd voor een individuele patiënt op een bepaald tijdstip.” (artikel 12bis, § 3 van de wet van 25 maart 1964 op de geneesmiddelen). De doelstellingen van de IMV zoals omschreven door de Ministerraad (Ministerraad, 2012) zijn voornamelijk veiligheids- en kwaliteitsdoelstellingen: Het systeem van individuele medicatievoorbereiding biedt veiligheid aan patiënten die een chronische behandeling bestaande uit verschillende geneesmiddelen krijgen. Het vereenvoudigt


38

hun toediening en vermindert in grote mate het risico op fouten tijdens de bereiding van dagelijkse dosissen, of het nu gaat over thuisgebruik of in een instelling. De wetgever maakt een onderscheid tussen enerzijds manuele IMV en anderzijds geautomatiseerde IMV. Bij manuele IMV wordt de medicatie per patiënt en per toedieningsmoment manueel herverpakt of klaargezet. De medicatie wordt uit de oorspronkelijke verpakkingen gehaald (ontblisterd) en per innamemoment geschikt in een pillendoos of een aangepaste multidosisblister voor een week of een maand. Naast de blistersystemen zijn er ook oplossingen waarbij de apotheker de oorspronkelijke

verpakking

verknipt

in

individuele

blisters

en

die

eenheidsverpakkingen gebruikt om de medicatie per patiënt, per toedieningsmoment klaar te zetten in cassettes met verschuifbare tussenschotten. Zo kan de apotheker ook verbanden, inspuitingen en vloeistoffen klaarzetten. Manuele systemen hebben een lage investeringskost, maar hebben als nadeel erg arbeidsintensief te zijn, waardoor het niet in elke apotheek realiseerbaar is (APB, 2012). IMV onder vorm van het klaar zetten van medicatie, verdelen in individuele blisters en begeleiding bij de inname kunnen eveneens opgenomen worden door de thuisverpleegkundige. Bij geautomatiseerde systemen voor IMV wordt de medicatie uit de oorspronkelijke verpakking gehaald (ontblisterd) en vervolgens door een automaat herverpakt per patiënt, per dag en per innamemoment aan de hand van een digitaal medicatieschema. De herverpakte medicatie wordt voorzien van een etiket met de nodige informatie (naam patiënt, naam medicatie, innamemoment, datum van verpakking). Daarvoor wordt gebruik gemaakt van IMV-apparatuur waarbij computersystemen het productieproces aansturen (APB, 2012). Zie figuur 2 voor het resultaat na geautomatiseerde IMV. Patiënten met een complex en/of uitgebreid medicatieschema kunnen door IMV de juiste medicatie, in de juiste dosering, op het juiste moment makkelijker innemen dan voorheen.


39

Figuur 2: Resultaat van geautomatiseerde IMV.

De juridische dienst van APB (APB, 2012) informeert de apothekers omtrent de voorwaarden dewelke nageleefd moeten worden, zowel voor manuele IMV als voor geautomatiseerde IMV: -

De verpakking die één of meerdere geneesmiddelen samenvoegt, is bestemd voor een individuele patiënt. Een verpakking bestemd voor meerdere patiënten is bijgevolg uitgesloten.

-

De verpakking bevat één of meerdere geneesmiddelen die moeten worden ingenomen op een bepaald innamemoment.

-

IMV wordt uitsluitend uitgevoerd door personen die gemachtigd zijn om geneesmiddelen aan het publiek af te leveren. Het betreft hierbij de apotheker van een voor het publiek opengestelde apotheek en de ziekenhuisapotheker.

-

De Koning legt bijkomende voorwaarden en modaliteiten vast: a) De verantwoordelijkheid van de apotheker die de IMV aflevert De apotheker – titularis die de IMV aflevert is verantwoordelijk voor -

De opvolging van de voortgezette farmaceutische zorg en de opstelling van het toedieningsschema

-

De verwerking van de persoonsgegevens van de patiënt

-

De registratie

-

Informatie aan de patiënt

-

Het vastleggen van de taken en verantwoordelijkheden van het apotheekteam en van naleven van de technische en organisatorische maatregelen

-

Opleiding van het personeel


40

b) De Koning bepaalt de minimale vermeldingen die op iedere verpakking dienen voor te komen, met name: -

Naam en voornaam van de patiënt

-

Identificatienummer van de sociale zekerheid van de patiënt of bij gebreke daarvan, van een ander identificatienummer dat de patiënt op een unieke wijze identificeert

-

Tijdstip (dag en uur) van toediening waarvoor de IMV-verpakking bestemd is

-

Voor elk geneesmiddel: naam van het geneesmiddel, sterkte, aantal eenheden

-

Voor elk voedingssupplement: de productnaam en de vermelding “voedingssupplement”

-

Naam van de afleverende apotheker –titularis

-

Lotnummer of, in geval van geautomatiseerde IMV, nummer van de IMV-productiereeks

-

Naam van de voorschrijvende arts

c) Gebruik van IMV Afgeleverde IMV-verpakkingen moeten bestemd zijn voor een gebruik binnen 14 dagen. -

Deze termijn begint te lopen op de dag van aflevering.

-

De laatste dag is in de termijn inbegrepen.

-

Is die dag echter een zaterdag, zondag of wettelijke feestdag, dan wordt deze termijn verlengd tot de eerstvolgende werkdag.

IMV bestaat uit twee elementen: een technische acte en intellectuele acte. De technische acte bestaat uit het samenvoegen van het geheel van de geneesmiddelen die een patiënt op een bepaald tijdstip van de dag moet nemen in één verpakking. De intellectuele acte bestaat uit de voortgezette farmaceutische zorg. Waarbij deze laatste bestaat uit een gepersonaliseerde opvolging van de farmaceutische zorg op basis van een overeenkomst gesloten tussen de patiënt, de apotheker, en indien nodig, de behandelend geneesheer.


41

Zowel in het geval van manuele als van geautomatiseerde IMV blijft de reststock van medicatie van elke patiënt in de apotheek bewaard. Ook die stockage kan op een manuele of geautomatiseerde manier uitgevoerd en opgevolgd worden.

Medicatiedispenser De geautomatiseerde medicatiedispenser (zie ook figuur 3) “Pivotell” verdeeld door Tunstall en dat voorzien is van een systeem dat aansluiting op een zorgcentrale mogelijk maakt, is een ronde gesloten medicatiedoos met een interne lade verdeeld in 29 secties. De medicatiedoos wordt bestuurd door 4 AA batterijen die ervoor zogen dat de interne lade één positie doordraait op het ingestelde tijdstip. Het toestel zal de gebruiker eraan herinneren om zijn medicatie in te nemen d.m.v. een alarmgeluid en knipperlicht. Wanneer de interne lade één positie doordraait, zal de medicatie beschikbaar gesteld worden aan de gebruiker. De medicatie komt onder de opening in het deksel, waarlangs de medicatie uit het toestel kan gehaald worden. De gebruiker dient de medicatiedoos volledig te kantelen zodoende de medicatie uit de doos valt, in de hand van de gebruiker of in opvangrecipiënt. Nadat de medicatiedoos volledig gekanteld werd, zal het alarmgeluid en het knipperlicht uitgeschakeld worden. De medicatiedoos is instelbaar tot 28 innamemomenten per dag. Dit maakt dat de medicatiedoos de juiste dosis beschikbaar zal stellen op het juiste moment van de dag of nacht, met behoud van andere pillen op slot en uit het zicht. De medicatiedoos wordt gevuld, bij voorkeur door een professionele hulpverlener. Omwille van het therapeutisch belang om de medicatie correct klaar te zetten en de voorkennis die nodig is om de dispenser te programmeren en te vullen, kan men deze zorg best laten uitvoeren door een gevormde verpleegkundige. De medicatiedoos is verbonden aan een zorgcentrale. Hierbij zal de zorgcentrale een signaal ontvangen indien de medicatie niet uit de medicatiedoos werd gehaald binnen het ingestelde tijdstip. In dat geval neemt de zorgcentrale contact op met de gebruiker met de vraag om de vrijgekomen medicatie in te nemen. Indien geen of


42

geen adequate reactie van de gebruiker, kan een mantelzorger of verpleegkundige langskomen.

Figuur 3: Geautomatiseerde medicatiedispenser

Elektronische gegevensdeling Elektronische gegevensdeling dient te voldoen aan de nodige waarborgen op het vlak van de informatieveiligheid, de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, de kwaliteit en de continuïteit van de gezondheidszorgverstrekking en de veiligheid van de patiënt. Vitalink is een digitaal platform van de Vlaamse overheid voor het veilig delen van zorgen welzijnsgegevens, dat ontworpen werd om de samenwerking rond de zorg van een patiënt mogelijk te maken via het elektronisch uitwisselen van informatie. Dankzij Vitalink kan iedere zorgverlener, van huisarts tot thuisverpleger, op een eenvoudige manier beschikken over correcte en volledige patiëntinformatie, die via dit platform op een efficiënte manier gedeeld wordt. Enkel zorgen welzijnsinformatie die nuttig is voor de samenwerking wordt uitgewisseld via Vitalink. Andere gegevens blijven exclusief voorbehouden voor de zorgdossiers van de verschillende zorgverleners. Het gaat om drie types van gegevens: (1) de samenvatting van het medisch dossier (Summarized Electronic Health Record of SumEHR), die gedeeld kan worden tussen artsen onderling, (2) de vaccinatiestatus zoals die geregistreerd is in Vaccinnet, (3) het medicatieschema. Het delen van de patiëntinformatie gebeurt steeds met het volste respect voor de privacy en veiligheid.


43

Vitalink

biedt

daarom

niet

enkel

een

platform

om

de

uitwisseling

van

patiëntinformatie en de communicatie tussen de zorgverleners efficiënter te doen verlopen, maar zal ook een multidisciplinaire samenwerking in eerste lijn stimuleren, en daardoor de medische zorg verbeteren. Ook in Wallonië (InterMed, 2014), Nederland (Landelijk Schakelpunt (VZVZ, 2014)) en Denemarken (Sundhed.dk (KUSHNIRUK, BORYCKI, & KUO, 2010); (SEQUIST, CULLEN, HAYS, TAUALII, SIMON, & BATES, 2007)) worden gelijkaardige projecten met succes ontwikkeld. Vitalink werd recent getest in een eerste proefopzet ( (ZWAENEPOEL & HULSHAGEN, 2014); (ZWAENEPOEL, GEUDENS, WALRAET, & HULSHAGEN, 2014); (DE JONGHE, 2013)), waarin enkel het medicatieschema gedeeld werd. Later zal het platform ook de mogelijkheid geven andere medische en welzijnsgegevens te delen. In het huidige project zullen we waar mogelijk gebruik maken van Vitalink voor het opmaken en raadplegen van het medicatieschema door de apotheker en thuisverpleger. deelnemende

In

het

eerste

zorgverleners

pilootproject

meerdere

met

voordelen

Vitalink aan

het

ondervonden delen

van

de een

medicatieschema, ondanks een aantal praktische problemen. Door over een volledig overzicht over de patiënt en zijn medicatie te beschikken werd die beter opgevolgd. Zo

werd

o.a.

dubbelmedicatie

vermeden,

de

innamemomenten

correcter

weergegeven en de therapietrouw verbeterd. De patiënt zelf had het gevoel een betere houvast te hebben op zijn therapie en begreep zijn medicatie en pathologie beter. Voor de thuisverpleging was het voornamelijk nuttig steeds over een actueel medicatieschema te beschikken, dat eventueel op eenvoudige wijze te verifiëren was door eenvoudig telefonisch contact met de voorschrijvende arts. Dat alles kan in belangrijke mate bijdragen tot een veiliger medicatiegebruik, en op termijn een verhoogde kwaliteit van de zorg en verlaagde gezondheidskosten (KENIS, MOONS, RECOUR, & SMITS, 2014). Het Vitalink medicatieschema kan op elk moment gewijzigd worden door artsen en apothekers die een therapeutische relatie hebben met de betrokken patiënt. Het actueel medicatieschema is zo steeds raadpleegbaar


44

voor de betrokken zorgverleners, namelijk huisarts, apotheker en indien aanwezig thuisverpleegkundige en de patiënt zelf (via patiëntenviewer). In de toekomst zullen mogelijk ook verzorgende en andere zorgverleners hierover kunnen beschikken, voor zover ze een therapeutische relatie met de patiënt hebben. De toegang tot gegevens uit Vitalink via de software van de zorgverstrekker of via de Patient HealthViewer is streng beveiligd. Alle data zijn dubbel versleuteld en worden pas ontsleuteld op de computer van de eindgebruiker, die zich moet aanmelden met de elektronische identiteitskaart (eID) en pincode. Zorgverstrekkers moeten bovendien over een eHealth certificaat beschikken. Naast de zorgverleners in eerste lijn, kan dit platform in een latere fase ook verder uitgerold worden naar de tweede lijn ( (Vitalink, 2014); (eHealth, 2014)). Voorlopig hebben enkel de apotheker en de huisarts schrijfrecht. Het schrijfrecht voor de verpleegkundigen om opmerkingen toe te voegen in het Vitalink medicatieschema werd momenteel nog niet ontwikkeld. In de toekomst zou dit wel mogelijk worden.. Om de periode tot die ontwikkeling rond is te overbruggen is er nood

aan

een

elektronisch

beveiligd

communicatiemiddel

waarmee

verpleegkundigen medicatiewijzigingen of opmerkingen kunnen doorgeven naar de apotheker en de huisarts. De eHealthBox is een oplossing om de brug te slaan tussen de thuiszorg en de andere betrokken hulpverleners. De communicatiestroom ivm het Vitalink medicatieschema wordt vastgelegd bij de verdere ontwikkelingen van de software. Het toevoegen van opmerkingen, doorgeven van problemen of opvolgen van (onregelmatige) medicatieschema’s zal in de toekomst via e-Health verlopen, momenteel wordt dit opgelost door telefonisch contact met de huisarts. Wijzigingen kunnen al wel gelezen worden door de verpleegkundigen.


45

2. DEEL 2: UITTESTEN EN VALIDEREN VAN HET ONTWIKKELDE ZORGPAD 2.1 Methoden Design In deze “pre-post” studie wordt elke patiënt gedurende 13 weken begeleid via een uitgetekend

multidisciplinair

zorgpad.

Centraal

in

dit

zorgpad

staat

het

medicatieschema, als basis voor IMV en medicatiebegeleiding, met medicatienazicht type II (apothekers) en de medicatiedispenser (verpleegkundigen). Het accent ligt op

informatie-uitwisseling

verschillende

hulpverleners

en

multidisciplinaire

zijnde

de

samenwerking

huisarts,

de

tussen

apotheker

en

de de

thuisverpleegkundige. De verhoogde medicatiebegeleiding en georganiseerde gegevensdeling tussen de zorgverleners wordt bij kwetsbare ouderen (leeftijd ≥ 65 jaar, complex medicatieschema ≥ 5 geneesmiddelen op ≥ 3 innamemomenten/dag) voor en na de studie geëvalueerd door het meten van de therapietrouw (Morisky Medication Adherence Scale), kennis van geneesmiddelen en tevredenheid met zorg.

2.2 Zorgpad ontwikkeling Doorheen dit onderzoek zal er een zorgtraject worden uitgewerkt, zodoende dat de rollen van de verschillende hulpverleners in kaart worden gebracht. Bij het uitwerken van een zorgtraject dient er rekening gehouden te worden met de noden van de verschillende

patiëntengroepen.

In

dit

onderdeel

worden

de

mogelijke

patiëntengroepen in kaart gebracht voor wie het zorgpad in belangrijke mate de therapietrouw en medicatieveiligheid kan verhogen.

Stuurgroep Bij de start van het project werd er een stuurgroep samengesteld om de verschillende fasen doorheen het project te bespreken. De stuurgroep was


46

samengesteld uit zeven leden van verschillende disciplines. De stuurgroep is elf keer samen gekomen gedurende de looptijd van het project, zijnde 18 maanden. Elke stuurgroep duurde gemiddeld twee uur per samenkomst. Volgende leden namen op regelmatige basis deel aan de stuurgroep: Huisarts Dr. Rika Van Overmeire Brabants Apothekers Forum Dhr. Lieven Zwaenepoel Mevr. Marie Van de Putte Mevr. Annelies Peeters t.e.m. 31/09/2014 en Mevr. Sophie Liekens vanaf 1/10/2014 tot einde project. Wit-Gele Kruis Vlaams-Brabant vzw Mevr. Myriam Polfliet Dhr. Jan Meskens Mevr. Rosemarie Van Dyck Tabel 2 geeft een overzicht van de verschillende tijdstippen waarop de stuurgroep is samengekomen Datum

Aanwezigen

12/12/2013 Lieven Zwaenepoel, Marie Van de Putte, Annelies Peeters, Jan Meskens en Rosemarie Van Dyck 13/01/2014 Marie Van de Putte, Annelies Peeters, Jan Meskens en Rosemarie Van Dyck 20/02/2014 Marie Van de Putte, Annelies Peeters, Jan Meskens en Rosemarie Van Dyck 06/03/2014 Jan Meskens, Rosemarie Van Dyck, Lieven Zwaenepoel en Rika Van Overmeire 08/04/2014 Jan Meskens, Annelies Peeters, Rika Van Overmeire en Rosemarie Van Dyck 16/06/2014 Myriam Polfliet, Rika Van Overmeire, Jan Meskens, Lieven Zwaenepoel


47

en Rosemarie Van Dyck 13/08/2014 Myriam Polfliet, Rika Van Overmeire, Jan Meskens, Marie Van de Putte en Rosemarie Van Dyck 29/10/2014 Myriam Polfliet, Rika Van Overmeire, Sophie Liekens, Jan Meskens en Rosemarie Van Dyck 8/01/2015 Myriam Polfliet, Jan Meskens, Rika Van Overmeire, Marie van de Putte, Sophie Liekens en Rosemarie Van Dyck 13/04/2015 Jan Meskens, Sophie Liekens, Lieven Zwaenepoel, Marie Van de Putte, Rika Van Overmeire, Rosemarie Van Dyck 15/06/2015 Myriam Polfliet, Lieven Zwaenepoel, Rika Van Overmeire, Marie Van de Putte, Sophie Liekens, Jan Meskens en Rosemarie Van Dyck Tabel 2: bijeenkomsten stuurgroep

Flowchart Bij start van het project werd er per deelaspect (IMV; medicatiedispenser) een flowchart opgesteld zodoende dat de rollen van de verschillende zorgverleners werden uitgeklaard. De flowcharts zijn toegevoegd in bijlage 1 en bijlage 2. De oorspronkelijk flowchart is opgesteld met de verwachting dat het Vitalink medicatieschema hiervoor in gebruik kon genomen worden. De flowchart bevat ook een traject of mogelijke oplossingen ingeval het Vitalink medicatieschema nog niet operationeel was. Dit traject was echter niet wenselijk om te gebruiken maar was een “worst-case scenario”. De flowchart werd opgesteld in samenspraak met de stuurgroep. Tijdens het project werd de flowchart uitgetest in de praktijk en werd de haalbaarheid afgetoetst.

2.3 Steekproef Identificatie en selectie van patiënten De patiënten werden geselecteerd op basis van de inclusie- en exclusiecriteria, zoals weergeven in tabel 3, geselecteerd. Bij deze patiënten zullen administratieve verzameld worden (demografische gegevens zoals leeftijd, geslacht, onderliggende pathologie) en zullen medicatiegegevens verzameld worden (medicatieschema, thuismedicatie)


48

Luik medicatiedispenser • ≥ 65jaar • complexe medicatie (≥ 5 verschillende geneesmiddelen, verspreid over ≥ 3 innamemomenten per dag) • vermoeden van therapieontrouw door apotheker en/of thuisverpleging • woont thuis • zorgcode PX (= medicatiebeleid) wordt uitgevoerd • opgenomen in het patiëntenbestand van het Wit-Gele Kruis VlaamsBrabant

Inclusiecriteria

Exclusiecriteria

• •

geen telefoonlijn kan het signaal van de intelligente medicatiedispenser niet horen

Luik IMV • ≥ 65 jaar • complexe medicatie (≥ 5 verschillende geneesmiddelen, verspreid over ≥ 3 innamemomenten per dag) • vermoeden van therapieontrouw door apotheker en/of thuisverpleging • woont thuis

•

• •

Andere voorwaarden

patiënt geeft toestemming tot deelname aan het onderzoek via ondertekenen van het informed consent • huisarts is lid van huisartsenkring KHOBRA of HUBOB • huisarts maakt gebruik van het softwareprogramma Medidoc • huisarts is bereid om mee te werken, het medicatieschema op te stellen en te valideren Tabel 3: Inclusie- en exclusiecriteria steekproef •

•

•

• •

patiënt die reeds gebruik maakt van IMV, of een ander hulpmiddel om de therapietrouw te bevorderen geplande ziekenhuisopname in de loop van de testfase > 85% therapietrouw bij aanvang van de studie patiënt geeft toestemming tot deelname aan het onderzoek via ondertekenen van het informed consent huisarts is lid van huisartsenkring KHOBRA of HUBOB huisarts maakt gebruik van het softwareprogramma Medidoc huisarts is bereid om mee te werken, het medicatieschema op te stellen en te valideren

2.4 Gegevensverzameling Kwantitatieve analyse: Survey patiënt Er werden surveyinstrumenten opgesteld zowel voor de deelnemende patiënten als voor

de

deelnemende

apothekers

(luik

IMV)

en

de

intakers

(luik

medicatiedispenser). Deze vragenlijsten werden ingevuld vóór de start van het zorgproeftuinproject en na 13 weken gebruik van IMV of de medicatiedispenser. De antwoorden op deze surveys werden kwantitatief geanalyseerd met behulp van het

Statistical Package for the Social Sciences versie 22 (SPSS Inc., Chicago, USA) voor het luik IMV. Daar we voor de huidige studie slechts over een kleine steekproef


49

beschikten, werd er gebruik gemaakt van niet-parametrische statistische testen, om zo de significantie exact te berekenen, waarbij steeds werd uitgegaan van een significantie niveau van 0.05. Derhalve was het mogelijk om met 95% betrouwbaarheid uitspraken te doen over statistisch significante verbanden op basis van de Fisher’s Exact testen en de Wilcoxon signed-ranks testen. Voor het luik met de medicatiedispenser werd er beschrijvende statistiek (Excel) gebruikt.

Deelnemers karakteristieken Voor aanvang van de studie werden verschillende deelnemers karakteristieken bevraagd zoals leeftijd, geslacht van de patiënt, het aantal geneesmiddelen, inschatting van de eigen gezondheidstoestand*, de frequentie waarmee de deelnemers van de studie zelf naar de apotheek gaan om hun geneesmiddelen aan te kopen* en de Weckx en Katz schaal. *enkel in luik IMV bevraagd.

Therapietrouw Zowel voor als op het einde van de studie werd de therapietrouw van de deelnemende patiënten gemeten aan de hand van de Eight-item Morisky medication

adherence scale (MMAS-8, zie ook resultaten grafiek 10, 11, 50 en tabel 11). Bij deze vragenlijst kregen de antwoorden van vraag één tot zeven een score van nul of één. De score van vraag acht kon variëren van één tot vier en werd vervolgens gedeeld door vier. Om de totale score te bekomen, werden alle scores vervolgens bij elkaar opgeteld. De mate van therapietrouw van de patiënt werd onderverdeeld in drie categorieën op basis van de totaalscore. Patiënten met een score van acht hadden een hoge therapietrouw. Patiënten met een score van minder dan acht, maar meer of gelijk aan zes, hadden een gemiddelde therapietrouw. Patiënten met een score minder dan zes hadden een lage therapietrouw. Daarnaast werd de therapietrouw nagegaan via een medicatiedagboek (luik IMV) dat de deelnemende patiënten wekelijks bij het afhalen van de nieuwe IMV zakjes meebrachten naar de apotheek. Tevens dienden de deelnemers de niet ingenomen


50

zakjes ook telkens terug binnen te brengen bij de apotheek, zodat deze kon zorgen voor een pillentelling. In het luik van de medicatiedispenser werd aan de verpleegkundigen gevraagd om wekelijks te noteren of er medicatie was achtergebleven in de medicatiedispenser. Tevens werden er wekelijks twee observaties gedaan: “ er slingeren geneesmiddelen of geneesmiddelendoosjes rond” en “alle medicatie kon worden klaargezet”. Indien niet alle medicatie kon worden klaargezet, dan werd er aangeduid om welke reden dit niet kon.

Geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname van geneesmiddelen Zowel voor als op het einde van de studie werd aan de hand van verschillende individuele items (zie ook resultaten tabel 12 en grafieken 12 -13) de geneesmiddelenkennis en de houding van de deelnemende patiënten tegenover de inname geneesmiddelen nagegaan. De deelnemers hadden steeds de keuze uit drie antwoordmogelijkheden; neen, ik weet niet, ja.

Overzichtstabel van medicatie/medicatieschema Deelnemende patiënten werden zowel voor als op het einde van de studie bevraagd aangaande hun overzichtstabel van de medicatie, met behulp van verschillende individuele items, zie ook resultaten tabel 13 en grafieken 16, 17, 20, 21, 22 en 23). De deelnemers hadden enerzijds de keuze uit drie antwoordmogelijkheden; niet akkoord, ik weet niet, akkoord. Anderzijds werden er ook dichotome vragen gesteld aangaande het thema overzichtstabel.

Overzichtstabel van medicatie/medicatieschema De deelnemende patiënten werden bevraagd aangaande de hulp die zij hadden voor en na implementatie van IMV/medicatiedispenser bij het gebruik van hun geneesmiddelen. Het merendeel van de vragen werd hierbij dichotoom gesteld, met één open vraag die peilde naar welke actoren ondersteuning gaven aan de patiënt wat betreft medicatie gebruik (zie ook resultaten tabel 14 /grafieken 26 en 27).

Evaluatie zorg en begeleiding


51

Zowel voor als op het einde van de studie evalueerden de deelnemende patiënten de zorg en begeleiding door de apotheker, de huisarts en indien van toepassing de thuisverpleegkundige, aan de hand van verschillende individuele items (zie ook resultaten tabel 16, 17 en 18/grafieken 28 t.e.m. 35 . De deelnemers hadden steeds de keuze uit drie antwoordmogelijkheden; neen, ik weet niet, ja. Totaalscores werden berekend door de antwoorden van de verschillende items op te tellen. Waarbij een hoge score voor een positieve evaluatie van de zorg en begeleiding staat.

Evaluatie IMV/medicatiedispenser Op het einde van de studie werden de IMV dienst en de medicatiedispenser geëvalueerd door de deelnemende patiënten aan de hand van een aantal specifieke vragen aangaande het gebruiksgemak, praktische organisatie, hulp en gewenste vergoeding voor de dienst (grafiek 36).

Survey apothekers Apothekers karakteristieken Voor aanvang van de studie werden verschillende karakteristieken van de deelnemende apothekers bevraagd zoals leeftijd, geslacht, apotheek software, frequentie van toepassen van IMV en ervaren tekortkomingen van IMV bij kwetsbare oudere patiënten.

Medicatiegebruik van kwetsbare, oudere ambulante patiënten Zowel voor als op het einde van de studie werden deelnemende apothekers bevraagd aangaande het medicatiegebruik van hun kwetsbare, oudere ambulante patiënten in de apotheek, aan de hand van verschillende individuele items op een vijf punten Likert schaal, zie ook resultaten tabel 20. Tevens werden mogelijke oorzaken van fouten in medicatiegebruik bij kwetsbare ouderen dichotoom bevraagd met de optie om ook andere oorzaken te noteren. Tenslotte werd via een open vraag gepolst naar de tekortkomingen in het opvolgen van therapietrouw bij kwetsbare ouderen.


52

Medicatieschema Deelnemende apothekers werden bevraagd aangaande het beheren van het medicatieschema of lijst voor kwetsbare, oudere ambulante patiënten, aan de hand van verschillende individuele items op een vijf punten Likert schaal of met 3 antwoordmogelijkheden, zowel voor als op het einde van de studie (zie ook resultaten tabel 22). Daarnaast werd via een open vraag gepolst naar de tekortkomingen in het gebruik van een medicatieschema voor apothekers.

Samenwerking met andere zorgverleners Zowel voor als op het einde van de studie werden de deelnemende apothekers bevraagd aangaande de frequentie van overleg met andere zorgverleners (huisarts, thuisverpleegkundige), met behulp van een vijf punten Likert schaal. Daarnaast werd via een open vraag gepolst naar de tekortkomingen en verbeterpunten in de samenwerking met huisartsen en thuisverpleegkundigen.

Evaluatie IMV Op het einde van de studie werden de deelnemende apothekers gevraagd om de IMV dienst binnen het zorgproeftuin project te evalueren, aan de hand van verschillende individuele items met behulp van een 5 punten Likert schaal (zie ook resultaten tabel 26). Daarnaast werden apothekers dichotoom bevraagd aangaande mogelijke hulpmiddelen voor IMV, waarbij zowel voordelen als knelpunten van het gebruik van een georganiseerd multidisciplinair zorgpad rond IMV aanbod kwamen, met telkens ook de optie om andere hulpmiddelen, voordelen en knelpunten aan te geven. Tenslotte werd bij de deelnemende apothekers via een open vraag gepolst naar de tekortkomingen in het gebruik van geautomatiseerde IMV.

Survey Intaker Medicatieschema De intaker bevraagde de patiënt/mantelzorger aangaande hun medicatieschema, dit zowel voor, tijdens als op het einde van de studie. De intaker had enerzijds de keuze


53

uit antwoordmogelijkheden: volledig akkoord, akkoord, eerder niet akkoord, helemaal niet akkoord, niet van toepassing. Anderzijds werden er ook dichotome vragen gesteld aangaande het thema medicatieschema. De intaker vulde deze informatie aan met observaties en bevindingen die werden waargenomen tijdens het aan-huis-bezoek.

Hulp bij het gebruiken van medicatie De intaker bevraagde de patiënt/mantelzorger aangaande de hulp die zij hadden voor, tijdens en na de implementatie van de medicatiedispenser bij het gebruik van hun geneesmiddelen. De intaker vulde deze informatie aan met observaties en bevindingen die werden waargenomen tijdens het aan-huis-bezoek. Het merendeel van de vragen werd hierbij dichotoom gesteld, met twee open vragen die peilde naar welke actoren ondersteuning gaven aan de patiënt wat betreft medicatie gebruik en welke medicatie niet in de medicatiedispenser in kon.

Kwalitatieve analyse: focusgroepgesprek Voor beide luiken werd er een focusgroep georganiseerd. Het focusgroepgesprek voor IMV vond plaats op 16/12/2014 in ontmoetingscentrum Berkenhof, Beekstraat 25 te 3070 Kortenberg. Het focusgesprek voor de medicatiedispenser vond plaats op 29/4/2015 in een afdeling van het Wit-Gele Kruis Vlaams-Brabant, B.A. De Becker-Remyplein 59, 3010 Kessel-Lo. Vóór de start van het focusgroepgesprek, ontving elke deelnemer een informatieformulier en een toestemmingsformulier. Het doel van het huidige focusgroepgesprek was oplossingsgericht aanduiden van knelpunten in de samenwerking tussen arts, apotheker, patiënt/mantelzorger en thuisverpleegkundige in het kader van het zorgproeftuinproject met betrekking tot het IMV luik enerzijds en het luik met de medicatiedispenser anderzijds. Met behulp van het focusgroepsgesprek werd het standpunt van elke zorgverlener in kaart gebracht.


54

Voor het luik IMV was de focusgroep samengesteld uit één arts, drie apothekers en één thuisverpleegkundige. Voor het luik met de medicatiedispenser was de focusgroep samengesteld uit twee artsen, drie apothekers, drie thuisverpleegkundigen en drie beleidsmedewerkers (1 apotheker en twee verpleegkundigen). De deelnemers waren reeds allemaal vertrouwd met het zorgproeftuinproject. Elke Van Hamme, beleidsadviseur bij de stad Leuven modereerde beide focusgroepgesprekken.

De

moderator

maakte

hierbij

gebruik

van

een

vooropgestelde leidraad en zorgde ervoor dat er voldoende aandacht werd besteed aan communicatiestromen, terugkoppeling van informatie, respect en aandacht voor de patiënt. Eerst werden de verschillende stadia in de projectflow van het IMV luik en het luik van de medicatiedispenser overlopen. Per stadium werd er door elke deelnemer een sjabloon ingevuld, waarop de taak/rolverdeling van de verschillende zorgverleners en

de

huidige

sterke

punten

en

knelpunten

werden

bevraagd.

Het

focusgroepgesprek, opgenomen door middel van audioapparatuur, werd voor de analyse verbatim uitgetypt. Voor het luik IMV werd de inhoud van het focusgroepgesprek gecodeerd en geanalyseerd met behulp van de software Nvivo aan de hand van een codeboom. De kwalitatieve analyse gebeurde aan de hand van de framework analyse zoals besproken door Krueger & Casey (KRUEGER & CASEY, 2000). De volgende vijf stappen werden gevolgd: 1.

Vertrouwd raken met de ruwe data uit de focusgroepgesprekken: het herlezen van de nota’s en het herbeluisteren van de gespreksopnames.

2.

Het kader van de studie identificeren: de voorafgaande kennis wordt vergeleken met de informatie bekomen uit het focusgroepgesprek. Hieruit werden de hoofdpunten geïdentificeerd.


55

3.

Codering: het toekennen van willekeurige nummers aan de verschillende geïdentificeerde thema’s om deze vervolgens op te zoeken in het focusgroepgesprek en een bijhorend nummer te geven.

4.

Herschikking van de data: op basis van de codering werd de informatie per thema gegroepeerd. Zo kon er een samenvatting per criterium gemaakt worden.

Interpretatie van de gegevens van beide focusgesprekken: door rekening te houden met de literatuur en de gegevens van de focusgroepgesprekken konden de belangrijkste criteria naar voren treden.

2.5 Resultaten Demografische gegevens (leeftijd – Katz-score – Weckx-score): medicatiedispenser In totaal werden er 25 patiënten geïncludeerd om de medicatiedispenser binnen dit proeftuinproject te gebruiken. In acht van de 14 afdelingen van het Wit-Gele Kruis Vlaams-Brabant kregen verpleegkundigen een opleiding over de medicatiedispenser. Deze verpleegkundigen werden nadien bevraagd omtrent mogelijke inclusie van hun patiënten. Enkel de patiënten die reeds in zorg waren voor minstens 1 aspect in het medicatiebeleid werden overlopen. In totaal werden 733 patiënten overlopen. Van de 733 patiënten waren er 16 patiënten (2,18%) waarvoor de medicatiedispenser mogelijk een oplossing kon zijn, volgens de verpleegkundige. Hiervan zijn er 10 patiënten effectief geïnstalleerd. De overige zes patiënten die niet zijn ingestapt in het project zijn om volgende redenen: de patiënt was reeds verbonden aan een andere zorgcentrale en wenste niet over te stappen, de patiënt/mantelzorger wenste niet deel te nemen (2x), de patiënt had geen telefoonlijn, de patiënt zou niet reageren op het signaal en de patiënt zou dit financieel niet willen dragen.


56

Overzicht geëxcludeerde patiënten

5,32%

inclusie en exclusiecriteria

4,77% 4,77%

toezicht op inname is nodig MZ beheert medicatie

8,19% financiële kostprijs

9,68% 64,11%

patiënt/MZ weigeren deel te nemen de thuisverpleegkundige komt reeds voor andere zorgen Grafiek 1: overzicht geëxcludeerde patiënten

Onderstaande grafiek biedt een overzicht van hoe patiënten aangemeld werden voor de

medicatiedispenser.

De

meeste

aanmeldingen

gebeurden

door

de

verpleegkundige bij rechtstreekse bevraging of nadien aangemeld tijdens de loop van het project (72%).

aanmeldingen medicatiedispenser via bevraging verpleegkundige 1

2

1

via de afdeling 10

2 1

via diensten gezinszorg na MDO

8

Grafiek 2: aanmeldingen medicatiedispenser

Overzicht geïncludeerde patiënten medicatiedispenser De onderstaande tabel geeft enkele gegevens weer van de geïncludeerde patiënten. De meerderheid van de patiënten hebben een vorm van dementie (60%). Er is een grote meerderheid van het vrouwelijke geslacht (84%). Er werden, op uitdrukkelijke


57

vraag van de familie, twee patiënten toegelaten in het project die de leeftijd van 65 nog niet bereikt hadden maar wel ouder waren dan 60. Deze personen hebben de volledige

testperiode

doorlopen

en

nadien

ook

verder

gezet

met

de

medicatiedispenser. Er zijn acht personen vroegtijdig gestopt met het project, hiervan zijn er vier personen reeds na 1 of 2 weken gestopt, deze personen hebben dan ook geen vragenlijst kunnen invullen na de testperiode. De overige vier personen die vroegtijdig gestopt zijn hebben langer dan de helft van de tijd kunnen testen, hierbij hebben drie patiënten en/of de familie wel nog de vragenlijst na de testperiode ingevuld, één persoon heeft de vragenlijst na de testperiode niet ingevuld. Geboortejaar en geslacht 1950 – vrouwelijk 1923 - vrouwelijk 1946 - mannelijk 1927 - vrouwelijk 1939 1926 1940 1930 1938 1936

- vrouwelijk – mannelijk - vrouwelijk - vrouwelijk - vrouwelijk - vrouwelijk

1934 - vrouwelijk 1936 - vrouwelijk 1952 - mannelijk 1924 - vrouwelijk 1927 - vrouwelijk 1933 - vrouwelijk 1938 - vrouwelijk 1940 - mannelijk 1930 - vrouwelijk 1953 - vrouwelijk 1922 - vrouwelijk 1942 - vrouwelijk

Vrouwelijk 1929 - vrouwelijk 1926 – vrouwelijk Tabel 4: overzicht

Onderliggende pathologie Dementie vergeetachtig Chronische medicatie en vergeetachtig Dementie – wisselend medicatieschema Dementie Parkinson Diabetisch - COPD Dementie – Parkinson Dementie – Menière Dementie – chronische medicatie Dementie Dementie Parkinson

Volledig getest? Ja Ja Ja

Reden vroegtijdige stopzetting

Ja

/

Ja Neen Ja Neen Ja Neen

/ Opname ZH hersteloord WZC / Opname WZC / Taalprobleem + te vergevorderde dementie Opname WZC / /

Neen Ja Ja

Dementie - Diabetisch Ja Dementie – Neen Chronische medicatie Dementie – Diabetisch Ja Diabetisch – chronische Ja medicatie Epilepsie Ja Dementie – chronische Ja medicatie Psychiatrisch- vergeetachtig Ja Dementie + medicatiemisbruik Ja (teveel) Diabetisch – Neen hartdecompensatie – psychiatrische Dementie Neen Dementie + wisselend Ja medicatieschema Vergeetachtig Neen geïncludeerde patiënten medicatiedispenser

/ / /

/ Te vergevorderde dementie / / / / / / Opname ZH WZC Overleden

Paranoïde door dementie / Medicatiedispenser in alarm gegaan


58

Patiëntenprofielen luik medicatiedispenser De

meerderheid

van

de

geïncludeerde

patiënten

(64%)

werden

als

nomenclatuurpatiënten gescoord, 28% vielen onder zorgprofiel forfait A waarvan 1 patiënt ook palliatief was en 8% waren een forfait B. Men kan stellen dat de gemiddelde patiënt die de medicatiedispenser kan gebruiken eerder onafhankelijk zijn. Zwaar zorgbehoevende patiënten, zoals bij een Forfait C, werden niet opgenomen in de steekproef. Mogelijk voldeden de patiënten niet aan de inclusiecriteria, een andere optie kan ook zijn dat dergelijke patiënten gebaad zijn met een ander hulpmiddel dan de medicatiedispenser vanwege hun hogere zorgbehoevendheid. Een andere mogelijkheid is dat de patiënten reeds minstens tweemaal per dag verpleegkundige hulp krijgen en het medicatietoezicht ingebouwd is in deze zorg.

Overzicht Katz-score 18 16 14 12 10 8

16

6 4 2

6 2

1

0 Forfait A

Forfait B

Nomenclatuur

Palliatief Forfait A

Grafiek 3: overzicht Katz-score luik medicatiedispenser

Oriëntatie en rusteloosheid In de projectspecifieke voorwaarden werd de nadruk gelegd om de patiënten met dementie mee op te nemen in het project. Onderstaande grafieken 4 en 5 bieden een overzicht van de resultaten van de Weckx-schaal. Deze schaal wordt in de thuiszorg, samen met de Katz-schaal, ingevuld om het zorgprofiel van de patiënt te bepalen. De meerderheid van de patiënten (68%) scoorde positief op occasioneel of


59

voortdurende rusteloosheid en 60% scoorde positief op voortdurend of occasioneel gedesoriënteerd. Gedurende de testperiode werd vastgesteld dat patiënten die reeds vergevorderde dementie hadden, niet meer in staat waren de medicatiedispenser te hanteren of het geluidsignaal te interpreteren. Aangezien er geen MMSE-scores ter beschikking zijn, kunnen we dit niet staven a.d.h.v. de MMSE. Personen met beginnende dementie kunnen in beperkte mate zelfstandig omgaan met de medicatiedispenser maar zullen bv. niet adequaat reageren wanneer er een lokaal alarm optreedt. Voorbeeld van een lokaal alarm kan zijn dat de interne lade geblokkeerd is en hierdoor niet kan doordraaien. Deze situaties zullen meestal door een mantelzorger of verpleegkundige opgelost worden.

Overzicht rusteloosheid 14 12 10 8 6 4 2 0

13 8 4 Geen probleem

Occasioneel rusteloos

Voortdurend rusteloos

Grafiek 4: overzicht score rusteloosheid luik medicatiedispenser

Overzicht oriëntatie 12 10 8 6 4

10

10 5

2 0 Geen probleem

Occasioneel gedesoriënteerd

Voortdurend gedesoriënteerd

Grafiek 5: Overzicht oriëntatiescore luik medicatiedispenser


60

Deelnemers karakteristieken: luik IMV In totaal namen er 13 respondenten deel aan de studie, waarvan zes mannen (46%) en zeven vrouwen (54%) met een minimum leeftijd van 66 jaar en een maximum leeftijd van 90 jaar (zie ook grafiek 6). Tijdens de studie overleed één deelnemer, wat het totaal aantal deelnemers van de na meting op 12 bracht. Voor de start van de studie omschreef 54% (n=6) van de deelnemers hun eigen gezondheidstoestand als slecht en 46% (n=7) als voldoende, waarbij geen enkele deelnemer aangaf dat hij zich in een zeer slechte noch in een zeer goede gezondheidstoestand bevond (zie ook grafiek 7).

Aantal deelnemers

5 4 3 2 1 0 65-69

70-74

75-79

80-84

85-90

Leeftijd (jaar) Grafiek 6: Leeftijd deelnemers luik IMV

Grafiek 7: Inschatting eigen gezondheidstoestand deelnemers

Alle deelnemers namen meer dan vijf verschillende geneesmiddelen waarvan 39% (n=5) van de patiënten meer dan tien verschillende geneesmiddelen innamen. Grafiek 8 geeft een overzicht van de frequentie waarmee de deelnemers van de studie zelf naar de apotheek gaan om hun geneesmiddelen aan te kopen.


61

Grafiek 8 : Apotheek bezoek van deelnemers

Tabel 5 en tabel 6 geven een overzicht van de frequenties en percentages per criterium van de Weckx en Katz schaal respectievelijk. Zoals ook weergegeven in tabel 7 hadden de deelnemers een gemiddelde totaalscore van 7.5 en 8.9 respectievelijk op de Weckx en de Katz schaal. Tabel 8 geeft hierbij een overzicht van de indeling van de deelnemende patiënten volgens de Katz schaal. Tabel 5: Resultaten Weckx schaal luik IMV Criterium Weckx schaal

n

%

Oriëntatie tijd/ruimte

Geen probleem Occasioneel gedesoriënteerd Voortdurend gedesoriënteerd

8 3 2

61.5 23.1 15.4

Rusteloosheid

Geen probleem Occasioneel Voortdurend

7 5 1

53.8 38.5 7.7

Woonsituatie

Met beschikbare valide persoon Met valide niet beschikbare persoon of met niet-valide persoon Alleenwonend

8 2 3

61.5 15.4 23.1

Mantelzorg

Frequent iemand beschikbaar Soms iemand beschikbaar Niemand of sporadisch iemand beschikbaar

7 2 4

53.8 15.4 30.8

Comfort

Ingerichte badkamer Stromend warm water (keuken) Geen stromend warm water

13 0 0

100.0 0.0 0.0

Tabel 6: Resultaten Katz schaal luik IMV Score 1

Score 2


Score 3

Score 4

62

Criterium Katz schaal

n

%

n

%

n

%

n

%

Zich wassen

8

61.5

3

23.1

0

0.0

2

15.4

Zich kleden

8

61.5

2

15.4

1

7.7

2

15.4

Transfer en verplaatsingen

7

53.8

5

38.5

0

0.0

1

7.7

Toiletbezoek

9

69.2

2

15.4

0

0.0

2

15.4

Continentie

12

92.3

1

7.7

0

0.0

0

0.0

Eten

12

92.3

0

0.0

1

7.7

0

0.0

Tabel 7: Gegevens Weckx en Katz schaal totaalscore luik IMV N

Minimum

Maximum

Gemiddelde

Standaarddeviatie

Weckx schaal

13

5.00

9.00

7.4615

1.26592

Katz schaal

13

6.00

21.00

8.9231

4.69861

Aantal deelnemers

12 10

11

8 6 4 2 0 Nomenclatuur

1

2

Forfait A

Forfait B

Grafiek 9: Indeling deelnemers op basis van Katz schaal luik IMV


63

Algemene bevindingen projectgedeelte Medicatiedispenser Vergelijking uitkomstmaten deelnemers voor en na de studie Therapietrouw zelfrapportering MMAS-8 Onderstaande grafieken tonen aan dat patiënten voor deelname aan het project lager scoren op therapietrouw dan nadien. Indien men de resultaten bekijkt, kan er gesteld worden dat de therapietrouw verbeterd is na de interventie. De Fisher's Exact test toont echter geen significant verband tussen deelname aan de studie en therapietrouw (p= 0.224). Deze resultaten dienen bekeken te worden met volgende aanvullende informatie: aantal patiënten die de volledige Morisky schaal ingevuld hebben VOOR de interventie is 22 i.p.v. 25. Indien er op 1 vraag geen antwoord werd ingevuld, dan kan er geen totaalscore berekend worden. Bij nazicht blijkt dat in de VOOR vragenlijst 3x de vraag “wanneer u reist of weg van huis bent, vergeet u dan uw medicatie” niet werd ingevuld”. De personen die deze vraag hebben opengelaten zijn mensen die zelden tot nooit van huis weggaan. Het aantal personen waarbij er een score berekend werd, in de na vragenlijst, komt neer op 19. Er ontbreken gegevens van zes personen hiervan zijn vijf personen vroegtijdig gestopt met het project en 1 persoon heeft de Morisky vragenlijst niet volledig ingevuld. De personen die de VOOR vragenlijst niet volledig hebben ingevuld, kwamen niet overeen met de ontbrekende gegevens van de NA vragenlijst. Dit gegeven maakt dat de Fisher’s Exact test voor acht personen (32%) niet kon worden berekend. Op basis van de Wilcoxon Signed Ranks test werd eveneens geen significant verschil in therapietrouw voor en na de studie gemeten.


64

Therapietrouw Morisky VOOR 9%

laag

27%

gemiddeld 64%

hoog

Grafiek 10: therapietrouw Morisky – VOOR luik medicatiedispenser

Therapietrouw Morisky NA 16% 37%

laag gemiddeld

47%

hoog

Grafiek 11: therapietrouw Morisky – NA luik medicatiedispenser

Geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname van geneesmiddelen De geneesmiddelenkennis en houding vertoont voor en na de studie op de meeste stellingen weinig verschil. Verschillen in voor en na het project zijn te wijten aan uitval van patiënten voor het einde van het project. Een opvallender verschil in resultaat neemt men waar bij de stelling “ indien ik mijn medicatie vergeet in te nemen, neem ik deze op een later tijdstip in”. Voor het project gaf 76% aan dat hij medicatie op een later tijdstip innam bij het vergeten innemen, na het project was dit nog 45%. Ook de stelling “ik neem mijn medicatie correct in” is van 52% voor de studie gestegen naar 80% na de studie. Ten slotte ziet men dat meer patiënten contact nemen met een hulpverlener bij problemen met hun medicatie (voor=40%; na= 60%). Een laatste opmerkelijk verschil ziet men bij de stelling” mijn


65

geneesmiddelen zijn belangrijk en nuttig”, patiënten scoren hier lager op na het project dan voordien (voor= 92%; na= 80%).

Kennis geneesmiddelen VOOR Bijnemen of verminderen

2

18

GM correct innemen

3 2

13

10

Op later tijdstip Mijn GM zijn belangrijk en nuttig Belangrijk om GM correct in te nemen geen andere GM, buiten de…

4

23 20

011 3 20

17

contact met HV bij problemen met GM

6

10

8

Inname op voorgeschreven… Innametijdstip gekend

20 10

18 8

0

16 5

10

NVT VOOR

10

21 6

Geen info VOOR

10

8

2

Waarvoor GM dient GM herkennen

NEEN VOOR

5 5

16

JA VOOR

20

2

19

Dosis GM

20 20

19

10

15

20

25

30

Grafiek 12: kennis geneesmiddelen VOOR luik medicatiedispenser

Kennis geneesmiddelen NA Bijnemen of verminderen

1

15

GM correct innemen

2 2

16

Op later tijdstip

4 0

9

8

0 3

Mijn GM zijn belangrijk en nuttig

16

4 0

Belangrijk om GM correct in te nemen

16

4 0

geen andere GM, buiten de…

15

contact met HV bij problemen met GM

4

12

Inname op voorgeschreven tijdstippen?

5

5

11

Dosis GM

2

Waarvoor GM dient

9 18

5

GM herkennen 0

10

NVT NA

0 0

12 5

Geen info NA 0 0

15 8

NEEN NA

0 3

15

Innametijdstip gekend

JA NA

10

15

0 20

25

Grafiek 13: kennis geneesmiddelen NA luik medicatiedispenser


66

Bij bevraging om welke reden patiënten hun medicatie niet innemen stelt men één belangrijke reden vast. Patiënten nemen hun medicatie niet in omdat ze het vergeten (voor= 84%; Na= 60%).

Redenen niet inname medicatie VOOR 25 20 15 10 5 0

JA VOOR

Geen info VOOR

niet willen

beter voelen

medicatie te duur

niet nodig

niet te lang nemen

te moeilijk

schrik bijwerkingen

bijwerkingen

vergeten

NEEN VOOR

NVT VOOR

Grafiek 14: Redenen niet inname medicatie VOOR - luik medicatiedispenser

Redenen niet inname medicatie NA 25 20 15

JA NA

10

niet willen

beter voelen

medicatie te duur

niet nodig

niet te lang nemen

te moeilijk

Geen info NA schrik bijwerkingen

0 bijwerkingen

NEEN NA vergeten

5

NVT NA

Grafiek 15: Redenen niet inname medicatie NA - luik medicatiedispenser

Het medicatieschema: vragenlijst patiënt Bij 68% van de patiënten was er een correct medicatieschema aanwezig voor het project startte. 13 van de 17 patiënten die in zorg waren hadden een correct medicatieschema en 4 van de 8 patiënten die niet in zorg waren hadden ook een correct medicatieschema. Van de 17 patiënten die in zorg waren was er 1 patiënt zonder correct medicatieschema en de overige 3 patiënten hebben geen informatie hieromtrent gegeven. Bij de patiënten die een correct medicatieschema hadden, was dit altijd volledig, maar niet altijd duidelijk (11%). Het hielp de patiënt ook niet altijd


67

om zijn medicatie correct te gebruiken (11%). Na het project rapporteerde 95% van de patiënten dat ze een correct medicatieschema hadden dat volledig was en 90% dat

het

duidelijk

was.

De

helft

van

de

patiënten

rapporteert

dat

het

medicatieschema hun helpt om hun medicatie te gebruiken.

Uw medicatieschema VOOR

4

4

12 4 3

1 1

JA VOOR - VOORDIEN IN ZORG

4

1

Mijn medicatieschema is duidelijk

1

2. Mijn medicatieschema is volledig

4

12

2 1

Mijn medicatieschema helpt mij om mijn medicatie juist te gebruiken

14

13

1. Ik heb thuis een correct medicatieschema .

25 20 15 10 5 0

JA VOOR - VOORDIEN NIET IN ZORG NEEN VOOR - VOORDIEN IN ZORG NEEN VOOR - VOORDIEN NIET IN ZORG

Grafiek 16: Uw medicatieschema VOOR – luik medicatiedispenser

Uw medicatieschema NA 13

JA NA - VOORDIEN IN ZORG

6

6

4

Mijn medicatieschema helpt mij om mijn medicatie juist te gebruiken

6

Mijn medicatieschema is duidelijk

6

12

2. Mijn medicatieschema is volledig

13

1. Ik heb thuis een correct medicatieschema.

25 20 15 10 5 0

Grafiek 17: Uw medicatieschema NA – luik medicatiedispenser


JA NA - VOORDIEN NIET IN ZORG NEEN NA - VOORDIEN IN ZORG NEEN NA - VOORDIEN NIET IN ZORG

68

Thuisverpleging VOOR

Geen info 5%

Thuisverpleging NA

NEE 15%

NEE 32%

JA 68%

JA 80%

Grafiek 18: thuisverpleging VOOR – Luik medicatiedispenser Grafiek 19: thuisverpleging NA – luik medicatiedispenser Bij navraag wie het medicatieschema heeft aangemaakt ziet men verschillende antwoorden naar voor treden. De huisarts is de meest gerapporteerde hulpverlener die het medicatieschema heeft aangemaakt (voor=44%; na= 75%). In de thuiszorg zien we dat de apotheker niet vermeld werd tussen de antwoordmogelijkheden, het ziekenhuis daarentegen wel (voor=8%; na=5%). Uit de antwoordmogelijkheden zien we ook andere hulpverleners aan bod komen die geen bevoegdheid hebben om een medicatieschema op te stellen, maar die het hebben overgeschreven zoals de thuisverpleegkundige (voor=16%; na=5%), maar ook de gebruiker zelf, de kinderen of een begeleidster (andere voor=12%; andere na=5%).


69

Mijn medicatieschema werd aangemaakt door (NA)

Mijn medicatieschema werd aangemaakt door (VOOR)

Andere 5% Andere 12% HA 44%

Geen info 20%

ThuisVPK 16%

ThuisVPK 5%

Geen info 10%

ZH 5%

HA 75% ZH 8%

Grafiek 20: Mijn medicatieschema werd aangemaakt door (VOOR) – luik medicatiedispenser Grafiek 21: Mijn medicatieschema werd aangemaakt door (NA) – luik medicatiedispenser

Op het medicatieschema staat meestal de medicatie die voorgeschreven is door de huisarts (voor=72%; na=85%), vaak ook de medicatie die voorgeschreven is door de specialist (voor=64%; na=65%) en in mindere mate de zelfzorgmedicatie (voor=16%; na=20%). Er was geen antwoordcategorie “niet van toepassing”, dit maakt dat men uit deze vraag niet kan afleiden of bepaalde medicatie niet op medicatieschema stond maar wel werd ingenomen, of dat er bepaalde medicatie niet moest ingenomen worden.


70

Soort medicatie op medicatieschema VOOR 25 20 15 JA VOOR

10

NEE VOOR 5 0 medicatie voorgeschreven medicatie voorgeschreven medicatie die ik bij de door de huisarts door de specialist apotheek gekocht heb, die niet voorgeschreven werd Grafiek 22: Soort medicatie op medicatieschema VOOR – Luik medicatiedispenser

Soort medicatie op medicatieschema NA 25

20

15 JA NA

10

NEE NA

5

0 medicatie die ik bij de medicatie voorgeschreven medicatie voorgeschreven door de huisarts door de specialist apotheek gekocht heb, die niet voorgeschreven werd Grafiek 23: Soort medicatie op medicatieschema NA – Luik medicatiedispenser

Hulp bij het gebruik van geneesmiddelen De gerapporteerde hulp bij het gebruik van geneesmiddelen is licht gewijzigd voor en na de studie. De voornaamste verschillen situeren zich bij de hulp om geneesmiddelen juist in te nemen. Voordien rapporteerden een aantal patiënten


71

“neen” (16%) terwijl iedereen nadien “ja” aanduidden. Verder is er een verschuiving te zien bij wanneer de medicatie wordt klaargezet. Het dagelijks klaarzetten van medicatie is van 32% gezakt naar 10%, terwijl het wekelijks klaarzetten van medicatie van 64% naar 100% gestegen is. Zowel voor als na de studie werd medicatie bij meer dan de helft van de patiënten ontblisterd.

Hulp bij het gebruiken van uw geneesmiddelen (VOOR) 25 20 15 Geen info VOOR

10

NEE VOOR

5

JA VOOR 0 Hulp bij inname

GM wordt wekelijks klaargezet

GM wordt dagelijks klaargezet

GM wordt uit verpakking gehaald

wordt altijd geholpen

Grafiek 24: Hulp bij het gebruiken van uw geneesmiddelen (VOOR) – luik medicatiedispenser

Hulp bij het gebruiken van uw geneesmiddelen (NA) 25 20 15 Geen info NA

10

NEE NA

5

JA NA

0 Hulp bij inname



GM wordt uit verpakking gehaald

wordt altijd geholpen

Grafiek 25: Hulp bij het gebruiken van uw geneesmiddelen (NA) – luik medicatiedispenser

Bij navraag wie hulp biedt bij het gebruik van geneesmiddelen zien we dat er vooral een verschuiving is van “zichzelf behelpen” (voor=10%; na= 0%) naar geholpen worden door een professionele hulpverlener (voor=37%; na= 46%). Verder worden patiënten regelmatig door de mantelzorger geholpen (± 32%) of door een combinatie van mantelzorger en professionele hulpverleners (± 21%).


72

Hulp bij gebruik van geneesmiddelen VOOR MZ + prof. Hulp 21%

Hulp bij gebruik van geneesmiddelen NA MZ + prof. Hulp 23%

Prof. hulp (VPK/V Z/WGK /FH/DG Z) 37%

Zelf 10%

Prof. hulp (VPK/V Z/WGK /FH/DG Z) 46%

Zelf 0%

MZ 31%

MZ 32%

Grafiek 26: Hulp bij gebruik van geneesmiddelen VOOR – luik medicatiedispenser Grafiek 27: hulp bij gebruik van geneesmiddelen NA – luik medicatiedispenser

Evaluatie zorg en begeleiding De patiënten werden bevraagd om de zorg en begeleiding te evalueren voor en na de

studie.

Algemeen

stelt

men

vast

dat

er

na

het

project

op

alle

antwoordcategorieën een lichte daling is. Bij gedetailleerder nazien van de individuele items is er weinig verschil vast te stellen per patiënt en is de daling te wijten aan de uitval van patiënten tijdens het project. Er zijn vier stellingen waar er wel een wijziging is voor en na de studie. Na het project hebben meer patiënten “NVT” aangeduid bij de stelling “de apotheker neemt voldoende tijd voor mij”. Verder is vaker “ja” aangeduid bij volgende twee stellingen: “ik blijf soms met vragen zitten over mijn medicatie. Ik twijfel soms over hoe of wanneer ik bepaalde medicatie moet innemen” (zorg van de apotheker) en “mijn apotheker past mijn medicatie aan wanneer ik moeilijkheden heb om ze in te nemen, zoals pillen die te groot zijn of wanneer ik ze te dikwijls moet nemen”.


73

Apotheker VOOR 9 13

Ik krijg de kans om vragen te stellen

16

7

7 3 Ik blijf soms met vragen zitten

18

voldoende tijd voor mij

14 Ik begrijp alle informatie

17

5

8

12

20

16

Geen info VOOR

6

NVT VOOR Neen VOOR

goede relatie

7

tevreden over de uitleg

8

past mijn medicatie aan bij…

7

ik krijg nodige informatie

25 20 15 10 5 0

Ja VOOR

Grafiek 28: zorg door de apotheker VOOR – luik medicatiedispenser

Apotheker NA 25 20 3

7

10 5

14

14

6 7

15

12 Ik blijf soms met vragen zitten



Ik begrijp alle informatie


3

15

16

Geen info NA

8

NVT NA Neen NA

6

0

4 10

goede relatie

5

tevreden over de uitleg

5

past mijn medicatie aan bij moeilijkheden of…

15

Ja NA

Grafiek 29: zorg door de apotheker NA – luik medicatiedispenser

Bij bevraging over de zorg en begeleiding van de huisarts ziet men tevens een algemene

trend

over

de

volledige

lijn.

De

resultaten

zijn

over

alle

antwoordcategorieën gezakt vanwege uitval van patiënten. De stelling “ik blijf soms met vragen zitten” is licht gestegen naar antwoordcategorie “neen”. Algemeen duiden de patiënten “ja” aan op de meeste stellingen.


74

Huisarts VOOR 2

4

1

1 7

23

21

23

24

3

1

1

1

20

21

22

23

Geen info VOOR

neen VOOR

goede relatie

tevreden over de informatie

past mijn medicatie aan bij moeilijkheden… volgt mijn medicatiegebrui k goed op.

NVT VOOR

Ik blijf soms met vragen zitten




9 ik krijg nodige informatie

25 20 15 10 5 0

Ja VOOR

Grafiek 30: zorg door de huisarts VOOR – luik medicatiedispenser

Huisarts NA 1 1

19

18

18

17

4 8

Ik blijf soms met vragen zitten




7

6 0 13

1 1

2 1

0

17

16

16

Geen info NA NVT NA

goede relatie

0 1

tevreden over de informatie

0 1

past mijn medicatie aan bij moeilijkheden… volgt mijn medicatiegebrui k goed op.

0


25 20 15 10 5 0

Neen NA Ja NA

Grafiek 31: zorg door de huisarts NA – luik medicatiedispenser

De zorg en begeleiding door de thuisverpleging vertoont algemeen een daling in antwoordcategorie “NVT”. Deze trend is deels gerelateerd aan het feit dat er enkele patiënten voorheen geen thuisverpleging hadden en nadien wel. De overige resultaten zijn stabiel gebleven voor en na het project. Algemeen duiden de patiënten “ja” aan op de verschillende stellingen.


75

Thuisverpleging VOOR 25

1

20

12

0

0

0

11

11

8

15 Geen info VOOR

10 14

12

5

17

14

NVT VOOR Neen VOOR

0 Mijn thuisvpk helpt bij inname van gm bij moeilijkheden

Mijn thuisvpk Ik ben tevreden Ik heb een goede helpt mij om over de manier relatie met mijn problemen te waarop mijn thuisvpk melden aan mijn thuisvpk mij helpt HA of AP.

JA VOOR

Grafiek 32: zorg door thuisverpleging VOOR- luik medicatiedispenser

Thuisverpleging NA 25 20 15

1

1

5 1

5 0

13

14

1 4 1

1 3 0 Geen info NA

10 5

16

14

NVT NA Neen NA Ja NA

0 Mijn thuisvpk helpt bij inname van gm bij moeilijkheden

Mijn thuisvpk Ik ben tevreden Ik heb een goede helpt mij om over de manier relatie met mijn problemen te waarop mijn thuisvpk melden aan mijn thuisvpk mij helpt HA of AP.

Grafiek 33: zorg door thuisverpleging NA- luik medicatiedispenser

In

de

resultaten

over

de

samenwerking

tussen

huisarts,

apotheker

en

thuisverpleging stelt men weinig verschil vast voor en na de studie. Bij de vraag of de hulpverleners voldoende overleggen wordt er veelal “ja” of “NVT” beantwoord. Bij de tweede vraag, of het goed zou zijn indien de hulpverleners meer zouden overleggen, wordt echter vastgesteld dat een aantal patiënten het nodig vinden dat


76

er meer overleg zou moeten plaatsvinden, maar dat dit ook zeer gering is (voor=20%; na =10%).

Samenwerking zorgverleners VOOR 25

0

20

9

15

1

3

11 Geen info VOOR NVT VOOR

10 6

15

Neen VOOR

5

JA VOOR

5 0 Mijn huisarts, apotheker en thuisverpleegkundige overleggen voldoende.

Het zou goed zijn als mijn huisarts, apotheker en thuisverpleegkundige meer zouden overleggen.

Grafiek 34: Samenwerking zorgverleners VOOR - luik medicatiedispenser

Samenwerking zorgverleners NA 25 20

1

15

7

2 11

0

NVT NA

10 5

Geen info NA

Neen NA

12

5

Ja NA

2

0 Mijn huisarts, apotheker en thuisverpleegkundige overleggen voldoende.

Het zou goed zijn als mijn huisarts, apotheker en thuisverpleegkundige meer zouden overleggen.

Grafiek 35: Samenwerking zorgverleners NA - luik medicatiedispenser

Evaluatie medicatiedispenser Na drie maanden hebben de patiënten een korte evaluatie gedaan van de medicatiedispenser. Er werd dan ook gekeken of patiënten wouden verderzetten met het toestel onder de gewone voorwaarden. Van de 25 patiënten die gestart zijn


77

in de studie, hebben vier patiënten na één tot twee weken vroegtijdig afgehaakt (zie tabel 4). Van de overige 21 patiënten hebben er drie patiënten geen drie volledige maanden getest, maar werd de vragenlijst na de studie toch nog ingevuld omdat ze langer dan de helft van de tijd hebben getest met het toestel. Eén patiënt heeft de vragenlijst niet ingevuld na de studie omdat deze persoon niet meer naar huis gekomen is na opname in het ziekenhuis. Bij de vraag of de medicatiedispenser de patiënt helpt om zijn medicatie correct en tijdig in te nemen antwoordt 75% “ja”. Twee patiënten hebben “neen” aangeduid, dit waren personen die wel in staat waren om het toestel te hanteren, maar die op andere fasen in het medicatieproces inadequaat reageerden. In het eerste geval legde de patiënt de medicatie op tafel of in de handtas nadat deze uit de medicatiedispenser gehaald werd. De andere persoon belde meermaals de afspraak met de specialist af, waardoor er geen voorschriften aanwezig waren om de noodzakelijke medicatie bij te halen. Na verloop van tijd heeft de patiënt het toestel die de verbinding maakt met de zorgcentrale ook laten verdwijnen vanwege paranoïde gedachten. Het toestel was voor 85% gemakkelijk in gebruik, 70% van de patiënten was bereid om het toestel te blijven gebruiken en om het gewone bedrag te betalen. Drie patiënten wouden het toestel niet verder gebruiken, hiervan zijn er twee patiënten toch verder gegaan met het toestel op vraag van de mantelzorger. Dit waren beide personen met dementie. Eveneens drie patiënten waren niet bereid om het gewone bedrag te betalen, één persoon is om die reden dan ook niet verder gegaan met het toestel, één persoon was reeds vroegtijdige gestopt en de laatste persoon heeft op vraag van de mantelzorger verder gezet.


78

Evaluatie medicatiedispenser 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

1 2 2

15

1 2 0

1 2

1 2

3

3

14

14

Geen info NA

17

NVT NA NEEN JA

Het toestel helpt me om mijn medicatie correct en tijdig in te nemen.

Het toestel is gemakkelijk in gebruik.

Ik wil het toestel Ik ben bereid om blijven gebruiken. maandelijke het gewone bedrag te betalen om het toestel te kunnen gebruiken.

Grafiek 36: evaluatie medicatiedispenser

Resultaten survey intaker voor, tijdens en na de studie Gedurende het project hebben de projectmedewerkers minstens drie huisbezoeken afgelegd bij de geïncludeerde patiënten. De projectmedewerkers hebben driemaal een vragenlijst afgenomen met als doel om objectieve gegevens en observaties te verzamelen van de patiënt. Een voorwaarde voor de steekproef was dat de helft van de geïncludeerde personen, personen met dementie zijn. Er werd van uit gegaan dat personen met dementie de zelfrapportage vragenlijst mogelijks niet adequaat konden invullen. De resultaten van de zelfrapportage werden dan vergeleken met de resultaten van de vragenlijsten van de intakers. Het aantal ingevulde vragenlijsten en afgelegde huisbezoeken hangt af van het aantal deelnemers op dat ogenblik in de studie. Bij de start van het project waren er 25 patiënten, de tussentijdse evaluatie werd uitgevoerd bij 21 patiënten en de eindevaluatie werd uitgevoerd bij 17 patiënten. Tijdens de huisbezoeken werd de focus gelegd op een aantal items om de evolutie in te tijd te kunnen registreren. Het eerste item omvat het medicatieschema.


79

Het medicatieschema: vragenlijst intaker Er werd nagaan of patiënten een correct medicatieschema hadden, of dit medicatieschema volledig was en duidelijk. Uit de resultaten blijkt dat 80 % van de deelnemende patiënten een correct medicatieschema hadden voor de start van het project. Bij 64% was dit schema ook volledig en bij 72% was dit schema duidelijk. Er moet rekening gehouden worden met het gegeven dat 68% thuisverpleging had voor de start van het project, waarbij er in de meeste gevallen reeds medicatie werd klaargezet in pillbox. De personen waar nog geen thuisverpleging kwam hadden meestal helemaal geen of een incorrect medicatieschema.

het medicatieschema VOOR 25 20 15 10 5 0

7

2 6

2 5

18

17

18

Geen info NVT niet akkoord akkoord

correct MS

volledig MS

duidelijk MS

het medicatieschema TUSSEN 25 20

1

1 1

1 1

20

19

19

15 10

Geen info NVT

5

niet akkoord akkoord

0 correct MS

volledig MS

duidelijk MS


80

het medicatieschema NA 25 20

Geen info

15

NVT

10

17

17

17

5

niet akkoord akkoord

0 correct MS

volledig MS

duidelijk MS

Grafiek 37-39: het medicatieschema VOOR – TUSSEN- NA – luik medicatiedispenser

Het medicatieschema werd meestal opgesteld door de huisarts (voor= 60%;tussen= 86%; na= 94%). Soms was het medicatieschema opgesteld door het ziekenhuis (voor=16%; tussen=5%; na= 6%).

medicatieschema opgesteld door: VOOR Geen info; 2 Andere; 4

HA ZH ZH; 4

HA; 15

Andere Geen info

medicatieschema opgesteld door: TUSSEN Andere; 1 ZH; 1

Geen info; 1 HA ZH HA; 18

Andere Geen info


81

medicatieschema opgesteld door: NA ZH; 1

HA ZH

HA; 16

Grafiek 40 -42: het medicatieschema opgesteld door (VOOR – TUSSEN – NA) – luik medicatiedispenser

In de vragenlijst werd er een onderscheidt gemaakt tussen wie het medicatieschema heeft opgemaakt en wie het medicatieschema geschreven heeft. Voor het project werd het medicatieschema in 52% geschreven door de thuisverpleegkundige en in 28% door “anderen”. Onder “anderen” worden vooral mantelzorg en familie begrepen. Tijdens en na het project werd het medicatieschema meestal door de verpleegkundige geschreven (tussen= 71%; na= 88%). De intakers zijn ook nagegaan welke informatie er genoteerd staat op het medicatieschema en hoeveel medicatieschema’s de patiënt ter beschikking heeft. In de mate van het mogelijke werd de medicatiestock bij de patiënten thuis bekeken. Op die manier konden de intakers nagaan of de medicatieschema’s compleet waren. In de grafieken voor, tussen en na ziet men een aantal verschuivingen. Zo staat de medicatie

die

voorgeschreven

is

door

de

huisarts

en

de

medicatie

die

voorgeschreven is door de specialist, na het project bij alle patiënten genoteerd op het medicatieschema wat voordien niet het geval was. De zelfzorgmedicatie staat niet bij iedereen genoteerd op het medicatieschema, in vele gevallen was dit ook niet van toepassing omdat de patiënten geen zelfzorgmedicatie namen buiten de voorgeschreven medicatie (voor=36%;tussen= 43%; na=71%). Bij 94% van de


82

patiënten is er na het project slechts één medicatieschema ter beschikking, terwijl 64% voordien meerdere medicatieschema’s ter beschikking had.

Soort medicatie op medicatieschema VOOR 25 20

3 3

6

9

2

4 2

15 10

13 19

17

12

NVT

5 4

0 medicatie voorgeschreven door de huisarts

Geen info

6

medicatie medicatie die bij de De patiënt heeft voorgeschreven apotheek gekocht meerdere door de specialist werd, maar die niet medicatieschema's voorgeschreven ter beschikking werd

NEE JA

Soort medicatie op medicatieschema TUSSEN 25 20 15 10 5 0

1 1

2 1

19

18

medicatie voorgeschreven door de huisarts

9

1

7

16

5

2

NVT

medicatie medicatie die bij de De patiënt heeft voorgeschreven apotheek gekocht meerdere door de specialist werd, maar die niet medicatieschema's voorgeschreven ter beschikking werd


Geen info

NEE JA

83

Soort medicatie op medicatieschema NA 25 20 15 10 5 0

1

1

16

16

12

16

NVT

3 2

medicatie voorgeschreven door de huisarts

Geen info

1 medicatie medicatie die bij de De patiënt heeft voorgeschreven apotheek gekocht meerdere door de specialist werd, maar die niet medicatieschema's voorgeschreven ter beschikking werd

NEE JA

Grafiek 43-45: Soort medicatie op medicatieschema (VOOR – TUSSEN –NA) – luik medicatiedispenser

In de grafieken ziet men een verschuiving van categorie “GM wordt dagelijks klaargezet” naar de categorie “GM wordt wekelijks klaargezet”. Het klaarzetten kan door mantelzorg of door de thuisverpleegkundige gebeuren, maar deze verschuiving houdt in dat er minder frequent moet worden klaargezet dan voor het project. Er is weinig verandering te zien bij “hulp bij medicatie” en ook moet zowel voor als na het project medicatie meestal ontblisterd worden. De patiënt wordt na het project vaker “altijd geholpen” dan voor het project (voor= 12%; tussen= 33%, na=59%). hulp bij medicatiegebruik VOOR 30 25

2 1

20

1 5

1 1

3

23

19

15

15 10

2

22

Geen info

19

NEE JA

5

8 3

0 Hulp bij medicatie



GM wordt uit Patiënt wordt verpakking altijd geholpen gehaald


84

hulp bij medicatiegebruik TUSSEN 25 20

0 1

0

1 1

0 1

1

15 13 10

20

20

20

19

Geen info NEE JA

5 7 1





hulp bij medicatiegebruik NA 25 20 15

1 0

1 0

1

1 1

1 6

10 16

16

Geen info NEE

15

15

5

10

JA

1





Grafiek 44-46: Hulp bij medicatiegebruik (voor – tussen – na) – luik medicatiedispenser

Er werd nagegaan of de medicatiedispenser groot genoeg was om alle medicatie in klaar te leggen. Voor het project, bij gebruik van een ander systeem, antwoordde 56% “ja”, 32% “neen” en was er geen informatie bij 12% omdat er nog geen systeem gebruikt werd (n=25). Na het project antwoordde 71% “ja” en 23% “neen”, bij 6% was er geen informatie (n=17).

Houding van patiënten t.o.v. geneesmiddelen


85

De patiënten werden geëvalueerd op hun houding t.o.v. medicatie. Er werd gezien dat de meeste patiënten zich “altijd” aan hun medicatie hielden tijdens het project (tussen=79%), wat een verbetering was tegenover voor de start met het project (voor=22%). Deze trend is bij einde van het project terug gezakt naar 53%, en 40% van de patiënten hield zich 80% van de tijd of meer aan hun medicatie.

Houding van de patiënt t.o.v. geneesmiddelen (VOOR)

De patiënt houdt zich er ≤ 80% van de tijd aan 39%

De patiënt houdt er zich ≥ 80% van de tijd aan 39%

Houding van de patiënt t.o.v. geneesmiddelen (TUSSEN)


De patiënt houdt er zich altijd aan 22%

De patiënt houdt zich er ≤ 80% van de tijd aan 5%



86

Houding van de patiënt t.o.v. De patiënt geneesmiddelen (NA)


houdt zich er ≤ 80% van de tijd aan 7%


Grafieken 47-49: Houding van de patiënt t.o.v. geneesmiddelen (voor – tussen – na) – luik medicatiedispenser

Bijkomende resultaten tussentijdse evaluatie Gedurende de studie werd een tussentijdse evaluatie ingepland door de intakers na een periode van ongeveer zeven weken testen. Het doel van deze evaluatie was om enerzijds na te gaan of de patiënt de medicatiedispenser kon hanteren en of er zich geen (technische) problemen hadden voorgedaan. Anderzijds werd er nagegaan of de verpleegkundige de nodige opvolgdocumenten invulde, of het toestel correct werd gevuld door de verpleegkundige en of het medicatieschema up-to-date werd gehouden. Voor de verpleegkundige was het vullen van de medicatiedispenser een nieuw gegeven daar deze dispenser verschilt van alle andere pillendozen die tot nu toe gebruikt werden. Bijgevolg vergde de invoering van de medicatiedispenser een aanpassing en inspanning voor de verpleegkundigen. De intakers gingen na of instellingen van de medicatiedispenser heraangepast moesten worden aan het leefpatroon van de patiënt. In totaal zijn er vier controlebezoeken niet uitgevoerd. De redenen hiervoor waren de vroegtijdige stopzettingen. In tabel 8 wordt een oplijsting van de resultaten weergeven. Reacties/opmerkingen/interventies


Aantal

87

Patiënt had enkele dagen nodig om aan het systeem te wennen Therapietrouw is positief beïnvloed Tijdstippen van inname werden aangepast aan leefpatroon Inhoud en positie dispenser: in begin van testperiode fout, maar bij tussentijdse evaluatie correct. Medicatie blijft soms steken in de dispenser: visuele controle noodzakelijk

3 1 2 3 6 1

Medicatie ontbrak wegens niet opmerken dat reservemedicatie onvoldoende was voor de volgende periode van klaarzetten Medicatie die ontbrak was op eerstkomende dagen niet aangevuld maar 1 wel op de laatst komende dagen. Ontbrekende medicatie was niet ingevuld op registratiefiche medicatie 1 (cave waarheidsgetrouw invullen van de fiche) Medicatiedoos meenemen bij verplaatsing is nog een probleem 2 Medicatie die niet in dispenser kan worden klaargezet, wordt niet correct 1 ingenomen (bv. druppels of poeder) Wisseling tussen de verpleegkundigen die komen vullen waardoor de 1 verpleegkundigen onvoldoende ervaring kunnen opdoen Contact met familie verloopt niet uniform door wisselende collega’s 1 Medicatie ontbrak in de medicatiedispenser, voorschriften voor 1 ontbrekende medicatie staken nog in het dossier, ontbrekende medicatie in de eerstvolgende terwijl wel aangevuld in de laatstvolgende vakjes. Suggestie: een zakje om de dispenser mee te nemen 1 Nood aan toezicht bij inname. Patiënt draait dispenser om, maar neemt 2 medicatie niet in Bij vroeg weggaan, voor het tijdstip van het alarm, neemt de patiënt 1 medicatie uit de reserve doos. Geluid soms verwarrend met telefoon 1 Patiënt is het systeem snel gewoon

1 Patiënt en/of Mantelzorger heel tevreden 15 Interne lade moet correct gepositioneerd worden, anders valt de 1 medicatie er niet of slechts gedeeltelijk uit Patiënt vindt het gemakkelijk Verpleegkundigen weten niet hoe het te openen Patiënt gebruikt een grote schaal om pillen erin te laten vallen


1 1 1

88

Patiënt gebruikt een lichtje om na te gaan of de dispenser leeg is

1 De dispenser was in alarm blijven steken bij meenemen op uitstap, 1 omdat de dispenser gekanteld was. Tabel 8: Bijkomende resultaten tussentijdse evaluatie

Bevindingen verpleegkundigen bij het wekelijks klaarzetten van de medicatie Registratiegegevens wekelijks vullen dispenser (over heel het project)

Rondslingerende medicatie

Uitzetten medicatie

Uitzetten medicatie

Uitzetten medicatie

Geen rondslingerende medicatie Indien dit toch voorkwam, was dit enkel bij opstart In overleg met P/MZ werden nodige afspraken gemaakt rond bewaren medicatie • Centralisatie medicatie volstaat o Doos, kast of schuif • Centralisatie en afgesloten bewaren o Beautycase o Geldkoffer Meestal is er voldoende medicatie aanwezig Meeste gebruikers zijn voor proefproject reeds in zorg voor klaarzetten medicatie Geldende afspraken HA schrijft ontbrekende medicatie voor tijdens huisbezoek VPK maakt inventaris HA rond medicatie die bij volgende moment uitzetten medicatie zal ontbreken MZ contacteert HA rond medicatie die ontbreekt Volgende kanalen worden gebruikt om ontbrekende medicatie te melden • Brievenbus: VPK/MZ/HA • Telefoon: HA/MZ/DG Bij verschillende gebruikers kan niet alle medicatie worden geplaatst in dispenser Voor de compr of gel in het schema is er wel steeds voldoende ruimte (soms nipt) Welke vormen kunnen niet in de dispenser • Buistablet • Zakje met poeder • Drinkampul


89

Nazicht dispenser

• Druppels • Puffer Bij sommige gebruikers bleef tijdens de 13 weken test 1 of meermaals medicatie achter Ondanks alarm blijft medicatie achter in dispenser • Medicatie knelt vast in dispenser bij omdraaien • Medicatie kleeft aan wand dispenser • Gebruiker merkt niet dat alle medicatie vrijkomt • Zorgcentrale registreert niet inname + VPK gaat langs maar gebruiker is niet thuis

Tabel 9: registratiegegevens wekelijks vullen medicatiedispenser

Algemene bevindingen projectgedeelte IMV Resultaten survey IMV luik Vergelijking uitkomstmaten deelnemers voor en na de studie Therapietrouw zelfrapportering MMAS-8 De Fisher’s Exact test toonde aan dat er een statistisch significant verband (p=0.02) bestaat tussen de klasse van therapietrouw waartoe de deelnemers behoren en hun deelname aan de IMV-studie. Zoals ook visueel weergegeven in grafiek 50 rapporteerden de deelnemers op basis van de MMAS-8 op het einde van de studie duidelijk een hogere therapietrouw dan voor aanvang van de studie. De Wilcoxon signed-ranks test toonde eveneens aan dat de totaalscore van de MMAS-8 statistisch significant verschilt (p=0.01) voor en na de implementatie van het gebruik van IMV. Bij acht van de 12 deelnemers was de gerapporteerde therapietrouw hoger na implementatie van IMV dan voor het gebruik van IMV, bij één van de 12 deelnemers was de gerapporteerde therapietrouw na het gebruik van IMV lager dan na implementatie van IMV. In drie gevallen was de therapietrouw voor en na implementatie van IMV gelijk. Er waren dus meer deelnemers met een therapietrouw stijging dan daling, zie ook tabel 10 .


90

Grafiek 50: Therapietrouw Morisky – Luik IMV

Tabel 10: Resultaten Wilcoxon singned-ranks test therapietrouw

Therapietrouw einde studie Therapietrouw voor studie

Negatieve rangen Positieve rangen

N

Gemiddelde rangscore

Som rangscore

1a

1.00

1.00

b

5.50

44.00

8

c

Gelijk

3

Totaal

12

a. Therpapietrouw_T2 < Therapietrouw_T1 b. Therpapietrouw_T2 > Therapietrouw_T1 c. Therpapietrouw_T2 = Therapietrouw_T1

Tabel 11 geeft een gedetailleerd overzicht van de resultaten op item niveau van de MMAS-8. Voor elk item zijn er meer deelnemers die een therapietrouw antwoord geven na implementatie van IMV in vergelijking met voor de studie, deze verschillen zijn bij twee items significant te noemen volgens niet parametrische statistische testen. De Fisher’s Exact test toonde aan dat er een statistisch significant verband (p=0.03) bestaat tussen deelname aan de studie en medicatie inname. Na implementatie van IMV gaf slechts één deelnemer aan dat hij soms zijn medicatie nog vergat in te nemen. Verder was er eveneens een statistisch significant verband (p=0.01) tussen deelname aan de studie en de perceptie van het gemak om elke dag geneesmiddelen in te moeten nemen. Concreet gaf slechts één deelnemer na implementatie van IMV aan dat hij het een groot ongemak vond om elke dag


91

geneesmiddelen in te nemen, in vergelijking met zeven deelnemers voor de studie (zie ook tabel 11). Tabel 11: Resultaten MMMAS-8 op item niveau MMMAS-8 items Ja

Vergeet u soms uw GM in te nemen? *

Neen Totaal

Soms nemen mensen hun GM niet in, niet omdat ze het vergeten, maar om een andere reden. Denk nu aan de afgelopen twee weken. Hebt u op sommige dagen uw GM niet ingenomen?

Ja Neen Totaal

Hebt u ooit de dosis verminderd of bent u ooit gestopt met het innemen van uw GM zonder uw arts daarover in te lichten, omdat u zich slechter voelde toen u ze wel innam?

Ja Neen Totaal

Wanneer u reist of weg bent van huis, vergeet u dan soms om uw GM mee te nemen?

Ja Neen Totaal Ja

Hebt u gisteren uw GM ingenomen?

Neen Totaal

Stopt u soms met het innemen van uw GM wanneer u vindt dat u uw symptomen onder controle hebt?

Ja Neen Totaal

Voor sommige mensen is het een groot ongemak om elke dag GM in te nemen. Vindt u het soms een gedoe om u aan het schema van uw behandeling te houden? *

Ja Neen Totaal

Hoe vaak hebt u het moeilijk om u te herinneren al uw GM in te nemen?

Voortdurend Meestal Soms Af en toe Nooit/Zelden Totaal

GM: geneesmiddelen * Fisher’s Exact Test p<0.05


Voor studie

Einde studie

7 53.8% 6

1 8.3% 11

46.2% 13 100.0% 5 38.5% 8 61.5% 13 100.0% 3 23.1% 10 76.9% 13 100.0%

91.7% 12 100.0% 1 8.3% 11 91.7% 12 100.0% 1 8.3% 11 91.7% 12 100.0%

2 15.4% 11 84.6% 13 100.0% 3 23.1% 10 76.9% 13 100.0% 4 30.8%

0 0.0% 12 100.0% 12 100.0% 0 0.0% 12 100.0% 12 100.0% 0 0.0%

9 69.2% 13 100.0% 8 61.5% 5 38.5% 13

12 100.0% 12 100.0% 1 8.3% 11 91.7% 12

100.0% 1 7.7% 1 7.7% 3 23.1% 1 7.7% 7

100.0% 0 0.0% 0 0.0% 1 8.3% 3 25.0% 8

53.8% 13 100.0%

66.7% 12 100.0%

92

Therapietrouw medicatiedagboek Van

de

13

oorspronkelijke

deelnemers

hadden

zeven

deelnemers

hun

medicatiedagboek vervolledigd en binnen gebracht bij de apotheek. Hieruit bleek dat vier van de zeven deelnemers (57.1%) 100% therapietrouw was. Drie van de zeven deelnemers (42.9%) hadden volgens hun medicatiedagboek de medicatie af en toe niet ingenomen, resulterend in 99.3%, 98.9% en 98.6% therapietrouw. Geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname van geneesmiddelen Tabel 12 geeft een overzicht van de verschillende items die verband houden met kennis en houding tegenover geneesmiddelen van patiënten. Elke deelnemer vond het zowel voor als na implementatie van IMV belangrijk om zijn medicatie correct in te nemen, waarbij de deelnemers hun medicatie belangrijk en nuttig vonden. Puur beschrijvend zien we op basis van tabel 12 een aantal minimale verschillen in de antwoorden voor en na implementatie van IMV. Zo gaven minder deelnemers aan elk geneesmiddel te herkennen qua kleur, vorm en naam na implementatie van IMV, doch is er geen significant verband tussen implementatie van IMV en het herkennen van geneesmiddelen (Fisher’s Exact Test; p=0.16). Voor en na gebruik van IMV wisten evenveel deelnemers waarvoor elk geneesmiddel dient (Fisher’s Exact Test;

p=1.00). Er trad een minimale, niet significante verschuiving op in het aantal deelnemers dat weet hoeveel en wanneer ze elk geneesmiddel moeten innemen (Fisher’s Exact Test; resp. p=0.45, p=0.07). Aangaande het contacteren van een hulpverlener bij problemen met geneesmiddelen was er geen significant verband met implementatie van IMV (Fisher’s Exact Test; p=0.59). Wat betreft de houding van de deelnemers tegenover hun inname van medicatie toont tabel 12 eveneens een aantal minimale verschuivingen in de antwoorden van de deelnemers voor en na implementatie van IMV, waarbij één verband marginaal significant te noemen is. Na implementatie van IMV gaven minder deelnemers aan dat ze hun geneesmiddelen soms niet nemen omwille van vergeetachtigheid. De Fisher’s Exact Test toonde een marginaal significant verband (p=0.05) tussen


93

implementatie van IMV en het vergeten van geneesmiddelen in te nemen. Er was geen significant verband tussen implementatie van IMV en het uitsluitend innemen van voorgeschreven medicatie en het later nog innemen van vergeten medicatie (Fisher’s Exact Test; resp. p=0.48, p=0.70). Telkens gaf slechts één van de deelnemers zowel voor als na implementatie van IMV aan zijn geneesmiddelen soms niet in te nemen omwille van angst voor nevenwerkingen of omdat het te moeilijk is (Fisher’s Exact Test; resp. p=1.00, p=1.00). Geen enkele van de deelnemers gaf aan een geneesmiddel soms niet in te nemen omwille van gebruik op lange termijn of omdat ze het niet nodig achten (Fisher’s Exact Test; resp. p=1.00, p=1.00). Na implementatie van IMV gaven minder deelnemers aan een geneesmiddel soms niet in te nemen omwille van de prijs, of omdat ze zich beter voelen. Tevens gaven minder deelnemers aan soms meer of minder van een geneesmiddel in te nemen omdat ze zich beter of minder goed voelen, na implementatie van IMV in vergelijking met voor de studie. Desalniettemin waren deze verbanden niet significant volgens de Fisher’s Exact Test (resp. p=0.48, p=0.45, p=0.34). Overzichtstabel van medicatie De overgrote meerderheid van de deelnemers, namelijk 85% (n=11) beschikte reeds over een overzichtstabel van zijn of haar medicatie voor aanvang van de studie, na de studie beschikte elke deelnemer over een overzichtstabel. Er werd hierbij geen statistisch significant verband teruggevonden tussen deelname aan de studie en het hebben van een overzichtstabel van de medicatie (Fisher’s Exact Test; p=0.48). Zoals weergegeven in tabel 13 zijn er kleine verschuivingen in de antwoorden van de deelnemers wat betreft hun evaluatie van de volledigheid, duidelijkheid en hulp van de overzichtstabel en welke medicatie (voorgeschreven door huisarts, specialist en niet voorgeschreven) er opgenomen is in de overzichtstabel. Deze kleine verschillen weerspiegelen zich niet in statistisch significante verbanden (Fisher’s Exact Test; p>0.05) met de implementatie van IMV. De Fisher’s Exact test toonde een significant verband (p=0.02) tussen deelname aan de studie en door wie de overzichtstabel werd aangemaakt. Op het einde van de


94

studie werd de overzichtstabel uitsluitend aangemaakt door de apotheker, al dan niet in combinatie met de huisarts (zie ook grafiek 51). Tabel 12: Resultaten geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname geneesmiddelen.

Ik herken elk geneesmiddel (kleur, vorm en naam). Ik weet waarvoor elk geneesmiddel dient. Ik weet hoeveel ik van elk geneesmiddel moet innemen. Ik weet wanneer ik elk geneesmiddel moet innemen. Ik neem contact met een hulpverlener als ik problemen heb met mijn geneesmiddelen. Ik neem uitsluitend mijn voorgeschreven medicatie in, geen andere. Ik vind het belangrijk om mijn medicatie correct in te nemen (hoeveel en wanneer). Ik vind mijn medicatie belangrijk en nuttig. Als ik een geneesmiddel vergeet in te nemen, neem ik deze later nog in. Ik neem mijn medicatie correct in. Ik neem een geneesmiddel soms niet omdat ik het vergeet.* Ik neem een geneesmiddel soms niet omdat ik schrik heb voor bijwerkingen. Ik neem een geneesmiddel soms niet in omdat het te moeilijk is. Ik neem een geneesmiddel soms niet omdat ik het liever niet te lang neem. Ik neem een geneesmiddel soms niet in omdat ik denk dat het niet nodig is. Ik neem een geneesmiddel soms niet omdat het te duur is. Ik neem een geneesmiddel soms niet omdat ik me beter voel. Ik neem soms meer of minder van een geneesmiddel omdat ik me beter of minder goed voel.

Totaal Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja

* Fisher’s Exact Test p≤0.05


Voor studie n %

Einde studie n %

13 5 1 7 5 1 7 1 1 11 0 2 11 3 10 13 2 0 11 0 0 13 0 0 13 6 0 7 1 1 11 5 0 6 11 1 1 11 1 1 12 1 0 12 1 0 11 0 2 9 1 3 10 1 2

12 9 0 3 5 0 7 3 0 9 3 0 9 1 11 12 0 1 11 0 0 12 0 0 12 7 0 5 1 1 10 10 0 2 11 0 1 11 0 1 12 0 0 12 0 0 12 0 0 11 0 1 12 0 0

100.0 38.5 7.7 53.8 38.5 7.7 53.8 7.7 7.7% 84.6 0.0 15.4 84.6 23.1 76.9 100.0 15.4 0.0 84.6 0.0 0.0 100.0 0.0 0.0 100.0 46.2 0.0 53.8 7.7 7.7 84.6 38.5 0.0 46.2 84.6 7.7 7.7 84.6 7.7 7.7 92.3 7.7 0.0 92.3 7.7 0.0 84.6 0.0 15.4 69.2 7.7 23.1 76.9 7.7 15.4

100.0 75.0 0.0 25.0 41.7 0.0 58.3 25.0 0.0 75.0 25.0 0.0 75.0 8.3 91.7 100.0 0.0 8.3 91.7 0.0 0.0 100.0 0.0 0.0 100.0 58.3 0.0 41.7 8.3 8.3 83.3 83.3 0.0 16.7 91.7 0.0 8.3 91.7 0.0 8.3 100.0 0.0 0.0 100.0 0.0 0.0 100.0 0.0 0.0 91.7 0.0 8.3 100.0 0.0 0.0

95

Grafiek 51 : Welke zorgverlener de overzichtstabel van de medicatie aanmaakt Tabel 13: Resultaten overzichtstabel van medicatie.

Ik heb thuis een overzichtstabel van mijn medicatie.

De overzichtstabel is volledig.

De overzichtstabel is duidelijk.

De overzichtstabel helpt mij om mijn medicatie juist te gebruiken.

Op de overzichtstabel staat mijn medicatie voorgeschreven door de huisarts. Op de overzichtstabel staat mijn medicatie voorgeschreven door de specialist. Op de overzichtstabel staat mijn medicatie die ik in de apotheek gekocht heb, die niet voorgeschreven werd.

Neen Ja Totaal Niet akkoord Ik weet niet Akkoord Totaal Niet akkoord Ik weet niet Akkoord Totaal Niet akkoord Ik weet niet Akkoord Totaal Neen Ja Totaal Neen Ja Totaal Neen Ja Totaal

* Fisher’s Exact Test p<0.05


Voor studie n % 2 15.4 11 84.6 13 100.0 1 9.1 1 9.1 9 81.8 11 100.0 0 0.0 1 9.1 10 90.9 11 100.00 1 9.1 1 9.1 9 81.8 11 100.0 1 9.1 10 90.9 11 100.0 0 0.0 11 100.0 11 100.0 6 54.5 5 45.5 11 100.0

Einde studie n % 0 0.0 12 100.0 12 100.0 0 0.0 0 0.0 12 100.0 12 100.0 0 0.0 0 0.0 12 100.0 12 100.0 1 8.3 0 0.0 11 91.7 12 100.0 0 0.0 12 100.0 12 100.0 3 25.0 9 75.0 12 100.0 4 33.3 8 66.7 12 100.0

96

Hulp bij het gebruik van geneesmiddelen Tabel 14 geeft een overzicht van de verschuivingen in de antwoorden van de deelnemers wat betreft hulp bij het gebruik van geneesmiddelen. Er werd hierbij een statistisch significant verband vastgesteld tussen implementatie van IMV en het dagelijks klaarzetten van de medicatie (Fisher’s Exact Test; p=0.04). Meer deelnemers gaven op het einde van de studie aan dat hun medicatie dagelijks werd klaargezet in vergelijking met voor de studie. Eveneens was er een significant verband tussen implementatie van IMV en het uit de verpakking halen van de medicatie (Fisher’s Exact Test; p=0.00). Op het einde van de studie werd de medicatie voor elke deelnemer uit de verpakking gehaald, in vergelijking met slechts vier (30.8%) deelnemers voor de studie. Voor aanvang van de studie werden de meeste deelnemers geholpen door een mantelzorger (n=7, 53.8%) of was er geen hulp voorhanden (n=4, 30.8%) met betrekking tot het gebruik van hun geneesmiddelen. Na implementatie van IMV werd de overgrote meerderheid van de deelnemers geholpen door hun apotheker doormiddel van IMV (n=8, 66.7%) of door hun hun apotheker met IMV en met extra ondersteuning door een mantelzorger (n=4, 33.3%). Deze resultaten vertaalden zich tevens in een statistisch significant verband tussen implementatie van IMV en wie hulp verleent aan de patiënt bij het gebruik van geneesmiddelen (Fisher’s Exact Test; p=0.00), zie ook tabel 14. Tabel 14: Resultaten hulp bij gebruik van geneesmiddelen.

Ik word geholpen om mijn geneesmiddelen juist in te nemen. Mijn medicatie wordt wekelijks klaargezet in een pillendoos. Mijn medicatie wordt elke dag klaargezet.*

Mijn medicatie wordt uit de verpakking gehaald.*

Ik word altijd geholpen bij het innemen van mijn medicatie.

Neen Ja Totaal Neen Ja Totaal Neen Ja Totaal Neen Ja Totaal Neen Ja Totaal


Voor studie n % 4 30.8 9 69.2 13 100.0 6 46.2 7 53.8 13 100.0 11 84.6 2 15.4 13 100.0 9 69.2 4 30.8 13 100.0 10 76.9 3 23.1 13 100.0

Einde studie n % 0 0.0 12 100.0 12 100.0 5 41.7 7 58.3 12 100.0 5 41.7 7 58.3 12 100.0 0 0.0 12 100.0 12 100.0 8 66.7 4 33.3 12 100.0

97

Wie helpt u met uw medicatie?*

Geen hulp 4 Mantelzorger 7 Apotheker met IMV 0 Apotheker met IMV en 0 mantelzorger /(niet opgegeven) 2 Totaal 13

30.8 53.8 0.0

0 0 8

0.0 0.0 66.7

0.0

4

33.3

15.4 100.0

0 12

0.0 100.0


Evaluatie zorg en begeleiding De boxplots in figuur 4 tonen een overzicht van de evaluatie van de zorg en begeleiding

door

de

apotheker

(boxplot

a),

huisarts

(boxplot

b)

en

thuisverpleegkundige (boxplot c) zowel voor de studie als op het einde van de studie.

a. c.

b.

Figuur 4: Boxplots evaluatie zorg en begeleiding (a) apotheker, (b) huisarts, (c) thuisverpleegkundige.

De resultaten van de Wilcoxon signed-ranks tests toonden aan dat er geen statistisch significante (p>0.05) verschillen waren voor en na implementatie van IMV voor de evaluatie van de deelnemers aangaande de zorg en begeleiding door de apotheker, huisarts en thuisverpleegkundige.


98

Zoals ook weergegeven in tabel 15 waren er geen deelnemers die de zorgverlening door hun apotheker na implementatie van IMV negatiever beoordeelden in vergelijking met voor de studie. Vier van de 12 deelnemers beoordeelden de zorg en begeleiding door hun apotheker na implementatie van IMV als positiever dan voor de studie. Voor acht van de 12 deelnemers was er geen verandering in hun evaluatie van de apotheker. Wat betreft zorg en begeleiding door de huisarts toont tabel 15 dat vier van de 12 deelnemers deze voor de implementatie van IMV als meer positief omschreven dan na de studie. Vier andere deelnemers beschreven de zorg en begeleiding dan weer net positiever na implementatie van IMV in vergelijking met voor de studie. Waarbij ook vier deelnemers geen verschil rapporteerden in de zorg en begeleiding door hun huisarts. Vijf van de 12 deelnemers hadden thuisverpleging, waarbij drie deelnemers de zorg en begeleiding door de thuisverpleegkundige meer positief omschreven na implementatie van IMV, in vergelijking met voor de studie. Geen enkele deelnemer evalueerde de zorg van de thuisverpleegkundige negatiever na implementatie van IMV. Twee van de vijf deelnemers rapporteerden geen verschil in de zorg en begeleiding door hun thuisverpleegkundige (zie ook tabel 15). Tabel 15: Resultaten Wilcoxon signed-ranks test evaluatie zorg en begeleiding N Zorg apotheker einde studie – Zorg apotheker voor studie

Zorg huisarts einde studie Zorg huisarts voor studie

Zorg thuisverpleegkundige einde studie Zorg thuisverpleegkundige voor studie

a. b. c.

Zorg_apoT2 < Zorg_apoT1 Zorg_apoT2 > Zorg_apoT1 Zorg_apoT2 = Zorg_apoT1

Negatieve rangen Positieve rangen Gelijk Totaal Negatieve rangen Positieve rangen Gelijk Totaal Negatieve rangen Positieve rangen Gelijk Totaal

d. Zorg_huisartsT2 < Zorg_huisartsT1 e. Zorg_huisartsT2 > Zorg_huisartsT1 f. Zorg_huisartsT2 = Zorg_huisartsT1


0a 4b 8c 12 4d 4e 4f 12 0g 3h 2i 5

Gemiddelde rangscore 0.00 2.50

Som rangscore 0.00 10.00

4.50 4.50

18.00 18.00

0.00 2.00

0.00 6.00

g. Zorg_thuisverplT2 < Zorg_thuisverplT1 h. Zorg_thuisverplT2 > Zorg_thuisverplT1 i. Zorg_thuisverplT2 = Zorg_thuisverplT1

99

Tabel 16, 17 en 18 tonen een overzicht van de antwoorden van de deelnemers op item niveau aangaande de evaluatie van zorg en begeleiding door de apotheker, thuisverpleegkundige en huisarts respectievelijk. Voor de studie gaven twee deelnemers (16.7%) aan dat ze niet wisten of hun huisarts, apotheker (en thuisverpleegkundige) voldoende overleggen over hun gezondheid en medicatie. De overige deelnemers (n=10, 83.3%) gaven aan dat de verschillende zorgverleners voldoende overleggen. Na de studie gaf één deelnemer (8.3%) aan dat volgens hem zijn zorgverleners niet voldoende overleggen over zijn gezondheid en medicatie. De 11 overige deelnemers (91.7%) gaven aan dat hun zorgverleners voldoende overleggen. Deze minimale verschillen voor en na de studie zijn niet statistisch significant (Fisher’s Exact Tests; p>0.05). Voor aanvang van de studie gaven vijf deelnemers (41.7%) aan dat het goed zou zijn voor hun gezondheid als hun huisarts, apotheker en thuisverpleegkundige meer zouden overleggen. Twee deelnemers (16.7%) spraken zich hierrond niet uit door te kiezen voor de antwoordoptie “ik weet niet” en de overige vijf deelnemers (41.7%) gaven aan dat ze niet dachten dat het goed zou zijn voor hun gezondheid als er meer overleg was tussen de zorgverleners. Op het einde van de studie gaven bijna alle deelnemers (n=11, 91.7%) aan dat ze niet akkoord gingen met de stelling dat meer overleg tussen de zorgverleners goed zou zijn voor hun gezondheid. Eén deelnemer (8.3%) gaf echter wel nog aan dat meer overleg tussen de zorgverleners zijn gezondheid ten goede zou komen. Hierbij werd er een statistisch significant verband (Fisher’s Exact Tests; p=0.03) vastgesteld tussen deelname aan de studie en nood aan extra overleg tussen de verschillende zorgverleners.


100

Tabel 16: Resultaten evaluatie zorg en begeleiding apotheker

Totaal

Mijn apotheker geeft mij alle informatie die ik nodig heb.

Ik begrijp alle informatie die mijn apotheker geeft.

Mijn apotheker neemt voldoende tijd voor mij.

Ik krijg de kans om vragen te stellen over mijn medicatie en hoe ik die moet gebruiken. Ik blijf soms met vragen zitten over mijn medicatie. Ik twijfel soms over hoe of wanneer ik bepaalde medicatie moet innemen. Mijn apotheker past mijn medicatie aan wanneer ik moeilijkheden heb om ze in te nemen, zoals pillen die te groot zijn, of wanneer ik ze te dikwijls moet nemen. Ik ben tevreden over de uitleg die mijn apotheker mij geeft over mijn medicatie. Ik heb een goede relatie met mijn apotheker.

Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja

niet

niet

niet

niet

niet

niet

Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja

Voor studie na %

Einde studie n %

12

100.0

12

100.0

0 1 11 0 1 11 0 1 11 0 1 11 10 0 2 2 3 7

0.0 8.3 91.7 0.0 8.3 91.7 0.0 8.3 91.7 0.0 8.3 91.7 83.3 0.0 16.7 16.7 25.0 58.3

0 0 12 1 0 11 0 0 12 0 0 12 11 1 0 1 1 10

0.0 0.0 100.0 8.3 0.0 91.7 0.0 0.0 100.0 0.0 0.0 100.0 91.7 8.3 0.0 8.3 8.3 83.3

0 1 11 0 0 12

0.0 8.3 91.7 0.0 0.0 100.0

0 0 12 0 0 12

0.0 0.0 100.0 0.0 0.0 100.0

a Voor 1 deelnemer hadden we geen respons op dit deel van de vragenlijst. * Fisher’s Exact Test p<0.05

Tabel 17: Resultaten evaluatie zorg en begeleiding thuisverpleegkundige.

Totaal

Mijn thuisverpleegkundige helpt me om mijn medicatie in te nemen wanneer dit moeilijk is voor mij. Mijn thuisverpleegkundige helpt mij om problemen door te geven aan mijn huisarts of apotheker als dit nodig is. Ik ben tevreden over de manier waarop mijn thuisverpleegkundige mij helpt om mijn medicatie in te nemen. Ik heb een goede relatie met mijn thuisverpleging.

Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja

a

Voor 1 deelnemer hadden we geen respons op dit deel van de vragenlijst. * Fisher’s Exact Test p<0.05


niet

niet

niet

niet

Voor studie na %

Einde studie n %

5

100.0

5

100.0

5 0 0 1 2 2 1 4 0 0 1 4

100.0 0.0 0.0 20.0 40.0 40.0 20.0 80.0 0.0 0.0 20.0 80.0

3 0 2 1 0 4 0 2 3 0 0 5

60.0 0.0 40.0 20.0 0.0 80.0 0.0 40.0 60.0 0.0 0.0 100.0

101

Tabel 18: Resultaten evaluatie zorg en begeleiding huisarts

Totaal

Voor studie n* %

Einde studie n %

12

100.0

12

100.0

1 1 10 1 1 10 1 1 10 0 0 12 3 1 8

8.3 8.3 83.3 8.3 8.3 83.3 8.3 8.3 83.3 0.0 0.0 100.0 25.0 8.3 66.7

0 1 11 0 0 12 1 2 9 1 1 10 2 0 10

0.0 8.3 91.7 0.0 0.0 100.0 8.3 16.7 75.0 8.3 8.3 83.3 16.7 0.0 83.3

Ik blijf soms met vragen zitten over mijn gezondheid of medicatie. Ik weet soms niet waarom er een geneesmiddel bijkomt of weggelaten wordt.

Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja Neen Ik weet Ja

Mijn huisarts past mijn medicatie aan wanneer ik er moeilijkheden of problemen mee heb, zoals bijwerkingen of wanneer het moeilijk is ze in te nemen.

Neen Ik weet niet Ja

0 2 10

0.0 16.7 83.3

0 1 11

0.0 8.3 91.7

Mijn huisarts volgt mijn medicatiegebruik goed op.

Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja Neen Ik weet niet Ja

0 1 11 0 0 12 0 0 12

0.0 8.3 91.7 0.0 0.0 100.0 0.0 0.0 100.0

0 1 11 1 1 10 0 1 11

0.0 8.3 91.7 8.3 8.3 83.3 0.0 8.3 91.7

Mijn huisarts geeft mij alle informatie die ik nodig heb.

Ik begrijp alle informatie die mijn huisarts mij geeft.

Mijn huisarts neemt voldoende tijd voor mij.

Ik krijg de kans om vragen te stellen over mijn gezondheid en mijn medicatie.

Ik ben tevreden over de informatie die ik van mijn huisarts krijg over mijn gezondheid en mijn medicatie. Ik heb een goede relatie met mijn huisarts.

niet

niet

niet

niet

niet

*Voor 1 deelnemer hadden we geen respons op dit deel van de vragenlijst. * Fisher’s Exact Test p<0.05

Evaluatie IMV-dienst Elke deelnemer (n=12, 100.0%) gaf op het einde van de studie aan dat het herverpakken van zijn medicatie per innamemoment helpt om zijn medicatie correct in te nemen. Waarbij 11 deelnemers (91.7%) aangaven dat de zakjes met de herverpakte medicatie makkelijk in gebruik zijn. Slecht één deelnemer (8.3%) gaf aan niet akkoord te zijn met de stelling dat de IMV zakjes makkelijk zijn. Eveneens gaf de overgrote meerderheid van de deelnemers (n=11, 91.7%) op het einde van de studie aan dat het herverpakken van hun medicatie op een praktische manier georganiseerd werd. Eén deelnemer (8.3%) ging hierbij niet akkoord met de stelling dat het ververpakken van zijn medicatie op een praktische manier georganiseerd werd. Zoals ook visueel weergegeven in grafiek 52 wensten meer dan de helft van de deelnemers op het einde van de studie gebruik te blijven maken van de IMV dienst.


102

Uit de bevraging van de deelnemers blijkt dat 41.7% (n=5) van de deelnemers geen bijdrage wenst te betalen voor IMV. Een vierde van de deelnemers (n=3) wenst voor de IMV dienst minder dan 10 euro per maand te betalen en 33.3% (n=4) wenst

10

tot

20

euro

per

Grafiek 52: Bereidheid tot gebruik van IMV

maand

te

betalen

(zie

ook

grafiek

53).

Grafiek 53: Bereidheid tot vergoeden van IMV

1 maand na het afronden van de studie maakt 46% (n=6) van de oorspronkelijke 13 deelnemers nog gebruik van IMV waarbij ze een vergoeding betalen van minder dan 20 euro per maand. Redenen om niet door te gaan met IMV zijn; geplande ziekenhuisopname (n=1), ontwikkeling van een eigen kosteloos systeem om medicatie beter te beheren (n=2), moeilijk om zakjes af te halen in de apotheek elke week (n=1), bereidingen en ½ pilletjes kunnen niet opgenomen worden in zakjes (n=1), overlijden (n=1), en kostprijs (n=1). Apothekers karakteristieken In totaal werden acht apothekers bevraagd, waarvan één man en zeven vrouwen, voor de start van de studie. Hiervan hebben zes apothekers effectief patiënten geïncludeerd in de studie, mede daardoor werd de nameting doorgevoerd bij deze zes apothekers. Grafiek 54 toont de verdeling van de apothekers volgens leeftijdsklasse. Grafiek 54: Leeftijdscategorie deelnemende apothekers


103

Het merendeel van de bevraagde apothekers (n=5, 62.5%) maakte in de apotheek gebruik van het software programma Farmad Twin. Tabel 19 toont een overzicht van de apotheeksoftware van de apothekers die de vragenlijst invulden voor aanvang van de studie.

Tabel 19: Apotheek software van deelnemende apothekers Apotheek software

n Totaal 8

Farmad Twin Officinall Pharmawin (Corilus) Greenock (Corilus) Sabco Andere

5 1 0 0 1 1

% 100.0 62.5 12.5 0.0 0.0 12.5 12.5

Voor aanvang van de studie pasten het merendeel van de bevraagde apothekers (n=5, 62.5%) nooit IMV toe voor kwetsbare, oudere ambulante patiënten. Twee apothekers (25.0%) rapporteerden af en toe IMV toe te passen en één apotheker (12.5%) gaf aan soms IMV toe te passen voor deze patiënten. De drie deelnemende apothekers die reeds voor de studie in beperkte mate IMV toepasten namen hiervoor zelf individueel het initiatief (n=2, 66.7%) of gezamenlijk in samenwerking met de huisarts (n=1, 33.3%). De bevraagde apothekers rapporteerden hierbij ook


104

de volgende tekortkomingen aangaande IMV voor deze patiënten; geen vergoeding voor apothekers voorzien om IMV uit te voeren (kosten en tijd), moeilijkheden met computerprogramma,

tijdsgebrek

en

moeilijke

communicatie

met

andere

zorgverleners.

Vergelijking uitkomstmaten deelnemende apothekers voor en na de studie Medicatiegebruik van kwetsbare, oudere ambulante patiënten Voor de vergelijkende analyse voor en na de studie werd alleen gebruik gemaakt van de data van de deelnemende apothekers in de studie. De data van de twee apothekers die geen patiënten includeerden tijdens de studie worden verder niet mee opgenomen in de analyses. Op basis van de Fisher’s Exact test werden er geen statistisch significante verbanden (p>0.05) gevonden tussen deelname aan de studie en de uitkomsten met betrekking tot medicatiegebruik van de kwetsbare, oudere ambulante patiënt. Tabel 20 geeft een overzicht van de resultaten voor en na de studie wat betreft medicatiegebruik

van

kwetsbare,

oudere

ambulante

patiënten,

volgens

de

deelnemende apothekers. Puur beschrijvend stellen we vast dat de deelnemende apothekers de therapietrouw van hun patiënten na implementatie van IMV beter inschatten, zie ook grafiek 55. Daarnaast toonden de pillentelling van de apothekers dat geen enkele deelnemende patiënt tijdens de studie niet ingenomen zakjes terug bracht naar de apotheek, waardoor de apothekers voor elke deelnemer 100% therapietrouw vaststelden op basis van de pillentelling. Tabel 20: Resultaten medicatiegebruik oudere, kwetsbare ambulante patiënten gerapporteerd door apothekers

Hoe vaak stelt u fouten vast in het medicatiegebruik bij deze patiënten?

Hoe is volgens u de therapietrouw van de oudere, kwetsbare patiënten?

Voor studie n %

Na studie n %

Totaal

6

100.0

6

100.0

(Bijna) Nooit Af en toe Soms Meestal Altijd Zeer slecht Slecht Matig

0 3 3 0 0 0 1 3

0.0 50.0 50.0 0.0 0.0 0.0 16.7 50.0

0 2 4 0 0 0 0 3

0.0 33.3 66.7 0.0 0.0 0.0 0.0 50.0


105

Hoe vaak volgt u de therapietrouw op van deze patiënten?

Hoe vaak onderneemt u iets wanneer u therapieontrouw vermoedt of vaststelt?

Goed Zeer goed (Bijna) Nooit Af en toe Soms Meestal Altijd (Bijna) Nooit Af en toe Soms Meestal Altijd

2 0 0 2 0 4 0 0 1 0 1 4

33.3 0.0 0.0 33.3 0.0 66.7 0.0 0.0 16.7 0.0 16.7 66.7

3 0 0 1 1 4 0 0 1 0 3 2

50.0 0.0 0.0 16.7 16.7 66.7 0.0 0.0 16.7 0.0 50.0 33.3


Grafiek 55: inschatting therapietrouw door apothekers

Daar alle deelnemende apothekers “af en toe” tot “soms” fouten vaststelden in het medicatiegebruik bij oudere, kwetsbare ambulante patiënten (zie ook tabel 20) werden de apothekers ook gevraagd om de meest voorkomende oorzaken van fouten aan te geven. Grafiek 56 geeft de door de deelnemende apothekers aangeduide oorzaken van fouten in het medicatiegebruik bij deze patiënten weer. Na de studie werden door de deelnemende apothekers ook drie andere oorzaken gerapporteerd dan diegene opgenomen in de vragenlijst. Het betreft hier de afwezigheid van mantelzorgers of afwezigheid van iemand die medicatie klaarzet voor de patiënt, het voorschrijven van generieken door de arts waarbij de andere


106

kleur van het geneesmiddel voor verwarring kan zorgen en voorschriften uit het ziekenhuis zorgen voor verwarring bij de patiënt daar hun oorspronkelijke medicatie vaak niet overeenstemt met de medicatie opgenomen in het formularium van het ziekenhuis.

Grafiek 56: oorzaken fouten in medicatiegebruik volgens deelnemende apothekers

Apothekers ervaren heel wat tekortkomingen in het opvolgen van therapietrouw bij deze patiënten. De door de apothekers gerapporteerde tekortkomingen voor en na de implementatie van IMV worden opgelijst in Tabel 21. Tabel 21: Tekortkomingen opvolging therapietrouw gerapporteerd door deelnemende apothekers Tekortkomingen opvolging therapietrouw Voor de studie

Na de studie

Het naast elkaar werken van de verschillende zorgverstrekkers

Huisartsen hebben geen tijd, staan niet open voor overleg

Mensen kunnen er niet aan uit, voelen geen effect van de medicatie, beseffen de gevaren niet van het niet innemen van de medicatie

Veel mensen snappen niet hoe ze hun medicatie moeten nemen en begrijpen de problemen niet als ze deze niet nemen

Tijdstekort

Tijdsgebrek

Wanneer patiënt veel medicatie inneemt is het moeilijk om in 1 oogopslag en snel de therapietrouw na te gaan

Duurt langer, zeker bij polymedicatie


107

Moeilijk contact met de arts en met de thuisverpleging

Onduidelijkheid en tekorten bij informatie van voorschrijvende arts Software zou dit kunnen vergemakkelijken

Medicatieschema Op basis van de Fisher’s Exact test werden er geen statistisch significante verbanden (p>0.05) gevonden tussen deelname aan de studie en de uitkomsten met betrekking tot het medicatieschema van kwetsbare, oudere ambulante patiënten. Puur beschrijvend toont grafiek 57 dat de deelnemende apothekers na hun deelname in de studie meer een lijst of schema maakten van de medicatie die hun kwetsbare, oudere ambulante patiënten nemen, in vergelijking met voor de deelname aan de studie. Grafiek 58 toont tevens onder welke vorm dit medicatieschema bijgehouden werd door de deelnemende apothekers zowel voor als na de studie. Verder was er ook een minimale wijziging in de frequentie van het laten valideren van het medicatieschema door de huisarts, zoals eveneens visueel weergegeven in grafiek 59. Tabel 22 geeft een overzicht van de resultaten aangaande het beheren van het medicatieschema of lijst voor kwetsbare, oudere ambulante patiënten. De meerderheid van de deelnemende apothekers geven na de studie aan dat het medicatieschema matig (n=3, 50%) tot goed (n=2, 33.3%) up-to-date te houden is en goed duidelijk is (n=5, 83.3%). De bevraagde apothekers gaven zowel voor als na de studie verschillende tekortkomingen aan bij het gebruik van een medicatielijst of schema, zoals weergegeven in tabel 23.


108

Grafiek 57: Frequentie van aanmaken van een lijst of schema van de medicatie bij oudere, kwetsbare ambulante patiënten door de apotheker Grafiek 58: Vorm van medicatieschema of lijst Grafiek 59: Frequentie van validatie medicatieschema door huisarts

109

Tabel 22: Resultaten beheer medicatieschema door deelnemende apothekers

Hoe goed slaagt u erin om deze lijst of schema up to date te houden?

Zeer slecht Slecht Matig Goed Zeer goed Totaal

Hoe duidelijk is deze lijst of schema?

Zeer slecht Slecht Matig Goed Zeer goed Totaal

Voor studie

Na studie

n % n % n % n % n % n %

1 20.0 1 20.0 1 20.0 2 40.0 0 0.0 5 100.0

0 0.0 1 16.7 3 50.0 2 33.3 0 0.0 6 100.0

n % n % n % n % n % n %

0 0.0 0 0.0 1 25.0 1 25.0 2 50.0 4 100.0

0 0.0 0 0.0 1 16.7 5 83.3 0 0.0 6 100.0

* Fisher’s Exact Test p<0.05 Tabel 23: Tekortkomingen in gebruik van medicatieschema gerapporteerd door deelnemende apothekers Tekortkomingen medicatielijst/schema Voor de studie

Na de studie

De lay-out is niet goed, je zou je kolommen en rijen moeten kunnen verschuiven

Medicatieschema van computerprogramma is niet zo duidelijk voor de patiënt

Moeilijk up to date te houden

Moeilijk op to date te houden

Medicatielijst is dikwijls onvolledig

Tijdsgebrek

Gebrek aan communicatie met arts/specialist Melding van wijzigingen verloopt moeilijk

Samenwerking met andere zorgverleners Op basis van de Fisher’s Exact test werden er geen statistisch significante verbanden (p>0.05) gevonden tussen deelname aan de studie en de uitkomsten met betrekking tot

samenwerking

met

ander

zorgverleners

zoals

huisartsen

en

thuisverpleegkundigen. Zoals ook visueel weergegeven in grafiek 60 was er een minimale, niet statistisch significante verschuiving in de antwoorden van de deelnemende apothekers wat


110

betreft overleg met de huisarts over de medicatie, begeleiding of therapietrouw van kwetsbare, oudere ambulante patiënten. In vergelijking met voor de studie (n=1, 16.7%), gaven na de studie meer van de deelnemende apothekers (n=3, 50.0%) aan dat ze meestal een overleg hadden met de huisarts. Wat betreft het overleg met thuisverpleegkundigen over medicatie, begeleiding of therapietrouw van kwetsbare, oudere ambulante patiënten stellen we eveneens een minimale, niet statistisch significante verschuiving vast in de antwoorden van de deelnemende apothekers, zie ook grafiek 61. Zowel voor (n=3, 50.0%) al na de studie heeft een groot deel van de bevraagde apothekers (n=5, 83.3%) nooit of bijna nooit overleg met thuisverpleegkundigen van kwetsbare, oudere ambulante patiënten.

grafiek 60: Overleg met huisarts over medicatie, begeleiding of therapietrouw van kwetsbare, oudere ambulante patiënten grafiek 61: Overleg met thuisverpleegkundige over medicatie, begeleiding of therapietrouw van kwetsbare, oudere ambulante patiënten

De bevraagde apothekers gaven zowel voor als na de studie verschillende tekortkomingen aan in de samenwerking met huisartsen en thuisverpleegkundigen zoals weergegeven in tabel 24 en tabel 25 respectievelijk. Daarnaast haalden de


111

bevraagde apothekers na de studie ook verschillende verbeterpunten aan in de samenwerking met andere zorgverleners. Heel concreet voor de samenwerking met de huisarts gaven apothekers aan dat een betere omkadering nodig is zodat multidisciplinair overleg niet afhangt van de goodwill van de arts. Verder werd de nood voor één gemeenschappelijk medicatieschema onderstreept, waarbij eveneens een nood is aan samenwerking om de patiënt te begeleiden, in tegenstelling tot elkaars concurrenten te zijn. Voor de samenwerking met thuisverpleegkundigen werd als belangrijkste verbeterpunt aangehaald dat apothekers en verpleegkundigen elkaar moeten leren kennen en appreciëren.


112

Tabel 24: Tekortkomingen in de samenwerking met huisartsen gerapporteerd door deelnemende apothekers Tekortkomingen samenwerking huisarts Voor de studie

Na de studie

Tijdsgebrek

Beide geen tijd

Geen gegevensdeling

Slechte communicatie rond dosis wijzigingen

Artsen niet geïnteresseerd, zien geen meerwaarde in inbreng van apotheker

Sommige artsen laten overleg niet toe

Enkel samenwerking voor probleemgevallen Moeilijk want arts maakt zelf schema, geeft aan dat de apotheker zich hiermee niet moet bezighouden, is voor verpleegster samen met arts Tabel 25: Tekortkomingen in de samenwerking met thuisverpleegkundigen gerapporteerd door deelnemende apothekers Tekortkomingen samenwerking thuisverpleegkundige Voor de studie

Na de studie

We kennen elkaar niet, onbekend is onbemind

Niet op de hoogte of er een thuisverpleegkundige is

Ze zien ons te vaak als concurrent/Zien apotheker niet als collega-zorgverlener

Tijdsgebrek

Geen samenwerking, thuisverpleging veroorzaakt soms verwarring Verpleegster spreekt af met arts en heeft apotheker hierbij niet nodig, arts beslist

Evaluatie IMV dienst Tabel 26 geeft een overzicht van de resultaten van de evaluatie van de IMV dienst binnen het project door de deelnemende apothekers. De meerderheid van de deelnemende apothekers beschreven de samenwerking met HC Pharma voor de uitbesteding van de technische akte van IMV als goed (n=2, 33.3%) tot zeer goed (n=2, 33.3%). Eén van de apothekers (16.7%) beschreef de samenwerking als slecht daar er zich herhaaldelijk problemen voordeden. Eveneens omschreef één apotheker (16.7%) de samenwerking als middelmatig daar er zich soms problemen voor deden. Het merendeel van deze problemen stelde zich bij de opstart van de studie en hadden hoofdzakelijk betrekking tot de software. Bij bevraging van de deelnemende apothekers aangaande praktische moeilijkheden met de software bij het doorsturen van het medicatieschema naar HC Pharma waren de antwoorden verdeeld. Twee van de deelnemende apothekers (33.3%) gaven aan


113

nooit of bijna nooit problemen ondervonden te hebben met de software en het doorsturen naar HC Pharma. Twee andere apothekers (33.3%) gaven aan soms moeilijkheden ondervonden te hebben en twee apothekers (33.3%) gaven aan meestal moeilijkheden ondervonden te hebben. Het formularium van HC Pharma werd door de meerderheid van de deelnemende apothekers (n=4, 66.7%) als zeer goed omschreven zonder verdere opmerkingen. Eén deelnemende apotheker (16.7%) omschreef het formularium als goed, waarbij er zich slechts éénmalig een probleem stelde dat goed werd opgevolgd. Bij één apotheker (16.7%) deden er zich soms problemen voor waarbij hij het formularium van HC Pharma als middelmatig omschreef. De ondersteuning door BAF werd door de overgrote meerderheid van de deelnemende apothekers (n=5, 83.3%) als zeer goed omschreven, zonder verder opmerkingen. Eén van de apothekers (16.7%) omschreef de ondersteuning van BAF als goed, maar gaf hierbij geen verdere opmerkingen. Tabel 26: Resultaten evaluatie IMV dienst binnen het project n

%

6

100.0

Zeer goed, geen opmerkingen

2

33.3

Goed, mits de nodige opmerkingen

2

33.3

Middelmatig, er deden zich soms problemen voor

1

16.7

Slecht, er deden zich herhaaldelijk problemen voor

1

16.7

Zeer slecht, onophoudelijk problemen

0

0.0

Nooit/Bijna nooit

2

33.3

Af en toe

0

0.0

Soms

2

33.3

Meestal

2

33.3

Altijd

0

0.0


4

66.7


1

16.7


1

16.7

Slecht, er deden zich herhaaldelijk problemen voor

0

0.0

Zeer slecht, onbruikbaar

0

0.0


5

83.3


1

16.7


0

0.0

Slecht

0

0.0

Zeer slecht

0

0.0

Totaal

Hoe zou u de uitbesteding in samenwerking met HC Pharma omschrijven?

Hebt u praktische moeilijkheden ondervonden met de software bij het doorsturen naar HC Pharma?

Hoe zou u het formularium van HC Pharma omschrijven?

Hoe zou u de ondersteuning door BAF tijdens het project omschrijven?


114

Zoals ook visueel voorgesteld in grafiek 62 gaven de deelnemende apothekers aan dat naast een elektronisch platform voor het uitwisselen van gegevens (n=5), georganiseerde overlegmomenten met huisarts en eventuele thuisverpleegkundige (n=3) en een zorgpad bestaande uit georganiseerde samenwerking met de huisarts en de thuisverpleegkundige (n=3), hulpmiddelen zijn die hen kunnen helpen bij het aanbieden van de dienst IMV en het opstellen van een medicatieschema. Grafiek 63 toont door hoeveel deelnemende apothekers de verschillende voordelen van een georganiseerd multidisciplinair zorgpad rond IMV gerapporteerd werden. De meest gerapporteerde voordelen waren een daling in het aantal medicatiefouten (n=5), verbetering in communicatie binnen de eerste lijn (n=4), hogere therapietrouw (n=4) en verbetering dienstverlening naar de patiënt toe (n=4). Grafiek 64 toont door hoeveel deelnemende apothekers de verschillende knelpunten bij de invoering van een georganiseerd multidisciplinair zorgpad rond IMV gerapporteerd werden. Gebrek aan tijd door verhoging administratieve lasten en de niet aangepaste software werden door vier van de zes deelnemende apothekers gerapporteerd.

Grafiek 62:

Rapportering

van

hulpmiddelen

die

apothekers

zouden kunnen

medicatieschema


helpen

bij IMV

en

het

115

Grafiek 63: Voordelen van het gebruik van een georganiseerd multidisciplinair zorgpad rond IMV volgens apothekers

Grafiek 64: Knelpunten bij invoering van een georganiseerd multidisciplinair zorgpad rond IMV volgens apothekers

De deelnemende apothekers rapporteerden verschillende tekortkomingen in het gebruik van geautomatiseerde IMV zoals weergegeven in Tabel 27. Tabel 27: Tekortkomingen in het gebruik van geautomatiseerde IMV zoals gerapporteerd door de deelnemende apothekers. Tekortkomingen in het gebruik van geautomatiseerde IMV

Fouten door HC Pharma. Kostprijs voor de patiënt. Bereidingen, bruistabletten kunnen niet in zakjes. Uitzonderingen op fractionering, verdoving, pradaxa. HC Pharma heeft enkele dagen nodig voor aanpassingen mogelijk zijn, bij ziekenhuisopname weet je dus niet wanneer patiënt thuis zal zijn en wanneer je zakjes moet bestellen. Software niet accuraat, omslachtige procedure, gebrek aan manuele noodprocedure. Zou meer automatisch doorgestuurd moeten kunnen worden.


116

Gezamenlijke bevindingen communicatie en informatiedeling Resultaten gegevensverzameling communicatie en registratie medicatie binnen proeftuinproject. Van de 25 geïncludeerde hebben we van 15 gebruikers de registratie fiches rond communicatie en registratie medicatie ontvangen.

Welke communicatie heeft er plaats tijdens het vullen van de medicatiedispenser Tussen wie

Vorm

Inhoud

VPK → HA

Telefoon Brievenbus Telefoon Brievenbus

Voorschriften ontbrekende medicatie Aanpassing medicatieschema Afspraken (bijsturen) Ontbrekende medicatie Observaties Ophalen ontbrekende medicatie (voorschrift) apotheek Observaties Aanpassing programmatie Herzien afspraken Technische defecten Problemen Technische defecten Extra informatie 0

VPK → MZ

VPK → GZ Projectleider → MZ

Zorgcentrale → projectleider VPK → projectleider VPK → apotheker

Brievenbus Heen en weer schriftje Telefoon Mail Telefoon Mail Telefoon Mail 0

Tabel 28: communicatie tijdens project luik medicatiedispenser

Bevindingen gebruik medicatiedispenser met alarmering (Pivotell©) Welke gebruiker komt in aanmerking om deze dispenser te gebruiken? Op basis van de bevraging van de 25 gebruikers, de mantelzorgers en de verpleegkundigen die de dispenser vullen komen we tot volgende bevindingen: •

De gebruiker met dementie verkeert in een stadium waarin men kan reageren op een lokaal alarm of indien de gebruiker beschikt over een mantelzorger die kan instaan voor de opvolging

•

De gebruiker is niet-intentioneel therapieontrouw, meer bepaald vergeetachtig

•

De gebruiker heeft bijkomende ondersteuning nodig in functie van therapietrouw

Bijkomende voorwaarde waarbij de dispenser een meerwaarde kan betekenen


117

•

De gebruiker volgt een behandeling die vaste innamemomenten vraagt (antibiotica, nuchter inname, diabetes medicatie, …)

•

De gebruiker volgt een behandeling die gelijke verdeling van de in te nemen producten vraagt (Prolopa© in de behandeling voor Parkinson)

•

De

gebruiker

beschikt in

zekere

mate

over

visuele

en motorische

vaardigheden (nagaan of alle klaargezette medicatie uit de dispenser is vrij gekomen, indien medicatie blijft haperen in de dispenser de motorische vaardigheid hebben om mediatie los te maken door eventueel tegen de dispenser te tikken, …). •

De gebruiker moet de geluidsignalen horen en of het lichtsignaal zien.

Voorbeelden van doelgroepen bij wie het gebruik van de dispenser met alarmering (Pivotell) kan worden aangeraden. •

Parkinsonpatiënten

•

Vaststelling: door het gebruik van de dispenser met alarmering, komt men tot een correctere inname van de voorgeschreven medicatie (juiste dosis en juistere innamemomenten), waardoor een verbetering in de zelfredzaamheid waar te nemen is.

•

Antibioticatherapie waarbij een correcte dosis en gespreide inname van belang is.

•

Inname slaapmedicatie: voornamelijk tijdens de winterperiode hebben alleenwonende ouderen de neiging om medicatie te vroeg in te nemen met een slechter slaappatroon ’s nachts tot gevolg.

•

Bepaalde groepen van patiënten met psychiatrische problematiek die wel de wil hebben om therapietrouw te zijn maar hier niet in slagen omwille van concentratieproblemen, gebrek aan energie en aandacht.

Meerwaarde Pivotell© •

Apparaat kan via sleutel worden afgesloten

•

Apparaat draagt bij tot correcte inname van voorgeschreven schema


118

•

Apparaat kan een ontlasting betekenen en of bijdragen tot verhoging van het veiligheidsgevoel voor de mantelzorger.

•

Apparaat voorziet de mogelijkheid tot een automatische aanpassing voor zomer- en wintertijd

•

Apparaat is mobiel in de woning en kan zelfs op verplaatsing worden meegenomen

•

Apparaat aangesloten op de zorgcentrale geeft een correcte registratie van de alarmeringen en interventies

•

Het apparaat is stevig

•

De programmatie van het apparaat verloopt stapsgewijze

•

Het apparaat heeft een correct energieverbruik (standaard kunnen de batterijen 12 maanden worden gebruikt voor vervanging)

Beperkingen en aanbevelingen optimaliseren gebruik Pivotell© •

Bevinding Bepaalde vormen van medicatie raken bij het vullen of manipulatie van het apparaat geklemd in het vak waardoor ze op het moment van inname niet uit de dispenser vallen en eventueel verhinderen dat onderliggende medicatie er kunnen uitvallen. Voorstel Vakjes groter maken zodat de medicatie niet kan gaan klemmen

•

Bevinding Nadat medicatie is klaargezet is een visuele controle erg omslachtig of niet meer mogelijk. Alle medicatie van 1 innamemoment ligt op elkaar; Voorstel Vakjes groter maken zodat men alle medicatie vlot kan overzien en visuele controle

(aantal

producten

en

de

verschillende

onderscheiden) kan gebeuren. •

Bevinding


producten

kunnen

119

Medicatie uitzetten in de blisterverpakking indien de gebruiker de medicatie achteraf zelf uit de blister kan halen. Bij aanwezigheid van smelttabletten of medicatie die geen luchtcontact mag hebben, kan deze enkel worden bewaard in de verpakking. Om te voorkomen dat de scherpe hoeken zouden haperen bij het uitvallen van de medicatie worden de hoeken afgrond (knippen). Voorstel Vakjes grote maken en de ruimte tussen carrousel en deksel kleiner maken zodat blisterverpakking hier niet in kan blijven haperen •

Bevinding Beperkt gebruiksgemak indien gebruiker doof en of blind Voorstel Mogelijkheid voorzien voor extra lichtsignaal of trilfunctie toe te voegen

•

Bevinding De lipjes van de tijdstippenschijf zijn te kort, waardoor bij manipulatie van de apparatuur de schijf gemakkelijk kan loskomen en worden verschoven Voorstel Systeem om schijf tijdelijk te fixeren (kleefband van mindere kwaliteit die na verloop los komt kan het systeem gaan hinderen De lipjes van de tijdstippenschijf langer maken waardoor men deze beter kan fixeren, op voorwaarde dat hierdoor het uitvallen van de medicatie niet wordt verhinderd. Tunstall bekijkt wat mogelijk is

•

Bevinding De geluisignalen die de basisapparatuur maakt zijn soms storend/verwarrend voor de gebruiker Voorstel Apparaat instellen op maat van de gebruiker. Geluidssignalen kunnen uitzetten Geluidssignalen kunnen vervangen door gesproken boodschappen Tunstall laat weten dat deze mogelijkheden kunnen worden ingeschakeld


120

•

Bevinding Apparaat is weinig flexibel voor bewoner met wisselend leefpatroon Voorstel Mogelijkheid om op maat te programmeren

•

Bevinding Apparaat is weinig flexibel voor afwijkende dagschema (1 x per week extra inname innamemoment). Je kan dit nu programmeren maar de dagen van niet inname zal het apparaat toch een alarm geven en komt er geen medicatie uit de dispenser. Voorstel Apparaat per dag kunnen programmeren indien een wisselend schema Bevinding Bij plotse en of tijdelijke aanpassingen van de innamemomenten moet een verpleegkundige langsgaan voor herprogrammering Voorstel Tunstall bekijkt de mogelijkheid om vanuit de zorgcentrale de programmatie te kunnen aanpassen.

Resultaten

kwalitatief

onderzoek:

focusgroepgesprek

luik

medicatiedispenser Stap 1: aanvraag Taak/rolverdeling: wat is uw taak, wat is de taak van anderen? Definieer de verschillende taken/ rollen. Algemeen: alle zorgverleners (huisarts, apotheker, verpleegkundige) zullen bij hun individuele patiënt de zorgnoden en zorgbehoeften observeren en detecteren. Vanuit elke invalshoek moet er gekeken worden welke de beste oplossing kan zijn voor die patiënt. Dit kan in sommige gevallen een medicatiedispenser zijn, maar in andere gevallen moet er samen gekeken worden naar een andere oplossing. Iedereen mag de vraag voor een dispenser stellen, ook een mantelzorger. Belangrijk is dat er dan overleg plaatsvindt met de verschillende betrokken hulpverleners en patiënt/mantelzorger en dat er samen


121

gekeken wordt naar een oplossing. Het belangrijkste proces is dat er over de problematiek gepraat wordt in team. In de meeste gevallen is er een groei te zien in zorgbehoevendheid wanneer het aankomt op medicatie. Een medicatiedispenser zal meestal pas aangevraagd worden, nadat een hele resem van andere interventies toegepast zijn zoals: 1) medicatieschema maken* 2) gewone pillendoos voorstellen 3) individuele medicatievoorbereiding voorstellen 4) thuisverpleging voorstellen (wekelijks voorbereiden van medicatie) 5) evt. een intelligente medicatiedispenser voorstellen en informatie hierover bieden *Het opstellen van een medicatieschema op zich zal de therapietrouw niet verhogen, de patiënt kan zijn medicatie meestal niet onderscheiden. De verpleegkundige merkt snel op wanneer het in de thuissituatie mis loopt met de medicatie. Patiënten in zorg stellen gemakkelijk de vraag om de medicatielijst of medicatiedoos na te zien, vooral na een ziekenhuisopname. De huisarts is vragende partij om steeds op de hoogte te zijn indien er medicatiedispenser aangevraagd zou worden. Het moet een gezamenlijke beslissing zijn. Welke huidige sterke punten moeten behouden blijven? Apotheek: door het opstellen van een medicatieschema wordt de complexiteit van medicatie overzichtelijk. Indien de patiënt zijn toestemming geeft voor een gedeeld farmaceutisch dossier, is het ook zichtbaar welke medicatie de patiënt in andere apotheken gekocht heeft dit geeft een klaarder beeld over de therapietrouw van de patiënt en mogelijke overlappingen in medicatie. Verpleegkundige: het project was gratis voor patiënten, dit was goed om het systeem te kunnen proberen. De communicatie tussen thuisverpleging en huisarts gebeurt meestal via het dossier dat bij de patiënt thuis ligt of bij dringende zaken of vragen wordt er snel telefonisch contact gelegd met de huisarts. Zijn er knelpunten? Zo ja, Welke? Mogelijke oplossingen? Apotheek: gebrek aan eenvoudig aanspreekpunt afhankelijk van de situatie van de patiënt: er is bijna niet geweten of er reeds thuisverpleging is of niet. Eventueel kan de huisarts het aanspreekpunt zijn om iemand aan te melden voor een dispenser. Zowel apotheker, verpleging als dokter moeten dispenser kunnen voorstellen, maar alle partijen moeten op hoogte gebracht worden. “Vaak is de apotheker het eerste aanspreekpunt van de patiënt omdat


122

de voorgeschreven medicatie onduidelijk of onoverzichtelijk is. Dokters hebben dikwijls onvoldoende tijd om de medicatie te bespreken of patiënten durven geen extra vragen te stellen terwijl ze in de apotheek meer op hun gemak zijn en extra uitleg gratis is. Geneesmiddelenkennis is een prioriteit van de apotheker.” De apotheker is soms alleen in zijn apotheek. Dit maakt dat de apotheker niet kan deelnemen aan MDO’s of andere overlegstructuren. Het is dan moeilijker om afspraken te maken met patiënt, mantelzorger en zorgteam. Andere kanalen van communicatie: telefoon is storend, teveel mail (gewone mail is ook onbeveiligd), fax/pc op huisbezoek veel verspilling van tijd. Het is op dit moment nog geen gewoonte om apothekers systematisch te betrekken bij overleg. Een mogelijkheid is om het overleg te laten doorgaan bij een apotheker. De apotheker en de huisarts beschikken beide over veel informatie, maar deze informatie wordt nog niet systematisch gedeeld. De informatie over afgeleverde medicatie die de apotheker beschikt zou meer gedeeld kunnen worden met de huisarts, die de medicatie voorschrijft (kan aanvullende informatie geven rond therapietrouw). De huisarts is op de hoogte van de dosis per innamemoment, indien de apotheker de informatie over de dosis per innamemoment kent, dan kan de apotheker gerichter informatie geven over de in te nemen medicatie, zoals mogelijke bijwerkingen of innameadviezen. Zijn er belemmeringen/ bedreigingen/bezorgdheden? Zo ja, welke? Hoe kan hiermee rekening gehouden worden? Vitalink is bijna klaar om in gebruik te nemen. Zodra we Vitalink kunnen gebruiken, kunnen we ook een gevalideerd medicatieschema met elkaar (huisarts – apotheker – thuisverpleging – patiënt) delen. Indien de patiënt 1-maal zijn toestemming geeft om Vitalink te gebruiken, dan kan elke zorgverstrekker die een therapeutische relatie heeft met die patiënt, beschikken over het Vitalinkschema. De patiënt kan echter ook de toestemming voor bepaalde zorgverstrekkers intrekken, en weigeren dat bepaalde medicatie in het Vitalink medicatieschema wordt genoteerd. Dit is dan op eigen verantwoordelijkheid van de patiënt.

Bezorgdheden -

Privacy Aansprakelijkheid Protectionisme Patiëntgestuurd

Oplossingen informatie wetswijziging/ juridische prudentie? Overleg/patiënt centraal mentaliteitswijziging


123

Stap 2: medicatieschema valideren Taak/rolverdeling: wat is uw taak, wat is de taak van anderen? Definieer de verschillende taken/ rollen. Apotheker: “De arts schrijft de medicatie en posologie voor , maar mijn inziens is de apotheker de geschikte persoon om een medicatieschema op te stellen. De taak van de apotheker omvat niet alleen medicatie afleveren, maar ook patiënt begeleiden en informatie verstrekken ivm de afgeleverde medicatie.” Huisarts: “de persoon die het medicatieschema/ behandelschema opstelt is de huisarts. Nadien kunnen apotheker en huisarts het medicatieschema wijzigingen indien nodig. “ Indien een verpleegkundige zorgen opstart, waaronder klaarzetten van medicatie, dan zal de verpleegkundige steeds de huisarts contacteren om het medicatieschema te valideren. Nadien, wanneer een patiënt een ziekenhuisopname heeft, of verschillende zorgverstrekkers consulteert (waaronder specialisten), dan is het de verantwoordelijkheid van de eerstvolgende zorgverstrekker waar de patiënt bij gaat om het medicatieschema na te kijken. Dit kan zowel een huisarts zijn als een apotheker, als een verpleegkundige. Ook de patiënt heeft de verantwoordelijkheid om te laten weten aan de zorgverstrekker indien hij bepaalde medicatie niet meer inneemt omwille van een bepaalde reden, ook dan moet het schema aangepast worden. De laatste zorgverstrekker die de patiënt gezien heeft, heeft de verantwoordelijkheid om het schema up-to-date te houden. Welke huidige sterke punten moeten behouden blijven? Zijn er knelpunten? Zo ja, Welke? Mogelijke oplossingen? Zijn er belemmeringen/ bedreigingen/bezorgdheden? Zo ja, welke? Hoe kan hiermee rekening gehouden worden? Bezorgdheden

Oplossingen

Stap 3: medicatieschema up to date houden Taak/rolverdeling: wat is uw taak, wat is de taak van anderen? Definieer de verschillende taken/ rollen. Vitalink bevat steeds de laatste datum van nazicht/ wijziging. Indien het


124

vitalink medicatieschema gebruikt wordt, dan is het de verantwoordelijkheid van iedere zorgverlener om de datum op het schema op te volgen. Indien het schema van maanden geleden dateert, dan moet de individuele zorgverleners erbij stil staan dat dat schema mogelijk niet meer actueel is. Voor huisartsen en apothekers: Vitalink zal a.d.h. van kleurcodes weergeven of er een wijziging is gebeurt in het medicatieschema. Groen = gevalideerd, oranje= er is een wijziging gebeurd. De wijziging wordt echter niet actief gecommuniceerd naar de huisartsen of apothekers. Ze zullen dit pas zien indien de e-id wordt ingelezen of ze het dossier van de patiënt openen. Het vitalink medicatieschema moet actief aangepast worden door huisarts en/of apotheker. Medicatie die verkocht wordt bij de apotheker komt niet automatisch in het Vitalink medicatieschema. De apotheker heeft een belangrijke rol in het opvolgen van afgeleverde medicatie, al dan niet op voorschrift. Er bestaat nog discussie of de apotheker zelf het medicatieschema mag aanpassen of dit wijzigingen in het medicatieschema eerst moet bespreken met de huisarts, evt. telefonisch. Afhankelijk van de “grootte” van de aanpassing, al dan niet telefonisch op hoogte stellen.De huisarts heeft de bevoegdheid om een behandeling in te stellen, de apotheker heeft de bevoegdheid om symptomen te behandelen. De huisarts wenst graag actief op de hoogte gebracht te worden indien het medicatieschema dient aangepast te worden. Welke huidige sterke punten moeten behouden blijven? Zijn er knelpunten? Zo ja, Welke? Mogelijke oplossingen? Op dit moment (zonder Vitalink) is er vaak een medicatieschema bij iedere zorgverstrekker apart, dat iedere zorgverstrekker ook zelf up to date moet houden. Wijzigingen in het schema worden niet altijd gecommuniceerd naar de verschillende zorgverstrekkers waardoor er gemakkelijker fouten kunnen gebeuren in het medicatieschema. Indien er een papieren schema voorhanden is, dan duurt het heel lang alvorens het papieren schema gevalideerd is en terug bij de persoon geraakt die het ingebracht heeft. Mogelijke oplossing: Vitalink Om op Vitalink in te loggen en wijzigingen aan te brengen aan het medicatieschema, moet je verbinding hebben met het internet. Bij een huisbezoek heeft de huisarts vaak niet de mogelijkheid om de wijziging rechstreeks in te voeren in Vitalink. De kans dat het nadien, in de praktijk, vergeten wordt om in te brengen is groot, waardoor het schema niet meer actueel is. De kwetsbare oudere komt meestal ook niet meer


125

zelf naar de praktijk. Mogelijke oplossing: het Vitalinkschema steeds afprinten en per bezoek meegeven met de patiënt (zowel huisarts als apotheker). Indien de patiënt met een nieuw voorschrift naar de apotheker komt, dan dient de apotheker het schema af te toetsen, eventueel te wijzigen en een nieuwe print mee te geven. Ingeval op het voorschrift onvoldoende informatie bevat over de wijziging (bv. tijdstip inname), dan kan de apotheker alsnog contact nemen met de huisarts. Zijn er belemmeringen/ bedreigingen/bezorgdheden? Zo ja, welke? Hoe kan hiermee rekening gehouden worden? Na ontslag uit het ziekenhuis heeft patiënt meestal een gewijzigd medicatieschema en krijgt hij reservemedicatie mee. De huisarts is niet altijd meteen op de hoogte dat de patiënt ontslagen is, kan soms niet meteen komen en soms komt de brief gericht aan de huisarts niet helemaal overeen met het meegeleverde medicatieschema. Apothekers zijn vaak helemaal niet op de hoogte van het meegeleverde medicatieschema. Er gebeuren nog fouten wanneer patiënt overschakeld van 2de lijn naar 1ste lijn. Patiënten worden ook vaker net voor of in het weekend ontslagen, waardoor het voor de huisarts heel moeilijk is om nog langs te komen en de apothekers soms al gesloten zijn. Bezorgdheid: dient de apotheker voor elke (kleine) wijziging in het medicatieschema of voor elke voorschrift dat hij ontvangt, eerst contact op te nemen met de huisarts? Alvorens dit mag aangepast worden in Vitalink. Bezorgdheden

Oplossingen

2de lijn 1 ste lijn: wijzigingen in schema

Ontslagbeleid van ziekenhuis aanpassen/ knelpunten communiceren naar de ziekenhuizen.

Wijziging medicatieschema in vitalink

Er moet een modus vivendi tussen huisartsen en apothekers. Apothekers kunnen een medicatieschema aanpassen zolang de behandeling van de patiënt niet in gedrang komt. Apothekers hebben de verantwoordelijkheid om gezondheid van patiënt te verbeteren en zeker niet in gedrang te brengen.De eindverantwoordelijkheid bij een


126

wijziging ligt op dat moment bij de apotheker. Indien een wijziging in het schema te belangrijk is, dan moet de huisarts zeker geraadpleegd worden alvorens de wijziging wordt doorgevoerd.

Stap 5: Wekelijkse opvolging (vullen medicatiedispenser) Taak/rolverdeling: wat is uw taak, wat is de taak van anderen? Definieer de verschillende taken/ rollen. De verpleegkundige zal wekelijks (of afhankelijk van het medicatieschema sneller of later) de medicatiedispenser aanvullen. De medicatiedispenser kan ook aangekocht worden via het internet, maar wie heeft dan de verantwoordelijkheid van het medicatietoezicht? Er is tevens ook geen mogelijkheid van opvolging via de zorgcentrale. Een beperkte rol voor de verpleegkundige is meestal wel noodzakelijk bij deze populatie. Indien er vragen zijn, vooraleer de verpleegkundige de medicatiedoos kan aanvullen, dan zal de verpleegkundige snel contact leggen met de huisarts, meestal telefonisch. Bij het wekelijkse vullen van de medicatiedispenser, dient het zorgteam wel afgestemd te zijn op elkaar. Indien er regelmatig een bloedafname dient te gebeuren om het medicatieschema op aan te passen, dan zijn enige afspraken tussen thuisverpleging en huisarts noodzakelijk. Wekelijkse communicatie via e-mail kan dan een oplossing zijn. Elke situatie is specifiek. Bij een zeer wisselend medicatieschema dienen zorgafspraken vastgelegd te worden. Wijziging dienen bij gebruik van het Vitalink medicatieschema niet systematisch doorgebeld worden door de thuisverpleging naar de apotheker, aangezien een wijziging normaal via de oranje knop zal gemeld worden aan de apotheker. Ingeval de verpleegkundige merkt dat er op het papieren afdruk bij de patiënt thuis, een wijziging genoteerd is die nog niet in Vitalink is opgenomen, dan kan het wel een taak zijn van de verpleegkundige om de apotheker hierover te contacteren. De wekelijkse opvolging bestaat er ook in om na te gaan of het systeem geschikt blijft voor de patiënt. Dit is een verantwoordelijkheid voor alle zorgverstrekkers. Indien de thuiszorg merkt dat er systematisch medicatie terugvinden is in de handtas, dan is het systeem niet geschikt en moet er naar een andere oplossing gezocht worden. indien de huisarts of apotheker merkt dat er meer medicatie wordt ingenomen, dan


127

oorspronkelijk voorgeschreven is, dan kan de combinaties met het bewaren van de medicatie achter slot een andere oplossing zijn. Indien de thuisverpleegkundige slechts wekelijks langskomt bij de patiënt om de medicatiedoos aan te vullen, dan is de kans groot dat wijzigingen op het medicatieschema pas na een week zullen aangepast worden in de medicatiedoos. Systematische communicatie van wijzigingen door de huisarts zijn niet altijd. Indien familie ontbreekt en gezinszorg op vaste tijdstippen komen, kan het ook gebeuren dat de medicatie niet gehaald is wanneer de verpleging komt om de medicatiedoos aan te vullen. Goede teamafspreken zijn in die gevallen noodzakelijk. Uiteindelijk blijft telefonisch contact toch zeer belangrijk en dat het zorgteam beroep doet op elkaar. Welke huidige sterke punten moeten behouden blijven? Zijn er knelpunten? Zo ja, Welke? Mogelijke oplossingen? Bij wijzigingen op de afdruk van het vitalinkschema, die nog niet in vitalink staan, moet de verpleegkundige dit kunnen doorgeven aan de apotheker. Het is echter omslachtig om de apotheker telefonisch te bereiken. Indien de verpleegkundigen in de toekomst een melding zou kunnen maken via vitalink of via e-Health (beveiligde e-mail), dan zou dit probleem vereenvoudigd kunnen worden. Zijn er belemmeringen/ bedreigingen/bezorgdheden? Zo ja, welke? Hoe kan hiermee rekening gehouden worden? Bezorgdheden

Oplossingen

Resultaten kwalitatief onderzoek: focusgroepgesprek luik IMV

Belemmeringen voor de toepassing van IMV Concurrentie De deelnemende zelfstandige apothekers gaven tijdens het focusgroepgesprek aan concurrentie te ervaren van verschillende andere partijen wat betreft medicatievoorbereiding voor oudere patiënten: de verpleegkundigen, de mutualiteiten, de coöperatieven en anderen die IMV kunnen aanbieden zoals transportbedrijven. Het klaarzetten van de medicatie en hulp bieden bij de inname werd vaak reeds uitgevoerd door thuisverpleegkundigen. Zij gaven aan dat zij voor deze zorg een vergoeding ontvangen. Apothekers vermeldden dat ze van deze


128

vergoeding op de hoogte zijn. Ze wisten echter niet goed waar het budget voor deze vergoeding vandaan kwam. De apothekers gaven aan dat hierdoor wrevel ontstaat omdat de apothekers van mening zijn dat deze zorg een taak is voor de apotheker.

“Zij doen dat binnen hun budget wel. Het is niet dat ze budget afnemen van de apothekers.” (BAF medewerker) Er werd gezegd door de apothekers dat ze vrezen voor de concurrentie van transportbedrijven. Zo vermeldden ze de ervaren bedreiging van H. Essers en hun unidosering van medicatie. Apothekers stelden zich de vraag of IMV al dan niet haalbaar blijft in de toekomst voor een zelfstandige apotheker in vergelijking met “een ordinaire transporteur”. De apothekers waren van mening dat deze transportbedrijven het geld, de tijd en de middelen bezitten om IMV heel goedkoop aan te bieden aan de patiënt. De apothekers vonden dat coöperatieven en mutualiteitsapotheken ook een bedreiging vormen voor hen omwille van dezelfde redenen zoals aangegeven bij de transportbedrijven. De software waar coöperatieven en mutualiteitsapotheken mee werken binnen éénzelfde keten, blijkt dezelfde te zijn. Hierdoor moeten zij slechts eenmalig een softwarepakket aankopen om IMV te kunnen opstarten. Daarentegen gaven de zelfstandige apothekers aan niet allemaal met dezelfde software te werken.

“Ge kunt niet zeggen dat we het voor niks doen gelijk de coöperatieven hé.” (apotheker 1) “Als wij apothekers , privé apothekers er iets gaan voor vragen pak nu drie euro en de mutualiteiten zeggen wij doen dat voor niks hé. Die moeten niet renderen hé die mogen met min werken hé.” (apotheker 1)

Vergoeding De thuisverpleegkundige gaf aan dat thuisverpleging met twee systemen werkt om hulp te bieden bij de inname van de medicatie van de ambulante patiënt. Enerzijds is er een dispenser die men bij de patiënt thuis kan plaatsen en waarvoor de patiënt 27 euro per maand dient te betalen. Anderzijds gaf de thuisverpleegkundige aan dat de medicatie manueel kan klaargezet worden door de thuisverpleegkundige. Tot slot vermeldde deze dat de thuisverpleging ook kan helpen bij de inname en dan wordt hiervoor vijf euro per keer aangerekend.

“Klaarzetten is kosteloos, maar gaan we de medicatie ook toedienen daar moet de patiënt voor betalen.” (thuisverpleegkundige) De apothekers vonden dat er een honorarium voorzien zou moeten worden, maar vroegen zich af waar dit budget vandaan moet komen. De apothekers ontvangen


129

reeds een vergoeding voor de farmaceutische zorg die zij aanbieden aan hun patiënten. Apothekers waren van mening dat IMV valt onder voortgezette farmaceutische zorg en dat hiervoor een extra vergoeding moet voorzien worden door de overheid. Ze vreesden echter dat de overheid hier geen extra budget voor wil vrijmaken omdat de overheid IMV beschouwt als een onderdeel van farmaceutische zorg.

“Maar hetgeen wat we nu moeten doen is wel een nieuwe taak hé. Dat is compleet nieuw dat hebben we vroeger nooit niet moeten doen dus vind ik, voor een nieuwe taak hoort ook een vergoeding.” (apotheker 1) Apothekers vonden deze extra vergoeding noodzakelijk omdat het toepassen van IMV voor apothekers erg tijdrovend is. De apothekers gaven aan dat dit extra werk is voor hen of er zou hiervoor een nieuwe werkkracht aangenomen moeten worden, wat kostelijk is. Daarom ijverden de apothekers voor een compensatie.

“Ge moet dan nieuwe mensen aannemen maar ge moet die toch weer betalen dus ja.” (apotheker 1)

Kost Voor de deelnemende patiënten binnen het zorgproeftuinproject was IMV gratis tot en met april 2015. De patiënten waren hiervan op de hoogte dat IMV na afloop van het project betalend zou worden. Een aantal patiënten gaven volgens de apothekers aan dat zij het geen probleem vinden om te betalen voor IMV. Andere patiënten gaven dan weer aan dat dit voor hen financieel niet mogelijk is en zouden afhaken wanneer het project afloopt. Alle apothekers waren van mening dat IMV moet terugbetaald worden in de toekomst. De prijzen schommelen nu rond de tien euro per week. Deze tien euro omvat de kost van drie euro voor het uitbesteden van IMV aan HCPharma en de verdere kost voor de intellectuele en de technische akte. “Dat is 40 euro de maand, maal 2, dat is 80 euro. Niemand gaat dat betalen.”

(apotheker 2) Apothekers waren van mening dat de aankoop van een extra module voor IMV binnen hun softwarepakket heel duur is. Als de apothekers een extra module van het softwarepakket zouden moeten aankopen om IMV op te starten, vonden zij dat dit gratis moet aangeboden worden door het softwarehuis zelf.

“Ja want die softwarehuizen vragen enorm veel geld hé. Minste wat dat ge bijvraagt, dus nu met die HCPharma te kunnen werken dat kost u veel geld hé.” (apotheker 2)

Tijd


130

Het opgestelde medicatieschema moest doorgestuurd worden naar HC Pharma. Dit nam doorgaans niet veel tijd in beslag. Eens IMV opgestart was voor de patiënt, moest de apotheker ook niet veel tijd meer besteden aan het medicatieschema aangezien wijzigingen niet vaak nodig waren. De apothekers gaven aan dat net zoals op financieel vlak de coöperatieven, de mutualiteiten en het transportbedrijf dat IMV uitvoert, een voorsprong hebben wat betreft de tijd die aan IMV moet besteed worden. De apothekers vermeldden hierbij dat de concurrentie de gepaste middelen zoals voldoende personeel, de nodige uitrusting (robot, software, werkruimte) hebben om IMV uit te voeren, daarom zou de tijd voor hen geen probleem vormen volgens de deelnemende apothekers.

Werklast Tijdens het zorgproeftuinproject nam IMV veel tijd in beslag. Zo werden er vragenlijsten afgenomen vóór en op het einde van de studie, ook was er een wekelijks overlegmoment dat moest plaatsvinden met de patiënt. Daarnaast was vooral het intakegesprek bij het begin heel tijdrovend. Na afloop van het project, zullen bepaalde aspecten niet meer nodig zijn en anderen moeten minder uitgebreid gebeuren. Hierdoor zou in de praktijk heel wat tijd uitgespaard kunnen worden.

“Je bent er gemakkelijk anderhalf uur mee bezig.” (apotheker 2) “Ik neem aan dat de intake in de toekomst wel wat versoepeld kan worden, zodat de intake minder tijdrovend is.” (apotheker 3) Indien er wijzigingen waren in het medicatieschema, gaven de apothekers aan dat dit toch wel enige tijd vergt voor hen. Het kon zijn dat de apotheker elk zakje manueel diende open te maken om een pilletje toe te voegen of te verwijderen.

“We hebben al die zakjes eens moeten opendoen om daar elke dag eentje uit te halen.” (apotheker 3) Apothekers vermeldden dat IMV een hele verantwoordelijkheid is. Wanneer het rolletje met de medicatie in de apotheek toekwam, controleerden een aantal apothekers de inhoud van elk zakje. Hoewel ze hiertoe niet verplicht waren, voelden ze toch die verantwoordelijkheid om dit wel te doen. Voor patiënten met een complex medicatieschema kon dit toch heel wat tijd in beslag nemen. Daarnaast moest het medicatierolletje afgehaald worden in de apotheek door de patiënt zelf of door de mantelzorger. Een aantal apothekers gaf aan dat ze in bepaalde situaties de verantwoordelijkheid voelden om het medicatierolletje thuis bij de patiënt af te leveren.


131

“Dus als die zakjes binnenkomen ook, elk zakje zie ik dan ook nog na, klopt de inhoud wel met wat erop staat en met mijn medicatieschema?” (apotheker 2) Alle apothekers waren van mening dat IMV heel wat tijd in beslag neemt en dat het slechts haalbaar is voor een beperkt aantal patiënten.

Het online delen van gegevens Alle deelnemende zorgverleners waren sterk vragende partij voor een gemeenschappelijk online platform. Dit zou de samenwerking tussen de zorgverleners bevorderen. Op die manier zou het medicatieschema en het voorschrift van de patiënt, maar ook eventuele problemen die opgemerkt worden door één van de betrokken zorgverleners, gemakkelijker gedeeld kunnen worden. Daarnaast zou elke zorgverlener deze informatie kunnen raadplegen op het moment dat voor hem of haar gepast is.

“Als dit via Vitalink kan, dan is er ook minder kans op fouten of dingen die vergeten worden.” (apotheker 3) Alle zorgverleners deelden de bezorgdheid dat patiënten minder betrokken zouden zijn wanneer alles via Vitalink gebeurt. Ze waren van mening dat de patiënt een actieve speler moet blijven in zijn of haar zorgproces.

“Ik vind dat de patiënt ook nog wat moeite moet doen. Ze mogen toch niet allemaal voorgeschoteld krijgen. Het is ook nog beter voor hun memorie ook hé.” (apotheker 1)

Inclusiecriteria De inclusiecriteria waren gekend, maar niet altijd toepasbaar in de praktijk. Ze waren vaak te streng om patiënten te kunnen includeren in de studie. Voornamelijk het inclusiecriterium dat de patiënt ouder dan 65 jaar moest zijn, gaf een probleem. Ook werd het voorbeeld van een dagverblijf voor gehandicapten gegeven. Deze patiënten zijn vaak jonger dan 65 jaar, maar hebben ook een complexe zorg nodig.

“Ik heb al patiënten gehad die jonger zijn dan 65 jaar en niet meer aan hun medicatie uitkunnen en wel graag zouden willen deelnemen, maar in principe komen deze patiënten niet in aanmerking.” (apotheker 2) Volgens de apothekers kon het probleem van de strenge inclusiecriteria overboord gegooid worden. Eén van de apothekers gaf aan om in de toekomst als inclusiecriterium “is de patiënt ermee gebaat?” te gebruiken. Alle zorgverleners gaven aan dat de leeftijd het minst belangrijke inclusiecriterium is.


132

Alle zorgverleners waren het eens dat het belangrijk is om in de toekomst, na afloop van deze studie, te bepalen welke patiënten al dan niet in aanmerking komen voor IMV, zonder echt rekening te houden met de vooropgestelde criteria.

“Het zou nuttig zijn om over een checklist te beschikken waarbij je iedere keer vragen stelt om te zien of de patiënt geschikt is voor IMV.” (apotheker 3)

Overige bezorgdheden De zorgverleners vermeldden dat wanneer de patiënt of de apotheker met vakantie gaat, er een regeling getroffen kan worden om deze periode te overbruggen. Hierbij zou er voor meerdere weken een medicatierolletje afgeleverd kunnen worden in plaats van voor één week. Bij afwezigheid van de apotheker zouden er op voorhand met de arts afspraken gemaakt kunnen worden in geval van noodsituaties of eventuele dringende wijzigingen.

“Ja en als er dan een noodsituatie is, dan kan je nog op voorhand afspraken maken met de huisarts. Ik denk dat elke situatie zichzelf moet uitwijzen op dat moment.” (apotheker 3) Een andere bezorgdheid was dat er verschillende toedieningsvormen niet herverpakt konden worden met IMV zoals bijvoorbeeld bruis- en zuigtabletten, zakjes en patches. Ook acute medicatie zoals antibiotica kon niet toegevoegd worden aan de zakjes. In dat geval kan het nut van IMV in twijfel getrokken worden, volgens de zorgverleners. Met deze bezorgdheid zou dus rekening kunnen gehouden worden tijdens het voorschrijven door de arts.

“Neem dan geen Lysomucil® bruistablet, maar wel een Lysomucil® sliktablet.” (apotheker 2) De arts en de apothekers gaven aan dat de rol van specialisten in het kader van het IMV proces een bezorgdheid vormen. Ze vermeldden dat specialisten ook nog medicatie kunnen voorschrijven voor de patiënt. Deze medicatie werd echter niet opgenomen in het medicatieschema van de patiënt en kwam dus ook niet in de zakjes terecht. “Dit is vooral het geval voor slaappillen” gaf een apotheker aan. Zo hadden arts en apotheker in principe nooit zekerheid omtrent het medicatiegebruik van de patiënt. Een mogelijke oplossing zou er in bestaan om specialisten mee te betrekken door een betere communicatie met alle betrokken zorgverleners van de patiënt. Op die manier zouden de specialisten ook op de hoogte zijn van wat ze wél en niet kunnen voorschrijven. Dit leek volgens alle zorgverleners echter niet haalbaar. Zo gaf één van de apothekers expliciet aan “dat is theorie”. Daarnaast deelden zorgverleners de bezorgdheid dat de patiënt ook nog naar andere artsen en apothekers zou kunnen gaan.


133

“Maar we gaan er van uit dat de patiënt een vaste huisarts en een vaste apotheker heeft. De meerderheid heeft dat in principe wel, anders werkt het systeem niet” (huisarts) “Als je geen vaste huisarts en apotheker hebt, vergeet het dan maar”. (huisarts)

Multidisciplinair Communicatie De verschillende zorgverleners gaven aan dat ze op verschillende manieren met elkaar kunnen communiceren. Het communiceren via mail bleek geen nuttig hulpmiddel te zijn, enkel wanneer er wijzigingen moesten aangebracht worden aan het medicatieschema. Het elektronisch platform (Vitalink) bleek volgens alle zorgverleners het beste hulpmiddel te zijn om de communicatie onderling te verbeteren. De zorgverleners vermeldden dat de onderlinge communicatie tot op heden voornamelijk plaat had vi de patiënt zelf als actieve speler of via telefonisch contact. De apothekers waren van mening dat wanneer het medicatieschema wordt meegenomen door de patiënt, elke zorgverlener hier naar kan vragen. Het medicatieschema bleek een nuttig hulpmiddel te zijn wanneer er een dringende opname van de patiënt nodig is. De zorgverleners gaven aan dat de apotheker het medicatieschema kan aanvullen met zelfzorgproducten. Op die manier zou de huisarts te weten kunnen komen welke andere middelen de patiënt nog neemt naast de voorgeschreven medicatie. Het medicatieschema doet hier dienst als een communicatief hulpmiddel. Het zou nog beter zijn moest dit medicatieschema gedeeld kunnen worden via een gemeenschappelijk platform zoals Vitalink.

“En daar zal dan Vitalink moeten komen hé. Je hebt zoiets nodig want anders gaat dat heel moeilijk worden denk ik.” (apotheker 3) “Daarom zijn wij ook vragende partij om dat via Vitalink te kunnen doen. En dat was ons al lang beloofd. We gingen dat via Vitalink doen dat hele project” (huisarts) “De samenwerking tussen eerste lijn vind ik heel goed. Maar het is inderdaad met Vitalink dat we dat echt wel nodig hebben omdat we anders de arts storen op een moment dat het niet past. Of de arts zegt ik ga u terugbellen en dan ben jij bezig. Je zit op elkaar te wachten en je wil voor de patiënt het beste doen.” (apotheker 2) De thuisverpleegkundige gaf aan dat de thuisverpleging eerder de huisarts zou contacteren dan de apotheker, omdat deze laatste vaak minder gekend is. Alle zorgverleners gaven aan dat ze niet goed op de hoogte zijn van elkaars kunnen. Ze


134

waren allen van mening dat ondanks de goede wil van alle zorgverleners er nog steeds een gebrek aan communicatie is. Volgens hen bleef vooral de communicatie tussen eerste lijn en de artsen en specialisten in ziekenhuizen een probleem.

“Het contact is minder vanzelfsprekend met een apotheker dan met een huisarts op dit moment.” (thuisverpleegkundige) “Ik was niet op de hoogte dat de thuisverpleging de medicatie klaarzette. Maar zij wisten ook niet wat wij deden dus.” (apotheker 3) “Ik stoor mij niet dat thuisverpleging mij opbelt. Wij maken daar tijd voor en we zoeken samen naar een oplossing.” (apotheker 3) De zorgverleners vermeldden dat er een belangrijke rol weggelegd is voor mantelzorgers in het bevorderen van communicatie tussen patiënt en zorgverleners. In ziekenhuizen bleek de communicatie tussen patiënt en zorgverleners minder optimaal dan in eerste lijn. De zorgverleners gaven aan dat de belangrijkste barrière in ziekenhuizen de tijd is, waardoor de patiënt sommige vragen niet durft stellen. Ze vermeldden ook dat dit contact dan weer veel gemakkelijker gebeurt tussen patiënten en huisarts.

“Het zijn eigenlijk de kinderen en de kleinkinderen die zeggen van ola dat wordt daar gevaarlijk.” (apotheker 2) “Te veel informatie op te korte tijd, niet duidelijk, ... zijn over het algemeen niet duidelijk vanuit het ziekenhuis uit. Als het misloopt, is het in dat stuk. Dat is mijn ervaring.” (apotheker 2) “Met de huisartsen heb je (als patiënt) een veel beter contact of een veel nauwer contact en daar gemakkelijker durven zeggen 'ik heb het niet verstaan' of 'moet ik dat nu bijpakken' en die weet ook meer zijne dossier hé.” (apotheker 2)

Rolverdeling bij IMV Includeren patiënten Alle zorgverleners gaven aan dat elke zorgverlener patiënten kan includeren voor IMV. Verder zou er multidisciplinair overlegd moeten worden welke patiënten geïncludeerd mogen worden. Dit zou moeten gebeuren in samenspraak met de verschillende betrokken partijen.

“Ik vind dat arts, apotheker en thuisverpleegkundige dat die allemaal patiënten moeten aanbrengen. Iedereen ziet een deeltje van het probleem soms. Ik denk dat we alle drie wat dat betreft patiënten moeten kunnen uitnodigen of includeren.” (apotheker 3)


135

“Ik denk dat we ook goed moeten kijken welke doelgroep baat heeft bij welk systeem.” (thuisverpleegkundige) “Je kan dat als zorgverlener niet opleggen aan iemand of aan de familie want als die dat niet willen, willen die dat niet.” (apotheker 3) Inspraak patiënt Omwille van het wekelijks contactmoment met de apotheker had de patiënt voldoende gelegenheid tot inspraak.

“Het zou eigenlijk de patiënt moeten zijn die het proces stuurt. Als die zegt het interesseert me niet dan is gedaan.” (apotheker 3) Intake patiënt De zorgverleners gaven aan dat de intake van de patiënt voornamelijk in de apotheek moet gebeuren. De afspraken omtrent IMV gebeurden ook in de apotheek. De huisarts zou echter wel nog moeten praten met zijn patiënt over IMV.

“Praktisch gezien spreek je daar als huisarts met je patiënt ook over. Maar dat kan niet vervangen wat er door de apotheker gebeurt.” (huisarts) Medicatieschema Apothekers gaven aan dat de meeste patiënten reeds beschikken over een medicatieschema wanneer ze in de apotheek komen en dat de apothekers het medicatieschema dan nog controleren op interacties. Bij eventuele aanpassingen werd er dan contact opgenomen met de huisarts. Ook hier was het duidelijk dat Vitalink belangrijk is. De huisarts gaf aan dat artsen verantwoordelijk zijn voor het integreren van medicatie in het medicatieschema, die in het ziekenhuis werd opgestart. Hiervoor waren artsen dan weer afhankelijk van het ziekenhuis. Ook dit benadrukte het belang van Vitalink. Apothekers deelden geen éénduidige mening wat betreft de samenwerking met huisartsen bij het opstellen van het medicatieschema. Zo gaf één van de apothekers aan dat artsen het altijd zullen aanpassen. Een andere apotheker gaf aan dat hij dit nog niet ondervonden heeft.

“Dat is toch wel heel belangrijk dat we dat overleggen met de huisarts. Dat het medicatieschema goed zit.” (apotheker 3) “Nee ik denk dat de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het schema bij de arts ligt.” (huisarts) “Nee het wordt niet sowieso veranderd. Zo erg is het zeker niet. Wij zijn geen concurrenten hé. Maar we moeten gewoon samen kijken is dit het juiste schema voor deze patiënt? Daar komt het op neer.” (huisarts)


136

Klaarzetten en inname medicatie Apothekers gaven aan dat het duidelijk hun rol is om de medicatie klaar te zetten. De apothekers waren van mening dat de eigenlijke inname van medicatie echter niet iets is dat de apothekers kunnen controleren, hiervoor is begeleiding door een thuisverpleegkundige of mantelzorger nodig.

Effecten Verbetering therapietrouw Alle apothekers waren het er over eens dat IMV een positieve invloed heeft op de therapietrouw. Hiervoor gaven ze verschillende redenen aan. De gehele continuïteit van de therapie verbeterde. Aangezien de medicatie door IMV op het juiste moment werd ingenomen en het medicatieschema steeds opnieuw geëvalueerd werd, waren er minder interacties. Door IMV had de patiënt thuis nagenoeg geen medicatie meer liggen. Dit zorgde voor een betere medicatieveiligheid.

“Maar die thuisstock is dus ook al belangrijk he. Want anders gaan ze thuis toch nog snoepen he.” (huisarts)

Dankbaarheid Vanuit hun ervaring gaven de apothekers aan dat zowel de patiënt als mantelzorger bij IMV gebaat zijn. Zo waren ze beiden zeer tevreden over de dienst, hadden ze veel minder zorgen en was het gemakkelijk in gebruik. De zorgverleners waren van mening dat er door het gebruik van IMV zowel voor de patiënt als voor de mantelzorger een hele last wegvalt. Volgens de apothekers werd het wekelijks contact geapprecieerd door de patiënten.

“Er wordt toch heel veel gedaan voor de patiënt he. Eigenlijk moet hij nu nog juist zijne mond open doen he.” (apotheker 1) “Ja die komen gewoon langs en die vinden dat geweldig he. Onze Louis staat dan aan de klapdeur te wachten 'ik heb een afspraak he en ik ben hier he'. Ja die vindt dat geweldig.” (apotheker 2)

Onzekerheid en vertrouwen in patiënt Ondanks de vele positieve invloeden van IMV op de therapietrouw en medicatieveiligheid waren er ook enkele belemmeringen omtrent het gebruik. Zo gaven de zorgverleners aan dat IMV nog steeds geen garantie vormt voor het werkelijk innemen van de medicatie. Apothekers vermeldden dat ze bij het wekelijks contact nooit medicatie terugkregen. Dit kon op het eerste zicht positief lijken, maar


137

de patiënten konden het even goed in de vuilnisbak gegooid hebben. Hetzelfde probleem vormde zich bij het gebruik van het dagboek. Ook dit kon de patiënt niet correct ingevuld hebben. Het was dus moeilijk om echt te controleren of medicatie werd ingenomen of niet. Verder kon de mogelijke ‘thuisstock’ van de patiënt niet nagegaan worden. Hierbij werd de rol van de thuisverpleegkundige dan wel weer belangrijk.

“Jazeker, maar ook al doe je IMV, als apotheker verpak je dat in zakjes, maar dat is nog altijd geen garantie dat de patiënt dat ook inneemt.” (apotheker 3) “Ja ja alles is op. Is dat dan waar of niet? Ge kunt hun vuilbak niet gaan checken he.” (apotheker 2) “Ik denk dat de doelgroep van IMV meestal mensen zijn die ze nog zelfstandig kunnen nemen maar die moeite hebben om ze goed te ordenen. En dus moet het uitgaan van mensen die ze toch wel ze correct willen nemen maar daar moeite mee hebben. Ik denk als iemand zelf bewust ontrouw is dan zal IMV niet echt een oplossing zijn.” (thuisverpleegkundige)

Economische aspect Alle zorgverleners waren het erover eens dat er minder verspilling is door het gebruik van IMV. De patiënten zouden dankzij het gebruik van IMV ook langer zelfstandig thuis kunnen wonen, wat opname in een rusthuis kan verminderen. Uit deze redenen bleek dat IMV enorm kostenbesparend zou kunnen zijn voor de overheid en de maatschappij.

“Minder verspilling en zoveel mensen minder snel naar een rusthuis. Want nu kunnen ze niet meer thuisblijven omdat ze dat soort dingen niet meer zelf kunnen doen” (huisarts) “Ik geloof heel erg in de meerwaarde. Het is uiteindelijk een win-win voor iedereen.” (apotheker 2)


138

Zorgtraject finaliseren Tijdens het project werd voor elk deelaspect (IMV, Medicatiedispenser) een afzonderlijke flowchart gevolgd met als doel om de samenwerking tussen de verschillende zorgverstrekkers te verbeteren. Tijdens het project werden positieve punten en knelpunten opgelijst zodoende er na het project een definitieve flowchart opgesteld kon worden. Uit de resultaten van beide deelprojecten is uiteindelijk één flowchart samengesteld, die algemeen geldt voor het medicatiezorgproces in de thuiszorg. De flowchart vertrekt van de patiënt die de medicatie zelf wil klaarzetten en innemen en eindigt bij de patiënt die geen systeem zelf kan hanteren. Tijdens dit project

werd

de

aandacht

gevestigd

op

personen

die

niet-intentioneel

therapieontrouw zijn, daar de intentionele therapieontrouwe patiënten een andere aanpak vergen die in het project niet is opgenomen. De flowchart is bijgevoegd in bijlage 3. Naast een flowchart is er eveneens een beslisboom opgesteld met als doel om de zorgverstrekker te begeleiden in het zoekproces naar een geschikte oplossing voor het medicatieprobleem bij de patiënt. De beslisboom biedt een overzicht van mogelijke oplossingen die hedendaags ter beschikking zijn maar is niet limitatief en kan nog wijzigen doorheen de tijd. De beslisboom is bijgevoegd in bijlage 4.

Implementatie medicatiedispenser in de werking van Wit-Gele Kruis Vlaams-Brabant Na afloop van het project werd bij het Wit-Gele Kruis Vlaams-Brabant besloten om de medicatiedispenser te integreren in de dagelijkse werking van de organisatie. Aangezien de medicatiedispenser zijn nut heeft bewezen bij de meeste geïncludeerde patiënten en de dispenser op zich gebruiksklaar is werd er een implementatietraject uitgeschreven. De implementatie van de medicatiedispenser zal over een aantal maanden lopen. Ter voorbereiding van het uitschrijven van het implementatietraject werden de geïncludeerde verpleegkundigen extra bevraagd omtrent leerpunten en goed lopende punten zodat verbeteringen aangebracht konden worden aan de huidige manier van werken. Het implementatietraject houdt in dat al de verpleegkundigen van de organisatie een opleiding zullen krijgen omtrent de medicatiedispenser, het gebruik ervan en de doelpopulatie. Tevens zullen er


139

“specialisten” worden opgeleid die de verpleegkundigen en de patiënten zullen ondersteunen bij het installeren en gebruiken van de medicatiedispenser. De documenten die gebruikt worden tijdens de implementatie worden bijgevoegd in bijlage 5: powerpoint van de opleiding voor verpleegkundigen, bijlage 6: taakomschrijving, bijlage 7: beknopte handleiding programmatie Pivotell en bijlage 8: beknopte handleiding alarmen en onderhoud.

2.6 Discussie Discussie (medicatiedispenser) Impact op therapietrouw De resultaten van de voor en na zelfrapportageschaal tonen aan dat er een verschuiving is in therapietrouw, van laag naar gemiddeld en/of naar hoog. Er is echter geen statisch verband tussen de klasse van therapietrouw waartoe de deelnemende patiënten behoren en het gebruik van de medicatiedispenser. Bij nazicht van de binnengekomen alarmen in de zorgcentrale, d.w.z. een alarm indien een patiënt zijn medicatie niet heeft ingenomen, ziet men dat er voor de 25 patiënten over een periode van drie maanden 168 alarmen zijn binnengekomen. Er waren 168 situaties waarbij de patiënt zijn medicatie niet had ingenomen. Van de 168 is er in 65 situaties een interventie gebeurd door een mantelzorger en/of verpleegkundige. In de overige 103 situaties was het voldoende om de patiënt telefonisch te contacteren en hem aan zijn medicatie inname te herinneren. Bij kwalitatieve bevraging van de verschillende hulpverleners en/of mantelzorgers kwamen er verscheidene positieve reactie over de patiëntenevolutie sinds het gebruik van de medicatiedispenser. Een deelnemende huisarts liet weten: “ik merk dat de therapie die ik instelde beter werkte wellicht door de betere therapietrouw”. Een mantelzorger van een Parkinson patiënt heeft een consultatie aangevraagd bij de neuroloog omdat zijn vader zowel fysiek als mentaal erop vooruit gegaan is sinds het gebruik van de medicatiedispenser. De mantelzorger vroeg zich af of de ingestelde therapie moest herzien worden aangezien de therapie heel trouw werd


140

gevolgd. In sommige gevallen is het installeren van de medicatiedispenser alleen onvoldoende om de therapietrouw te verhogen. Een combinatie van hulpmiddelen zoals het gebruik van een beautycase of geldkoffer om de medicatiestock in op te bergen is een toegevoegde waarde. Er werd ook waargenomen dat sommige patiënten de medicatiedispenser wel perfect kunnen hanteren, maar alsnog de therapie niet trouw opvolgen. Een oorzaak hiervoor was dat de reflex er is om de ontvangen medicatie weg te stoppen in een zak of op tafel te laten liggen. Deze situaties moeten tijdig onderschept worden door mantelzorg en/of hulpverleners zodat een aangepaste interventie kan ingesteld worden.

Impact op geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname van geneesmiddelen De medicatiedispenser belt automatisch, bijgevolg is het mogelijk dat patiënten er minder of helemaal niet meer bij stil staan om hoe laat de medicatie dient te worden ingenomen. Patiënten worden verwacht om te reageren op het signaal, maar niet om actief zelf in het oog te houden wanneer ze hun medicatie moeten innemen. De betrokkenheid bij het beheer van de eigen medicatie kan hierdoor minder zijn dan voorheen. Indien patiënten hun medicatie vergeten in te nemen, nemen de meerderheid (76%) de medicatie op een later tijdstip in. Het aantal patiënten dat dit na de studie nog deed was met 31% gezakt. Patiënten rapporteerden na de studie dat ze hun medicatie correct innamen 80% t.o.v. 52% voor de studie. Deze resultaten werden bekomen door zelfrapportage. Het aangeduide antwoord die de patiënt gaf werd niet afgetoetst bij de patiënt. Indien patiënten “ja” aanduidden bij de stelling “ik herken elk geneesmiddel”, dan werd de patiënt niet bevraagd om effectief op te sommen welke geneesmiddelen er in zijn medicatiedoos waren. Dit maakt dat antwoorden mogelijk niet altijd correct zijn ingevuld. De steekproef bevat 60% personen met dementie. Niet alle personen met dementie werden geholpen bij het invullen van de vragenlijst, ook hier dient rekening mee gehouden te worden.

Impact op hulp bij het gebruik van geneesmiddelen


141

Uit de resultaten blijkt dat er bij minder patiënten dagelijks medicatie moet worden klaargezet en bij meer patiënten wekelijks wordt klaargezet. Dit is zowel in de patiëntenvragenlijst als in de intakervragenlijst naar voor gekomen. Voor de verpleegkundige is het minder intensief om wekelijks de medicatiedispenser te vullen dan dagelijks. Op financieel vlak is dit ook een verbetering omdat er minder huisbezoeken afgelegd dienen worden. Anderzijds vergt het vullen van deze medicatiedispenser nog meer tijd en aandacht van de verpleegkundige omdat het een andere manier van klaarzetten is. In de meeste situaties duurt het huisbezoek ook gemiddeld langer dan bij het vullen van een standaard pillbox. Na het project werd vastgesteld dat er meer patiënten “altijd hulp” nodig hadden bij het innemen van de medicatie (vragenlijst intaker verhoging na – vragenlijst patiënt stabiel gebleven). Door de verhoogde aandacht voor het medicatieproces van de individuele patiënt

zijn

er

situaties

boven

water

gekomen

waarbij

mantelzorg en/of

verpleegkundige de patiënt beter inschatte naar therapietrouw toe voor het project, maar waarbij de patiënt toch extra ondersteuning nodig had bij inname van het geneesmiddel.

Impact op evaluatie zorg en begeleiding Een trend die zich bij zowel huisarts als bij apothekers voordoet is dat een aantal patiënten toch nog met vragen blijven zitten over hun medicatie of hun gezondheid. Op alle andere stellingen wordt er vaak positief geantwoord. De resultaten in deze rubriek zijn mogelijk geen exacte weergave van de realiteit. De patiënten die opgenomen zijn in deze steekproef hebben in vele gevallen geen persoonlijk contact met hun apotheker, daar de mantelzorger of de diensten voor gezinszorg hun medicatie afhaalt bij de apotheker. Rekening houdend met deze informatie kan de vraag gesteld worden of de patiënten al dan niet sociaal wenselijk hebben geantwoord op de volledige rubriek. In het project werd geen gebruik gemaakt van het Vitalink medicatieschema, zoals initieel de bedoeling was. Door de afwezigheid van Vitalink was het een zeer administratieve rompslomp om het correct en actueel medicatieschema te delen met


142

alle partijen zijnde huisarts, apotheker en thuisverpleegkundige. Doorheen het project werd gemerkt dat de apotheker weinig tot niet betrokken werd om het medicatieschema up-to-date te houden. Dit zowel door de thuisverpleegkundigen als door de huisartsen. De hulpverleners die het medicatieschema actief gebruikten, de huisarts om de ingestelde therapie en de gezondheid van de patiënt op te volgen en de


om

de

medicatiedispenser

te

vullen

en

om

de

gezondheidstoestand mee op te volgen, communiceerden wel goed onderling. De apothekers werden vooral geraadpleegd ingeval van vragen omtrent inname en/of (bij)werkingen, zo blijkt uit de focusgroep.

Sterktes en zwaktes De medicatiedispenser kan niet alle medicatie opbergen die voorgeschreven is. Poeder, puffers, druppels, e.a. kunnen hierdoor niet op het juiste tijdstip aan de patiënt aangeboden worden. Patiënten die hierbij niet geholpen worden zijn in zekere mate therapietrouw voor de medicatie die in de medicatiedispenser opgenomen is, maar niet voor de medicatie die er niet in kan. Andere systemen die op een gelijkaardige manier werken zoals de medicatiedispenser, zoals de medido, kunnen ook spraakberichten laten afspelen voor de medicatie die niet in de medicatiedispenser in kan. Medicatie die slechts één maal per week op een afzonderlijk tijdstip moet worden ingenomen kan eveneens niet éénmalig worden ingesteld waardoor ook voor dit hiaat een oplossing gezocht moet worden.

Discussie (IMV) Belangrijkste bevindingen Impact op therapietrouw De huidige voor- en na-studie toonde aan dat er een statistisch significant verband bestaat tussen de klasse van therapietrouw waartoe de deelnemende patiënten behoren en hun deelname aan de IMV-studie. Het gebruik van de IMV zakjes zorgde voor

een

betere

therapietrouw

bij

de

deelnemers


volgens

een

143

zelfrapporteringsschaal, daarbij rapporteerden er significant minder patiënten dat ze na implementatie van IMV hun geneesmiddelen vergeten in te nemen, net zoals er minder patiënten aangaven dat elke dag geneesmiddelen innemen een groot ongemak is. Naast de zelfrapportering op basis van het surveyinstrument toonden ook de medicatiedagboekjes aan dat de deelnemende patiënten een hoge mate van therapietrouw hadden, waarbij ze zelden een innamemoment misten. De pillentelling gaf aan dat patiënten 100% therapietrouw waren. De kwalitatieve resultaten van het focusgroepgesprek toonden eveneens aan dat apothekers een verbetering in therapietrouw merkten bij gebruik van IMV. Hierbij werd ook opgemerkt door de huisarts dat het grote voordeel van IMV is dat de patiënt thuis geen eigen medicatiestock meer heeft, wat overgebruik van medicatie voorkomt en de medicatieveiligheid ten goede komt.

Impact op geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname van geneesmiddelen Zowel voor als na implementatie van IMV bleek elke deelnemende patiënt het belangrijk te vinden om zijn medicatie correct in te nemen, waarbij de patiënten hun medicatie belangrijk en nuttig vonden. Daar de deelnemers reeds voor de implementatie van IMV een positieve houding hadden tegenover inname van hun geneesmiddelen was het niet mogelijk om hierop statistisch significante verschillen aan te tonen. Wel werd hierbij vastgesteld dat significant minder deelnemende patiënten hun geneesmiddelen soms niet namen omwille van vergeetachtigheid.

Impact op hulp bij het gebruik van geneesmiddelen Na de studie beschikte elke deelnemende patiënt over een overzichtstabel van de medicatie, dewelke op het einde uitsluitend door de apotheker al dan niet in combinatie met de huisarts werd aangemaakt. Voor aanvang van de studie werd deze overzichtstabel aangemaakt door de apothekers of een mantelzorger of in het ziekenhuis.


144

Significant meer deelnemende patiënten gaven op het einde van de studie aan dat hun medicatie dagelijks werd klaargezet. Uit deze resultaten blijkt dat de deelnemende patiënten IMV ervaren als het dagelijks klaarzetten van hun medicatie, daar deze nu per innamemoment voor hen klaar staat in een volgend zakje. Tevens was er een significant verband tussen implementatie van IMV en welke actoren hulp verleenden aan de patiënt bij het gebruik van geneesmiddelen. Voor implementatie van IMV werd de hulp geboden door de mantelzorgers of was er geen hulp voorhanden. Door het gebruik van IMV voelde de patiënt zich geholpen door de apotheker al dan niet samen met de mantelzorger. Eveneens bleek ook uit het focusgroepgesprek dat de mantelzorgers door IMV ontlast kunnen worden en hiervoor zeer dankbaar zijn naar de apotheker toe. Deze resultaten tonen aan dat de apotheker door het aanbieden van IMV een waardevolle ondersteuning kan bieden voor kwetsbare ouderen in de thuissituatie.

Impact op evaluatie zorg en begeleiding De huidige studie kon geen statistisch significant verschil aantonen in de evaluatie van de zorg en begeleiding door de apotheker, huisarts en indien aanwezig thuisverpleegkundige. Het merendeel van de deelnemende patiënten evalueerden de zorg en begeleiding door de apotheker reeds uitgesproken positief voor de studie, waarbij vier deelnemers de zorg en begeleiding op het einde van de studie nog positiever evalueerden. De zorg en begeleiding door de huisarts werd op het einde van de studie door vier deelnemende patiënten positiever beoordeeld en door vier deelnemers negatiever, in vergelijking met voor de studie. Toekomstig onderzoek zou zich kunnen toeleggen op het analyseren van de relatie met de huisarts na implementatie van IMV. De resultaten van het huidige onderzoek lijken te suggereren dat voldoende tijd nemen voor de patiënt om informatie te verstrekken rond gezondheid en medicatie met de mogelijkheid om vragen te stellen hierrond belangrijke elementen zijn om over te waken als huisarts bij kwetsbare ouderen. Vijf van de 12 deelnemende patiënten kregen ook zorg en begeleiding door een thuisverpleegkundige doorheen de studie, na implementatie van IMV werd deze zorg


145

door drie deelnemers als meer positief omschreven. Kortom de zorgverlening door de verschillende zorgverstrekkers werd doorheen de studie als zeer positief ervaren door de deelnemende patiënten. Verder werd er een statistisch significant verband vastgesteld tussen deelname aan de studie en nood aan extra overleg tussen de verschillende zorgverleners. Voor aanvang van de studie gaven meer deelnemende patiënten aan dat het goed zou zijn voor hun gezondheid als hun huisarts, apotheker en thuisverpleegkundige meer zouden overleggen. Op het einde van de studie gaven bijna alle deelnemers aan niet akkoord te gaan met de stelling dat meer overleg tussen de verschillende zorgverleners goed zou zijn voor hun gezondheid. Een mogelijke verklaring voor deze resultaten stelt dat implementatie van IMV de samenwerking verhoogde tussen de verschillende zorgverleners, waardoor de deelnemende patiënten op het einde van de studie extra overleg tussen de zorgverleners onderling niet nodig achtten. Echter de deelnemende apothekers gaven zowel voor als na de studie aan dat meer multidisciplinaire samenwerking een must is, voornamelijk met het oog op gegevensdeling. Patiënten zijn zich mogelijks onvoldoende bewust van de voordelen van multidisciplinaire samenwerking van hun zorgverleners. Toekomstig onderzoek zou zich hierop kunnen richten door na te gaan waar kwetsbare, oudere patiënten in de thuissituatie zelf nood aan hebben, wat betreft multidisciplinair overleg en hoe men dit kan sensibiliseren bij patiënten.

Evaluatie IMV dienst De IMV dienst werd door alle deelnemende patiënten positief geëvalueerd. Namelijk elke patiënt gaf op het einde van de studie aan dat het herverpakken van zijn medicatie per innamemoment helpt om zijn medicatie correct te gebruiken. Daarnaast gaf bijna elke patiënt aan dat de zakjes met de herverpakte medicatie makkelijk in gebruik zijn en dat dit op een praktische manier georganiseerd werd. Meer dan de helft van de deelnemende patiënten wenste op het einde van de studie dan ook aan gebruik te blijven maken van IMV en toonde de bereidheid om hiervoor een vergoeding te betalen van minder dan 10 euro per maand tot 20 euro per


146

maand. 1 maand na het afronden van de studie maakt 46% van de oorspronkelijke 13 deelnemers nog steeds gebruik van IMV waarbij ze een vergoeding betalen van ongeveer 20 euro per maand. Redenen om niet door te gaan met het gebruik van IMV waren hierbij, hospitalisatie, ontwikkeling van eigen kosteloos systeem, moeilijk om zich te verplaatsen naar de apotheek om zakjes af te halen, overlijden, kostprijs en belemmeringen zoals het niet kunnen herverpakken van bereidingen en ½ tabletten. Voor aanvang van de studie pasten het merendeel van de bevraagde apothekers nooit IMV toe voor kwetsbare, oudere ambulante patiënten. Op het einde van de studie

evalueerden

het

merendeel

van

de

deelnemende

apothekers

geautomatiseerde IMV binnen het zorgproeftuin project als positief. De uitbesteding in samenwerking met HC Pharma werd door de meerderheid van de deelnemende apothekers als zeer goed tot goed omschreven. Wel gaven verschillende apothekers aan praktische moeilijkheden ondervonden te hebben met de software bij het doorsturen naar HC Pharma. Daarnaast werden er door de deelnemende apothekers verschillende voordelen van IMV gerapporteerd zoals een daling in het aantal medicatiefouten, verbetering in communicatie binnen de eerste lijn, hogere therapietrouw en verbetering van de dienstverlening naar de patiënt toe. Het betreft hier wel steeds voordelen die gelden voor niet-intentionele therapieontrouwe patiënten. De populatie binnen de huidige studie was overwegend niet-intentioneel therapieontrouw, vergeetachtigheid was de voornaamste reden om medicatie niet in te nemen. Voor implementatie van IMV werd prijs van het geneesmiddel, zich beter of slechter voelen en angst voor nevenwerkingen slechts bij enkele patiënten aangehaald als reden voor therapieontrouw. Na implementatie van IMV werden deze redenen slechts uitzonderlijk aangegeven door één patiënt. Tijdens de huidige studie dienden de deelnemende patiënten elke week in de apotheek

hun

IMV

zakjes

op

te

halen,

waarbij

elke

week

een

medicatiebegeleidingsgesprek werd aangeknoopt met de patiënt. Hierbij kunnen we stellen dat IMV de mogelijkheid schept voor frequent contact en een betere


147

continuïteit in de zorg. Dit wekelijkse bezoek aan de apotheek vormde voor minder mobiele patiënten een struikelblok indien er geen mantelzorger aanwezig was. Toekomstig onderzoek zou zich hierbij kunnen richten op het faciliteren van de mobiliteit van apothekers of andere digitale oplossingen zoals beeldcommunicatie tussen patiënt en apotheker. Uit de kwalitatieve data bleek dat alle zorgverleners het erover eens waren dat er minder verspilling was door het gebruik van IMV. De patiënten zouden volgens de verschillende zorgverleners in het focusgroepgesprek dankzij het gebruik van IMV ook langer zelfstandig thuis kunnen wonen, wat opname in een woonzorgcentrum zou kunnen uitstellen. Uit deze verschillende resultaten blijkt dat IMV mogelijk zeer kostenbesparend kan zijn voor de overheid en de maatschappij. Verder onderzoek is aangewezen om na te gaan hoe groot de financiële impact is van implementatie van IMV voor ambulante patiënten.

Tekortkomingen ervaren door apothekers De deelnemende apothekers bleken ook op het einde van de studie nog een aantal belangrijke tekortkomingen te ervaren aangaande het aanbieden van IMV voor ambulante

patiënten.

De

belangrijkste

en

meest

frequent

gerapporteerde

tekortkoming zowel op basis van de kwalitatieve als de kwantitatieve resultaten betreft het gebrek aan een gemeenschappelijk online platform. Dit zou de samenwerking tussen de zorgverleners bevorderen. Op die manier zou het medicatieschema en het voorschrift van de patiënt, maar ook eventuele problemen die opgemerkt worden door één van de betrokken zorgverleners, gemakkelijker gedeeld kunnen worden. Daarnaast zou elke zorgverlener deze informatie kunnen raadplegen op het moment dat voor hem of haar gepast is. Tijdens het huidige zorgproeftuinproject was Vitalink niet operationeel bij de betrokken zorgverleners, wat door de deelnemers als een belemmering en een tekortkoming omschreven werd. Het ontbreken van een operationeel Vitalink was tevens een belangrijke drempel voor deelname aan de studie. Een groot aantal geïnteresseerde apothekers namen om deze reden uiteindelijk niet deel.


148

Gebrek aan samenwerking, slechte communicatie en tijdsgebrek zijn elementen die herhaaldelijk terugkomen in de resultaten aangaande tekortkomingen in de samenwerking.

Ook

de

onwetendheid

rond

de

aanwezigheid

van

een

thuisverpleegkundige bleef een belangrijke tekortkoming. Kortom we moeten blijven inzetten op een betere lokale samenwerking tussen de verschillende betrokken zorgverleners. Wat betreft de uitbesteding van geautomatiseerde IMV bleken softwarematige problemen de grootste struikelblok te zijn. Hierbij komt ook de extra kost voor software om IMV uit te besteden, dewelke bij sommige softwarepakketten hoog kan oplopen, waardoor apothekers afzien van het implementeren van geautomatiseerde IMV. Hiermee samenhangend blijkt ook de kostprijs voor de patiënt een drempel, zelfstandige apothekers dienen de kost door te rekenen aan de patiënt maar staan hier zelf ook weigerachtig tegenover uit angst voor concurrentie. De deelnemende apothekers waren dan ook vragende partij voor een honorarium of extra vergoeding voor IMV door de overheid of andere instanties. Tijdens het focusgroepgesprek bleken alle apothekers van mening te zijn dat IMV heel wat tijd in beslag neemt en dat het in de huidige apotheeksetting slechts haalbaar is voor een beperkt aantal patiënten. Naar de toekomst toe moet gezocht worden naar processen om de logistieke en administratieve taken van apothekers te verlichten. De vrijgekomen tijd kan vervolgens nuttig ingezet worden voor nieuwe farmaceutische zorgdiensten. Tenslotte was er bij de deelnemende apothekers ook bezorgdheid aangaande verschillende toedieningsvormen dewelke niet herverpakt konden worden met IMV, zoals bijvoorbeeld bruis- en zuigtabletten, zakjes en patches. Ook acute medicatie zoals antibiotica kon niet toegevoegd worden aan de zakjes. In dat geval werd het nut van IMV in twijfel getrokken, volgens de verschillende zorgverleners. Een oplossing hierbij is dat de voorschrijvende arts met deze bezorgdheid rekening zou kunnen houden tijdens het voorschrijven van medicatie. Hierbij dient ook opgemerkt te worden dat we op basis van de huidige studie concluderen dat IMV voor een


149

specifieke

doelgroep

aangewezen

is,

namelijk

patiënten

met

chronische

polymedicatie die niet intentioneel therapieontrouw zijn.

Sterktes & zwaktes De huidige studie had een aantal tekortkomingen wat zich weerspiegelde in een aantal zwakke punten. Een eerste zwakte betreft de kleine steekproef, daar er slechts zes apothekers deelnamen aan de studie en hierbij 13 patiënten includeerden.

Slechts

een

beperkt

aantal

apothekers

nam

deel

aan

het

proeftuinproject omwille van bekommernissen aangaande de continuïteit van de zorgverlening, nog voor de start van de studie stelden verschillende apothekers zich de vraag hoe het verder zou moeten na de studie. Hierbij kwam meteen ook de discussie rond vergoeding boven, wie zou de kosten van IMV dragen na de studie? Tevens was het huidige project innovatief, wat slechts een beperkt deel van de apothekers aansprak. Tenslotte vormde ook de apotheeksoftware en het ontbreken van een operationeel Vitalink een drempel voor apothekers om deel te nemen aan de studie. Voor patiënten was het bij aanvang van de studie eveneens niet duidelijk wat de kostprijs van IMV na de studie zou zijn, wat een mogelijke drempel was voor deelname aan het project. Daarnaast betreft het een specifieke doelgroep van patiënten die hulp bij hun medicatiegebruik wensen toe te laten, inclusief uithanden geven van eigen medicatiestock. De kleine steekproef heeft als rechtstreeks gevolg dat de statistische power van de huidige studie zeer beperkt was, waardoor een heel deel van de resultaten niet statistisch significant bleken te zijn, wat mogelijks wel het geval zou zijn in een grotere steekproef. Desalniettemin werden er binnen de huidige studie, met kleine steekproef, verschillende belangrijke statistisch significante resultaten aangetoond met behulp van niet parametrische statistische testen, wat meteen ook de belangrijkste sterkte is van de studie. Een andere zwakte van de huidige studie betreft het gebrek aan gegevens om een kosten-effectiviteitsanalyse uit te voeren. In deze studie was het opzet een haalbaarheidsstudie wegens het innovatieve karakter van de dienst. We wilden nagaanof apothekers deze nieuwe dienst volwaardig kunnen aanbieden en hoe


150

patiënten deze dienst ervaren. Toekomstig onderzoek dient zich te richten op een kosten-effectiviteitsanalyse van IMV voor ambulante patiënten. Het effect van IMV werd hoofdzakelijk gemeten aan de hand van zelfrapportering waardoor sociale wenselijkheid de resultaten mogelijks vertekende. Wat betreft therapietrouw werden ook andere methoden gebruikt binnen de huidige studie, maar ook

bij

de

pillentelling

door

de

apotheker

en

het

bijhouden

van

een

medicatiedagboek kan de deelnemer sociaal wenselijk gedrag vertonen, zoals de niet ingenomen medicatie niet terug brengen naar de apotheek of het medicatiedagboek niet waarheidsgetrouw invullen. George et al. (2000 Aug.) vergeleken in hun onderzoek verschillende methoden om therapietrouw te meten bij patiënten in de eerste lijn gezondheidszorg en gaven hierbij aan dat electronic medication event

monitoring system (MEMS) de meest betrouwbare en tevens de duurste manier was, gevolgd door zeer goedkope zelfrapportering van patiënten, terwijl plasma level analyse eerder omslachtig en onbetrouwbaar was door grote interindividuele verschillen. Kortom, een volledig betrouwbare ideale en betaalbare methode voor het meten van therapietrouw is momenteel nog niet beschikbaar. Een andere tekortkoming van het kwalitatieve deel van de resultaten was dat niet alle deelnemende apothekers binnen het zorgproeftuin project aanwezig waren bij het focusgroepgesprek. Tevens waren er geen patiënten of mantelzorgers aanwezig tijdens het focusgroepgesprek, enkel de getuigenissen van de deelnemende apothekers en huisarts konden bijdragen aan het patiënten perspectief, hetgeen mede hierdoor mogelijk onvoldoende aanbod kwam. Toekomstig onderzoek dient zich bij voorkeur te richten op het patiënten perspectief en de rol van de mantelzorger.

2.7 Aanbevelingen Na afloop van het project blijken de volgende aanbevelingen aangewezen:


151

-

Het gebruik van Vitalink door de verschillende betrokken zorgverleners is een basisvoorwaarde bij uitrol van de IMV dienst en voor het kunnen delen van een correct en actueel medicatieschema.

-

Meer lokale samenwerking tussen verschillende zorgverleners (apothekers, huisartsen, thuisverpleegkundigen) dient aangemoedigd te worden. De samenwerking kan mogelijk al deels verbeteren indien Vitalink door de verschillende zorgverleners gebruikt wordt. Bij complexere patiëntensituaties zal een overleg in de vorm van een telefoontje en/of MDO of andere wijze, geen uitzondering zijn.

-

Zowel bij gebruik van de medicatiedispenser als bij gebruik van IMV dient er gewerkt te worden aan een oplossing voor de medicatie die er tot op heden niet in kan, zijnde puffers, vloeibare geneesmiddelen, poeders,.. het gebruik van unidosissen of van gepersonaliseerde spraakberichten kan een te overwegen optie zijn.

-

Kwaliteit

van

zakjes

kan

beter:

groter

lettertype,

verschillende

innamemomenten zouden met behulp van kleurcodes aangegeven kunnen worden. -

De software IMV module dient men te optimaliseren, minder omslachtig maken zodat het doorsturen van het medicatieschema vlotter en meer automatisch kan verlopen, wat een tijdsbesparing voor de apothekers met zich meebrengt. Feedback systeem dient men te integreren in de software, zodat men verschil in ingegeven medicatieschema (door de apotheker) en aangekomen medicatieschema (bij HC Pharma) meteen kan detecteren, wat fouten uitsluit.

-

Naar de toekomst toe dient men met verschillende zorgpartners na te denken over mogelijke financieringskanalen om de dienst laagdrempelig te maken, de resultaten van de huidige studie tonen aan dat kostprijs de drempel weet te verhogen zowel voor patiënten als voor apothekers.


152

-

Gelijkaardige systemen als de geteste medicatiedispenser, maar die enkele beperkingen van de geteste medicatiedispenser kunnen opheffen, bestaan reeds op dit ogenblik (medido), maar zijn onder normale omstandigheden voor de patiënt ter beschikking aan een zeer hoge kostprijs per maand (64euro per maand exclusief btw.). Patiënten zijn wel bereid om een bedrag per maand te betalen, maar dit bedrag komt bovenop de reeds bestaande (gezondheids)kosten.

2.8 Conclusie Het is belangrijk dat mensen zo lang mogelijk verzorgd kunnen worden in hun eigen omgeving. De uitwerking van een zorgtraject medicatieveiligheid en therapietrouw in de thuissituatie, waarin een multidisciplinaire samenwerking in 1e lijn wordt bevorderd, moet het mogelijk maken om de kwetsbare oudere thuis langer op een veilige manier in zijn vertrouwde thuisomgeving te verzorgen. Om dit project te laten slagen, zijn zowel de communicatie tussen de verschillende zorgverleners, een efficiënte uitwisseling van gegevens (ICT-ondersteuning), als de wil om samen te werken van essentieel belang. In het zorgpad zal daarom de rol en verantwoordelijkheden van elke zorgpartner in detail bepaald moeten worden, om een efficiënte en haalbare samenwerking mogelijk te maken. Elk van de zorgpartners moet met deze uitgebreide of gewijzigde rol en verantwoordelijkheid akkoord gaan, en gemotiveerd zijn om voor het welzijn van de patiënt op een meer efficiënte manier samen te werken en te communiceren. De resultaten van de huidige studie toonden aan dat na implementatie van geautomatiseerde IMV de therapietrouw van kwetsbare ouderen in de thuissituatie significant hoger was. IMV door de apotheker heeft hierbij bewezen een goed hulpen ondersteuningsmiddel te zijn voor kwetsbare ouderen in de thuissituatie die hun medicatie niet correct innemen omwille van vergeetachtigheid of complexiteit van het medicatieschema.


153

Lijst van tabellen: Titel Tabel 1. Factoren die therapietrouw positief (+) of negatief (-) beïnvloeden ( (INGERSOLL & COHEN, 2008); (OSTERBERG & BLASCHKE, 2005); (WHO, 2003)). Tabel Tabel Tabel Tabel

2: 3: 4: 5:

Bijeenkomsten stuurgroep Inclusie- en exclusiecriteria steekproef overzicht geïncludeerde patiënten medicatiedispenser Resultaten Weckx schaal luik IMV

Paginanummering 8

46 48 57 61

Tabel 6: Resultaten Katz schaal luik IMV Tabel 7: Gegevens Weckx en Katz schaal totaalscore luik IMV

62 62

Tabel 8: Bijkomende resultaten tussentijdse evaluatie Tabel 9: registratiegegevens wekelijks vullen medicatiedispenser

87-88 88-89

Tabel 10: Resultaten Wilcoxon singned-ranks test therapietrouw - luik IMV

90

Tabel 11: Resultaten MMMAS-8 op item niveau - luik IMV

91

Tabel 12: Resultaten geneesmiddelenkennis en houding tegenover inname geneesmiddelen.

94

Tabel 13: Resultaten overzichtstabel van medicatie.

95

Tabel 14: Resultaten hulp bij gebruik van geneesmiddelen.

96

Tabel 15: Resultaten Wilcoxon signed-ranks test evaluatie zorg en begeleiding

98

Tabel 16: Resultaten evaluatie zorg en begeleiding apotheker

100

Tabel 17: Resultaten evaluatie zorg en begeleiding thuisverpleegkundige.

100

Tabel 18: Resultaten evaluatie zorg en begeleiding huisarts

101

Tabel 19: Apotheek software van deelnemende apothekers

103

Tabel 20: Resultaten medicatiegebruik oudere, kwetsbare ambulante patiënten gerapporteerd door apothekers

104

Tabel 21: Tekortkomingen opvolging therapietrouw gerapporteerd door deelnemende apothekers Tabel 22: Resultaten beheer medicatieschema door deelnemende apothekers Tabel 23: Tekortkomingen in gebruik van medicatieschema gerapporteerd door deelnemende apothekers Tabel 24: Tekortkomingen in de samenwerking met huisartsen gerapporteerd door deelnemende apothekers Tabel 25: Tekortkomingen in de samenwerking met thuisverpleegkundigen gerapporteerd door deelnemende apothekers


106

109 109

112

112

154

Tabel 26: Resultaten evaluatie IMV dienst binnen het project Tabel 27: Tekortkomingen in het gebruik van geautomatiseerde IMV zoals gerapporteerd door de deelnemende apothekers. Tabel 28: communicatie tijdens project luik medicatiedispenser

113 115

116

Lijst van figuren: Titel Figuur 1: pillbox Figuur 2: Resultaat van geautomatiseerde IMV Figuur 3: Geautomatiseerde medicatiedispenser Figuur 4: Boxplots evaluatie zorg en begeleiding (a) apotheker, (b) huisarts, (c) thuisverpleegkundige

Paginanummering 25 39 42 97

Lijst van grafieken: Titel Grafiek Grafiek Grafiek Grafiek

1: 2: 3: 4:

overzicht geëxcludeerde patiënten aanmeldingen medicatiedispenser overzicht Katz-score luik medicatiedispenser overzicht score rusteloosheid luik medicatiedispenser

Paginanummering 56 56 58 59

Grafiek 5: Overzicht oriëntatiescore luik medicatiedispenser

59

Grafiek 6: Leeftijd deelnemers luik IMV

60

Grafiek 7: Inschatting eigen gezondheidstoestand

60

Grafiek 8 : Apotheek bezoek van deelnemers

61

Grafiek 9: Indeling deelnemers op basis van Katz schaal luik IMV

62

Grafiek 10: therapietrouw Morisky – VOOR luik medicatiedispenser

64

Grafiek 11: therapietrouw Morisky – NA luik medicatiedispenser

64

Grafiek 12: kennis geneesmiddelen VOOR - luik medicatiedispenser

65

Grafiek 13: kennis geneesmiddelen NA - luik medicatiedispenser

65

Grafiek 14: Redenen niet inname medicatie VOOR - luik medicatiedispenser

66

Grafiek 15: Redenen niet inname medicatie NA - luik medicatiedispenser

66

Grafiek 16: Uw medicatieschema VOOR – luik medicatiedispenser

67

Grafiek 17: Uw medicatieschema NA – luik medicatiedispenser

67

Grafiek 18: thuisverpleging VOOR – Luik medicatiedispenser

68

Grafiek 19: thuisverpleging NA – luik medicatiedispenser

68


155

Grafiek 20: Mijn medicatieschema werd aangemaakt door (VOOR) – luik medicatiedispenser Grafiek 21: Mijn medicatieschema werd aangemaakt door (NA) – luik medicatiedispenser Grafiek 22: Soort medicatie op medicatieschema VOOR – Luik medicatiedispenser

69 69 70 70

Grafiek 23: Soort medicatie op medicatieschema NA – Luik medicatiedispenser Grafiek 24: Hulp bij het gebruiken van uw geneesmiddelen (VOOR) – luik medicatiedispenser

71

Grafiek 25: Hulp bij het gebruiken van uw geneesmiddelen (NA) – luik medicatiedispenser Grafiek 26: Hulp bij gebruik van geneesmiddelen VOOR – luik medicatiedispenser Grafiek 27: hulp bij gebruik van geneesmiddelen NA – luik medicatiedispenser

71

Grafiek 28: zorg door de apotheker VOOR – luik medicatiedispenser

73

Grafiek 29: zorg door de apotheker NA – luik medicatiedispenser

73

Grafiek 30: zorg door de huisarts VOOR – luik medicatiedispenser

74

Grafiek 31: zorg door de huisarts NA – luik medicatiedispenser

74

Grafiek 32: zorg door thuisverpleging VOOR- luik medicatiedispenser

75

Grafiek 33: zorg door thuisverpleging NA- luik medicatiedispenser

75

Grafiek 34: Samenwerking zorgverleners VOOR - luik medicatiedispenser

76

Grafiek 35: Samenwerking zorgverleners NA - luik medicatiedispenser

76

Grafiek 36: evaluatie medicatiedispenser

78

Grafiek 37-39: het medicatieschema (voor – tussen- na) – luik medicatiedispenser Grafiek 40 -42: het medicatieschema opgesteld door (voor – tussen – na) – luik medicatiedispenser Grafiek 43-45: Soort medicatie op medicatieschema (voor – tussen –na) – luik medicatiedispenser Grafiek 44-46: Hulp bij medicatiegebruik (voor – tussen – na) – luik medicatiedispenser Grafieken 47-49: Houding van de patiënt t.o.v. geneesmiddelen (voor – tussen – na) – luik medicatiedispenser Grafiek 50: Therapietrouw Morisky – Luik IMV

72 72

79-80

80-81

82-83 83-84 85-86

90

Grafiek 51 : Welke zorgverlener de overzichtstabel van de medicatie aanmaakt

95

Grafiek 52: Bereidheid tot gebruik van IMV

102

Grafiek 53: Bereidheid tot vergoeden van IMV

102

Grafiek 54: Leeftijdscategorie deelnemende apothekers

103


156

Grafiek 55: inschatting therapietrouw door apothekers Grafiek 56: oorzaken fouten in medicatiegebruik volgens deelnemende apothekers Grafiek 57: Frequentie van aanmaken van een lijst of schema van de medicatie bij oudere, kwetsbare ambulante patiënten door de apotheker Grafiek 58: Vorm van medicatieschema of lijst grafiek 59: Frequentie van validatie medicatieschema door huisarts grafiek 60: Overleg met huisarts over medicatie, begeleiding of therapietrouw van kwetsbare, oudere ambulante grafiek 61: Overleg met thuisverpleegkundige over medicatie, begeleiding of therapietrouw van kwetsbare, oudere ambulante patiënten Grafiek 62: Rapportering van hulpmiddelen die apothekers zouden kunnen helpen bij IMV en het medicatieschema Grafiek 63: Voordelen van het gebruik van een georganiseerd multidisciplinair zorgpad rond IMV volgens apothekers Grafiek 64: Knelpunten bij invoering van een georganiseerd multidisciplinair zorgpad rond IMV volgens apothekers

Lijst van bijlagen: Bijlage 1: flowchart voor start van het project medicatiedispenser Bijlage 2 : flowchart voor start van het project IMV Bijlage 3: definitieve flowchart na het project (gezamenlijk) Bijlage 4: beslisboom (gezamenlijk) bijlage 5: powerpoint van de opleiding voor verpleegkundigen bijlage 6: taakomschrijving bijlage 7: beknopte handleiding programmatie Pivotell bijlage 8: beknopte handleiding alarmen en onderhoud


105 106

108

108 108 110

110 114

115

115

157

III.

Referentielijst

Bibliografie (sd). Wet: rechten van de patiënt. (2002, 08 22). RIZIV webpagina. (2015, 06 04). Opgehaald van http://www.riziv.fgov.be/nl/professionals/individuelezorgverleners/v erpleegkundigen/verzorging/Paginas/evaluatieschaalkatz.aspx#Waartoe_dient_de_evaluatieschaal_en_hoe_is_ze_ontwo rpen? ActiZ; KNMP; NVZA; Verenso; BTN; LHV; LOC; NHG; NPCF; V&VN. (2012). Opgehaald van www.actiz.nl: http://www.actiz.nl/stream/veilige-principes-in-de-medeicatieketen APB. (2012). Opgehaald van https://www.klav.be/klavinfo/files/IMV/NL/IMV_verklarende_fiche_A PB.pdf APB. (2013). Opgehaald van www.apb.be: http://www.apb.be/SiteCollectionDocuments/COMMUNIQUES%20DE %20PRESSE%20-%20PERS%20MEDEDELINGEN/Dossier-ENMBNM/BNM%20Persbericht%2016-09-2013.pdf APB. (2015). Oriëntatienota ter voorbereiding van raamakkoord tussen de officina-apothekers en de minister van sociale zaken en volksgezondheid. ARMOR, B. L., BRITTON, M. L., DENNIS, V. C., & LETASSY, N. A. (2010). A review of pharmacist contributions to dciabetes care in the United States. J Pharm Pract(23), 250-264. artikel 12bis, § 3 van de wet van 25 maart 1964 op de geneesmiddelen. (sd). BARBER, N., PARSONS, J., CLIFFORD, S., DARRACOTT, R., & HORNE, R. (2004). Patients’ problems with new medication for chronic conditions. Qual Saf Health Care(13), 172-175. BEERS, M. H. (1997). Explicit criteria for determining potentially inappropriate medication use by the elderly - An update. Arch Intern Med.(157), 1531-1536. Bescherming van persoonsgegevens in België. (sd). BORGSTEEDE, S. D., WESTERMAN, M. J., KOK, I. L., MEEUSE, J. C., & DE VRIES, T. P. (2011). Factors related to high and low levels of drug adherence according to patients with type 2 diabetes. Int j Clin Pharm(33), 779-787. BROOK, O., VAN HOUT, H. P., NIEUWENHUYSEA, H., & DE HAAN, M. (2003). Effects of coaching by community pharmacists on psychological symptoms of antidepressant users; a randomised controlled trial. Eur Neuropsychopharmacol(13), 347-354.


158

BROWN, M. T., & BUSSEL, J. K. (2011). Medication Adherence: WHO Cares? Mayo Clin Proc, 86(4), 304-314. DE JONGHE, W. (2013). Evaluatie pilootproject Vitalink Medicatieschema. VAZG. Division of Pharmacoepidemiology & Pharmacotherapy, U. I. (2006). Een prospectief, multicenter onderzoek naar geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnames. Opgehaald van https://www.lareb.nl/getmedia/bced0cab-76cd-432a-877c10d2ce282359/Eindrapport-HARM-studie.pdf eHealth. (2014). Opgehaald van www.ehealth.fgov.be: https://www.ehealth.fgov.be/nl/support/basisdiensten/ehealthcertificaten Ellenbecker C. A., F. S. (2004). Nurses' Observations an Experiences of Problems an Adverse effects of Medication Management in Home care. Geriatric Nursing, 164-70. FICK D.M., C. J. (2003). Updating the Beers criteria for potentially inappropriate medication use in older adults: results of a US consensus panel of experts. Arch Intern Med.(163), 2716-2724. FOULON, V., & DE WULF, I. (2007). Behavioural pharmaceutical care scale: Research on the extent of the implementation of pharmaceutical care in Belgian pharmacies. J Pharm Belg.(62), 8592. FOULON, V., & LIEKENS, S. (2013). Farmaceutische zorg voor patiënten met depressie. FOULON, V., LIEKENS, S., & LAEKEMAN, G. (2011). Farmaceutische zorg bij gebruik van antidepressiva: een opportuniteit voor apotheker, arts en patiënt. Huisarts Nu. GALLAGHER, P., RYAN, C., BYRNE, S., KENNEDY, J., & D., O. (2008). STOPP (Screening Tool of Older Persons' Prescriptions) and START (Screening Tool to Alert doctors to Right Treatment). Consensus validation. Int J Clin Pharmacol Ther(46), 72-83. GEORGE, C., PEVELER, R. C., & HEILIGER S., T. C. (2000 Aug.). Compliance with tricyclic antidepressants: the value of four different methods of assessment. Br J Clin Pharmacol, 50(2), 166-71. GEORGE, C., PEVELER, R. C., & HEILIGER S., T. C. (2000, Aug.). Compliance with tricyclic antidepressants: the value of four different methods of assessment. Br J Clin Pharmacol, 50(2), 166-71. GGOFP (De Gids voor de Goede Farmaceutische Officinale Praktijken.). (2009). Opgehaald van http://www.fagg-afmps.be/nl/binaries/ARKB-2009-01-21-gids-BPO_tcm290-37383.pdf HAYNES, R. B., ACKLOO, E., SAHOTA, N., MCDONALD, H. P., & YAO, X. (2008). Interventions for enhancing medication adherence. Cochrane Database Syst Rev(2).


159

HO, P. M., BRYSON, C. L., & RUMSFELD, J. S. (2009). Medication Adherence: Its Importance in Cardiovascular Outcomes. Cirvulation(119), 3028-3035. HUGHES, C. M., HAWWA, A. F., SCULLING, C., ANDERSON, C., BERNESTEN, C. B., & et al. (2010). Provision of pharmaceutical care by community pharmacists: A comparison across Europe. Pharm World Sci(32), 472-487. INGERSOLL, K. S., & COHEN, J. (2008). The impact of medication regimen factors on adherence to chronic treatment: a review of literature. J Behav Med, 31(3), 213-24. Inspectie voor de gezondheidszorg, M. v. (2010). Medicatieveiligheid voor kwetsbare groepen in de langdurige zorg en zorg thuis onvoldoende. Den Haag. InterMed. (2014). Opgehaald van http://www.maisonmedicale.org/LeReseau-sante-wallon.html KB. (1976, 11 10). nr. 78 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen. KB. (2012, 09 24). KB van 27/03/2012, BS 12/04/2012. (sd). KENIS, K., MOONS, I., RECOUR, L., & SMITS, R. (2014). Vitalink: Succesvol voor het delen van medicatieschema’s? Masterproef Farmaceutische wetenschappen, KU Leuven. KOSHMAN, S. L., CHARROIS, T. I., SIMPSON, S. H., MCALISTAR, F. A., & TSUYUKI, R. T. (2008). Pharmacist care of patients with heart failure: A systematic review of randomized trials. Arch Intern Med.(168), 687-694. KRIPALANI, S., YAO, X., & HAYNES, R. B. (2007). Interventions to enhance medication adherence in Chronic Medical Conditions. Arch Intern Med.(167), 540-550. KRUEGER, R. A., & CASEY, M. A. (2000). Focus Groups (3th edition ed.). Londen: Sage Publication, Inc. KUSHNIRUK, A., BORYCKI, E., & KUO, M. (2010). Advances in electronic health records in Denmark: from national strategy to effective healthcare implementation. Acta Inform Med, 18(2), 96-99. Lijst van de technische verpleegkundige prestaties, die door beoefenaars van de verpleegkunde mogen worden verricht, vastgesteld met toepassing van artikel 21ter, §2 van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967. (sd). LINJAKUMPU, T. (2002, August). Use of medications and polypharmacy are increasing among the elderly. Journal of Clinical Epidemiology, 809-817. Masterproef. (sd). MCLEAN, & KEIGAN, M. (2005).


160

MCLEAN, W. M., & MACKEIGAN, L. D. (2005). When does pharmaceutical care impact health outcomes? A comparison of community pharmacy-based studies of pharmaceutical care for patients with asthma. Ann Pharmacother(39), 625-631. MEHUYS, E., VAN BORTEL, L., DE BOLLE, L., VAN TONGELEN, I., ANNEMANS, L. R., & et al. (2008). Effectivenesss of pahrmacist intervention for asthma control improvement. Eur Respir J(31), 790799. MEHUYS, E., VAN BORTEL, L., DE BOLLE, L., VAN TONGELEN, I., ANNEMANS, L., REMON, J., et al. (2011). Effectiveness of a community pharmacist intervention in diabetes care: A randomized controlled trial. J Clin Pharm Ther(36), 602-613. MICHAEL, BRYSON, & RUMSFELD. (2009). Medication adherence: it’s importance in cardiovascular outcomes. Circulation(119), 30283035. Ministerraad. (2012). Opgehaald van www.presscenter.org: http://www.presscenter.org/nl/pressrelease/20120720/de-kwaliteitvan-de-individuele-medicatievoorbereiding-verzekeren MORISKY, D. E., GREEN, L. W., & LEVINE, D. M. (1986). Concurrent and predictive validity of a self-reported measure of medication adherence. Med Care(24), 67-74. MURRAY, & et al. (2007). NKANSAH, N., MOSTOVETSKY, O., YU, C. C., BENEY, J., BOND, C. M., & BERO, L. (2010). Effect of outpatient pharmacists' non-dispensing roles on patient outcomes and prescribing patterns. Cochrane Database Syst Rev(CD000336). OSTERBERG, L., & BLASCHKE, T. (2005). Adherence to medication. N Engl J Med, 353(5), 487-97. RIZIV. (2003). Opgehaald van www.riziv.be: http://www.riziv.be/care/nl/infos/infobox/specialist/pdf/part3.pdf RUDDY, K., MAYER, E., & PARTRIDGE, A. (2009). Patient adherence and persistence with oral anticancer treatment. A Cancer Journal for Clinicians(59), 56-66. SCHOUTEN, B., EIJSSENS, E., & NELISSEN-VRANCKEN, M. (2010). Medicatieveiligheid achter de voordeur. Werkmateriaal voor patiëntenveiligheid in de eerste lijn. SEQUIST, T., CULLEN, T., HAYS, H., TAUALII, M., SIMON, S., & BATES, D. (2007). Implementation and use of an electronic health record within the Indian health service. Jamia, 14(2), 191-7. SHI, I., LIU, J., FONSECA, V., WALKER, P., KALSEKAR, A., & PAWASKAR, M. (2010). Correlation between adherence rates measured by MEMS and self-reported questionnaires: A meta-analysis. Health Qual ife Outcomes(8), 99.


161

VAN APB. (2013). Nota standpunt medicatieschema. Opgehaald van http://www.kovag.be/uploads/documentenbank/8a31293d56bc016d 2b42efdffeca1675.pdf VAN DER STRAETE, I., & PUT, J. (2011). Beroepsgeheim en hulpverlening. Die Keure. Veilige principes in de keten. (sd). Vitalink. (2013). Opgehaald van http://www.vitalink.be/Vitalink/Zorgverleners/OverVitalink/Juridisch-kader/ Vitalink. (2014). Vlaamse Gemeenschap. (1999, 04 20). Omzendbrief betreffende de uitvoering van het kwaliteitsdecreet in algemene, universitaire, categorale en psychiatrische ziekenhuizen. VZVZ. (2014). VZVZ – Landelijk schakelpunt. Opgeroepen op 2014, van https://www.vzvz.nl/page/Zorgconsument/Links/Over-devzvz/Feiten-en-cijfers Web brochure: veilige principes in de medicatieketen. (sd). webpagina www.thuasne.de. (sd). Opgehaald van http://www.thuasne.de/thuasne/front/site/netherlands_new/pid/50 07 Webpagina Zorg en Gezondheid. (sd). Opgehaald van https://www.zorgen-gezondheid.be/Cijfers/Zorgaanbod-enverlening/Thuiszorg/Zorgzwaarte-in-de-thuisverpleging/ WHO. (2003). Adherence to long-term therapies: Evidence for action. Geneva. ZWAENEPOEL, L., & HULSHAGEN, L. (2014). Online gegevensdeling in de eerste lijn via Vitalink: verslag van de Vitalink pilootprojecten voor het delen van medicatieschema's. Farmaceutisch Tijdschrift voor België. ZWAENEPOEL, L., GEUDENS, L., WALRAET, J., & HULSHAGEN, L. (2014). Medicatieschema’s delen via Vitalink. Evaluatie van de pilootprojecten. Huisarts Nu(43), 234-7.


Projectrapport Therapietrouw en medicatieveiligheid bij kwetsbare ouderen thuis

Recommend Documents