PROJECT (On)Beperkte Opvang

PROJECT

(On)Beperkte Opvang Mensen met Licht Verstandelijke Beperkingen in de Maatschappelijke Opvang

Pilotrapport 5: Zwolle/Overijssel

LIMOR MEE IJsseloevers

Colofon Titel

Pilotrapport 5: Zwolle/Overijssel

Opdrachtgevers

Federatie Opvang/MEE Nederland

Auteur(s)

J. Tingen, LIMOR I. Roerig, MEE IJsseloevers drs. P.A.M. van den Broek (landelijk projectleider) Oktober 2012, Amersfoort/Utrecht/Zwolle

Datum en Plaats

Het project is financieel mede mogelijk gemaakt door: het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, het Fonds NutsOhra en het VSBfonds

Inhoudsopgave

1. Inleiding ............................................................................................................................................... 1 1.1. Doelen pilot Zwolle/Overijssel .......................................................................................................... 1 1.2. Leeswijzer ......................................................................................................................................... 1 2. Uitgangssituatie Zwolle/Overijssel ....................................................................................................... 2 2.1. Profiel cliënten .................................................................................................................................. 2 2.1.1. Pilot deelnemers ............................................................................................................................ 2 2.1.2. Cliënten met (vermoedelijk) LVB in de opvang ............................................................................. 2 2.2. Profiel samenwerkingspartners pilot ................................................................................................ 2 2.2.1. LIMOR ........................................................................................................................................... 2 2.2.2. MEE IJsseloevers .......................................................................................................................... 2 2.3. Bestaande samenwerking LIMOR en MEE IJsseloevers ................................................................. 3 3. Pilot Zwolle/Overijssel ........................................................................................................................ 4 3.1. Algemeen.......................................................................................................................................... 4 3.2. Deskundigheidsbevordering ............................................................................................................. 4 3.3. Herkenning ....................................................................................................................................... 5 3.4. Diagnostiek ....................................................................................................................................... 8 3.5. Ondersteuningsplan ......................................................................................................................... 9 3.6. Begeleiding/ondersteuning ............................................................................................................... 9 3.7. Samenwerking LIMOR en MEE IJsseloevers ................................................................................ 10 4. Conclusies en aanbevelingen............................................................................................................ 12

1. Inleiding In het project (On)Beperkte Opvang, mensen met licht verstandelijke beperkingen (LVB) in de maatschappelijke opvang, werken opvanginstellingen en MEE-organisaties in vijf regio’s samen. Het project richt zich op:  Kennisoverdracht en deskundigheidsbevordering;  De toepassing van een herkenningsinstrument voor LVB;  De inzet van diagnostisch onderzoek;  Het gezamenlijk opstellen en uitvoeren van een ondersteuningstraject;  Het organiseren en invullen van de samenwerking tussen opvang en MEE. Dit rapport bevat de ervaringen en resultaten van de pilot in de regio Zwolle/Overijssel. De samenwerkingspartners van de pilot zijn LIMOR en MEE IJsseloevers. 1.1. Doelen pilot Zwolle/Overijssel De samenwerking heeft in de regio Zwolle/Overijssel de volgende doelen:  het verbeteren van de herkenning door medewerkers in de opvang van LVB bij cliënten;  inzicht in het percentage cliënten in de opvang met een LVB;  het verbeteren van de begeleiding van cliënten met een LVB;  het inzetten van een herkenningsinstrument voor LVB en het toetsen van de bruikbaarheid van dit instrument;  het toetsen van vermoedens van LVB bij cliënten door middel van diagnostisch onderzoek bij MEE IJsseloevers;  het versterken van de samenwerking tussen MEE IJsseloevers en LIMOR. 1.2. Leeswijzer

Hoofdstuk 2 gaat in op de uitgangssituatie in de regio Zwolle/Overijssel. Het geeft een beschrijving van de betrokken cliënten en samenwerkingspartners. Hoofdstuk 3 bevat een overzicht van de uitgevoerde pilotactiviteiten en de opgedane ervaringen. De verkregen pilotresultaten leiden in hoofdstuk 4 tot een aantal conclusies en aanbevelingen. Naast deze rapportage voor Zwolle/Overijssel zijn pilotrapporten beschikbaar voor Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht. De pilotrapportages vormen mede de basis voor een landelijk evaluatierapport. Het landelijk rapport beantwoordt de onderzoeksvragen en komt tot een inhoudelijke beoordeling van de bruikbaarheid van instrumenten en werkwijzen. Daarnaast is op basis van de regionale en landelijke activiteiten een handreiking voor implementatie beschikbaar. Deze geeft aan hoe (andere) opvang- en MEE-organisaties de samenwerking op kunnen pakken en welke instrumenten/voorbeelden beschikbaar zijn.

1

2. Uitgangssituatie Zwolle/Overijssel Dit hoofdstuk beschrijft de cliënten en samenwerkingspartners die in de regio Zwolle/Overijssel aan de pilot deelnemen. 2.1. Profiel cliënten 2.1.1. Pilot deelnemers LIMOR begeleidt mensen met meervoudige problematiek, dat wil zeggen dat er problemen op meerdere leefgebieden bestaan. Cliënten van LIMOR zijn bekend met psychosociale en psychiatrische problematiek. De pilotcliënten komen op één cliënt na uit de thuisbegeleiding van LIMOR Overijssel. Deze cliënten wonen zelfstandig in een eigen woning. LIMOR geeft wel de begeleiding daarbij, maar biedt niet de woonfunctie. De andere cliënt woont in een woonvoorziening van LIMOR en ontvangt 24-uurs zorg. LIMOR biedt individuele thuisbegeleiding die kan bestaan uit:  woonondersteuning, die de ergste problemen oplost;  woonbegeleiding, die inzicht biedt in wat er komt kijken bij zelfstandig wonen;  woontraining, die gericht is op het aanleren van nieuwe vaardigheden. 2.1.2. Cliënten met (vermoedelijk) LVB in de opvang Binnen de pilotregio lopen de inschattingen van het aantal cliënten in de opvang dat (vermoedelijk) een licht verstandelijke beperking heeft uiteen. Uit in 2010 uitgevoerd dossieronderzoek bij verschillende woonvoorzieningen van LIMOR blijkt dat bij ruim 12% een (L)VB is gediagnosticeerd. Verder bestaat bij nog eens 18% van de cliënten een vermoeden van een (L)VB. Het totale percentage cliënten met een (vermoedelijke) (L)VB bedraagt daarmee mogelijk 30%. De pilotgegevens suggereren dat deze percentages voor de cliënten die begeleiding van LIMOR krijgen in de eigen thuissituatie waarschijnlijk hoger liggen: 18% met daadwerkelijk een (L)VB en 14% met vermoedelijk een (L)VB. In totaal bijna 32%. Dit getal ligt hoger dan in eerste instantie werd gedacht. 2.2. Profiel samenwerkingspartners pilot In de Zwolle/Overijsselse pilot werken LIMOR en MEE IJsseloevers samen. 2.2.1. LIMOR LIMOR is een instelling voor maatschappelijke opvang en is daarnaast - in termen van de AWBZ - een GGZ-instelling. LIMOR beweegt zich op het snijvlak van MO en OGGz. LIMOR heeft twee kerntaken:  het ontwikkelen en in stand houden van opvang- en woonvoorzieningen voor kwetsbare personen;  het geven van gespecialiseerde begeleiding aan mensen die zonder deze begeleiding niet zelfstandig kunnen wonen. LIMOR levert crisisopvang, intra- en extramurale woonbegeleiding en beschermende woonvormen in de provincies Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Zuid-Holland. LIMOR heeft op jaarbasis in totaal zo’n 1.559 cliënten (unieke personen, cijfers 2010), waarvan 195 gebruik maken van een woonvoorziening en 1364 thuisbegeleiding krijgen. In de regio Zwolle/Overijssel waren er in 2010 zo’n 219 cliënten. Bij LIMOR werken landelijk 244 personen (of bijna 210 fte, gemiddeld 2010). In de regio Overijssel werken 24 personen (ruim 22 fte). De bekostiging van LIMOR als geheel is voor zeventiende Awbz-gefinancierd (70%), voor ruim een kwart (26%) gesubsidieerd (voornamelijk gemeenten en verder Justitie). Zo’n 3% komt uit eigen bijdragen cliënten en 1% overig. 2.2.2. MEE IJsseloevers MEE IJsseloevers geeft gespecialiseerde cliëntondersteuning aan mensen met een beperking, hun netwerk of organisaties in hun omgeving (waaronder algemene voorzieningen, onderwijs- en opvangvoorzieningen). MEE IJsseloevers biedt informatie, advies en kortdurende ondersteuning aan 2

mensen met een: lichamelijke beperking,(lichte) verstandelijke beperking (LVB), chronische ziekte, zintuiglijke beperking, niet-aangeboren hersenletsel (NAH), ontwikkelingsachterstand of autisme spectrum stoornis. MEE IJsseloevers werkt vanuit verschillende locaties regionaal in de regio’s Almere, Deventer, Lelystad, Ommen en Zwolle. Op jaarbasis ondersteunt MEE IJsseloevers 6.009 cliënten (unieke personen, cijfers 2011). Bijna de helft daarvan (46%) betreft personen met (ook) een (licht) verstandelijke beperking. Bij MEE IJsseloevers werken 212 medewerkers (of bijna 156 fte, cijfers 2011). 2.3. Bestaande samenwerking LIMOR en MEE IJsseloevers Aan de pilot gaat al langer lopende reguliere contacten rondom cliënten met een (vermoedelijke) verstandelijke beperking LIMOR en MEE IJsseloevers vooraf. De samenwerkingspartners grijpen de pilot aan om de contacten te versterken en na te gaan of de intensievere samenwerking tot nieuwe inzichten voor de herkenning en begeleiding van LIMOR-cliënten met een (vermoedelijke) LVB leidt.

3

3. Pilot Zwolle/Overijssel Voorafgaand aan de pilots zijn samen met de pilotorganisaties uitgangspunten en afbakening van doelgroep, project en activiteiten benoemd. Binnen dit landelijk kader zijn de pilots van start gegaan en hebben zij invullling gegeven aan de pilotactiviteiten. Dit hoofdstuk geeft weer op welke wijze in de regio Zwolle/Overijssel de pilot is uitgevoerd en tot welke regionale ervaringen en pilotresultaten dat heeft geleid. 3.1. Algemeen MEE IJsseloevers en LIMOR zijn niet vanaf het begin in mei 2011 bij het landelijk project betrokken. Zij zijn na de zomer bereid gevonden deel te nemen en hebben meegedaan aan de verdere voorbereiding. Daarna is regionaal de pilot in oktober 2011 van start gegaan. 3.2. Deskundigheidsbevordering Opzet Training Herkennen van en omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking  Gericht op: o kennisoverdracht om LVB beter te herkennen o oefenen van gedragsmatige aspecten (hoe om te gaan met mensen met LVB); o specifieke casuïstiek werkveld deelnemers;  Afstemming opvang o Vooraf zijn bij de deelnemers behoeften en vragen geïnventariseerd. Verder konden concrete voorbeelden en praktijksituaties ingebracht worden; o Achtergronden van deelnemers zijn in kaart gebracht (opleidingsniveau, ervaring met doelgroep, werkzaamheden); o De MEE-training en benaderingswijze naar cliënten heeft raakvlakken met de methodiek Situationeel Begeleiden van de Opvang;  Omvang: training van 2 dagdelen (totaal 8 uur);  Opbouw Er worden sessies van 10-45 minuten gedaan waarin theorie en/of oefening aan bod komen aan de hand van opdrachten, casuïstiek, rollenspelen en beeldmateriaal. De deelnemers ontvangen tijdens de cursus hand-outs met de cursus informatie. Na afloop kan dit cursusmateriaal worden gebruikt als naslag werk. Trainer(s)  Twee MEE-trainers : o een MEE-consulent en een MEE-gedragsdeskundige; o de trainers hebben een (train-de-)trainersopleiding gevolgd bij een gecertificeerd opleidingsbureau;  De MEE-gedragsdeskundige levert een actieve bijdrage aan onderdelen van de training; Vervolg/Terugkommoment  Een derde dagdeel is een optie. Daarop kunnen specifieke situaties en eigen praktijkvragen verder besproken en geoefend worden. In de pilot is daarvan geen gebruik gemaakt;  Als onderdeel van de pilot is opvangmedewerkers de mogelijkheid geboden om bij twijfel over een vermoedelijke LVB of motivatieproblemen bij de cliënt te overleggen met een MEE-consulent.

4

Deelnemers  In de pilot hebben 16 opvangmedewerkers LIMOR als onderdeel van de pilot aan de training deel genomen;  De deelnemers zijn ambulante begeleiders van cliënten met psychisch sociale problemen. Zij hebben een HBO-opleiding en hebben wisselende ervaringen met LVB;  Deelnemers hebben vooral behoefte aan: o Opfrissing van de basiskennis voor het herkennen van LVB; o Weten hoe LVB-ers het best benaderd kunnen worden; o Overleg met MEE-consulenten bij twijfel. Resultaten  Door de ambulante begeleiders zeer positief ervaren training;  Opfrissing van de basiskennis voor herkenning verworven;  Vaardigheden en motivatie verworven om met de LVB-beperking om te gaan;  De ambulante begeleiders hebben meer alertheid ontwikkeld voor een mogelijke LVB-situatie. Aandachtspunten  De training kan nog meer gericht worden op praktijkvoorbeelden;  De vaardigheden in de omgang met de LVB-doelgroep kunnen gestimuleerd worden door als LIMOR en MEE meer samen te werken vanuit gerichte casuïstiek;  Desgewenst kan na een jaar een opfriscursus gegeven worden. 3.3. Herkenning Introductie HASI Voor de introductie van het herkenningsinstrument HASI is gebruik gemaakt van het gezamenlijk ontwikkelde gebruiksmateriaal (draaiboek, presentatie, toelichting HASI). In Zwolle/Overijssel hebben 16 opvangmedewerkers een dagdeel deelgenomen aan de introductie van de HASI. Gebruik HASI Van de 20 cliënten waarbij een vermoeden van een LVB was, is van 14 cliënten het resultaat van een HASI-test verkregen. Bij 6 cliënten is geen HASI-test afgenomen. Redenen voor uitval of uitstroom van cliënten zijn: niet gemotiveerd, teveel andere problemen of een verslavingsproblematiek. Verder verdwenen 3 cliënten uit de LIMOR-zorg en heeft 1 cliënt op het laatste moment afgezegd. Kenmerken cliënten  Geslacht: 4 vrouwen, 10 mannen;  Leeftijd o < 29 jaar: 3x o 30-39 jaar: 3x o 40-49 jaar: 3x o 40-59 jaar: 4x o > 60 jaar: 1x  Herkomst o Nederlands o Nederlands/ntilliaans o Overig

: 12x : 1x : 1x

Voor het vastleggen van de ervaringen van cliënten en medewerkers met de HASI-test zijn logboeken gebruikt.  Ervaringen cliënten (9 logboeken) o Afnemen  Vrijwel alle cliënten is positief over het afnemen van de HASI. Meermalen ervaren zij deze als leuk, goed, zinvol en/of interessant (o.a. om meer over zichzelf te weten te komen of om doorverwezen te worden). Een aantal cliënten is positief maar vond de test wel eng of lastig (vanwege het tijdsaspect. Nb. Bleek een cliënt met LVB te zijn) of te simpel (‘groep 8’. Nb. Bleek een cliënt zonder LVB te zijn); 5

o

 Een cliënt is negatief over de HASI. En ziet daarvan het nut niet in; Resultaat 

 

Het merendeel van de cliënten ervaart het resultaat als goed. Voor een aantal cliënten bevat deze geen nieuws (zowel bij wel LVB-vermoeden als geen LVBvermoeden). Een enkeling is verbaasd omdat deze een beter resultaat had verwacht. Een andere cliënt constateert dat hij/zij te traag is; Een minderheid van de cliënten ervaart het resultaat als slecht.

Evaringen medewerkers (9 logboeken) o Duur:  het afnemen van de HASI-test loopt uiteen van 7 tot 30 minuten; Minuten 7 10 12 15 30

o o

Aantal 1 2 2 2 2

 het gemiddelde is 15-16 minuten. Medewerkers rapporteren beperkt hun eigen ervaringen met de HASI; Over het algemeen zien de medewerkers zich bevestigd in hun beeld van de cliënt.

Overige waarnemingen  Het werken met diagnostisch materiaal is voor de begeleiders van LIMOR zeer nieuw. Ook het introduceren van een dergelijke test bij de cliënt vraagt een andere benadering van de begeleider. Het bij de cliënt introduceren en afnemen van een herkenningsinstrument vraagt om (veel) oefening vooraf. Hetzelfde geldt voor deels voor het een vervolgtraject voor diagnostisch onderzoek naar een mogelijke (L)VB-problematiek;  Het introduceren en werken met dergelijke instrumenten binnen de opvangorganisatie vragen om ondersteuning van medewerkers vanuit de organisatie en leidinggevenden;  De vragen naar de ‘achtergrondkenmerken’ (schoolgeschiedenis, verkregen uitkeringen) zijn niet eenduidig en soms lastig te begrijpen voor de cliënten (nb. Dit kan op zichzelf een indicatie zijn voor een vermoeden van een LVB);  Bij twee cliënten was in meer of minder mate sprake van het niet goed beheersen van de Nederlandse taal;  De medewerkers rapporteren de volgende voor de cliënt stressverhogende factoren bij het afnemen van de HASI: o Zenuwen; o Tijdsdruk; o Aanwezigheid van 2 vriendinnen bij het afnemen van de test.

6

HASI-scores De HASI-test leidt tot een puntenscore voor de cliënt. Vervolgens leidt de leeftijdsafhankelijke grenswaarde tot een advies om de cliënt wel of niet door te verwijzen voor een verdere beoordeling. De grenswaarde voor personen van 18 jaar en ouder is 85. In de pilot Zwolle/Overijssel zijn de volgende HASI-scores verkregen. HASI-score <50 50-60 60-70 70-80 80-85 85-90 >90 Totaal

Aantal

Subtotaal

Advies

2 6 3 1 2 14

11

Verwijzing

3

Geen verwijzing

Er zijn 14 ingevulde HASI-formulieren retour ontvangen. Vergelijking HASI en diagnostisch onderzoek Van 10 cliënten kan het HASI-resultaat vergeleken worden met de uitslag van het diagnostisch onderzoek. Dit zijn de cliënten die op basis van de HASI-score zijn doorverwezen. Onderstaande tabel geeft de relatie tussen het HASI-resultaat en de uit het diagnostisch onderzoek verkregen IQ-score.

Verwijzing IQ<50

IQ

50
HASI Geen verwijzing 0 Nnb

Totaal

Procentueel

0

0%

5

Nnb

5

50%

3

Nnb

3

30%

2

Nnb

2

20%

10

100%

Viervijfde van deze pilotcliënten (80%) behoort tot de LVB-doelgroep (IQ lager dan 85). Normering Nederland Naarmate de HASI-resultaten meer overeenstemmen met de IQ-scores is dit beter bruikbaar als herkenningsinstrument. Daarom wordt gekeken in welke mate de HASI cliënten ten onrechte heeft doorverwezen (ten onrechte positief of ‘false positive/FP’). Voor de pilot Zwolle/Overijssel zijn geen IQgegevens bekend van de cliënten die niet zijn doorverwezen. Daarom kan voor deze pilot niet vastgesteld worden of cliënten op basis van de HASI ten onrechte niet zijn doorverwezen (ten onrechte negatief of ‘false negative/FN’). De HASI is in Australië ontwikkeld voor de herkenning van personen met een IQ lager dan 70. In Nederland worden ook mensen met een ‘benedengemiddeld intelligentieniveau’ (‘zwakbegaafd met IQ tussen de 70 en 85) vanwege bijkomende beperkingen en problemen gerekend tot de ‘LVB-groep’.

7

Indien conform de ‘ruimere’ Nederlandse definitie wordt gekeken, ontstaat het volgende overzicht. Grenzen IQ-groep Nederland IQ<50

IQ

HASI Geen verwijzing

Verwijzing

50
5 (= terecht)

70
3 (= terecht)

85
2 (= onterecht/FP)

Uitgaande van de ruimere Nederlandse definitie van de LVB-doelgroep leidt dat bij 8 cliënten (= 80%) tot ‘terechte’ verwijzingen. Deze blijken tot de LVB-groep te horen. Twee cliënten (=20%) zijn ten ‘onterechte’ verwezen. Deze hebben geen LVB. Niet bekend is of cliënten ten onrechte geen verwijzing hebben gekregen. Op basis van de pilot Zwolle/Overijssel kan geen uitspraak gedaan worden over de vraag of de HASI bij mensen binnen de opvang met (vermoedelijk) een LVB daarvan geen bevestiging geeft. Grenzen IQgroep Nederland Terecht Onterecht

Verwijzing 8 2 (FP=20%)

Geen Verwijzing 8 (80%) 2 (20%)

3.4. Diagnostiek Diagnostisch instrumentarium In de pilotregio Zwolle/Overijssel zijn de volgende typen diagnostische onderzoeken gedaan bij de cliënten die op basis van het herkenningsinstrument zijn doorverwezen: 

IQ-test: o 10x WAIS; o Deze zijn bij lagere intelligentieniveaus niet altijd betrouwbaar, maar ten opzichte van andere testen voor zover beschikbaar voor deze doelgroep wel het meest betrouwbaar;



Sociale redzaamheid: o Niet gebruikt;



Andere testen: o 1x NOSI (opvoedingsvragenlijst), 2x Nederlandse Persoonlijkheids Vragenlijst, 3x Utrechtse Coping Lijst, 1x Adult Self Report, 1x Klachtenlijst, 1x Brief; o De Adult Self Report en de Klachtenlijst zijn als voldoende beoordeel. De andere testen als matig; o Resultaten zijn niet altijd betrouwbaar omdat cliënten vanwege de beperkte cognitieve vermogens lastig kunnen lezen en beantwoorden;



Toepassing o De kenmerken van de pilotcliënten stellen specifieke eisen aan de toepassing van de diagnostische instrumenten:  Inhoud: korte en duidelijke instructies; geen lastige woorden/zinnen. Niet alleen verbaal aanbieden, maar ook voordoen met voorbeelden en visueel maken van de instructies. Rekening houden met allochtonen vanwege de beperkte beheersing van de Nederlandse taal;  Afnemen: Voorkeur om test in 1x af te nemen, maar niet te lang (concentratie);  Locatie: rustige ruimte met zo min mogelijk geluidshinder; 8



o



Info: doelgroep kan niet altijd adequaat vertellen wat er in het verleden is gebeurd. Hiervoor is objectieve informatie noodzakelijk. Indien mogelijk dossier met complete informatie vooraf inzien. Als er eerder afgenomen onderzoek is, is niet altijd een compleet onderzoek nodig;  Interpretatie uitkomsten: rekening houden met een eventuele taalbarrière; Gedragstherapeut/psycholoog:  deze beschikt over kennis van de doelgroep: cliënten met een verstandelijke beperking;  en sluit aan op het niveau van de cliënt;

Het beschikbare diagnostisch instrumentarium is goed bruikbaar voor het vaststellen van de ondersteuningsbehoefte van de cliënt. Ook al zijn de bestaande genormeerde intelligentieonderzoeken niet altijd voldoende betrouwbaar voor deze doelgroep (in het algemeen en in dit geval de cliënten in de opvang). Persoonlijkheidsonderzoek en gedragsvragenlijsten kunnen in sommige gevallen een mooie aanvulling bieden. Evenals het vaststellen van een copingsmechanisme, stressniveau en zelfredzaamheid dragen bij aan een compleet beeld.

Resultaat diagnostisch onderzoek  Het diagnostisch onderzoek geeft een goede benadering van de sterke en zwakke punten van een cliënt, het niveau en de daarbij passende ondersteuning;  Dit leidt in de begeleiding tot meer aandacht voor de draagkracht van de cliënt, een betere afstemming van de begeleidingsstappen en handvatten voor de begeleiding op de diverse levensgebieden. 3.5. Ondersteuningsplan Pilotpartners Binnen de pilot Zwolle/Overijssel is op de volgende wijze invulling gegeven aan het ondersteuningsplan voor de pilotcliënten:  LIMOR maakt gebruik van begeleidingsplannen. Die omvatten diverse levensgebieden; Aan het begin van ieder cliënttraject zijn LIMOR en MEE IJsseloevers gezamenlijk nagegaan of en welke betrokkenheid vanuit MEE aangewezen is. De met MEE gemaakt afspraken maken deel uit van het begeleidingsplan;  MEE IJsseloevers is betrokken bij: o Het beoordelen van een mogelijk LVB-vermoeden en desgewenst het motiveren van de cliënt aan het onderzoek deel te nemen; o Het bevestigen van het vermoeden van een LVB. In het diagnostisch verslag staan specifieke aanbevelingen over de manier waarop in het contact met de cliënt met LVB omgegaan kan worden met diens mogelijkheden en beperkingen; o Dan wel het desgewenst verder overleggen over/adviseren bij het opstellen van het ondersteuningsplan; MEE stelt de hiervoor benodigde verslagen/rapportages en voorstellen op;  Mogelijk betrokken professionals zijn: o Opvang: ambulant begeleider; o MEE: consulent. 3.6. Begeleiding/ondersteuning De (gezamenlijke) uitvoering van het ondersteuningsplan voor cliënten leidt tot de volgende ervaringen van de samenwerkingspartners in de pilot Zwolle/Overijssel. Ondersteuningsdoelen De pilotcliënten in de regio Zwolle/Overijssel worden vrijwel allemaal begeleid in de eigen thuissituatie. Een cliënt maakt gebruik van een woonvoorziening van LIMOR en krijgt daar 24-uurs begeleiding. De ondersteuningsdoelen variëren van het afstemmen van de door LIMOR gegeven woonbegeleiding (huishouden, planning, administratie, financiën) op het niveau van de cliënt tot psychologische behandeling en het realiseren van een adequate dagbesteding. Voor een aantal cliënten is een

9

intensievere woonbegeleiding aangewezen in de vorm van een kleinschalige woonvoorziening met 24-uurs opvang. Het onderkennen van de LVB bij de LIMOR-cliënten leidt in de pilot niet voor alle cliënten tot intensievere of meer begeleiding. Wel vergt de thuisbegeleiding van cliënten met LVB meer tijd van de ambulant begeleider om dingen uit te leggen. Verder worden ten opzichte van andere LIMOR-clïënten zonder LVB de doelen aangepast: minder hoge eisen en doelen worden op langere termijn geplaatst. Ervaringen samenwerkingspartners De gezamenlijke ondersteuning van cliënten met LVB leidt ertoe dat bij:  Opvang: o er vaker en sneller wordt gedacht aan LVB als onderliggende oorzaak voor problematiek; o de samenwerking met een consulent van MEE expertise brengt die voor cliënt en begeleider kunnen leiden tot nieuwe inzichten en tot nieuwe ondersteuningsmogelijkheden; o een wegwijs worden in de mogelijkheden voor cliënten met LVB op de verschillende levensgebieden;  MEE: o Meer kennis over de expertise van LIMOR die meer gewend is te werken met cliënten met een complexe problematiek. MEE kan daardoor cliënten meer gericht doorverwijzen. Knelpunten  De samenwerkingspartners ervaren geen knelpunten in de door hen zelf te bieden ondersteuning. Zij kijken vooral naar de mogelijkheden van cliënten;  Doorstroom/uitstroom: o Het gebrek aan passende locaties voor doorstroom (Verslavingsproblematiek al dan niet in combinatie met LVB) is een lacune; o Verder zijn er te weinig intramurale woonplekken; In de bijlage is een overzicht opgenomen van de mate waarin de beoogde ondersteuningsdoelen gerealiseerd (kunnen) worden. Eenderde van de cliënten heeft te maken met wachtlijsten voor de gewenste werk- en of woonsetting met een op de LVB afgestemde begeleiding of behandeling. 3.7. Samenwerking LIMOR en MEE IJsseloevers Algemene beoordeling LIMOR en MEE IJsseloevers hebben de pilot opgezet vanuit de reguliere contacten. Door de pilot is de samenwerking sneller en intensiever geworden. Verder is als onderdeel van het landelijk project de bruikbaarheid van instrumenten en werkwijzen onderzocht. De pilotervaringen leiden de samenwerkingspartners tot de conclusie dat er vermoedelijk meer mensen met een LVB in de regio Overijssel zijn dan in eerste instantie werd gedacht. Kansen  Door de training en samenwerking zijn de LIMOR-medewerkers zich meer bewust van een mogelijke licht verstandelijke beperking. Signalen worden eerder herkend en daarop wordt meer adequaat gereageerd;  De pilotsamenwerking leidt tot het elkaar beter en sneller kunnen vinden. Het biedt de optie bij cliënten die in de opvang verblijven of thuisbegeleiding krijgen vooruitgang te boeken. Belemmeringen  In de onderlinge samenwerking zien de partners geen belemmeringen;  Wel kunnen lange wachttijden voor een onderzoek (door MEE) een probleem vormen; Deskundigheden/vaardigheden Het werken met mensen met (vermoedelijk) LVB in de opvang vraagt deskundigheden en vaardigheden van medewerkers van de betrokken organisaties:  Opvang: de LVB-training voldeed aan de verwachtingen en vragen van medewerkers. Signalen van LVB worden eerder herkend. Aanvullend daarop is het gebruik van een herkenningsinstrument waardevol gebleken; 10



MEE-medewerkers: de samenwerking vraagt mogelijk meer expertise met complexere problematiek en thuisbegeleiding.

Werkprocessen Gevolgen van de samenwerking voor de werkprocessen van de pilotorganisaties zijn:  Opvang: o Betrokkenheid vanuit de organisatie en leidinggevenden bij de implementatie van kennis en instrumenten op de werkvloer en in de werkprocessen;  Beide organisaties o Door een regelmatig overleg kan de samenwerking in de reguliere werkprocessen inslijten. Succesfactoren samenwerking  Meer aandacht voor de (LVB-)problematiek van de cliënt;  Van beide kanten laagdrempelig werken;  Meer oog voor elkaars expertise;  Openheid om meer met elkaar samen te werken. Perspectief De samenwerking wordt voortgezet en geïntensiveerd. Intenties van LIMOR en MEE IJsseloevers zijn:  Structurele samenwerkingsafspraken;  Meer casuïstiekoverleg;  Meer naar elkaar verwijzen;  Meer samenwerking gezien de toekomst, het werken vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

11

4. Conclusies en aanbevelingen De in de voorgaande hoofdstukken weergegeven ervaringen en resultaten van de pilotregio Zwolle/Overijssel leiden tot de volgende conclusies en aanbevelingen: Meerwaarde samenwerking voor cliënt Conclusie 1. De samenwerking tussen LIMOR en MEE IJsseloevers leidt tot een verbetering van het perspectief van opvangcliënten met een Licht Verstandelijke Beperking door een betere herkenning en begeleiding. Aanbeveling 1. Continueer de samenwerking voor alle cliënten van LIMOR die mogelijk een licht verstandelijke beperking hebben. Deskundigheidsbevordering Conclusie 2. Door de training herkennen de opvangmedewerkers eerder een LVB en reageren zij daarop meer adequaat. Voor MEE-medewerkers vormen de complexere problematiek van opvangcliënten en daaruit voortkomend gedrag aandachtspunten voor deskundigheidsbevordering. Aanbeveling 2. Stel opvangmedewerkers die opvangcliënten begeleiden in de gelegenheid de LVB-training te volgen. Besteed in de deskundigheidsbevordering van MEE-medewerkers aandacht aan de omgang met opvangcliënten en hun (bijkomende) problemen. Herkenningsinstrument Conclusie 3. Vrijwel alle cliënten zijn positief over het afnemen van de HASI en ziet daarvan de meerwaarde. Bij opvangmedewerkers is behoefte aan het gebruik van een herkenningsinstrument om daarmee een vermoeden van een LVB te kunnen testen. Het in de pilot gebruikte HASI-instrument geeft, uitgaande van de Nederlandse definitie van de LVB-groep, in 80% van de pilotcliënten (= 8 cliënten) een terechte uitslag verwijzing. In 20% (= 2 cliënten) geeft de HASI ten onrechte een verwijzing. In de regio Zwolle/Overijssel is niet nagegaan of de HASI ten onrechte geen verwijzing geeft. Aanbeveling 3. Interpreteer de resulaten van deze pilot en het gehele landelijke project in samenhang met de ervaringen met de HASI elders (in Nederland en internationaal) en de ervaringen die met alternatieve instrumenten worden opgedaan (zoals de LVB-screener). Beoordeel de meerwaarde voor cliënten en medewerkers in relatie tot de opbrengst van deskundigheidsbevordering. Diagnostisch onderzoek Conclusie 4. De beschikbare diagnostische instrumenten zijn bruikbaar voor het onderzoeken van cliënten met een mogelijke LVB in de opvang. Wel stellen de kenmerken van de opvangcliënten (taalbeheersing, concentratie) specifieke eisen aan de toepassing van de instrumenten en de interpretatie van de resultaten. Aanbeveling 4. Benut de pilotervaringen voor het opstellen van een aantal vuistregels voor de toepassing van diagnostiek voor opvangcliënten. Breng de verkregen inzichten in bij de ontwikkeling van nieuwe diagnostische instrumenten die zijn toegesneden op de opvangcliënten.

12

Ondersteuningsplan Conclusie 5. De samenwerking tussen LIMOR en MEE IJsseloevers bij het opstellen van een ondersteuningsplan varieert met de omstandigheden en de vragen/LVB-problematiek van de cliënt en opvangmedewerkers. Aanbeveling 5. Benoem de overwegingen en criteria voor opvangorganisatie en MEE-organisatie bij het bepalen van de mate van samenwerking bij het opstellen van het ondersteuningsplan van de opvangcliënt met LVB. Ondersteuning cliënten met LVB in de opvang Conclusie 6. Het onderkennen van de licht verstandelijke beperking leidt tot meer aandacht voor de draagkracht van de cliënt met LVB. De begeleidingsdoelen worden in overeenstemming gebracht met de mogelijkheden van een cliënt (minder hoge eisen en meer op lange termijn). De opvangcliënt met LVB krijgt daardoor binnen de opvang ondersteuning die beter op zijn mogelijkheden en beperkingen is afgestemd. Aanbeveling 6. Houd bij de binnen de opvang gebruikte methodieken en ondersteuningsvormen rekening met een mogelijke licht verstandelijke beperking van de opvangcliënt. Doorstroom en uitstroom van cliënten met LVB in de opvang Conclusie 7. Voor een groot deel van de pilotcliënten met LVB in de regio Zwolle/Overijssel is de gewenste ondersteuning in uitvoering of planning. Eenderde van de cliënten heeft te maken met wachtlijsten voor de gewenste werk- en of woonsetting met een op de LVB afgestemde begeleiding of behandeling. In een enkel geval is de beoogde ondersteuning niet te realiseren omdat de cliënt vanwege een te hoog IQ is afgewezen. Aanbeveling 7. Zorg voor voldoende woon- en dagbestedings-/werkmogelijkheden voor opvangcliënten met een LVB om zo zelfstandig mogelijk te functioneren. Organisatie van de samenwerking Conclusie 8. De samenwerking tussen LIMOR en MEE IJsseloevers vraagt binnen en tussen de samenwerkingsorganisaties om flexibiliteit, heldere communicatie en toegesneden werkafspraken. Aanbeveling 8. Borg de projectmatige of structurele samenwerking binnen de organisaties door het duidelijk benoemen van verantwoordelijkheden (projectleider, aandachtsfunctionaris, verantwoordelijke managementniveau). Maak LVB een regulier onderwerp van (gezamenlijk) casuïstiek- en werkoverleg en faciliteer flexibiliteit en korte lijnen op werkniveau.

13

Aantal cliënten met (vermoedelijk) LVB Conclusie 9. Het is niet mogelijk een exact cijfer te geven van het aantal cliënten met (vermoedelijk) LVB in de opvang, maar dit kan oplopen tot 32%. Binnen de pilot Zwolle/Overijssel is voor woonvoorzieningen de inschatting dat 12% van de cliënten een gediagnosticeerde LVB heeft en mogelijk nog eens 18% van de cliënten vermoedelijk een LVB. Voor cliënten met thuisbegeleiding zijn deze getallen respectievelijk 18% en 14%. Aanbeveling 9. Maak opnieuw een inschatting van het aantal cliënten met (vermoedelijk) LVB in de opvang zodra dit mogelijk is doordat:  medewerkers deelgenomen hebben aan de deskundigheidsbevordering (LVB-training) en/of  een herkenningsinstrument bechikbaar is waarvan de uitkomsten voldoende betrouwbaar zijn.

14

Bijlage: ondersteuningsdoelen cliënten pilotregio Zwolle/Overijssel Overzicht van de situatie waarin de pilotcliënten zich bij aanvang bevonden, welke ondersteuning zij op korte termijn nodig hebben en wat het toekomstperspectief is? Het gaat om de cliënten waarbij uit het diagnostisch onderzoek is gebleken dat zij een (licht) verstandelijke beperking hebben. Voorstel korte termijn Voorstel lange termijn Cliënt(en) Situatie aanvang Ondersteuning Status (aug 2012) Toekomstperspectief Status (aug 2012) met (L)VB Cliënt 1 Zelfstandig wonen Beschermde werksetting Wachtlijst WSW Begeleid werken Wachtlijst met ambulante aantal jaren! begeleiding Duidelijke dagstructuur Uitvoering Thuissituatie met aanvullende Uitvoering begeleiding van MEE Cliënt 2 Zelfstandig wonen Beschermd wonen Uitvoering; cliënt is Begeleid wonen Uitvoering met ambulante terug bij zijn ouders begeleiding gaan wonen Financiële ondersteuning Uitvoering; cliënt staat Cliënt zal de rest van zijn leven Uitvoering sinds 1 maand onder bewind nodig hebben bewindvoering Cliënt 3 Zelfstandig wonen Begeleid wonen Afgewezen ivm te hoge Begeleid wonen Geweigerd met ambulante IQ:82! Cliënt zal de rest van zijn leven Uitvoering begeleiding Momenteel zoekende bewind nodig hebben naar een andere passende werkplek Financiële ondersteuning Uitvoering; cliënt staat onder bewindvoering Psychologische behandeling Behandeling Tactus Extra aandacht voor problematiek Uitvoering Cliënt 4-7 Zelfstandig wonen Financiële ondersteuning Uitvoering; 1 cliënt Bewindvoering Uitvoering met ambulante WSNP traject begeleiding Cliënt 8 Zelfstandig wonen Beschermde werksetting Wachtlijst Beschermde werksetting Wachtlijst met ambulante Wachtlijst Speciale begeleiding gericht op Wachtlijst begeleiding Speciale begeleiding gericht op LVB LVB Cliënt 9-10

Zelfstandig wonen met ambulante begeleiding

Zelfstandig wonen met ambulante begeleiding

Uitvoering

Zelfstandig wonen met ambulante begeleiding

Uitvoering