Programme fédéral de réduction des pesticides et biocides Rapport phyto - vigilance étude de faisabilité

Programme de Réduction des Pesticides et des Biocides Programma voor de Reductie van Pesticiden en Biociden Program for Reduction of Pesticides and Biocides

Programme fédéral de réduction des pesticides et biocides Rapport phyto - vigilance étude de faisabilité Federaal reductieprogramma voor gewasbeschermingsmiddelen en biociden Definitief rapport phyto – vigilantie Verkennende studie

2007 Toxico-vigilantie Contract/contrat P05/26 (466)-C056/43

Projectleider/Responsable de projet :

Martine Mostin Centre Antipoison

Antigifcentrum

ANTIGIFCENTRUM

Federaal reductieprogramma voor gewasbeschermingsmiddelen en biociden Definitief rapport phyto – vigilantie Verkennende studie

Studie verwezenlijkt in samenwerking met de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Contract P05/26 (466)-C056/43

14/05/2007

1

Résumé

Cette étude a été menée pour le SPF Santé publique, sécurité de la chaîne alimentaire et environnement dans le cadre du Programme de Fédéral de Réduction des Pesticides et Biocides. La majeure partie de cette étude consiste à évaluer les expositions à ces produits et leurs conséquences. Entre 2003 et 2006, le Centre Antipoisons a répondu en moyenne à 2744 appels (2433-2914) par an pour des expositions aux produits codés comme « produits agricoles » sur les fiches d’appel. Ce groupe comprend les pesticides, les biocides et les engrais. Il faut remarquer qu’un grand pourcentage des appels (30%) concerne l’exposition d’animaux. Les appels pour exposition d’enfant concernent, dans 2/3 des cas, des enfants entre 1 et 4 ans. Les produits le plus souvent en cause sont les anti-parasitaires (groupe 18 des biocides), les rodenticides, les herbicides et les insecticides à usage agricole. Durant deux périodes de trois mois (avril, mai, juin 2006 et octobre, novembre, décembre 2006) un follow-up des appels par téléphone a été entrepris pour évaluer les conséquences des expositions. Durant ces périodes, 1078 appels (1143 victimes) ont été enregistrés. Les appels retenus ne concernent que les pesticides/biocides, et les autres produits à usage agricole comme les engrais ont été exclus. De ces 1078 appels, 375 ont pu être re-contactés par téléphone. Lors du premier appel, il n’y avait pas de symptômes (45%) ou des symptômes mineurs (30%). Des symptômes modérés ont été notés dans 10% des appels. Parmi les 11% d’appels présentant des symptômes sévères, il s’agissait d’animaux pour 42 appels et de patients adultes pour 4 appels . Les 11 cas (3%) avec décès au moment de l’appel concernaient des animaux, principalement des chiens. Après follow-up, il apparaît que parmi les victimes symptomatiques au moment du premier appel, la grande majorité (82%) a récupéré sans symptômes ; les symptômes persistaient chez trois victimes et 23 cas ont évolué vers le décès. Dans le groupe sans symptôme au moment de l’appel, 2 cas ont évolué vers le décès ce qui porte à 36 le total des décès enregistrés. Tous les cas mortels sont survenus chez l’animal : 19 chiens, 8 chats, 5 vaches, 1 poule, 1 cerf, 1 cochon d’Inde et un rat. Aucun produit ne ressort particulièrement comme cause de décès. Les contacts avec les centres Antipoisons étrangers donnent une image assez hétérogène de ce qui existe ailleurs. Un certain nombre de pays ont réalisé des projets ou ont des projets en cours. Une enquête complémentaire est nécessaire. La classification des biocides doit être examinée de près, la classification actuelle donne pas mal de problèmes.

En Belgique, plusieurs organisations sont concernées de près ou de loin par la problématique des pesticides/biocides. CONCLUSION : les données du Centre Antipoisons donnent une indication sur les expositions aiguës en Belgique aux pesticides/biocides et leurs conséquences. L’expérience de cette pré-étude peut servir de base à la mise sur pied d’un programme permanent de phytovigilance.

Abstract This study was carried out by request of the FPS Health, Food Chain Safety and Environment within the frame of the Federal Reduction programme for plant protection products and biocides. The greater part of this study is made up of figures on exposures to these products and their consequences. From 2003 until 2006 included the Poison Centre received annually 2744 calls (24332914) for exposures to products coded as “agricultural products” on the call sheet. This group includes the pesticides, the biocides and the fertilizers. Noteworthy is the proportion of animal victims (30%). Regarding the calls for children (27%) 2/3 of the cases are about children within the age of 1 to 4. The products with the most exposures to are pest control products (product-type 18 of the biocides), rodenticides, herbicides and insecticides (plant protection products). To get a better view on the effects of the exposures a follow up by telephone was made during two three months periods (April-June 2006 and October-December 2006). In these time periods there were 1078 calls for actual exposures of 1143 victims. These calls involved only plant protection products and biocides - no other “agriculture products” like fertilizers. Of the 1078 calls A follow-up by telephone was obtained for 375 of the 1078 calls. At the first call to the Poison centre the victims had none (45%) or only minor (30%) symptoms. 10% had mild symptoms. Animals (42) and (human) adults (4) had serious symptoms (11%). The fatal cases (3%) were exclusively animals and most of them dogs. From the follow-up emerges that the vast majority (82%) of exposed victims with symptoms at the first call recovered without permanent symptoms, 3 had persistent symptoms and 23 complementary died. In the group without symptoms at the first call there were also 2 deaths putting the total of fatal cases to 36 – exclusively animals: 19 dogs, 8 cats, 5 cows, 1 chicken, 1 deer, 1 guinea-pig and 1 rat. The fatal cases could not be attributed to one product in particular. The contacts with poison centres in foreign countries show a heterogeneous picture: Some countries have projects and some of them are still running. This should be explored further. Also the classification of the biocides should be looked after. In practice the current classification gives quite a lot of problems. In Belgium there is a heterogeneous group of organisations that is more or less involved with the pesticides/biocides-problematics. CONCLUSION: From the figures of the (Belgian) Poison centre one can get a picture of the exposures to plant protection products and biocides and their effects. With the experiences of this explorative study it should be possible to start a project for a permanent phytovigilance programme.

Antigifcentrum

INHOUDSTAFEL

SAMENVATTING................................................................................................................................................ 3 1.

INLEIDING ................................................................................................................................................. 4

2.

DAGELIJKSE WERKING VAN HET ANTIGIFCENTRUM............................................................... 4

3.

WERKWIJZE STUDIE.............................................................................................................................. 5 3.1. OPROEPEN 2003, 2004, 2005 EN 2006:........................................................................................................ 5 3.2. OPROEPEN 2006 MET FOLLOW-UP. .............................................................................................................. 6 3.2.1. Eerste fase: opzoeken van de in aanmerking komende oproepen........................................................ 7 3.2.2. Tweede fase: telefonisch contact ......................................................................................................... 8 3.2.3. Derde fase: invoeren van gegevens ..................................................................................................... 8 3.2.4. Vierde fase: interpretatie van de verkregen inlichtingen..................................................................... 9 3.3. OPROEPEN IN 2006 VOOR PREPARATEN OP BASIS VAN HYPOCHLORIET OF VAN DICHLOR/TRICHLOROISOCYZANURAAT. .............................................................................................................. 9 3.4. ERVARINGEN BUITENLAND:......................................................................................................................... 9 3.5. VOORSTEL VOOR CLASSIFICATIE: ................................................................................................................ 9 3.6. VOORSTEL VOOR EEN SPECIFIEKE OPROEPFICHE: ...................................................................................... 9 3.7. CONTACT MET ANDERE SPELERS: ................................................................................................................ 9 3.8. VOORSTEL VOOR EEN TOXICO-VIGILANTIE PROGRAMMA............................................................................. 9

4.

RESULTATEN .......................................................................................................................................... 10 4.1. OPROEPEN 2003, 2004, 2005 EN 2006:...................................................................................................... 10 4.2. CIJFERS APRIL, MEI, JUNI EN OKTOBER, NOVEMBER, DECEMBER 2006 MET FOLLOW-UP.......................... 15 4.2.1.Algemene cijfers: ................................................................................................................................ 15 4.2.2. Wie belt ons op? ................................................................................................................................ 16 4.2.3. Soorten producten: ............................................................................................................................ 17 4.2.4. Wie wordt blootgesteld? .................................................................................................................... 19 4.2.5. Manier van blootstelling.................................................................................................................... 20 4.2.6. Symptomen......................................................................................................................................... 22 4.2.7. Evolutie.............................................................................................................................................. 25 4.2.8. Symptomen ten opzichte van producten............................................................................................. 27 4.2.9. Specifieke vondsten............................................................................................................................ 29 4.3. OPROEPEN IN 2006 VOOR PREPARATEN OP BASIS VAN HYPOCHLORIET OF VAN DICHLOR/TRICHLOROISOCYZANURAAT. ............................................................................................................ 31 4.4. HOE KOMEN ONZE BUURLANDEN AAN INFORMATIE OVER BLOOTSTELLINGEN AAN PPP/BIOCIDEN? ...... 40 4.5. VOORSTEL VOOR CLASSIFICATIE:............................................................................................................ 49 4.6. SPECIFIEKE OPROEPFICHE:....................................................................................................................... 49 4.7. CONTACT MET BELGISCHE INSTANTIES:.................................................................................................... 49 4.8. VOORSTEL VOOR EEN TOXICO-VIGILANTIE PROGRAMMA: ......................................................................... 53

5.

CONCLUSIES – BIJDRAGE VAN HET ANTIGIFCENTRUM AAN HET PRPB ........................... 54 5.1. EEN AANTAL EERSTE CONCLUSIES UIT HET CIJFERMATERIAAL ZIJN: ....................................................... 54 5.2. PROBLEMEN MET INDIVIDUELE PRODUCTEN:............................................................................................ 54

6.

VOORSTELLEN TER VERBETERING VAN DE PHYTO-VIGILANTIE ...................................... 55 6.1. BEPERKINGEN VAN DE TELEFONISCHE FOLLOW-UP. ................................................................................. 55 6.2. HET MAKEN VAN EEN VOORSTEL VOOR EEN PHYTO-VIGILANTIE PROGRAMMA.......................................... 56 BIJLAGE .................................................................................................................................................. 57

2

Antigifcentrum

Definitief rapport phyto-vigilantie door het Belgisch Antigifcentrum

SAMENVATTING

Deze studie werd uitgevoerd in opdracht van het FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu in het kader van het Federaal Reductieprogramma voor gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Het grootste deel van deze studie behelst het geven van cijfers van blootstellingen aan deze producten en de gevolgen ervan. Van 2003 tot en met 2006 werd het Antigifcentrum jaarlijks gemiddeld 2744 (range: 2433-2914) gecontacteerd voor blootstellingen aan gewasbeschermingsmiddelen, biociden en meststoffen. Opvallend is het grote aantal dieren (30%). Bij de kinderen (27%) gaat het in 2/3 van de gevallen om kinderen van 1 tot 4 jaar. De producten, waarvoor de meeste blootstellingen zijn, zijn antiparasitaire producten (groep 18 van de biociden), rodenticiden, herbiciden en insecticiden (gewasbeschermingsmiddelen). Gedurende twee periodes (april, mei, juni 2006 en oktober, november, december 2006) werd er een telefonische follow-up uitgevoerd om een beter zicht te hebben op de gevolgen van de blootstellingen. Er waren in die periodes 1078 oproepen voor effectieve blootstellingen met 1143 blootgestelden. Deze oproepen waren uitsluitend voor gewasbeschermingsmiddelen en biociden, niet voor de andere landbouwproducten zoals meststoffen. Van deze 1078 oproepen werden er 375 telefonisch gecontacteerd. Bij de eerste oproep waren er geen (45%) of slechts mineure (30%) symptomen. Bij 10% waren er matige symptomen. Ernstige symptomen (11%) waren er bij dieren (42) en bij volwassenen (4). De 11 fatale gevallen (3%) waren uitsluitend bij dieren en dan nog vooral honden. Uit de followup bleek dat bij de blootgestelden, met symptomen bij de eerste oproep, de overgrote meerderheid (82%) herstelde zonder blijvende symptomen, er 3 met blijvende symptomen waren en nog 23 sterfgevallen bijkwamen. In de groep zonder symptomen bij de eerste oproep waren er nog 2 sterfgevallen, zodat het totaal aan sterfgevallen op 36 komt. Deze waren uitsluitend bij dieren: 19 honden, 8 katten, 5 koeien, 1 kip, 1 hert, 1 cavia en 1 rat. Er was geen enkel product dat duidelijk verantwoordelijk was voor deze sterfgevallen. In meer dan de helft van de gevallen was er geen duidelijk oorzakelijk verband. Het opvolgen van de blootstellingen aan de biociden is problematisch. Het is niet duidelijk welke producten wel en welke niet tot deze groep behoren. Er zijn producten, die als biocide worden gebruikt, maar die het niet zijn en nog frequenter zijn er biociden, die niet als zodanig zijn geregistreerd. Er zijn ook producten waarvan het onduidelijk is of al dan niet biociden zijn. De contacten met buitenlandse instellingen geven een heterogeen beeld van wat in die landen al bestaat aan opvolgingsprogramma’s. Een aantal landen heeft projecten uitgevoerd of is ermee bezig. Dit zou verder onderzocht moeten worden. In België is er een heterogene groep van organisaties die zich in meer of mindere mate met deze problematiek bezighouden. CONCLUSIE: Uit de cijfers van het antigifcentrum is het mogelijk om een beeld te verkrijgen van de gevolgen van acute blootstellingen aan gewasbeschermingsmiddelen en biociden in

3

Antigifcentrum

België. Met de ervaringen van deze verkennende studie moet het mogelijk zijn om een project te starten voor een permanent phyto-vigilantie programma.

1.

INLEIDING

In het kader van het PRPB (Programma voor de Reductie van Pesticiden en Biociden) werden er een aantal opdrachten aan het Antigifcentrum toevertrouwd. Deze zijn: • • • • • • •

Het geven van cijfers van de jaren 2003, 2004, 2005 en 2006 betreffende de aan het Antigifcentrum gemelde blootstellingen aan pesticiden en biociden. Dezelfde cijfers voor 2006, maar dan meer gedetailleerd uitgewerkt door middel van een follow-up. Het nagaan van de ervaringen in het buitenland bij het verzamelen van deze gegevens. Een voorstel voor de classificatie van de gebruikte producten. Een voorstel voor een specifieke oproepfiche. Het leggen van contacten met de verschillende spelers op de markt. Het maken van een voorstel voor een phyto-vigilantie programma.

Daar het hier om een verkennende studie gaat zal er vooral aandacht besteed worden aan de eerste twee punten. Ten eerste omdat dit in het verlengde ligt van de dagelijkse werking van het antigifcentrum: het beantwoorden van telefonische oproepen in verband met acute blootstellingen. Ten tweede is het nuttig om te weten hoe groot het probleem in België is met blootstellingen aan pesticiden en biociden. De a-priori ervaringen van de artsen die de telefoons beantwoorden, doen uitschijnen dat er zelden grote problemen aan het Antigifcentrum worden gemeld. Dit met uitzondering van de zelfmoordpogingen en de blootstellingen van dieren (vooral honden). Problemen in verband met chronische blootstellingen aan pesticiden en biociden worden door de aard van de taak van het Antigifcentrum zelden tot nooit gemeld. Bijgevolg handelen de hiernavolgende cijfers uitsluitend over acute blootstellingen.

2.

DAGELIJKSE WERKING VAN HET ANTIGIFCENTRUM

De voornaamste taak van het Antigifcentrum is het geven van advies bij intoxicaties. Dit advies wordt uitsluitend telefonisch gegeven, we komen niet ter plaatse. Hiervoor is er een team van 13 artsen, 7 dagen op 7, 24 uur op 24 rechtstreeks telefonisch voor iedereen te bereiken op het gekende gratis nummer. En dit is in tegenstelling met veel andere landen, waar de antigifcentra alleen voor artsen en apothekers beschikbaar zijn. In totaal werken er een 30-tal personen op het Antigifcentrum. Naast de 13 artsen van de permanentie zijn deze personen werkzaam in de directie, de documentatie, het secretariaat, de informatica en de productinformatie. Jaarlijks ontvangen we iets meer dan 50.000 oproepen. Naast informatieve vragen gaat het merendeel van de vragen over blootstellingen aan een bepaald product. Een blootstelling is niet noodzakelijk altijd een vergiftiging.

4

Antigifcentrum

Van iedere oproep wordt een dossier opgemaakt op A3 formaat (cf bijlage 2). Dit noemen wij de oproepfiche. Hierin wordt onder andere opgenomen: het telefoonnummer, hoedanigheid van beller (familie, arts, …..), over wie gaat het, de naam en type van het product, zijn er symptomen en wat het advies van het antigifcentrum is. De naam van de blootgestelde wordt niet gevraagd. Men kan dus anoniem naar ons bellen. Op de oproepfiche kan vrije tekst, keuzevakken of gecodeerde informatie (cf. bijlage 2) worden ingevuld. Dit formulier wordt de volgende dag gescand. Het is dan visueel op het scherm op te roepen. Bovendien wordt een groot deel van de informatie automatisch of manueel in een database opgeslagen. Deze database kan in de routine met het programma Seconde geraadpleegd worden. Deze database bevat ook veel andere gegevens, die nuttig zijn voor de dagelijkse werking van het Antigifcentrum (o.a. namen van producten, planten, literatuur…..) Voor de dagelijkse werking van het Antigifcentrum is er een indeling volgens een 20-tal typen producten (cf bijlage 3). Voorbeelden zijn: huishoudproducten, geneesmiddelen, planten en landbouwproducten. Van de 50.000 oproepen per jaar zijn er ongeveer 3.000 die over landbouwproducten gaan. Het is in deze groep dat we de Pesticiden en Biociden terugvinden (De benaming Pesticiden schept soms verwarring. Het is misschien daarom beter van gewasbeschermingsmiddelen te spreken of afgekort PPP van het Engelse Plant Protection Product). Naast deze PPP en Biociden vinden we nog andere producten terug in de groep landbouwproducten, zoals bv. de meststoffen. Op de oproepfiche is er alleen de mogelijkheid om landbouwproducten aan te kruisen. Het is dus niet mogelijk om direct bij de eerste oproep aan te duiden dat het om een PPP of Biocide gaat. Voor het advies aan de oproeper heeft dit ook geen belang, zolang we weten om welk actieve stof het gaat. Maar het is wel een nadeel voor onze verdere opzoekingen bij deze studie.

3. WERKWIJZE STUDIE 3.1. Oproepen 2003, 2004, 2005 en 2006: Voor de jaren 2003, 2004, 2005 en 2006 worden de in het programma Seconde beschikbare cijfers in verband met blootstellingen verder uitgewerkt. Er wordt gekeken naar wie is blootgesteld, de leeftijdsgroepen bij kinderen, welke producten, weg van blootstelling (mond, huid…) en de omstandigheden (accidenteel, opzettelijk…). Om deze gegevens, die in Seconde aanwezig zijn te kunnen verwerken, wordt een tweede programma “agent-grouping”gebruikt. De productnamen worden bekeken en zonodig gecorrigeerd. Het product wordt geplaatst in zijn juiste type van product.

5

Antigifcentrum

Voor de oproepen in verband met PPP hebben we voor een indeling gekozen naargelang de werkingswijze. Die gegevens staan op de erkenningsakte en zijn terug te vinden op fytoweb onder de rubriek “aard van de formulering”. Dit laat toe aan elke productnaam een enkele groep toe te kennen. Deze groepen zijn opgenomen in volgende lijst: Acaricide Bodemontsmettingsmiddel Entwas / Middel voor wondbehandeling Fungicide, Groeiregulator Herbicide, Herbicide / Mosverdelger Insecticide, Insecticide / Acaricide, Insecticide/ Acaricide / Nematicide, Insecticide / Additief, Insecticide/ Groeiregulator, Insecticide / Nematicide, Insecticide Insecticide / Nematicide / Fungicide / bodemontsmettingsmiddel, Nematicide / Fungicide, Kiemremmer Middel voor wondbehandeling Molluscicide Mosverdelger Nematicide Nematicide / Fungicide Ontbladeringsmiddel Ontsmettingsmiddel Talpicide

Voor de indeling van de biociden hebben wij gekozen voor de bijlage V van het K.B. van 5 september 2001 (B.S. van 12 oktober 2001) in verband met het op de markt brengen en het gebruik van biociden. De formuleringen worden ingedeeld in 4 hoofdgroepen en 23 productsoorten. Meerdere productsoorten kunnen toegekend worden aan één product. Het programma dat op Antigifcentrum gebruikt wordt om de agentianamen te groeperen (“agent-grouping”) laat toe een enkele groepsnaam toe te kennen aan een product. Wanneer een product tot meerdere groepen behoort, moet in ons systeem een keuze gemaakt worden: er wordt aan het product één groep toegekend. In het begin van het project waren er problemen om de rodenticiden te classificeren. We hebben er een aparte categorie van gemaakt voor de jaarlijkse cijfers. Ze zijn dus in de volgende tabellen niet opgenomen onder de hoofdgroep antiparasitaire (figuur 6), maar zijn terug te vinden in figuur 4. Er wordt geen systematisch contact (geen follow-up) met de oproepers genomen. We weten dus niet wat de verdere gevolgen van een blootstelling zijn na de eerste oproep. 3.2. Oproepen 2006 met follow-up. Om een beter zicht te hebben op de evolutie na de blootstelling werd er besloten om te proberen alle blootstellingen terug te contacteren en dit enkele weken tot maanden na de 6

Antigifcentrum

eerste oproep. Zo heeft men een beter en vollediger beeld van de evolutie van de blootstelling. Bovendien kan men meer gedetailleerd vragen naar de manier van blootstelling, de juiste aard van het product en andere nuttige informatie. In de acute fase van de oproep is dit niet altijd mogelijk. Er werd gekozen voor een telefonische follow-up. In de eerste plaats om meer resultaten te hebben. De ervaring van het Antigifcentrum leert immers dat we met een schriftelijke followup niet altijd antwoorden krijgen. En in de tweede plaats leidt een telefonisch contact tot meer dialoog en zo meer gegevens. Er werden twee periodes van drie maanden onderzocht. Eén periode waarin we gebruikelijk veel oproepen krijgen: april, mei en juni 2006 en een kalmere periode: oktober, november en december 2006. De manier van werken kan in vier grote consecutieve fasen opgesplitst worden. 3.2.1. Eerste fase: opzoeken van de in aanmerking komende oproepen Voor deze fase werden de eerste nodige gegevens overgenomen van de verwerkte data van de oproepfiche. Er werden geen speciale instructies gegeven aan de artsen van de permanentie, met uitzondering van de vraag om bij oproepen voor landbouwproducten melding te maken van deze studie en toestemming te vragen of we terug contact mogen opnemen. Dit werd ingevoerd om niet in conflict te komen met de anonimiteit. Er werd dus ook bij de eerste oproep geen andere oproepfiche gebruikt. Dit is praktisch niet te verwezenlijken. Om te weten welke oproepen in aanmerking komen om te contacteren werd er een lijst uitgeprint met alle oproepen in verband met landbouwproducten. Maar bij de overname van de gegevens uit de oproepfiches zijn er een aantal problemen: Bij de productvermelding op de oproepfiche proberen we de juiste commerciële benaming te noteren. Dit is helaas niet altijd mogelijk: een buurman heeft zijn tuin gesproeid en er is overgewaaid, de gemeente heeft rattengif gelegd, het etiket is niet meer leesbaar, men weet alleen de chemische benaming van het actieve product etc. etc. Een bijkomend probleem is dat het voor de arts aan de telefoon niet altijd duidelijk is of een product een landbouwproduct is. Vooral voor de biociden is dit niet altijd duidelijk. Dit zijn vaak producten die bij ons als huishoud- of industriële producten worden geklasseerd zoals: • • • • • •

Hypochloriet Quaternaire ammoniumzouten Producten voor het zwembad Anti-motten producten Repellents (muggenmelk, muggenlotion) Sommige antiparasitaire producten voor hond en kat

Er zijn ook producten die geen PPP of Biociden zijn, maar wel landbouwproducten. Het gaat hier voornamelijk om meststoffen. 7

Antigifcentrum

In de mate van het mogelijke is er rekening gehouden met deze problemen voor de uitvoering van deze verkennende studie. Indien deze studie op een meer permanente basis zou worden verder gezet, moet er een meer bruikbaar systeem voor de classificatie van biociden ontwikkeld worden. Vanaf bovenvermelde lijst werden de al gekende gegevens van iedere oproep overgebracht op een specifiek formulier, dat oorspronkelijk ontworpen was voor een studie betreffende blootstellingen aan Paraquat (cf bijlage 4). Al snel bleek dat dit formulier niet aangepast is voor deze studie. Dit formulier werd niet meer gebruikt en men werkte rechtstreeks vanaf de lijst ofwel vanaf een kopie van de oproep op A4 formaat.

3.2.2. Tweede fase: telefonisch contact In het begin werden, met uitzondering van de preventieve en informatieve oproepen, alle oproepen telefonisch gecontacteerd. De Franstalige oproepen door Dr. Rachel Demarque en de Nederlandstalige door Dr. Henk van Pelt. Om de confidentialiteit in acht te nemen werd aan de collega’s van de permanentie gevraagd om bij iedere oproep te vragen of we mochten terugbellen. Dit wordt, zeker bij zeer acute gevallen, helaas niet altijd gevraagd. Het probleem is dan dat men bij een andere persoon van de familie kan terechtkomen, en die van het hele geval niet op de hoogte is om verschillende redenen (bv. echtscheiding). Maar tot nu toe hebben we geen echte grote moeilijkheden ondervonden. Men is bijna zonder uitzondering zeer bereidwillig om ons alle mogelijke informatie te bezorgen. Sommigen vinden het zelfs een goed initiatief. Om onnodig werk te besparen werd er al snel in de eerste periode besloten om geen contact meer op te nemen na 3 vruchteloze pogingen. Deze beperkingen werden uitgebreid in de tweede periode. Voor patiënten opgenomen in ziekenhuizen werd besloten om geen contact meer op te nemen indien we niet over de naam van de arts of de patiënt beschikken. Zonder die gegevens is het bijna een onmogelijke opdracht om iemand te vinden die iets over deze blootstelling weet. Dit is natuurlijk het gevolg van de manier van werken op het Antigifcentrum. Men kan anoniem naar ons bellen, dus wij vragen nooit naar de naam. Hetzelfde probleem doet zich voor bij de veterinaire klinieken. Voor de mineure blootstellingen (zeer weinig volume en/of weinig giftig) werd ook besloten om niet meer te bellen. De voornaamste hiervan waren: het contact met een mierenlokdoos en het opeten van een kleine hoeveelheid rodenticiden. 3.2.3. Derde fase: invoeren van gegevens Er werd gekozen om de gegevens met Excel te verwerken. Uiteindelijk kunnen er 23 verschillende items per oproep worden ingebracht. (cf. bijlage 1)

8

Antigifcentrum

3.2.4. Vierde fase: interpretatie van de verkregen inlichtingen • •

Het genereren van cijfers vanuit de Excel file. Specifieke vondsten: informatie die niet nuttig is voor de statistieken maar toch een zeker belang kan hebben.

3.3. Oproepen in 2006 voor preparaten op basis van hypochloriet of van dichlor/trichloroisocyzanuraat. Voor deze producten werd een volledig andere werkwijze gevolgd, daar ze bij de oproep meestal als huishoud- of industrieel product worden ingegeven. Deze werkwijze is in detail uitgelegd bij de resultaten (4.3).

3.4. Ervaringen buitenland: Er werd hetzij telefonisch, hetzij via e-mail contact gelegd met de antigifcentra uit onze buurlanden, Oostenrijk en de Scandinavische landen.

3.5. Voorstel voor classificatie: De verschillende classificaties werden bekeken. De gekozen classificatie voor deze studie is hierboven beschreven.

3.6. Voorstel voor een specifieke oproepfiche: Zoals boven uitgelegd werd er besloten om voorlopig te werken met de bestaande oproepfiche; het is om logistieke redenen onmogelijk om in de acute fase van de oproep een andere oproepfiche te gaan gebruiken. Ook tijdens de follow-up werd er geen specifiek formulier gebruikt.

3.7. Contact met andere spelers: Via verschillende kanalen werden contacten gelegd. Er werd onder andere gebruik gemaakt van de in het contract met het ministerie opgenomen lijst.

3.8. Voorstel voor een toxico-vigilantie programma. Zie aan het einde van dit rapport.

9

Antigifcentrum

4.

RESULTATEN

4.1. Oproepen 2003, 2004, 2005 en 2006: Figuur 1: Ieder jaar zijn er een kleine 3000 blootstellingen aan landbouwproducten (op een totaal van meer dan 40.000 blootstellingen). De verdeling tussen kinderen volwassenen en dieren is nagenoeg constant. Wat wel opvalt, is het grote aantal dieren. Voor landbouwproducten is dat rond de 30%, terwijl het voor het geheel van alle oproepen rond de 5% schommelt. Fig1: wie wordt blootgesteld? 3500

Aantal blootgestelden

3000 2500

866

791

774 660

2000 1500

1050

1037

1026 831

1000 500

998

999

2003

2004

1000

942

2005

2006

0 Jaar

10

Kind Volw Dier

Antigifcentrum

Figuur 2: De meerderheid van blootstellingen bij kinderen zien we in de leeftijdsgroep van 1 tot 4 jaar. Dit stemt overeen met de cijfers van blootstellingen aan andere producten dan landbouwproducten. Fig 2: Aantal kinderen per leeftijd 1000 900


800 700

95 33 100

600

124

138

23 73

33 75

519

505

500

95 15 70

400 581 300

? Jaar 10-14 jaar 5-9 jaar 1-4 jaar < 1 jaar

445 200 100 0

57

52

47

35

2003

2004

2005

2006

Jaar

Figuur 3: Het overgrote deel van de blootstellingen aan landbouwproducten heeft plaats met PPP (=Plant Protection Products=Gewasbeschermingsmiddelen=”Pesticiden”), biociden en rodenticiden. Fig 3: Soort product per jaar/ humane blootstelling 3500 3000

130 331

178 230

190 233

Aantal agentia

2500 704

675 708

2000 1500

128 180 595

768

817 791

774

1000 500

1055

1131

2003

2004

907

780

2005

2006

0 Jaar

11

Anderen Meststoffen Rodenticiden Biociden PPP

Antigifcentrum

Figuur 4: Als we kijken naar het soort producten waaraan respectievelijk kinderen en volwassenen zijn blootgesteld valt op dat de kinderen relatief meer blootgesteld zijn aan biociden en rodenticiden dan aan PPP. Bij volwassenen is het eerder omgekeerd. Fig4: soort product per jaar/ kind<->volwassene 1200 53

Aantal agentia

1000

63 103

169

213

600

105

100

31 105

800

41 76

32 80

202

167

136 268

260

26 58

69 123

92 265 244

137 400

294

325

302

307

162

153

121

2005

2006

Anderen Meststoffen Rodenticiden Biociden PPP

571

533

463

200 204

43 82

400

0 2003

2004 Kinderen

2003

2004

2005 Volwassenen

2006

Figuur 5: En bij de PPP zijn het vooral de herbiciden waaraan kinderen zijn blootgesteld, gevolgd door insecticiden en mollusciciden. Fig5: Verdeling van de PPP 600

Aantal agentia

500 Diverse Fungicide Molluscicide Insecticide Herbicide

400 300 200 100 0

2003

2004

2005

2006

2003

2004

2005

2006

Diverse

12

13

8

3

29

66

27

33

Fungicide

16

6

14

8

64

41

46

35

Molluscicide

45

28

31

18

12

10

6

9

Insecticide

71

46

30

33

161

152

110

111

Herbicide

60

69

70

59

268

302

274

212

Kinderen

Volwassenen

12

Antigifcentrum

Figuur 6: bij de biociden zijn het vooral de antiparasitaire middelen die we terugvinden. In de classificatie van de biociden behoren deze producten tot de groep 18: Insecticiden, acariciden en producten voor de bestrijding van andere geleedpotigen. Deze groep bevat de meerderheid van de agentianamen. Zoals eerder uitgelegd ontbreken hier een aantal biociden, die als huishoud- of industriële middelen zijn geklasseerd. Fig 6: Verdeling van de biociden 350 7 300 18

17

14

Aantal agentia

250 108

200 150

83

317 274

285

58 10

284

100 149

174

148

175

50 0 2003

2004

2005

2006

Kinderen Antiparasieten

2003

2004

2005

2006

Volwassenen Protectie

Ontsmettings/algemene biociden

Anderen

Protectie: conserveringsmiddelen zoals schimmelbestrijders en middelen voor de bescherming en behandeling van hout.

13

Antigifcentrum

Figuur 7: Bij kinderen gebeurt het contact bijna uitsluitend oraal, hetzij echt inslikken of alleen maar contact met de mond. Dit onderscheid is, zeker bij kleine kinderen, vaak zeer moeilijk te maken. Bij volwassenen is er ook veel oraal contact, meer ook veel contact via inhalatie of de huid. Fig 7: Contactweg 1200


1000

800

182 68

278

56

180

600

51

291

173 249

400

>1 weg Andere Oog Inhalatie Huid Oraal

650

644

548

200

410

459

2004

2005

319

0 2004

2005

2006

Kind

2006

Volw

Figuur 8: Bij de volwassenen zijn ongeveer 14% van de blootstellingen zelfmoordpogingen. Fig 8: Volwassenen/Omstandigheden 1200


1000

60

45

65

146

159

149 42 111

800

Onbekend Opzettelijk Accidenteel

600

400

849

841

827 686

200

0 2003

2004

2005 Jaar

14

2006

Antigifcentrum

4.2. Cijfers april, mei, juni en oktober, november, december 2006 met follow-up 4.2.1.Algemene cijfers: In het totaal kregen we over de 2 periodes 1579 oproepen voor landbouwproducten. In de eerste periode kregen we 1084 oproepen. Het is normaal dat we in deze periode beduidend meer oproepen krijgen dan in andere periodes. Het is het moment waarop er veel van deze producten gebruikt worden In de tweede periode (de herfst) kregen we inderdaad minder oproepen: 495 Van deze 1579 oproepen waren er 850 in het Nederlands en 729 in het Frans. Deze verhouding stemt overeen met wat we zien in het geheel van alle oproepen naar het Antigifcentrum. Er zijn geen gegevens beschikbaar over de regio waarvan de oproep afkomstig is.

Figuur 9: Er waren 1078 oproepen met een echte blootstelling (Contact) aan een PPP of Biocide. De andere 381 waren informatieve vragen (Info) zonder dat er sprake was een blootstelling. Bij deze twee groepen waren er 120 oproepen voor landbouwproducten. Dit zijn geen PPP of Biocide. Dit waren voornamelijk meststoffen en veterinaire geneesmiddelen. Met deze 120 oproepen wordt verder geen rekening meegehouden. Fig 9: Soort oproep 1200 1078 1000

Aantal oproepen

800

600

381

400

200

0 Contact

Info

15

Antigifcentrum

4.2.2. Wie belt ons op? Figuur 10: Het is duidelijk dat het merendeel van de oproepen vanuit de privé-sector komen en een klein deel van artsen en ziekenhuizen. De groep overigen bevat o.a. verpleging (10), apothekers (6) en scholen(4). Fig 10: Wie is de oproeper? 700

600

595

Aantal oproepen

500

400 290

300

218 200

163 103

100

52

38

Arts

Overigen

0 Publiek

Familie

Veearts

Slachtoffer

16

Ziekenhuis

Antigifcentrum

4.2.3. Soorten producten: Figuur 11: Het onderscheid tussen PPP en biociden is niet altijd te maken. Sommige producten hebben zowel een erkenning van PPP als Biocide. Komt daarbij dat er bij de oproep zelf niet altijd tijd is om gedetailleerd na te gaan tot welke groep het product behoort, laat staan dat de oproeper het al weet. Als wij het actieve bestanddeel weten zijn we al een heel stuk op weg om een advies te kunnen geven. Als gevolg zijn er een aantal producten, die we niet goed in PPP of BIO kunnen plaatsen zoals bv. pyrethrines, insecticide,…. Deze zijn geplaatst in de groep “bioc/ppp”. De groep “onbekend” bevat producten zoals blauwe korrels en rozenvergif. Fig 11 Soort product (1) 900 803 800

Aantal oproepen

700 579

600 500 400 300 200

66

100

11 0 Biocide

PPP

Biocide/PPP

17

Onbekend

Antigifcentrum

Figuur 12: Een onderverdeling in meer gedetailleerde groepen geeft het volgende beeld. Insecticiden, rodenticiden en herbiciden maken 83% uit van het totaal. Fig 12: Soort product (2) 600 542

Aantal oproepen

500

400 342

328

300

200

81

100

80 52 21

13

Fung.

Repel.

0 Insect.

Rodent.

Herb.

Mollusc.

Houtbesch.

Divers

De groep “divers” omvat o.a.: gemengde producten (40), mos bestrijders (9), desinfectans (4), nematocide (1), groei regulator (4), talpiciden (3) en onbekend (19).

Figuur13: Er vallen 2 zaken op als we kijken naar het soort producten dat gebruikt wordt in de twee periodes. Het aantal oproepen voor Rodenticiden blijft zo goed als constant en voor de herbiciden en mollusciciden is er een sterke daling. Fig 13: Soort product/periode 400

379

350 286

250 200 163

april mei juni oktober november december

167175

²

150 100

71

58

42

50

34 10

18

14 7

22

8 5

18

iv er s D

ep el. R

Fu ng .

h.

.

ou tb es c H

M ol lu sc

b. H er

od en t. R

se c

t.

0 In

Aantal oproepen

300

Antigifcentrum

4.2.4. Wie wordt blootgesteld? Figuur 14: Er waren 1078 oproepen in de twee periodes met effectieve blootstellingen. (De andere 381 oproepen waren informatieve vragen zonder blootstelling). Bij deze blootstellingen waren er 9 oproepen met een onbekend (maar vaak groot) aantal blootgestelden. Als we deze 9 oproepen niet meetellen komen we in totaal voor de 1069 resterende oproepen aan 1143 blootgestelden. Het gaat om 503 dieren (389 honden), 350 volwassen en 290 kinderen. Fig 14: Wie wordt blootgesteld? 600


500

400

300 503 200 350 290 100

0 Dier

Volw

Kind

Figuur 15: Bij de leeftijdsverdeling van de kinderen is het duidelijk dat de jonge kinderen het meest vertegenwoordigd zijn. Dit stemt overeen met de meeste andere soorten blootstellingen. Fig 15: Leeftijd kinderen 250


200

150

204

100

50

0

<1

35

33

17

1 1-4

5-9 Leeftijd in jaren

19

10-14

?

Antigifcentrum

4.2.5. Manier van blootstelling Figuur 16: Er waren 1088 accidentele, 41 intentionele en 9 beroepsmatige blootstellingen. Fig 16: Omstandigheden 1200 1088


1000

800

600

400

200 41

9

5

Beroepsmatig

Anderen

0 Accidenteel

Opzettelijk

Figuur 17: De weg van blootstelling was vooral oraal, gevolgd door via de huid en door inhalatie. De andere wegen van blootstelling waren beduidend minder. Deze groep omvat intramusculair (3), subcutaan (1), oor (1), intramammair (1) en onbekend (3). Fig 17: Contactweg 900 800

782


700 600 500 400 300 166

200

124 100 27

9

Oog

Andere

35

0 Oraal

Huid

Inhalatie

20

>1 weg

Antigifcentrum

Figuur 18: Er was wel een duidelijk verschil tussen de manier van blootstelling tussen kinderen en dieren enerzijds en volwassenen anderzijds. Fig 18: contactweg/soort slachtoffer 500 447

450


400 350 oraal huid inhalatie oog andere >1 weg

300 250

236

200 150 99 98 103

100 50

39

29 10

3

0

12

11

24 0

3

3

0 Kind

Dier

21

Volw.

6

20

Antigifcentrum

4.2.6. Symptomen Figuur 19: Uit de telefonische follow-up hebben we een beter zicht gekregen op de mogelijke gevolgen van de blootstelling. Van de 1078 oproepen met blootstellingen zijn er uiteindelijk 375 telefonisch gecontacteerd. De anderen konden we niet contacteren(456), meestal omdat er niet werd opgenomen (of een antwoordapparaat of fax) of we beschikten niet over de naam van de patiënt of de arts van een gehospitaliseerde Soms werd er geen contact genomen omdat we ervan uitgingen dat het om een mineure blootstelling (237) ging, zonder dat er gevolgen zouden zijn, zoals het likken aan een mierenlokdoos. Een klein aantal oproepen (10) werd niet opgebeld, omdat het van in het begin overduidelijk was de er geen enkele relatie tussen het contact met een product en de symptomen was. Fig 19: Wel of geen telefonisch contact 500 456 450 400

375

Aantal oproepen

350 300 237

250 200 150 100 50

10 0 Telefonisch contact

Niet te contacteren

22

Mineure blootstelling

Verband twijfelachtig

Antigifcentrum

Bij de 375 oproepen met follow-up waren er 3 oproepen met een groot aantal blootgestelden. De eerste groep betrof een groot aantal kinderen blootgesteld aan een rodenticide, maar zonder symptomen. De tweede was een groep kinderen en volwassenen die in plaats van peper mancozeb voor de BBQ hadden gebruikt, ook zonder symptomen. Een derde groep ging over een grote groep vissen en vogels mogelijks blootgesteld aan een herbicide. Bij deze laatste groep waren er talloze sterfgevallen. Zonder deze 3 oproepen waren er 392 blootstellingen voor de resterende 372 oproepen met follow-up. Figuur 20: De symptomen werden gerangschikt volgens ernst zoals beschreven in de bijlage van Excel. Bij driekwart van de blootstellingen waren er geen of slechts mineure symptomen. Er waren 11 fatale gevallen op het moment van de eerste oproep. Fig 20: Symptomen bij eerste oproep (Oproepen met follow-up) 200 180

176


160 140 118

120 100 80 60

41

46

40 20

11

0 Geen

Mineur

Matig

23

Ernstig

Fataal

Antigifcentrum

Figuur 21: Als we gaan kijken naar de symptomen per groep blootgestelde zien we dat we geen enkel ernstig probleem bij kinderen zien, maar komen bijna alle ernstige gevallen, waarvan 11 fataal, bij dieren voor. Bij volwassenen zijn er slechts enkele met ernstige symptomen, maar geen enkel fataal geval. Fig 21: Symptomen bij eerste oproep/ soort slachtoffer (Oproepen met follow-up) 100 90 90


80 70 60

64 58

50

42

Kind Dier Volw.

42

40 30

28

20

26 14

12

10

11

1

0

4

0

0

0 Geen

Mineur

Matig

Ernstig

Symptomen bij eerste oproep

24

Fataal

Antigifcentrum

4.2.7. Evolutie Figuur 22: De evolutie van de symptomen bij de telefonische follow-up toont het volgende beeld: bij de groep die bij de eerste oproep geen symptomen hadden zijn er nog 2 sterfgevallen en 8 die tussen de eerste oproep en de follow-up symptomen hebben gehad; bij groepen met symptomen bij de eerste oproep is het aantal sterfgevallen respectievelijk 4, 6 en 13. Daarmee komt het totaal aan fatale gevallen samen met de 11 fatale gevallen van de eerste oproep op 36. Fig 22: Evolutie van de symptomen bij de follow up 180

166

160


140 113

120

Geen symptomen Hersteld Blijvende symptomen Overleden

100 80 60 35

40 20

8 0

2

0

1

4

0

31

0

13

6

2

0

0 Geen

Mineur

Matig

Ernstig

Symptomen bij eerste oproep

Figuur 23: Deze fatale gevallen traden uitsluitend bij dieren op. Bij 19 van de 36 fatale gevallen ging het om honden. Fig 23: Fatale gevallen/species 20

19

18


16 14 12 10 8 8 6

5

4 2

1

1

1

1

Cavia

Hert

Rat

Kip

0 Hond

Kat

Koe

25

Antigifcentrum

Figuur 24: In onderstaande tabel staan de actieve stoffen die fatale gevallen hebben veroorzaakt met daarbij aangeduid wat het causale verband is.(zie Bijlage Excel). Bij iets minder dan 50% is het verband zeer waarschijnlijk. Bij de rest is het verband niet duidelijk, is er onvoldoende informatie of is er geen verband.

Fig 24: Fatale gevallen Actief product <-> causaal verband glyphosate permethrine strychnine dichlobenil metaldehyde ferriphosphate methiocarb pyrethrine+piperonylbutoxide brodifacoum bromadiolone carbofuran chlormequat chloride difethialone fluroxypyr+clopyralid+MCPA glyphosate+diuron+diflufenican MCCP+MCPA+2,4D+dicamba+dimethylamine Na Chloraat+NaCl+NaCarb+NaBicarb natrium metabisulfiet propoxur simazine unknown Totaal:

Likely 1 3 2 1 1 2

Open assessment 3 1 1 1 1

Insufficient information

Unrelated 1

2 1

2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 17

26

13

2

4

Totaal 5 3 3 3 3 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 36

Antigifcentrum

4.2.8. Symptomen ten opzichte van producten Figuur 25: Deze figuur toont de top 10 van de actieve stoffen waarvoor wij het meest gebeld worden. Het gaat hier om alle blootstellingen: met of zonder follow-up. Fig 25: Top 10 blootstellingen met of zonder symptomen (Alle oproepen) 15

Actief agens

difethialone fluroxypyr+clopyralid+MCPA

6

sodium chlorate

7

permethrine

8

9

41

11 5

31 4

18

metaldehyde

12

1

5 3

7

2 32 5

32

brodifacoum

11

43

phenothrine

2

47

phoxim

30

21

glyphosate

12

7

2 4 21

80

difenacoum

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Aantal oproepen Geen

Mineur

Matig

Ernstig

Fataal

Figuur 26: De volgende figuur toont de top 10 van blootstellingen aan actieve producten waarbij er symptomen zijn bij de eerste oproep en waarbij er een follow-up is gedaan. Difenacoum dat op de eerste plaats staat van het aantal oproepen verhuist naar de 8e plaats als het op symptomen aankomt. Fig 26: Top 10 blootstellingen met symptomen bij eerste oproep (Oproepen met Follow-Up) 1 1

2

glyphosate+diuron+diflufenican

1

3

strychnine

1 1

6

difenacoum

methiocarb

2

metaldehyde

2

3

2

3

brodifacoum

5

1

2

5 3

6

fluroxypyr+clopyralid+MCPA

1 1

11

2

permethrine

1

2

5

sodium chlorate

0

5

5

3

14

glyphosate

10

15

20

Aantal blootgestelden met symptomen Mineur

27

Matig

Ernstig

Fataal

2 25

30

Antigifcentrum

Figuur 27: Bij die oproepen, waarvoor er een telefonische follow-up beschikbaar is en waar er symptomen waren bij de eerste oproep of later, ziet de Top 10 van de producten er als volgt uit: Fig 27: Top 10 evolutie symptomen bij follow-up 2

2

ferriphosphate

1

4

glyphosate+diuron+diflufenican sodium chlorate

8

difenacoum

8

methiocarb

6

metaldehyde

6

2 3

fluroxypyr+clopyralid+MCPA

9

1

brodifacoum

9

1

10

permethrine

1

3 5

21

glyphosate

0

5

10 Hersteld

15 Blijvende symptomen

20

25

Overleden

Opmerking: de fatale gevallen van bij de eerste oproep zijn hier niet meegeteld.

28

30

Antigifcentrum

4.2.9. Specifieke vondsten •

Parestesieën na contact met pyrethrines/pyretroïden: niet goed gekend door het grote publiek en daardoor reden tot ongerustheid.

•

Onschadelijkheid van de mierenbestrijdingsmiddelen: talloze oproepen, maar geen enkele met symptomen.

•

Producten, waarvan volwassenen denken dat ze onmogelijk door kinderen en dieren te vinden zijn, worden soms toch gemakkelijk door hen gevonden (bv. mierenlokdoos in een kast).

•

Talloze oproepen voor kinderen, die antimuggen tabletjes om in het stopcontact te steken, in hun eigen mond steken.

•

Ratten en muizen transporteren de graantjes(rodenticiden) naar onverwachte plaatsen. Zo werden ze teruggevonden in een zak met speelgoedbeesten van een kind.

•

Talrijke vragen in verband met het tijdsinterval tussen besproeien van groenten, fruit en grassen met gewasbeschermingsmiddelen en de mogelijke consumptie ervan. Helaas zijn er over dit tijdsinterval meestal geen gegevens gekend.

•

Bij het gebruik door privé-personen van sproeiers die onder druk gezet worden, zijn er regelmatig problemen bij het onder druk zetten. De deksel springt er soms af, waarbij het product op de huid of in het oog komt.

•

Nog altijd zijn er blootstellingen aan PPP/Biociden die in een gewone fles (bv. een Spa-fles) gestopt zijn. Een andere vorm van etiket of het ontbreken ervan belet niet dat men van een dergelijke fles drinkt. Als men dorst heeft, is vooral de vorm van de fles belangrijk. Enkele frequente voorbeelden: o Het geconcentreerde product wordt overgegoten vanuit een grotere verpakking (gemeentearbeider die het overgiet vanuit de grote voorraad, cadeau van een buurman-landbouwer) o Het bereide product wordt overgegoten om makkelijker te kunnen transporteren naar een verder gelegen stuk land

•

We krijgen zeer weinig oproepen vanuit de agrarische sector zelf. Mogelijke redenen zijn: o Zijn minder talrijk dan de het grote publiek. o Zijn beter geïnformeerd.

29

Antigifcentrum

•

•

o Hebben misschien meer problemen als gevolg van een chronische blootstelling. Hiervoor wordt het Antigifcentrum bijna nooit gecontacteerd. Het grote publiek is minder voorzichtig: o Leest de gebruiksaanwijzing niet of oppervlakkig o Kennen de producten niet o Minder of verkeerde voorzorgen. Men gebruikt bijvoorbeeld een stofmasker tegen de dampen van solventen. o Verkeerd gebruik: men denkt vaak dat als men een meer geconcentreerde oplossing gebruikt, dat het effectiever is. o Overgieten in een gewone fles.

Het toevoegen van Bitrex om te vermijden dat van een product wordt gegeten heeft voor honden niet altijd het gewenste effect. Ondanks de aanwezigheid ervan wordt er toch van gegeten.

30

Antigifcentrum

4.3. Oproepen in 2006 voor preparaten op basis van hypochloriet of van dichlor/trichloroisocyzanuraat. Producten als javel en aanverwanten worden bij de oproepen aan het Antigifcentrum altijd beschouwd als huishoudproducten en ontsnappen aan het overzicht van oproepen met type 25 (landbouwproducten). Deze producten worden inderdaad veelvuldig gebruikt bij het schoonmaken van toiletten, het bleken van de was en voor het behandelen van het water van privé zwembaden. Op het ogenblik van de oproep wordt het preparaat op basis van hypochloriet vaak aangeduid onder de verzamelnaam “Javel”, soms met de chloormetrische graad, die zich op het etiket bevindt. De oproeper geeft meestal geen merknaam. De arts zal enkel de naam vragen als deze informatie belangrijk is om een advies te geven. In geval van inademing van chloordampen die ontstaan als men Javel mengt met een ander product of die ontstaan bij het openen van een flesje met tabletten of korrels, heeft de naam van het preparaat slechts een ondergeschikt belang voor het behandelen van de oproep. In geval van inname, maakt de manier van gebruiken het meestal mogelijk Javel voor dagelijks gebruik, type “Javel Lacroix” te onderscheiden van een geconcentreerde oplossing. De overgrote meerderheid van deze chloorproducten wordt bij ons geklasseerd bij de huishoud- of industriële producten. Als we een opzoeking doen naar producten die als biocide zijn geklasseerd krijgen we een zeer partieel beeld van de accidenten. Oproepen voor preparaten die als biocides zijn geregistreerd. Methode. Om de commerciële naam van de producten op basis van hypochoriet of dichloro/trichloroisicyanuaraat te vinden, hebben wij op de website van Volksgezondheid de lijst van biociden met datum 23/03/07 gebruikt: https://portal.health.fgov.be/pls/portal/docs/PAGE/INTERNET_PG/HOMEPAGE_MEN U/MILIEU1_MENU/CHEMISCHESTOFFEN1_MENU/BIOCIDEN1_MENU/BIOCID EN1_DOCS/LISTE%20BIOCICES%20150307. De opzoekingen van de commerciële namen zijn gebeurd in de zone “naam agent” op de oproepfiche. Enkel de oproepen met een blootstelling werden weerhouden, de vragen naar informatie werden verwijderd.

31

Antigifcentrum

Resultaten Preparaten op basis van natrium- of calciumhypochloriet Commerciële naam

Nr vergunning

AL 131 Alcalead Alklor SB Atlantol 914 Bactogal Net B Chloorstabil Chloro+ Chloroclens Chlorodes 50 Chlorox Delcomel PC Deptal B Deptal MCL Desinfectant Special Plus Divosan Hypochlorite VT3L DM Chlor DM CID Eau de Javel 12° chl FINK - FC 21 FINK – Steril FINK – Vetoplosmiddel FoodClean CIP 700 FoodClean DES 20 Galor 18/42 HADEX drinkwaterdesinfectiemiddel HG Schimmelvlekkenreiniger HTH Hypochlorite de sodium

7606B 13606B 405B 1395B 8606B 299B 607B 9506B 105B 2598B 3901B 3298B 7506B 2904B 2003B 2295B 2195B 2202B 9606B 9706B 1006B 2206B 9806B 5506B 9006B

Hypochlorite de soude solution

2097B

Hypochlorite de soude solution a 13%CL actif

1198B

Hyproclor ED Hyprotank ED La Croix Javel + Détergent (Fraîcheur Verte)

3897B 1902B 10106B

La Croix Javel Parfumee Fraicheur Florale

5101B

1287B 8586B 7783B

Aantal oproepen (jaar 2006) 0 0 0 0 0 2 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 18 0 0 (gezocht via hypochlorite de soude solvay) 0 (gezocht via hypochlorite de soude quaron) 0 (gezocht via hypochlorite de soude Lizin) 0 0 0 (33 oproepen voor Javel Lacroix zonder verdere precisering) 0

32

Antigifcentrum

La Croix Javel Parfumee Fraicheur Pin La Croix Javel Parfumee Fraicheur Provence La Croix Javel Traditionnelle Lacto Clean MEPA clean Micropur Chlorine MUH Eifelrein A Neomoscan-M Neophos Cl 25 P3-ansep TAP P3-Asepto BEL P3-Asepto Vloeibaar P3-hypochloran SM

5001B

0

5201B

0

2800B 6406B 10606B 12606B 13706B 2398B 4400 B 5298B 8686B 1192B 5901B

P3-hypochloran TS P3-TR Speciaal P3-Z vloeibaar Puremel Purexol 2 Purexol 2 VP TA Purexol Liquide Radic R 12 Rinsa Yellow B Sanichlor Tristar Sanchlor B Unilin Westfalia M-E

2104B 199B 800B 4796B 4298B 4498B 4398B 597B 606B 5806B 2999B 13506B 4299B

1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 (oproep voor P3 hypochloran zonder verdere precisering) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

Aantal oproepen Een totaal van 26 ongevallen zijn het gevolg van een blootstelling aan preparaten op basis van hypochloriet geregistreerd als biociden. Deze 26 ongevallen omvatten 25 accidentele blootstellingen en één poging tot zelfmoord. In 22 gevallen gaat het over een volwassene, in 4 gevallen gaat het over een kind.

33

Antigifcentrum

Blootstellingwegen Inhalatie: 12 (waarvan 3 samen met een ander product) Inslikken/in mond steken: 5 Projectie in ogen: 5 Contact via huid: 2 Meerdere blootstellingwegen: 2 Symptomen op het ogenblik van de oproep In 18 van de 26 gevallen waren de symptomen aanwezig op het ogenblik van de oproep, het gaat voornamelijk om tekens van ademhalingsmoeilijkheden, huid- of oogirritatie.

34

Antigifcentrum

Preparaten op basis van dichloro/trichloroisocyanuraat Commerciële naam

Nr vergunning

ACL 56 ACL 60 ACL 90 granular ACL 90 PLUS TABLETTEN Aquachoc 60 Aqualent 90 Aqualine-Tabs Aqualine - Granul Aquaprotect - Tabs Aquaprotect Granul Belgo-Care - Tabs Belgo-Care Granul Bio-Line - Tabs Bioline Rapid Chlorine Blue Ocean - Chlor-O-Chok Blue Ocean - Chlor-O-Galet

280B 3879B 3779B 1490B 1204B 1304B 603B 503B 901B 2300B 2901B 700B 3201B 2600B 2801B 3001B

Chlore Action Longue Durée Chlore Granules (MPC)

3402B 3302B

Chlore Rapide + Chlorifix 60 Chlorilong Clorchock

804B 4201B 1601B 1005B

Clortabs Disochlorine Chloortabletten Eur-O-Choc Eur-O-Tabs Galets 90/200

1105B 4390B 2204B 2304B 3202B

Granules GR60 HTH Chlore choc stabilisé HTH Chlore régulier stabilisé K3 Marina Chlore choc stabilisé Marina Chlore régulier stabilisé Melpool 63/G Melpool 90/200 P3-z Pool Breeze - Tabs

3502B 205B 305B 2192B 3706B 3806B 2900B 3000B 992B 3301B

Aantal oproepen (jaar 2006) 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 5 0 0 0 (3 oproepen voor granules zonder merknaam) 3 1 0 0 0 0 0 0 (3 oproepen voor chloorpastilles zonder merknaam) 0 0 0 2 oproepen (1geval) 0 0 1 (melpool NP) 0 0 0

35

Antigifcentrum

Pool Power Choc Pool Power Long Poolbreeze granulaat Poolbreeze granular Poolbreeze tablets Realco snel chloor Realco Superklor Galet Superklor Galet +

1301B 1401B 2400B 2705B 2805B 2500B 3101B 904B

0 0 0 0 0 3 2 oproepen (1geval) 0

Aantal oproepen 19 oproepen voor 17 gevallen van blootstelling aan een preparaat onder het type biocide op basis van dichloro of trichloroisocyanuraat. Al deze oproepen betreffen humane blootstellingen.

Blootstellingwegen: Inslikken/in mond steken: 10 Projectie in de ogen: 4 Inademing: 2 Contact via huid: 1

Symptomen op het ogenblik van de oproep In 12 van de 17 gevallen waren de symptomen aanwezig op het ogenblik van de oproep, het gaat voornamelijk om tekens van ademhalingsmoeilijkheden, maag- en darmlast en oogirritatie. Oproepen voor preparaten op basis van hypochloriet en van dichloro/trichloroisocyanuraat niet identificeerbaar als biociden. Methode Bij de opzoekingen wordt gezocht naar de namen “Javel”,”tablette de chlore”, “comprimés de chlore”, “pastilles de chlore”, “granulés de chlore”, “bleekwater”, “chloortablet”, “javeltablet”. Enkel de oproepen met een blootstelling werden weerhouden. Het ontstaaan van chloordampen ten gevolge van het mengen van javel met een ander product (ontkalker, ammoniak) is een veel voorkomende oorzaak van oproepen. Sommige artsen hebben de gewoonte om “chloordampen” in de zone naam agenten te coderen.

36

Antigifcentrum

De oproepfiches die in de zone naam agent “chlore”, “vapeurs de chlore”, “chloordampen” hebben, worden eveneens in aanmerking genomen voor zover het ongeval in een huishoudelijk milieu is voorgekomen. De ongevallen door inademing van chloor in publieke zwembaden en de ongevallen in de werkomgeving worden niet weerhouden.

Resultaten Aantal oproepen 1142 voldoen aan deze criteria. Bij 770 oproepen was er slechts blootstelling aan 1 product. Bij 372 oproepen zijn meerdere producten de oorzaak van het ongeval.

Verdeling van de oproepen per soort slachtoffer Oproepen voor blootstelling bij volwassene: 798 Oproepen voor blootstelling bij kind: 313 Oproepen voor blootstelling bij dier: 38 Opmerking*: 6 oproepen betreffen een blootstelling bij een volwassene en een kind. 1 oproep betreft een blootstelling bij een volwassene en een dier. Dit verklaart het totaal van 1149. Verdeling van de oproepen per type inname Contactweg

Aantal oproepen 539

Oraal contact 444 Inhalatie Oog Huid Rectaal Meerdere wegen Totaal

74 55 1 29 1142

Bij de 444 gevallen van inademing zijn er 303 (68%) gevallen van inademing van dampen door het mengen van verschillende producten.

37

Antigifcentrum

Verdeling van de oproepen per type slachtoffer Contactweg

Volw. 251

Kind 254

Dier 35

Oraal contact 423

25

1

Inhalatie Oog

68

6

0

Huid

45

9

2

1

0

0

10

20

0

798

313

38

Rectaal Meerdere wegen Totaal

De inhalatie vormt de voornaamste blootstellingweg bij de volwassene, terwijl bij het kind het inslikken of in de mond nemen de voornaamste oorzaak van ongevallen is.

Aanwezigheid van de symptomen op het ogenblik van de oproep In 696 van de 1142 oproepen waren symptomen aanwezig op het ogenblik van de oproep. Bij inademing gaat de grote meerderheid van de oproepen gepaard met symptomen. Deze symptomen zij het gevolg van een irritatie van de luchtwegen: tranen, rhinitis, hoest, ademnood en borstpijn, soms gepaard met misselijkheid, braken en hoofdpijn. Contactweg

Aantal oproepen

539

Symptomen op het moment van de oproep 179

444

396

74 55 30 1142

65 41 15 696

Oraal contact Inhalatie Oog Huid Meerdere wegen Totaal

38

Antigifcentrum

Discussie: De oproepen voor de preparaten van het type Javel onder vloeibare of vaste vorm ontsnappen aan een systematische review van ongevallen te wijten aan biociden. Deze preparaten worden sinds geruime tijd op de markt aangeboden als huishoudproducten en worden door het publiek en de artsen van het Antigifcentrum aanzien als kuisproducten. Het aantal ongevallen veroorzaakt door deze producten is hoog. Gemiddeld ontvangen we meer dan 3 oproepen per dag voor producten die tot deze categorie behoren. Het probleem is bekend bij de artsen van het Antigifcentrum en de cijfers blijven elk jaar min of meer gelijk. De inademing van chloordampen door het mengen van Javel met een zuur (ontkalker), ammoniak of een ander kuisproduct is een dagelijks huishoudelijk ongeval. De waarschuwing op het etiket en de regelmatig herhaalde preventieboodschappen van het Antigifcentrum hebben blijkbaar geen invloed op het gedrag van de gebruiker. Het is mogelijk dat de reclame voor een groot aantal preparaten van ontkalkers “met actieve chloor” de boodschap om geen javelwater met andere producten te mengen weinig geloofwaardig maakt. Sinds het verschijnen van tabletten en korrels op basis van dichloro- of trichloroisocyanuraat, stijgt het aantal ongevallen met deze producten, in het bijzonder het aantal ongevallen met producten voor zwembaden. In 2006 heeft het Antigifcentrum een 100-tal oproepen gekregen voor pastilles en korrels. Een aantal blootstellingen onstaat bij het openen van de verpakking. Men kan zich dan ook terecht vragen stellen bij de stabiliteit van deze producten. De mode van de talrijke individuele zwembaden legt waarschijnlijk het meer frequente gebruik van deze stoffen uit. Een duidelijke voorlichting van het publiek over de waterzuivering van zwembaden zou welkom zijn. In de zomer ontvangt het Antigifcentrum een groot aantal vragen hierover. Hieruit blijkt dat het publiek totaal niet op de hoogte is van de elementaire principes van waterbehandeling. Het is niet mogelijk om de ernst van de blootstelling te evalueren, daar de systematische opvolging ontbreekt. De toevallige inname van javel (gebruiksklare oplossing) is een goedaardig ongeval. De inname van korrels of pastilles houdt een risico van letsels van de gastro-intestinale tractus in. Bij inademing hangt de ernst van de symptomen af van de intensiteit van de blootstelling en van de antecedenten van de patiënt. Om de impact van de ongevallen met deze producten in te schatten, zou het nuttig zijn om de oproepen op te volgen, die van artsen en ziekenhuizen komen, alsook die oproepen waarvan de arts van het Antigifcentrum heeft geoordeeld dat er een medische interventie of een hospitalisatie nodig is.

39

Antigifcentrum

4.4. Hoe komen onze buurlanden aan informatie over blootstellingen aan PPP/Biociden? Het Antigifcentrum heeft in het kader van zijn contract opdracht gekregen om bij de buurlanden na te gaan hoe daar de informatie over de gevolgen van blootstellingen aan PPP/Biociden wordt verkregen. Er werd in twee richtingen gezocht: A. De antigifcentra van de volgende landen werden gecontacteerd (in alfabetische volgorde): Denemarken Duitsland Finland Frankrijk Groot-Brittannië Nederland Noorwegen Oostenrijk Zweden Er werd gevraagd hoe zij hun oproepen betreffende PPP/Biociden evalueren. Is het door een follow-up van deze oproepen en/of door een gedetailleerd rapport, eventueel van geselecteerde gevallen? B. Het opzoeken in deze landen van andere instellingen, die meewerken aan het verzamelen van gegevens betreffende problemen als gevolg van het gebruik van PPP/Biociden, was veel moeilijker. De antigifcentra, waar onze zoektocht begon, konden meestal geen enkele indicatie geven van waar te beginnen zoeken.

Denemarken Het Antigifcentrum beantwoordt oproepen van het grote publiek en professionelen. Contact via e-mail: geen enkel antwoord tot op vandaag.

Duitsland Contacten:

Dr. Axel Hahn van het Bundesinstitut für Risikobewertung Prof. Helmut Hentschel, directeur van het Giftnotruf van Erfurt Dr. Oliver Sauer van het Giftnotruf van Mainz

A. Er zijn 9 Antigifcentra in Duitsland: Berlin, Bonn, Erfurt, Homburg-Saar, Mainz, München, Freiburg, Göttingen en Nürnberg. Iedereen kan hen bellen, zowel het grote publiek als professionelen. Deze antigifcentra voorzien momenteel geen evaluatie van hun oproepen over PPP/Biociden, noch het opstellen van specifieke rapporten.

40

Antigifcentrum

Voor sommige centra zijn de jaarrapporten beschikbaar via het internet. Het aandeel PPP/Biociden wordt vaak vermeld en is altijd minder dan 4%. Voor Mainz bv. (www.giftinfo.uni-mainz.de) kan men lezen dat in 2005 van de in totaal 25.546 oproepen, er 2.6% over pesticiden/biociden gingen. Bij de oproepen alleen voor dieren hadden er 23,7% betrekking op PPP/Biociden. De harmonisatie van de agentia om de resultaten van deze oproepen te rapporteren is bezig, sommige centra gebruiken al de TDI classificatie (Toxicologischer Dokumentations Informationsverbund). Het TDI is een onderzoeksproject van de Duitse antigifcentra en het BfR (zie verder), dat o.a. een klassement van producten volgens hun gebruik opstelt. De antigifcentra zijn niet op de hoogte van het bestaan van een reductieprogramma voor PPP/Biociden. B. Het Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR) (www.bfr.bund.de) heeft als doel de veiligheid voor de consument te verzekeren van verschillende soorten producten: voeding, gewasbeschermingsmiddelen, biociden, cosmetica, scheikundige stoffen,……….. Als gevolg van een in 2000 afgesloten akkoord met de « Berufsgenossenschaften » (deze zijn zowel verzekeraar voor ziekten en ongevallen als verantwoordelijk voor de veiligheid op het werk en de bescherming van de gezondheid) ontvangt het BfR alle verslagen van arbeidsongevallen als gevolg van een blootstelling aan een chemisch product. In 2004 waren 93% (=5155 gevallen) van de gerapporteerde blootstellingen aan chemische producten afkomstig van deze Berufsgenossenschaften. De resterende 7% was afkomstig van ziekenhuizen, huisartsen, antigifcentra, apothekers, geneesmiddelencommissie, ….. In totaal waren 96% van de gerapporteerde gevallen arbeidsongevallen. Van alle gerapporteerde gevallen waren er maar 97 het gevolg van een blootstelling aan PPP/Biociden. Daarvan hadden er 5 een matige tot ernstige symptomatologie (3 organofosfaten, 1 herbicide en 1 fungicide). Nog dit jaar zal het BfR een juiste registratie van alle biociden voorstellen. Vanaf dan kunnen er goede statistische studies worden uitgevoerd, onder andere door de Duitse antigifcentra die deze lijst zullen ontvangen. Finland Contact: Apr. Terhi Lampinen van het Poison Information Centre Finland. A. Zij hebben geen specifiek programma. B. Ongekend

Frankrijk Contacten: Prof. Patrick Harry, directeur van het Centre Antipoison d’Angers Mme Christine Lorente van het Institut National de Veille Sanitaire (INVS) Dr. Jean-Luc Dupupet van de Mutualité Sociale Agricole (MSA) Dr. Patrick Nis van het Centre Antipoison de Lille

41

Antigifcentrum

A. Er zijn in Frankrijk 10 antigifcentra (Angers, Bordeaux, Lille, Lyon, Marseille, Nancy, Paris, Rennes, Strasbourg en Toulouse) waar iedereen naar kan bellen (professioneel of niet). Prof. Patrick Harry: “Op vraag van de Commission des Toxiques richten deze antigifcentra zich wel eerder op enkele “target”producten: paraquat, diquat en methidathion. Daar zij altijd verbonden zijn aan een ziekenhuis, is het voor hen veel gemakkelijker om aan meer informatie te geraken bij de gehospitaliseerden zoals bv. de dosage van PPP/Biociden en hun metabolieten in biologische vloeistoffen. In tegenstelling met België met zijn één centraal Antigifcentrum heeft Frankrijk het probleem van meerdere antigifcentra. Zolang deze centra niet op één informaticasysteem zijn aangesloten, is de verzameling van data niet eenvoudig. Bovendien zijn er in Frankrijk momenteel geen subsidies voorzien voor de antigifcentra voor het opzetten van een phytovigilantie programma”. De Franse Antigifcentra zijn nog niet allemaal uitgerust met de software SICAP. Dit zou hun gemeenschappelijk informatica platform moeten worden met onder andere toegang tot een gegevensbank met chemische producten. Hoewel er momenteel geen enkele verplichting is om intoxicaties door PPP/Biociden te rapporteren, worden er toch vier agentia van nabij gevolgd: Paraquat, +/- 30 gevallen per jaar, gecentraliseerd bij Prof. Robert Garnier, Parijs Diquat, +/- 10 gevallen per jaar, gecentraliseerd bij Prof. Patrick Harry, Angers Methidathion, gecentraliseerd bij Dr. Patricia Bols, Nancy Bifenthrine, +/- 500 gevallen per jaar, gecentraliseerd bij Dr. Patrick Nis, Lille Van deze 4 agentia is alleen het Bifenthrine vaak een biocide voor particulier gebruik. De andere producten zijn voor professioneel gebruik. In Frankrijk is er een onderscheid tussen gewasbeschermingsmiddelen voor professioneel en particulier gebruik. Niet alleen de concentratie, de formulering en de verpakking verschillen, maar er moet ook een andere commerciële naam zijn. Het Antigifcentrum van Parijs heeft in 2004 een evaluatie uitgevoerd van de blootstellingen aan PPP/Biociden. Deze hebben we nog niet ontvangen. B. L’Institut de Veille Sanitaire (INVS) Dit instituut kreeg in oktober 2004 de opdracht van het Direction Générale de la Santé (DGS) om een systeem voor toxico-vigilantie voor PPP/Biociden op te zetten. De bedoeling is om een samenwerking te organiseren met aan de ene kant zij die informatie verzamelen over intoxicaties en zij (de INVS) die deze informatie analyseren en waarschuwingen (alerts) opstellen. Dit netwerk heet PHYTOVEILLE. In het jaar 2006 moeten de indicatoren om alerts te versturen gedefinieerd worden. Deze indicatoren dienen om de gegevens te analyseren. Bovendien gaat PHYTOVEILLE ieder jaar een activiteitenrapport maken, dat geraadpleegd kan worden via de website van het INVS. De informatie is afkomstig van de volgende instanties: •

Alle antigifcentra: 5% (ongeveer 10.000/jaar) van hun oproepen gaan over fytosanitaire producten.

42

Antigifcentrum

•

Het systeem PHYT’ATTITUDE van het MSA (zie verder)

•

De firma’s die deze producten commercialiseren.

•

De veterinaire antigifcentra, het nationale netwerk voor beroepsziekten, de instituten van de wetsgeneeskunde, …..

Phyt’attitude Bij het MSA (Mutuelle Sociale Agricole) moeten alle in loondienst zijnde werknemers in de landbouw zich verplicht aansluiten. Zelfstandigen kunnen zich op vrijwillige basis aansluiten. Deze verzekeringsinstelling, die in 1991 een systeem van toxico-vigilantie voor de landbouw heeft opgezet, heeft in 2004 een groen nummer ingevoerd. Op één centraal nummer (0800 887 887) kunnen alle problemen met gewasbeschermingsmiddelen worden gemeld. Dit nummer kan door iedere gebruiker van fytosanitaire producten (al of niet bij het MSA aangesloten, professioneel of niet), de uitbaters van bedrijven en gezondheidswerkers gebeld worden in geval van problemen met het gebruik ervan. Dit is de dienst PHYT’ATTITUDE. De binnenkomende informatie wordt geanalyseerd door arbeidsgeneesheren, toxicologen (Parijs, Lyon en Tours) en preventiedeskundigen. De dossiers worden geanonimiseerd. Het aantal oproepen bedroeg 1300 in 2004. Hiervan waren er 250 in verband met een professionele bloodstelling van een phytosanitair product. De andere oproepen waren vragen voor inlichtingen. De meerderheid van de oproepen in verband met een blootstelling aan phytosanitaire producten betroffen insecticiden/acariciden (33%), fungiciden (31%) en herbiciden (23%). De meest gesignaleerde symptomen waren huidproblemen (irritatie, roodheid, jeuk en brandwonden), maag- en darmproblemen (misselijkheid, braken en buikpijn) en hoofdpijn. Er was een medische interventie in 58% van de gevallen en voor 22% was er een hospitalisatie nodig. Opmerking: de intoxicaties zijn het frequentst in de wijn- en fruitcultuur, als gevolg van de manier van verstuiven (met klein materiaal). Producenten De producenten van fytosanitaire producten ontvangen informatie over intoxicaties via een groen nummer aanwezig op de producten bestemd voor professionelen. Er is geen verplichting om deze informatie aan het INVS door te geven. Op de producten voor de particuliere gebruikers vermeldt het etiket meestal een gewoon telefoonnummer van de fabrikant of de verdeler. Soms staat er op het etiket vermeld dat de prijs van een gesprek die van een lokaal gesprek is. Het nummer van het antigifcentrum wordt niet per se vermeld. Opmerking: • •

Het INVS houdt zich vooral bezig met gewasbeschermingsmiddelen. En het Agence Française de sécurité sanitaire de l’environnement et du travail (AFSSET) houdt zich bezig met de biociden , maar heeft niet als missie de informatie van de gevallen van bloodstelling te verzamelen.

Groot-Brittannië Contact: Mrs. Alison Good, van het NPIS (National Poison Information Service, Edinburgh) en “general-secretary” van de EAPCCT (European Association of Poisons Centres and Clinical Toxicologists) 43

Antigifcentrum

A. In Groot-Brittannië zijn de 5 antigifcentra alleen te contacteren door professionelen. Er wordt gevraagd om eerst TOXBASE (zie verder) te consulteren en indien nodig contact op te nemen met het antigifcentrum van hun regio. De oproepen die toekomen in een antigifcentrum worden eerst opgevangen door een niet-medicus. Deze hebben een specifieke opleiding gehad. De moeilijkere gevallen worden doorgegeven aan een arts van het centrum. Beiden gebruiken TOXBASE Het NPIS van Edinburgh publiceert sinds 2004 ieder jaar een rapport over de blootstellingen aan PPP/Biociden in Groot-Brittannië. Hun bronnen zijn: • •

Het gebruik van TOXBASE door de andere NPIS (Birmingham, Cardiff, London, Newcastle), de hospitalen, urgentiediensten en huisartsen. De telefonische oproepen voor Schotland.

TOXBASE (http://www.toxbase.org) is een door de Britse antigifcentra gecreëerde gegevensbank. Ze bevat gratis informatie over ongeveer 12.000 producten en is alleen te raadplegen door professionelen. Zij moeten over een identificatie en een paswoord beschikken. Zo is men op de hoogte wie TOXBASE geraadpleegd heeft. Het PSD (Pesticide Safety Directorate) en de NPIS hebben een afspraak om 174 producten/actieve agentia van nabij te volgen. Over dewelke het gaat hebben we geen informatie ontvangen. Aan de persoon die TOXBASE voor één van deze 174 producten/actieve agentia consulteert, wordt gevraagd om online een vragenlijst in te vullen. Hierin wordt naar details van de blootstelling, de behandeling en de evolutie gevraagd. Het NPIS van Edinburgh wordt automatisch en online van deze vragen op de hoogte gebracht. De respons is ongeveer 8%. Degenen die deze vragenlijst niet invullen krijgen een papieren versie per post opgestuurd. Hier is de respons 37.3% (2005-2006). Bij de rechtstreekse telefonische vragen uit Schotland over één van deze 174 producten wordt ook een vragenlijst per post opgespoord. De respons is hier 54.8% (2005-2006). De raadplegingen van TOXBASE door urgentiediensten worden niet gecontacteerd. De aard van het werk op deze diensten maakt het niet mogelijk om gedetailleerde informatie te verzamelen. Ook vragen van veeartsen, vragen uit Ierland en vragen in verband met antiluizen middelen worden niet gecontacteerd. Meerdere vragen voor één geval worden samengevoegd. Resultaten 2005-2006: TOXBASE werd 14.357 geconsulteerd in verband met PPP/Biociden. Hiervan waren er 6.160 informatieve vragen zonder blootstelling. Er werden 281 elektronisch ingevulde vragenlijsten ontvangen. Men stuurde 2.192 vragenlijsten per post op. Hier worden nog de telefonische oproepen aan toegevoegd. Hiermee komt men in totaal aan 710 bruikbare dossiers. Bij 9 gevallen (3.2%) ging het een ernstige blootstelling. Er waren 3 fatale gevallen, waarbij 2 zelfmoorden; het ging hier om propionzuur, strychnine en aluminiumphosphide.

44

Antigifcentrum

(In 2004-2005 waren er ook 3 fatale gevallen, waarvan 2 zelfmoorden. Alle 3 waren veroorzaakt door paraquat.) De symptomatologie van de andere gevallen was als volgt: 71.8% mineur, 14.8% matig en bij 10.2% onbekend. 95.6 % van de slachtoffers werden niet gehospitaliseerd of konden de dag zelf het ziekenhuis verlaten. En bij ongeveer 50% was er geen enkel symptoom. 4.9% betrof een chronische blootstelling en 14.8% een professionele blootstelling.

Top 10 van de producten: 2004- 2005 permethrine paraquat diquat glyphosate metaldehyde bromadiolone phenol/cresol borax NaChloraat bendiocarb

2005-2006 permethrine metaldehyde glyphosate borax diquat fenols/cresol paraquat bromadiolone NaChloraat difenacoum

84 gevallen 58 57 56 48 6 32 29 23 21

88 63 59 47 46 44 38 36 28 27

B. Niet gekend

Nederland Contact: Ir. Antoinette van Riel van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum. A. In het Nederlandse antigifcentrum wordt alleen op vragen van professionelen geantwoord. Er is momenteel in Nederland geen phytovigilantie programma in hun centrum. B. Niet gekend

Noorwegen Contact: Mrs Vibeke Thrane van het Norwegian Directorate for Health and Social Affairs. A. in Noorwegen zijn er weinig acute intoxicaties met PPP/Biociden en. Er bestaat momenteel geen specifiek programma.

45

Antigifcentrum

B. Niet gekend Oostenrijk Contact: Prof. Karl Hruby van het Vergiftungsinformation Wien. A. Het antigifcentrum van Wenen (http://giftinfo.org) beantwoordt vragen van het publiek en professionelen. Professor Hruby heeft een voorstel voor een vragenlijst gemaakt om blootstellingen aan biociden op te volgen. Het Weens Antigifcentrum rapporteert aan de overheid slechts die gevallen, waarbij er sprake is van een blootstelling aan een biocide met een bewezen intoxicatie tot gevolg. Intoxicaties met gewasbeschermingsmiddelen worden niet aan de autoriteiten gerapporteerd. Het probleem van de classificatie van de biociden is niet opgelost. Het is niet duidelijk welke producten wel en welke niet tot deze groep behoren. Er zijn producten, die als biocide worden gebruikt, maar die het niet zijn, en producten waarvan het onduidelijk is of het biociden zijn. Professor Hruby is niet op de hoogte van een reductieprogramma voor PPP/Biociden in Oostenrijk. Hij verwacht veel van een “TDI-project”. Dit project zou de elektronische uitwisseling van informatie tussen de verschillende Europese antigifcentra, de industrie en de diensten voor volksgezondheid veel vereenvoudigen. (zie Duitsland) B. Niet gekend.

Zweden Contact: Apothekeres Margareta Palmborg van het Swedish Poisons Information Centre. Zweden was het eerste land om met een programma te beginnen voor de reductie van de risico’s van PPP/Biociden. Dit liep al in de jaren 1981-1985. Dit programma bestond uit 4 luiken: vermindering van de verkoop van PPP/Biociden, residu metingen in groenten en fruit, het kwantificeren van de risico’s voor de gezondheid door het invoeren van “toxicoequivalenten” en het bestuderen van de intoxicaties zelf (bijdrage van het antigifcentrum van Stockholm). A. Het Zweeds Antigifcentrum ontvangt, net als het Belgische antigifcentrum, oproepen van de hele bevolking. Zij hebben 3 prospectieve studies uitgevoerd met een follow-up van de oproepen. Deze vonden plaats in 1984, 1994 en 2004. Voor iedere oproep in verband met een fytosanitair product wordt een speciaal formulier ingevuld na een zeer grondige anamnese. Het opvolgen van deze gevallen gebeurt telefonisch. Men sluit gevallen uit waarvoor men geen enkel symptoom verwacht (gering toxiciteit, sterk

46

Antigifcentrum

verdund product, minieme blootstelling) Voor gehospitaliseerden vraagt men een geschreven verslag. (Opmerking: de Zweedse hospitalen sturen spontaan al in 1/3 van de intoxicatiegevallen een geschreven rapport naar het Zweeds Antigifcentrum, zelfs als dat niet door deze laatste gevraagd is). Vergelijking van de resultaten van 1984 en 1994 (2004 nog niet voor ons beschikbaar) Oproepen voor fytosanitaire producten: 3% van het totale aantal oproepen (885 voor 1984 en 1703 voor 1994, het totale aantal oproepen is ook verdubbeld). 20% van deze oproepen zijn informatieve vragen. En 30% gaat over dieren (vooral honden, die aan een rodenticide hebben gezeten). Humane blootstellingen aan PPP/Biociden bedroegen in 1984: 493 en in 1994: 774. De PPP/Biociden worden in Zweden als volgt geklasseerd: •

Klasse 1: zeer toxisch, aflevering en gebruik strikt gereglementeerd en beperkt.

•

Klasse 2: matig toxisch, gereglementeerd gebruik.

•

Klasse 3: weinig toxisch, vrije verkoop.

Het aantal humane blootstellingen aan de verschillende klassen was als volgt:

Klasse 1 2 3

Jaar 1984 11 169 269

1994 10 112 502

(Men moet er rekening mee houden dat het totale aantal oproepen tussen 1984 en 1994 verdubbeld is.) De resterende gevallen zijn veroorzaakt door niet-geïdentificeerdehoutbeschermingsmiddelen en rodenticiden en niet geklasseerde PPP/Biociden: in 1984: 44 gevallen en in 1994: 150 gevallen. Opvallende wijzigingen bij actieve producten over de 10 jaren:

Borax Pyrethrines en rotenone Pyrethroides Superwarfarines Phenoxy herbiciden Glyphosate NaChloraat Ijzersulfaat Fungiciden totaal

1984 4 gevallen 54 5 0 22 8 9 0 2

1994 94 gevallen 22 126 39 17 39 1 7 3

Ernst van de symptomen volgens de PSS(Poison Severity Score):

47

Antigifcentrum

1984: 4% was het matig 1 enkel ernstig geval met inname van phosphamidon 1994: 3% was het matig 1 fataal geval door dimethoate (zelfmoord) B. Een andere bron om de morbiditeit van blootstellingen aan PPP/Biociden na te gaan is het bestuderen van de doodsoorzaken bij het Nationaal Centraal Bureau van de Statistiek. Studie naar de sterfgevallen door PPP/Biociden in Zweden: 1969: 6 sterfgevallen (1 dinitrophenol,1 phenoxy, 1 nicotine en 3 organofosfaten/carbamaten) 1970-1979: 11 sterfgevallen (1 phenoxy, 1 allyl alcohol, 1 nicotine, 1 paraquat, 4 organofosfaten/carbamaten en 1 onbekend) 1980-1989: 2 sterfgevallen (2 organofosfaten/carbamaten) 1990-1994: 2 sterfgevallen (1 phenoxy, 1 organofosfaten/carbamaten) Opmerking: in Zweden zijn de verkoopcijfers van de actieve substanties van fytosanitaire producten beschikbaar. CONCLUSIE: Opmerking: Deze studie over het verzamelen van informatie bij onze buurlanden in verband met problemen als gevolg van blootstellingen aan PPP/Biociden is verre van beëindigd. Niet alleen door gebrek aan tijd, maar ook doordat er in deze verkennende fase voorrang werd gegeven aan het opvolgen van de oproepen.

Wat ook hun werkwijze is, de antigifcentra van verschillende landen zijn belangrijke bronnen om informatie te verzamelen over toxische problemen bij het gebruik van PPP/Biociden. Daardoor kunnen zij een rol spelen in een phytovigilantie project, vooral voor acute blootstellingen. Uit de ervaringen van de buurlanden kunnen we de volgende ideeën halen: •

• •

•

Op alle verpakkingen van de PPP/Biociden een goed leesbaar en centraal groen nummer, die alle gebruikers, maar ook de gezondheidswerkers uitnodigt om alle type problemen bij het gebruiken van PPP/Biociden te melden. Vragen in verband met gezondheidsproblemen zouden naar het Antigifcentrum worden doorgeschakeld. Het is wenselijk om een samenwerking te hebben met de arbeidsgeneeskundige diensten. Een duidelijke en unieke classificatie van de biociden. Target producten: van enkele geselecteerde producten een grondige follow-up uitvoeren. Paraquat is nu het onderwerp van een studie op Europees niveau (Dr Hugo Kupferschmidt de Zurich). Men kan bv. pyrethrines bestuderen die frequent parestesieën veroorzaken. Het oppuntstellen van een specifiek formulier om per e-mail of post te versturen voor de follow-up van een blootstelling aan een pesticide, vooral naar de hospitalen en de huisartsen.

48

Antigifcentrum

In bijlage 5: 3 follow-up vragenlijsten:

•

Vergiftungsinformation Wien

•

Toxbase

•

Zürich

4.5. Voorstel voor classificatie: Bij de huidige studie hebben we gewerkt met de classificatie uit Fytoweb en de lijst van de biociden van de FOD volksgezondheid. Indien het project wordt verder gezet zou er beter eerst een groep worden samengesteld om alle problemen die ontstaan als gevolg van de huidige classificatie (met name de biociden) te bespreken en wijzigingen voor te stellen.

4.6. Specifieke oproepfiche: Zie boven (3.5)

4.7. Contact met Belgische instanties: In het contract dat voor deze opdracht met het Antigifcentrum werd afgesloten is er ook een vraag om contacten te leggen met de verschillende organisaties in België, die zich met dezelfde problematiek bezig houden. Het doel is om het verzamelen van de beschikbare informatie over blootstellingen aan PPP/Biociden in België te optimaliseren. En om na te gaan of het mogelijk is om de impact van chronische blootstellingen te onderzoeken. Een lijst met organisaties werd voorgesteld door het ministerie.

Landbouworganisaties: De eerste instantie, die gecontacteerd werd was het project Preventagri. Zij werd opgericht in 2001. Zij zouden te bereiken zijn voor iedere landbouwer, die een probleem heeft in het kader van zijn beroepsuitoefening. In het kader van dit project zijn er twee kanalen langs waar informatie kan binnenkomen over door PPP/Biociden veroorzaakte pathologieën: • PreventAgri Formation ( contact: Ir Leny Bette) geeft algemene informatie over het gebruik van PPP/Biociden (brochures, voordrachten). Ook een gratis en anonieme risicoanalyse op het terrein is mogelijk. Er zijn geen sancties verbonden aan het eventueel niet uitvoeren van de voorgestelde verbeteringen. • Agricall (contact: Mme Laurence Leuruse) ontvangt via het groene nummer 0800 85 0 18 vragen van personen werkzaam in de agrarische sector. Het aantal via deze kanalen gemelde gezondheidsproblemen als gevolg van het gebruik van PPP/Biociden is beperkt. Het juiste aantal wordt niet bijgehouden. Toch worden de mogelijke

49

Antigifcentrum

oorzaken van accidenten, die een blootstelling aan PPP/Biociden zouden kunnen veroorzaken, bestudeerd. Vb. een gebrekkige persoonlijke bescherming (leren handschoenen i.p.v.in nitriel), een gebrek aan het materiaal (cabines met airco maar zonder koolstoffilter). Preventagri wordt momenteel gesubsidieerd door de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg alsook door het Europees Sociaal Fonds. Om zich bekend te maken gebruikt Preventagri de landbouwpers, de media (radio, televisie), de landbouwbeurzen, het DG landbouw, boekhouders uit de landbouwsector, en van mondop-mond reclame. Het Comité Regional Phyto, opgericht in 1992, is een door de Waalse regio gefinancierde organisatie, die in alle objectiviteit zorgt voor het uitwisselen van informatie en het verspreiden van wetenschappelijke kennis in de landbouw. Ir. Jean Marot van dit Comité Regional Phyto werd gecontacteerd. Hij is co-auteur van een artikel in de “Sillon Belge” over: “L’étiquette, source d’informations précieuses” (n° 3248, 20 octobre 2006, p17). Hij kan niet op nuttige wijze meewerken om informatie te verzamelen in verband met ongevallen bij landbouwers bij het gebruik van PPP/Biociden. Nochtans heeft het Comité Phyto al in 2003 een enquête bij de landbouwers van Waals Brabant in verband met het gebruik van PPP/Biociden gepubliceerd. Dhr. Bernard Decock van het FWA (Fédération Wallonne de l’Agriculture) denkt ook niet ons te kunnen helpen bij het verzamelen van informatie over blootstellingen aan PPP/Biociden. Deze organisatie verdeelt in alle brievenbussen in de landbouwstreken een weekblad “Plein Champ”. Dit zou een interessant communicatiemiddel kunnen zijn. Medische organisaties: Minimale Klinische Gegevens (MKG) Het MKG is sinds 1 oktober 1990 verplicht door het Ministerie van Sociale Zaken voor algemene niet-psychiatrische ziekenhuizen. Vanaf 1 januari 1995 is het ook verplicht voor de daghospitalisaties. Dit registratiesysteem heeft voornamelijk als doel het beheer van de ziekenhuizen te verbeteren, zowel op het niveau van de infrastructuur, als de financiële middelen, door zich op de structuur van de pathologiegegevens te baseren. De verschillende ziekten worden gecodeerd op basis van het ICD-9 (International Classification of Disease), ontwikkeld door de American Hospital Association en beheerd door de Wereldgezondheidsorganisatie. Gezien de invloed door een aantal variabelen op het gebruik van de financiële middelen, beperkt de MKG zich niet alleen meer tot de diagnose en de technische prestatie, maar voegt ook andere informatie toe zoals leeftijd, de evolutie (sterfgevallen), het soort opname of ontslag, het al dan niet opgenomen zijn op intensieve zorgen, enz….. Deze uitgebreidere informatie maakt het mogelijk om meer epidemiologisch onderzoek te doen. Zodra er een factuur van één dag is (zelf in geval van een verblijf van minder dan 24 uren, bijvoorbeeld de dagkliniek), moet een MKG geregistreerd worden. Wij hebben aan een verantwoordelijke arts van de gegevensverwerking van de MKG gevraagd om ons een overzicht te geven van de opnames van patiënten blootgesteld aan

50

Antigifcentrum

PPP/Biociden. Dit na selectie van de codes ICD9, die overeenkomen met de categorie van de producten in de “Table of drugs and chemical, Index of poisoning and external causes of adverse effects of drugs and other chemical substances”. Deze tabel bevat een classificatie van geneesmiddelen en andere chemische stoffen voor intoxicaties en externe oorzaken van bijwerkingen. De volgende codes werden weerhouden 989.1 Strychnine and salts 989.2 Chlorinated hydrocarbons Aldrin Chlordane DDT Dieldrin (zonder de gechloreerde solventen) • 989.3 Organophosphate and carbamate Carbaryl, Dichlorvos, Malathion, Parathion, Phorate, Phosdrin • 989.4 Other pesticides, not elsewhere classified Mixtures of insecticides • •

Geen enkele code groepeert de biociden Om de manier van blootstelling te identificeren, bestaan er codes van externe oorzaken: • Accidentele vergiftiging (E850-E869) • Zelfmoordpoging (E950-E952) • Aanval (E961-E962) • Onbepaald (E980-E982) De laatste beschikbare gegevens dateren van 2004. Wij hebben de volgende resultaten ontvangen: Patiënten van 12 jaar en jonger CAT_leeftijd 12 jaar of minder 12 jaar of minder 12 jaar of minder 12 jaar of minder 12 jaar of minder

ICDCODE CAT_CODES_E

COUNT

9892

Geen code E vermeld

1

9893

Ongeval

3

9894

Geen code E vermeld

4

9894

Ongeval

15

9894

Onbepaald

1

Patiënten ouder dan 12 jaar CAT_leeftijd Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar

ICDCODE CAT_CODES_E

COUNT

9891

Zelfmoordpoging

2

9892

Geen code E vermeld

2

51

Antigifcentrum

Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar Meer dan 12 jaar

9892

Ongeval

1

9892

Zelfmoordpoging

1

9893

Geen code E vermeld

4

9893

Ongeval

4

9893

Aanval

1

9893

Zelfmoordpoging

20

9894

Geen code E vermeld

7

9894

Ongeval

9

9894

Aanval

1

9894

Onbepaald

7

9894

Zelfmoordpoging

42

De cijfers onder “count” verwijzen naar het aantal keren dat een product overeenkomstig met de gezochte codes in het register verschijnt. Dit vertegenwoordigt het aantal gevallen niet, meerdere productcodes kunnen bij 1 patiënt gebruikt worden. Om de omvang van het probleem beter te kunnen evalueren, werd per geselecteerde patiënt, het aantal dagen opname en de uiteindelijke evolutie gevraagd. Deze gegevens hebben we nog niet ontvangen. Maar zelfs zonder deze laatste gegevens lijkt het onwaarschijnlijk dat blootstellingen aan PPP/Biociden een belangrijke oorzaak zijn van acute gezondheidsproblemen.

Huisartsenpeilpraktijken Het wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid organiseert de registratie van gezondheidsproblemen door een netwerk van huisartsen verspreid over heel het land (huisartsenpeilpraktijken). Ongeveer 170 huisartsen nemen vrijwillig deel aan de wekelijkse registratie via formulieren. Verschillende gezondheidsproblemen werden door dit netwerk bestudeerd. Om voor registratie in aanmerking te komen moeten deze problemen aan aantal voorwaarden voldoen: Het moet gaan om problemen waarvan de diagnose en/of behandeling en verdere opvolging onder de verantwoordelijkheid van de huisarts valt. Het probleem moet op een duidelijke en gestandaardiseerde wijze kunnen worden gedefinieerd. 52

Antigifcentrum

Het moet gaan om een belangrijk gezondheidsprobleem dat door geen ander volwaardig surveillancesysteem wordt bestudeerd tenzij aanvullende informatie via de Huisartsenpeilpraktijken kan worden ingewonnen. Het probleem moet met een bepaalde frequentie voorkomen opdat enerzijds statistische analysen mogelijk zouden zijn en anderzijds te grote werkbelasting voor de deelnemende artsen zou worden vermeden. Tot nu toe hebben we geen contact opgenomen met de verantwoordelijke van het netwerk om verschillende redenen: • •

Het begrip van biocide is onduidelijk. We hebben geen redenen om acute blootstellingen aan PPP/biociden als een belangrijke gezondheidsprobleem te beschouwen. De frequentie is hoogwaarschijnlijk te laag om een statistische analyse mogelijk te maken.

Overigen

Er werd in het Antigifcentrum een vergadering belegd met Dr. Nicolas van de “Ambulances Vertes” (SAMI) op 8/6/2006. Hij komt heel af en toe in contact met problemen in verband met biociden (pyrethrines) en beschikt in beperkte mate over de mogelijkheid om deze te doseren. En op 21/9/2006 was er een vergadering met Mevr. Herlinde Smet van de Medisch Milieukundigen (MMK). Tot nu toe wordt er niet gewerkt op het gebied van PPP/biociden.

De contacten met het RSZ om te weten of er gegevens bestaan over de gevolgen van chronische blootstellingen aan PPP/Biociden hebben niets opgeleverd. We hadden gehoopt om uit hun informatie die arbeidsongevallen te halen afkomstig uit de landbouw (betaalde werknemers) en na te gaan of hier blootstellingen aan PPP/Biociden bij waren. Een dergelijke vraag kan ook aan het RSVZ gesteld worden.

4.8. Voorstel voor een toxico-vigilantie programma: Zie verder

53

Antigifcentrum

5.

CONCLUSIES – BIJDRAGE VAN HET ANTIGIFCENTRUM AAN HET PRPB

Het deel van de opdracht waarnaar in een eerste fase veel aandacht is gegaan (de telefonische follow-up) levert op eerste zicht een aantal interessante gegevens op. Het is ondanks de logistieke problemen mogelijk om via een telefonische follow-up uitgebreide en interessante informatie te verkrijgen. Deze gegevens kunnen gebruikt worden voor de aan ons toevertrouwde opdracht, maar ook voor intern gebruik van het Antigifcentrum zelf. 5.1. Een aantal eerste conclusies uit het cijfermateriaal zijn: •

• • • • •

Buiten de zelfmoordpogingen zijn er geen ernstige problemen bij volwassenen en kinderen na een éénmalig contact. De gevolgen van de blootstellingen resulteren in geen of slechts lichte symptomen Bij de dieren worden wel ernstige problemen gevonden. Vooral bij honden vinden we ernstige pathologieën met regelmatig sterfgevallen. We hebben zeer weinig oproepen uit het professionele milieu. Er is geen enkel product dat er duidelijk uitspringt. Maar daar we niet over de verkoopscijfers beschikken kan dit natuurlijk een vals beeld zijn. Zoals verwacht wordt het Antigifcentrum alleen gecontacteerd voor acute blootstellingen. Het is vaak niet duidelijk of een product tot een biocide behoort of niet. De problemen met biociden zijn zeker onderschat.

5.2. Problemen met individuele producten: Producten op basis van permethrine geven snel convulsies bij de kat. Oorzaak is dat de kat gevoeliger is dan andere zoogdieren. Bovendien gebruikt men vaak voor de kat het hoger gedoseerde product voor de hond. Op aanraden van het AGC zijn de indicaties voor deze producten aangepast. Het opnieuw gepromote ijzerfosfaat als “milieuvriendelijk” alternatief voor metaldehyde wordt van nabij gevolgd. We hebben de impressie dat het niet zo ongevaarlijk is, als dat de fabrikant doet uitschijnen. Het mengsel van fluroxypyr + clopyralid + MCPA (oa Bofix) dient opgevolgd te worden. Het komt voor in de top 10, maar is vooral bedoeld voor professioneel gebruik, waarvoor wij normaal weinig oproepen krijgen. Zo waren er 20 oproepen in de onderzochte periodes. Er werden bij 14 oproepen symptomen vermeld. Bij de erkenning is er sprake van een irriterend product (R36/38) maar de symptomen zijn vaak meer dan dat. Er was zelfs één sterfgeval (een vaars), maar achteraf bleek er geen correlatie tussen de blootstelling en het overlijden. Opvallend is de tijdsduur van één dag tussen de blootstelling en het optreden van symptomen. Het oorzakelijke verband tussen dit alles is nog niet duidelijk en vraagt verder onderzoek. ( Wirkstoffe in Pflanzenschutz- und Schädlings-bekämpfungsmitteln: p 113,p242,p304.)

54

Antigifcentrum

6.

VOORSTELLEN TER VERBETERING VAN DE PHYTO-VIGILANTIE

6.1. Beperkingen van de telefonische follow-up. Deze vraagt met de huidige manier van werken enorm veel tijd. De oorzaken daarvan zijn: Onvoldoende gegevens op de oproepfiche: Geen telefoonnummer. Opgelost sinds we alle nummers (ook de privé-nummers) zien sinds juli 2006. Geen naam van arts en/of patiënt bij een oproep uit een ziekenhuis. Hierdoor is het bijna onmogelijk om iemand te vinden, die van de oproep op de hoogte is. Geen juiste of volledige identificatie van het product. Problemen bij de oproep Geen antwoord Antwoordapparaat Men is niet op de hoogte van het geval Te lange periode tussen de oproep en het telefonische contact, veroorzaakt o.a. door vakantie periode. Mogelijke oplossingen zijn: “Minor contacts” niet meer opbellen. Indien we dit laten vallen schiet er meer tijd over om de echt belangrijke blootstellingen goed op te volgen. Talrijk zijn de oproepen in verband met een mierenlokdoos waar de kindjes aan gelikt hebben. Hiernaast zijn er natuurlijk nog andere. Er zouden dus duidelijke criteria moeten komen om deze minor contacts te definiëren. Een nadeel van dit systeem is dat we informatie missen over de manier van blootstelling. De eerste informatie verbeteren. Duidelijke en herhaalde richtlijnen geven aan de collega’s van de permanentie wat ze moeten vragen bij een oproep betreffende PPP/Biociden en biociden. Andere methoden van contact. Via e-mail? Brief? Deze laatste methode geeft misschien betere resultaten bij ziekenhuizen. Zeker gezien de werkuren van de artsen daar niet altijd met de onze overeenstemmen.

55

Antigifcentrum

6.2. Het maken van een voorstel voor een phyto-vigilantie programma. Het antigifcentrum krijgt bijna uitsluitend vragen in verband met éénmalige acute blootstellingen. Dit is natuurlijk eigen aan de werking van het Antigifcentrum. We beschikken momenteel niet over gegevens in verband met chronische blootstellingen. De vraag is of dat onze taak is als centrum voor dringende medische hulpverlening. Het heeft weinig zin en kost veel moeite om voor alle oproepen een telefonische follow-up te doen, op welke manier dan ook. Het kleine aantal problemen dat we gevonden hebben (buiten de dieren) kan volgens ons niet dienen om een daling van de risico’s door het gebruik van PPP en Biociden over de loop der jaren heen aan te tonen. Om toch een zicht te hebben op de mogelijke problemen zijn er verschillende mogelijkheden voor een meer doelgerichte vigilantie: • • • • • •

Het jaarlijks volgen van het aantal oproepen zonder follow-up. Letale gevallen Zelfmoordpogingen Paraquat Hospitaalgevallen Producten met een onduidelijke stijging van de oproepen, met of zonder symptomen. Redenen hiervoor kunnen zijn: • Onderschatting van de toxiciteit • Probleem met de formulering of de verpakking • Probleem met de etikettering

Het grootste probleem hierbij is dat we niet goed op de hoogte zijn van het werkelijke gebruik van al deze producten. Het is niet duidelijk voor ons of er correcte cijfers zijn en hoe deze te bekomen. Een stijging van de gemelde problemen kan dus het gevolg zijn van het product zelf of een stijgend gebruik. Zolang we niet over goede gebruikscijfers bezitten is het vrij zinloos om uit deze gegevens conclusies te trekken. Wij stellen voor om de contacten uit te diepen met die landen, waar er al een langere ervaring is met een vigilantie-programma, zoals bv. Zweden en UK en waar de verzameling van de informatie via de antigifcentra verloopt of Frankrijk waar men bezig is om een programma te installeren. Voor het opvolgen van chronische blootstellingen is het Antigifcentrum niet de aangewezen instantie.

56

Antigifcentrum

BIJLAGE

EXCEL ITEMS Number:

volgnummer van de oproepfiche

Lang:

taal van de oproep

Status:

hoe ver is de oproep verwerkt

• • • • • •

Info: geen klassiek oproep Inc: onvoldoende gegevens om te bellen, antwoord apparaat, geen antwoord Phone: nog te bellen Ok: afgewerkt Nopest: geen ppp of biocide MC: mineur contact

Date:

datum van eerste oproep

Name:

naam van het product

• •

Echte commerciële naam of Soort product (pesticide, ratticide,…)

Active ingr.: actieve product(en) welk type product

Sort: • • •

Bioc: Biocide Ppp: gewasbeschermingsmiddel Other: andere

Groupe: • • • • • • • • • • • •

welke groep (insecticide, etc.)

Acar: Acaricide Des: Desinfectans Div: Diversen (cicatrisant, …) Fert: Meststof Fung: Fungicide Grow: Groeiregulator Growinh: Groei inhibitor Herb: Herbicide Ins: Insecticide Moll: Molluscicide Nema: nematocide Pest: Pesticide 57

Antigifcentrum

• • • • • • • •

Rep: Repulsief Rod: Rodenticide Moss: anti-mos Cic: cicatrisant Taup: Talpicide Unkn: Unknown Wood: Houtbescherming Vet: Diergeneesmiddel

Type: • •

soort oproep Clas: Klassiek oproep: er is een blootstelling Info: Alle andere oproepen

Species: • • •

Child: Kind Adult: Volwassene Xxx: Diersoort (Dog, cat, …..)

Age: • • • •

wie

leeftijd van de kinderen <1 1-4 5-9 10-14

N:

aantal blootgestelden

How:

manier van blootstelling:

• • •

Acc: Int: Pro:

hoe blootgesteld

Way: • • • • •

Accidenteel Intentioneel Professioneel

Oral: Inh: Skin: Eye: Im:

mond inademing huid oog intramusculair

Quantity:

hoeveelheid

Sympt.:

symptomen

58

Antigifcentrum

•

None Minor Moderate

(No symptoms or signs. Judged not to be related to poisoning) (Mild, transient and spontaneously resolving symptoms) (Pronounced or prolonged symptoms)

• • •

Severe Fatal Unknown

(Severe or life –threatening symptoms) (Death)

• •

From: Persson HE, Sjoberg GK, Haines JA, Pronczuk de Garbino J. Poisoning severity score. Grading of acute poisoning. J Toxicol Clin Toxicol. 1988;36(3): 205-213.

Sympt. det.:

omschrijving symptomen volgens numerische code oproepfiche

Therapy:

ingestelde therapie

Evolution:

evolutie

• • • •

?: onbekend Died Recovered Symptoms: nog steeds symptomen

Evolution det: details van de evolutie • • • • • • •

causaal verband Causal rel: C: Confirmed L: Likely OA: Open assessment U: Unrelated II: Insufficiënt information RD: Relation doubtful

Confirmed: There are clinical symptoms and signs typical of exposure to the cited pesticide formulation combined with either: Corroborating medical and (where appropriate) biochemical evidence; or Evidence of overexposure Likely: The balance of evidence based on reported exposure circumstances, clinical symptoms and signs or biochemical evidence (where appropriate is consistent with ill health due to exposure of the cited pesticide formulation Open assessment: 1. The reported ill health is not consistent with the known potential ill-health effects of the cited pesticide formulation given the reported exposure circumstances but the implied association cannot be entirely discounted in the light of current knowledge; or 2. The evidence is consistent with pesticide exposure being the cause of the reported ill health but alternative explanations, e.g. pre-existing disease are also present. Unrelated: There is strong evidence, e.g. evidence about exposure or from medical reports, that the reported ill health is not pesticide related.

59

Antigifcentrum

Insufficient information: The available data are insufficient, incomplete or conflicting and the case cannot be classified for one or more of these reasons. Adapted from UK Health and Safety Executive, Field Operations Directorate: Pesticide Incidents Appraisal Panel classification scheme. http://www.hse.gov.uk/fod/pir0102.pdf

Divers:diverse interessante details Origin:

wie is de oproeper?

60

Programme fédéral de réduction des pesticides et biocides Rapport phyto - vigilance étude de faisabilité

Recommend Documents