Programma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability, and Effectivity

Inhoudsopgave

Voorwoord wetenschappelijk jaarverslag 2009 Programma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability, and Effectivity Programma Grenzen van fiscale soevereiniteit Deelprogramma Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit Deelprogramma Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit Programma Hervorming van sociale regelgeving Deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid Deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen Programma Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction Deelprogramma Sovereignty, International Governance and Global Values Deelprogramma Regulering van internationaal economisch verkeer Deelprogramma Trias Europea: de verhoudingen tussen de overheidsmachten in de EU en de lidstaten in een bewegend constitutioneel landschap Deelprogramma De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa

-1-

Deelprogramma Rule of Law and Development: Formation, Implementation and Improvement of Law and Governance in Developing Countries Programma Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering Programma Vraagstukken van vermogensrecht Deelprogramma Constitutionalisering, transnationalisering en de eenheid van Nederlands vermogensrecht Deelprogramma Europees en vergelijkend ondernemings- en effectenrecht De niet-programmagebonden publicaties Overzicht boeken verschenen in de facultaire Meijers-reeks Promoties 2009

-2-

Voorwoord wetenschappelijk jaarverslag 2009

Programma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability and Effectivity Het onderzoek van onze Faculteit der Rechtsgeleerdheid richt zich vooral op de rechtsgeleerdheid en de criminologie. Behalve juristen en criminologen kent de faculteit een variëteit aan onderzoekers uit ándere wetenschapsdisciplines: filosofie, rechtssociologie, rechtsantropologie, psychologie en sociologie, bestuurskunde, economie en rechtseconomie, en bedrijfswetenschappen. De onderzoekers – fellows en promovendi – werken in zeven verschillende onderzoeksprogramma’s (zie hierna). Die programma’s geven vorm aan de onderlinge samenwerking tussen de onderzoekers en zij bieden een inspirerende omgeving. De bestuurlijke vormgeving van het onderzoek van de faculteit is in de loop van het verslagjaar iets veranderd. Het lijkt goed daaraan op deze plaats kort aandacht te besteden. Het blijven uiteraard de onderzoekers die de onderzoekslijnen uitzetten, onder leiding van de coördinatoren van de programma’s. Elke programmacoördinator is verantwoordelijk voor de samenhang en de kwaliteit van dat programma. Gezamenlijk vormen de programmacoördinatoren het onderzoeksbestuur van de faculteit. Dat bestuur staat onder voorzitterschap van de wetenschappelijk directeur/tevens decaan. De vergaderingen van het onderzoeksbestuur worden actief bijgewoond door de promovendidecaan, door een vertegenwoordiger van de promovendi en door een ambtelijk secretaris. Het bestuur komt maandelijks bijeen. Het houdt toezicht op de voortgang, samenhang en de kwaliteit van het totale facultaire onderzoek. Het onderzoeksbestuur speelt voorts een belangrijke rol in de coördinatie van het facultaire onderzoeksbeleid (gemeenschappelijke vragen, wetenschappelijke integriteit, grensoverschrijdende samenwerking tussen programma’s) en in de kwaliteitszorg. Zo evalueert het bestuur de programma’s, toetst het de kwaliteit van onderzoekers in de driejaarlijkse fellowrondes en adviseert het over elke benoeming tot fellow in een programma. Het afgelopen jaar heeft zo’n fellowronde plaatsgevonden. De uitkomst was uitstekend. De wetenschappelijk directeur/decaan is eveneens dean van de facultaire Graduate School (voorheen het Meijers Instituut), als het ‘opleidingenhuis’ van de faculteit. Hierin zijn de promovendiopleiding en het mastertalentprogramma ondergebracht. De staf van de Graduate School

-3-

ondersteunt de onderzoeksprogramma’s en faciliteert de onderzoekers. De promovendidecaan draagt vanuit de Graduate School in het bijzonder verantwoordelijkheid voor de promovendi: hij is contactpersoon en vertrouwenspersoon en draagt zorg voor een adequate opleiding en begeleiding van die promovendi. De lijnorganisatie van de faculteit bestaat thans uit vijf wetenschappelijke instituten, met steeds een wetenschappelijk directeur aan het hoofd. Deze instituten leveren de onderzoekscapaciteit voor de programma’s: fellows en promovendi zijn in rechtspositionele zin aangesteld binnen de naar rechtsgebied georganiseerde achttien afdelingen van de vijf instituten. Als de kwaliteit van een individuele onderzoeker onder de maat is, spreekt de programmacoördinator de leidinggevende wetenschappelijk directeur van het instituut waarvan betrokkene deel uitmaakt daarop aan. De verantwoordelijkheden van de verschillende organen van de faculteit en daaruit vloeiende taken liggen vast in het Faculteitsreglement 2009. De Raad van Advies voor het onderzoek, ten slotte, adviseert het onderzoeksbestuur op alle terreinen waarop het een taak heeft. Deze raad bestaat uit onafhankelijke experts uit wetenschap en rechtspraktijk en wordt voorgezeten door een onafhankelijke voorzitter. In 2008 is onze universiteit overgegaan op een organisatie van zes graduate schools. De reikwijdte van onze graduate school beperkt zich tot de promovendiopleiding en het facultaire mastertalentprogramma. In 2009 kende het instituut de volgende zes onderzoeksprogramma’s: 1. Criminal Justice; Legitimacy, Accountability, and Effectivity (programmacoördinatoren J.P. van der Leun en C.P.M. Cleiren); 2. Grenzen van fiscale soevereiniteit (programmacoördinator A.O. Lubbers); 3. Hervorming van sociale regelgeving (programmacoördinator: K.P. Goudswaard); 4. Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction (programmacoördinator W.J.M. Voermans); 5. Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering (programmacoördinator A. Ellian); 6. Vraagstukken van vermogensrecht (programmacoördinator A.G. Castermans). Onderzoeksprogramma’s kennen een minimale looptijd van circa vijf jaar. De programma’s bevinden zich in uiteenlopende stadia van hun cyclus, deels omdat ze op verschillende momenten zijn gestart, deels omdat ze tussentijds zijn gewijzigd. Ook in de komende tijd zullen enkele programma’s worden beëindigd, resp. worden samengevoegd tot een nieuw programma. Herijking vindt doorgaans plaats naar aanleiding van een visitatie. De herijking heeft in 2009 geleid tot het beëindigen van het programma Geschillenbeslechting. Op onze website is de meest recente stand van zaken te vinden. In 2009 vond een nieuwe, landelijke onderzoeksvisitatie onder leiding van prof. Koers plaats. De visitatie beslaat voor onze faculteit de periode 2006-2008. Bij het schrijven van dit voorwoord is het rapport bekend. De uitslag was heel goed, zowel voor de programma’s als de organisatie van de Graduate School. In het vroege najaar van 2010 zullen de resultaten van de visitatie tot mogelijke wijzingen in de programma’s leiden.

-4-

Een andere ontwikkeling is die van de universitaire profileringsgebieden. Onze faculteit participeert in drie profileringsgebieden. Het belangrijkste is Interaction between Legal Systems. Er is voor dit thema gekozen omdat het aansluit bij een lange en rijke traditie, maar ook omdat het zijn neerslag vindt in de verschillende onderzoeksprogramma’s die de faculteit kent. Dit is wellicht het meest manifest in het programma Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction, maar ook in de andere programma’s vormt veellagig gericht onderzoek een rode draad. Omdat de universiteit nu eenmaal niet kan investeren in excellentie op alle onderzoekgebieden, heeft zij ervoor gekozen de focus te leggen op een selectie van onderzoeksterreinen. Op deze terreinen heeft de universiteit voldoende kwantitatieve en kwalitatieve massa om aanzien te behouden of te verwerven, om substantieel mee te dingen naar externe subsidies en om aantrekkelijk te zijn voor excellente onderzoekers. De gebieden zijn over het algemeen interdisciplinair en sluiten aan bij grote maatschappelijke vraagstukken. De profileringsgebieden zijn in 2008 vastgesteld en zullen een groeiende rol gaan spelen in financieel- en benoemingenbeleid. “Trekkers” zijn de hoogleraren Castermans, Lawson en Gerards. In de loop van 2010 zullen de eerste aio’s in het gebied worden benoemd. Daarnaast participeert onze faculteit in nóg twee universitaire profileringsgebieden: Political Legitimacy: Institutions and Identities en Asian Modernities and Traditions. Voor meer informatie kan men onze (onderzoeks)website raadplegen en de speciale website voor de universitaire profileringsgebieden. Dit digitale onderzoeksverslag beperkt zich tot de wetenschappelijke- en de vakpublicaties van 2009. Onze facultaire onderzoekers produceerden in totaal 563 wetenschappelijke publicaties (boeken en artikelen) en 523 vakpublicaties. Enkele publicaties zijn geschreven door gastonderzoekers. Er waren voorts 20 promoties, waarmee de faculteit opnieuw erg goed scoorde. In 2009 is opnieuw veel aandacht besteed aan de zichtbaarheid van onze publicaties. Meer en meer publicaties zijn, vrijwel onmiddellijk na verschijnen, op het internet (het universitaire repositorium) op te vragen en te lezen. Belangrijke vindplaatsen van Leidse onderzoeksresultaten zijn het repositorium van de Universiteitsbibliotheek, waarin bijvoorbeeld ook alle proefschriften te vinden zijn, en de verschillende persoonlijke webpagina’s van onderzoekers, en voorts de on-line bibliotheek van het SSRN, het Social Science Research Network. Ten slotte. Graag maak ik van deze gelegenheid gebruik om dank te zeggen aan de programmacoördinatoren voor hun inzet, Joanne van der Leun en Tineke Cleiren, Allard Lubbers, Kees Goudswaard (tevens vicevoorzitter van het onderzoekbestuur), Afshin Ellian en Alex Geert Castermans. In het bijzonder dank ik collega Janneke Gerards. Zij werd opgevolgd door Wim Voermans en verrichtte voortreffelijk werk voor het internationaalrechtelijke programma. Ook de trekkers van onze profileringsprogramma’s verdienen veel lof voor hun inspirerende werk. Verder dank ik de staf van de Graduate School voor hun grote inzet het afgelopen jaar, en voor wat betreft dit jaarverslag in het bijzonder, Petra van der Weel. Zij verzamelde alle gegevens voor dit verslag met grote nauwkeurigheid. Mijn grootste dank gaat uit naar de onderzoekers om wie het in dit verslag allemaal draait. In tijden waarin het onderwijs meer en meer acuut aandacht vraagt, verschuift veel onderzoek naar de

-5-

avonden, de weekenden en zelfs de vakanties. Het is hun grote enthousiasme en de gedrevenheid van onze onderzoekers – jong en oud, onder wie de promovendi – waarop ik erg trots ben. Namens het faculteitsbestuur Carel Stolker, decaan, Leiden, augustus 2010

-6-

-7-

Prof. dr. J.P. van der Leun en prof. mr. C.P.M. Cleiren programmacoördinatoren

Programma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability and Effectivity

-9-

- 10 -

Centrale vraagstelling Het begrip ‘Criminal Justice’ bestaat in de Angelsaksische wereld sedert de twintiger jaren van de vorige eeuw. Met het begrip wordt gedoeld op het stelsel van principes, regels, handelingstypen (‘practices’) en instituties, waarmee de overheid sociaal ongewenst gedrag sanctioneert en deze sancties ten uitvoer legt, met inbegrip van de daarbij behorende rechtvaardigheidseisen. Het concept veronderstelt – en daarin ligt ook zijn kracht - dat het erom gaat wetgeving, beleid, politiepraktijk, rechtspraak etc. als één stelsel op te vatten. Het concept veronderstelt ook dat het bestuderen van criminaliteit en de aanpak daarvan niet los van elkaar kan en moet staan. Het vereist een bij uitstek multidisciplinaire aanpak, waarbij op een geïntegreerde manier gebruik wordt gemaakt van de expertise die de disciplines van de rechtswetenschap en de criminologie en hun aanpalende disciplines hebben opgebouwd. Empirische bestudering van criminaliteit en aanpak en normatieve vragen daaromtrent zijn direct met elkaar en met maatschappelijke ontwikkelingen verbonden.

In het onderzoeksprogramma Criminal Justice:Legitimacy, Accountability, and Effectivity is de centrale vraag hoe nu én in de toekomst kan worden gewaarborgd dat wetgeving, preventie, opsporing, handhaving, berechting en sanctionering onderling congruent zijn. Tegelijkertijd moeten ze aansluiten op de bevindingen van de criminologie en de forensische wetenschappen, op internationalisering van het recht, op eisen en idealen van de rechtsstaat, op maatschappelijke ontwikkelingen, op verwachtingen van de burger en op eisen van effectiviteit. In het onderzoek worden criminaliteit en de aanpak daarvan bestudeerd met een geïntegreerde juridische en sociaalwetenschappelijke blik. Het belang van een dergelijke benadering van een van de grote maatschappelijke problemen in onze tijd - sociaal ongewenst gedrag in brede betekenis - is zowel met het oog op maatschappelijk belangen als vanuit wetenschappelijk perspectief groot. Bovendien zijn zowel de aanpak van criminaliteit, als datgene wat strafbaar wordt gesteld, als de omvang van criminaliteit, als de manier waarop het gepleegd wordt, voortdurend in verandering. De studie van

- 11 -

deze dynamieken van criminaliteit en de reacties daarop, en de wisselwerking daartussen, zijn gebaat met deze geïntegreerde benadering.

- 12 -

Refereed articles Calster, P.J.V. Van & Schuilenburg, M.B. On Gabriel Tarde, Complexity Theory and Complex Interactions. In R. Lippens & P. Van Calster (Eds.), New Directions for Criminology.

Notes from Outside the Field (p. 171-190). Antwerpen/Apeldoorn/Portland: Maklu. Calster, P.J.V. Van, Overpeinzingen van een Gonzo-criminoloog. In T. Vander Beken, P. Ponsaers, W. Bruggeman, P.J.V. Van Calster & G. Vermeulen (Eds.), Van Pionier tot

Onmisbaar. Over 30 jaar Panopticon (p. 562-576). Antwerpen: Maklu Publishers. Calster, P.J.V. Van, Studying Society, Safety, and Security: Notes on Observer Involvement. In R. Lippens & P. Van Calster (Eds.), New Directions for Criminology. Notes from Outside

the Field (p. 17-38). Antwerpen/Apeldoorn/Portland: Maklu. Dirkzwager, A.J.E., Nieuwbeerta, P. & Fiselier, J.P.S. Onbedoelde gevolgen van vrijheidsstraffen. Een literatuurstudie. Tijdschrift voor Criminologie, 51(1), p. 21-41. Doreleijers, T.A.H., Delinquent Development in Dutch Childhood Arrestees: Developmental Trajectories Risk Factors and CO-morbidity with Adverse Outcomes during Adolescence.

Journal of Abnormal Child Psychology, 37(1), p. 93-105. Koemans, M.L., The political reasons for tackling Anti-social behaviour. In M. Hildebrandt (Ed.), Controlling security in a culture of fear. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Koppen, V. van, Poot, C. de, Kleemans, E. & Nieuwbeerta, P., Late starters en volwassen daders. Georganiseerde misdaad en justitiële voorgeschiedenissen. Tijdschrift voor

Criminologie, 51(1), p. 3-20.

- 13 -

Koster, F., Goudriaan, H.. & Schans, C. van der, Shame and punishment. An international comparative study on the effects of religious affiliation and religiosity on attitudes to offending. European Journal of Criminology, 6(6), p. 481-495. Leun, J.P. van der & Bijleveld, C.C.J.H., Empirisch onderzoek in de Nederlandse criminologie. Een inventarisatie van 25 jaar methoden en technieken. Tijdschrift voor

Criminologie, 51(2), p. 190-204. Lippens, R. & Calster, P.J.V. Van, Why Criminal Law? Why Break it? If Broken, Then What? In P. Van Calster & R. Lippens (Eds.), New Directions for Criminology. Notes from Outside

the Field (p. 7-16). Antwerpen/Apeldoorn/portland: Maklu. Nieuwbeerta, P., Blokland, A.A.J. & Nagin, D., Assessing the Impact of First-Time Imprisonment on Offenders’ Subsequent Criminal Career Development: A Matched Samples Comparison. Journal of Quantitative Criminology, 25, p. 227-257. Nieuwbeerta, P., Rakt, M. van der & Apel, R., Association of criminal convictions between family members: Effects of siblings, fathers and mothers. Criminal Behaviour and Mental

Health, 19, p. 94-108. Nieuwbeerta, P., Liem, M.C.A. & Deerenberg, I., Homicide followed by suicide. A comparison with homicide and suicide. Suicide and Life-Threatening Behavior, p. 451-459. Nieuwbeerta, P., Liem, M.C.A. & Postulart, M., Homicide-Suicide in the Netherlands. An Epidemiology. Homicide Studies, p. 99-123.

- 14 -

Nieuwbeerta, P., Bersani, B. & Laub, J.H., Marriage and desistance from crime in The Netherlands: Do gender and socio-historical context matter. Journal of Quantitative

Criminology, 25, p. 3-24. Nieuwbeerta, P., Bushway, S. & Sweeten, G., Measuring Long Term Individual Trajectories of Offending Using Multiple Methods. Journal of Quantitative Criminology, 25, p. 259-286. Nieuwbeerta, P., Bersani, B. & Laub, J.H., Predicting Trajectories of Offending over the Life Course: Findings from a Dutch Conviction Cohort. Journal of Research in Crime and

Delinquency, 46, p. 468-494. Nijboer, J., Weerman, F., Kleemans, E., Donker, A.G. & Enhus, E., Vijftig jaar Tijdschrift voor Criminologie. Vooruitgang en verandering in de Nederlandstalige Criminologie. Tijdschrift

voor Criminologie, 51(2), p. 99-114. Nijboer, J.F., Current Issues in Evidence and Procedure - Comparative Comments from a Continental Perspective. International Commentary on Evidence (digitaal tijdschrift), 6(2), Article-7. Rakt, M. van de, Ruiter, S., Nieuwbeerta, P. & Graaf, N.D. de, Verklaringen voor intergenerationele criminaliteit: Statische versus dynamische theorieën. Mens &

Maatschappij, 84(2), p. 126-151. Wermink, H., Blokland, A, Nieuwbeerta, P. & Tollenaar, N., Recidive na werkstraffen en na gevangenisstraffen. Een gematchte vergelijking. Tijdschrift voor Criminologie, 51(3), p. 211-227.

- 15 -

Wesselink, L., Calster, P.J.V. Van & Schuilenburg, M.B., De Collectieve Winkelontzegging.

Tijdschrift voor Veiligheid, 8(1), p. 6-19. Wijck, P.W. van, Welvaartseffecten van vroegtijdig ingrijpen. Tijdschrift voor Openbare

Financiën, 41(3), p. 158-173.

Non-refereed articles Broeders, A.P.A., De blinde onderzoeker. Trema Tijdschrift voor de Rechterlijke Macht, p. 237-243. Bruinsma, G.J.N. & Walgrave, L., Institutionalisering van de criminologie in Nederland en Vlaanderen: Laveren tussen overheid en autonomie. Tijdschrift voor Criminologie, 51(2), p. 134-152. Bruinsma, G.J.N., Een balans in politiestudies in Nederland: pleidooi voor onafhankelijke bestudering van fundamentele vraagstukken. In: G. Meershoek (Ed.), Politiestudies:

terugblik en vooruitzicht. Een bundel essays voor Kees van der Vijver (p. 225-237). Dordrecht: SMVP. Bruinsma, G.J.N., Geografische criminologie in Nederland: inspiratie uit de 'oude' verklaringen van de Chicago-school? In: Chr. Brants & S. van der Poel (Eds.), Diverse

kwesties. Liber Amicorum prof. dr. F. Bovenkerk (p. 267-280). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Bruinsma, G.J.N., Weisburd, D. & Bernasco, W., Units of Analysis in Geographic Criminology: Historical Development, Critical Issues and Open Questions. In: D. Weisburd,

- 16 -

W. Bernasco & G. Bruinsma (Eds.), Putting Crime in its Place; Units of Analysis in the Study

of Geographic Criminology (p. 3-31). New York: Springer. Calster, P.J.V. Van, Decorte, T. & Zaitch, D., (Auto)biografische Methoden. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (p. 339-372). Leuven/Den Haag: Acco. Calster, P.J.V. Van & Schuilenburg, M.B., Burgernet vanuit een nodal governanceperspectief. Justitiële verkenningen, 35(1), p. 93-112. Cleiren, C.P.M., De behandeling van een zaak in appèl door dezelfde OM-functionaris als in eerste aanleg. Mogelijkheden en wenselijkheden. NJB, 84(11), p. 664-670. Cleiren, C.P.M., Het spreekrecht in het Nederlands strafproces getoetst aan een emancipatoir slachtofferperspectief. Herstelrecht, 09(1), p. 40-51. Cleiren, C.P.M., Zorgen voor morgen. Bescherming van privacy in het strafrecht in een veranderend veiligheidslandschap. Strafblad, 7(2), p. 112-121. Cleiren, C.P.M., Het slachtoffer, een persoon met rechten? In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex Libris Hans

Nieuwenhuis (p. 479-492). Deventer: Kluwer. Dirkzwager, A.J.E., Lamet, W., Blokland, A.A.J., Laan, P. & Nieuwbeerta, P., Onbedoelde effecten van gevangenisstraf. Rechtstreeks, 1, p. 6-34.

- 17 -

Dubelaar, M.J. & Vanderveen, G.N.G., Beeld en geluid in het strafproces; implicaties van de opkomst van (audio)visuele technieken en materialen voor communicatie en besluitvorming in de strafrechtspraktijk. Nederlands Juristenblad, 84(30), p. 1954-1960. Dubelaar, M.J., Betrouwbaarheid versus rechtmatigheid in strafzaken. Rechtsgeleerd

Magazijn Themis, (3), p. 93-105. Geelhoed, W., Omzetting van het kaderbesluit slachtofferzorg in beleidsregels van het Openbaar Ministerie of in formele wetgeving? Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht, p. 328-334. Huls, N.J.H., Hoogste gerechten, legitimiteit en leiderschap. Justitiële verkenningen, 4, p. 112-130. Jonge van Ellemeet, H. de, Leun, J.P. van der & Bogaerts, A.F.A.., De rol van culturele achtergrond in overige uitbuitingszaken. Proces, Tijdschrift voor berechting en reclassering,

88(5), p. 263-275. Koetsenruijter, A.W.M. & Vanderveen, G.N.G., The all American girl and the wolf in sheep’s clothing. A case study of imaging victims and offenders. In: T. van Haaften, H. Jansen, J.C. de Jong & A.W.M. Koetsenruijter (Eds.), Rhetoric in Society. Papers Second conference

(CD). Leiden: Rhetoric in Society. Laagland, D.C., Leun, J.P. van der, Meij, P.P.J. van der & Leerkes, A.S., Het strafrecht als vicieus sluitstuk van het beleid ten aanzien van criminele vreemdelingen. Het sluimerende probleem van de niet-uitzetbare ongewenst verklaarde vreemdeling. Delikt en Delinkwent, p. 697-724.

- 18 -

Leun, J.P. van der & Ilies, Maria, Illegal immigrants in the Netherlands: a National Expert

Report for Clandestino/Eliamep. Athene: EU-financed Special Targeted Research Project: ‘Undocumented Migration: Counting the Uncountable. Data and Trends Across Europe’ (Clandestino). Leun, J.P. van der & Leupen, A., Informele huwelijken in Nederland; een exploratieve studie. Leiden: Universiteit Leiden. Meij, P.P.J. van der, Het EHRM en het recht op toegang tot een raadsman vanaf het eerste politieverhoor. Over hooggespannen verwachtingen omtrent het aanwezigheidsrecht van de raadsman in het strafrechtelijk vooronderzoek. Strafblad, p. 74-87. Muller, E.R., Aanbevelingen voor crisismanagement. In: E.R. Muller, U. Rosenthal, I. Helsloot & E.R.G. Dijkman van (Eds.), Crisis: Studies over crisis en crisisbeheersing (p. 953-990). Deventer: Kluwer. Muller, E.R., Crisis en crisismanagement in perspectief. In: E.R. Muller, U. Rosenthal, I. Helsloot & E.R.G. Dijkman van (Eds.), Crisis: Studies over crisis en crisisbeheersing (p. 991-1006). Deventer: Kluwer. Muller, E.R., Kerckhaert, F. & Mekel, M., De veiligheidsregio. In: K. Breed, M. Van Haeften & K. Veldhuizen (Eds.), Het wegen van publieke waarden (p. 149-166). Den Haag: Raad voor het Openbaar Bestuur. Muller, E.R., Detentie in perspectief. In: E.R. Muller & P.C. Vegter (Eds.), Detentie:

Gevangen in Nederland 2e herziene druk (p. 643-662). Deventer: Kluwer.

- 19 -

Muller, E.R., Het crisisbestel beschouwd. In: E.R. Muller, U. Rosenthal, I. Helsloot & E.R.G. Dijkman (Eds.), Crisis: Studies over crisis en crisisbeheersing (p. 825-852). Deventer: Kluwer. Muller, E.R., De geheime dienst gecontroleerd. Ars Aequi, 58(april 2009), p. 223-232. Muller, E.R., Veiligheid en privacy verkend. Strafblad, 7(2), p. 122-135. Nijboer, J.F., Het 'self-referential' karakter van het recht als belemmering voor interdisciplinariteit. Expertise en Recht, 4, p. 81-86. Ölcer, F.P. Noot bij: EHRM 04-12-2008, Strafblad -2, (S. en Marper v. Verenigd Koninkrijk en de Britse DNA-databank). p. 102-109. Ölcer, F.P. Noot bij: EHRM 10-03-2009, EHRC -7, 69, (Noot bij EHRM 10 maart 2009, nr. 4378/02 Bykov tegen Rusland). p. 746-773. Pheijffer, M., Het vakgebied van de forensische accountancy. Maandblad voor Accountancy

en Bedrijfseconomie, p. 29-36. Pheijffer, M., IAASB: gewijzigde controlestandaarden en strategie 2009-2011. Maandblad

voor Accountancy en Bedrijfseconomie, p. 152-158. Pheijffer, M. & Wallage, P., Meldplicht witwassen en terrorismefinanciering. Maandblad voor

Accountancy en Bedrijfseconomie, p. 240-246.

- 20 -

Pheijffer, M., Onregelmatigheden in de bouw. Tijdschrift voor Bouwrecht, maart 2009(3), p. 224-229. Pheijffer, M., The Accounting Establishment. In: G. Vande Walle & P. Van Calster (Eds.), De

criminologische kant van het ondernemen (p. 99-112). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Reef, J., Diamantopoulou, S., Meurs, I.. van, Verhulst, F. & Ende, J. van der, Child to adult continuities of psychopathology: a 24-year follow-up. Acta Psychiatrica Scandinavica,

120(3), p. 230-238. Schoep, G.K., Van terughoudend naar directief. Wetgevingsdiscours dat raakt aan de vrijheid van de rechter bij de straftoemeting. Delikt en Delinkwent, 39(8), p. 793-814. Schuilenburg, M.B., Coenraads, A. & Calster, P.J.V. Van, Onder de mensen; de aanpak van transportcriminaliteit door politie, verzekeraars en schade-experts. Justitiële verkenningen,

35(1), p. 43-62. Schuyt, P.M., Het bepalen van de straf: een taak van de rechter. Trema Tijdschrift voor de

Rechterlijke Macht, 32(straftoemetingsbulletin 1), p. 13-16. Velthoven, B.C.J. van & Moolenaar, D.E.G., Loont de SOV/ISD-maatregel? Een eerste verkenning. Justitiële verkenningen, 35(02), p. 31-53. Voorde, J.M. ten & Stam, M., Getraumatiseerde veteranen in het strafrecht. Over de doorwerking van posttraumatische stressstoornis bij veteranen in enkele schulduitsluitingsgronden. Delikt en Delinkwent, p. 539-562.

- 21 -

Voorde, J.M. ten, Noodweerexces in ontwikkeling. Strafblad, 7(6), p. 548-559. Wingerden, S.G.C. van & Ecoma-Verstege, D., Ook de mondelinge motivering van de straftoemetingsbeslissing laat te wensen over. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging,

88(1), p. 36-46. Woude, M.A.H. van der, Brede benadering terrorismebestrijding. Openbaar Bestuur, 11, p. 2-5. Woude, M.A.H. van der, Is terrorismebestrijding ten koste van de persoonlijke levenssfeer noodzakelijk? Strafblad, 7(2), p. 163-174. Woude, M.A.H. van der, Over het verleden, het heden en de toekomst van strafrechtelijke terreurbestrijding in Nederland. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, 88(1), p. 5-14.

Refereed book Beken, T. Vander, Ponsaers, P., Bruggeman, W., Calster, P.J.V. Van & Vermeulen, G, Van

Pionier tot Onmisbaar. Over 30 jaar Panopticon. Antwerpen: Maklu Publishers.

Books Muller, E.R., Rosenthal, U., Helsloot, I. & Dijkman, E.R.G. (Eds.), Crisis: Studies over crisis

en crisisbeheersing (Orde en Veiligheid). Deventer: Kluwer. Muller, E.R. & Vegter, P.C. (Eds.), Detentie: Gevangen in Nederland 2e herziene druk (Orde en Veiligheid). Deventer: Kluwer.

- 22 -

Schijndel, P. van. Identiteitsdiefstal. Leiden: Jongbloed juridische boekhandel. Schoep, G.K. & Schuyt, P.M. Straftoemeting in milieu- en gezondheidszaken. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Schuyt, P.M., Verantwoorde straftoemeting (dissertatie in Nijmegen op 2 januari 2010). Deventer: Kluwer. Walle, G. Vande & Calster, P.J.V. Van (Eds.), De Criminologische Kant van het

Ondernemen. Den Haag: Boom Juridische uitgevers (Het Groene Gras). Weisburd, D., Bernasco, W. & Bruinsma, G.J.N. (Eds.), Putting Crime in its Place; Units of

Analysis in the Study of Geographic Criminology. New York: Springer.

Refereed book chapters Broeders, A.P.A., Decision-making in the Forensic Arena. In H. Kaptein, H. Prakken & B. Verhey (Eds.), Legal Evidence and Proof. Statistics, Stories and Logic (p. 71-92). Farnham and Burlington: Ashgate Publishing Limited. Calster, P.J.V. Van, Het Onderzoek naar Interne Fraude door Private Onderzoeksbureaus. In G. Vande Walle & P.J.V. Van Calster (Eds.), De Criminologische Kant van het

Ondernemen (p. 225-239). Den Haag: Boom Uitgeverij (Het Groene Gras). Calster, P.J.V. Van, Interne fraude: onregelmatigheden in een cultuur van onzorgvuldigheid? Over processen van sense-making en decision-making in organisaties naar aanleiding van interne fraude en het daaropvolgende onderzoek door een privaat onderzoeksbureau. In G.

- 23 -

Vande Walle & P.J.V. Van Calster (Eds.), De Criminologische Kant van het Ondernemen (p. 240-258). Den Haag: Boom Uitgeverij (Het Groene Gras). Calster, P.J.V. Van, Mansvelt, W. van, Witte, N. & Wingerde, K. van, Keeping up appearances! Over (schijn)integriteit, de onmacht van regelgeving en de social license theorie. In G. Vande Walle & P.J.V. Van Calster (Eds.), De Criminologische Kant van het

Ondernemen (p. 25-39). Den Haag: Boom Uitgeverij (Het Groene Gras). Calster, P.J.V. Van & Walle, G. Vande, Organisatiecriminologie in Nederland en België: op zoek naar een nieuw ritme. In G. Vande Walle & P.J.V. Van Calster (Eds.), De

Criminologische Kant van het Ondernemen (p. 1-11). Den Haag: Boom Uitgeverij (Het Groene Gras). Wilsem, J.A. van, Urban streets as micro contexts to commit violence. In D. Weisburd & W. Bernasco (Eds.), Putting Crime in its Place. Units of Analysis in Geographic Criminology (p. 199-216). New York: Springer.

Book chapters Calster, P.J.V. Van, Het Gebruik van Egodocumenten voor Traditioneel Moeilijk Toegankelijke Onderzoeksdomeinen. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve

Methoden en Technieken in de Criminologie (p. 365-366). Leuven/Den Haag: Acco. Calster, P.J.V. Van, Over Michel Foucault, Lepra en Pest. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.),

Kwalitatieve Methoden en Technieken in de Criminologie (p. 321-322). Leuven/Den Haag: Acco.

- 24 -

Calster, P.J.V. Van, Leun, J.P. van der & Hasselt, N., The Netherlands. In: Ph Hadfield (Ed.),

Nightlife and Crime. Social Order and Governance in International Perspective (p. 99-115). Oxford: Oxford University Press. Calster, P.J.V. Van, The Tragedy of Late Modernity. In: J. Seijdel (Ed.), Social Engineering (p. 194-204). Rotterdam: Nai Publishers. Vanderveen, G.N.G. & Kaal, H.L., Foto's laten zien en laten maken: kwalitatieve interviews met daklozen. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de

criminologie (p. 395-395). Leuven/Den Haag: Acco. Vanderveen, G.N.G., Visuele data en methoden in de criminologie. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (p. 374-406). Leuven/Den Haag: Acco. Voorde, J.M. ten & Siesling, M., The Paradox of Cultural Differences in Dutch Criminal Law. In M.-C Foblets & A. Renteln (Eds.), Multicultural Jurisprudence. Comparative perspectives

on the Cultural Defense (Onati International Series in Law and Society) (p. 145-173). Oxford: Hart Publishing.

PhD-theses Dane, N.M. (10 februari 2009). Overheidsaansprakelijkheid voor schade bij legitiem

strafvorderlijk handelen. Universiteit Leiden.Tilburg: Celsus Juridische Uitgeverij. Promotor: prof. mr. C.P.M. Cleiren. Koelewijn, W.I. (4 november 2009). Privacy en politiegegevens. Over geautomatiseerde

normatieve informatie-uitwisseling. Universiteit Leiden. Leiden: Leiden University Press. Promotoren: prof. dr. H.J. van den Herik & prof. mr. A.H.J. Schmidt, copromotor:

- 25 -

dr. L. Mommers. Oehmichen, A. (16 juni 2009). Terrorism ant Anti-Terror Legislation - the Terrorised

Legislator. Universiteit Leiden. Promotoren: prof. mr. J.F. Nijboer & prof. dr. dr. h.c. H.H. Kühne. Wartna, B.S.J. (5 maart 2009). In de oude fout.Over het meten van recidive en het

vaststellen van het succes van strafrechtelijke interventies. Universiteit Leiden. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Promotoren: prof. dr. mr. L.M. Moerings, prof. dr. P.G.M. van der Heijden & prof. dr. F.J. Leeuw.

Professional publications Cleiren, C.P.M., Redactioneel. Strafblad, 7(2), p. 91-93. Cleiren, C.P.M., Redactioneel Strafblad Themanummer Artikel 12 Sv. Strafblad, 7(5), p. 451452. Cleiren, C.P.M., Boek I, Titel I, Afdeling 1. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst &

Commentaar Strafvordering (p. 5-11). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. & Barels, M., Boek I, Titel I, Afdeling 2 en 3. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 11-24). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Boek II, Titel V. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst &

Commentaar Strafvordering (p. 1019-1060). Deventer: Kluwer.

- 26 -

Cleiren, C.P.M., Boek IV, Inleidende opmerkingen, Titel V. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1749-1750). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Boek IV, Titel V. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst &

Commentaar Strafvordering (p. 1750-1755). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Inleidende opmerkingen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst &

Commentaar Strafvordering (p. 1-4). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Inleidende opmerkingen Boek IV, Titel VI. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1757-1767). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Inleidende opmerkingen Boek IV, Titel VIA. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p.1769-1784). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Inleidende opmerkingen Boek IV, Titel VIII. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p.1799-1801). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Nijboer, J.F. & Paridaens-van der Stoel, D.J.M.W. (Eds.), Tekst &

Commentaar Internationaal strafrecht (derde druk). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (achtste druk). Deventer: Kluwer. Crijns, J.H. & Schoep, G.K., Commentaar bij (delen van) de Wet op de rechterlijke organisatie. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p.2171-2213). Deventer: Kluwer.

- 27 -

Crijns, J.H., Commentaar bij Titel III, Afdeling 4B-4D, art. 226g t/m art. 226l Sv. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 881-903). Deventer: Kluwer. Crijns, J.H., Commentaar bij Titel IVA - Vervolging door een strafbeschikking. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 965-1017). Deventer: Kluwer. Dubelaar, M.J., Commentaar bij Titel IIC - De deskundige. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 209-223). Deventer: Kluwer. Haas, N.E., Maatschappelijke steun voor eigenrichting. Tijdschrift Conflicthantering, 4(2), p. 36-40. Helm, Peer van der & Donker, A.G., Veelplegers in Leiden. Meer samenwerking tussen professionals vereist. Sozio, Vakblad voor Sociale en Pedagogische beroepen, 14(88), p. 42-45. Leun, J.P. van der & Ilies, Maria, Irregular Migration in the Netherlands, researchbrief

Clandestino. [Online] Brussel: EU. Available from: http://www.irregularmigration.hwwi.net/Research_briefs.5911.0.html [18-02-2009]. Meij, P.P.J. van der, Afgeschermde getuigen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst

& Commentaar Strafvordering (p. 903-915). Deventer: Kluwer.

- 28 -

Meij, P.P.J. van der, Bedreigde getuigen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst &

Commentaar Strafvordering (p. 865-881). Deventer: Kluwer. Meij, P.P.J. van der, Betekenis van sommige in het wetboek voorkomende uitdrukkingen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 659-682). Deventer: Kluwer. Meij, P.P.J. van der, Rechterlijke bevelen tot handhaving van de openbare orde. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1785-1797). Deventer: Kluwer. Muller, E.R., Compromissen over veiligheids- en politiebestel: vragen blijven bestaan.

Tijdschrift voor de Politie, 71(2). Muller, E.R. & Zannoni, M., Veiligheidsbeleid Eindhoven: Op weg naar integrale veiligheid. Den Haag: COT. Nijboer, J.F., De Wet deskundige in strafzaken: is Nederland een station verder dan België? In: P.J.V. Van Calster, T. Vander Beken, P. Ponsaers, W. Bruggeman & G. Vemeulen (Eds.), Van pionier naar onmisbaar - over 30 jaar Panopticon (p. 236-245). Antwerpen: Maklu Publishers. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Accountancy en andere zaken onder de loep. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Pheijffer, M. & Hoogenboom, A.B., Financiele decadentie, toezicht en compliance. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

- 29 -

Pheijffer, M., Bij twijfel niet inhalen. Accountancynieuws, dec 2009(23), p. 18. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Compliance: creatief of ethisch? MCA. Tijdschrift voor

organisaties in control, jaar 13(oktober 2009), p. 14-19. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Een ongemakkelijke waarheid over creative compliance.

De Accountant, mei 2009(5), p. 14-17. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Financiele decadentie en ingepakt toezicht. Crimelink, jaar

2(3), p. 18-23. Pheijffer, M., Nogmaals witwassen en fiscaliteit. Nieuwsbrief controle, jaar 6(5), p. 12-15. Pheijffer, M., Valse start accountantskamer. De Accountant, juni 2009(6), p. 56-57. Pheijffer, M., Vonnis Ahold: control- & sideletters en ethiek. De Accountant, maart 2009(3), p. 30-32. Pheijffer, M., Weigering WID- en MOT-controle door advocaat. Nieuwsbrief controle, jaar

6(7), p. 14-15. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Compliance report 2009. Hilversum: Seedes de Boer. Schoep, G.K. & Nijboer, J.F., Boek II, Titel VI, Vierde Afdeeling (artikel 358-360). In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1254-1285). Deventer: Kluwer.

- 30 -

Schoep, G.K., Boek II, Titel VI, Vierde Afdeeling (artikel 361-366a). In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1294-1311). Deventer: Kluwer. Schoep, G.K., Boek II, Titel VII. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst &

Commentaar Strafvordering (p. 1313-1341). Deventer: Kluwer. Schoep, G.K., Boek II, Titel VIII. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst &

Commentaar Srafvordering (p. 1343-1365). Deventer: Kluwer. Schrover, M.L.J.C., Leun, J.P. van der, Lucassen, Leo & Quispel, G.C., Illegale migratie vanuit een genderperspectief. In: Kritiek. Jaarboek voor socialistische dicussie en analyse (p. 11-36). Amsterdam: Aksant. Schuyt, P.M., Het slachtoffer en de straf. Sancties, p. 313-316. Schuyt, P.M. & Duker, M.J.A., Rubriek Straftoemeting (1). Delikt en Delinkwent, 39(1), p. 4349. Slob, P., Nieuwbeerta, P. & Dirkzwager, A., Heeft strafoplegging zin? Een criminologische analyse van de bedoelde en onbedoelde effecten van detentie. Fiat Justitia, 21, p. 18-21. Vanderveen, G.N.G., Lammers, M. & Kaal, H.L., Verslag van de tweede vervolgmeting

overlast- en veiligheidsbeleving rond het project “Nieuwe Energie”. Faculteit der Rechtsgeleerdheid.

- 31 -

Voorde, J.M. ten & Siesling, M., Verdediging in culturele strafzaken (Praktijkcahiers Strafrecht, 7). Den Haag: Sdu Uitgevers. Voorde, J.M. ten, Beccaria: Dei delitti e delle peine (Over misdaden en straffen) (1764). Ars

Aequi, 58(5), p. 342-344. Voorde, J.M. ten, Brusselse initiatieven inzake tolken en vertalers in strafzaken. Nederlands

Juristenblad, 84(37), p. 2424-2425. Wilsem, J.A. van, Draait het om de buurt, de stad, of de school? [Bespreking van het boek

Youth delinquency in Dutch cities and schools. A multilevel approach]. Tijdschrift voor Criminologie, 51(3), p. 311-314. Wilsem, J.A. van, Open Fire. Understanding Global Gun Cultures [Bespreking van het boek

Open Fire. Understanding Global Gun Cultures]. International Journal of Urban and Regional Research, 33(1), p. 258-259. Woude, M.A.H. van der, Werken in een Justitieel Kader. Vol. 3. Proces, Tijdschrift voor

strafrechtspleging (p.127-128).

Publications aimed at the general public Donker, A.G., Leids eerherstel is niet op zijn plaats. Mare, 32(22), p. 11. Pheijffer, M., Het BFT moet blijven bestaan! Toezicht, jaar 5(1), p. 16. Pheijffer, M., Toezichthoudersdilemma. Toezicht, jaar 5(2), p. 12.

- 32 -

Pheijffer, M., Van de hemel naar de hel. Crimelink, jaar 2(2), p. 6. Pheijffer, M. (11-04-2009). Accountant moet rode vlaggen zien. Het Financieele Dagblad. Pheijffer, M. (12-02-2009). Accountants, neem nu je verantwoordelijkheid. Het Financieele

Dagblad. Pheijffer, M. (18-12-2009). Accountantskantoren. Het Financieele Dagblad. Pheijffer, M. (30-01-2009). Bedrog bij Ahold is geen schoonheidsfoutje. NRC Handelsblad. Pheijffer, M. (01-09-2009). De Commissie-Maas en de CRO. FD Outlook. Pheijffer, M., Frauderisico's. In: Koninklijk NIVRA (Ed.), Risk management: business meets

audit risk (p. 60-65). Amsterdam: Kleine Uil. Pheijffer, M., Over verantwoordelijkheidsbesef en gewoon doen waarvoor je betaald wordt. In: W. Verhoog & R. Kamerling (Eds.), Diversificatie van de economie: investeren in de

toekomst (p. 99-107). Amsterdam: NIVRA.

- 33 -

- 34 -

Programma

Grenzen van fiscale soevereiniteit Prof. dr. mr. A. O. Lubbers, programmacoördinator

- 35 -

Centrale vraagstelling

Traditioneel houden fiscale wetenschappers zich bezig met het in kaart brengen van fiscale regelingen, het signaleren van knelpunten in die regelingen en het aanreiken van oplossingen voor die knelpunten. Dit type onderzoek wordt echter ook volop verricht door praktijkfiscalisten, die werkzaam zijn bij belastingadvieskantoren, in de rechterlijke macht of bij de belastingdienst. De Leidse fiscale onderzoeksgroep heeft de ambitie om het fiscaalrechtelijke onderzoek verder te brengen dan de bestudering en becommentariëring van het positieve belastingrecht. Hiervoor heeft zij onderzoeksthema’s gekozen die wetenschappelijk van aard zijn en die ook de komende jaren actueel en maatschappelijk relevant zijn. Om het onderzoeksprogramma uit te voeren wordt ernaar gestreefd een mix tot stand te brengen van echte fiscalisten – die behoren tot de top van hun vakgebied – en onderzoekers met een economische, filosofische of historische achtergrond. Fiscale soevereiniteit Het begrip fiscale soevereiniteit suggereert macht – de macht om een inbreuk te maken op eigendomsrechten van burgers via heffing van belastingen. Maar deze macht is op verschillende manieren begrensd. Het Leidse fiscale onderzoeksprogramma richt zich sinds 2006 op een tweetal begrenzingen van de macht van een staat om inbreuk te maken op de eigendomsrechten van burgers om belastingen te heffen. In de eerste plaats is de nationale heffingsmacht begrensd doordat ook andere staten belastingen heffen. Daarbij kunnen normen van internationaal en supranationaal recht regulerend werken, met als gevolg dat de handelingsvrijheid van de nationale fiscale wetgever wordt verkleind. De vraag in hoeverre de fiscale soevereiniteit van staten wordt beperkt door het internationale (fiscale) verdragenrecht, het Europese gemeenschapsrecht en andere regels van internationaal en

- 36 -

supranationaal recht is object van het deelprogramma ‘Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit’. In de tweede plaats is de uitoefening van nationale fiscale soevereiniteit begrensd door normen van rechtsstatelijkheid en door maatschappelijke opvattingen over de gewenste reikwijdte en de effectiviteit van het staatsoptreden. Van de wetgever wordt verwacht dat hij (ook) in de fiscale wetgeving rechten waarborgt, en daarmee het inbreukmakende karakter van belastingheffing zo veel mogelijk vermindert. Tegelijk heeft de wetgever tot taak om de effecten van belastingheffing zo goed mogelijk te richten op het realiseren van sociaal-economische beleidsdoelstellingen, en wordt zijn machtsuitoefening in zoverre beperkt door marktwerking. De uitoefening van nationale fiscale soevereiniteit vindt dus zijn grenzen in zowel rechtsstatelijke normen als sociaal-economische gevolgen van belastingheffing. De kwalitatieve balans tussen de rechtsstatelijke en de instrumentele kant van fiscale wetgeving is het onderzoeksobject van het deelprogramma ‘Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit’. De indeling van dit programma in deelprogramma’s is zowel thematisch als in personele zin welbewust niet zeer scherp. Onderzoekers uit beide groepen werken, ook samen, aan vragen met betrekking tot de doorwerking van de internationale fiscale omgeving in het nationale recht en in nationale fiscale beleidskeuzen.

- 37 -

Deelprogramma: Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit Coördinator: prof. mr. T. Bender

Centrale onderzoeksvraag De wetenschappelijke bestudering van het internationaal belastingrecht heeft zich tot voor kort vooral gericht op de nationale regels voor grensoverschrijdende betrekkingen in een staat, en op de interpretatie en de toepassing van bilaterale belastingverdragen in hun relatie met het nationale belastingrecht. Daarbij wordt het internationaal belastingrecht vooral vanuit het nationale rechtsstelsel benaderd. Het deelprogramma ‘Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit’ beoogt internationaalfiscale vraagstukken meer (maar niet geheel) los van specifieke nationale rechtsstelsels te bezien. De relatie met het gemeenschapsrecht en het internationale publiekrecht spelen hierin een belangrijke rol. Het deelprogramma ‘Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit’ bevindt zich op het snijvlak van het internationaal belastingrecht, het gemeenschapsrecht en het algemene volkenrecht. De centrale onderzoeksvraag luidt: In hoeverre wordt de fiscale soevereiniteit van staten beperkt door het internationale (fiscale) verdragenrecht, het Europese gemeenschapsrecht en andere regels van internationaal en supranationaal recht? Daarmee draagt het bij aan het onderzoek binnen het universitaire profileringsgebied “Interaction between legal systems”. Door de toenemende internationalisering van de samenleving wordt internationale regelgeving in het belastingrecht steeds belangrijker. Daarbij gaat het niet alleen om belastingverdragen, maar ook om het primaire en secundaire EG-recht, geschreven en ongeschreven regels van het algemene volkenrecht (dat is in de laatste jaren meer centraal komen te staan in het

- 38 -

onderzoek binnen de onderzoeksgroep) alsmede om andere supranationale regelgeving (zoals mensenrechtenverdragen en regels van de World Trade Organisation). De onderzoeksgroep richt zich specifiek op drie onderzoeksvragen. De eerste onderzoeksvraag heeft betrekking op de rol die het gemeenschapsrecht – in het bijzonder de fundamentele vrijheden en het staatssteunverbod – speelt bij de afbakening en uitoefening van fiscale jurisdictie. De tweede onderzoeksvraag richt zich op de rol die het algemene internationale publiekrecht speelt in het internationale belastingrecht. Daarbij gaat het onder meer om de invloed van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht en de daaraan ten grondslag liggende beginselen op de interpretatie en toepassing van belastingverdragen. De derde onderzoeksvraag bouwt voort op een langjarige traditie en internationale reputatie van de onderzoeksgroep. Het bestudeert het internationaal belastingrecht op de meer klassieke manier en onderzoekt de vraag welke problemen optreden bij de afbakening van de jurisdictie in belastingverdragen en de Nederlandse nationale wet en welke oplossingen daarvoor mogelijk zijn.

- 39 -

Refereed articles Hemels, S.J.C., Are We in Need of a European Charity? How to Remove Fiscal Barriers to Cross-Border Charitable Giving in Europe. Intertax, 37(8/9), p. 424-435. Raad, C. van & Avery Jones, J.F., The Definitions of Dividends and Interest in the OECD Model: Something lost in Translation? British Tax Review, p. 406-452.

Non-refereed articles Bender, T., Over driehoeken met een dubbele bron. Weekblad Fiscaal Recht, (6808), p. 469-478. Bender, T. & Hamers, R., Verrekening van bronbelasting op octrooiboxroyalty's. Weekblad

Fiscaal Recht, (5063), p. 57-63. Bender, T., Wat is er mis met de credit? NTFR, 10(2541), p. 1-7. Hemels, S.J.C., References to the Mutual Assistance Directive in the Case Law of the ECJ: a Systematic Approach. European Taxation, 49(12), p. 583-591. Raad, C. van, Model: Operation and Effect of Article 4 (1) in Dual Residence - Issues under the Updated Commentary. Bulletin-IT, (5-6), p. 187-190. Vleggeert, J., De verplichte groepsrentebox en de aftrekbeperkingen van de rente getoetst aan twee criteria. Weekblad Fiscaal Recht, (6822), p. 960-968. Vording, H., Renneberg vs Staatssecretaris van Financiën- the Problems of an Extended Schumacker Rule. British Tax Review, 2009(1), p. 67-73. - 40 -

Vording, H., Towards a Clear Tax Environment for Cross-Border Work. What the ECJ Can and Cannot Achieve. In: P. Minderhoud & N. Trimikliniotis (Eds.), Rethinking the Free

Movement of Workers: the European Challanges Ahead (p. 211-222). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

Book chapter Raad, C. van, Nondiscrimatory taxation of foreign taxpayers - with special regard to deduction of personal expenses, personal allowances and tax rates.Conference Papers of

the 2009 Sho Sato Conference of Japanese Law. Berkeley: University of California Berkeley.

PhD-thesis Vleggeert, J. (23 juni 2009). Aftrekbeperkingen van de rente in het internationale

belastingrecht. Universiteit Leiden. Deventer: Kluwer. Promotoren: prof. mr. F.A. Engelen & prof. mr. R.J. de Vries.

Professional publications Douma, S.C.W. & Remie, S., De grensoverschrijdende fiscale eenheid. pecunia non olet, p. 32-38. Douma, S.C.W., Sinterklaasbrief: fiscale-eenheidsvoordelen zonder fiscale eenheid!

NTFR, 10(2599), p. 1-3. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 20-02-2009, NTFR 2009, 468. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 20-11-2009, NTFR 2009, 2519. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 09-01-2009, NTFR 2009, 164.

- 41 -

Douma, S.C.W. Noot bij: HR 20-02-2009, NTFR 2009, 467. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 20-02-2009, NTFR 2009, 466. Douma, S.C.W. Noot bij: ECJ 11-11-2008, Highlights & Insights on European Taxation 2009, Case C-285/07 (A.T). Douma, S.C.W. Noot bij: ECJ 27-11-2008, Highlights & Insights on European Taxation 2009, Case C-418/07 (Papillon). Douma, S.C.W. Noot bij: HvJ EG 12-02-2009, NTFR 2009, 727, Case C-67/09 (Block). Engelen, F.A., De gevolgen van de zaak Papillon voor de Nederlandse fiscale eenheid.

NTFR, 10(73), p.1-5. Raad, C. van, Internationaal Belastingrecht.Studenteneditie - Cursus belastingrecht -

Internationaal belastingrecht. Deventer: Kluwer.

- 42 -

- 43 -

Deelprogramma: Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit Coördinator: prof. dr. mr. A.O. Lubbers

Centrale onderzoeksvraag

Binnen dit deelprogramma staat de kwaliteit van fiscale regelgeving centraal. Vanuit praktijk en wetenschap worden met enige regelmaat zorgen geuit met betrekking tot de kwaliteit van fiscale regelgeving. Ondanks deze zorgen besteedt de fiscale wetenschap relatief weinig aandacht aan fundamenteel onderzoek met betrekking tot de wijze waarop die kwaliteit kan worden “gemeten” en structureel kan worden verbeterd. Er wordt nog relatief weinig fundamentele onderzoek gedaan naar de kwaliteit van fiscale regelgeving. Op dit punt ziet de Leidse fiscale onderzoeksgroep dan ook een taak voor de wetenschap weggelegd. In de eerste plaats wordt onderzoek verricht naar de vraag hoe de kwaliteit van fiscale regelgeving kan worden “gemeten”. De onderzoeksgroep bouwt daarbij voort op de zes kwaliteitscriteria uit Zicht op wetgeving. Het onderzoek naar de kwaliteit van fiscale regelgeving richt zich overigens niet alleen op de kwaliteit van fiscale regels die afkomstig zijn van de wetgever; ook wordt de positie van de belastingrechter onderzocht daar waar hij optreedt als wetgever-plaatsvervanger. Twee kwaliteitscriteria staan centraal in het onderzoek. De nadruk wordt ten eerste gelegd op de wijze waarop de fiscale regelgever te werk zou moeten gaan bij het wijzigen van fiscale regels. Hier is met name de rechtszekerheid in het geding. De onderzoeksgroep verricht uitgebreid onderzoek naar fiscaal overgangsbeleid van wetgever, uitvoerder en rechter. De nadruk wordt ten tweede gelegd op het kwaliteitscriterium “doeltreffendheid en doelmatigheid”. Hierbij wordt onderzocht of de resultaten die - 44 -

de wetgever bij het invoeren van een wet(telijke regeling) voor ogen stonden, worden bereikt en of dit resultaat op de meest efficiënte en effectieve wijze wordt bereikt. In de tweede plaats wordt onderzoek verricht naar de wijze waarop de kwaliteit van fiscale regelgeving kan worden verbeterd. Op dit moment wordt onderzocht wat belanghebbenden, belangenorganisaties, beroepsorganisaties en wetenschappers op diverse momenten tijdens het wetgevingsproces kunnen bijdragen aan de verbetering van de kwaliteit van fiscale wetgeving (consultatie). In de derde plaats wordt onderzoek verricht naar de gevolgen die moeten worden verbonden aan onduidelijke fiscale regelgeving. In dat kader wordt onderzocht of er in het belastingrecht ruimte is voor een leerstuk als “rechtsdwaling” en welke gevolgen daaraan moeten worden verbonden.

- 45 -

Refereed articles Kamphorst, J.J.A. & Velthoven, B.C.J. van, The introduction of an appeals court in Dutch tax litigation. International Review of Law and Economics, 29(1), p. 13-24. Vording, H. & Gribnau, J.L.M., Assessing Corporate Tax Reform: Incomplete Information and Conflicting Interests. In: J.M. Verschuuren (Ed.), The Impact of Legislation, a Critical

Analysis of Ex Ante Evaluation (p. 229-251). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Vording, H. & Ydema, O.I.M., The Rise And Fall Of Progressive Income Taxation In The Netherlands (1795-2001). In: J. Tiley (Ed.), Studies In The History Of Tax Law (p. 3-33). Oxford: Richard Hart Publishing.

Non-refereed articles Boer, J.P., Lubbers, A.O. & Schuver-Bravenboer, M., Het overgangsrecht bij de invoering van de schenk- en erfbelasting beoordeeld. Weekblad Fiscaal Recht, 2009(6815), p. 745752. Boer, J.P. & Freudenthal, R.M., Identiteitscrisis van de Anglo-Amerikaanse trust: afgezonderd of niet? WPNR, 2009(6802), p. 507-511. Boer, J.P. & Vording, H., Inkeren: een laatste kans voor zwartspaarders? Weekblad Fiscaal

Recht, 2009(6811), p. 557-562. Douma, S.C.W., Verzuim- en vergrijpboeten: ne bis in idem. In: L.J.A. Pieterse (Ed.),

Draaicirkels van formeel belastingrecht, Vriendenbundel René Niessen (p. 97-104). Amersfoort: Sdu Uitgevers.

- 46 -

Engelen, F.A., Weeghel, S. & Vording, H., Eenvoud, evenwicht en een lager tarief vennootschapsbelasting: waar staan we een jaar later. Een toetsing op hoofdlijnen van het consultatiedocument. Weekblad Fiscaal Recht, 138(6822), p. 953-959. Hemels, S.J.C., From private to public with the help of tax incentives: How tax legislation can support private patronage of the arts and cultural heritage. Japan Journal for Cultural

Economics, 2009(March), p. 1-8. Hemels, S.J.C., Het nieuwe feit bij navordering in discussie. Weekblad Fiscaal Recht,

138(6794), p. 17-22. Hemels, S.J.C., Rentevergoedingen en de fiscus. Weekblad Fiscaal Recht, 138(6838), p. 1511-1520. Hemels, S.J.C., Influence of Different Purposes of Value Added Tax and Personal Income Tax on an Effective and Efficient Use of Tax Incentives: Taking Tax Incentives for the Arts and Culture as an Example. In: M. Lang, P. Melz & E. Kristoffersson (Eds.), Value Added

Tax and Direct Taxation. Similarities and Differences (p. 35-56). Amsterdam: IBFD. Lubbers, A.O. & Struijk, R.W.J. van der, Fiscaal overgangsbeleid van de belastingrechter.

Tijdschrift Fiscaal Ondernemingsrecht, p. 170-176. Lubbers, A.O. & Schonewille-Rozenblad, C.L., Overgangsbeleid van de uitvoerder van de belastingwet.Tijdschrift Fiscaal Ondernemingsrecht, p. 162-169.

- 47 -

Lubbers, A.O., Gribnau, J.L.M. & Vording, H., Verbetering van de kwaliteit van (de uitvoering van) fiscale regelgeving door terugkoppeling. Weekblad Fiscaal Recht, p. 675-683. Lubbers, A.O. & Kreveld, N.M.A. van, Wetgevingsadvisering door de Commissie

Wetsvoorstellen van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs. Leiden: Universiteit Leiden. Schuver-Bravenboer, M., Het overgangsbeleid van de fiscale wetgever. Fiscaal

Ondernemingsrecht, 2009(106), p. 149-161. Vries, R.J. de, Aan- en verkoopkosten in relatie tot deelnemingen. Weekblad Fiscaal Recht,

2009(6796), p. 85-91. Vries, R.J. de, Brandsma, R.P.W.C.M. & Geld, J.A.G. van der, Fiscaal crisispakket 2009.

Weekblad Fiscaal Recht, 2009(6803), p. 313-319.

Book Gribnau, J.L.M., Soevereiniteit en legitimiteit; grenzen aan (fiscale) regelgeving (oratie

Leiden). Amersfoort: Sdu Uitgevers.

Book chapter Stevens, L.G.M. & Caminada, C.L.J., Mogelijkheden voor vernieuwend belastingbeleid. In: C.A. de Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2009 (p. 157-176). Den Haag: Sdu Uitgevers.

PhD-thesis

- 48 -

Schuver-Bravenboer, M. (13 mei 2009). Fiscaal overgangsbeleid.Een raamwerk voor het

vormgeven en beoordelen van het overgangsbeleid van de fiscale wetgever. Universiteit Leiden. Promotor: prof. dr. A.O. Lubbers.

Professional publications Boer, J.P. Noot bij: RB 19-01-2009, FED 2009, p. 18-23, (AWB 08/02773 en 08/02774). Boer, J.P. Noot bij: Hof Den Bosch 08-05-2009, NTFR 2009, 07/00550. Boer, J.P. Noot bij: Rechtbank Haarlem 17-09-2009, NTFR 2009, 08/04504 & 08/04506. Boer, J.P. Noot bij: Hoge Raad 09-10-2009, NTFR 2009, 43.035. Booij, J.A., De adviseur beboet of aansprakelijk? WPNR, 2009(6805), p. 570-577. Booij, J.A., Band 5, VI. Belastingen. Modellen voor de Rechtspraktijk. Deventer: Kluwer. Hemels, S.J.C., Bos in de Tang vanwege Zalm: excessief of niet, de belastingwet wordt er niet eenvoudiger op. TriBuut, 2009(februari), p. 24-26. Hemels, S.J.C., Geruisloze fusie of splitsing bij te laat verzoek. NTFR, 10(10), p. 1-3. Hemels, S.J.C., Introductie SBBI en aanscherping ANBI-vereisten. Fiscale Berichten voor

het Notariaat, 21(juni), p. 28-31. Hemels, S.J.C., Introductie SBBI en aanscherping ANBI-vereisten (2). FBN: fiscale berichten

voor het notariaat, 2009(november), p. 26-29. - 49 -

Hemels, S.J.C. Noot bij: Hoge Raad 29-05-2009, NTFR 2009, p. 23-24 (Landelijke bevoegdheid inspecteur leidt niet tot andere toepassing meerderheidsregel). Kreveld, N.M.A. van, De verdere doorvoering van een inkomensafhankelijke arbeidskorting in Nederland. Forfaitair, 2009(196), p. 4. Kreveld, N.M.A. van, Verslag van het seminar "Kwaliteit van (fiscale) regelgeving" en oratie prof. mr. dr. J.L.M. Gribnau. Weekblad Fiscaal Recht, 2009(6806), p. 422. Kroon, B.B.A. de, Belastinglatentie evenredig toerekenen: beroep in cassatie ingetrokken.

NTFR, 10(1910), p. 12. Kroon, B.B.A. de, Derde nota van wijziging ingediend en wetsvoorstel herziening SW 1956 aangenomen door TK. NTFR, 10(2454), p. 31-32. Kroon, B.B.A. de, Nota n.a.v. nader verslag wijziging SW 1956 naar Tweede Kamer (bedrijfsopvolging). NTFR, 10(2006), p. 80. Kroon, B.B.A. de, Nota n.a.v. verslag en nota van wijziging ingediend bij gewijzigde Successiewet 1956 (voorwaardelijke schenking en bedrijfsopvolging). NTFR, 10(1871), p. 10-11. Kroon, B.B.A. de, Tweede nota van wijziging bij wetsvoorstel tot wijziging SW 1956 ingediend (bedrijfsopvolgingsregeling). NTFR, 10(2104), p. 33. Kroon, B.B.A. de, Wetsvoorstel herziening SW 1956 naar de Tweede Kamer (bedrijfsopvolging). NTFR, 10(986), p. 25-26. - 50 -

Kroon, B.B.A. de, Wetsvoorstel tot wijziging SW 1956 aangenomen door Eerste Kamer (Bedrijfsopvolgingsregeling).NTFR, 10(2727), p. 33. Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Hof Arnhem 03-06-2009, NTFR 2009, p. 16-17 (Bedrijfsopvolgingsfaciliteit: belastinglatentie niet 'aan de top' maar evenredig toerekenen). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Hof Amsterdam 20-08-2009, NTFR 2009, p. 11 (Belastinglatentie dient evenredig te worden toegerekend aan de geconserveerde waarden). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Hof Den Haag 01-05-2009, NTFR 2009, p. 18-19 (Beperking monumentenvrijstelling tot rechtspersonen in strijd met gelijkheidsbeginsel). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: HR 25-09-2009, NTFR 2009, p. 28-30 (Onthouding bedrijfsopvolgingsfaciliteiten aan in Canada wonende erfgenaam is strijdig met vrij kapitaalverkeer). Lohuis, H. Noot bij: Wetgever, NTFR 2009-2617, ("Sinterklaasbrief" over Wet VpB 1969consultatie). p. 29-31. Lohuis, H. Noot bij: Hof Amsterdam 07-05-2009, NTFR 2009-1949, 07/00555, p. 21-22. Lohuis, H. Noot bij: Hof Amsterdam 03-06-2009, NTFR 2009-1788, 07/01053, p. 37-38. Lohuis, H. Noot bij: Hof Amsterdam 05-11-2009, NTFR 2009-50, 08/00072, (Buitengewone last ter zake van aan dga's uitgegeven opties bedraagt nihil). p. 25-25.

- 51 -

Lohuis, H. Noot bij: Rechtbank Breda (30-09-2009, NTFR 2009-49, 08/03280, (Geldlening aan deelneming niet onder zakelijke voorwaarden aangaan). p. 25-26. Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 14-08-2009, BNB 2009, p. 4020-4022. Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 10-07-2009, BNB 2009, p. 3983-3985. Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 15-05-2009, BNB 2009, p. 3449-3450. Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 20-02-2009, BNB 2009-115, 42 803, p. 1997. Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 13-03-2009, BNB 2009-130, 44 072, p. 2222-2224. Lubbers, A.O., Winstbepalingsregels voor resultatentoerekening onbelaste/belaste periode.NTFR, p. 1-4. Nijboer, H., Naar een brede stimulering van ondernemerschap. Weekblad Fiscaal Recht,

138(6812), p. 597-598. Ruijschop, M.H.C., Cacaobonen met ijzersmaak. NTFR-Beschouwingen, 10(31), p. 1-4. Ruijschop, M.H.C., Vijf jaar thincap. BelastingBrief, 2009(06), p. 3-7. Ruijschop, M.H.C., Wederom herziening deelnemingsvrijstelling. BelastingBrief,

2009(10/11), p. 14-20.

- 52 -

Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-629, (Antwoorden op vragen van de Tweede Kamer over de terugbetaling). p. 22. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-2101, (Besluit fiscale beleggingsinstelling herzien). Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-33, (Besluit fiscale beleggingsinstelling). p. 28-29. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-1653, (Besluit over inhoudsvrijstelling dividendbelasting). Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-870, (Besluit versoepeling voorlopige carry-back (kredietcrisis)). p. 7. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-2451, (Brief inzake beleggingsinstellingen). p. 28. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-1426, (Consultatiedocument verdeling VPB-druk en renteproblematiek). p. 17-19. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-2662, (Memorie van antwoord EK fiscaal pakket 2010). p. 20-22. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-2316, (Nota n.a.v. verslag Overige fiscale maatregelen 2010). p. 44-46.

- 53 -

Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-2316, (Overige fiscale maatregelen 2010 (nota n.a.v. verslag c.a)). Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-1908, (verdeling VPB-druk en renteproblematiek). p. 10-11. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-2618, (Verzamelbesluit dividendbelasting). p. 36-38. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-2438, (Voortgang wetgevingsoverleg Fiscaal pakket 2010). p. 13-14. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-2395, (Wetgevingsoverleg belastingplan 2010). p. 23-24. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-1986, (Wetsvoorstel Belastingplan 2010). p. 19. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Wetgeving, NTFR 2009-1989, (Wetsvoorstel Overige Fiscale Maatregelen). p. 53. Vording, H., Belastingen in 2020: wat kunnen fiscalisten bijdragen? NTFR, 10(37), p. 1-3. Vries, R.J. de. Noot bij: Hoge Raad 16-01-2009, BNB 2009-92, 42 218, p. 1539-1541. Vries, R.J. de. Noot bij: Hoge Raad 16-01-2009, BNB 2009-94, 43 128, p. 1560.

- 54 -

Vries, R.J. de. Noot bij: Hoge Raad 05-12-2008, BNB 2009-43, 43 439, p. 713-717.

Publication aimed at the general public Boer, J.P. & Freudenthal, R.M. (29-05-2009). Fiscus dreigt verworden tot Robin Hood. Het

Financieele Dagblad.

- 55 -

Programma

Hervorming van sociale regelgeving

Prof. dr. K.P. Goudswaard, programmacoördinator

- 56 -

- 57 -

Centrale vraagstelling In de afgelopen periode heeft zich een aantal fundamentele veranderingen voorgedaan op het terrein van de sociale zekerheid. Onder meer arbeidsongeschiktheids-, werkloosheids- en pensioenregelingen zijn drastisch gewijzigd. Voor de toekomst kunnen verdere veranderingen worden verwacht als gevolg van maatschappelijke tendensen als vergrijzing, individualisering en internationalisering. De vergrijzing zet de financiële houdbaarheid van het sociale stelsel onder druk, waardoor er een intensief maatschappelijk en wetenschappelijk debat wordt gevoerd over de toekomst van pensioenen en gezondheidszorg. Als gevolg van de individualisering zal behoefte ontstaan aan meer op individuen toegespitste arrangementen, waarin investeringen in menselijk kapitaal meer centraal staan. En de globalisering en in het bijzonder de Europese integratie zal de nationale sociale stelsels beïnvloeden en wellicht leiden tot verdere Europese coördinatie van sociaal beleid. Ten aanzien van de arbeidsverhoudingen hebben zich eveneens belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. De flexibilisering van de arbeidsverhoudingen is bevorderd en gereguleerd, de onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden zijn gedecentraliseerd, de ambtelijke arbeidsverhoudingen zijn ‘genormaliseerd’ en de medezeggenschap heeft zich verder ontwikkeld. Met name de gevolgen van de globalisering en flexibilisering van de economie op het terrein van arbeidsverhoudingen en medezeggenschap verdienen aandacht vanwege hun maatschappelijk belang. De centrale vraag in dit programma is wat de gevolgen zijn van maatschappelijke trends voor regelgeving en instituties op het terrein van sociale zekerheid en arbeidsmarkt. Daarbij gaat het om analyses van veranderingen in de verantwoordelijkheidsverdeling (zoals nationaal dan wel Europees, publiek dan wel privaat) en van veranderingen in de doelstellingen van sociale regelgeving (zoals inkomensbescherming, bevordering van de arbeidsparticipatie en evenwichtige arbeidsverhoudingen) en de mate waarin deze doelstellingen worden gerealiseerd. Het onderzoek betreft zowel hervormingsopties als analyses van feitelijk doorgevoerde hervormingen. In het bijzonder wordt bezien welke juridische en sociaal-economische aspecten hervormingen in de sociale regelgeving meebrengen.

- 58 -

Het programma Hervorming van sociale regelgeving bevat twee deelprogramma’s die inhoudelijk samenhangen: hervormingen in de sociale zekerheid en hervormingen in de arbeidsverhoudingen. In het eerste deelprogramma werken sociaal-juristen, economen en sociale wetenschappers samen, mede in het kader van een groot derdegeldstroomproject. Het programma heeft een sterk multidisciplinair karakter. Het tweede deelprogramma is meer juridisch georiënteerd. Ook voor dit deelprogramma is substantiële externe financiering ontvangen. Beide deelprogramma’s zijn voor een belangrijk deel internationaal gericht, in het bijzonder op de Europese Unie.

- 59 -

Deelprogramma: Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid Coördinatoren: prof. dr. C.L.J. Caminada en prof. dr. K.P. Goudswaard

Centrale onderzoeksvraag Het deelprogramma Hervorming sociale zekerheid bestaat uit twee onderdelen. Het eerste onderdeel heeft betrekking op de invloed van de Europese integratie op de sociale regelgeving. Er wordt onder meer aandacht besteed aan de vraag of en in hoeverre het verdwijnen van de economische grenzen een bedreiging voor de nationale stelsels van sociale zekerheid vormt. Ook wordt geanalyseerd in hoeverre de sociale stelsels in de lidstaten van de EU naar elkaar toegroeien. Verder wordt onderzocht wat de juridische en economische betekenis is van het Europese instrumentarium op het punt van sociaal beleid. De inrichting van de sociale stelsels is in beginsel een nationale verantwoordelijkheid, maar er vindt steeds meer coördinatie plaats op Europees niveau. In het tweede onderdeel worden stelselwijzigingen in de sociale zekerheid meer in nationaal perspectief geanalyseerd. Daarbij komen sociaal-economische effecten van verschillende programma’s aan de orde, zoals effecten op de inkomens van huishoudens en individuen. Tevens worden de juridische gevolgen van hervormingen geduid, onder meer op het terrein van de arbeidsongeschiktheid. Verder wordt onderzocht wat de implicaties van trends als vergrijzing en individualisering zijn voor de vormgeving van het stelsel van sociale zekerheid. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan de zogenoemde nieuwe sociale risico’s, waarbij het gaat om het combineren en afwisselen van arbeid, zorg en scholing. Onder meer de levensloopregeling speelt hier op in.

- 60 -

Deze twee onderdelen van het programma hangen logischerwijze samen. Veranderingen in de sociale regelgeving kunnen niet meer uitsluitend in nationaal perspectief worden bezien. De invloed van Europa neemt toe. Ook vragen rond sociale cohesie en inkomensverdeling spelen in toenemende mate op Europees niveau, zoals onder meer blijkt uit de zogeheten ‘Lissabon Agenda’ van de EU, waarbij een koppeling werd gelegd tussen het bevorderen van de kenniseconomie en het beperken van sociale uitsluiting. Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot Europese afspraken over armoedebestrijding. Een uitgebreide omschrijving is te raadplegen via de website van het programma Hervorming sociale zekerheid: www.hsz.leidenuniv.nl.

- 61 -

Refereed articles Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P., Effectiveness of Poverty Reduction in the EU15. A Descriptive Analysis. Poverty & Public Policy, 1(2, Article 5), p. 1-51. Haar, B.P. ter, The growing potential integration capacity of the acquis of the European Social Model. European Integration online Papers, 13(26), p. 1-31. Koster, F., Risk management in a globalizing world. An empirical analysis of individual preferences in 26 European countries. International Social Security Review, 62(3), p. 79-98. Koster, F., The welfare state and globalisation: down and out or too tough to die?

International Journal of Social Welfare, 18(2), p. 153-162.

Non-refereed articles Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P., Social Expenditure and Poverty Reduction in the

EU15 and other OECD Countries (2009.02). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Goudswaard, K.P. & Caminada, C.L.J., Het belang van scholing. Tijdschrift voor Openbare

Financiën, p. 45-71. Haar, B.P. ter, De werkgever in beweging: verslag van plenaire sessie. De werkgever in

beweging. Den Haag: Sdu Uitgevers bv. Koster, F., Economische openheid, baanonzekerheid en de verzorgingsstaat. In: H.B.G. Ganzeboom & M. Wittenberg (Eds.), Nederland in vergelijkend perspectief. Proceedings

Tweede Nederlandse Workshop European Social Survey (p. 17-36). Amsterdam: Aksant.

- 62 -

Martin, Megan C. & Caminada, C.L.J., Welfare Reform in the United States. A descriptive

policy analysis (2009.03). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Nijboer, H., De zachte hand in de sociale zekerheid. Socialisme & Democratie, 66(3), p. 45-51. Versantvoort, M.C., Complementariteit in arbeid- en zorgtijd (2009.01). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Vliet, O.P. van, De Crisisbegroting van Sociale Zaken en Werkgelegenheid: Laveren tussen Schatkist en Arbeidsmarktbeleid. Tijdschrift voor Openbare Financiën, 41(5), p. 266-274.

Books Beer, P. de & Koster, F., Sticking together or falling apart: Solidarity in an era of

individualization and globalization. Amsterdam: Amsterdam University Press. Damsteegt, A.C. & Pennings, F.J.L., De werkloosheidswet (Reeks Monografieën Sociaal recht). Deventer: Kluwer.

Book chapters Barentsen, B., Commentaar art. 5, 6a, 6b, 7, 8, 9a, 10 en 11 Wajong. In: B. Barentsen (Ed.),

Nederlandse Documentatie Sociale Zekerheid - Arbeidsongeschiktheid (online database). (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Barentsen, B., Commentaar art. 7:628 BW. In: G.J.J Heerma van Voss (Ed.),

Arbeidsovereenkomst. Deventer: Kluwer. - 63 -

(Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Barentsen, B., Commentaar art. 7:629a. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.),

Arbeidsovereenkomst. Deventer: Kluwer. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Eleveld, A., Government through Freedom: The Technology of the Life Cycle Arrangement. In: W. Zeydanlıoğlu & J.T. Parry (Eds.), Rights, Citizenship & Torture: Perspectives on Evil,

Law and the State (p. 167-189). Oxford: Inter-Disciplinary Press. Stevens, L.G.M. & Caminada, C.L.J., Mogelijkheden voor vernieuwend belastingbeleid. In: C.A. de Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2009 (p. 157-176). Den Haag: Sdu Uitgevers. Versantvoort, M.C., Afstemming van arbeid en zorgtijd in stad en land. In: L. van der Laan & M.C. Versantvoort (Eds.), Netwerken en regionale analyse (p. 87-94). Delft: Eburon. Versantvoort, M.C. & Goudswaard, K.P., Sociale zekerheid voor kinderen. In: C.A. de Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2009 (p. 43-70). Den Haag: Sdu Uitgevers.

Professional publications Barentsen, B. Noot bij: Kantonrechter Haarlem 12-02-2009, USZ 2009, 163. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Barentsen, B. Noot bij: Gerechtshof Leeuwarden 03-03-2009, USZ 2009, 164. - 64 -

(Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.)

Damsteegt, A.C., De doorwerkingsjurisprudentie herzien. Tijdschrift Recht en Arbeid, p. 25-26. Damsteegt, A.C. & Fluit, P.S., De jurisprudentie van de Centrale Raad over het nieuwe verwijtbaarheidcriterium in de WW. Tijdschrift Recht en Arbeid, p. 5-10. Damsteegt, A.C., De re-integratievisie een besluit. Tijdschrift Recht en Arbeid, p. 26-28. Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 11-03-2009, USZ 2009, 114, (Schending informatieplicht. Herziening uitkering en boete). Goudswaard, K.P., Inspelen op vergrijzing. AE Communicatie, p. 1-8. Goudswaard, K.P., Verder met Bakker? Idee, 30(2), p. 34-39. Goudswaard, K.P., De toekomst van de volksverzekeringen. Zicht op zekerheid. Amstelveen: Sociale Volksverzekeringsbank. Heerma van Voss, G.J.J., Inleiding Nederlands sociaal recht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.)

- 65 -

Heerma van Voss, G.J.J. (Ed.)., Wetgeving sociaal recht 2008-2009. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Heerma van Voss, G.J.J. (Ed.)., Wetgeving sociaal recht 2009-2010. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Heerma van Voss, G.J.J., Kroniek van het sociaal recht. NJB, 14(689), p. 874-880. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Heerma van Voss, G.J.J., Kroniek van het sociaal recht. NJB, 34(1703), p. 2189-2197. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Heerma van Voss, G.J.J., Wetgeving sociaal recht 2008-2009, Inleiding. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2008-2009 (p.11-12). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Heerma van Voss, G.J.J., Wetgeving sociaal recht 2008-2009, Voorwoord en inhoud. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2008-2009 (p. 5-9). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.)

- 66 -

Heerma van Voss, G.J.J., Wetgeving sociaal recht 2009-2010, Inleiding. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2009-2010 (p.11-12). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Heerma van Voss, G.J.J., Wetgeving sociaal recht 2009-2010, Voorwoord en Inhoudsopgaven. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2009-2010 (p. 5-9). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen.) Versantvoort, M.C., Minder vrouwen aan de top door gezinsvriendelijk beleid. Me Judice, 2, p. 1-5.

- 67 -

Deelprogramma: Hervorming van de arbeidsverhoudingen Coördinator: prof. dr. G.J.J. Heerma van Voss

Centrale onderzoeksvraag Ook het deelprogramma Hervorming arbeidsverhoudingen kent twee onderdelen. Het eerste onderdeel betreft de internationalisering van het arbeidsrecht. Hieronder valt in de eerste plaats een meerjarige studie naar een Restatement van het Europese individuele arbeidsrecht. Samen met de Universiteit van Hagen is een netwerk van arbeidsrechtdeskundigen opgericht uit alle 30 lidstaten van de EG en de Europese Economische Ruimte. Dit netwerk komt jaarlijks bijeen in een conferentie waar een deel van deze ‘Restatement’ wordt opgesteld. Rond dit thema zal ook ander onderzoek worden gedaan naar de ontwikkeling van het Europese arbeidsrecht. Het netwerk heeft inmiddels ook een belangrijke opdracht gekregen van de Europese Commissie. Gedurende de periode 2008-2011 zal het netwerk ook een netwerk van experts vormen voor de Commissie. Dit betekent dat elk kwartaal een Flash Report wordt uitgebracht met de ontwikkelingen in de lidstaten die Europees relevant zijn, jaarlijks een seminar wordt gehouden over een actueel thema en een Thematisch rapport wordt uitgebracht, vragen van de Commissie worden beantwoord en een website met informatie over het Europese arbeidsrecht wordt ingericht en onderhouden. Dit werk levert een schat aan informatie op over het arbeidsrecht in de lidstaten en de ontwikkelingen op Europees niveau, die zullen worden ingezet voor wetenschappelijke publicaties en andere activiteiten zoals seminars, rechtsvergelijkend onderzoek van promovendi. Daarnaast vindt onderzoek plaats naar de Internationale arbeidsorganisatie en het Europees sociaal handvest.

- 68 -

Het tweede onderdeel betreft de hervorming van het Nederlandse arbeidsrecht. Dit onderdeel omvat onderzoek naar aanpassingen van het Nederlandse arbeidsrecht aan maatschappelijke ontwikkelingen, waaronder het ontslagrecht, de ambtelijke arbeidsverhouding, de kantonrechtspraak en het recht op scholing. De maatschappelijke ontwikkelingen hebben zowel betrekking op ontwikkeling in de arbeidsverhoudingen, de internationalisering, maar ook de discussie over de ambtelijke status en de integratie van de rechtspraak. Meer informatie is te raadplegen via de website: www.labourlawnetwork.eu.

- 69 -

Refereed article Heinsius, J., The European Directive on Collective Dismissals and its Implementation Deficits. Six ECJ Judgments as a Potential Incentive for Amending the Directive itself. The

International Journal of Comparative Labour Law and Industrial Relations, 25(3), p. 261-281.

Non-refereed articles Heerma van Voss, G.J.J. & Kullmann, M., Das arbeitsverhältnis: Infragestellung des binären Modells? KritV, p. 378-399. Heerma van Voss, G.J.J., De procedure in de onderneming voorafgaand aan ontslag. In: M.S. Houwerzijl & S.S.M. Peters (Eds.), Exit: Onderneming, werknemer en het einde van de

dienstbetrekking (p. 97-108). Deventer: Kluwer. Sprengers, L.C.J., Veni, Vidi, Foetsie. Een beschouwing over de rol van de ondernemingsraad bij het ontslag van de bestuurder. In: M.S. Houwerzijl & S.S.M. Peters (Eds.), Exit: onderneming, werknemer en het einde van de dienstbetrekking (p. 317-331). Deventer: Kluwer. Sprengers, L.C.J. & Burger, P.H., Behoud van medezeggenschap bij overgang van onderneming. Tijdschrift voor de Arbeidsrechtpraktijk, 2009(special 2), p. 7-12. Sprengers, L.C.J. Noot bij: Hof Amsterdam 22-09-2008, JOR 2009-36, p. 359-369.

Book Heinsius, J. & Els, B. van, Ondernemingsraad en ontslag (Bibliotheek Sociaal recht, 2). Apeldoorn-Antwerpen: Maklu.

- 70 -

Book chapters Barentsen, B., Commentaar art. 5, 6a, 6b, 7, 8, 9a, 10 en 11 Wajong. In: B. Barentsen (Ed.),

Nederlandse Documentatie Sociale Zekerheid - Arbeidsongeschiktheid (online database). (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Barentsen, B., Commentaar art. 7:628 BW. In: G.J.J Heerma van Voss (Ed.),

Arbeidsovereenkomst. Deventer: Kluwer. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Barentsen, B., Commentaar art. 7:629a. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.),

Arbeidsovereenkomst. Deventer: Kluwer. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Sprengers, L.C.J., Noot bij CGB 2008-142. In: J.J Gerards & P.J.J. Zoontjes (Eds.), Gelijke

behandeling:oordelen en commentaar 2008 (p. 343-348). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

PhD-thesis Alt, H.J.W. (15 september 2009). Ongelijkheidscompensatie bij stelplicht en bewijslast in het

civiele arbeidsrecht en het ambtenarenrecht. Naar een eenvormig stelsel? Universiteit Leiden. Deventer: Kluwer. Promotor: prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss.

Professional publications Barentsen, B. Noot bij: Kantonrechter Haarlem 12-02-2009, USZ 2009, 163. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.)

- 71 -

Barentsen, B. Noot bij: Gerechtshof Leeuwarden 03-03-2009, USZ 2009, 164. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Voorzieningenrechter Rechtbank Amsterdam 02-07-2009,

OR-informatie 2009-12, (Afspraken moeten worden nagekomen). p. 43. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Gerechtshof Amsterdam (ondernemingskamer) 10-122008, OR-informatie 2009-7&8, (Enquêterecht voor de pvt). p. 43. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Kantongerecht Rotterdam 28-07-2009, OR-informatie 2009-11, (Grenzen aan het instemmingsrecht). p. 43. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Kantongerecht 's-Gravenhage 01-12-2008, OR-informatie 2009, (Instemmingsrecht bij beloningsregeling). p. 43. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Kantongerecht Amsterdam 16-06-2008, OR-informatie 2009-1&2, (Invoeren tijdsregistratiesysteem). p. 47. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Rechtsbank Rotterdam 16-02-2009, OR-informatie 20096, (Kandidaatstelling op vakbondslijst). p. 47. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Gerechtshof Arnhem 15-07-2008, OR-informatie 2009-3, (Nakoming afspraken met de or). p. 47. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Rechtbank Leeuwarden 10-12-2008, OR-informatie 20094, (Or en overgang van onderneming). p. 43. - 72 -

Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Kantongerecht Zutphen 20-05-2009, OR-informatie 20099, (Reorganisatie zonder medezeggenschap). p. 43. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Kantongerecht Delft 23-04-2009, OR-informatie 2009-10, (Vooraf duidelijkheid over kosten deskundige). p. 43. Heerma van Voss, G.J.J. (Ed.)., Wetgeving sociaal recht 2008-2009. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Heerma van Voss, G.J.J. (Ed.)., Wetgeving sociaal recht 2009-2010. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.)

Heerma van Voss, G.J.J., De gemiste kansen van de nieuwe aanbevelingen. NJB, 4(179), p. 236-237. Heerma van Voss, G.J.J., Kroniek van het sociaal recht. NJB, 14(689), p. 874-880. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Heerma van Voss, G.J.J., Kroniek van het sociaal recht. NJB, 34(1703), p. 2189-2197. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.)

- 73 -

Heerma van Voss, G.J.J., Wetgeving sociaal recht 2008-2009, Inleiding. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2008-2009 (p. 11-12). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Heerma van Voss, G.J.J., Wetgeving sociaal recht 2008-2009, Voorwoord en inhoud. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2008-2009 (p. 5-9). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Heerma van Voss, G.J.J., Wetgeving sociaal recht 2009-2010, Inleiding. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2009-2010 (p. 11-12). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Heerma van Voss, G.J.J., Wetgeving sociaal recht 2009-2010, Voorwoord en Inhoudsopgaven. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2009-2010 (p. 5-9). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Heerma van Voss, G.J.J., Inleiding Nederlands sociaal recht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid.) Heinsius, J. & Lamers, J., L.G. Verburg, Het territoir van de (Nederlandse) ondernemingsraad in het internationale bedrijfsleven [Bespreking van het boek Het territoir

- 74 -

van de (Nederlandse) ondernemingsraad in het internationale bedrijfsleven]. Arbeidsrechtelijke Annotaties, 2009 / 1, p. 54-68. Heinsius, J., Basics Arbeidsrecht 5e druk. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Heinsius, J., Basics Socialezekerheidsrecht (2e druk). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Heinsius, J., Het collectief ontslag (Juridische Vaardigheden. Vaardig met arbeidsrecht). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Heinsius, J., Collectief en meervoudig ontslag in Nederland. In: E. Franssen, J. Heinsius & J. Peeters (Eds.), Collectief en meervoudig ontslag (Arbeidsrechtelijke facetten van grensoverschrijdende herstructurering, 1). Apeldoorn/Antwerpen: Maklu. Heinsius, J., Sluiting van ondernemingen, collectief ontslag: de 'missing link' tussen de WEOR, WOR en WMCO. In: L.C.J. Sprengers & G.W. van der Voet (Eds.), De toekomst van

de medezeggenschap (VvA, 37) (p. 46-49). Deventer: Kluwer. Heinsius, J., 'Mammoet II'. De kluwen (deels) ontward? Ik vrees van niet' (Reaktie op artikel Beltzer in TAP 1, 2009). Tijdschrift voor de Arbeidsrechtpraktijk, 1, p. 142. Heinsius, J., Katern 110 Sociaal recht. Ars Aequi Katern, p. 6192-6195. Heinsius, J., Katern 112 Sociaal recht. Ars Aequi Katern, p. 6290-6294.

- 75 -

Sprengers, L.C.J. & Voet, G.W van der (Eds.), De toekomst van de medezeggenschap:

aanbevelingen aan de wetgever (VvA, 37). Deventer: Kluwer. Sprengers, L.C.J. & Bekker, R. (Eds.), Nieuwe overheid, nieuwe arbeidsverhoudingen.

Agenda voor de veranderende arbeidsverhoudingen bij de overheid. Den Haag: CAOP. Sprengers, L.C.J., Improving the position of Supervisory Directors. European Company Law,

6(2), p. 54. Sprengers, L.C.J., Kroniek Medezeggenschapsrecht juli 2008 tot juli 2009: rust in rechtspraak in roerige economische tijden. Tijdschrift Recht en Arbeid, 2009(98), p. 20-25. Sprengers, L.C.J., Mediation en ondernemingsraad: bijzondere conflicten. Tijdschrift voor

Mediation, 2009(4), p. 18-22. Sprengers, L.C.J., Bewerking Wet op de ondernemingsraden en Wet op de Europese Ondernemingsraden.T&C Ondernemingsrecht Effectenrecht. Deventer: Kluwer. Sprengers, L.C.J. & Bekker, R., De Albedagesprekken in 2008 en 2009. In: L.C.J. Sprengers & R. Bekker (Eds.), Nieuwe overheid, nieuwe arbeidsverhoudingen (p. 6-14). Den Haag: CAOP. Sprengers, L.C.J. & Meirink, T., Ondernemingsraad en achterban. In: L.C.J Sprengers & G.W van der Voet (Eds.), De toekomst van de medezeggenschap: aanbevelingen aan de

wetgever (VvA, 37) (p. 83-97). Deventer: Kluwer.

- 76 -

Sprengers, L.C.J., Vergelijking van het ambtenarenrecht en het arbeidsrecht. In: L.C.J Sprengers & R. Bekker (Eds.), Nieuwe overheid, nieuwe arbeidsverhoudingen (p. 44-54). Den Haag: CAOP. Sprengers, L.C.J., Verhouding ondernemingsraad- vakbonden: commmunicerende vaten? In: J. Heijnink (Ed.), OR Strategie en Beleid (OR Strategie en Beleid, thema 7) (p. 37-53). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Sprengers, L.C.J. Noot bij: Hof Amsterdam 05-12-2008, TRA 2009-27, (Besluit zonder oradvies niet toegestaan). p. 23-25. Sprengers, L.C.J. Noot bij: Ktr. Tiel 15-07-2009, TRA 2009-90, (Geen instemmingsrecht en informatierecht over afvloeiingsregeling managementteam). p. 22-24. Sprengers, L.C.J. Noot bij: Hof Amsterdam 02-02-2009, TRA 2009-70, (Besluit zonder advies: alleen formeel kennelijk onredelijk). p. 32-34. Sprengers, L.C.J., Inleiding. In L.C.J. Sprengers & G.W van der Voet (Eds.), De toekomst

van de medezeggenschap: aanbevelingen aan de wetgever (p. 1-4). Deventer: Kluwer.

Publications aimed at the general public Barentsen, B., De crisisbestendigheid van salarisafspraken. ELSA Leiden Magazine,

2009(2), p. 18-20. Heinsius, J., Massaontslagen in tijden van recessie. ELSA Leiden Magazine, 2009(2), p. 12-17.

- 77 -

Programma Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction

Prof. dr. W.J.M. Voermans, programmacoördinator

- 78 -

Centrale vraagstelling De steeds toenemende globalisering van economie en politiek vormt een belangrijk uitgangspunt van het onderzoeksprogramma Securing the Rule of Law in a World of Multi-Level Jurisdiction (kortweg MLJ). Het recht heeft steeds geprobeerd deze verschijnselen van globalisering in te bedden in bestaande en, voor zover nodig, nieuwe juridische concepten. Omgekeerd zijn veranderingen in het recht en institutionele ontwikkelingen van invloed op de internationale economische en politieke ontwikkelingen. Rechtsvorming en rechtshandhaving vinden in toenemende mate plaats op verschillende – vaak met elkaar verweven – niveaus: in internationaal verband, op het niveau van de Raad van Europa, in het kader van de EU, op nationaal niveau en binnen privaatrechtelijke kaders. In een dergelijke wereld van “multilevel jurisdiction” en interactie tussen rechtsordes rijst de vraag welke fundamentele waarden en rechtsbeginselen het proces van rechtsvorming en rechtshandhaving beheersen. Verschillende deelvragen spelen daarbij een rol: Als eerste: sluiten de op verschillende niveaus vastgestelde regels op elkaar aan, of wordt het rechtssubject geconfronteerd met uiteenlopende of zelfs tegenstrijdige normen – ofwel: in hoeverre is het aldus gevormde recht coherent? Ten tweede: worden institutionele beginselen, zoals het legaliteitsbeginsel en scheiding van machten, wel gewaarborgd nu zulke uiteenlopende fora rechtsmacht uitoefenen? Ten derde: welke grenzen leggen fundamentele waarden, waarvan de rechten van de mens een belangrijke categorie vormen, aan ten aanzien van rechtshandhaving en rechtsvorming? Hoe worden zij gewaarborgd in een wereld van multilevel jurisdiction? - 79 -

Deze centrale onderzoeksvragen vormen een rode draad door de vijf onderzoeksprogramma’s die onderdeel uitmaken van het overkoepelende programma MLJ. De feitelijke onderzoekswerkzaamheden worden in het kader van deze deelprogramma’s uitgevoerd. Daarom worden deze hierna kort omschreven.

- 80 -

Deelprogramma: Sovereignty, International Governance and Global Values Coördinator: prof. dr. N.J. Schrijver

Centrale onderzoeksvraag

Dit deelprogramma richt zich primair op het volkenrecht en het internationale institutionele recht. Uitgangspunt is dat het traditionele volkenrecht niet langer het hoofd kan bieden aan de vele maatschappelijke en technologische veranderingen en de dringende milieu- en armoedeproblematiek. Op vrijwel alle terreinen van de internationale samenwerking wordt gezocht naar een nieuw evenwicht tussen staten, internationale organisaties en niet-statelijke entiteiten op basis van nieuwe of aangepaste beginselen en regels, die toepassing behoeven op mondiaal, regionaal en nationaal niveau. Wat zijn bij deze onderwerpen de gevolgen van de ‘veellagigheid’ van de internationale rechtsorde? Bij de beantwoording van deze hoofdvraag richt het onderzoek zich vooral op het geweldsmonopolie en collectieve sancties in de internationale samenleving, in het bijzonder de rol van de VNVeiligheidsraad hierbij; de bestrijding van internationale misdaden (zoals genocide, misdrijven tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, en terrorisme); het internationale humanitaire recht; de opkomst van duurzame ontwikkeling; en de mensenrechtenbenadering in ontwikkelingssamenwerking. Een van de leidende vragen hierbij is in hoeverre zich geleidelijk gemeenschappelijke normen ontwikkelen die een verbindende rol kunnen spelen bij de vorming van een internationale rechtsgemeenschap. Wat zijn deze normen, hoe komen ze tot stand, hoe hebben ze zich ontwikkeld, en wat is het effect hiervan op de positie van staten, internationale organisaties en andere non-state actors (bedrijven, ngo's, individuen) in de internationale samenleving? - 81 -

Refereed articles Spijkers, O., The immunity of the United Nations in relation to the genocide in Srebrenica in the eyes of a Dutch District Court. International peacekeeping, 13(1-2), p. 197-219. Kort, J.F. de, Should Human Rights be an issue for International Economic Institutions. Irish

Journal of Public Policy, 1(1), p. 1-10.

Non-refereed articles Baetens, F., The Oxford Handbook on International Investment Law [Bespreking van het boek The Oxford Handbook on International Investment Law]. EJIL, 20(3), p. 939-942. Baetens, F., The Shifting Allocation of Authority in International Law: Considering Sovereignty, Supremacy and Subsidiarity, Essays in Honour of Professor Ruth Lapidoth (Studies in International Law) [Bespreking van het boek The Shifting Allocation of Authority

in International Law: Considering Sovereignty, Supremacy and Subsidiarity, Essays in Honour of Professor Ruth Lapidoth (Studies in International Law)]. CLJ, 68(1), p. 225-226. Cuyvers, A., Tussen Scylii en Charybdii: terrorisme, rechtsbescherming en de verhouding tussen rechtsordes in Kadi. Ars Aequi, 58(3), p. 155-166. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Trias Europea.) De Brabandere, E.C.P.D.C., Book Review of B. Knoll, The Legal Status of Territories Subject to Administration by International Organisations (Cambridge, Cambridge University Press, 2008) [Bespreking van het boek The Legal Status of Territories Subject to

Administration by International Organisations]. Vienna Online Journal on International Constitutional Law, 3 (2009), p. 247-251.

- 82 -

De Brabandere, E.C.P.D.C., Non-state Actors, State-Centrism and Human Rights Obligations. Leiden Journal of International Law, 22 (1), p. 191-209. De Brabandere, E.C.P.D.C., UN Supervision of Post-Conflict Reconstruction and the Domestic Jurisdiction of States. Ars Aequi, 59 (2), p. 103-108. Herik, L.J. van den, A Quest for Jurisdiction and an appropriate Crime Definition; The Case against Mpambara. Journal of International Criminal Justice, 7(5), p. 1117-1132. Herik, L.J. van den, The difficulties of exercising extraterritorial jurisdiction: the acquittal of a Dutch businessman for crimes committed in Liberia. International Criminal Law Review,

9(1), p. 211-226. Herik, L.J. van den & Schrijver, N.J., Eroding the primacy of the UN system of collective security: The Judgment of the European Court of Justice in the cases of Kadi and Al Barakaat. International Organizations Law Review, 5(2), p. 329-338. Herik, L.J. van den & Schrijver, N.J., Addressing challenges to targeted sanctions; an

update to the Watson report, section 3. Providence: Watson Institute, Brown University. Heinsch, R.W., How to achieve fair and expeditious trial proceedings before the ICC: Is it time for a more judge-dominated approach? In: Carsten Stahn & Göran Sluiter (Eds.), The

Emerging Practice of the ICC: The Court at Five Years (p. 479-500). Leiden; Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Heinsch, R.W., The International Committee of the Red Cross in Today’s International and Non-International Armed Conflicts. In: Th. Giegerich (Ed.), A Wiser Century? – Judicial - 83 -

Dispute Settlement, Disarmament and the Laws of War 100 Years after the Second Hague Peace Conference (p. 393-416). Berlin: Duncker & Humblot. Masson-Zwaan, T.L., Space law and the satellite collision of 10 February 2009. COSPAR

Information Bulletin, p. 4-11. Masson-Zwaan, T.L., Article VI of the Outer Space Treaty and Private Human Access to Space. Proceedings of the International Institute of Space Law 2008 (p. 536-546). USA: American Institute of Aeronautics and Astronautics. Mendes de Leon, P.M.J., The Effect of Globalization on the Development of Air Law. In: S. Hobe (Ed.), Globalisation - the State and International Law (p. 61-70). Stuttgart: Franz Steiner Verlag. Mendes de Leon, P.M.J., A Tour d'Horizon of Contemporary Issues in Air and Space Law.

Issues in Aviation Law and Policy, 8(2), p. 135-153. Mendes de Leon, P.M.J., Promoting World Trade Through Aviation: A Step by Step Approach Towards the Liberalisation of Air Services. Soochow Law Journal, VI(2), p. 157178. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Regulering van international economisch verkeer.) Schrijver, N.J. & Prislan, V., From Mare Liberum to the Global Commons: Building on the Grotian Heritage. Grotiana, 30(1), p. 168-206.

- 84 -

Schrijver, N.J., After us, the deluge? The position of future generations of humankind in international environmental law. In: M. Salih (Ed.), Climate Change and Sustainable

Development (p. 59-78). Cheltenham: Edward Elgar. Schrijver, N.J., Reviewing the Review: Did the European Court of Justice in Kadi Indirectly Review Security Council Resolutions? On the Downside of a Courageous Judgment. In: M. Bulterman, L. Hancher, A. McDonnell & H. Sevenster (Eds.), Views of European Law from

the Mountain: Liber Amicorum Piet Jan Slot (p. 315-326). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Schrijver, N.J., The EU's common development cooperation policy. In: M. Telò (Ed.), The

European Union and Global Governance (p. 176-191). Oxford: Routledge. Schrijver, N.J., The status of the precautionary principle in international law and its application and interpretation in international litigation. Liber amicorum Jean-Pierre Cot: Le

procès international (p. 241-253). Brussel: Bruylant. Schrijver, N.J., When Will the New Emperor Wear his Clothes? The Efforts of the European Union Towards a Common Development Cooperation Policy. In: M. Bulterman, L. Hancher, A. McDonnell & H. Sevenster (Eds.), Views of European Law from the Mountain: Liber

Amicorum Piet Jan Slot (p. 379-389). Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Books De Brabandere, E.C.P.D.C., Post-conflict Administrations in International Law. International

Territorial Administration, Transitional Authority and Foreign Occupation in Theory and Practice. Leiden / Boston: Martinus Nijhoff Publishers.

- 85 -

Dikker Hupkes, S.D., Protection and Effective Functioning of International Organizations.

Final Report International Institutional Law; Secure Haven project. Den Haag: Universiteit Leiden - Campus Den Haag. Herik, L.J. van den & Stahn, C. (Eds.), Future Perspectives on International Criminal

Justice. Den Haag: T.M.C. Asser Press/CUP. Stahn, C. & Sluiter, G. (Eds.), The Emerging Practice of the International Criminal Court. Leiden, Boston: Martinus Nijhoff Publishers.

Book chapters Blokker, N.M., International Organizations or Institutions, Decision-Making Bodies. In: R. Wolfrum (Ed.), Max Planck Encyclopedia of Public International Law. Oxford: Oxford University Press. Blokker, N.M., International Organizations or Institutions, Implied Powers. In: R. Wolfrum (Ed.), Max Planck Encyclopedia of Public International Law. Oxford: Oxford University Press. Blokker, N.M., International Organizations or Institutions, Secretariats. In: R. Wolfrum (Ed.),

Max Planck Encyclopedia of Public International Law. Oxford: Oxford University Press. Dam-de Jong, D.A., International Law and Resource Plunder: The Protection of Natural Resources during Armed Conflict. In: O.K. Fauchald, D. Hunter & W. Xi (Eds.), Yearbook of

International Environmental Law (Vol. 19) (p. 27-57). Oxford: Oxford University Press.

- 86 -

Herik, L.J. van den, Commentary on the Dutch International Crimes Act. Militair Straf- en

Tuchtrechtbundel (p. WIM art. 6-WIM art. 7). Deventer: Kluwer. Herik, L.J. van den, Corporations as future subjects of the International Criminal Court: An exploration of the counterarguments and consequences. In: L.J. van den Herik & C. Stahn (Eds.), Future Perspectives on International Criminal Justice (p. 350-368). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Schermers, H.G. † & Blokker, N.M., International Organizations or Institutions, Voting Rules and Procedures. In: R. Wolfrum (Ed.), Max Planck Encyclopedia of Public International Law. Oxford: Oxford University Press. Schermers, H.G. † & Blokker, N.M., International Organizations or Institutions, Financing of. In: R. Wolfrum (Ed.), Max Planck Encyclopedia of Public International Law. Oxford: Oxford University Press. Schermers, H.G. † & Blokker, N.M., International Organizations or Institutions, Membership. In: R. Wolfrum (Ed.), Max Planck Encyclopedia of Public International Law. Oxford: Oxford University Press. Stahn, C., Arrest and Surrender to the ICC: A Contextual Reading. In: M. Bergsmo & P. Kalmanovitz (Eds.), Law in Peace Negotiations (FICHL Publication Series) (p. 191-217). Oslo: Peace Research Institute Oslo. Stahn, C., Judicial Review of Prosecuterial Discretion: 5 Years on. In: C. Stahn & G. Sluiter (Eds.), The Emerging Practice of the International Criminal Court (p. 247-279). Leiden, Boston: Martinus Nijhoff Publishers. - 87 -

Stahn, C., Judicial Review of Prosecuterial Discretion: On experiments and imperfections. In: G. Sluiter (Ed.), International Criminal Procedure: Towards a Coherent Body of Law (p. 235-266). London: Cameron May. Zegveld, L., Remedies for War Victims. In: L. van den Herik & C. Stahn (Eds.), Future

Perspectives on International Criminal Justice (p. 611-624). Den Haag: T.M.C. Asser Press/CUP.

PhD-thesis Wibisono, A.T.M. (6 oktober 2009). Political Elites and Foreign Policy: Democratization in

Indonesia. Universiteit Leiden. Promotor: prof. dr. A. van Staden en copromotor: dr. Ph. P. Everts.

Professional publications De Brabandere, E.C.P.D.C., La 59e session de la Commission du droit international.

Belgisch Tijdschrift voor Internationaal Recht / Revue Belge de Droit International, 2007(2), p. 569-582. Kort, J.F. de, De derde economische crisis in 20 jaar in Rusland. AElementair, 8(3), p. 2-8. Masson-Zwaan, T.L., Preface. Proceedings of the International Institute of Space Law 2008 (p. ix-xii). USA: American Institute of Aeronautics and Astronautics. Schrijver, N.J. & Dekker, I.F., Katern Volkenrecht. Ars Aequi Katern, 58(12), p. 6363-6365. Schrijver, N.J. & Dekker, I.F., Katern Volkenrecht. Ars Aequi Katern, 58(6), p. 6258-6259. - 88 -

Schrijver, N.J. & Dekker, I.F., Katern Volkenrecht. Ars Aequi Katern, 58(3), p. 6214-6214. Schrijver, N.J. & Dekker, I.F., Katern Volkenrecht. Ars Aequi Katern, 58(9), p. 6311-6312. Schrijver, N.J. & Genugten, W.J.M van, Kroniek van het Internationaal Publiekrecht.

Nederlands Juristenblad, 84(14), p. 901-910. Schrijver, N.J., The Plundering of Natural Resources and the Destruction of Environment in Times of Armed Conflict. In: W.J.M. van Genugten, M.P. Scharf & S.E. Radin (Eds.),

Criminal Jurisdiction 100 years after the 1907 Hague Peace Conference (p. 242-285). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Zegveld, L., Mass Claims before the International Criminal Court. In: W.J.M. van Genugten, M.P. Scharf & S.E. Radin (Eds.), Criminal Jurisdiction 100 Years After the 1907 Hague

Peace Conference: 2007 Hague Joint Conference on Contemporary Issues of International Law (p. 294-299). Den Haag: T.M.C. Asser Press.

- 89 -

- 90 -

Deelprogramma: Regulering van internationaal economisch verkeer Coördinator: prof. mr. S. Van den Bogaert

Centrale onderzoeksvraag

Dit deelprogramma richt zich met name op het internationale en Europese economische recht. Hierbij ligt het accent – naast onderzoek naar een aantal deelterreinen, zoals het internationale vervoer en milieu – op de rol van de Europese Unie bij de totstandkoming en handhaving van economische regelgeving. De EU vormt immers een voorbeeld bij uitstek van een rechtsorde die transnationale problemen het hoofd moet bieden. De marktintegratie blijft impulsen geven aan de ontwikkeling van communautaire begrippen, zoals harmonisatie van wetgeving. Daarnaast vormt de snelle ontwikkeling van transnationale netwerken, bijvoorbeeld voor energiedragers, aanleiding tot nieuwe juridische vragen. Ook leidt het Europese recht tot complexe discussies over de wisselwerking tussen de Europese Unie en het nationale recht, bijvoorbeeld op het terrein van het aanbieden van diensten. Tot slot vinden belangrijke ontwikkelingen plaats met betrekking tot het vrij verkeer van personen. Het concept van Europees burgerschap ontwikkelt zich verder, vooral onder invloed van Luxemburgse jurisprudentie, en ook de juridische positie van derdelanders is in beweging. Tegelijkertijd speelt de Unie een steeds zichtbaarder rol in de internationale rechtsorde en draagt ze als zodanig bij aan het reguleren van het internationale economische verkeer. Het proces van globalisering, de rechtsontwikkeling binnen de Wereld Handelsorganisatie (WTO) en de relatie met sterke global players (zoals de VS en in toenemende mate China) stellen daarbij steeds nieuwe uitdagingen aan Europese economische regelgeving. Daarbij rijst bovendien opnieuw de vraag hoe

- 91 -

deze internationale en Europese ontwikkelingen kunnen worden vertaald naar de nationale rechtsorden en welke rol de Europese instellingen daarbij kunnen spelen. De recente financiële crisis maakt dergelijke discussies over wisselwerking uiterst actueel.

- 92 -

Refereed articles Dimitrova, A.L. & Dragneva, R.O., Constraining external governance: interdependence with Russia and the CIS as limits to the EU's rule transfer in the Ukraine. Journal of European

Public Policy, 16(6), 853. Idriz, N.F., Free movement of persons between Turkey and the EU: to move or not to move?

Common Market Law Review, 46(5), p. 1621-1665. Mendes de Leon, P.M.J., Establishment of air transport undertakings - Towards a more holistic approach. Journal of Air transport Management, 15, p. 96-101. Schmidt, A.H.J., Radbruch in Cyberspace - about law-system quality and ICT innovation.

Masaryk University Journal of Law and Technology, 3(2), p. 195-218. Spanjer, A.R., Long-term contracts and competition on European gas Markets - has the Commission struck the right balance? Competition and Regulation in Network Industries,

10(2), p. 189-204. Spanjer, A.R., Regulatory intervention on the dynamic European gas Market-neoclassical economics or transaction cost economics? Energy Policy, jaar 2009(37), p. 3250-3258.

Non-refereed articles Baetens, F., Human Rights and the WTO, The Case of Patents and Access to Medicines [Bespreking van het boek Human Rights and the WTO, The Case of Patents and Access to

Medicines]. ICLQ, 58(3), p. 747-748.

- 93 -

Bogaert, S.C.G. Van den, `Rochus en Darcis via de rechter naar de Olympische Spelen in Beijing: valt het doek over de nationale selectiecriteria?’.Tijdschrift voor Sport en Recht,

1(1), p. 1-7. Esch, R.E. van, Opening van de Europese markt voor betaaldiensten. Computerrecht, 6, p. 241-247. Mendes de Leon, P.M.J., De luchtvaartovereenkomst tussen de EG en de VS van 2008: les jeux ne sont pas encore faits. Tijdschrift voor Europees en Economisch Recht, 57(1), p. 236-243. Mendes de Leon, P.M.J., Promoting World Trade Through Aviation: A Step by Step Approach Towards the Liberalisation of Air Services. Soochow Law Journal, VI(2), p. 157-178. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Sovereignty, International Governance and Global Values.) Mendes de Leon, P.M.J., Nouvelles Frontières: Trading International law and European law in the Context of the Establishment of an Emission Trade System. In: M.K. Bulterman, L.R. Hancher, A.M. McDonnell & H.G Sevenster (Eds.), Views of European Law from the

Mountain: Liber amicorum Piet Jan Slot (p. 301-312). Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International. Schmidt, A.H.J., E-JUSTICE: No ground for optimism.Taking the eGovernment Agenda

Forward: Meeting the Challenges of Digital Governance, Justice and Public Sector Information (p. 52-60). Wien: Osterreichische Computer Gesellschaft (OCG).

- 94 -

Schmidt, A.H.J. & Corvers, S.F.M., Aanbesteding & Innovatie Een inleiding in "Legal

Requirements Engineering". Boxtel: Waterschap De Dommel. Tobler, R.C., State aid under Swiss-EU bilateral Law: The Example of Company Taxation. In: M. Bulterman, L. Hancher, A. McDonnell & H. Sevenste (Eds.), Views of European Law

from the Mountain: Liber Amicorum Piet Jan Slot (p. 1995-2005). Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International.

Books Bulterman, M.K., Hancher, L., McDonnell, A.M. & Sevenster, H.G. (Eds.), Views of

European Law From the Mountain: Liber Amicorum Piet Jan Slot. Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International. Schmidt, A.H.J. & Corvers, S.F.M., Aanbesteding en innovatie. Juridisch handboek

functioneeel specificeren van aanbestedingen. Den Haag: Sdu Uitgevers. Schmidt, A.H.J., Klaauw-Koops, F.A.M. van der & Paapst, M., Overheidssoftware als open

source. Handreiking juridische aspecten in het kader van NOIV actielijn 15. Den Haag: Stichting ICTU, programma NOIV.

Book chapter Mendes de Leon, P.M.J. & Maarsen-Neumann, E., Ausländische Luftfahrtunternehmen mit Hauptsitz in der EU/EWR. In: S. Hobe & N. von Ruckteschell (Eds.), Kölner Kompendium

Luftrecht (p. 708-740). Köln: Carl Heymanns Verlag.

PhD-theses

- 95 -

Bockel, W.B. van (16 juni 2009). The ne bis in idem principle in EU law. A conceptual and

jurisprudential analysis. Universiteit Leiden. Amsterdam: Ipskamp Drukkers. Promotor: prof. mr. P.J. Slot. Huang, J. (18 maart 2009). Aviation Safety and ICAO. Universiteit Leiden. Den Haag: Kluwer Law International. Promotor: prof. dr. P.P.C. Haanappel. Kingston, S.E.J. (17 februari 2009). The Role of Environmental Protection in EC Competition

Law and Policy. Universiteit Leiden. Promotor: prof. mr. P.J. Slot.

Professional publications Aarnhem, B.A.M. van, Hoofdstuk 1 Algemene bepalingen. In: PC Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk (p. 7-38). Deventer: Kluwer. Aarnhem, B.A.M. van, Mededeling en registratie. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst

& Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk (p. 31-38). Deventer: Kluwer. Apostol, A.R. & Berns, J., Ruilhandel met publieke taken: een nieuwe uitzondering op de (Europese) aanbestedingsregels? Procurement and Competition Letter, 9(2), p. 8-11. Apostol, A.R., Standaarden en Innovatie in Aanbestedingen. Tender Nieuwsbrief, 2009(6), p. 4-5. Bogaert, S.C.G. Van den & Vermeersch, A., Europees sportrecht. In: S.F.H. Jellinghaus & M.J. Maessen (Eds.), Sportrecht en -beleid (p. 1-77). Eindhoven: Euroforum.

- 96 -

Duijvenvoorde, G.P. van, Hoofdstuk 16 Vergoedingen. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.),

Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk (p. 413-423). Deventer: Kluwer. Duijvenvoorde, G.P. van, Hoofdstuk 6B Consultatie. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.),

Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk (p. 221-231). Hins, A.W., Mediawet. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar

Telecommunicatierecht Derde druk (p. 501-545). Deventer: Kluwer. Klaauw-Koops, F.A.M. van der, Bij het scheiden van het jaar.... Procurement and

Competition Letter, p. 2. Klaauw-Koops, F.A.M. van der, Consultatie over lastenverlichting en de nieuwe aanbestedingswet: Mosterd na de maaltijd of noodzakelijk zout in de pap? Procurement and

Competition Letter, 9(2), p. 2-3. Klaauw-Koops, F.A.M. van der, De gunning van overheidsopdrachten. Tijdschrift

Aanbestedingsrecht, 5(6), p. 353-354. Klaauw-Koops, F.A.M. van der, Lean-and-mean, en héél goed. Gefeliciteerd! Procurement

and Competition Letter, 9(1), p. 2. Klaauw-Koops, F.A.M. van der, Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift

Aanbestedingsrecht, 6(2), p. 162. Klaauw-Koops, F.A.M. van der, Weer een consultatie! Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 6(3), p. 171. - 97 -

Knol, P.C., Hoofdstuk 13 Bevoegd aftappen. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst &

Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk (p. 369-386). Deventer: Kluwer. Knol, P.C., Hoofdstuk 19 Overgangsrecht in verband met de implementatie van het Europese geharmoniseerde regelgevende kader voor de elektronische communicatiesector 2002. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht

Derde druk (p. 451-499). Deventer: Kluwer. Knol, P.C., Hoofdstuk 3.4 Antenne-opstelpunten, antennesystemen en antennes, Artikel 3.11. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht

Derde druk (p. 80-95). Deventer: Kluwer. Knol, P.C., Inleidende opmerkingen. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst &

Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk (p. 1-6). Deventer: Kluwer. Knol, P.C. & Zwenne, G.J. (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk. Deventer: Kluwer. Linnartz, M., De Balkenende-norm als voorwaarde voor deelname aan de aanbesteding van huishoudelijke zorg? Procurement and Competition Letter, 9(2), p. 12-16. Mommers, L., Wet- en regelgeving februari 2009. Tijdschrift voor Internetrecht, 2(1), p. 18.

- 98 -

Schmidt, A.H.J., Hoofdstuk 4 Nummerbeleid en nummerbeheer. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk (p. 97-119). Deventer: Kluwer. Schmidt, A.H.J., Advies over het voornemen van de Nederlandse Orde van Advocaten tot

regulering ten behoeve van `nummerherkenning’. Leiden: eLaw@Leiden. Slot, P.J., Algemene regels vrij verkeer nu ook van toepassing op uitvoerverboden. Ars

Aequi, p. 753-756. Slot, P.J., Editorial comments: Weathering through the credit crisis. Is the Community equipped to deal with it? Common Market Law Review, 46(1), p. 3-12. Slot, P.J. Noot bij: HvJ EG 12-02-2008, CMLRev 2009, p. 623-639 (Centre d'exportation du livre Francais (CELF) v. Société internationale de diffusion et d'édition (SIDE)). Slot, P.J., Recent developments in EC State Aid Law. Vorträge und Berichte (reeksnr. 172). Bonn: Zentrum für Europäisches Wirtschaftsrecht. Tempelman, J.A., Nieuwe regels met betrekking tot spam en telemarketing. Tijdschrift voor

Consumentenrecht & handelspraktijken, p. 175-184. Tempelman, J.A., Hoofdstuk 6 Interoperabiliteit van diensten en vertrouwelijkheid van informatie. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar

Telecommunicatierecht Derde druk (p. 155-172). Deventer: Kluwer.

- 99 -

Tobler, R.C. & Delli, C., Die allgemeinen Rahmenbedingungen des EU-Rechts. In: P. Schilling (Ed.), Neuland EC-Dienstleistungsrichtlinie. Eine strategie/und loesungsorientierte

Uebersicht fuer Unternehmen, Behoerden und ihre IT-Berater (p. 61-83). Zwenne, G.J., Hoofdstuk 11 Bescherming van persoonsgegevens en de persoonlijke levenssfeer. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar

Telecommunicatierecht Derde druk (p. 303-346). Deventer: Kluwer. Zwenne, G.J., Hoofdstuk 14 Buitengewone omstandigheden. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatiewet Derde druk (p. 387-392). Deventer: Kluwer. Zwenne, G.J., Hoofdstuk 18 Verdere bepalingen. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst

& Commentaar Telecommunicatierecht Derde druk (p. 427-450). Deventer: Kluwer. Zwenne, G.J., Hoofdstuk 6A Verplichtingen voor ondernemingen die beschikken over een aanmerkelijke marktmacht. In: P.C. Knol & G.-J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar

Telecommunicatierecht Derde druk (p. 173-219). Deventer: Kluwer.

- 100 -

Deelprogramma: Trias Europea: de verhoudingen tussen de overheidsmachten in de EU en de lidstaten in een bewegend constitutioneel landschap Coördinator: prof. dr. W.J.M. Voermans

Centrale onderzoeksvraag Dit deelprogramma richt zich op de institutionele balans tussen de overheidsmachten in de relatie Nederland-EU en tussen de EU-instellingen onderling. Bekeken wordt hoe de Europese Unie – oorspronkelijk opgericht als een min of meer traditionele volkenrechtelijke organisatie – zich al dan niet steeds verder ontwikkelt tot een nieuwe zelfstandige rechtsorde die op veel vlakken overeenkomsten vertoont met een soevereine staat. Dit zijn vragen die zeker de laatste jaren, voor en na het Verdrag van Lissabon, erg actueel zijn. Deze ontwikkeling wordt gevolgd op een beperkt terrein: enerzijds dat van de ontwikkeling van de institutionele balans tussen de instellingen van de Unie onderling (horizontale machtsverdeling) en anderzijds de ontwikkeling van de relatie tussen de Unie en de (instellingen binnen) lidstaten (verticale machtsverdeling). - 101 -

- 102 -

Refereed articles Adriaanse, P.C. & Ouden, W. den, Enforcement of State Aid Law in the Netherlands. Legislative Initiative for Effective Recovery Procedures in Dutch Law. European State Aid

Law Quarterly, p. 15-26. Mommers, L., Voermans, W.J.M., Koelewijn, W.I. & Kielman, H.H., Understanding the law: improving legal knowledge dissemination by translating the contents of formal sources of law. Artificial Intelligence and Law, 17(1), p. 51-78. Voermans, W.J.M., Concern about the quality of EU legislation: what kind of problem, by what kind of standards? Erasmus Law Review, 2(1), p. 59-95. Voermans, W.J.M., Constitutional Reserves and Covert Constitutions. Indian Journal of

Constitutional Law, 3, p. 84-104.

Non-refereed articles Adriaanse, P.C., REALaw 2009 (Appropriate Measures to Remedy the Consequences of Unlawful State Aid. An analysis of the ECJ Judgment of 12 February 2008 in Case C-199/06 (CELF/SIDE)). Review of European Administrative Law, 2, p. 73-86. Adriaanse, P.C., Schending van de hoekstenen van het staatssteunrecht. Europese en Nederlandse rechtspraak over acties en rechtsgevolgen 'when the red line has been crossed'. Tijdschrift voor Europees en Economisch Recht, 57(3), p. 88-102. Barkhuysen, T. & Ettekoven, B.J., De compensatie voor schending van de redelijke termijn van artikel 6 EVRM door de bestuursrechter. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, p. 129-141.

- 103 -

Barkhuysen, T., Adriaanse, P.C., Ouden, W. den & Schuurmans, Y.E., Faciliter la mise en oeuvre de droit communautaire: l'exemple de droit administratif néerlandais. Revue

Française d'Administration Publique, 129, p. 131-151. Barkhuysen, T., Emmerik, M.L. van, Griffioen, H.M., Napel, H.M.Th.D. ten & Voermans, W.J.M., Kroniek van het Nederlands en Europees constitutioneel recht. Nederlands

Juristenblad, p. 2198-2206. Cuyvers, A., Tussen Scylii en Charybdii: terrorisme, rechtsbescherming en de verhouding tussen rechtsordes in Kadi. Ars Aequi, 58(3), p. 155-166. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Sovereignty, International Governance and Global Values.) Cuyvers, A., De botsing van interne en externe soevereiniteit: Europa als ken-instrument van soevereiniteit in historisch perspectief. In: G. Molier & T.J.M. Slootweg (Eds.),

Soevereiniteit en Recht. Rechtsfilosofische beschouwingen (p. 87-130). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Meuwese, A.C.M., Schuurmans, Y.E. & Voermans, W.J.M., Towards a European Administrative Procedure Act. Review of European Administrative Law, 2(2), p. 3-35. Ouden, W. den & Polak, J.E.M., Kroniek van het algemeen bestuursrecht. Bestuursrecht en de crisis; internationalisering en effectiviteit. NJB, p. 864-873. Polak, J.E.M., Vijftien jaar geschillenbeslechting onder de Algemene wet bestuursrecht.

Trema Tijdschrift voor de Rechterlijke Macht, p. 378-383.

- 104 -

Polak, J.E.M., Heesch-Van de Akker. Formele rechtskracht van besluiten. In: T. Barkhuysen, J.E.M. Polak, B.J. Schueler & R.J.G.M. Widdershoven (Eds.), AB Klassiek (p. 151-167). Deventer: Kluwer. Polak, J.E.M., Herstructurering varkenshouderij. Toetsing van wetgeving in formele zin: niet aan nationaal, wel aan internationaal recht. In: T. Barkhuysen, J.E.M. Polak, B.J. Schueler & R.J.G.M. Widdershoven (Eds.), AB Klassiek (p. 507-520). Deventer: Kluwer. Rijpma, J.J., EU Border Management after the Lisbon Treaty. Croatian Yearbook of

European Law & Policy, 5, p. 121-149. Rijpma, J.J., Rechtsstaat overboord? De juridische complicaties van buitenterritoriale grenscontroles op zee. Journaal Vreemdelingenrecht, 8(4), p. 188-203. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa.) Uzman, J. & Stolker, C.J.J.M., De politieke rol van de (burgerlijke) rechter revisited. Over de grenzen van de rechtsvormende taak en Alkema's institutionele moment in de rechterlijke beslissing. In: T. Barkhuysen, M.L. Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld recht. Verdere

studies over Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. Evert Alkema (p. 475-496). Deventer: Kluwer. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa.) Voermans, W.J.M., Aanvullend verwijzen; schakelen via verwijzingen als methode voor het klinken van recht. In: T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld

recht. Verdere studies over Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema (p. 537-550). Deventer: Kluwer. - 105 -

Voermans, W.J.M. Beelden doen er toe. In: H. Schouten (Ed.), Wetgever en constitutie;

preadviezen en verslag van het symposium gehouden op 23 april 2009 ter gelegenheid van de algemene ledenvergadering van de Vereniging voor wetgeving en wetgevingsbeleid (p. 139-146). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Voermans, W.J.M., Gold-plating and double banking: an overrated problem? In: H.J. Snijders & S. Vogenauer (Eds.), Content and Meaning of National Law in the Context of

Transnational Law (p. 79-88). Munich: Sellier European Law Publishers. Voermans, W.J.M., Regelvermindering via codificeren en consolideren. RegelMaat, 3, p. 179-182. Voermans, W.J.M., Zelf wetgever worden. RegelMaat, p. 291-296.

Book chapters Napel, H.M.Th.D. ten, 'Een vastgesteld middel' - maar tot welk doel? In: D.J. Elzinga & W.J.M. Voermans (Eds.), Brieven aan de staatscommissie (p. 11-16). Nijmegen: WLP. Schuurmans, Y.E., Legitimatie van machtsuitoefening; een rechtsvergelijkende analyse van het bestuursrechtelijke bewijsrecht. In: W.D.H. Asser, J.F. Nijboer & Y.E. Schuurmans (Eds.), Bewijsrecht: het bewijs geregeld? (NVvR 69) (p. 59-100). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Voermans, W.J.M., Heroverweging artikel 89 Grondwet. In: W.J.M. Voermans & D.J. Elzinga (Eds.), Brieven aan de Staatscommissie (Publikaties van de Staatsrechtkring, 27) (p. 45-56). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

- 106 -

Voermans, W.J.M., Gedelegeerde subordinatie; lagere regels die afwijken van parlementaire wetgeving. In: P.P.T. Bovend'Eert, J.L.W. Broeksteeg, D.E. Bunschoten & M.A.D. de Jong (Eds.), De staat van wetgeving (p. 47-66). Deventer: Kluwer.

Books Barkhuysen, T., Dimitrova, A.L., Emmerik, M.L. van, Gerards, J.H., Griffioen, H.M., Groothuis, M.M., Jong, de, T., Loof, J.P., Napel, H.M.Th.D. ten, Steunenberg, B. & Voermans, W.J.M., De Nederlandse Grondwet geëvalueerd; anker- of verdwijnpunt? Alphen aan den Rijn: Kluwer. Barkhuysen, T., Klassieke bestuursrechtelijke uitspraken thematisch geannoteerd. Deventer: Kluwer. Cliteur, P.B. & Voermans, W.J.M., Preambules (boekvorm van het eerdere rapport uit 2008). Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Professional publications Brink, J.E. van den. Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State 17-092008, AB 2009, 77, (Subsidieplafond; wijziging van de aanvraag en wijziging van het besluit tot subsidieverlening). Brink, J.E. van den. Noot bij: Centrale Raad van Beroep 07-04-2009, USZ 2009, 159, (Besluit, rechtsgevolg, subsidie, rechtszekerheid). Esch, R.E. van, Nieuw besluit van de Staatssecretaris van Financiën omtrent administratieve en factureringsverplichtingen. Elektronisch factureren: vrijheid, blijheid.

Computerrecht, p. 147. - 107 -

Esch, R.E. van, Webwinkels en contactgegevens. Computerrecht, p. 37-38. Jacobs, M.J., Titel 4.4, Bestuursrechtelijke geldschulden. In: P.J.J. van Buuren & T.C. Borman (Eds.), T&C Algemene wet bestuursrecht (T&C) (p. 266-320). Deventer: Kluwer. Napel, H.M.Th.D. ten, Continuïteit en verandering in de confessionele politiek. Introductie.

Transparant, 20(3), p. 4-8. Napel, H.M.Th.D. ten, Brinkel, Th.B.F.M. & Prij, J., Opnieuw verder kijken dan de eigen neus lang is. Christen Democratische Verkenningen, 30, p. 16-24. Napel, H.M.Th.D. ten, Brinkel, Th.B.F.M. & Prij, J. (Eds.), Krachtproef Europa (themanummer Christen Democratische Verkenningen). Amsterdam: Boom. Ouden, W. den, BUG - Alutechnik. De Europese invloed op het vertrouwensbeginsel bij terugvorderingszaken. In: T. Barkhuysen, J.E.M. Polak, B.J. Schueler & R.J.G.M. Widdershoven (Eds.), AB Klassiek (p. 253-262). Deventer: Kluwer. Ouden, W. den, De Bourbon. De betekenis van de begroting binnen het bestuursrecht. In: T. Barkhuysen, J.E.M. Polak, B.J. Schueler & R.J.G.M. Widdershoven (Eds.), AB Klassiek (p. 1-10). Deventer: Kluwer. Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 08-10-2008, AB 2009, 223, (Subsidiebegrip; juridisch karakter financiele bijdrage niet afhankelijk van door betrokkenen gehanteerde benaming).

- 108 -

Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 12-11-2008, AB 2009, 237, (Discretionaire bevoegdheid tot lager vaststellen van een subsidie kan worden begrensd in een bijzondere subsidieregeling). Ouden, W. den & Nijhuis, M. Noot bij: ABRvS 10-06-2009, AB 2009, 369, (Beëindiging langdurige subsidierelatie op grond van gewijzigde omstandigheden). Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 24-12-2008, AB 2009, 411, (Subsidieverlening onder opschortende voorwaarde van totstandkoming van een schenkingsovereenkomst). Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 24-12-2008, AB 2009, 96, (Communautaire verplichting tot terugvordering van ESF-subsidies). Ouden, W. den & Rijn van Alkemade, J.M.J. van. Noot bij: ABRvS 25-02-2009, AB 2009, 222, (Zorgvuldigheid selectieprocedure bij subsidieontvangers). Schuurmans, Y.E. Noot bij: ABRvS 06-04-2009, AB 2009, 235, (spoedeisend belang). Uzman, J., Procola-spook of broedende kip? In: J.H. Gerards & P.J.J. Zoontjens (Eds.),

Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2008 (p. 332-342). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa.) Voermans, W.J.M. & Elzinga, D.J. (Eds.), Brieven aan de staatscommissie (Publicaties van de Staatsrechtkring, 27). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

- 109 -

Voermans, W.J.M., Nóg een president voor Europa. In: Rick Smits (Ed.), De Republikein;

tijdschrift voor de ware democraat (p. 17-19). Amsterdam: Uitgeverij Bas Lubberhuizen. Voermans, W.J.M. & Elzinga, D.J., Inleiding. In: W.J.M. Voermans & D.J. Elzinga (Eds.),

Brieven aan de staatscommissie (Publikaties van de Staatsrechtkring, 27) (p. 1-3). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Voermans, W.J.M., De tachtigers in het recht: het Meerenberg arrest. Ars Aequi, 58(09), p. 597-600. Voermans, W.J.M., Help! Europa wordt politiek. Binnenlands Bestuur, 20, p. 44. Voermans, W.J.M., Kan het parlement spreken over zaken die onder de rechter zijn? Trema

Tijdschrift voor de Rechterlijke Macht, 3, p. 90-91.

Publications aimed at the general public Voermans, W.J.M. (26-05-2009). We hebben een ander Europarlement nodig.Trouw. Voermans, W.J.M., Wereldwijd. Juridische Faculteitsalmanak JFV Grotius 'Wereldwijd' (p. 12-13). Leiden: JFV Grotius.

- 110 -

Deelprogramma: De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa Coördinator: prof. dr. R.A. Lawson

Centrale onderzoeksvraag Het proces van Europese integratie kenmerkt zich enerzijds door een sterk vergrote mobiliteit en de vorming van een European legal space, en anderzijds door het grote aantal actoren dat bij de vorming en handhaving van het recht betrokken is: organisaties als de Raad van Europa en de Europese Unie, maar ook verschillende organen die binnen deze organisaties actief zijn. Welke invloed oefent dit proces uit op de ef-fec-tieve eerbiediging van funda-men-tele rechten en vrijheden, zoals deze uiteindelijk in de nationale rechtsorde gestalte krijgen? Hoe reageren supra-nationale toezichthouders op elkaars activiteiten? Is de naleving van fundamentele rechten wel verzekerd nu meer bevoegdheden worden overdragen aan de Europese Unie en regelgeving op steeds meer beleidsterreinen – zoals bijvoorbeeld strafrecht, migratie en internationaal privaat-recht – op het niveau van de Unie tot stand komt? Of bieden de ontwikkeling van de klassieke communautaire regels (zoals de ‘vier vrijheden’ en het non-discriminatie beginsel) en de totstandkoming van een ‘Ruimte van Vrijheid, Veiligheid en Rechtvaardigheid’ juist extra mogelijkheden voor de verwezenlijking van mensenrechten?

- 111 -

Refereed articles Gerards, J.H. & Senden, H.C.K., The structure of fundamental rights and the European Court of Human Rights. International Journal of Constitutional Law, 7(4), p. 619-653. Hillion, C.A.P. & Wessels, A.R., Competence Distribution in EU External Relations After ECOWAS: Clarification or Continued Fuzziness? Common Market Law Review, 46, p. 551-586. Napel, H.M.Th.D. ten, The European Court of Human Rights: The Need for More Guidance.

European Constitutional Law Review, 5(3), p. 464-480.

Non-refereed articles Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van, Het recht op toegang tot de rechter en een eerlijk proces in de Nederlandse Grondwet? In: T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld recht. Verdere studies naar Europese grondrechten ter gelegenheid van

de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema (p. 13-40). Deventer: Kluwer. Barkhuysen, T., Emmerik, M.L. van & Gerards, J.H., De toegang tot de rechter en een eerlijk

proces in de Grondwet? Behoeft de Nederlandse Grondwet aanvulling met een recht op toegang tot de rechter en een eerlijk proces? Alphen aan den Rijn: Kluwer. Eeckhout, V. Van Den, Alle wegen leiden naar Rome (I), alle wegen vertrekken vanuit Rome (I)!? Mogelijkheden tot opheldering van ipr-onduidelijkheden bij internationale detachering.

Arbeidsrechtelijke Annotaties, p. 3-21. Eeckhout, V. Van Den, Het beroep op het bezit van een nationaliteit in geval van dubbele nationaliteit. Enkele aantekeningen naar aanleiding van de uitspraak Hadadi (C-168/08) van het Hof van Justitie. Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht, p. 307-316. - 112 -

Eeckhout, V. Van Den, Iedereen wordt geacht de wet te kennen. Maar wie wordt anno 2009 geacht alle ipr-regels te kennen? "Dwaling" in een context van europeanisatie van het ipr.

Nieuw Juridisch Weekblad, p. 837-840. Eeckhout, V. Van Den, Internationaal arbeidsrecht gemangeld tussen Europese fundamentele vrijheden. Tijdschrift Recht en Arbeid, 4, p. 5-10. Eeckhout, V. Van Den, Internationaal arbeidsrecht gemangeld tussen vrij verkeer van

personen, vrij verkeer van diensten, vrijheid van vestiging en non-discriminatie. Enkele aantekeningen vanuit ipr-perspectief bij de uitspraken Viking, Laval, Rüffert en C./Luxemburg. Louvain: Europese Unie. Eeckhout, V. Van Den, The application of foreign law by judicial and non-judicial authorities.

The Netherlands. Valencia: Europese Unie. Gerards, J.H., Concrete redelijkheidstoetsing en de rechtspraak van het EHRM. Over “mandatory rules”, individuele gerechtigheid en de eisen die het Hof stelt aan de nationale rechtstoepassing. In: T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld

recht. Verdere studies over Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema (p. 169-188). Deventer: Kluwer. Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 16-04-2009, EHRC 2009, 75 (Egeland en Hanseid / Noorwegen). Gerards, J.H. & Koffeman, N.R. Noot bij: EHRM 28-04-2009, EHRC 2009, 78 (Karakó / Hongarije). - 113 -

Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 16-12-2008, EHRC 2009, 17 (Khurshid Mustafa en Tarzibachi / Zweden). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 12-11-2008, EHRC 2009, 4 (Demir en Baykara / Turkije). Groothuis, M.M. & Hof, van der, S., De elektronische handtekening in het bestuursrecht: ontwikkelingen in Nederland en Europa. Computerrecht, 2009(5), p. 193-198. Groothuis, M.M., E-government en elektronisch bestuurlijk verkeer. Recente ontwikkelingen in jurisprudentie en wetgeving. Tijdschrift voor Internetrecht, 2, p. 9-13. Hendriks, A.C., De wisselwerking tussen de Europese mensenrechten en het gezondheidsrecht. In: T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld

recht. Verdere studies over Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema (p. 209-228). Deventer: Kluwer. Hendriks, A.C. & Krijnen, B., Het recht op zorg op verschillende manieren geregeld - maar jegens wie heeft de zorgconsument nu eigenlijk rechten. NJB, p. 1264-1272. Hendriks, A.C., Jomanda's aan banden leggen vraagt om aanpassing wet. NJB, p. 1730-1732. Hendriks, A.C., Beroepenwetgeving en kwaliteitsbeleid. In: D.P. Engberts & L.E. KalkmanBogerd (Eds.), Gezondheidsrecht (p. 225-249). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

- 114 -

Hendriks, A.C., Het stelsel van gezondheidszorg. In: D.P. Engberts & L.E. Kalkman-Bogerd (Eds.), Gezondheidsrecht (p. 251-267). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Holtmaat, H.M.T., Sexual Harassment as Sex Discrimination: A Logical Step in the Evolution of EU Sex Discrimination Law or a Step Too Far? In: M.K. Bulterman, L. Hancher, A.M. McDonnell & H.G. Sevenster (Eds.), Views of European law from the Mountai: Liber

Amicorum Piet Jan Slot (p. 27-40). Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International. Lawson, R.A., Ex Boreale Lux – On the Influence of the ECJ on the Interpretation of the ECHR. In: M.K. Bulterman, L.R. Hancher, A.M. McDonnell & H.G. Sevenster (Eds.), Views of

European Law From the Mountain: Liber Amicorum Piet Jan Slot (p. 439-454). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Lawson, R.A., Boven het maaiveld – Over de `ruimhartige’ toepassing van het EVRM door nationale rechters. In: T. Barkhuysen, M.L. Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld recht.

Verdere studies naar Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag prof. mr. E.A. Alkema (p. 307-323). Deventer: Kluwer. Lawson, R.A., Beyond the Call of Duty? – Domestic Courts and the Standards of the European Court of Human Rights. In: H.J. Snijders & S. Vogenauer (Eds.), Content and

Meaning of National Law in the Context of Transnational Law (p. 21-38). München: Sellier European Law Publishers. Lawson, R.A., Dwelling on the threshold: On the interaction between the European Convention on Human Rights and the Biomedicine Convention. In: A.P. den Exter (Ed.),

Human Rights and Biomedicine (p. 23-36). Apeldoorn: Maklu.

- 115 -

Lawson, R.A., How to Maintain and Improve Mutual Trust amongst EU Member States in Police and Judicial Cooperation in Criminal Matters? Lessons from the Functioning of Monitoring Mechanisms in the Council of Europe. In: M. Dane & A. Klip (Eds.), An additional

evaluation mechanism in the field of EU judicial cooperation in criminal matters to strenghten mutual trust (p. 249-315). Amersfoort: Celsus juridische uitgeverij. Loof, J.P., De opsporing en behandeling van terrorismeverdachten. Wijzigende mensenrechtenstandaarden na 9/11? In: T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld recht. Verdere studies over Europese grondrechten ter gelegenheid van

de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema (p. 339-362). Deventer: Kluwer. Loof, J.P., Demonstrations by right-wing extremist groups in the Netherlands and Germany. In: J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (Eds.), Eight Monitor Racism and Extremism (p. 123). Amsterdam: Anne Frank Stichting. Napel, H.M.Th.D. ten, 'Is het aan de orde stellen van deze ondermijning van de rechtsstaat dan werkelijk ongeoorloofd?' De SGP-casus in het licht van de politieke grondrechten. In: M.L. van Emmerik, J.P. Loof & T. Barkhuysen (Eds.), Geschakeld recht. Verdere studies

over Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema (p. 413-424). Deventer: Kluwer. Ouden, W. den & Kruif, C. de, De ontbrekende schakel. Over art. 3 EVRM als onderdeel van het rechterlijk toetsingskader bij financiële besluiten. In: T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld recht. Verdere studies over Europese grondrechten ter

gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema (p. 261-278). Deventer: Kluwer.

- 116 -

Rijpma, J.J., Rechtsstaat overboord? De juridische complicaties van buitenterritoriale grenscontroles op zee. Journaal Vreemdelingenrecht, 8(4), p. 188-203. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Trias Europea.) Rodrigues, P.R. & Davidovic, M., Roma maken school in Straatsburg. NJCM-Bulletin, p. 155-177. Senden, H.C.K. Noot bij: Europees Hof voor de Rechten van de Mens 12-11-2008, NJCM-

Bulletin 2009, p. 407-427 (Het gebruik van niet-geratificeerde internationale instrumenten voor de interpretatie van het EVRM). Schermer, B.W., Etnische registratie van minderheden: digitale discriminatie? Journaal

Vreemdelingenrecht, 2009/18, p. 167-174. Schermer, B.W., Surveillance and Privacy in the Ubiquitous Network Society. Amsterdam

Law Forum, 1(4), p. 63-76. Schermer, B.W., Onze digitale schaduw: een verkennend onderzoek naar het aantal

databases waarin de gemiddelde Nederlander staat. Den Haag: College Bescherming Persoonsgegevens. Schuurmans, Y.E., Amerikaanse lessen in bestuursrechtelijk bewijsrecht. Nederlands

Tijdschrift voor Bestuursrecht, p. 100-108. Tobler, R.C. & Waaldijk, C., Annotatie Case C-267/06 Maruko. Common Market Law

Review, 46(2), p. 723-746.

- 117 -

Tobler, R.C. & Beglinger, J.J., “Auf Säulen ruht ihr Dach ...” Die Europäische Union braucht eine neue Metapher. Schweizerische Zeitschrift für internationals und europäisches Recht, p. 695-702. Tobler, R.C., Consequenties verboden leeftijdsonderscheid. In: J.H. Gerards (Ed.), Gelijke

behandeling: oordelen en commentaar 2008 (p. 328-331). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Tobler, R.C. & Maritz, D., Zur bilateralen Dienstleistungsfreiheit. In: A. Epiney (Ed.),

Schweizerisches Jahrbuch für Europarecht 2008/2009 (p. 335-363). Zürich et al.: Stämpfli, Schulthess. Uzman, J. & Stolker, C.J.J.M., De politieke rol van de (burgerlijke) rechter revisited. Over de grenzen van de rechtsvormende taak en Alkema's institutionele moment in de rechterlijke beslissing. In: T. Barkhuysen, M.L. Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld recht. Verdere

studies over Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. Evert Alkema (p. 475-496). Deventer: Kluwer. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Trias Europea.) Zwenne, G.J., Noot bij: HvJ EG 6-11-2003, nr. C-101/01, JB 2009, 2004/114. In: T.E. van Dijk, e.a., (Eds.), Uitsprakenbundel Wet bescherming persoonsgegevens (p. 43-58). Den Haag: Sdu Uitgevers. Zwenne, G.J., Noot bij: HvJ EG 30-05-2006, nr. C-317/04 en C-318/04, EHCR 2009 2006/81. In: T.E. van Dijk, e.a., (Eds.), Uitsprakenbundel Wet bescherming

persoonsgegevens (p. 114-125). Den Haag: Sdu Uitgevers.

- 118 -

Zwenne, G.J. & Erents, C., Reikwijdte Wbp: enige opmerkingen over de uitleg van art. 4, eerste lid, Wbp. Privacy & Informatie, 2, p. 60-67.

Book chapters Bloemen-Patberg, A., Zwenne, G.J. & Weerd, Th. de, Wie bepaalt wat mag met IPadressen en verkeers- en locatiegegevens? In: E.N.M. Visser & M. Weij (Eds.), Who controls

the internet (p. 77-95). Den Haag: Reed Business Den Haag. Groothuis, M.M., Internetcensuur. In: E. Visser & M. Weij (Eds.), Who Controls the Internet? (p. 97-108). Amsterdam: Reed Business. Hendriks, A.C., De betekenis van het EVRM voor het gezondheidsrecht. In: A.C. Hendriks & J.J.M. Sluijs (Eds.), Gezondheidszorg en Europees recht, Preadvies VGR (p. 7-102). Den Haag: Sdu Uitgevers. Napel, H.M.Th.D. ten & Dorssemont, F., Artikel 11. Vrijheid van vergadering en vereniging. In: J.H. Gerards, A.W. Heringa, H.L. Janssen & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak

en Commentaar (p. 3.11.1-3.11.32). Den Haag: Sdu Uitgevers. Schuurmans, Y.E., De eigen aard van het bestuursrechtelijk bewijsrecht. Bestuursrechtelijk

bewijsrecht: wetgever of rechter? (Preadviezen VAR, 142) (p. 117-184). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Waaldijk, C., Same-Sex Partnership, International Protection. In: R. Wolfrum (Ed.), Max

Planck Encyclopedia of Public International Law (p. 1-9). Oxford: Oxford University Press.

Books

- 119 -

Barkhuysen, T., Emmerik, M.L. van & Loof, J.P. (Eds.), Geschakeld recht. Verdere studies

over Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema. Deventer: Kluwer. Gerards, J.H. & Zoontjens, P.J.J. (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar

2008. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Hins, A.W., Smaad door de Staat (oratie Leiden). Amsterdam: deLex. Lawson, R.A. & Koffeman, N.R., Fundamental Rights Agency,Child Trafficking in the

European Union – Challenges, perspectives and good practices. Wenen: European Union Agency for Fundamental Rights. Lodder, G.G., Juridische aspecten van de Wet inburgering buitenland. Evaluatie Wet

inburgering buitenland; Deelonderzoek 2: juridische aspecten. 's- Gravenhage: Ministerie van VROM. Lodder, G.G., Schreijenberg, A., Klaver, J.F.I., Soethout, J.E. & Vleugel, M.J.,

Gemeenschapsrecht en gezinsmigratie. Het gebruik van het gemeenschapsrecht door gezinsmigranten uit derde landen. Amsterdam: Regioplan Beleidsonderzoek, WODC. Tobler, R.C., Internetapotheken im europäischen Recht. Positive und negative Integration

am Beispiel des grenzüberschreitenden Verkaufs von Arzneimitteln in der EU und in der Schweiz (Basler Schriften zur europäischen Integration, 87). Basel: Europainstitut der Universität Basel.

PhD-theses - 120 -

Guevremont, S.R.M.C. (5 november 2009). Vers un traitement équitable des étrangers

extracommunautaires en séjour régulier. Examen des directives sur le regroupement familial et sur les résidents de longue durée. Universiteit Leiden. Zutphen: Wöhrmann Printing Service. Promotor: prof. mr. P. Boeles. Wouters, C.W. (24 april 2009). International Legal Standards for the Protection from

Refoulement. Universiteit Leiden. Antwerpen: Intersentia. Promotor: prof. mr. P. Boeles.

Professional publications Aardweg, W. van den & Schuurmans, Y.E. Noot bij: ABRvS 08-04-2009, AB 2009, 234, (Doorbreking appelverbod). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 20-03-2008, NJ 2009, 229, p. 2149-2151(Budayeva e.a / Russ.Federatie). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 04-12-2008, NJ 2009, 410, p. 4040-4041 (Opslaan celmateriaal en DNA-profielen - S and Marper / UK). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 02-12-2008, NJ 2009, 470, p. 4606-4607 (Persoonlijke gegevens twaalfjarige jongen op datingsite geplaatst - K.U. / Finland). Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 27-01-2009, AB 2009, 285. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 16-12-2009, AB 2009, 286. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 10-02-2009, AB 2009, 309. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 20-01-2009, AB 2009, 310. - 121 -

Barkhuysen, T. & Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 04-03-2009, AB 2009, 236, (Terugvordering ESF-subsidie; eis van redelijke termijn). Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 05-07-2009, AB 2009, 319. Barkhuysen, T. Noot bij: ABRvS 03-12-2009, AB 2009, 65. Barkhuysen, T. & Tjepkema, M.K.G. Noot bij: EHRM 13-11-2008, AB 2009, 7, (Frijns t. Nederland). Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: CRvB 12-03-2009, JB 2009, 135. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: CRvB 26-01-2009, JB 2009, 66. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: ABRvS 03-12-2008, JV 2009, 114. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: ABRvS 24-12-2008, USZ 2009, 75. Boeles, P., Heijer, M. den, Lodder, G.G. & Wouters, C.W., European Migration Law (Ius Communitatis Series, 3). Antwerp/Oxford/Portland: Intersentia. Gerards, J.H., Houdijker, F.M.J. den & Senden, H.C.K., Kroniek van de Grondrechten.

Nederlands Juristenblad, p. 2207-2215.

- 122 -

Gerards, J.H., Conflicterende rechten. In J.H. Gerards, A.W. Heringa, H.L. Janssen & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak & Commentaar (p. 2.5-1-2.5-24). Den Haag: Sdu Uitgevers. Gerards, J.H., Gelijkheidsbeginsel. In C.L.G.F.N. Albers, R.J.N. Schlössels, A.J. Bok & A.M.M.M. Bots (Eds.), JB Select - Jurisprudentie Bestuursrecht Select (p. 111-126). Den Haag: Sdu Uitgevers. Gerards, J.H., Horizontale werking. In J.H. Gerards, A.W. Heringa, H.L. Janssen & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak & Commentaar (p. 2.3-1-2.3-22). Den Haag: Sdu Uitgevers. Gerards, J.H., Proportionality Review in European Law. In A. Peczenik & P.A. Westerman (Eds.), IVR Encyclopaedia of Jurisprudence, Legal Theory and Philosophy of Law. IVR [Online]. Available from: http://ivrenc.info/index.php?title=Proportionality_review_in_European_law [01-06-2009]. Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 02-04-2009, EHRC 2009, 66 (Kydonis / Griekenland). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 15-01-2009, EHRC 2009, 30 (Orban e.a. / Frankrijk). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 03-03-2009, EHRC 2009, 52 (Temel / Turkije). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 01-10-2009, EHRC 2009, 124 (Kimlya e.a. / Rusland). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 25-11-2008, EHRC 2009, 6 (Armonas / Frankrijk).

- 123 -

Groothuis, M.M. Noot bij: EHRM 02-12-2008, NJCM-Bulletin 2009, p. 281-289 (K.U. t. Finland - beschermen van minderjarigen op Internet). Groothuis, M.M. Noot bij: EHRM 01-07-2008, NJCM-Bulletin 2009, p. 42-53 (Liberty t. Verenigd Koninkrijk - onderscheppen van telefoon- en e-mailverkeer). Groothuis, M.M., Artikelsgewijs commentaar Afd. 2.3 Awb (Verkeer langs elektronische weg). In: W. den Ouden & L.M. Koenraad (Eds.), Handboek Algemene wet bestuursrecht

(losbladig). Deventer: Kluwer. Groothuis, M.M., De digitale overheid en de menselijke maat. Computerrecht, 2009(6), p. 240. Groothuis, M.M., Elektronisch procederen bij de bestuursrechter. Computerrecht, 2009(3), p. 9. Heijer, M. den & Lawson, R.A., Chroniques Strasbourgeoises (verschijnt 8 maal per jaar).

NJCM-Bulletin. Hendriks, A.C. & Dekker, B.P., De juridische gevolgen van het EPD voor u en uw dokter.

NJB, p. 2759-2763. Hendriks, A.C., Farmacologische behandeling van zedendelinquenten vanuit EVRM perspectief. Nieuwsbrief Adviescollege Verloftoetsing, 2, p. 7-10. Hendriks, A.C., Gezondheidszorg en patiëntenrechten: op zoek naar de juiste balans. ELSA

Leiden Magazine, 1, p. 4-6. - 124 -

Hendriks, A.C., Juristen verdeeld over de regulering van biotechnologie. NJB, p. 1638-1643. Hendriks, A.C., Kroniek rechtspraak rechten van de mens. Tijdschrift voor

Gezondheidsrecht, 8, p. 619-636. Hendriks, A.C., Roode, R.P. & Sombroek-van Doorm, M.P., Nieuwe KNMG-meldcode kindermishandeling aan de tuchtrechtspraak getoetst. Tijdschrift voor Familie- en

Jeugdrecht, p. 285-290. Hendriks, A.C. & Terlouw, A., Raad van State helpt regering Europese antidiscriminatierichtlijn te ontduiken. NJB, p. 1636-1637. Hendriks, A.C. & Dute, J.C.J., Recht in tijden van Mexicaanse griep. NJB, p. 2264-2269. Hendriks, A.C. & Drewes, Y.M., Tuchtrechtuitspraken over screening en preventieve diagnostiek. Tijdschrift voor Geneeskunde, p. 1660-1664. Hendriks, A.C. (2002). De rechtspositie van de kleurling - een kwart eeuw later. In: J. Dute, J.K.M. Gevers & R. de Groot (Eds.), Omzien naar de toekomst. 35 jaar preadviezen

Vereniging voor Gezondheidsrecht (p. 241-260). Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Hendriks, A.C. & Ventegodt Lijsberg, M., Disabled Persons. In: D.P. Forsyte (Ed.),

Encyclopedia of Human Rights. Oxford: Oxford University Press.

- 125 -

Heijer, M. den. Noot bij: ABRvS nr. 200702174/2/V2 25-05-2009, Nieuwsbrief Asiel- en

Vluchtelingenrecht 2009, 24, p. 281-286. Heijer, M. den. Noot bij: UK Court of Appeal [2009] EWCA Civ 620 24-06-2009, Nieuwsbrief

Asiel- en Vluchtelingenrecht 2009, 35, p. 375-380 (QD & AH (Iraq) v Secretary of State for the Home Department). Heijer, M. den. Noot bij: EHRM nr. 61498/08 30-06-2009, EHRC 2009, 106, p. 1104-1106 (Al Saadoon and Mufdhi v United Kingdom). Heijer, M. den. Noot bij: Rb. Den Haag LJN BI4409 18-05-2009, JV 2009, 280, p. 13391346. Heijer, M. den. Noot bij: ABRvS nr. 200800966/1 08-06-2009, JV 2009, 305, p. 1465-1471. Heijer, M. den. Noot bij: ABRvS nr. 200903237/1/V2 13-06-2009, JV 2009, 352, p. 16921697. Heijer, M. den. Noot bij: HvJ EG C-465/07 17-02-2009, NJCM-Bulletin 2009, p. 456-463 (Elgafaji). Heijer, M. den. Noot bij: EHRM 02-12-2008, RV 2008, 5, p. 88-89 (K.R.S. t VK (Dublinverordening en Griekenland)). Hendriks, A.C. Noot bij: ECSR 03-12-2008, G - vakblad over gezondheid en maatschappij 2009, 84 (European Roma Rights Centre t. Bulgarije).

- 126 -

Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 02-06-2009, nr. 31675/04, GJ 2009 (Codarcea t. Roemenie). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 28-04-2009, nr. 32881/04, GJ 2009 (K.H. e.a.t. Slowakije). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 08-01-2009, nr. 29002/06, GJ 2009 (Schlumpf t. Zwitserland). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 05-03-2009, nr. 77144, EHRC 2009 (Colak & Tsakiridis t. Duitsland). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 08-01-2009, nr. 29002/06, EHRC 2009 (Schlumpf t. Zwitserland). Hendriks, A.C. Noot bij: ECSR 03-12-2008, NJCM-Bulletin 2009, (European Roma Rights Centre t. Bulgarije). Holtmaat, H.M.T., Seksuele intimidatie: De Juridische Gids (Handboek). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Holtmaat, H.M.T., Thomassen, W. & Duin, A. van, Het toelaten van symbolische meisjesbesnijdenis: een slecht teken. Nederlands Juristenblad, 84(5), p. 317-319. Holtmaat, H.M.T., News from the Member States and EEA Countries: The Netherlands.

European Gender Equality Law Review, 2009(2), p. 79-80. Holtmaat, H.M.T., News from the Member States and EEA Countries: The Netherlands.

European Gender Equality Law Review, 2009(1), p. 87-88. - 127 -

Holtmaat, H.M.T., News from the Member States: The Netherlands. European Anti

Discrimination Law Review, July 2009(8), p. 56-57. Holtmaat, H.M.T., Voelen of bedoelen? Wat bepaalt of iets seksueel intimiderend is?

Tijdschrift Recht en Arbeid, 1(10), p. 22-23. Houdijker, F.M.J. den & Senden, H.C.K., Mensenrechten (AAK20096260). Ars Aequi Katern,

2009(111). Koffeman, L.J. & Koffeman, N.R. Noot bij: EHRM 23-09-2008, NJCM-Bulletin 2009, p. 256267 (In dienst treden van de kerk; afstand doen van rechten? Over artikel 6 EVRM en de rechtspositie van geestelijken). Koffeman, N.R. Noot bij: EHRM 09-01-2009, NJCM-Bulletin 2009, p. 623-638 ("Regel is regel" is niet genoeg. De toetsing van 'bright line rules' door het EHRM). Lawson, R.A., Dilemmas for human rights scholars: the Wilders case. Newsletter of the

School of Human Rights Research, 13(2), p. 11-12. Lawson, R.A., Mensenrechten als bindmiddel voor de Europese Unie. Christen-

Democratische Verkenningen, 2009(3), p. 111-116. Lawson, R.A., e.a., Rechtspraak Europees Hof voor de Rechten van de Mens - wekelijkse rubriek. Nederlands Juristenblad.

- 128 -

Lawson, R.A., Chapter 18 - The European Convention on Human Rights. In: C. Krause & M. Scheinin (Eds.), International Protection of Human Rights: A Textbook (p. 389-424). Turku (Finland): Åbo Akademi University. Lawson, R.A., Interventie op jaarvergadering NJV `Multiculturaliteit en recht’. In: C.J.M. Schuyt, W. van der Burg & J.H. Nieuwenhuis (Eds.), Handelingen NJV, deel II (p. 36-38). Deventer: Kluwer. Lawson, R.A., Statement on the PhD thesis by M. Lindfelt, `Fundamental Rights in the European Union – Torads Higher Law of the Land? A Study of the Status of Fundamental Rights in a Broader Constitutional Setting’. In: Finnish Yearbook of International Law vol.

XVIII (p. 408-418). Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. Lodder, G.G., Europa. Ontwikkelingen november 2008 - april 2009. Migrantenrecht, 2009(5), p. 214-217. Lodder, G.G. Noot bij: vreemdelingenkamer rechtbank 's-Gravenhage 07-11-2008,

Nieuwsbrief Asiel - en Vluchtelingenrecht 2009-1, 2009/05, p. 71-72. Lodder, G.G. Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State 21-07-2009,

Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2009-5, 2009/30, p. 348-350. Lodder, G.G. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 17-03-2009, JV 2009-6, 2009/185, p. 904-906. Loof, J.P. 2008. Noot bij: EHRM 07-10-2008, EHRC 2008, 140, p. 1426-1432.

- 129 -

Loof, J.P. Noot bij: EHRM 25-08-2009, EHRC 2009, 118, p. 1239-1276 (Giuliano en Gaggio/Italië). Loof, J.P. Noot bij: EHRM 19-02-2009, EHRC 2009, 50, p. 530-561 (A. en anderen/VK). Loof, J.P. Noot bij: EHRM 05-03-2009, EHRC 2009, 60, p. 663-670 (Baracco/Frankrijk). Loof, J.P., Emmerik, M.L. van & Barkhuysen, T., Mensenrechten-actualiteiten.nl (verschijnt 8 maal per jaar). NJCM-Bulletin. Loof, J.P., Over Balkenende-IV, strafoplegging, amvb’s en (de geest van) de Grondwet.

NJCM-Bulletin, 34(3), p. 246-248. Mommers, L., Het doemdenken van het CBP (Redactioneel). Tijdschrift voor Internetrecht,

2(1), p. 3. Mommers, L., Het elektronisch patientendossier: naar een actief inzagerecht? ELSA Leiden

Magazine, p. 24-27. Napel, H.M.Th.D. ten. Noot bij: Europees Hof voor de Rechten van de Mens 06-11-2008,

NJCM-Bulletin 2009, p. 268-280 (Een bevoegdheid van de staat tot preventief optreden terzake van nieuwe religieuze bewegingen). Reneman, A.M., Kroniek Uitstel en Vertrek. Nieuwsbrief Asiel - en Vluchtelingenrecht,

2009(5), 323-338.

- 130 -

Reneman, A.M., Reurs, M. & Walsum, S.K van, Onzichtbare zaken: klachten tegen Nederland voor het EHRM, waarin (nog g)een uitspraak is gedaan. Nieuwsbrief Asiel - en

Vluchtelingenrecht, 2009(2), p. 88-108. Reneman, A.M. Noot bij: Rechtbank Amsterdam 07-04-2009, Nieuwsbrief Asiel - en

Vluchtelingenrecht 2009, 26. Reneman, A.M. & Bruin, R. Noot bij: Europees Hof voor de Rechten van de Mens 22-092009, Nieuwsbrief Asiel - en Vluchtelingenrecht 2009, 37. Reneman, A.M. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 09-04-2009, JV 2009, 261. Reneman, A.M. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 22-04-2009, JV 2009, 287. Reneman, A.M. 2008. Noot bij: Nationale Ombudsman 04-09-2008, RV 2008, 73. Rodrigues, P.R., Etnische profielen niet toegestaan bij vreemdelingentoezicht.

Migrantenrecht, p. 193-195. Schermer, B.W. & Marbus, R., Roadmap Vertrouwen in de Informatiesamenleving. Leidschendam: ECP-EPN. Schermer, B.W., De Pirate Bay uitspraak: aansprakelijkheid van internetdienstverleners opgehelderd? Tijdschrift voor Internetrecht, p. 68-71.

- 131 -

Schermer, B.W., Signaleringen (verschijnt 4 maal per jaar). Tijdschrift voor Internetrecht. Schermer, B.W., Twitter jij al? Tijdschrift voor Internetrecht, p. 103. Tobler, R.C., Fortführung und Ausdehnung des Freizügigkeitsabkommens. Die Personenfreizügigkeit aus juristischer Sicht. In: Georg Kreis (Ed.), Schweiz – Europa: wie

weiter? Kontrollierte Personenfreizügigkeit (p. 69-101). Zurich: NZZ Verlag. Uzman, J., Procola-spook of broedende kip? In: J.H. Gerards & P.J.J. Zoontjens (Eds.),

Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2008 (p. 332-342). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. (Deze publicatie is ook opgegeven bij het deelprogramma Trias Europea.) Waaldijk, C., Overview of Forms of Joint Legal Parenting Available to Same-Sex Couples in European Countries. Droit et Société, 72, p. 383-385. Waaldijk, C., Legal recognition of homosexual orientation in the countries of the world. A

chronological overview with footnotes. Los Angeles: The Williams Institute (at UCLA). Zwenne, G.J., Wbp evaluatie: knelpunten met betrekking tot de Wbp en privacy op de werkplek. In: A. van Halem (Ed.), Privacy op de werkplek (p. 27-35). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Zwenne, G.J. & Schukking, J., Noot bij: Hof 's-Gravenhage 15-11-2002, nr. 2200301202, nbstraf 2002/334, LJN AF0684. Definitie IP-adres. In: T.E. van Dijk & e.a (Eds.),

Uitsprakenbundel Wet bescherming persoonsgegevens (p. 5-9). Den Haag: Sdu Uitgevers.

- 132 -

Zwenne, G.J., Noot bij: Vzr. Rb Amsterdam 11-12-2003, nr. KG 03/1363 AB, LJN AN9893. In: T.E. van Dijk, e.a., (Eds.), Uitsprakenbundel Wet bescherming persoonsgegevens (p. 1012). Den Haag: Sdu Uitgevers. Zwenne, G.J., 15. Noot bij: HvJ EG 29-01-2008, C-275/06 Promusicae/Telefónica. In: M. van der Linden-Smith & A.R Lodder (Eds.), Jurisprudentie Internetrecht. Annotaties (p. 75-79). Deventer: Kluwer. Zwenne, G.J., Noot bij: CBP 22-09-2004, z2003-1178. In: T.E. van Dijk, e.a., (Eds.),

Uitsprakenbundel Wet bescherming persoonsgegevens (p. 299-301). Den Haag: Sdu Uitgevers. Zwenne, G.J., Noot bij: CBP 19-01-2006, z2005-0703. In: T.E. van Dijk, e.a., (Eds.),

Uitsprakenbundel Wet bescherming persoonsgegevens (p. 301-305). Den Haag: Sdu Uitgevers.

Publications aimed at the general public Heijer, M. den & Wouters, C.W. (16-05-2009). Bootmigranten zijn niet vogelvrij. NRC

handelsblad. Hendriks, A.C., De rechten van mensen met een handicap. Novum, 16, p. 30-33. Hendriks, A.C., EPD - weg ermee? NJCM-Bulletin, p. 623-625. Hendriks, A.C. & Terlouw, A.B., Naschrift bij reacties Kortmann en Jacobs. NJB, p. 1905-1906. Hendriks, A.C. (10-03-2009). De huisarts en de gescheiden ouders. NRC/NJB-weblog. - 133 -

Hendriks, A.C. (11-12-0209). Ziekenhuis moet dader beschermen. Trouw, p. 28. Holtmaat, H.M.T., Back to basics; over feministische rechtstheorie. In: Margreet de Boer & Marjan Wijers (Eds.), Vrouw en Recht; De beweging, de mensen, de issues. (p. 122-126). Amsterdam: Pallas Publications. Lawson, R.A. (30-01-2009). Proces Wilders moet gevoerd worden. de Volkskrant. Lawson, R.A. (24-01-2009). Veroordeling Wilders staat nog niet vast. Trouw. Rodrigues, P.R. (05-02-2009). Vervolg Wilders, dat schept duidelijkheid. de Volkskrant.

- 134 -

Deelprogramma: Rule of Law and Development: Formation, Implementation and Improvement of Law and Governance in Developing Countries Coördinator: prof. mr. J.M. Otto

Centrale onderzoeksvraag Dit deelprogramma bestudeert de vorming en het functioneren van rechtssystemen in ontwikkelingslanden, vanuit de perspectieven van rechtsstatelijkheid, goed bestuur, en sociaaleconomische ontwikkeling. Het richt zich zowel op rechtsvorming als rechtsimplementatie, met bijzondere aandacht voor geschillenbeslechting en toegang tot het recht. Meer nog dan in de westerse wereld kenmerken rechtssystemen van ontwikkelingslanden zich door hun gelaagde opbouw. Op belangrijke rechtsgebieden spelen naast het statelijke recht veelal gebaseerd op fragmenten van koloniaal recht, ook religieus (Islamitisch) recht en lokaal gewoonterecht een belangrijke rol. In toenemende mate is ook in deze landen internationaal recht van toepassing - bijvoorbeeld door mensenrechtenverdragen -, en recht dat is ‘overgeplant’ via internationale juridische samenwerking. De normen van deze stelsels zijn vaak slecht met elkaar te verenigen. Als gevolg hiervan is het vaak moeilijk is te bepalen welke norm en welk forum in een bepaalde situatie voorrang dienen te hebben. Dit levert ernstige problemen met rechtsstatelijkheid

- 135 -

en reële rechtszekerheid op, een situatie die nog wordt verergerd door de vaak zwakke institutionele ontwikkeling van het rechtssysteem. De bovengenoemde kwesties van 'veellagigheid' en rechtsstatelijkheid worden onder meer onderzocht aan de hand van rechten op grond, de positie van de vrouw, en milieubescherming. De benadering is ‘socio-legal’ en vereist bovendien kennis van de lokale rechtstaal. Op dit moment wordt voornamelijk onderzoek gedaan in Indonesië, China, Sub-Sahara Afrika ( Ghana, Angola). Het deelprogramma beoogt bij te dragen aan het groeiende internationale vakgebied ‘law, governance and development’ en streeft naar toepassing van onderzoeksresultaten in projecten van juridische ontwikkelingssamenwerking.

- 136 -

Refereed articles Otto, J.M., Rule of Law Promotion, Land Tenure and Poverty Alleviation: Questioning the Assumptions of Hernando de Soto. Hague Journal on the Rule of Law, 1(1), p. 173-194. Otto, J.M., Rule of Law, Adat Law and Sharia: 1901, 2001, and Monitoring the Next Phase.

Hague Journal on the Rule of Law, 1(1), p. 15-20.

Non-refereed articles Assies, W.J., Land tenure, land law and development: some thoughts on recent debates.

Journal of Peasant Studies (The), 36(3), p. 571-587. Bedner, A.W. Rebuilding the Judiciary in Indonesia: The Special Court Strategy. Yuridika,

23(3), p. 230-254. Dekker, A.J. & Ostien, P., L'application du droit penal islamique dans le Nord-Nigeria.

Afrique Contemporaine, 231(3), p. 245-264. Lo, H.W., Fryxell, G.E. & Rooij, B. van, Changes in Regulatory Enforcement Styles Among Environmental Enforcement Officials in China. Environment and Planning A, 41, p. 2706-2723. Otto, J.M., Een historisch-vergelijkend onderzoek naar de positie van de sharia in nationale rechtssystemen van twaalf moslimlanden. In: P. Kruiniger (Ed.), Recht van de Islam 23 (p. 57-83). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Otto, J.M., The gradual incorporation of Islamic law in Indonesia's national legal system. In: Austrian Association for the Middle East Hammer-Purgstall (Ed.), Family, Law and Religion.

- 137 -

Debates in the Muslim World and Europe and their Implications for Co-operation and Dialogue (p. 131-156). Oberwart, Austria: Gröbner Druck. Setiawan, K.M.P., Politiehervormingen en mensenrechten in Costa Rica [Bespreking van het boek We Are Here to Serve You! Public Security, Police Reform and Human Rights

Implementation in Costa Rica]. Recht der Werkelijkheid, 30(1), p. 109-112. Setiawan, K.M.P., Unfinished Nation. Indonesia Before and After Suharto [Bespreking van het boek Unfinished Nation. Indonesia Before and After Suharto]. International Review of

Social History, 54(3), p. 529-532. Simarmata, R., Critical Legal Studies. De Jure, Law Journal of Balikpapan University Faculty

of Law, 1(1), p. 77-81. Simarmata, R., Gejala Informalitas atas Tanah Garapan Kasus Kalimantan Timur [Informality upon Cultivated Land (Tanah Garapan) Case from East Kalimantan, Indonesia]. De Jure,

Law Journal of Balikpapan University Faculty of Law, 1(2), p. 13-25. Timmer, J., Pacific States, Conflicts and Identities in the Making - Review article. Oceania,

79, p. 316-329. Wiratraman, H.P., Kebebasan Berekspresi: Penelusuran Pemikiran dalam Konsitusi Indonesia [Freedom of Expression: Tracking the thought in Indonesian Constitution]. Jurnal

Konstitusi, 6(1), p. 105-134.

- 138 -

Xiang, C. From Strict Regulation to Free Market: An Introduction to 1999 Dutch Notary Reform [cong yangeguifan dao ziyoushichang: helan 1999nian gongzhengzhidu gaige shuping]. China Notary, 12, p. 30-34.

Book Ubink, J.M., Hoekema, A.J. & Assies, W.J. (Eds.), Legalising Land Rights. Local Practices,

State Responses and Tenure Security in Africa, Asia and Latin America (Law, Governance and Development). Leiden: Leiden University Press.

Book chapters Bedner, A.W., 'Shopping Forums': Indonesia's Administrative Courts. In: A. Harding & P. Nicholson (Eds.), New Courts in Asia (p. 163-180). London: Routledge. Li, P., Prosterman, R., Ye, J., Wu, J. & Rooij, B. van, Land reform and tenure security in China: History and current challenges. In: J.M. Ubink, A.J. Hoekema & W.J. Assies (Eds.),

Legalising Land Rights. Local Practices, State Responses and Tenure Security in Africa, Asia and Latin America (Law, Governance and Development) (p. 409-433). Leiden: Leiden University Press. Otto, J.M., Islam, Family Law and Constitutional Context in Indonesia. In: E. Cotran & M. Lau (Eds.), Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law (Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, 13 (2006-2007)) (p. 73-86). Leiden/Boston: Brill. Reerink, G.O., Land registration programmes for Indonesia's urban poor: Need, reach and effects in the kampongs of Bandung. In: J.M. Ubink, A.J. Hoekema & W.J. Assies (Eds.),

Legalising Land Rights. Local Practices, State Responses and Tenure Security in Africa, Asia and Latin America (Law, Governance and Development) (p. 527-548). Leiden: Leiden University Press. - 139 -

Rooij, B. van, Land loss and conflict in China: Illustrated by cases from Yunnan province. In: J.M. Ubink, A.J. Hoekema & W.J. Assies (Eds.), Legalising Land Rights. Local Practices,

State Responses and Tenure Security in Africa, Asia and Latin America (Law, Governance and Development) (p. 435-465). Leiden: Leiden University Press. Simarmata, R. Hutan, Migas dan Udang Proses Pembentukan Pengaturan Tenurial di Delta Mahakam [Forest, Gas and Shrimp Tenure Development Process in the Mahakam Delta in East Kalimantan]. Konferensi Antaruniversiti Se Borneo-Kalimantan Ke 4 (p. 126-142). Institut Pengajian Asia Timur Universiti Malaysia Serawak. Ubink, J.M., Legalising customary land tenure in Ghana: The case of peri-uban Kumasi. In: J.M. Ubink, A.J. Hoekema & W.J. Assies (Eds.), Legalising Land Rights. Local Practices,

State Responses and Tenure Security in Africa, Asia and Latin America (Law, Governance and Development) (p. 163-191). Leiden: Leiden University Press. Ubink, J.M., Legalising land rights in Africa, Asia and Latin America: An introduction. In: J.M. Ubink, A.J. Hoekema & W.J. Assies (Eds.), Legalising Land Rights. Local Practices, State

Responses and Tenure Security in Africa, Asia and Latin America (Law, Governance, and Development) (p. 7-31). Leiden: Leiden University Press. Vel, J.A.C., Playing the Religious Card: Competing for District Leadership in West Sumba, Indonesia. In: T.G. Kirsch & B. Turner (Eds.), Permutations of Order: Religion and Law as

Contested Sovereignties (Law, Justice and Power Series) (p. 207-225). Farnham, United Kingdom: Ashgate.

- 140 -

Vel, J.A.C., Reading Politics from a Book of Donations: The Moral Economy of the Political Class in Sumba. In: G. van Klinken & J. Barker (Eds.), State of Authority. The State in

Society in Indonesia (p. 117-148). Ithaka, New York: Cornell Southeast Asia Program. Wiratraman, H.P., Akses Untuk Keadilan: Problem HAM dan Pembaruan Hukum dan HAM [Access to Justice: Law Reform and Human Rights Problems in Indonesia]. In: F. Aminuddin (Ed.), Globalisasi dan Neoliberalisme: Pengaruh dan Dampaknya bagi Demokratisasi

Indonesia [Globalisation and Neoliberalism: The Influence and Impact for Indonesia's Democratization] (p. 107-132). Yogjakarta: Pustaka Pelajar. Wiratraman, H.P., Hukum, Hak Asasi dan Demokrasi di Indonesia [Law, Human Rights, and Democracy in Indonesia]. In: S. Irianto (Ed.), Hukum Yang Bergerak: Tinjauan Antropologi

Hukum (p. 179-196). Jakarta: Yayasan Obor-LDF.

PhD-theses Arnscheidt, J. (20 januari 2009). 'Debating' Nature Conservation: Policy, Law and Practice in

Indonesia. A discourse analysis of history and present. Universiteit Leiden. Leiden: Leiden University Press. Promotor: prof. mr. J.M. Otto & copromotor: dr. A.W. Bedner. Tjiook-Liem, P. (15 januari 2009). De rechtspositie der Chinezen in Nederlands-Indië 1848-

1942. Universiteit Leiden. Leiden: Leiden University Press. Promotor: prof. mr. J.M. Otto, copromotoren: dr. J. van der Vliet & dr. A.W. Bedner.

Professional publication Sonneveld, N., Op straat gezet worden of op straat zetten? Echtscheiding in Egypte.

ZemZem. Tijdschrift over het Midden-Oosten, Noord-Afrika en islam, 5(3), p. 104-110.

- 141 -

Publications aimed at the general public Bedner, A.W. (01-12-2009). Rechtsstelsel met koloniale wortels. Elsevier, speciale editie

"Ons Indië", p. 78-79. Moeliono, T., Development for the rich. Inside Indonesia. [Online]. Available from: http://insideindonesia.org/content/view/591/77/ [01-01-2009]. Moniaga, S., Fighting over the land and forest. Century-old conflicts persist in the vast tracts of Indonesia that are designed as state forest. Inside Indonesia, 98. [Online]. Available from: http://insideindonesia.org/index.php?option=com_content&task=view&id=1245&Itemid=47 [01-10-2009]. Reerink, G.O., When money rules over voice. Regional autonomy and spatial planning in Bandung benefits the elite. Inside Indonesia. [Online]. Available from: http://www.insideindonesia.org/edition-98/when-money-rules-over-voice Wiratraman, H.P. (10-11-2009). Ganyang Mafia? Kompas.

- 142 -

- 143 -

Programma Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering Prof. dr. A.Ellian, programmacoördinator

- 144 -

- 145 -

Centrale vraagstelling Centrale onderzoeksvraag

Als trefwoorden voor sociale cohesie en multiculturaliteit worden sinds 2001 de volgende begrippen gehanteerd: sociale cohesie, integratie, multiculturalisme, pluriformiteit, democratie, rechtsstaat en mensenrechten. Deze lijken nog onverkort actueel. In de discussie van de afgelopen jaren spelen ten aanzien van sociale cohesie in het bijzonder twee begrippen een belangrijke rol. Dat is allereerst het multiculturalisme of de multiculturaliteit. Onder multiculturaliteit wordt verstaan het maatschappelijk gegeven dat de samenleving tegenwoordig meer dan vroeger een geheel vormt van verschillende culturen. Een éénheidscultuur is in toenemende mate kwestieus geworden. De vraag is hoe zich dit verhoudt tot de noodzaak van een zekere nationale cohesie. En welke middelen kunnen worden aangewend om de onvermijdelijke multiculturaliteit verenigbaar te maken met maatschappelijke samenhang? Heeft de overheid hier wel een taak? Of het maatschappelijk middenveld? Daarnaast is globalisering een belangrijke notie. De verschillende culturen die vreedzaam naast elkaar moeten leven, komen uit verschillende rechtsordes. Het is echter een onmiskenbaar feit dat mede hierdoor internationale gebeurtenissen een belangrijke invloed op de nationale rechtsordes kunnen hebben. Het internationale terrorisme wordt vaak als een bedreiging gezien voor de sociale cohesie. Daarbij rijzen vragen op zoals: wat zijn de aard en omvang van het islamitische terrorisme? Welk effect heeft het op de maatschappelijke verhoudingen en de integratie van minderheden? De multiculturele samenleving confronteert de westerse democratieën met een aantal fundamentele vragen op het gebied van de verhouding tussen staat en religie. Ook de grenzen van een aantal

- 146 -

fundamentele mensenrechten zoals de vrijheid van meningsuiting en het gelijkheidsbeginsel, worden hierdoor opnieuw ter discussie gesteld. Dit programma behelst aldus een grondslagenonderzoek naar een aantal fundamentele juridische begrippen vanuit een juridische en rechtsfilosofische invalshoek. Daarom worden ook de vragen gesteld over de waarden die ten grondslag liggen aan een democratische rechtsorde. Welke betekenis komt toe aan de morele vraagstukken rond goed en kwaad in een pluriforme en multiculturele wereld? De ethische vragen, de rol van juridische professionaliteit en de interpretatie van teksten worden eveneens in het licht van de coherentie van de rechtsorde opnieuw gethematiseerd. Om de onderzoeksvragen te kanaliseren, wordt het programma opgedeeld in drie deelprogramma’s die samen een geheel vormen: 1. Sociale cohesie, recht en religie In dit deelprogramma staan vraagstukken omtrent de verhouding tussen religie en recht, alsmede die van religie, ethiek en politiek centraal, belicht vanuit het probleem van sociale cohesie. De centrale vraag van dit deelprogramma luidt als volgt. Op welke wijze kunnen de dragende waarden van de liberale, democratische rechtsstaat worden verankerd of aangeboord in het bewustzijn van burgers, en wel zodanig dat deze waarden als gezamenlijk of gemeenschappelijk worden ervaren en beleefd, ondanks de veelheid aan levensbeschouwelijke en religieuze oriëntaties die in multiculturele samenlevingen leven. Welke betekenis komt toe aan de scheiding tussen staat en kerk in een multiculturele samenleving? In hoeverre mag en moet de staat neutraal blijven in religieuze oftewel theologische aangelegenheden? Het onderzoek dat in het kader hiervan wordt verricht, richt zich op de geestelijke voorwaarden van waaruit de rechtsstaat leeft, maar die niet door deze rechtsstaat zelf gehandhaafd, laat staan afgedwongen kunnen worden. Het levensbeschouwelijke, religieuze (of zo men wil: spirituele) is een lang onderschatte factor die niettemin van groot belang is bij de vraag naar sociale cohesie en legitimiteit van de rechtsstaat. Religie is een belangrijke sociale en politieke bron zowel van eenheid,

- 147 -

van een vrijheidsmoraal en motivatie om ethisch te handelen, als van verdeeldheid, uitsluiting en een moraal van onvrijheid. Het onderzoek probeert de reëel bestaande religies en levensbeschouwingen kritisch te bevragen op dit zogeheten ‘civielreligieus’ potentieel: in hoeverre zijn protestants en katholiek christendom, islam, boeddhisme, atheïstisch humanisme etc. in staat en geschikt om aanhangers ervan te motiveren tot democratisch burgerschap met oog voor rechten en vrijheden van anderen en andersgelovigen? In dit kader zal ook aan de klassieke islamitische rechtsfilosofie aandacht worden besteed. Daarbij is onder andere de vraag van belang op welke manier de grote moslimfilosofen zoals Al-Farabi, Averroes of Ibn Taymiyyah hebben gedacht over de verhouding tussen de staat en religie en de legitimatie van het staatgezag. Aan de andere kant wordt de religieuze dimensie van samenleving en politiek zelf ook bevraagd met het oog op de pre-politieke grondslagen van recht en staat. In hoeverre is de spirituele infrastructuur van recht en staat niet zelf ook door en door (civiel)religieus van aard? Kan publieke moraal geheel zelfdragend en zelfmotiverend zijn, los van wat men publieke of civiele religie pleegt te noemen? Ook deze dimensie dient bevraagd te worden wanneer het gaat over vraagstukken van religie, recht en sociale cohesie. 2. Sociale cohesie, globalisering en internationale rechtsorde Volgens sommigen zal de globalisering nieuwe kansen bieden voor het versterken van sociale cohesie. De wereld wordt immers in toenemende mate één, en de beginselen van rechtsstaat en democratie verspreiden zich over de gehele wereld. Democratie, rechtsstaat en mensenrechten staan als idealen niet meer serieus ter discussie. Volgens anderen is de globalisering een bedreiging voor de sociale cohesie. De mondiale eenheidscultuur verdeelt de rijkdom onrechtvaardig over de gehele wereld en doet locale gemeenschappen eroderen. Anderzijds maakt het denken over het (op)bouwen van een (inter)nationale rechtsorde sinds de aanslagen van 9/11 een sterke ontwikkeling door. Zo wordt de discussie over wederopbouw en ‘nation- 148 -

building’ na en tijdens gewapend conflict (Afghanistan en Irak) geplaatst tegen de achtergrond van meer abstracte vragen als: is het model van de liberale democratische rechtsstaat een levensvatbaar concept voor alle samenlevingen? Tegelijkertijd moet erkend worden dat traditionele uitgangspunten en beginselen van de internationale rechtsorde zoals dat van staatssoevereiniteit en non-interventie onder druk zijn komen te staan als gevolg van de toenemende betekenis van mensenrechten aan de ene kant en economische globalisering en de oorlog tegen het religieus geïnspireerde terrorisme aan de andere kant. In dit deelprogramma wordt aan de hand van concrete gebeurtenissen in de internationale betrekkingen geanalyseerd of het model van de soevereine staat dat sinds de vrede van Westfalen als het fundament wordt beschouwd van de internationale rechtsorde nog toereikend is in een tijd van nieuwe dreigingen en globalisering, dan wel aan herziening toe is. Tevens is de vraag of de democratische rechtsstaat ‘maakbaar’ is in de zin dat het als onderdeel van een militaire interventie kan worden ‘geëxporteerd’ dan wel of dit ingebed dient te zijn in een bepaalde rechtscultuur. Genoemde onderzoeksthema’s hebben gemeen dat zij telkens bestudeerd en onderzocht worden vanuit een reflectie op rechtstheoretische en politiek-filosofische grondslagen. De maatschappelijke samenhang wordt ook onder andere bedreigd door ideologische en religieuze vormen van het transnationale terrorisme. De terroristen van eigen bodem die via internet of in de radicale moskeeën tot het terrorisme worden aangezet, worden vaak beschouwd als een ernstige bedreiging voor de rechtsorde als geheel en voor de rechtsvrede binnen een multiculturele samenleving. Daarbij rijzen verschillende vragen over de aard en de claims van de terroristen: wat is rechtsfilosofisch bezien het wezen van de politieke islam? Zijn er overeenkomsten met andere totalitaire bewegingen? Is het islamitische terrorisme te beschouwen als een totalitair gevaar voor moslims en niet-moslims? Zijn de internationale en nationale maatregelen tegen het terrorisme tegen de achtergrond van de multiculturele samenleving rechtvaardig en effectief? Bij het deelprogramma sociale cohesie, globalisering en internationale rechtsorde staan dan ook de volgende vragen centraal. Wat zijn de beginselen van de democratische rechtsstaat die versterking van sociale cohesie zouden kunnen bewerkstelligen? Hoe verhoudt de globalisering zich tot het ideaal van - 149 -

sociale rechtvaardigheid? Op welke wijze functioneren rechtsstelsels in (ontwikkelings)landen die worden gekenmerkt door grote pluraliteit en multiculturaliteit? Wat zijn de gevolgen van de globalisering en (de oorlog tegen) het religieus geïnspireerde terrorisme voor de klassieke grondslagen van de (inter)nationale rechtsorde? 3. Sociale cohesie, universele normen versus waardenrelativisme Hier komen verschillende ethische maar ook staatstheoretische vragen aan bod. De noties van goed en kwaad, recht en onrecht in het algemeen, zowel in systematisch-filosofische als in ideeënhistorische zin, zullen hier worden onderzocht. Daarnaast zal hier ook het onderzoeksveld van de filosofische grondslagen van het staatsrecht (ook op het Europees niveau), zowel in vergelijkend als in historisch perspectief worden geproblematiseerd in het licht van normen en waarden in een veranderlijke wereld. De ethiek speelt daarbij een belangrijke rol. Is er nog sprake van een beroepsethiek voor juristen in een pluriforme samenleving die continu onder de invloed van het globalisering staat? Hoe kan die beroepsethiek worden voorzien van betere theoretische grondslagen én beter aansluiten bij de rechtspraktijk? De kwaliteit van maatschappelijke cohesie wordt immers mede bepaald door de kwaliteit van juridische ambts- en beroepsuitoefening. Daarnaast zijn er specifieke rechtsdomeinen zoals het strafrecht die onder bepaalde omstandigheden een bindende factor kunnen zijn voor de maatschappelijke samenhang. Hoe kan de delegitimatie van de hedendaagse strafrechtspleging theoretisch en praktisch worden opgeheven? Hierbij kunnen we denken aan thema’s rond de positie van het slachtoffer in de strafrechtspleging en daardoor de hernieuwde betekenissen van begrippen zoals schadevergoeding, vergelding, leedtoevoeging, preventie en het geweldmonopolie van de staat. De kwaliteit van de sociale cohesie kan worden bepaald door de mate waarin daders hun slachtoffers ernstig nemen, waarbij de vormgeving aan de maatschappelijke verontwaardiging over wat een slachtoffer is aangedaan, wordt gezien als een hoge vorm van solidariteit. Dit deelprogramma biedt ook ruimte voor de vragen die betrekking hebben op de werking van fundamentele juridische concepten in recht, rechtswetenschap en samenleving. Het theoretische uitgangspunt is dat onze uitspraken over de werkelijkheid weliswaar niet willekeurig zijn, maar dat een - 150 -

(ultieme) rationele rechtvaardiging evenmin valt te geven. Aan juridische sleutelconcepten als ‘aansprakelijkheid’, ‘autonomie’ en ‘maatschappij’ liggen conceptuele vooronderstellingen over mens en wereld ten grondslag, die vorm geven aan onze perceptie van de sociale en culturele werkelijkheid en die langs deze weg medebepalend zijn voor de manier waarop waardeconflicten, zowel in als buiten het recht, worden opgelost. De hantering van dergelijke concepten door o.a. juristen en gezagsdragers wordt geleid door deels expliciete, deels impliciete standaarden die de bewijsvoering, argumentatie en interpretatie van het recht beheerst. Het zijn deze maatstaven van gezagsdragers en juristen die de onderliggende rationaliteit van het recht uitmaken. Zijn deze concepten, die een samenhang geven aan onze rechtsorde en sociale verhoudingen, eeuwig en onveranderlijk? Welke conceptuele vooronderstellingen liggen ten grondslag aan begrippen als autonomie, maatschappij, aansprakelijkheid en soevereiniteit? Welke concepten en handelingspraktijken (bijvoorbeeld met betrekking tot belangenafweging, taalkundige interpretatie en (rechterlijke) oprechtheid) liggen ten grondslag aan de rechtsvinding? Deze concepten staan niet los van argumentatietheorieën. In de opvattingen over juridische argumentatie speelt van oudsher het conflict tussen proceduralisme ("waar is wat volgens de regels van het spel door de rechter wordt aangenomen, op grond van bijdragen van partijen") en anomisme ("het gaat niet om de regels van juridische feitenvaststelling, het gaat om de historische waarheid ter zake, hoe die ook wordt gevonden"). Fundamenteel blijkt te zijn dat proceduralisme past in een model van "strijd" tussen partijen en anderen, terwijl de historische werkelijkheid een in ieder geval bovensubjectieve grondslag kan bieden voor oplossing van conflicten. In die zin is anomisme anders dan "eenzaam" proceduralisme een maatschappelijk cohesieve notie. In verband daarmee komen ook andere, meer juridisch georiënteerde argumentatieve kwesties aan de orde.

- 151 -

Refereed articles Cliteur, P.B., The Definition of Atheism. Journal of Religion and Society, 11(2009), p. 1-23. Cliteur, P.B., Hard Cases in Scripture. In: A.J. Kwak (Ed.), Holy Writ: Interpretation in Law

and Religion (p. 67-111). Farnham (UK): Ashgate. Ellian, A., Emancipation and Integration of Dutch Muslims in light of a process polarization and threat of political Islam. In: H. Esfandiari (Ed.), Middle East Program Occasional Paper

Series. Secularism in the Muslims Diaspora (p. 15-23). Washington: Woodrow Wilson International Center for Scholars. Ellian, A., Political Transition to a Democratic Regime; The South African Echoes of Forgiveness, Truth Commission and Negotiating Justice. In: G. Molier & E. Nieuwenhuys (Eds.), Peace, Security and Development in An Era of Globalization. The Integrated Security

Approach Viewed from a Multidisciplinary Perspective (p.283-314). Leiden, Boston: Republic of Letters Publishing, Martinus Nijhoff Publishers. Kaptein, H.J.R., Living Originalism: On the Compatibility of Framers' Meaning with the Constitution. In: A.J. Kwak (Ed.), Holy Writ: Interpretation in Law and Religion (p.147-173). Farnham: Ashgate. Kinneging, A.A.M., Eric Voegelin’s Philosophy of Law and Ethics: a Critique. In: B. Labuschagne & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Religion, Politics and Law. Philosophical

reflections on the sources of normative order in society (p. 15-30). Leiden: Brill. Kwak, A.J., Dead or Alive: Authority and Objectivity in Law. In: A.J. Kwak (Ed.), Holy Writ :

Interpretation in Law and Religion (p.175-199). Farnham (UK): Ashgate.

Non-refereed articles - 152 -

Cliteur, P.B., Discriminatie en kritiek. Strafblad, 7(3), p. 238-254. Cliteur, P.B., Zijn de mensenrechten nog steeds de harde kern van de moderniteit? Civis

Mundi, 48(3), p. 148-151. Cliteur, P.B., De religieuze staat: voor en tegen. In: F.T. Oldenhuis (Ed.), Een neutrale staat:

kreet of credo? (p. 27-77). Heerenveen: Protestantse Pers. Cliteur, P.B., Arthur Schopenhauer over filosofie en religie. In: T. Wolfs (Ed.), Schopenhauer

lezen (p. 135-151). Antwerpen: Garant. Cliteur, P.B. (2007). De erosie van het vrijdenken. In: B. Gasenbeek (Ed.), Denkers zonder

dogma's (p. 148-173). Utrecht: Het humanistisch Archief. Cliteur, P.B., Geen strijd der beschavingen maar de opkomst van een nieuwe ideologie. In: H. Jansen & B. Snel (Eds.), Eindstrijd: de finale clash tussen het liberale westen en een

trditionele islam (p. 180-193). Amsterdam: Uitgeverij Van Praag. Cliteur, P.B., Mill over het geloof. In: D. Verhofstadt (Ed.), John Stuart Mill: 150 jaar Over

vrijheid (p. 141-163). Antwerpen: Houtekiet. Cliteur, P.B., Self-Defence and Terrorism. In: A. Eyffinger, A. Stephens & S. Muller (Eds.),

Self-Defence as a Fundamental Principle (p. 67-102). The Hague: Hague Academic Press. Cliteur, P.B., The Changing Nature of the Freedom of Speech. In: T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & J.P. Loof (Eds.), Geschakeld recht. Verder studies over Europese grondrechten

- 153 -

ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema (p. 97-115). Deventer: Kluwer. Ellian, A., De staat van uitzondering. Soevereiniteit in moderne tijd: tussen norm en beslissing. In: G. Molier & T. Slootweg (Eds.), Soevereiniteit en recht. Rechtsfilosofische

beschouwingen (p. 177-213). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Ellian, A., Polarisatie als een wezenlijk aspect van politiek. In: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (Ed.), Polarisatie, Bedreigend en Verrijkend, publicatie van de Raad voor

Maatschappelijke Ontwikkeling (p. 65-81). Amsterdam: SWP. Hins, A.W., Wat is de belofte van een journalist waard? Vrijheid van nieuwsgaring na het arrest Sanoma tegen Nederland. Mediaforum, 21(5), p. 202-206. Kaptein, H.J.R., Gommers natuurrechtsleer: no new fable of the bees. Nederlands

Juristenblad, p. 1734-1736. Kaptein, H.J.R., Strijd om strafrechtelijke waarheid: inbreng van buiten blijft nog wel even belangrijk. Expertise en Recht, 3, p. 53-61. Kaptein, H.J.R., Geciviliseerde soevereiniteit? Kleine kaleidoscopie van civielrechtelijke onmacht en autonomie. In: G. Molier & T.J.M. Slootweg (Eds.), Soevereiniteit en Recht.

Rechtsfilosofische Beschouwingen (p. 305-343). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Kinneging, A.A.M., Alexis de Toqueville: Amerika als het Land van vrije Associaties. In: G. Buijs (Ed.), Civil Society, tussen Oud en Nieuw (p. 57-69). Amsterdam: Aksant.

- 154 -

Kinneging, A.A.M., Constitutioneel Patriottisme ter Overbrugging van Tegenstellingen. In: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (Ed.), Polarisatie, Bedreigend of Verrijkend?,

publicatie van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (p. 12-30). Amsterdam: SWP. Kinneging, A.A.M., Nut en noodzaak van de staat. In: P. Van Tongeren (Ed.), Publieke

Gerechtigheid, Over geloof en ethiek in politiek en maatschappij (p. 126-144). Budel: Damon. Kinneging, A.A.M., Over soevereiniteit. In: G. Molier & T.J.M. Slootweg (Eds.), Soevereiniteit

en Recht. Rechtsfilosofische beschouwingen (p. 345-373). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Kwak, A.J., Soevereiniteit met recht en rede: de fundering van het recht in soevereiniteit en van soevereiniteit in recht en rede. In: G. Molier & T.J.M. Slootweg (Eds.), Soevereiniteit en

Recht. Rechtsfilosofische beschouwingen (p. 53-85). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Molier, G., De Soevereine Staat en het Internationaal Recht: Een ongemakkelijke Symbiose. In: G. Molier & T.J.M. Slootweg (Eds.), Soevereiniteit en Recht. Rechtsfilosofische

beschouwingen (Boom Masterreeks) (p. 133-176). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Molier, G., De Politisering van het Internationaal Recht in Relatie tot zijn Onbepaaldheid.

Vrede en Veiligheid. Tijdschrift voor Internationale Vraagstukken, 38, p. 190-218. Molier, G., Over de Vrijheid van Meningsuiting en Groepsbelediging wegens Religie. Civis

Mundi, 48(3), p. 155-167.

- 155 -

Molier, G., Responsibility to Protect: terug bij af? Vrede en Veiligheid. Tijdschrift voor

Internationale Vraagstukken, 38, p. 299-304. Slootweg, T.J.M. & Molier, G., Soevereiniteit en recht: een begripsverkenning. In: G. Molier & T.J.M. Slootweg (Eds.), Soevereiniteit en Recht. Rechtsfilosofische beschouwingen (p. 1132). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Slootweg, T.J.M., Soevereiniteit, ironie en het goddelijk gebod. Kierkegaard over de filosofische afschaffing van het 'Je moet!'. In: G. Molier & T.J.M. Slootweg (Eds.),

Soevereiniteit en Recht. Rechtsfilosofische beschouwingen (p. 257-304). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Smith, C.E., Soevereiniteit: solipsisme of institutie? In: G. Molier & T.J.M. Slootweg (Eds.),

Soevereiniteit en Recht. Rechtsfilosofische beschouwingen (p. 33-53). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Smith, C.E., Het woord als grenswachter: functies van taalkundige interpretatie voor de rechtsvinding. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 2, p. 61-72. Smith, C.E., Preadvies: Het normatieve karakter van de rechtswetenschap: recht als oordeel. Rechtsfilosofie & Rechtstheorie, 2009(3), p. 202-225. Smith, C.E., De literaire canon en de menselijke maat in het recht. In: A.G. Castermans, J. Hijma, K.J.O. Jansen, M. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex Libris hans

Nieuwenhuis (p. 643-657). Deventer: Kluwer.

- 156 -

Refereed book Kinneging, A.A.M., The Geography of Good and Evil. Wilmington DE: ISI Books.

Books Alphen, E.J. van, Bal, M.G. & Smith, C.E. (Eds.), The Rhetoric of Sincerity (Cultural Memory in the Present). Stanford: Stanford University Press. Cliteur, P.B., Esperanto Moral (Sin fronteras, primera). Barcelona: Los Libros del Lince. Kaptein, H.J.R., Prakken, H. & Verheij, B. (Eds.), Legal Evidence and Proof. Statistics,

Stories, Logic (Applied Legal Philosophy). Farnham and Burlington: Ashgate Publishing Limited. Kwak, A.J. (Ed.), Holy Writ: Interpretation in Law and Religion (Applied legal philosophy). Farnham UK: Ashgate. Labuschagne, B.C. & Solon, A.M. (Eds.), Religion and State - From separation to

cooperation? Legal-philosophical reflections for a de-secularized world (Archiv für Rechtsund Sozialphilosophie Beiheft, 118). Stuttgart: Franz Steiner Verlag. Labuschagne, B.C. & Sonnenschmidt, R.W. (Eds.), Religion, Politics and Law. Philosophical

reflections on the sources of normative order in society. Leiden: Brill. Molier, G. & Nieuwenhuys, E.C. (Eds.), Peace, Security and Development in an Era of

Globalization. The Integrated Security Approach Viewed from a Multidisciplinary Perspective (International Relations Series). Leiden, Boston: Republic of Letters Publishing, Martinus Nijhoff Publishers. - 157 -

Molier, G. & Slootweg, T.J.M. (Eds.), Soevereiniteit en Recht. Rechtsfilosofische

beschouwingen (Boom Masterreeks). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Refereed book chapters Bilski, B., Plato’s Political Ontology: On the Nature of Man and Regime. In: B.C. Labuschagne & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Religion, Politics and Law. Philosophical

reflections on the sources of normative order in society (p. 31-69). Leiden: Brill. Cliteur, P.B. & Gordon, G., The Enlightenment in Contemporary Cultural Debate. In: B.C. Labuschagne & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Religion, Politics and Law. Philosophical

Reflections on the Sources of Normative Order in Society (p. 311-331). Leiden: Brill. Kaptein, H.J.R., Burdens of Evidence and Proof: Why Bear Them? A Plea for Principled Opportunism in (Leaving) Legal Fact-finding (Alone). In: H.J.R. Kaptein, H. Prakken & B. Verheij (Eds.), Legal Evidence and Proof. Statistics, Stories, Logic (p. 15-38). Farnham and Burlington: Ashgate Publishing Limited. Kaptein, H.J.R., Prakken, H. & Verheij, B., General Introduction. In: H.J.R. Kaptein, H. Prakken & B. Verheij (Eds.), Legal Evidence and Proof. Statistics, Stories, Logic (p. 1-14). Farnham and Burlington: Ashgate Publishing Limited. Labuschagne, B.C. & Sonnenschmidt, R.W., Philosophical Reflections on Religion, Politics and Law: An Introduction. In: B.C. Labuschagne & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Religion,

Politics and Law. Philosophical reflections on the sources of normative order in society. Leiden: Brill.

- 158 -

Labuschagne, B.C., Religion and Order in Society. Reflections on the spiritual sources of law and morality. In: E.V. Kotowski & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Grenzgänge zwischen Politik

und Religion. Festschrift für Claus-Ekkehard Bärsch zum 70. Geburtstag (p. 45-56). München: Wilhelm Fink. Labuschagne, B.C., Religion and Order: Philosophical reflections from Augustine to Hegel on the spiritual sources of law and politics. In: B.C. Labuschagne & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Religion, Politics and Law. Philosophical reflections on the sources of normative

order in society (p. 71-94). Leiden: Brill. Molier, G., Rebuilding After Armed Conflict: Towards a Legal Framework of the Responsibility to Rebuild or a Ius Post Bellum? In: G. Molier & E.C. Nieuwenhuys (Eds.),

Peace, Security and Development in An Era of Globalization.The Integrated Security Approach Viewed From a Multidisciplinary Perspective (International Relations Studies Series, 4) (p. 317-354). Leiden, Boston: Republic of Letters Publishing, Martinus Nijhoff Publishers. Mommers, L. & Hoorn, E., Communities for Legal Knowledge Dissemination. In: M.F. Hindsworth & T.B. Lang (Eds.), Community Participation and Empowerment (p. 115-150). New York: Nova Science Publishers. Napel, H.M.Th.D. ten & Theissen, F.H.K., Taking Pluralism Seriously. The US and the EU as Multicultural Democracies? In: B.C. Labuschagne & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Religion,

Politics and Law. Philosophical Reflections on the Sources of Normative Order in Society (p. 363-392). Leiden: Brill.

- 159 -

Nieuwenhuys, E.C., Development aid by Tank Viewed in the Light of the Globalization of the Western Development Model. In: E.C. Nieuwenhuys & G. Molier (Eds.), Peace, Security and

Development in an Era of Globalization. The Integrated Security Approach Viewed from a Multidisciplinary Perspective (p. 71-96). Leiden, Boston: Republic of Letters Publishing, Martinus Nijhoff Publishers. Nieuwenhuys, E.C. & Molier, G., The Challenges of Peace, Security and Development in an Era of Globalization and Changing Concepts of War and Terrorism. In: E.C. Nieuwenhuys & G. Molier (Eds.), Peace, Security and Development in an Era of Globallization. The

Integrated Security Approach Viewed from a Multidisciplinary Perspective (p. 3-23). Leiden, Boston: Republic of Letters Publishing, Martinus Nijhoff Publishers. Slootweg, T.J.M., Love and violence: dialectical reflections on the phenomenology of the crusade. In: B.C. Labuschagne & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Religion, Politics and Law.

Philosophical Reflections on the Sources of Normative Order in Society (p. 223-257). Leiden: Brill. Smith, C.E., The Rhetoric of Justification. In: E.T. van Alphen, M.G. Bal & C.E. Smith (Eds.),

The Rhetoric of Sincerity (Cultural Memory in the Present) (p. 78-90). Stanford, California: Stanford university Press. Suurland, D.A.J., Totalitarianism and radical Islamic ideologies. In: B.C. Labuschagne, B.C. Labuschagne, R.W. Sonnenschmidt & R.W. Sonnenschmidt (Eds.), Religion, Politics and

Law. Philosophical reflections on the sources of normative order in society (p. 257-309). Leiden: Brill.

- 160 -

Book chapters Kaptein, H.J.R., Is de balie beter (af) zonder beroepsethiek? Van ethische codes en commercie naar professioneel karakter en cohesie. In: J. Kole & D. de Ruyter (Eds.), Code

en karakter: Beroepsethiek in onderwijs, jeugdzorg en recht (p. 142-154). Amsterdam: Uitgeverij SWP. Kaptein, H.J.R., Rigid Anarchic Principles of Proof: Anomist Panaceas Against Legal Pathologies of Proceduralism. In: H.J.R. Kaptein, H. Prakken & B. Verheij (Eds.), Legal

Evidence and Proof. Statistics, Stories, Logic (p. 195-221). Farnham and Burlington: Ashgate Publishing Limited. Kwak, A.J., Recht als beroep: de rechter tussen wetenschap en politiek. In: J. Kole & D. de Ruijter (Eds.), Code en karakter: beroepsethiek in onderwijs, jeugdzorg en recht (p. 155168). Amsterdam: SWP. Labuschagne, B.C., Foreword. In: B.C. Labuschagne & A.M. Solon (Eds.), Religion and

State - From separation to cooperation? Legal-philosophical reflections for a de-secularized world (Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie Beiheft, 118) (p. 7-8). Stuttgart: Franz Steiner Verlag. Napel, H.M.Th.D. ten, Protestantism, Globalization, and the Democratic Constitutional State. In: Volker Küster (Ed.), Reshaping Protestantism in a Global Context (ContactZone Explorations in Intercultural Theology, 1) (p. 155-163). Berlin: LIT Verlag.

PhD-thesis Audenaerde, R.F.C. (18 november 2009). Secretaris der Natuur. De Franse conservatieve

denker Louis de Bonald en zijn Theorie van de Macht. Universiteit Leiden. Promotor: prof. dr. A.A.M. Kinneging. - 161 -

Professional publications Cliteur, P.B., De integratie van religieuze minderheden in de democratische rechtsstaat. In: S. Vellenga, S. Harchaoui & H. El Madkouri (Eds.), Mist in de polder: zicht op ontwikkelingen

omtrent de islam in Nederland (p. 117-129). Amsterdam: Aksant. Kaptein, H.J.R., 'Hendrik Gommer, Onder de rechter' [Bespreking van het boek Onder de

rechter]. RMThemis, 1, p. 39-42. Molier, G., "Zielige allochtone moslims" en "goede autochtone Nederlanders". Een dubieus bondgenootschap aan de kaak gesteld [Bespreking van de boeken De Verdediging van het

Vrije Woord. De Kwestie Wilders en de Demonisering van een Debat & Hitler in de Polder & Vrij van God]. Civis Mundi, 48(4), p. 240-241. Mommers, L., Wet- en regelgeving. Tijdschrift voor Internetrecht, 2(6), p.178. Mommers, L., Wet- en regelgeving april 2009. Tijdschrift voor Internetrecht, 2(2), p. 46-47. Mommers, L., Wet- en regelgeving juli 2009. Tijdschrift voor Internetrecht, 2(3), p. 83-84. Mommers, L., Wet- en regelgeving oktober 2009. Tijdschrift voor Internetrecht, 2(5), p. 148. Mommers, L., Wet- en regelgeving september 2009. Tijdschrift voor Internetrecht, 2(4), p. 115-116. Smith, C.E., De betekenis van de prototypische gevallen voor de rechtsvinding: taalkundige interpretatie. Trema Tijdschrift voor de Rechterlijke Macht, 8, p. 336-341.

- 162 -

Publications aimed at the general public Cliteur, P.B. (03-01-2009). De 27 van Murray en Verwey. Trouw, p. 64. Cliteur, P.B. (31-05-2009). Esperanto Moral. Claves de razón prática, p. 30-35. Cliteur, P.B. (27-06-2009). Intolerant voor de intoleranten. Trouw. Cliteur, P.B. (02-06-2009). Por qué hablan de laicismo 'agresivo'. El Pais, p. 29. Ellian, A. (22-06-2009). Adresse à son excellence Ali Khamenei. Une transition pacifique est urgent. Le Monde. Ellian, A. (18-06-2009). Iran Has Had Enough of the Mullahs. A Truth and Reconciliation Commission could smooth the transition. The Wall street Journal. Kaptein, H.J.R., Cadeauboek! [Bespreking van het boek Brief aan een jonge academisch

gevormde vrouw: een en ander over recht, geleerdheid en het verlangen naar de verloren tijd.]. Mr. Magazine voor juristen, 10, p. 103-104. Molier, G. (07-02-2009). Waar staat dat dan? Trouw. Mommers, L. (08-05-2009). Als ook de conducteur wegkijkt bij geweld heeft mijn strijd tegen asocialen geen zin. NRC-Next, p. 19. Schermer, B.W. (03-12-2009). Is openness the same as net neutrality? European Voice. Schermer, B.W. (05-11-2009). Net neutrality is no silver bullet. European Voice. - 163 -

Smith, C.E., Rashomon, of de verschillende versies van de waarheid. Ars Aequi, 03, p. 150-151.

- 164 -

- 165 -

Prof. mr. A.G. Castermans, programmacoördinator

Programma Vraagstukken van vermogensrecht - 166 -

- 167 -

Centrale vraagstelling Het Nederlandse privaatrecht staat bloot aan internationale en nationale uitdagingen die een wissel trekken op onze nationale rechtsorde, in die zin dat zij gevolgen hebben voor de eenheid en de samenhang van het systeem van het privaatrecht. Nagenoeg alle onderwerpen van het privaatrecht worden gekenmerkt door het incorporeren van en afstemmen met internationale verdragen en Europees recht, terwijl zij zonder uitzondering raakvlakken hebben met de andere terreinen van de nationale rechtsorde, in het bijzonder het bestuursrecht. Het onderzoek behelst de inpassing van die regelgeving in ons privaatrecht en de beoordeling van de kwaliteit van het resultaat hiervan, waarbij de vraag wordt gesteld of een fundamentele herbezinning op de grondslagen van het Nederlandse privaatrecht noodzakelijk is. Het programma rekent vooral de Nederlandse rechtssubjecten – natuurlijke personen, ondernemingen en hun stakeholders – tot voorwerp van onderzoek. Vraagstukken van vermogensrecht betreffen ‘privaatrecht’ in brede zin. Ook andere door het programma bestreken rechtsgebieden dan het vermogensrecht vallen onder het bereik ervan. Aan het rechtspersonenrecht is een deelprogramma gewijd. Voorts valt te denken aan het familie- en erfrecht. Vanaf 2010 zal het programma daarom doorgaan onder de titel Coherent Privaatrecht. Periodiek werken de onderzoekers het thema Coherent Privaatrecht uit door de verwantschap in hun werk – beschreven vanuit de begrippen persoon, onderneming, goed, contract, aansprakelijkheid en geschil – te beschrijven en voor bepaalde periodes te vertalen in concrete projecten. Zij doen dit op basis van de ervaring van de afgelopen jaren dat de verschillende onderzoeksvragen en -resultaten metterdaad verwant bleken te zijn, zowel op het niveau van de concrete, maatschappelijke onderwerpen als ter zake van de gevolgde methode, het gebruikte begrippenapparaat en de inbedding van nieuwe rechtsfiguren in de nationale privaatrechtelijke rechtsorde. Wat de concrete onderwerpen betreft zal de onderzoeksgroep de krachten van de verschillende afdelingen van het Instituut voor Privaatrecht bundelen. Hierbij wordt onder meer gedacht aan onderzoek op het gebied van onroerende zaken, financiering (bank- en effectenrecht, insolventierecht) en duurzaamheid (maatschappelijk verantwoord ondernemen, doorwerking grondrechten in het goederen-, contracten- en aansprakelijkheidsrecht).

- 168 -

Deelprogramma: Constitutionalisering, transnationalisering en de eenheid van Nederlands vermogensrecht Coördinator: prof. mr. A.G. Castermans

Centrale onderzoeksvraag Het Nederlandse vermogensrechtelijke systeem wordt beïnvloed door het Europees en internationaal recht dat beoogt fundamentele waarden te beschermen en grensoverschrijdend en gedigitaliseerd vermogensverkeer mogelijk te maken. Bij herhaling worden elementen uit andere rechtsstelsels ingevoerd. Voorts wordt de samenhang binnen het Nederlandse en Europees privaatrecht op de proef gesteld, doordat de producten van de Europese wetgever het karakter dragen van een politiek compromis, met alle gebreken in de coherentie van dien. Hoe valt deze ontwikkeling te waarderen? Welke transformaties zullen hiervan het gevolg zijn? Het deelprogramma is erop gericht de diverse lijnen met elkaar te verbinden en aldus versnippering van het vermogensrecht te voorkomen, door drie invalshoeken te kiezen: transnationalisering, constitutionalisering en eenheid van vermogensrecht. De vraag is ook of en in hoeverre knelpunten moeten worden opgelost via het materiële recht of via het procesrecht en internationaal privaatrecht. Het eerste perspectief: transnationalisering Een voorbeeld van transnationalisering is de groeiende stroom Europese consumentenrichtlijnen, met repercussies voor bijvoorbeeld het algemene contracten- en aansprakelijkheidsrecht. Voorts is het intellectuele eigendomsrecht in hoog tempo geëuropeaniseerd door uiteenlopende verordeningen en

- 169 -

richtlijnen over de bescherming van merken, vormgeving, auteursrechten en databanken. Die nationale doorwerking blijkt ook uit het feit dat zelfs het nationale procesrecht van lidstaten op dit terrein door specifieke Europese regels wordt bestreken. Ten slotte ontplooit de internationale wetenschap initiatieven om te komen tot gemeenschappelijke begrippen en beginselen op het terrein van het aansprakelijkheids- en contractenrecht. Het tweede perspectief: constitutionalisering Veel vaker dan voorheen worden fundamentele rechten, zoals verankerd in transnationale documenten als de VN Verdragen, het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie, ingeroepen binnen een traditioneel privaatrechtelijk discours. Deze ontwikkeling was al lange tijd zichtbaar in het familierecht, maar strekt zich inmiddels uit tot alle onderdelen van het privaatrecht, waarbij de grenzen van bijvoorbeeld het vermogensrecht en ondernemingsrecht vervagen. De vraag is hoe deze ontwikkeling valt te waarderen: welke transformaties zullen hiervan het gevolg zijn? In het vermogensrecht lijken essentiële leerstukken en rechtsfiguren, als eigendom, contract en onrechtmatige daad, soms tekort te schieten en vraagt de ontwikkeling om een nieuwe overdenking van die leerstukken. De vraag is hoe en in hoeverre de gangbare opvatting dat in het privaatrecht de vergeldende rechtvaardigheid het dominante richtsnoer behoort te zijn, plaats maakt en moet maken voor overwegingen van distributieve signatuur. Het derde perspectief: eenheid

De Nederlandse rechtsorde is zelf ook gelaagd. Vraagstukken van privaatrechtelijke aard spelen niet alleen tussen private partijen, maar ook tussen overheden en burgers, tussen ondernemingen, organisaties en overheid. De enkele omstandigheid dat een bepaalde vraag zich laat duiden als een vraag van privaatrecht, bestuursrecht of strafrecht, rechtsvaardigt geenszins een onderscheid in die zin dat naar gelang oorsprong van die vraag begrippen met verschillende betekenissen zouden kunnen worden gebruikt en de normen en beginselen als vanzelf zouden verschillen. Hetzelfde geldt voor het onderscheid tussen materieel en formeel burgerlijk recht. - 170 -

Ook binnen het vermogensrecht is sprake van diversiteit. De rechtsverhoudingen tussen burgers onderling, tussen burgers en ondernemingen en tussen ondernemingen onderling verschillen en worden daarom geregeerd door verschillende regels. Mensen functioneren in verschillende rollen en hoedanigheden en worden daarom – in het kader van een en hetzelfde leerstuk – met verschillende maten gemeten. Voorts kent het vermogensrecht verschillende bronnen waarin dezelfde begrippen aan de orde zijn: wetgeving, jurisprudentie, uitspraken van niet rechterlijke colleges, rechterlijke afspraken. Die begrippen kunnen ook nog eens naar tijd verschillen. De betekenis van de verschillende regels, hun overeenkomsten en verschillen, moeten in kaart worden gebracht. De vraag is hoe de regels zich tot elkaar verhouden en of nadere afstemming nodig is.

- 171 -

Refereed articles Bezemer, C.H., The medieval jurists in Schedel's Weltchronik (1493): Immediate and remote sources. Tijdschrift voor rechtsgeschiedenis, 77, p. 61-72. Kooij, P.A.C.E. van der, Over de uitholling van de `breeder’s exemption’ door toedoen van het octrooirecht; www.boek9.nl, B9 8155. Gazette van de Raad voor plantenrassen, 12966, p. 15-21. Nieuwenhuis, J.H., How to handle a living constitution? In: A.J. Kwak (Ed.), Holy Writ:

Interpretation in Law and Religion (p. 131-145). Farnham (UK): Ashgate. Velthoven, B.C.J. van & Wijck, P.W. van, Additive and Non-Additive Risk Factors in Multiple Causation. Review of Law & Economics, 5(1) (article 21), p. 517-539. [Online]. Available from: http://www.bepress.com/rle/vol5/iss1/art21/ [31-08-2009].

Non-refereed articles Alkema, E.A., Channelling International Law into the Domestic Legal Order - Some Practices and Constitutional Problems. In: H.J. Snijders & S. Vogenauer (Eds.), Content and

Meaning of National Law in the Context of Transnational Law (p. 1-19). Munich: Sellier European Law Publishers. Asser, W.D.H., Concentratie van beroep tegen BBIE-beslissingen bij het BeneluxGerechtshof. Enkele rechtsvergelijkende opmerkingen. Het Benelux –Gerechtshof als

beroeps- en cassatie-instantie (p. 1-14). Brussel: Het Benelux –Gerechtshof als beroeps- en cassatie-instantie.

- 172 -

Bezemer, C.H. L'enseignement du droit à Orléans avant 1306. In: M. Pertué (Ed.),

L'université d'Orléans, 1306-2006: Regards croisés sur une histoire singulière. Actes du colloque d'Orléans 10 octobre 2006. (p. 19-24). Orléans: Presses Universitaires d'Orléans.

Breedveld-de Voogd, C.G., De notariële koopovereenkomst en de sanctie op een vormvoorschrift. WPNR, p. 6-9. Breedveld-de Voogd, C.G., Drie beginselen van notariële aansprakelijkheid. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 443-457). Deventer: Kluwer. Breedveld-de Voogd, C.G., Pleidooi voor de geobjectiveerde Haviltex-uitleg bij overdracht van onroerende zaken. In: J.M. Milo & S.E. Bartels (Eds.), Uitleg in het goederenrecht (p. 63-71). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Broekers-Knol, A., De tweetrapsraket van de wetsvoorstellen stille cessie en financiële zekerheidsovereenkomsten. Maandblad voor Vermogensrecht, 7/8, p. 159-166. Bruning, M.R. & Liefaard, T., Ontwikkelingen en knelpunten in de gesloten jeugdzorg.

Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 2009, p. 99-105. Bruning, M.R., Wet op de jeugdzorg in uitvoering - ervaringen met de Wet op de jeugdzorg van Bureau Jeugdzorg. In: D. Graas & T. Liefaard (Eds.), De Wet op de jeugdzorg in de

dagelijkse praktijk (p. 36-55). Houten: BSL. Cartwright, J., The English Law of Contract: Time for Review? European Review of Private

Law, 2009(17), p. 155-175. - 173 -

Castermans, A.G. & Zippro, E.J., Coherente toerekening in het Europees aansprakelijkheidsrecht. Enkele opmerkingen over toerekening in het discriminatierecht en het mededingingsrecht. Vermogensrechtelijke Analyses, 2009(1), p. 23-47. Castermans, A.G., Contracteren met consumenten. Contracteren, 11(4), p. 97-100. Castermans, A.G. & Krans, H.B., Samenloop en de toegang tot de rechter. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 155-170). Deventer: Kluwer. Castermans, A.G. & Hollander, P.W. den, Werkgeversaansprakelijkheid voor RSI, repetitive strain voor de rechter. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink & J.H. Nieuwenhuis (Eds.), Het zwijgen van de Hoge Raad (BWKJ 25) (p. 161-188). Deventer: Kluwer. Castermans, A.G. & Weide, J.A. van der, De juridische verantwoordelijkheid van

Nederlandse moederbedrijven voor de betrokkenheid van dochters bij schendingen van fundamentele, internationaal erkende rechten. Leiden: Eigen beheer; i.o.v. het Ministerie van Economische Zaken. Delfos-Roy, Y.L.L.A.M., Assurabilité oblige. In: A.G. Castermans, Jac Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 493506). Deventer: Kluwer.

- 174 -

Duynstee, M.C.I.M., Dante in Orleans. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 605-622). Deventer: Kluwer. Es, P.C. van, De betekenis van de hinderbepaling van art. 5:37 BW. WPNR, 2009(6810), p. 709-713. Es, P.C. van, De betekenis van het begrip 'beschikken' in art. 1:438 lid 2 betreffende het meerderjarigenbewind. WPNR, 2009(6795), p. 330-332. Esch, R.E. van, Afwikkeldiensten en het toezicht daarop. Tijdschrift voor financieel recht, p. 401-406. Esch, R.E. van, Conclusie advocaat-generaal in de zaak de T./Dexia en de zorgplicht.

Tijdschrift voor financieel recht, p. 178-181. Graaf, T.J. de, Algemene voorwaarden Thuiswinkel kritisch bekeken. Tijdschrift voor

Internetrecht, p. 134-140. Graaf, T.J. de, Opbouw en aansprakelijkheidsregeling ICT~Office-voorwaarden 2009 kritisch bekeken. Contracteren, p. 71-79. Hijma, Jac., Klachtplicht en bedrog. WPNR, 2009(6781), p. 18-21. Hijma, Jac., Hartlief, T. & Snijders, H.J., Over verjaringsperikelen in de bemiddelingspraktijk van het Instituut Asbestslachtoffers. Nederlands Juristenblad, 2009(1197), p. 1554-1559.

- 175 -

Hijma, Jac., Sales Principles. Tijdschrift voor Consumentenrecht, p. 144-155. Hijma, Jac., Noot bij: HR 28-03-2008, NJ 2009, 578, p. 5806-5809. Hijma, Jac., Noot bij: HR 11-01-2008, NJ 2009, 342, p. 3317-3319. Hijma, Jac., Noot bij: HR 01-02-2008, NJ 2009, 343, p. 3336-3337. Hijma, Jac., Noot bij: HR 21-09-2007, NJ 2009, 50, p. 549-551. Hijma, Jac., De koopregeling in het richtlijnvoorstel Consumentenrechten. In: M. Hesselink & M.B.M Loos (Eds.), Het voorstel voor een Europese richtlijn (p. 167-182). Den Haag: Boom. Hijma, Jac., De rol van consument-verkoper. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex Libris Hans Nieuwenhuis (p. 309-322). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac., Sale of Consumer Goods. In: H.J. Snijders & S. Vogenauer (Eds.), Content and

Meaning of National Law in the Context of Transnational Law (p. 89-99). München: Sellier. Houben, I.S.J., Het dubbele gelaat van de contractvrijheid. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans

Nieuwenhuis (p. 323-336). Deventer: Kluwer. Houben, I.S.J., De civielrechtelijke kwalificatie van een financial leaseovereenkomst met koopoptie. Maandblad voor Vermogensrecht, 5, p. 109-117.

- 176 -

Houben, I.S.J., Recht op een bankrekening? Vermogensrechtelijke Analyses, p. 3-22. Huijgen, W.G., De rechtsgevolgen van 'erfpacht-conversie' voor de op erfpacht rustende lasten en beperkingen. In: J. Procee & M. Rus-v.d. Velde (Eds.), Warme grond (Bundel

t.g.v. afscheid mr. J. den Drijver-Van Rijckevorsel) (p. 161-169). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G., Relaties en (huwelijks)vermogensrecht. In: A.H.N. Stollenwerck, F.A. Groote Wassink, E.W.J. Ebben & W.J.J.G. Speetjens (Eds.), In dienst van het recht grenzen

verleggen (p. 73-83). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G., Ieder het zijne in het relatie-vermogensrecht. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans

Nieuwenhuis (p. 199-210). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G., Kabels en leidingen: BW of BP? WPNR, 2009(6781), p. 10-13. Huijgen, W.G. & Brans, E.H.P., Koude-warmte opslag; de eigendom van bodemenergie en de (on)mogelijkheid van exploitatie. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht,

2009(maart), p. 93-99. Huijgen, W.G., Notariaat en integriteit. Tijdschrift voor Bouwrecht, 2009(3), p. 220-223. Janssen, J.F.M., De kwaliteitsrekening. Maandblad voor Vermogensrecht, p. 11-15. Janssen, J.F.M., Het causaliteitsvereiste blokkeert de aansprakelijkheid van de indirect verrijkte. WPNR, 2009(6787), p. 155-167.

- 177 -

Jansen, K.J.O., De gulden middenweg. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 337-351). Deventer: Kluwer. Janssen, J.F.M., Oorzaak, schade en risico. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 543-556). Deventer: Kluwer. Knigge, M.W., De afspraak tot mediation. Meer dan een promise? In: Jac. Hijma, K.J.O Jansen, P. Memelink, A.G. Castermans, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris

Hans Nieuwenhuis (p. 353-359). Deventer: Kluwer. Kooij, P.A.C.E. van der, Het zwijgen van de Hoge Raad in `Maars/Nordprofil’. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink & J.H. Nieuwenhuis (Eds.), Het

zwijgen van de Hoge Raad (BWKJ 25) (p. 115-127). Deventer: Kluwer. Koops, E., Het ontstaansmoment van borgenregres. Naar aanleiding van HR 6 juni 2008.

Vol. 3. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht (p. 116-124). Deventer: Kluwer. Memelink, P., Ti-ta-toerekening. Over toedoen, onwetendheid en vertrouwen bij de toerekening van gedragingen. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex Libris Hans Nieuwenhuis (p. 583-601). Deventer: Kluwer. Memelink, P., Zwijgen wegens verstrengeling van recht en feiten. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink & J.H. Nieuwenhuis (Eds.), Het zwijgen van de

Hoge Raad (BWKJ 25) (p. 47-68). Deventer: Kluwer. - 178 -

Mellema-Kranenburg, T.J., De erfenis van Stieg Larsson: een projectie naar het Nederlandse erfrecht. Tijdschrift erfrecht, 2009, p. 93-94. Mellema-Kranenburg, T.J., Is er plaats voor een vordering op grond van ongerechtigdvaardigde verrijking bij samenwoners. WPNR, 2009(6785), p. 111-113. Memelink, P., Het proefschrift: De verkeersopvatting. Trema Tijdschrift voor de Rechterlijke

Macht, 2009(6), p. 250-251. Mollema, A.F., De werking van de redelijkheid en billijkheid bij testamenten. JBN, p. 3-5. Nieuwenhuis, J.H., Paternalisme, fraternalisme, egoïsme; een kleine catechismus van het contractenrecht. Nederlandse Jurisprudentie, p. 2254-2263. Polak, M.V., Inspiration From Above: Making and Interpreting Dutch Law on Jurisdiction in Civil and Commercial Matters in Light of European Law. In: H. Snijders & S. Vogenauer (Eds.), Content and Meaning of National Law in the Context of Transnational Law (p. 113131). Munich: Sellier. European Law Publishers. Polak, M.V., Onbegrip en onbehagen. In: A.G. Castermans, J. Hijma, K,J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 227-237). Deventer: Kluwer. Polak, M.V., Spreken is zilver, verwijzen is goud? In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink & J.H. Nieuwenhuis (Eds.), Het zwijgen van de Hoge Raad

(BWKJ 25) (p. 89-114). Deventer: Kluwer. - 179 -

Siemerink, L.A.R. & Chébti, M., Botsende grondrechten, in het bijzonder op internet.

Maandblad voor Vermogensrecht, p. 29-39. Sikkema, T.H., De grondslag van bestuur in de wettelijke gemeenschap van goederen.

WPNR, 2009(6803), p. 533-537. Snijders, H.J., Ambtshalve aanvulling van gronden van Europees recht in burgerlijke zaken herijkt. WPNR, 2009, p. 541-552. Snijders, H.J., Hartlief, T. & Hijma, Jac., Over de verjaringsperikelen in de bemiddelingspraktijk van het Instituut Asbestslachtoffers. NJB, 2009, p. 1554-1559. Snijders, H.J., Verjaring van aan de schuldeiser onbekende rechtsvorderingen. Nederlands

Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 2009, p. 364-370. Snijders, H.J., Door labyrinten en gnossiennes, van heuristiek naar legitimatie. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 269-280). Deventer: Kluwer. Snijders, H.J., Interpretation of National Rules for ex officio Raising of Points of Community Law by National Courts. In: H.J. Snijders & S. Vogenauer (Eds.), Content and Meaning of

National Law in the Context of Transnational Law (p. 133-156). München: Sellier European Law Publishers.

- 180 -

Snijders, H.J., Het exportartikel van de objectieve verjaringstermijn nader beschouwd en van gebruiksaanwijzingen voorzien. In: I. Boone (Ed.), In Clare luce, Liber amicorum Hubert

Bocken (p. 507-518). Brugge: Die Keure. Sonneveldt, F. & Kroon, B.B.A. de, Bedrijfsopvolging in België en Duitsland. WPNR, p. 659667. Sonneveldt, F. & Kroon, B.B.A. de, Internationale aspecten van de vernieuwde Successiewet 1956. Weekblad Fiscaal Recht, p. 731-737. Sonneveldt, F., Internationale aspecten van de vernieuwde successiewet 1956. Fiscale

Berichten voor het Notariaat, p. 24-28. Tavernier, P.C.J. De, Aansprakelijkheid van en voor minderjarigen. Recente ontwikkelingen

en topics van familierecht (p. 217-254). Brussel: Larcier. Tavernier, P.C.J. De, Over de motivering van arresten van het Belgische Hof van Cassatie. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink & H.J. Nieuwenhuis (Eds.),

Het zwijgen van de Hoge Raad (BWKJ 25) (p. 25-46). Deventer: Kluwer. Tavernier, P.C.J. De, Risikoübernahme bei Pistenskifahren. Eine kurze rechtsvergleichende

Untersuchung. Bormio: IV. Europäisches Skirechtforum. Velthoven, B.C.J. van, Over emotionele eigendomsrechten, dure advocaten en afhakende gynaecologen. Recht der Werkelijkheid, 30(1), p. 121-127. Visser, D.J.G. & van den Berg, J.A.K., Ex-parte-praktijk in het auteursrecht. AMI, p. 85-90. - 181 -

Visser, D.J.G., Kroniek van de intellectuele eigendom. NJB, p. 911-918. Visser, D.J.G., Zusterorganisaties in het auteursrecht. AMI, 1(1), p. 12-17. Visser, D.J.G. Noot bij: Rechtbank Zwolle/Lelystad 10-12-2008, AMI 2009, 13, p. 121-121 (Buma - Suplacon). Weide, J.A. van der, Conflict of Law Rules: section 10.4 (Chapter 12). In: B. Wessels & P. Omar (Eds.), Crossing (Dutch) Borders in Insolvency (p. 87-94). Nottingham/Paris: INSOL Europe. Weide, J.A. van der, Over de grenzen van het recht. De merkwaardige geschiedenis van twee schilderijen uit de Gouden Eeuw. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex Libris Hans Nieuwenhuis (p. 281-292). Deventer: Kluwer. Weide, J.A. van der, Report on Localization rules/Joint project: Principles of Transnational

Insolvency Law. Leiden: Eigen beheer; i.o.v. het American Law Institute & International Insolvency Institute. Zippro, E.J., Moed en karakter van een schuiftrombonist. De vrijheid van meningsuiting in de ogen van een liberaal vrijdenker. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex Libris Hans Nieuwenhuis (p. 113-125). Deventer: Kluwer.

- 182 -

Zippro, E.J., The White Paper on Damages Actions for Breach of the EC Antitrust Rules. In: H.J. Snijders & S. Vogenauer (Eds.), Content and Meaning of National Law in the Context of

Transnational Law (p. 213-222). München: Sellier European Law Publishers. Zwalve, W.J., Het offer. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 403-423). Deventer: Kluwer. Zwalve, W.J., Een "Common Frame of Refence" als Europees Burgerlijk Wetboek? WPNR,

6789(140), p. 191-193. Zwalve, W.J., Regelgeving in het Vermogensrecht. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 170(1), p. 20-26. Zwalve, W.J., Tekst & Uileg XI. Groninger Opmerkingen en Mededelingen, p. 151-159. Zwalve, W.J., Tekst & Uitleg XII. Groninger Opmerkingen en Mededelingen, XXVII, p. 129146. Zwalve, W.J., The Introduction to the Jurisprudence of Holland and the Doctrine of the Free Seas. Grotiana, 30, p. 49-64.

Refereed book Asser, W.D.H., Nijboer, J.F. & Schuurmans, Y.E., Bewijsrecht: het bewijs geregeld?

(preadvies NVvR) (NVvR 69). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

Books Cartwright, J., The English Law of Contract: Time for Review? (oratie Leiden). Leiden. - 183 -

Cartwright, J., Vogenauer, S. & Whittaker, S. (Eds.), Reforming the French Law of

Obligations. Oxford: Hart Publishing. Castermans, A.G., Hijma, Jac., Jansen, K.J.O., Memelink, P., Snijders, H.J. & Stolker, C.J.J.M. (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis. Deventer: Kluwer. Castermans, A.G., Houben, I.S.J., Jansen, K.J.O., Memelink, P. & Nieuwenhuis, J.H. (Eds.),

Het zwijgen van de Hoge Raad (BWKJ 25). Deventer: Kluwer. Es, P.C. van, Erfrecht van de langstlevende echtgenoot (Monografieen BW, B19). Deventer: Kluwer. Groot, C. de, Corporate Governance as a Limited Legal Concept (European Company Law Series, 4). Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International. Kooij, P.A.C.E. van der & Geerts, P.G.F.A. (Eds.), Wettenverzameling Intellectuele

Eigendom (1e editie) (Sdu Wettenverzamelingen). Den Haag: Sdu Uitgevers. Schwartzenberg, H.W.B. thoe, Civiel bewijsrecht voor de rechtspraktijk. Apeldoorn: Maklu. Snijders, H.J. & Wendels, A., Civiel appel (vierde druk). Deventer: Kluwer. Visser, D.J.G. (Ed.)., Commercieel Portretrecht. Amstelveen: deLex.

Refereed book chapter

- 184 -

Velthoven, B.C.J. van, Empirics of tort. In: M. Faure (Ed.), Tort Law and Economics (Encyclopedia of Law and Economics, vol. nr. 1) (p. 453-498). Cheltenham UK: Edward Elgar.

Book chapters Castermans, A.G., Rechtsvorderingen bij discriminatie. In: J.H. Gerards & P.J.J. Zoontjes (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2008 (p. 241-261). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Schwartzenberg, H.W.B. thoe, Hoofdstuk 24. In: A.M.J. van Buchem-Spapens, J.H. Nieuwenhuis & I. de Waal-van Wessem (Eds.), Inleiding Privaatrecht (p. 571-599). Groningen: Noordhoff. Siemerink, L.A.R., Kortgedingprocedures in cassatie. In: M.J.A. Duker & L.J.A. Pieterse (Eds.), WelBeraden, Beschouwingen over de rechtsontwikkeling in de rechtspraak van de

Hoge Raad der Nederlanden (p. 297-309). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

PhD-theses Fokker, J.P. (2 juni 2009). E-arbitrage. Universiteit Leiden. Promotoren: prof. mr. H.J. Snijders & prof. mr. A.H.J. Schmidt. Memelink, P. (5 februari 2009). De verkeersopvatting. Universiteit Leiden. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Promotor: prof. mr. H.J. Snijders. Schaafsma, S.J. (23 juni 2009). Intellectuele eigendom in het conflictenrecht. De verborgen

conflictregel in het beginsel van nationale behandeling. [cum laude]. Universiteit Leiden. Deventer: Kluwer. Promotoren: prof. mr. M.V. Polak & prof. mr. C.J.J.C. van Nispen. - 185 -

Verburg, G.J.M. (26 maart 2009). Vaststelling van smartengeld. Universiteit Leiden. Deventer: Kluwer. Promotor: prof. mr. H.J. Snijders.

Professional publications Besten, M. den, Wacht tot het rode licht gedoofd is... Of niet. Herleving van opgeheven beslagen. Advocatenblad, 2, p. 50-53. Besten, M. den. Noot bij: Rechtbank Utrecht 11-03-2009, JBPr 2009, 51 p. 360-364. Breedveld-de Voogd, C.G. Noot bij: HR 06-02-2009, MvV 2009, p. 65-70 (Vormerkung en een daarna gelegd beslag op een registergoed). Breedveld-de Voogd, C.G., Boek 1 Titel 7, afd. 3 en Titel 8 BW. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijk Wetboek, Boeken

1,2,3,4,5,6,7 en 8. Deventer: Kluwer. Bruning, M.R., De maatregelen van kinderbescherming. In: J.E. Doek & P. Vlaardingerbroek (Eds.), Jeugdrecht en jeugdzorg (p. 290-390). Amsterdam: Elsevier Juridisch. Bruning, M.R., Kind en omgang (editorial). Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 2009, p. 203. Bruning, M.R., Onzorgvuldige jeugdzorg? Proces, Tijdschrift voor berechting en

reclassering, 2009, p. 94-99.

- 186 -

Bruning, M.R., Essay: Verbeterde aanpak van kindermishandeling een gezamenlijk belang. Den Haag: RMO/RVZ. Castermans, A.G., Hijma, Jac., Jansen, K.J.O., Memelink, P., Snijders, H.J. & Stolker, C.J.J.M., Ex libris Hans Nieuwenhuis, Woord vooraf. In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. V-IX). Deventer: Kluwer. Castermans, A.G., Great expectations. Contracteren, 11(1), p. 2-5. Es, P.C. van, De actualiteit van een oude controverse rond de boedelafscheiding (art. 1153 (oud) BW). Tijdschrift erfrecht, 2009(3), p. 48-50. Es, P.C. van, De grenzen van art. 4:59 lid 1 BW. WPNR, 2009(6793), p. 290-292. Es, P.C. van, Toezicht, tuchtrecht en geheimhouding in het (concept)wetsvoorstel Wijziging van de wet op het notarisambt. JBN, 2009 juni(40), p. 14-17. Esch, R.E. van, Bijzondere zorgplichten in het elektronisch verkeer? Computerrecht, p. 115. Esch, R.E. van, Een ondoordachte koppeling? Computerrecht, p. 4. Esch, R.E. van, Het spel van de toezichthouder. Tijdschrift voor financieel recht, p. 367. Geerts, P.G.F.A., Kooij, P.A.C.E. van der & Quaedvlieg, A.A. (Eds.), Rechtspraak

Intellectuele Eigendom (8e editie) (Sdu Rechtspraakreeks). Den Haag: Sdu Uitgevers.

- 187 -

Hebly, J.M. (Ed.)., Uitvoeringsregels bouwpraktijk. Den Haag: Sdu Uitgevers. Hebly, J.M. & Wilman, F., Aanbestedingsrecht in beweging: een overzicht van recente ontwikkelingen. NtEr, 2009(februari), p. 18-26. Hebly, J.M. & Wilman, F.G., Consultatie Wet implementatie rechtsbeschermingsrichtlijnen aanbesteden (WIRA): een reactie. Tijdschrift voor Bouwrecht, 2009(mei), p. 387-393. Hebly, J.M. & Fimerius, G., Onderhandse gunning onder de nieuwe Rechtsbeschermingsrichtlijn: introductie van een 'best practice'. Tijdschrift voor Bouwrecht,

2009(januari), p. 32-35. Hebly, J.M., Meesters, J. & Heijnsbroek, P., Overzicht EG-inbreukprocedures Aanbesteding 2007. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 2009(januari), p. 5-16. Hebly, J.M., Wetsvoorstel WIRA en de rechtspraktijk. Tender Nieuwsbrief, 2009(5), p. 1-2. Hebly, J.M. & Wilman, F.G., PPS en aanbesteden. In: J.F. Groot & H.M. Slaghekke (Eds.),

Frank en Vrij (Thunnissen bundel) (p. 55-61). Den Haag: Instituut voor Bouwrecht (IBR). Hijma, Jac., Art. 3:44 leden 1-3 BW (wilsgebreken). In: W.M. Kleijn & Jac. Hijma (Eds.),

Vermogensrecht, losbladige editie. Deventer: Kluwer. Hijma, Jac., Art. 6:228 (dwaling). In: A.C. van Schaick (Ed.), Wet en Rechtspraak

Vermogensrecht, tweede druk (p. 1037-1049). Deventer: Kluwer.

- 188 -

Hijma, Jac., Rechtshandelingen en volmacht. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst & Commentaar Vermogensrecht, vijfde druk (p. 43-96). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac., Verbintenissen uit andere bron dan onrechtmatige daad of overeenkomst. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst & Commentaar

Vermogensrecht, vijfde druk (p. 829-847). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G., Aansprakelijkheid van juridische beroepsbeoefenaren en overigen. In: C.J.J.M Stolker (Ed.), Onrechtmatige daad, supplement 127 (losbladige ca. 65 pagina’s). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G., Boek 3 BW, titel 1. In: J.H Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker, W.L. Valk & M.H. Wissink (Eds.), Tekst & Commentaar Vermogensrecht, 5e druk (p. 1-42). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G., Boek 3 BW, titel 9. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker, W.L. Valk & M.H. Wissink (Eds.), Tekst & Commentaar Vermogensrecht, 5e druk (p. 205-243). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G., Boeken 2, 3 en 4 BW (gedeeltelijk; ca. 265 p.). In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijk Wetboek, 8e druk. Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G., Nuytinck, A.J.M., Verstappen, L.C.A. & Wortmann, S.F.M., Huwelijksvermogensrecht. In: W.G. Huijgen, A.J.M. Nuytinck, L.C.A. Verstappen & S.F.M. Wortmann (Eds.), Personen- en familierecht, huwelijksvermogensrecht en erfrecht (Rechtspraak) (p. 242-340). Den Haag: Sdu Uitgevers. - 189 -

Huijgen, W.G., Aansprakelijkheid van notaris wegens niet informeren over gemeentelijke aanschrijving. JBN, 2009(oktober), p. 6-7. Huijgen, W.G., Koop van een woning die geen woning bleek te zijn. JBN, 2009(april), p. 3-4. Huijgen, W.G., Nietige koopovereenkomst met gemeente. JBN, 2009(mei), p. 10-11. Huijgen, W.G., Succesvol beroep op ouderdomsclausule. JBN, 2009(juni), p. 5-6. Huijgen, W.G., Wie is eigenaar van een net? JBN, 2009(september), p. 8-10. Huijgen, W.G., Nuytinck, A.J.M., Verstappen, L.C.A. & Wortmann, S.F.M. (Eds.), Personen-

en familierecht, huwelijksvermogensrecht en erfrecht (vierde druk). Den Haag: Sdu Uitgevers. Jansen, K.J.O., Artikel 162, Supplement 125 (losbladig werk, 341 bewerkte pagina's). In: C.J.J.M. Stolker (Ed.), Onrechtmatige daad (Groene Serie). Deventer: Kluwer. Jansen, K.J.O., Artikel 162, Supplement 126 (losbladig werk, 298 bewerkte pagina's). In: C.J.J.M. Stolker (Ed.), Onrechtmatige daad (Groene Serie). Deventer: Kluwer. Jansen, K.J.O., Artikel 163, Supplement 127 (losbladig werk, 65 bewerkte pagina's). In: C.J.J.M. Stolker (Ed.), Onrechtmatige daad (Groene Serie). Deventer: Kluwer. Kleijn, W.M. & Hijma, Jac. (Eds.), Vermogensrecht (losbladige). Deventer: Kluwer.

- 190 -

Kooij, P.A.C.E. van der, Diverse becommentarieerde artikelen van de Zaaizaad- en plantgoedwet 2005, het Beneluxverdrag inzake de intellectuele eigendom en de Rijksoctrooiwet 1995. In: Ch. Gielen & D.W.F. Verkade (Eds.), Tekst & Commentaar

Intellectuele Eigendom (3e editie). Deventer: Kluwer. Meijers, V.A.E.M., De Societas Europea: Over een Europese Venootschap.

Bedrijfsjuridische Berichten, p. 241-243. Mellema-Kranenburg, T.J., De legitieme portie. In: Gr. van der Burght (Ed.), Erfrecht,

Supplement 15, losbladig (p. 63-92). Deventer: Kluwer. Mellema-Kranenburg, T.J., Hoofdstuk 22. In: A.M.J. van Buchem-Spapens, J.H. Nieuwenhuis & J. de Waal-van Wessem (Eds.), Inleiding Privaatrecht, tiende druk (p. 541542). Groningen: Noordhoff. Mellema-Kranenburg, T.J., Overdracht van schulden en vordering. In: E.H. Hondius (Ed.),

Supplement Verbintenissenrecht (losbladig) (p. 155-160). Deventer: Kluwer. Mellema-Kranenburg, T.J., Titels 3.7, 3.8 en 6.2. In: J.H. Nieuwenhuis (Ed.), Tekst &

Commentaar, Vermogensrecht, vijfde druk. Deventer: Kluwer. Mellema-Kranenburg, T.J., Titels 3.7, 3.8, 4.4 en 6.2. In: J.H. Nieuwenhuis & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Tekst & Commentaar, Burgerlijk Wetboek, achtste druk. Deventer: Kluwer. Mellema-Kranenburg, T.J., De modernisering van de Successiewet en de betekenis daarvan voor de agrarische sector. Agrarisch Recht, 2009(1), p. 8-11.

- 191 -

Mellema-Kranenburg, T.J., Legal Forms of Agricultural Cultivation (Preadvies voor het CEDR-congres). internetpublicatie, p. 1-16. Mellema-Kranenburg, T.J., Wederom de vraag: is de executeur aansprakelijk voor de waardedaling van de effectenportefeuille? JBN, 2009(15), p. 7-8. Mellema-Kranenburg, T.J. (2007). Hoofdstuk 6 en 10. In: W.D. Kolkman & L.C.A. Verstappen (Eds.), Handboek Familie Vermogensrecht. Zutphen: Walburg Pers. Mollema, A.F., Erfrecht (Katern). Ars Aequi, 2009 (110), p. 6167-6168. Mollema, A.F., Erfrecht (Katern). Ars Aequi, 2009 (113), p. 6325-6327. Nieuwenhuis, J.H., De geboorte van het recht uit de geest van de tragedie. Themis, 2009, p. 233-235. Nieuwenhuis, J.H., Stolker, C.J.J.M. & Valk, W.L. (Eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijk

Wetboek (achtste druk). Deventer: Kluwer. Nieuwenhuis, J.H., Stolker, C.J.J.M. & Valk, W.L. (Eds.), Tekst & Commentaar

Vermogensrecht ( vijfde druk). Deventer: Kluwer. Nieuwenhuis, J.H., Brief aan een jonge academisch gevormde vrouw. Zutphen: Paris. Polak, M.V. Noot bij: HvJ EG 23-04-2009, AAe 2009, AA20090400, p. 400-406 (Something old, something new, something borrowed, something blue?: De bevoegdheidsregels voor contractuele geschillen van het EEX). - 192 -

Sikkema, T.H. Noot bij: Rechtbank Roermond 06-08-2009, Rechtspraak Notariaat 2009-11, 104. Sikkema, T.H. Noot bij: Rechtbank Zutphen 12-08-2009, Rechtspraak Notariaat 2009-12, 116. Sikkema, T.H. Noot bij: Rechtbank Leeuwarden 14-01-2009, Rechtspraak Notariaat 2009-4, 40. Sikkema, T.H. Noot bij: Rechtbank Assen 04-02-2009, Rechtspraak Notariaat 2009-5, 51. Sikkema, T.H. Noot bij: Hof Amsterdam 27-01-2009, Rechtspraak Notariaat 2009-6, 53. Sikkema, T.H. Noot bij: Rechtbank Amsterdam 04-02-2009, Rechtspraak Notariaat 20097/8, 70. Sikkema, T.H. Noot bij: Rechtbank Leeuwarden 19-11-2008, Rechtspraak Notariaat 2009-1, 9. Sikkema, T.H. Noot bij: Hof ’s-Gravenhage 31-03-2009, Rechtspraak Notariaat 2009-10, 91. Snijders, H.J. Noot bij: HR 13-06-2008, NJ 2009, 105. Snijders, H.J. & Maeijer, J.J.M. Noot bij: HR 20-06-2008, NJ 2009, 21. Snijders, H.J. Noot bij: HR 17-10-2008, NJ 2009, 476.

- 193 -

Snijders, H.J. Noot bij: HR 21-11-2008, NJ 2009, 477. Snijders, H.J. & Stein, P. A. Noot bij: HR 28-11-2008, NJ 2009, 486. Snijders, H.J. Noot bij: HR 16-01-2009, NJ 2009, 562. Snijders, H.J. & Schilfgaarde, P. van. Noot bij: HR 11-09-2009, NJ 2009, 565. Snijders, H.J., Aanspraken op een goed ontstaan tussen een beslag op dat goed en de vernietiging van een rechterlijke opheffing van dat beslag. WPNR, 2009(6781), p. 22-25. Snijders, H.J., Ambtshalve aanvulling van gronden van Europees recht in burgerlijke zaken herijkt. WPNR, 2009(6779), p. 981-982. Snijders, H.J., Andermaal de vraag naar ambtshalve aanvulling van rechtsgronden (van Europees recht). WPNR, 2009(6823), p. 998-1001. Snijders, H.J., Arbitrage, bindend advies, mediatie en de Ontwerprichtlijn betreffende consumentenrechten. Tijdschrift voor Arbitrage, 2009, p. 1-2. Snijders, H.J., De objectieve verjaringstermijn in transnationaal perspectief. Nederlands

Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 2009, p. 205. Sonneveldt, F., De fiscale positie van de dga: Successie- en schenkingsrecht en recht van overgang. Tijdschrift Fiscaal Ondernemingsrecht, p. 83-88.

- 194 -

Sonneveldt, F., Internationale aspecten van de vernieuwde Successiewet 1956. Fiscale

Berichten voor het Notariaat, p. 22-25. Sonneveldt, F., L’histoire se répète: van Hendrik VIII en Jan Kees de Jager. NTFR, januari, p. 1-3. Sonneveldt, F. & Zuiderwijk, J.C.L., (Echt)scheiding en fiscale aspecten. In: Monografieën

(echt)scheidingsrecht. Den Haag: Sdu Uitgevers. Sonneveldt, F. & Martens, C.J.M., Wegwijs in de Successiewet (veertiende druk). Den Haag: Sdu Uitgevers. Stolker, C.J.J.M., Productaansprakelijkheid. In: C.J.J.M. Stolker (ed.), Onrechtmatige Daad (losbladige uitgave). Deventer: Kluwer. Tsoutsanis, A., De oppositieprocedure in het Benelux Merkenrecht. In: Ch. Gielen & D.W.F. Verkade (Eds.), Tekst & Commentaar Intellectuele Eigendom (p. 219-229). Deventer: Kluwer. Visser, D.J.G., Naschrift (Opdrachtgeversauteursrecht). AMI, p. 186-187. Visser, D.J.G., Opdrachtgeversauteursrecht. AMI, p. 97-98. Visser, D.J.G., Schaf alle kopieerheffingen af. NJB, p. 2350-2351. Visser, D.J.G., Commentaar bij diverse artikelen. In: Ch. Gielen & D.W.F. Verkade (Eds.),

Tekst & Commentaar Intellectuele eigendom. Deventer: Kluwer. - 195 -

Weide, J.A. van der, Wet conflictenrecht goederenrecht (bijlage 23). In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst & Commentaar Vermogensrecht (p. 1689-1734). Deventer: Kluwer.

Publications aimed at the general public Bruning, M.R., Kindermishandeling vanuit een kinderrechtenperspectief. In: H.E.M. Baartman (Ed.), Het begrip kindermishandeling: pleidooi voor een herbezinning en voor

bezonnen beleid (p. 146-152). Zeist: Augeo Foundation. Bruning, M.R., Adviesraden willen sociale omgeving kinderen versterken. Tijdschrift

Kindermishandeling, 2009, p. 40-41. Sonneveldt, F., Column; De `restauratiewerkzaamheden’ in het wetsvoorstel van 20 april 2009. BelastingBrief, p. 1-2. Sonneveldt, F., Ergernissen rond de erfbelasting. Nestor, Infoblad Vereniging Oud-leden

van de Tweede Kamer der Staten-generaal, p. 22-23.

- 196 -

Deelprogramma: Europees en vergelijkend ondernemings- en effectenrecht Coördinator: prof. mr. S.M. Bartman

Centrale onderzoeksvraag Centraal in dit onderzoeksprogramma staat de invloed van de Europese integratie en grensoverschrijdend beleggen op het Nederlandse ondernemingsrecht, daaronder begrepen het financieel recht en het insolventierecht. De financiële crisis of kredietcrisis die in 2007 begon, en is uitgegroeid tot een ernstige economische crisis, stelt het (Nederlandse en Europese) ondernemingsrecht de komende jaren voor een aantal cruciale vragen. Zowel in Nederland als binnen de Europese Unie wordt nagedacht over regelgeving die moet voorkomen dat zich op korte termijn een nieuwe financiële crisis kan voordoen. Daarnaast stelt detoenemende concentratiebeweging in de wereldeconomie en in het bijzonder binnen Europa, het Nederlandse ondernemingsrecht de komende jaren voor een aantal fundamentele uitdagingen. Ook de voortschrijdende technologische ontwikkeling speelt hierbij een belangrijke rol. De problemen die uit het voorgaande voortvloeien, kunnen worden herleid tot een aantal deelgebieden binnen het ondernemingsrecht. Op een aantal van deze deelgebieden is reeds, respectievelijk wordt thans vanuit de afdeling Ondernemingsrecht onderzoek verricht, dan wel voorbereid. Deze deelgebieden zijn: - Het vennootschapsrecht algemeen; - Corporate governance en de positie van stakeholders; - Geschillenprocedures; - Financieel recht; - Europees ondernemingsrecht. - 197 -

Omdat het moderne ondernemingsrecht als onderzoeksobject naar zijn aard (functioneel rechtsgebied) in hoge mate een "moving target" is, beoogt onderstaande opsomming van mogelijke deelvragen per deelgebied niet meer dan een indicatie te geven van de vragen die in het kader van het onderhavige onderzoeksprogramma naar huidig inzicht aandacht verdienen: Het vennootschapsrecht algemeen: Welke ruimte blijft er onder invloed van de Europese integratie en de daarmee samenhangende regulatory competition over voor typisch Nederlandse producten van wetgeving, zoals de NV en de BV-vorm, de structuurregeling en het enquêterecht? Biedt de huidige NV/BV, vergeleken met specifiek Europese rechtsvormen zoals de SE, de SCE en mogelijk in de toekomst de SPE, nog wel een adequaat juridisch vehikel om vorm te geven aan grensoverschrijdende samenwerking, zoals grensoverschrijdende fusie, internationale joint ventures en strategische allianties? Welke nieuwe Europese rechtsvormen zijn gewenst en welke invloed zal het gebruik van deze rechtsvormen (kunnen) hebben op de inrichting van onze nationale, vennootschappelijke vehikels? In hoeverre is het Nederlandse enquêterecht in overeenstemming met het VWEU (m.n. art. 49) en het EVRM (m.n. art. 1 EP)? Corporate governance en de positie van stakeholders: Hoe verhouden in Nederland ontwikkelde en gebezigde oligarchische constructies en beschermingsmaatregelen tegen een ongewenste overname, zoals prioriteitsaandelen (golden shares), certificering van aandelen, de verstrekking van opties op preferente aandelen en de structuurregeling, zich tot de Europese beginselen van vrij verkeer van personen, diensten en kapitaal en het EVRM? In hoeverre stelt corporate governance eisen aan het traditionele vennootschapsconcept waarop dat concept niet is ingericht en dus moet worden aangepast? Hoe is de positie van minderheidsaandeelhouders en schuldeisers binnen een concernverband in vergelijking met die in omliggende landen? In hoeverre dient er plaats te worden ingeruimd voor andere stakeholders dan aandeelhouders, zoals werknemers en schuldeisers, in de corporate governance structuur van de onderneming? In hoeverre gelden voor financiëlemarktpartijen regels van goede corporate governance die afwijken van de eisen die in het algemeen worden gesteld aan corporate governance voor ondernemingen en gaan die bijzondere regels verder of minder ver? In samenhang daarme; in hoeverre zal de introductie van het monistische stelsel voor de bestuurlijke inrichting van ondernemingen als alternatief voort het dualistische stelsel - 198 -

het denken in Nederland over de verantwoordelijkheden – en mogelijk de aansprakelijkheid - van bestuur (executive directors) en raad van commissarissen (non-executive directors) beïnvloeden? Blijven codes een geschikt instrument in het ondernemingsrecht nu een proliferatie van het aantal codes valt waar te nemen (naast de Nederlandse corporate governance code bij voorbeeld de Code Banken, de Governancecode Woningcorporaties en de Zorgbrede Governancecode)? Geschillenprocedures: Kan het Nederlandse stelsel van geschillenoplossing binnen de onderneming, met daarin tamelijk unieke elementen zoals het enquêterecht en art. 26 WOR, de toets van vergelijking met andere Europese lidstaten doorstaan? In hoeverre zou het enquêterecht geschikt zijn om binnen Europa bestaande verschillen op het gebied van corporate litigation te overbruggen en is een invoering ook in andere lidstaten wenselijk? Hoe verdraagt de enquêterechtspraak - met name de getroffen voorlopige voorzieningen - van de Ondernemingskamer van het Amsterdamse gerechtshof in gevallen van “noodzaakfinanciering” zich tot artikel 1 van het Eerste Protocol bij het Europees verdrag van de rechten van de mens (recht op ongestoorde eigendom)? Noopt het thema van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (“MVO”) tot het toekennen van het enquêterecht aan belangenorganisaties die zich bijzonderlijk de bevordering van dit belang aantrekken, zoals milieu- en mensenrechtenorganisaties? Zo ja, hoe dient dit dan vorm te krijgen? Met de relativering van de rechtspersoonlijkheid hangt samen het toenemend belang van het thema van doorbraak van aansprakelijkheid (piercing the corporate veil) in concernverhoudingen. Hoe heeft het Nederlandse recht zich op dit terrein de afgelopen jaren ontwikkeld in vergelijking met omringende landen, zoals Duitsland, Engeland en Frankrijk? Financieel recht: Hoe beïnvloedt het feit van een multiple listing de eisen die gelden voor de inrichting van de Nederlandse, beursgenoteerde vennootschap? In hoeverre schiet de Nederlandse wetgeving, in het bijzonder de Wet Giraal Effectenverkeer, tekort om vorm te geven aan de zeggenschapspositie van beleggers bij grensoverschrijdend stemgedrag en dient deze wet bijgevolg te worden aangepast? In hoeverre beïnvloeden de Europese initiatieven om te komen tot de oprichting van drie European Supervisory Authorities (ESA’s) met vergaande bevoegdheden (de European Banking Authority – EBA, de European Insurance and Occupational Pensions Authority – EIOPA, en de European Securities and Markets Authority – ESMA) de bevoegdheden van de beide Nederlandse - 199 -

financiëletoezichthouders (de Autoriteit Financiële Markten en De Nederlandsche Bank)? In hoeverre vergroot de introductie van de Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake beheerders van alternatieve beleggingsfondsen de mogelijkheid van adequaat toezicht op hedge funds en private equity funds? Europees ondernemingsrecht: Dient de EU de civielrechtelijke aansprakelijkheid van bestuurders (van financiële instellingen) te versterken door een uitgebreide duty of care (zoals door de Europese Commissie geopperd in haar Groenboek Corporate governance in financial institutions and remuneration policies uit juni 2010)? En hoe verhoudt zich dit tot voorstellen die in Nederland worden gedaan voor invoering van een op Amerikaanse leest geschoeide business judgment rule? Dient het stringente EU beloningsbeleid dat nu voor banken geldt te worden uitgerold naar de gehele financiële sector (zoals door de Europese Commissie voorgesteld in haar Groenboek Corporate governance in financial institutions and remuneration policies uit juni 2010)? In hoeverre verdienen de plannen van de EU waarin banken de belangen van spaarders en andere crediteuren in de besluitvorming moeten laten prevaleren boven de belangen van aandeelhouders, ondersteuning? Is de door de Europese Commissie voorgestane regelgeving voor crisis-management in de bancaire sector (waaronder met name de oprichting van een EU-netwerk van fondsen voor de oplossing van bankfaillissementen ) wenselijk en zo ja, is de EU daartoe bevoegd? In hoeverre zullen de wijzigingen in de Europese Insolventieverordening het Nederlandse insolventierecht en vennootschapsrecht beïnvloeden, in het bijzonder ten aanzien van vereisten van een snelle, efficiënte procedure en regels omtrent zetelverplaatsing van vennootschappen en aansprakelijkheid van statutair bestuurders?

- 200 -

Refereed articles Offeren, D.H. van, Verdoes, T.L.M. & Witjes, J.P.J., Operationele segmenten in de jaarrekening. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, p. 173-180. Vossestein, G.-J., Cross-Border Transfer of Seat and Conversion of Companies under the EC Treaty Provisions on Freedom of Establishment. European Company Law, p. 115-123. Vossestein, G.-J., Grensoverschrijdende zetelverplaatsing en omzetting van vennootschappen. Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht, p. 184-190.

Non-refereed articles Adriaanse, J.A.A., Kuijl, J.G. & Verdoes, T.L.M., Staatssteun is altijd perverse bonus: waarom ondernemingen gewoon failliet moeten kunnen gaan. Tijdschrift voor

Insolventierecht, 15(3), p. 73-78. Bartman, S.M., Administratieplicht en Insolventiewet. WPNR, 2009(6783), p. 72-76. Bartman, S.M., Het benoemings- en vetorecht van de Nederlandse Staat in de raad van commissarissen van ING: een vennootschapsrechtelijk dubieuze constructie. WPNR,

140(6809), p. 688-793. Bartman, S.M., Het benoemings- en vetorecht van de Nederlandse Staat in de raad van commissarissen van ING: vervolg naar aanleiding van Kamervragen. WPNR, 2009(6817), p. 847-850. Bartman, S.M., EU Law-making and its Impact on national Company Law. In: H.J. Snijders & S. Vogenauer (Eds.), Content and Meaning of national Law in the Context of Transnational

Law (p. 101-112). Munich: Sellier. European Law Publishers.

- 201 -

Bartman, S.M. Noot bij: Hof Amsterdam 09-02-2009, Ondernemingsrecht 2009, p. 216-219 (VEB c.s./Fortis II). Bartman, S.M. Noot bij: Hof Amsterdam 24-11-2008, Ondernemingsrecht 2009, p. 48-53 (VEB c.s./Fortis). Bartman, S.M. Noot bij: Hof Amsterdam 12-03-2009, JOR 2009, 132, p. 1082-1083 (Annotatie bij enquetebeschikking Ondernemingskamer (VEB c.s./LCI)). Bartman, S.M. Noot bij: Hof den Bosch 07-04-2009, JOR 2009, 160, p. 1264-1268 (Annotatie over de 403-verklaring). Groot, C. de, Belangenconflicten van bestuurders en commissarissen bij overname. In: S.Y.Th. Meijer & B. Wessels (Eds.), Bedrijfsovername (p. 29-50). Deventer: Kluwer. Raas, R.P. & Wegman, H.E., Beleggingsfondsen naar burgerljik recht [Bespreking van het proefschrift van mr. J.W.P.M. van der Velden Beleggingsfondsen naar burgerlijk recht]. MvV,

1, p. 25-28. Wegman, H.E., Toezicht op (frauduleuze) beleggingsfondsen: systeem van uitzonderingen en vrijstellingen. Onderneming en Financiering, 2009(1), p. 4-26. Wessels, B., Beschikken door de failliet en betalen aan de failliet. Vermogensrechtelijke

Analyses, 2008(3), p. 5-33.

- 202 -

Wessels, B., Het faillissement van een bank: goed geregeld?, Themanummer 'Kredietcrisis en goederen- en insolventierecht'. Maandblad voor Vermogensrecht, 2009(7/8), p. 187-195. Wessels, B., Multinational Groups of Companies under the EC Insolvency Regulation: where do we stand? Ondernemingsrecht, 2009(5), p. 243-249. Wessels, B., The Ongoing Struggle of Multinational Groups of Companies under the EC Insolvency Regulation. European Company Law, 2009(4, August), p. 169-177. Wessels, B., Unilateral Regimes Concerning International Insolvency in Modern Europe.

International Corporate Rescue, 2009(2), p. 90-98. Wessels, B., Introduction to Title 10 of the Pre-Draft Insolvency Act. In: B. Wessels & P. Omar (Eds.), Crossing (Dutch) Borders in Insolvency. Papers from the INSOL Europe

Academic Forum and Meijers Institute of the Leiden Law School Joint Insolvency Conference, Leiden, The Netherlands, 5-6 June 2008 (p. 57-67). Nottingham, Paris: INSOL Europe. Wessels, B., Judicial Co-operation in Cross-Border Insolvency Cases (short version inaugural lecture Leiden 2008. In: B. Wessels & P. Omar (Eds.), Crossing (Dutch) Borders in

Insolvency. Papers from the INSOL Europe Academic Forum and Meijers Institute of the Leiden Law School Joint Insolvency Conference, Leiden, The Netherlands, 5-6 June 2008 (p. 105-117). Nottingham, Paris: INSOL Europe. Wessels, B., The ALI-III Project on Global Principles in International Insolvency. In: B. Wessels & P. Omar (Eds.), The Intersection of Insolvency and Company Laws (p. 61-73). Nottingham, Paris: INSOL Europe. - 203 -

Witjes, J.P.J., Intracomptabele verwerking van de aangifte vennootschapsbelasting blijkt ook bij 'samenval' de oplossing. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, p. 342-349.

Refereed books Wessels, B., Faillietverklaring (Wessels Insolventierecht, Deel I, 2e druk). Deventer: Kluwer. Wessels, B., Gevolgen van faillietverklaring (1) (Wessels Insolventierecht, Deel II, 2e druk). Deventer: Kluwer. Wessels, B., Schuldsaneringsregeling natuurlijke personen (Wessels Insolventierecht, Deel IX, 2e druk). Deventer: Kluwer. Wessels, B., Insolventierechtelijke incidenten. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Wessels, B., Markell, B.A. & Kilborn, J.J., International Cooperation in Bankruptcy and

Insolvency Matters. New York: Oxford University Press Inc.

Book Bartman, S.M. & Dorresteijn, A.F.M. (Eds.), Van het concern. Deventer: Kluwer.

Book chapter Raas, R.P., Beleggingsondernemingen: ken uw cliënt! In: D. Busch & C.M. Grundmann-van de Krol (Eds.), Handboek beleggingsondernemingen (p. 651-678). Deventer: Kluwer.

Professional publications Bartman, S.M., From Holland with Love! European Company Law, 6(3), p. 104.

- 204 -

Huijgen, W.G., Boek 2 BW, titels 4 en 5 (gedeeltelijk) en art. 3:15 i - 15 j BW. In: J.M. Dijk, A.F.J.A. Leijten & M.L. Lennarts (Eds.), Tekst & Commentaar Ondernemingsrecht &

Effectenrecht, 5e druk. Deventer: Kluwer. Offeren, D.H. van, Consolideren: integraal of proportioneel? Controllers Journaal, p. 4-5. Offeren, D.H. van, De nieuwe Richtlijnen. Controllers Journaal, p. 10-11. Offeren, D.H. van, De Richtlijnen voor kleine rechtsperonen. Controllers Journaal, p. 5-6. Offeren, D.H. van, Externe verslaggeving en de kredietcrisis. Controllers Journaal, p. 15-17. Offeren, D.H. van, Het buiten de balans houden (off balance accounting) van risicovolle bezittingen en schulden bij financiële instellingen moet worden verboden (Opinie). De

Accountant, p. 60. Offeren, D.H. van, IFRS light: nuttig en nodig? Controllers Journaal, p. 5-7. Offeren, D.H. van, IFRS SMEs kan in de prullenbak (Opinie). De Accountant, 2009(11 november 2009), p. 52. Offeren, D.H. van, Jaarverslag AFM. Controllers Journaal, p. 4-5. Offeren, D.H. van, Leasing op de balans! Controllers Journaal, p. 4-6. Offeren, D.H. van, Op weg naar een wereldstandaard voor de externe verslaggeving.

Controllers Journaal, p. 7-8. - 205 -

Offeren, D.H. van, Pensioenen in de jaarrekening. Controllers Journaal, p. 3-5. Offeren, D.H. van, Relevantie en betrouwbaarheid van de jaarrekening en de fairvaluediscussie. Controllers Journaal, p. 8-10. Offeren, D.H. van, Verslag Landis Group. Controllers Journaal, p. 5-7. Wegman, H.E., EU Alternative Fund Regulation Proposal: Pros and Cons (editorial).

European Company Law, 6(4), p. 150-151. Wegman, H.E., Survey of Legislation and Case Law, January and February 2009. European

Company Law, 6(3), p. 139-142. Wegman, H.E. & Vossestein, G.-J., Survey of Legislation and Case Law, March and April 2009. European Company Law, 6(4), p. 178-182. Wegman, H.E., Survey of Legislation and Case Law, September and October 2008.

European Company Law, 6(1), p. 44-46. Wegman, H.E., Survey of Legislation and Case Law, November and December 2008.

European Company Law, 6(2), p. 96-98. Wessels, B., CoCo Guidelines ready for global application? Eurofenix. The Journal of INSOL

Europe, 2009(Spring), p. 10.

- 206 -

Wessels, B., Concentratietoezicht voor curatoren en bewindvoerders? (ingezonden brief).

Financiering, Zekerheden en Insolventierechtspraak, 2009(December), p. 231. Wessels, B., Doorstart en personeel. WPNR, 2009(6795), p. 317-318. Wessels, B., European Recognition of Judgments and Public Policy. Corporate Rescue and

Insolvency, 2009(April), p. 65-66. Wessels, B., Het belang van overgangsrecht. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht,

2009(8), p. 320-326. Wessels, B., On Globalisation of Regulation. Amsterdam Law Forum, 1(3), p. 39-42. Wessels, B., Over publicatie en registratie van insolventiebeschikkingen. Maandblad voor

Vermogensrecht, 2009(5), p. 118-122. Wessels, B., Overzicht van actuele ontwikkelingen in het insolventierecht. Juridisch up to

date, 2009(7), p. 2-7. Wessels, B., Restructuring and Workouts: Strategies for Maximising Value. European

Company Law, 2009(3), p. 145-146. Wessels, B., Schuldsanering: voorlopige voorzieningen in een bedreigende situatie.

Maandblad voor Vermogensrecht, 2009(11), p. 295-299. Wessels, B., A technical Note on the EC Insolvency Regulation. In: B. Leonard (Ed.), Norton

Annual Review of International Insolvency (p. 329-381). London: Thomson Reuters/West. - 207 -

Wessels, B., Commentary on The EC Regulation on Insolvency Proceedings. In: G. Moss, I.I. Fletcher & S. Isaacs (Eds.), The EC Regulation on Insolvency Proceedings. A

Commentary and Annotated Guide, 2nd edition. Oxford: Oxford University Press. Wessels, B., Enkele kanttekeningen bij de inbewaringstelling van de gefailleerde en diens plicht inlichtingen te verschaffen. In: A.H.N. Stollenwerck (Ed.), In dienst van het recht

grenzen verleggen, Liber Amicorum prof. mr. Gr. van der Burght (p. 281-293). Deventer: Kluwer. Wessels, B., Gelijkheid van schuldeisers in insolventiezaken. In: I. Spinath, J.E. Stadig & M. Windt (Eds.), Curator en crediteuren, INSOLAD Jaarboek 2009 (p. 1-18). Deventer: Kluwer. Wessels, B., Letters of Intent. In: S.Y.Th. Meijer & B. Wessels (Eds.), Bedrijfsovername,

Serie Praktijkhandelingen (p. 249-262). Deventer: Kluwer. Wessels, B., Pre-contractuele aspecten van een bedrijfsovername. In: S.Y.Th. Meijer & B. Wessels (Eds.), Bedrijfsovername, Serie Praktijkhandelingen (p. 263-302). Deventer: Kluwer. Wessels, B. & Vossestein, G.-J. (Eds.), SDU Wettenverzameling, Ondernemingsrecht. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Publications imed at the general public Bartman, S.M. (23-01-2009). Rechter gaf DSB te veel ruimte. Het Financieele Dagblad, p. 9. Raas, R.P. (06-07-2009). Zoek het zelf maar uit. Het Financieele Dagblad, p. 11. - 208 -

- 209 -

- 210 -

De niet-programmagebonden publicaties

- 211 -

- 212 -

Refereed article Vink, M. & Vliet, O.P. van, Not Quite Crisp, Not Yet Fuzzy? Assessing the Potentials and Pitfalls of Multi-value QCA. Field Methods, 21(3), p. 265-289.

Non-refereed articles Berezhnoy, I.J., Postma, E.O. & Herik, H.J. van den, Automatic extraction of brushstroke orientation from paintings. Machine Vision and Applications, 20, p. 1-8. Borking, J.J.F.M., The Business case for PET and the EuroPrise Seal research project. Kiel: UNESCO. Borking, J.J.F.M., Voluntary Technology Dialoque Framework (VTDF). Brussels: CEN/ISSS. David-Tabibi, O., Herik, H.J. van den, Koppel, M. & Netanyahu, N.S., Simulating human grandmasters: Evolution and coevolution of evaluation functions. In: Proceedings of the ACM

Genetic and Evolutionary Computation Conference (p. 1483-1489). Montreal Canada. Herik, H.J. van den & Pencheva, S., Virtual Meeting of Shareholders and its Immediate Rewards. In: Lucia Massara & Carlos Alberto Rohrmann (Eds.), Revista da Faculdade de

Direito Milton Campos (p. 101-113). Belo Horizonte: Del Rey. Kuijl, J.G. & Verdoes, T.L.M., Opgaan, blinken en verzinken: Meccano - 'the dream must go on’, deel 3. In: Meccano Nieuws (zomer 2009) (p. 9-11). Vereniging Meccano Gilde Nederland. Kuijl, J.G., Toezicht en inzicht. Den Haag: Evaluatiecommissie Bureau Fiancieel Toezicht (BFT).

- 213 -

Ros, A.P., De historie van het Fonds Economische Structuurversterking. Tijdschrift voor

Openbare Financiën, 2009(1), p. 2-14. Vanderlooy, S., Sprinkhuizen-Kuyper, I.G., Smirnov, E.N. & Herik, H.J. van den, The ROC Isometrics Approach to Construct Reliable Classifiers. Intelligent Data Analysis, 13(1), p. 3-37. Verdoes, T.L.M. & Kuijl, J.G., Opgaan, blinken en verzinken: Meccano - `The dream must go on’, deel 4. In: Meccano Nieuws (herfst 2009) (p. 8-10). Vereniging Meccano Gilde Nederland. Verdoes, T.L.M., Offeren, D.H. van & Witjes, J.P.J., International analysis of tax reconciliation statements and deferred tax positions, a comparison of Dutch and Belgian companies. In: Scientific Committee European Accounting Association (Ed.), European

Accounting Association (p. 1-27). Brussel: European Accounting Association. Verdoes, T.L.M. & Kuijl, J.G., Opgaan, blinken en verzinken: Meccano - `the dream must go on’, deel 2. In: Meccano Nieuws (lente 2009) (p. 12-15). Vereniging Meccano Gilde Nederland. Wijffels, A.A., Dutch litigation before the Great Council of Mechlin: An additional calendar of the `Appeals from Holland’. Tijdschrift voor rechtsgeschiedenis, 77, p. 539-550. Wijffels, A.A., The Law of War: A Brief History. Ars Aequi, juli - aug, p. 438-446.

Books - 214 -

Huls, N.J.H., Enait: Wegwijzer of valse profeet? Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Huls, N.J.H., Loth, M.A., e.a., (Eds.), Versterking van de cassatierechtspraak door de Hoge

Raad. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Kam, C.A. de & Ros, A.P. (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2009. Den Haag: Sdu Uitgevers. Simons, W.B., Private and Civil Law in the Russian Federation (Law in Eastern Europe, 60). Leiden/Boston: Martinus Njhoff.

Book chapters Borking, J.J.F.M., Adoptie van online geschillenoplossing door organisaties. In P.C. van Schelven & J.B.F. Mulder (Eds.), Van Geschil tot Oplossing (Recht & Praktijk, 169) (p. 149161). Deventer: Kluwer. Feldbrugge, F.J.M., Private and Public Law. In W.B. Simons (Ed.), Private and Civil Law in

the Russian Federation (Law in Eastern Europe, 60) (p. 261-270). Leiden/Boston: Brill. Feldbrugge, F.J.M., The Pioneers of the Study of Soviet Law. In W.B. Simons (Ed.), Review

of Central and East European law (Law in Eastern Europe, 34) (p. 99-102). Leiden: Brill. Huls, N.J.H. & Jungmann, N., Debt counselling in the shadow of the Court: the Dutch experience. In: Johanna Niemi, Iain Ramsay & William C. Whitford (Eds.), Consumer Credit,

Debt and Bankruptcy (p. 419-439). Oxford: Hart publishing. Ros, A.P., De Europese Unie. In: C.A. de Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek

Overheidsfinanciën 2009 (p. 109-121). Den Haag: Sdu Uitgevers. - 215 -

Wijffels, A.A., La conception d’un code civil dans les travaux de codification belgonéerlandais, 1798-1838. In: D. Deroussin & F. Garnier (Eds.), Passé et présent du droit, VI,

Compilations et codifications juridiques, vol. 3, Les codifications contemporaines (p. 15-62). Paris: Éditions Le Manuscrit. Wijffels, A.A., Rationalisation and Derationalisation of Legal Capacity in Historical Perspective: Some General Caveats. In: S. Deakin & A. Supiot (Eds.), Capacitas. Contract

Law and the Institutional Preconditions of a Market Economy (p. 49-62). Oregon: Oxford and Portland. Wijffels, A.A., La forme emporte le fond. Temperate Formalism in the Pre-Enactment Discussions of the Napoleonic Code of Civil Procedure (1806). In: P. Oestmann (Ed.),

Zwischen Formstrenge und Billigkeit. Forschungen zum vormodernen Zivilprozeß (p. 267291). Wien-Köln-Weimar: Böhlau Verlag.

Professional publications Aarnhem, B.A.M. van, De sectorspecifieke regulering van glasvezel in Nederland.

Mediaforum, 21(7/8), p. 281-286. Apostol, A.R., Best Value Procurement within the framework of the ARW 2005. Tijdschrift

Aanbestedingsrecht, 6(4), p. 286-298. Beunen, A.C. & Wit, M. de, Musea in spagaat: auteursrecht en internet. Museumvisie, p. 38-39.

- 216 -

Beunen, A.C. Noot bij: Gerechtshof Arnhem 24-06-2008, AMI 2009-1, (Annotatie bij Openbareverkopen/Internetnotarissen). p. 23-33. Broekers-Knol, A., Odysseus in Leiden. In A.G. Castermans, J. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H.J. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex libris Hans Nieuwenhuis (p. 15-22). Deventer: Kluwer. Broekers-Knol, A., Juridisch Wijzer (Juridisch Wijzer, 1). Amsterdam: Prometheus/Bert Bakker. Custers, B.H.M. & Zwenne, G.J., Aandachtspunten voor het College Bescherming Persoonsgegevens. Openbaar Bestuur, 19(8), p. 14-17. Feldbrugge, F.J.M., Schittering en Schaduw. In: Beschouwing n.a.v. tentoonstelling over

russische hof in Hermitage aan de Amstel Vol. 16. Virtus: bulletin van de Werkgroep Adelsgeschiedenis (p. 222-224). Zwolle: Stichting werkgroep Zwolle. Huls, N.J.H., Dijkshoorn, W. & Lindenbergh, S.D., Beroepsaansprakelijkheid: vier patronen en een paar losse eindjes. In: W. Dijkshoorn, N.J.H. Huls & S.D. Lindenbergh (Eds.), Waar

gehakt wordt ... (p. 229-240). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Huls, N.J.H., e.a., Inleiding. In: W. Dijkshoorn, N.J.H. Huls & S.D. Lindenbergh (Eds.), Waar

gehakt wordt ... (p. 1-5). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Huls, N.J.H., Actie en reactie. Een inleiding in de rechtssociologie, tweede druk. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

- 217 -

Huls, N.J.H., Boom, W. van, Faure, M. & Philipsen, N.J., Handelspraktijken, reclame en

zelfregulering. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Knol, P. C. Noot bij: Rechtbank Rotterdam 27-03-2009, Mf 2009-5, 19, (Noot Surfnet/OPTA). p. 235-236. Kuijl, J.G., De Evaluatie Commissie BFT. In: Congres 75 jaar Notabel & Financieel Toezicht (p. 52-60). Breukelen: Nyenrode Business Universiteit. Leen, A.R., DSB: Bos en Scheringa de maat genomen. Liberaal Reveil, 50e jrg(4), p. 173-179. Leen, A.R., Keynes en protectionisme. Economisch Statistische Berichten, jrg 94(4556), p. 188. Leen, A.R. & Graaf, F. de, Zorgen voor zelfbeschikking. Geschriften (reeksnr. 107). Den Haag: Teldersstichting. Linnartz, M., Rubriek Nationale rechter. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 6(4), p. 308-329. Linnartz, M., Rubriek Nationale rechter. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 6(3), p. 198-261. Linnartz, M., Rubriek Nationale rechter. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 6(1), p. 22-47. Linnartz, M., Rubriek Nationale rechter. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 6(2), p. 125-161.

- 218 -

Orij, R.P., Maatschappelijke verslaggeving, de doelstellingen en de rol van de controller.

Controllers Journaal, p. 10-11.

Publications aimed at the general public Herik, H.J. van den, A flood of new items. BNVKI newsletter, 26(3). Herik, H.J. van den, Better than a substantial increase. BNVKI newsletter, 26(1). Herik, H.J. van den, The Way to e-humanities is full of words. BNVKI newsletter, 26(2). Leen, A.R. (10-09-2009). Bonus is gevolg van vrijwillige ruil op de markt. Het Financieele

Dagblad, p. 10. Leen, A.R. (07-10-2009). Eigendomsrechten ter beheersing van de begroting. Staatscourant

online. Leen, A.R. (13-08-2009). Als politici niet te lang zitten. NRC Handelsblad, p. 17. Leen, A.R. (03-04-2009). Gat in de markt en niet in hand overheid. Het Financieele Dagblad, p. 6. Leen, A.R. (01-04-2009). Interview: Crisisplan van coalitie stuit op brede scepsis. Staatscourant, p. 7. Leen, A.R. (28-02-2009). Interview: Terugkeer ideologie in politiek door kredietcrisis.

NRC Handelsblad, p. 12-13. - 219 -

Leen, A.R. (26-08-2009). Wachtgeld: politici zijn echt meer gelijk dan anderen.

Staatscourant.

Leen, A.R. (04-02-2009). Werknemer betaalt meer belastingen dan hij denkt.

Staatscourant, p. 9. Leen, A.R. (23-01-2009). Zie de beperking van Brussel. Het Financieele Dagblad, p. 7. Linnartz, M., BES-wetgeving voldoende doordacht? SIAA Juridisch Tijdschrift, p. 16-23.

- 220 -

- 221 -

In de boekenreeks van het E.M. Meijers Instituut voor Rechtswetenschappelijk Onderzoek zijn in 2009 verschenen: P. Memelink, De verkeersopvatting (diss. Leiden), Den Haag: Boom Juridische uitgevers, ISBN 978 90 8974 056 4 (MI-152). M. Dane, Overheidsaansprakelijkheid voor schade bij legitiem strafvorderlijk handelen, (diss. Leiden), Tilburg: Celsus juridische uitgeverij, ISBN 978 90 8863 034 7 (MI-156). G.J.M. Verburg, Vaststelling van smartengeld (diss. Leiden) Deventer: Kluwer, ISBN 978 90 13 06530 5 (MI-157). J. Huang, Aviation Safety and ICAO (diss. Leiden), Den Haag: Kluwer Law International, ISBN 13 978 90 4113 115 7 (MI-158). J.L.M. Gribnau, Soevereiniteit en legitimiteit: grenzen aan (fiscale) regelgeving (oratie Leiden), Sdu Uitgevers, ISBN 978 90 6476 325 0 (MI-160). S.J. Schaafsma, Intellectuele eigendom in het conflictenrecht. De verborgen conflictregel in het Beginsel van nationale behandeling (diss. cum Laude Leiden), Deventer: Kluwer, ISBN 978 90 13 06593 0 (MI-161). P. van Schijndel, Identiteitsdiefstal, Leiden: Jongbloed juridische boekhandel (MI-162).

- 222 -

W.B. van Bockel, The ne bis in idem principle in EU law (diss. Leiden), Amsterdam: Ipskamp Drukkers, ISBN 978 90 90 24382 5 (MI-163). J. Cartwright, The English Law of Contract: Time for Review? (oratie Leiden), Leiden (MI-164). W.I. Koelewijn, Privacy en politiegegevens. Over geautomatiseerde normatieve informatieUitwisseling (diss. Leiden), Leiden: Leiden University Press, ISBN 9 789087 280703 (MI-165). S.R.M.C. Guèvremont, Vers un traitement équitable des étrangers extracommunautaires en séjour régulier. Examen des directives sur le regroupement familial et sur les résidents de longue durée (diss. Leiden), Zutphen: Wöhrmann Printing Service, ISBN 978 90 8570 419 5 (MI-166). A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink & J.H. Nieuwenhuis (red.), Het zwijgen van de Hoge Raad, Deventer: Kluwer, ISBN 978 90 13 07029 3 (MI-167). P.M. Schuyt, Verantwoorde straftoemeting, (diss. Nijmegen 7 januari 2010), Deventer: Kluwer, ISBN 978 90 1307 156 6 (MI-168).

- 223 -

Aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden hebben in 2009 de volgende promoties plaatsgevonden:

Op 15 januari promoveerde P. Tjiook-Liem op het proefschrift De rechtspositie der Chinezen in NederlandsIndië 1848-1942. Promotor was prof. dr. J.M. Otto, copromotoren waren dr. J. van der Vliet en dr. A.W. Bedner. Op 20 januari promoveerde J. Arnscheidt op het proefschrift ‘Debating’ nature conservation: policy, law and practice in Indonesia. Promotor was prof. dr. J.M. Otto, copromotor was dr. A.W. Bedner. Op 5 februari promoveerde P. Memelink op het proefschrift De verkeersopvatting. Promotor was prof. mr. H.J. Snijders. Op 10 februari promoveerde N.M. Dane op het proefschrift Overheidsaansprakelijkheid voor schade bij legitiem strafvorderlijk handelen. Promotor was prof. mr. C.P.M. Cleiren. Op 17 februari promoveerde S.E.J. Kingston op het proefschrift The Role of Environmental Protection in EC Competition Law and Policy. Promotor was prof. mr. P.J. Slot. Op 5 maart promoveerde B.S.J. Wartna op het proefschrift In de oude fout. Over het meten van recidive en het vaststellen van het succes van strafrechtelijke interventies. Promotoren waren prof. dr. mr. L.M. Moerings, prof. dr. P.G.M. van der Heijden en prof. dr. F.L. Leeuw.

- 224 -

Op 18 maart promoveerde J. Huang op het proefschrift Aviation Safety and ICAO. Promotor was prof. dr. P.P.C. Haanappel. Op 26 maart promoveerde G.J.M. Verburg op het proefschrift Vaststelling van smartengeld. Promotor was prof. mr. H.J. Snijders. Op 24 april promoveerde C.W. Wouters op het proefschrift International Legal Standards for the Protection from Refoulement. Promotoren waren prof. mr. P. Boeles en prof. mr. drs. B.P. Vermeulen.

Op 13 mei promoveerde M. Schuver-Bravenboer op het proefschrift Fiscaal overgangsbeleid. Een raamwerk voor het vormgeven en beoordelen van het overgangsbeleid van de fiscale wetgever. Promotor was prof. dr. A.O. Lubbers. Op 2 juni promoveerde J.P. Fokker op het proefschrift E-arbitrage. Promotoren waren prof. mr. H.J. Snijders en prof. mr. A.H.J. Schmidt. Op 16 juni promoveerde W.B. van Bockel op het proefschrift The ne bis in idem principle in EU law. A conceptual and jurisprudential analysis. Promotor was prof. mr. P.J. Slot. Op 16 juni promoveerde A. Oemichen op het proefschrift Terrorism and Anti-Terror Legislation – The Terrorised Legislator? Promotoren waren prof. dr. J.F. Nijboer en prof. dr. dr. h.c. H.H. Kühne. Op 23 juni promoveerde J. Vleggeert op het proefschrift Aftrekbeperkingen van de rente in het Internationale Belastingrecht. Promotoren waren prof. mr. F.A. Engelen en prof. mr. R.J. de Vries. Op 23 juni promoveerde S.J. Schaafsma (cum laude) op het proefschrift Intellectuele eigendom in het conflictenrecht. De verborgen conflictregel in het beginsel van nationale behandeling. Promotoren waren prof. mr. M.V. Polak en prof. mr. C.J.J.C. van Nispen.

- 225 -

Op 15 september promoveerde H.J.W. Alt op het proefschrift Ongelijkheidcompensatie bij stelplicht en bewijslast in het civiele arbeidsrecht en het ambtenarenrecht. Naar een eenvormig stelsel? Promotor was prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss. Op 6 oktober promoveerde A.T.M. Wibisono op het proefschrift Political Elites and Foreign Policy: Democratization in Indonesia. Promotor was prof. dr. A. van Staden en copromotor was dr. Ph. P. Everts.

Op 4 november promoveerde W.I. Koelewijn op het proefschrift Privacy en politiegegevens. Over geautomatiseerde normatieve informatie-uitwisseling. Promotoren waren prof. dr. H.J. van den Herik en prof. mr. A.H.J. Schmidt en copromotor was dr. L. Mommers. Op 5 november promoveerde S.R.M.C. Guèvremont op het proefschrift Vers un traitement équitable des étrangers extracommunautaires en séjour régulier- Examen des directives sur le regroupement familial et sur les résidents de longue durée. Promotor was prof. mr. P. Boeles. Op 18 november promoveerde R.F.C. Audenaerde op het proefschrift Secretaris der Natuur. De Franse conservatieve denker Louis de Bonald en zijn Theorie van de Macht. Promotor was prof. dr. A.A.M. Kinneging.

- 226 -

Graduate School Faculteit der Rechtsgeleerdheid - Universiteit Leiden http://www.law.leidenuniv.nl/onderzoek

- 227 -