Probiotica tijdens antibioticakuur, Apotheek Pelaene Hof, genomineerd voor FPZ-Prijs 2011

Probiotica tijdens antibioticakuur, Apotheek Pelaene Hof, genomineerd voor FPZ-Prijs 2011

Beknopte samenvatting Door het adviseren van een probioticum bij een antibioticumkuur, om darmklachten te voorkomen, wil Apotheek Pelaene Hof de behandeling met breedspectrum antibioticum optimaliseren en zo de therapietrouw bevorderen bij patiënten ouder dan 18 jaar. Patiënten die bij een eerdere, vergelijkbare kuur darmklachten hadden, worden geadviseerd probiotica met tenminste vier bacteriestammen te nemen. Wij hebben de probiotica tijdens een pilotfase gratis verstrekt. Aanleiding Ons was al bekend dat bij antibioticagebruik darmklachten veelvuldig voorkomen. Naar aanleiding van een bezoek van een vertegenwoordiger van probiotica werden wij gestimuleerd hier iets mee te gaan doen. Ook kregen wij de vraag naar probiotica van een cliënt die door haar huisarts geadviseerd werd dit te geven aan haar zoontje tijdens een antibioticakuur. Diarree treedt vrij frequent op bij een behandeling met antibiotica. Uit onderzoek is gebleken dat tussen de 5 en 30 procent van de volwassenen [1,2] en 11 tot 40 procent [3] van de kinderen die een breedspectrum antibioticum gebruiken, last krijgen van diarree. Probiotica kunnen de verstoring van de darmflora voorkomen en eventuele schade sneller herstellen [3]. In de apotheek vroegen wij ons af of wij deze percentages kunnen terugdringen door probiotica te adviseren bij een antibioticakuur. De apotheek had voor de vrije verkoop al producten van de firma Orthica in de schappen liggen. Twee apothekersassistenten volgden een nascholing van Orthica en raakten daar bekend met het brede assortiment probiotica dat de firma verkoopt. Tijdens een werkoverleg hebben de assistenten voorgesteld dat het team hier iets mee zou kunnen doen. Een van de apothekers wist dat in het buitenland (Zuid-europa en Scandinavie) probiotica bij een antibioticakuur standaard wordt voorgeschreven door artsen. Er is toen besloten om eerst te kijken hoe het staat met de bijwerking ‘darmklachten’ onder patiënten van de apotheek. Daarna is het voorlichtingsproject over probiotica opgezet. Dit project is twee jaar geleden ingezonden voor de FPZ-Prijs 2009, maar omdat probiotica toen negatief in het nieuws was vanwege onverwachte sterfgevallen tijdens een studie naar probiotica en alvleesklierontsteking van het UMC Utrecht, maakte het geen kans. Visie van de apotheek In de apotheek werken twee apothekers, zes apothekersassistenten en twee medewerkers. Apotheek Pelaene Hof wil haar cliënten goede farmaceutische zorg verlenen en hierdoor bijdragen aan de kwaliteit van leven van haar patiënten. Hiertoe heeft Apotheek Pelaene Hof zich de volgende doelen gesteld: • In de apotheek wordt informatie en advies gegeven over genees-, kunst- en hulpmiddelen al dan niet op recept. • Indien geneesmiddelen worden afgeleverd, levert Apotheek Pelaene Hof de juiste middelen aan de juiste persoon met aanwijzingen voor een juist gebruik. • De cliënt wordt begeleid bij het geneesmiddelengebruik. • Om de zorg voor de cliënt goed af te stemmen werkt Apotheek Pelaenen Hof samen met de andere apotheken in Woerden en met andere disciplines in de gezondheidszorg. • Apotheek Pelaene Hof stelt de cliënt centraal. Dit komt tot uitdrukking in de cliëntvriendelijke inrichting met open structuur. We bieden de cliënt inzicht in de processen in de apotheek door uit te leggen wat we doen, zoals in het geval van een interactie. De cliënt wordt vriendelijk te woord gestaan en naar tevredenheid geholpen. Analyse van het probleem Het is algemeen bekend dat gebruik van antibiotica vaak darmklachten zoals diarree kan veroorzaken. Uit de literatuur is gebleken dat probiotica een positief effect op de darmen kunnen hebben.

Pagina 1 van 12


Ze kunnen de verstoring van de darmflora voorkomen en eventuele schade sneller herstellen. Academische ziekenhuizen over de gehele wereld hebben de afgelopen twintig jaar het beschermend vermogen van probiotica tijdens een antibioticumkuur onderzocht. Patiënten die naast antibiotica probiotica kregen, zo bleek uit een recent overzicht van alle studies bij zowel volwassenen als kinderen, hadden 10 tot 30 procent minder kans op het krijgen van diarree [4,5,6,7]. Uit de literatuur blijkt dat het gebruik van probiotica tijdens een antibioticakuur een significante risicoreductie van ongeveer 45 procent geeft [8,9]. Door probiotica te adviseren bij een antibioticakuur hopen wij als apotheek darmklachten veroorzaakt door antibiotica terug te dringen. Daarnaast willen wij door advisering en informatieverstrekking over de eventuele bijwerkingen de therapietrouw verbeteren, omdat optreden van bijwerkingen er de oorzaak van kan zijn dat een antibioticakuer niet wordt afgemaakt. Concurrentie Wij zijn ons er van bewust dat Danone een soort gelijk project heeft gestart met het product Actimel®. Danone en wij stonden in 2009 op eenzelfde congres met een vergelijkbaar project, waarbij ons probioticum-project niet genomineerd werd. Uit onderzoek blijkt dat hoe meer bacteriestammen het probioticum bevat, hoe gunstiger de invloed op de darmflora is tijdens antibioticagebruik. Actimel® bevat slechts twee stammen en bevat bovendien relatief veel suiker, wat geen gunstige invloed heeft op de darmen. In de onderzoeken van de opgegeven literatuurreferenties worden met minstens drie stammen gewerkt [1,2,4,8]. Apotheek Pelaene Hof heeft het voorlichtingsproject uitgevoerd met een product van Orthica, geheten Orthiflor Original®. Dit bevat zeven bacteriestammen en geen suiker. Wij zijn er daarom van overtuigd dat ons project meerwaarde biedt vergeleken met dat van Danone. Naar aanleiding van ons project heeft Orthica het project landelijk aangeboden aan apothekers. Dit project heet Eerste hulp bij antibiotica. Welke verandering moet na afloop zichtbaar zijn? Patiënten die in de apotheek een antibioticakuur hebben afgehaald, zijn ervan op de hoogte dat darmklachten als diarree een bijwerking kunnen zijn en dat deze kunnen worden voorkomen met een probiotica waarin tenminste drie bacteriestammen zitten. Een mogelijke barrière die kan optreden is dat de patiënt kosten moet maken voor de aanschaf van een probioticum. De kleinste pot van 60 capsules kost tweeëntwintig euro. Daarom hebben wij er voor gekozen om aan de firma Orthica te vragen of zij proefverpakkingen probiotica voor dit project wilden verstrekken. De firma heeft dit zonder voorwaarden te stellen gedaan. Een nadeel dat hiermee verband houdt, is dat de apotheek de indruk wekt geen belangeloos adviseur te zijn, maar te opereren als een verlengstuk van de fabrikant. Toch hebben wij besloten om met de gratis monsters van Orthica te werken, omdat de probioticafabrikant het middel gratis verstrekte en omdat Orthica het breedste assortiment heeft. Orthica heeft verschillende soorten probiotica: speciaal voor kinderen, volwassenen en ouderen en gespecificeerd op bijvoorbeeld huidklachten, allergieën, een evenwichtige darmflora, etc. Wij werkten al met producten van deze firma. Maar het had ons betreft ook een willekeurige andere fabrikant kunnen zijn. We hebben echter wel besloten om geen folder van Orthica als onderdeel van de voorlichting mee te geven, maar een folder van de Maag Lever Darm Stichting. Producent Orthica heeft geen voorwaarden aan het gratis verstrekken van Orthiflor gesteld. De apotheek is geheel vrij om probiotica van welk merk dan ook in huis te hebben voor de verkoop. Om de patiënt bereidwillig te krijgen om mee te werken aan de pilot hebben wij de patiënt mondeling geïnformeerd over ons project. De vragenlijsten die we na afloop van de kuur telefonisch behandelen hebben we zo kort en bondig mogelijk gehouden.

Pagina 2 van 12


Motief Apotheek Pelaene Hof heeft zich tot doel gesteld patiënten te adviseren over geneesmiddelen en hen te begeleiden bij het gebruik. Dit zou zelfs tot gevolg kunnen hebben dat de apotheker een patiënt een geneesmiddel ontraadt. Patiënten ondersteunen bij het voorkomen van vervelende bijwerkingen als diarree door een antibioticakuur past dus binnen de visie van de apotheek. Bovendien proberen we mensen er bewust van te maken dat er middelen zijn die de bijwerking darmklachten kunnen verminderen. Doel van het project Door het adviseren van een probioticum bij een antibioticumkuur, om darmklachten te voorkomen, willen wij de behandeling met breedspectrum antibioticum optimaliseren en zo de therapietrouw bevorderen bij patiënten ouder dan 18 jaar. Patiënten die bij een eerdere, vergelijkbare kuur darmklachten hadden, worden geadviseerd probiotica met tenminste vier bacteriestammen te nemen. Netwerk Om dit project zo goed mogelijk te kunnen uitvoeren is de medewerking van de cliënt een vereiste. Het is belangrijk dat iedere assistente de informatie over probiotica bij aflevering van een antibioticakuur verstrekt. Door onze eigen kennis en diverse naslagwerken te raadplegen (Maag Lever Darm Stichting, publicaties van onderzoeken op pubmed (internet), informatie van fabrikanten van probiotica) konden wij de juiste informatie inwinnen en overleggen. Verder zijn alle huisartsen in Woerden vooraf ingelicht. Een aantal van hen waren erg positief en hebben ons laten weten interesse te hebben in de uitkomsten van ons project. Randvoorwaarden Het project wordt aangestuurd door 3 apothekersassistenten van Apotheek Pelaene Hof onder toezicht van 1 apotheker. Het project zal door alle aanwezige assistenten worden uitgevoerd. De projectleiders hebben in het voorjaar van 2008 tijdens een werkbespreking het team gemotiveerd voor de pilot zodat iedereen eenstemmig en enthousiast is met betrekking tot uitvoering van dit project. Aan cliënten die binnen de doelgroep vallen (zie hieronder), verstrekken onze medewerkers het gratis probioticum. Mocht de cliënt buiten de doelgroep vallen, maar wel besluiten een probiotica aan te schaffen, dan zullen wij zorgen voor een product met een goede prijs/kwaliteit verhouding. Om zoveel mogelijk aan de wens van de cliënt te voldoen zullen wij een ruim assortiment probiotica op voorraad nemen en voldoende informatiefolders in voorraad houden. Werkwijze Bij iedere verstrekking van amoxicilline, amoxicilline/clavulaanzuur of doxycycline en nitrofurantoïne aan volwassenen, gaat de apothekersassistente na of de patiënt al eerder een vergelijkbare kuur heeft gehad. Zo niet, dan kan de patiënt wél meedoen aan de pilot maar wordt er géén probioticum verstrekt. Indien de patiënt in het verleden al wel een vergelijkbare antibioticumkuur heeft gehad, dan vraagt de assistente of de patiënt in het verleden darmklachten heeft gehad bij deze kuur. Als dit het geval is, licht de apothekersassistente de patiënt voor over het optreden van darmklachten bij antibiotica en het voorkomen ervan met probiotica. Ook overhandigt de assistente een folder van de Maag Lever Darm Stichting waarin het posititieve effect van probiotica naast antibiotica wordt benadrukt. Deelname is geheel vrijwillig. De apothekersassistente vertelt over de pilot en vraagt of de patiënt gratis probiotica wil proberen. Als de patiënt instemt, krijgt hij/zij de juiste hoeveelheid probiotica mee. Hij/zij wordt na de kuur gebeld. De patiënt die geen probiotica wil proberen en de patiënten die niet eerder de antibioticumkuur heeft gebruikt, maar wel deelnam aan onze pilot, worden ook na afloop van de kuur gebeld om navraag te doen naar eventuele bijwerkingen.

Pagina 3 van 12


Indicatoren Door het vastleggen van een “zorgregel” (Probj/Probn) in de computer weten we aan wie er informatie en/of probiotica is verstrekt. Probj staat voor wel probiotica verstrekt, Probn staat voor geen probiotica verstrekt. Elke zes weken wordt er een samenvatting gemaakt van de afgenomen enquêtes. Deze samenvatting wordt teruggekoppeld aan het team. De bevonden resultaten worden vastgelegd in het ZRS (zorgregistratiesysteem). Stappenplan Beschrijving Rijping van het idee Literatuuronderzoek end. Acties die moeten worden ondernomen voor aanvang project: • vragenlijsten opstellen voor nulmeting • Nulmeting uitvoeren • scholing assistentes • huisartsen informeren • folders bestellen “darmflora” van de MLD-stichting • het team instrueren over de aanpak van het project • zorgregels activeren in computersysteem • gratis probiotica monsters bestellen voor mensen die in de doelgroep vallen • assortiment probiotica op voorraad nemen • voorbereiden van de eindevaluatie Pilot met gratis verstrekken probiotica Afspraken die moeten worden gemaakt: • tijdens de werkbespreking moet het een vast punt op de agenda zijn • per periode van 6 weken (tijdens de werkbespreking) evalueren over de verkregen informatie van de cliënt • voor vragen en problemen kun je bij de projectleiders terecht. • eenstemmig advies geven • ingevulde formulieren opruimen in de map “probiotica tijdens antibioticagebruik” • terugkoppeling aan apotheekteam en na behaalde resultaten aan het FTO Resultaten terugkoppelen aan apotheekteam Resultaten presenteren aan het FTO

Tijdspanne 2007-2008 Begin 2008

Februari/Maart 2008

Maart/april 2008

April-juni 2008 September 2008

Nulmeting Voor met de pilot is begonnen, wilden wij eerst weten hoe het stond met darmklachten door

Pagina 4 van 12


antibioticagebruik onder patiënten van de apotheek. Komen die overeen met wat is beschreven in de literatuur? Door middel van een uitdraai van de onder de randvoorwaarden genoemde antibiotica, voorgeschreven door één huisartsenpraktijk gedurende één maand, wilden we nagaan hoeveel mensen darmklachten hebben ondervonden tijdens antibiotica gebruik, waarbij het gebruik van probiotica is uitgesloten. De nulmeting omvat 23 antibioticagebruikers. Aan de hand van de enquête “niet probiotica gebruik tijdens de antibioticakuur” zijn de volgende vragen gesteld: • Heeft u de antibioticakuur afgemaakt? Ja: 91%, Nee: 9% • Heeft u darmklachten ondervonden zoals diarree en/of darmklachten? Ja: 30%, Nee: 70% • Zou u bij een volgende kuur probiotica gaan slikken? Ja: 48%, Nee: 52% Het bleek dat het percentage darmklachten onder patiënten uit de steekproef overeenkomt met de percentages uit de geraadpleegde studies. Uit bovenstaande percentages blijkt dat er grote belangstelling is voor het gebruik van probiotica - ook bij mensen die geen darmklachten hebben ondervonden. Ondanks het optreden van darmklachten is de therapietrouw hoog. Een therapietrouw van honderd procent is echter niet haalbaar, omdat er soms andere oorzaken voor het staken zijn. Volgen en vastleggen voortgang Na de eerste zes weken hebben we de eerste evalutatie gehad. Het project is positief bevonden door alle cliënten. Ook blijkt dat het weinig tijd in beslag neemt, dit geldt zowel voor de medewerkers als voor de patiënten. Resultaat De pilot is in het voorjaar van 2008 gedaan en duurde twee maanden. Hier zijn de volgende resultaten uitgekomen: Van de 61 ondervraagden zijn er 9 gestart met probiotica. Probiotica gebruik Alle probiotica gebruikers hebben de kuur afgemaakt. Hiervan hebben 8 personen geen darmklachten ondervonden en 1 persoon moest vaker naar het toilet, maar hier was geen sprake van diarree. Geen van de probioticagebruikers heeft problemen ondervonden tijdens de probiotica inname. Eén patiënt is gestopt met het gebruik van probiotica vanwege het optreden van obstipatie. Eén gebruiker heeft ons doseringsadvies niet elke dag opgevolgd omdat hij vier maal daags antibiotica moest gebruiken. Het gebruik van het probioticum zou een vijfde innamemoment zijn, dit was erg intensief. Zeven probioticagebruikers hebben volgens eigen zeggen baat gehad bij de probiotica, 2 gebruikers wisten dit niet zeker (één had het gebruiksadvies niet goed opgevolgd). Eén persoon heeft maagklachten ondervonden, maar dit kan ook een andere oorzaak hebben. Zeven gebruikers zouden in de toekomst bij een antibioticakuur een probioticaproduct aanschaffen om de darmflora zo goed mogelijk te ondersteunen. De reacties van deze personen waren zeer positief en zij vonden het een verbetering van de zorg. Geen probiotica 52 ondervraagden hebben de probiotica niet gebruikt omdat ze in het verleden geen klachten hebben ondervonden of het gewoon niet wilden gebruiken. Zes van deze personen hebben de kuur niet afgemaakt door optreden van bijwerkingen, bij drie van hen was er sprake van darmklachten. Deze drie zouden in de toekomst wel probiotica gebruiken om deze darmklachten te voorkomen. Twaalf van de 46 die de kuur wel hebben afgemaakt hebben ook darmklachten ondervonden. Tien van de twaalf met darmklachten zouden tijdens een volgende kuur het

Pagina 5 van 12


product zelf aanschaffen. (In totaal ondervonden 15 van de 52 (29%) antibioticagebruikers darmklachten). Alle ondervraagden waren positief gestemd over de opzet van dit project. Beschouwing Uit ons onderzoek blijkt dat de incidentie van darmklachten bij antibioticagebruik bij patiënten overeenstemmen met de gegevens uit de literatuur (incidentie 5-30%). De resultaten van het onderzoek laten zien dat probioticagebruik tijdens een antibioticakuur darmklachten kan voorkomen. Eén op de zeven (14%) probioticagebruikers had mogelijk darmklachten ten opzichte van vijf op de zeventien (29%) patiënten die geen probiotica gebruikten. Het feit dat alle probioticagebruikers de antibioticakuur hebben afgemaakt en drie van de personen zonder probiotica de kuur voortijdig hebben gestaakt, zou een indicatie kunnen zijn dat het gebruik van probiotica bij een antibioticakuur de therapietrouw bevordert. Alle deelnemers zijn erg positief over het project en zouden in de toekomst het advies van de apotheek omtrent probiotica opvolgen. Hieruit heeft de apotheek de conclusie getrokken dat adviseren over probiotica goed past bij de missie en visie van de apotheek. Verankering De ervaringen met de pilot waren van het begin af aan goed. Omdat er nog proefverpakkingen van Orthica over waren, is de apotheek doorgegaan met de voorlichting en het verstrekken van gratis proefverpakkingen tot deze op waren. Met het team is afgesproken dat voorlichting over probiotica een routinehandeling wordt bij het verwerken van een antibioticum op recept. Hierbij blijft de uitgifte en toelichting van de informatiefolder gehandhaafd. Het probioticum is niet meer gratis, maar de apotheek blijft het wel adviseren. Dit project wordt opgenomen in de procedure informatieuitgifte in het kwaliteitshandboek. De apotheek geeft inmiddels twee jaar advies over probiotica en merkt dat de bekendheid ermee onder het publiek is toegenomen. Dit komt volgens ons ook doordat er zoveel mediaaandacht voor is, zoals op radio, televisie en in publieksbladen als Margriet of Libelle. Patiënten beginnen er nu ook al zelf over. De apothekersassistenten van Apotheek Pelaene Hof zijn inmiddels zo bekend met probiotica dat zij goed kunnen adviseren. Marketing Vanwege dit project is de apotheek in 2010 uitgenodigd voor een seminar georganiseerd door Orthica met als naam “De darm in beweging”. De apotheek had een stand op de informatiemarkt en heeft hiervoor een poster gemaakt. Verder streeft de apotheek naar uitbreiding van dit project onder alle apotheken in Woerden. Het project kan vrij gemakkelijk door alle apotheken worden overgenomen. Bijlagen (in dit document) 1. Werkinstructie probiotica bij antibiotica. 2. Beslisboom probiotica. 3. Vragenlijst probioticagebruik tijdens antibioticakuur. 4. Vragenlijst niet probioticagebruik tijdens antibioticakuur. 5. Innameadvies voor orthiflor original en innameadvies voor Orthiflor plus.

Naam en datum Deze projectbeschrijving is tot stand gekomen met medewerking van Anneke de Rooij, apothekersassistente, Tamara Oudhof, apothekersassistente, Irene de Kramer, apothekersassistente en Else Schmitz, apotheker. December/januari 2011.

Literatuurreferenties [1] J Clin Gastroenterol. 2008 Jul;42 Suppl 2:S58-63 [2] BMJ. 2007 Jul 14;335:54-5

Pagina 6 van 12


[3] [4] [5] [6] [7] [8] [9]

J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2003 Jul;37(1):22-6. Can J Gastroenterol. 2007 Nov;21(11):732-6 Eur J Clin Nutr. 2008 Feb;62(2):229-301 CMAJ, 2006 Aug 15;175(4):377-83 BMJ. 2007 Jul 14;335(7610):80. Cochrane database Syst Rev. 2007 Apr 18;(2):CD004827 J Pediatr. 2006 Sep;149(3):367-372

Pagina 7 van 12


Bijlage 1 WERKINSTRUCTIE PROBIOTICA BIJ ANTIBIOTICA Bij een recept voor amoxicilline, amoxicilline/clavulaanzuur, doxycycline controleer je of de cliënt eerder deze kuur heeft gehad, dmv het checken van de historie en/of mondeling navragen aan de cliënt. Als de cliënt de kuur eerder heeft gehad, dan navragen of hij/zij klachten( bijv diarree) ervan heeft ondervonden. ZO JA: • Vragen of de cliënt de probiotica wilt gaan gebruiken. • Bij een positief antwoord, probiotica en instructie uitleggen en afleveren. • Vragen of er telefonisch contact na afloop van de antiobiotica kuur mag plaats vinden.

Pagina 8 van 12


Bijlage 2 BESLISBOOM PROBIOTICA: Kuur Amoxi, Amoxi/clav, doxy /nitrofur?

Geen deelname aan project.

Nee

Ja

Kuur eerder gehad?

Geen deelname aan project

nee

Ja

Maag/darm klachten gehad vorige keer?

PROBN Vragen of cliënt na afloop kuur gebeld mag worden gebeld over evt bijwerkingen. Telnr noteren!!!!

nee

Ja

Cliënt mag deelnemen aan het project, toestemming vragen!

Ja, memocode PROBN Cliënt wil niet deelnemen

Vragen of cliënt na afloop kuur gebeld mag worden gebeld over evt bijwerkingen. Telnr noteren Nee, geen deelname project

Cliënt wil wel deelnemen

Probiotica + uitleg meegeven. Melden dat cliënt na afloop kuur wordt gebeld. Memocode PROBJ invoeren, telnr noteren!!!!

Pagina 9 van 12


Bijlage 3 Vragenlijst probiotica-gebruik tijdens antibioticakuur

1)

heeft u de antibioticakuur afgemaakt ? □ ja □ nee, omdat…………………………………………………………….

2)

heeft u darmklachten ondervonden zoals diarree en/of darmkrampen ? □ ja □ nee □ anders, namelijk………………………………………………………

3)

heeft u problemen ondervonden tijdens de inname van de probiotica ? □ ja, zoals:………………………………………………………………. □ nee

4)

heeft u het doseringsadvies van het probioticum 2 maal daags 1 capsule gedurende 2 weken nagestreefd ? □ ja □ nee, omdat……………………………………………………………..

5)

heeft u het idee dat u baat heeft gehad bij het probioticum ? □ ja □ nee

6)

als u het probioticum zelf had moeten betalen, had u het dan aangeschaft ? □ ja □ nee

7)

heeft u zelf nog vragen en/of opmerkingen met betrekking tot dit project ? ……………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………….

Naam cliënt:………………………. Geboortedatum:……………………

Pagina 10 van 12


Bijlage 4

Vragenlijst niet probiotica-gebruik tijdens antibioticakuur

1) heeft u de antibioticakuur afgemaakt? □ ja □ nee, omdat…………………………...

2) heeft u darmklachten ondervonden zoals diarree en/ of darmklachten? □ ja, ga naar vraag 3 □ nee □ anders, namelijk………………………………………………………

3) zou u bij een volgende kuur probiotica gaan slikken? □ ja, omdat……………………………………………………………… □ nee, omdat…………………………………………………………….

4) heeft u zelf nog vragen en/of opmerkingen met betrekking tot dit project? ……………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………..

Naam cliënt: …………………………. Geboortedatum: ………………………

Pagina 11 van 12


Bijlage 5: Inname advies voor orthiflor original: 2 capsules ineens innemen (staat anders op de verpakking) Capsules moet worden opengemaakt ! Inhoud oplossen in half glas lauw water 15 minuten laten staan daarna even doorroeren Mag NIET tegelijk met antibiotica worden ingenomen, dit i.v.m. afname werking van het probioticum. Het heeft dus GEEN nadelige invloed op het antibioticum Bij voorkeur voor het slapen gaan innemen, tenzij er ’s avonds nog het antibiotica moet worden ingenomen, dan advies om probiotica om 10.00 uur s’morgens in te nemen. (2 uur tussen inname met antibiotica)

Inname advies voor orthiflor plus: zoals bovenstaand advies geldend voor de capsules (dus ook 2 sachets ineens) de PLUS word alleen geadviseerd bij personen met chronische darmklachten en/of medicatiegevoelige darmklachten

Pagina 12 van 12

Probiotica tijdens antibioticakuur, Apotheek Pelaene Hof, genomineerd voor FPZ-Prijs 2011

Recommend Documents