Pro-aging Belangrijke verklaringsmodellen

Orthofyto

®

20 1989-2009

Pro-aging Belangrijke verklaringsmodellen

Geestelijk vitaal, een kwestie van goede voeding Strategische ondersteuning bij pro-aging Optimale functie mitochondrieën vertraagt ouder worden Preventieve gezondheidszorg Balans tussen animus en anima in evenwicht brengen

96

Jaargang 17 oktober/november 2012

Afgiftekantoor Lochristi P602686 - tweemaandelijks Verantwoordelijke uitgever: Orthofyto Media Nieuwdorp 57 9190 Stekene België & Nederland: e 11,5

Thema: pro-aging

ORTHO trends inclusief middenkatern met:

®

Orthofytho® en Orthotrends® zijn een Belgisch tweemaandelijks wetenschappelijk tijdschrift voor Orthomoleculaire geneeskunde, voeding en fyto. Een uitgave van de Belgische Vereniging voor Orthomoleculaire Geneeskunde BSOM.

De natuurlijke pijn- en ontstekingsremmer bij artrose

Sculacia

TM

(Scutellaria en Acacia)

Een nieuw gepatenteerd product met duidelijke verbetering van het bewegingsapparaat in minder dan 30 dagen. Artrose Reumatische klachten Wetenschappelijk onderzocht op veiligheid en effectiviteit (Burnett et al 2007) Door de Dual pathway inhibitor is er een nauwkeurig bepaalde balans waarbij Cox-1, Cox-2 en 5-Lox evenredig worden geremd. Hierdoor voorkomt men bijwerkingen Een significante verbetering van de functionele mobiliteit en de functionele stijfheid binnen 30 dagen Samenstelling per capsule: SculaciaTM proprietair mengsel 250 mg bestaande uit: - Glidkruid (Scutellaria baicalensis extract; wortel) - Catechuboom (Accacia catechu; extract kernhout en schors)

Referenties: - Burnett BP et al (2007) Safety evaluation of a combination, defined extract of Scutellaria baicalensis and Acacia catechu. J. Food Biochemistry 31; 787-825. - Burnett BP et al (2007) A medicinal extract of Scutellaria baicalensis and Acacia catechu. Acts as a dual inhibitor of cyclooxygenase and 5-lipoxygenase to reduce inflammation. J Med Food 10 (3) 2007, 442–451 - Levy R et al (2007) Safety, efficacy and acceptability of flavocoxid (Limbrel) compared with naproxen in subjects with osteoarthritis of the knee: a pilot study. Posterpresentation ICRS (International Cartilage Repair Society)

PROFESSIONELEN KUNNEN DE TECHNISCHE FICHE AANVRAGEN VOOR MEER UITGEBREIDE INFO.

Energetica Natura BV ● Postbus 148 - 9100 St.Niklaas ● Gratis tel: 0800-990 11 ● Gratis fax: 0800-800 11 ● [email protected] ● www.energeticanatura.com

Tweemaandelijks magazine - orthofyto® - orthotrends®



Inhoud Orthofyto 96 ORTHOfyto®

ORTHOtrends®

Redactioneel

Jaarboek Orthotrends

Nieuwe doorbraken in kankertherapieën ......... 4

2009/2010/2011......................................................................... 19

Hoofdartikel Orthomoleculair

Aids (HIV)

Belangrijke verklaringsmodellen bij

Borstvoeding door HIV-moeders beter dan flesvoeding....................................................... 20

pro-aging met adviezen...................................................... 6 Voeding

Geestelijk vitaal; een kwestie van goede voeding............................... 12 Medisch Dossier

Een leefwijze strategie en orthoceuticals ondersteunen pro-aging.................................................. 16

Oncologie

Curcumine remt metastase prostaatkanker............................................. 20 Vitamine D en preventie van blaaskanker..................................................................... 21

Telemerase manipulatie.................................................. 18

Overgewicht

Weet wat je neemt

Sarcopene Obesitas beïnvloedt cardiovasculaire gezondheid bij ouderen...... 20

Kijk uit voor de volgende griepvaccin pandemie!..................................................... 22

Omega-3 vetzuren en overgewicht........................ 20

Orthomoleculaire therapie

Hypertensie

Optimale functie mitochondrieën vertraagt ouder worden............................................................................. 25

Zwangerschapshypertensie verlaagt IQ van uw kind.................................................. 21

Uit de orthomoleculaire praktijk

Schimmels

Pro-aging of preventieve gezondheidszorg.................................................................... 30

Welke schade richten schimmels aan in ons lichaam?........................................................... 21

Medische orthofilosofie

Balans tussen animus en anima in evenwicht brengen......................................................... 34 Hoe bevrijden wij ons van de negatieve effecten van animus en anima.................................. 36

Monografieën Nutriceutica FIOW MN nr. 111 Een nieuwe doorbraak in de preventie en behandeling van kanker.......................5 MN nr. 24 Prostaataandoeningen orthomoleculair behandelen....................................20 MN nr. 74 Extra nutriënten noodzaak voor cardiovasculaire bescherming.........................20 MN nr. 8 Overgewicht met natuurlijke middelen voorkomen en behandelen.......................................20 MN nr. 79 Orthobiotica vervangen antibiotica........24

Nieuws Faché Instituut/ NIIEUWS Orthofyto Media Adverteerders Energetica Natura Sculacia............................ 2 Nutrisan Krill Olie + kids............. 15 Ojibwa De Roeck Flor-Essence................... 15 Pharma Nord Selenium+Zinc.............. 29 Nordic Naturals Zuivere visolie................ 37 Energetica Natura Atherozol......................... 40

Jaarboek Orthotrends 2011 - nieuw!...............19 Agenda Consulentenopleiding 2013 Module 4 Bistro 4 Voedingsmanipulatie........24 Seminaries 2012 Een nieuwe doorbraak in de preventie en behandeling van kanker..5/37 Volgende editie Orthofyto 97..........................38 Colofon..............................................................38 Energetica Natura Seminars/Congressen.. 39

Coverstory

Het verouderingsproces voltrekt zich op cellulair en moleculair niveau. Uiterlijke tekenen van veroudering zijn slechts een weerspiegeling van wat er zich in ons lichaam afspeelt. We leven in een tijdperk waarin iedereen bezeten is van de eeuwige jeugd en absurd veel geld wordt uitgegeven aan cosmetica, schoonheidsbehandelingen en plastische chirurgie. Verstoorde mitochondriale functie, lengte van telomeren en activatie van telomerase, neurogenese activeren, verstoorde methylatie herstellen zijn 4 hoofdrolspelers in het verouderingsproces. Door modulatie van de homocysteïnecyclus, nutriëntentekorten, glycosylatie of Advanced Glycation End

Erkenning Orthofyto Orthofyto is sinds juni 2007, als enig neutraal Orthomoleculair Wetenschappelijk Tijdschrift erkend door de ‘European Union of Science Journalists’ Associations’ en de ‘European Research Advisory Board (EURAB)’.

Redactioneel

Nieuwe doorbraken in kankertherapieën Opereren zonder snijden maar door verhitten

Walter OM Faché, eindredacteur, hoofdredacteur en erkend Medisch Journalist.

Bezoek onze website www.fache-instituut.be • Dagelijkse gezondheidstip Faché • Alle data van onze komende activiteiten • Schrijf u in voor de gratis wekelijkse nieuwsbrief • Twee proefnummers Leefnu en Orthofyto • Lijst goedgekeurde orthomoleculaire firma’s • Lijst artsen/therapeuten Maak ook kennis met onze wekelijkse gratis nieuwsbrief Faché Instituut Neem hiervoor ook een kijkje op onze website om de nieuwsbrief ook bij u thuis te ontvangen. Abonneer u op het gesloten gedeelte van onze website: • Volledig archief van Orthofyto en Leefnu met meer dan 6000 artikels • Meer dan 4000 actuele artikels • Adviezen • Nieuws op vlak van orthomoleculaire diagnostiek • Zoekfunctie • “Weet wat je neemt” • Inschrijven voor nieuws over onderwerp naar keuze

4

Om tumoren plaatselijk te elimineren zonder chirurgie te gebruiken, worden al verschillende technieken gebruikt. Tumoren kunnen worden opgewarmd tot boven 80 graden met behulp van radiofrequente energie, ultrageluidsgolven, laser of microgolven. Het nadeel van deze verhittingsmethode is dat ook de omgevingsweefsels warm worden, waardoor deze cellen worden beschadigd. Door afkoelingseffecten van bloedvaten rond dit verhitte weefsel te gebruiken is men er niet in slaagt een optimaal resultaat te verkrijgen. Tumoren kunnen ook bevroren worden tot enkele tientallen graden onder nul. Maar de wanden in de buurt kunnen dan ook bevriezen en beginnen scheuren. Een tumor inspuiten met pure alcohol zou minder effectief zijn. Een nieuwe techniek wordt door een Nederlandse radioloog gebruikt om lastige kankertumoren zonder chemo of operatiemes te verwijderen. De tumor wordt geëlektrocuteerd door eerst de naalden in de tumor te prikken op maximaal 2 cm van elkaar. Elektrische schokjes veroorzaken vervolgens gaatjes in de kankercellen, die afsterven en door het detoxificatiesysteem worden opgeruimd. Deze techniek wordt in Nederland toegepast door radioloog Martijn Meijerink, die in het Amsterdamse VUmc het nanomes of stroomstoten uittest. Dit is een Amerikaanse techniek waarbij via 2 lange naalden in de tumor een lading stroom door de kankercellen wordt gejaagd, waardoor de tumor elektrisch gedood wordt. De tumor krijgt dan 90 pulsen van een microseconde te verduren. Opereren zonder mes zal de toekomst kunnen worden, want het aantal kankerpatiënten blijft stijgen en de onbereikbaarheid van de tumor rond bloedvaten, zenuwen of galwegen komen vaker voor.

De nieuwste doorbraak in de preventie en behandeling van kanker is al 81 jaar oud De sleutel van kanker is eigenlijk al meer dan 80 jaar geleden aangetoond door de Duitse Nobelprijswinnaar Otto Warburg MD PhD, die bewees dat een vermindering van het zuurstofgehalte met 35% een cel ertoe aanzette om, hetzij te sterven, dan wel kankerachtig te worden. De natuur heeft toch iedere cel het

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

vermogen gegeven om zonder zuurstof via fermentatie te overleven. Cellen moeten normaal hun energie krijgen door zuurstof op te nemen en te gebruiken in de celademhaling, respiratieketen genoemd. De hamvraag is dan ook hoe wij voldoende zuurstof in die cellen krijgen en welke de oorzaken zijn van een tekort aan zuurstof. Deze prioriteit om zuurstof in elke cel te krijgen is een nieuwe kankerdoorbraak. Zuurstof is de reddingbrengende basis, niettegenstaande iedere cel het vermogen heeft gekregen via fermentatie te overleven, indien deze cel onvoldoende zuurstof krijgt. Dit noemt men de anaërobe glycolyse of fermentatie, die eigenlijk een levensnoodzakelijke primitief verdedigingsmechanisme is om te overleven en daarvoor gretig suiker als brandstof nodig heeft. Goedbedoelde onderzoekers zijn het erfelijke pad ingeslagen en zoeken alle heil in het verkeerd genetisch programmeren van cellen in plaats van zich te focussen op de biochemie van de cel, die dringend zuurstof nodig heeft. Door tientallen jaren in de verkeerde richting te kijken, hebben kankeronderzoekers in de afgelopen 30 jaar maar weinig vooruitgang geboekt. De komst van de chemotherapie, chirurgie en bestraling heeft de kankerbehandeling bovendien op een heel verkeerd spoor gebracht en mensen een gigantische angst opgesolferd! Kanker is een laatste kans om zijn levenswijzen bewuster aan te pakken en het primair mechanisme, oxygenatie genoemd, proberen te begrijpen en toe te passen met een onvermijdelijk succes. Kanker is een probleem van de hele stofwisseling en niet een plaatselijk probleem van een weefsel of orgaan. De bewerking van voedsel en onjuiste voedingsaanbevelingen veranderde het moderne voedingspatroon op een zodanige manier, dat het zuurstoftransport in het lichaam vernietigd werd. De primaire oorzaak van kanker is niet genetisch, maar een ontbrekende schakel waarbij de essentiële vetzuren een optimale zuurstofabsorberende functie bezitten voor alle biljoenen cellen. Voedingsmiddelen die deze essentiële vetzuren bevatten moeten dan ook biologisch verbouwd en behandeld zijn, onder lage verhitting en zonder kunstmatige conserveringsmiddelen. Kan een vegetariër toch een maximale bescherming tegen kanker verkrijgen? Waarom blijven kankercellen groeien? Hoeveel essentiële vetzuren moet ik preventief nemen?

Is ozonbehandeling nuttig? Leidt melkzuur tot kanker? Beschermt soja tegen kanker? En nog vele vragen waarmee wij allen permanent geconfronteerd worden bij kanker. In een dagseminarie op 14 december gaat Walter Faché de uitdaging aan om de primaire oorzaak van kanker duidelijk wetenschappelijk biochemisch aan te tonen. Hij zal uitleggen waarom deze informatie van Dr Otto Warburg werd achter gehouden door oncologen en het medisch establishment. Kanker kon met deze behandelingsmethode van oxygenatie al een eeuw voorkomen en genezen worden! Het is wel te begrijpen dat eerlijke, goedbedoelende onderzoekers bij vergissing het erfelijke pad zijn ingeslagen. Zij begrepen wel dat kanker van binnenuit ons lichaam komt, maar dachten dat onze lichaamscellen op de een of andere manier genetisch geprogrammeerd waren om zichzelf aan te zetten tot cel wildgroei. Dit blijkt fout te zijn want cellen zullen overleven door gebruik te maken van fermentatie en de andere overblijvende cellen zullen afsterven als ze niet in staat zijn om suiker als brandstof voor het overleven te gebruiken. Door tientallen jaren in de verkeerde richting te zoeken, heeft de kankerresearch in de laatste 30 jaar slechts weinig of geen vooruitgang geboekt. Kanker is geen probleem van

een bepaald weefsel of plaatselijk orgaan, maar een biochemisch-fysiologisch probleem van het hele lichaamssysteem. Kankerweefsel krijgt de minste zuurstof toegevoerd en begint over te schakelen op een fermentatieproces om te kunnen overleven. Kanker komt aldus niet van buitenaf, zoals een binnendringende virus of bacterie. Chemotherapie en bestraling doden zowel kankerachtige of fermenterende cellen als de ademende of normale gezonde cellen. Als de toegevoerde zuurstof beneden een bepaald minimum daalt, zelfs voor een kankercel, gaat die dood. Gezonde normale cellen kunnen slechts de chemo en bestraling overleven omdat zij nog een betere ademhaling kunnen uitvoeren. Hoe komen wij op celniveau aan zuurstoftekort? Onze huidig geïndustrialiseerde voeding, vooral de bewerkte oliën en vetten uit de supermarkten hebben wel een lange houdingsdatum, maar zijn hun zuurstofgenererend vermogen kwijtgeraakt. De oliën en vetten bevatten van oorsprong nog de functionerende, uiterst noodzakelijke zuurstof verplaatsende basis essentiële vetzuren, maar die zijn door verwerking en raffinage volledig vernietigd. Uw hoofd- en eindredacteur Walter O.M. Faché

37ste Seminarie op 14/12/2012 van 9u tot 17u Een nieuwe doorbraak in preventie & behandeling van kanker! De sleutel van kanker is eigenlijk al meer dan 80 jaar geleden aangetoond door de Duitse Nobelprijswinnaar Otto Warburg MD PhD, die bewees dat een vermindering van het zuurstofgehalte met 35% een cel ertoe aanzette om, hetzij te sterven, dan wel kankerachtig te worden. De natuur heeft toch iedere cel het vermogen gegeven om zonder zuurstof via fermentatie te overleven. Cellen moeten normaal hun energie krijgen door zuurstof op te nemen en te gebruiken in de celademhaling, respiratieketen genoemd. Inschrijven seminarie via [email protected] Nog enkele plaatsen vrij! Iedereen is welkom, ook de cursisten die Deel I niet hebben kunnen volgen. Prijs Seminarie d 120.

Deel II: MN 111 € 45 Beschikbaar vanaf 14-12-2012 Een nieuwe doorbraak in preventie en behandeling van kanker!

Orthofyto

5 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Hoofdartikel orthomoleculair 

Walter O.M. Faché

Belangrijke verklaringsmodellen bij pro-aging

H

et verouderingsproces voltrekt zich op cellulair en moleculair niveau. Uiterlijke tekenen van veroudering zijn slechts een weerspiegeling van wat er zich in ons lichaam afspeelt. We leven in een tijdperk waarin iedereen bezeten is van de eeuwige jeugd en absurd veel geld wordt uitgegeven aan cosmetica, schoonheidsbehandelingen en plastische chirurgie. Verstoorde mitochondriale functie, lengte van telomeren en activatie van telomerase, neurogenese activeren, verstoorde methylatie herstellen zijn 4 hoofdrolspelers in het verouderingsproces. Door modulatie van de homocysteïnecyclus, nutriëntentekorten, glycosylatie of Advanced Glycation End Products (AGE’s), hyperglycemie, hormonale disbalans, DNA-schade, genexpressie, toxines,… kunnen wij vandaag zeer goed het verouderingsproces terugdringen. Dit proces moet niet met cosmetica, maar met voeding, leefstijl en orthoceuticals aangepakt worden. De mitochondriën en de telomeren vervullen een sleutelrol in de cellulaire anti-aging strategie. Een optimale mitochondriale functie behouden en de telomeren verlengen zijn cruciale opdrachten om het verouderingsproces te helpen afremmen. Veroudering en cognitieve achteruitgang zijn aldus te wijten aan vele oorzaken.

Verstoorde mitochondriale functie Mitochondriale disfunctie is de voornaamste oorzaak van veroudering.

In het spierweefsel van een 90-jarige man vindt men 95% beschadigde mito-

chondria, terwijl men er in het spierweefsel van een 5-jarig kind haast geen vindt. Boven 70j stelt men vast dat reeds 50% mitochondriale disfunctie optreedt. Maar het goede nieuws is wel dat mitochondriale disfunctie kan omkeren! Talrijke recente studies linken mitochondriale disfunctie aan vrijwel alle

degeneratieziekten en tonen aan dat herstel van mitochondria mogelijk is. (1) In 2007 maakten een groep onderzoekers een doorbraak in het ontrafelen van het mechanisme van mitochondriale disfunctie. Ze ontdekten dat de vernietigende schade aan de mitochondria, zoals moleculaire aftakeling en membraan-

CELLULAIRE ANTI AGING STRATEGIE a. Gezonde mitochondriën verbeteren b. Mitochondriale disfunctie herstellen

Fig 1. De mitochondriën zijn de energiecentrales in onze cellen. Ze zijn verantwoordelijk voor de aanmaak van adenosine trifosfaat (ATP), de energiemolecule die levensnoodzakelijk is voor elk biochemisch proces in ons lichaam.

6

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Hoofdartikel orthomoleculair

Walter O.M. Faché

schade, al waargenomen kan worden tien jaar voor het ontstaan van permanente DNA-schade. Hun onderzoek toonde aan dat mitochondriale disfunctie in de beginfase omkeerbaar is, waardoor het leven en de gezondheid van de cellen op moleculair niveau verlengd kunnen worden. (2) Het is dus van essentieel belang dat er ingegrepen wordt voor er onherstelbare DNA-schade ontstaat. De functie en het aantal mitochondriën zijn cruciaal voor de gezondheid en de levensduur!

Cellulaire energieproductie en vrije radicalen pathologie Zonder ATP is leven onmogelijk.

Een belangrijk onderdeel van de ATPaanmaak in de mitochondria is de respiratieketen of de elektronentransportketen. Energierijke elektronen afkomstig uit de Krebscyclus worden via een aantal enzymcomplexen in een reeks redoxreacties afgegeven aan zuurstof (O2), die gereduceerd wordt tot water (H2O). De energie die daarbij vrijkomt wordt gebruikt om ATP aan te maken uit ADP (adenosine difosfaat) en fosfor (Pi). Eén van de stoffen die een sleutelrol spelen in dit proces is Co-enzym Q10. Deze stof wordt daarom een mitochondriale stof genoemd en is onontbeerlijk voor de cellulaire energieproductie (figuur 2).

De energieproductie heeft echter ook een keerzijde. Bij het vrijkomen van al die elektronen ontstaat zo’n 2 à 5% lekken van op hol geslagen elektronen, die vrije radicalen genereren. Dat betekent dat de mitochondriën constant blootgesteld worden aan vrije radicalen, waardoor ze extra gevoelig worden voor oxidatieve schade aan DNA, membranen en proteïnen. Dit versnelt de cellulaire veroudering en creëert bovendien een vicieuze cirkel of een versnelde neerwaartse spiraal. Linnane AW toonde de vicieuze cirkel -van mitochondriaal verval, veroudering en degeneratie- aan, waardoor bij verouderen de mitochondriale functie meer en meer achteruitgaat. Schade aan het mitochondriale DNA leidt tot mutaties, die de cellulaire respiratie en de energie aanmaak aantasten. Afname van de energieaanmaak leidt tot cellulaire veroudering en degeneratieziekten. Vrije radicalen beschadigen het DNA, de respiratieketen, de membranen en proteïnen. Deze schade verhoogt oxidatieve stress nog meer en creëert een vicieuze cirkel. Antioxidanten kunnen deze cirkel doorbreken! (3)

Glycosylatie en lipidperoxidatie

Twee andere belangrijke factoren in het ontstaan van mitochondriale disfunctie zijn glycosylatie en lipidperoxidatie.

Door een chemische reactie tussen glucose enerzijds en proteïnen en vetten anderzijds ontstaan advanced glycation end products (AGE’s) en advanced lipoxidation end products (ALE’s). Deze vernietigende moleculen veroorzaken oxidatieve en inflammatoire schade aan de mitochondriën en versnellen op die manier mitochondriale disfunctie en veroudering. Deze glycosylatieprocessen vinden plaatst bij ieder van ons, maar richten vooral veel schade aan bij diabetici en mensen met een verhoogde bloedsuikerspiegel (hyperglycemie). Het afremmen van glycatie is een essentieel onderdeel van de anti-aging strategie en dus de bescherming van mitochondriën. Specifieke stoffen die de mitochondriën beschermen tegen glycatie en lipoxidatie zijn carnosine, alfa-liponzuur, luteoline, benfotiamine (B1) en pyridoxal-5-fosfaat (B6). Carnosine suppletie vertraagt de ontwikkeling van seniliteit en voorkomt crosslinking door AGE’s

Adviezen voor het behoud van een optimale mitochondriale functie: • Voedingsdriehoek Faché is als orthotarische voedingswijze een leidraad voor een optimale preventie tegen te snel verouderen • Elke dag 100 à 300 mg Co-enzym Q10 (ubiquinol) • Acetyl-L-Carnitine: 4 x 500 mg per dag op nuchtere maag, tussen de maaltijden • R-alfa-liponzuur: 300 à 600 mg per dag op nuchtere maag, tussen de maaltijden • Creatine (monohydraat): 2 à 4 gram per dag, met of zonder voedsel • Carnosine: 1000 tot 1.500 mg per dag • Luteoline: 8 à 20mg • Benfotiamine (B1): 250 à 1000mg • Pyridoxal-5-fosfaat (B6) tot 250 mg • N-acetylcysteïne: 600 à 1.800 mg per dag • Vitamine B3 of niacine: 500 mg à 2000 mg/d • NADH: 10 à 50mg/d • PQQ : 20 mg per dag

Telomeren op lengte houden en telomerase activeren

Fig 2. De elektronen­transferketen in de mitochondriën. Co-enzym Q10 speelt een sleutelrol in de energieproductie. © Faché Instituut

In 2009 kregen Elizabeth H. Blackburn, Carol W. Greider en Jack W. Szostak de Nobelprijs voor Geneeskunde voor hun ontdekking van de manier waarop chromosomen worden beschermd door telomeren en het enzym telomerase. De

Orthofyto

®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

7

Hoofdartikel orthomoleculair  rol van telomerase in het bereiken van onsterfelijke groei bij voortplantingscellen is goed gekend in de wetenschappelijke literatuur. In laboratoriumschaaltjes is telomerase in staat om ouderwordende, sterfelijke menselijke cellen te transformeren tot onsterfelijke cellen. Daarom worden volop medicijnen en supplementen ontwikkeld die dit telomerase activeren.

Nobelprijs Geneeskunde 2009 Elizabeth H. Blackburn, Carol W. Greideren Jack W. Szostak voor ontdekking waarop chromosomen beschermd worden door telomeren en het enzym telomerase

46 chromosomen cel

Controverse

Telomerase wordt ook gevonden in 90% van de kankercellen, die de activiteit van het enzym verhogen om hun levensduur te verlengen. In het kader van de kankertherapie wordt bijgevolg gezocht naar medicijnen die de activiteit van telomerase remmen. Daardoor rijst de vraag of supplementen die telomerase activeren het ontstaan en de progressie van kanker in de hand kunnen werken en of medicijnen die telomerase remmen de levensduur verkorten. Kortom: moet telomerase geactiveerd of geremd worden?.

De rol van telomeren bij het verouderen

De levensduur van de mens wordt bepaald door het beperkt aantal keren dat menselijke cellen zich kunnen delen. Onsterfelijke voortplantingscellen kunnen zich onbeperkt blijven delen, maar zodra een voortplantingscel in het zich ontwikkelende embryo een ontwikkelingscel wordt, begint de klok te tikken en kan ze nog slechts zo’n 70 tot 100 keer delen. Dit beperkt aantal delingen noemt men de Hayflick Limiet. Zodra deze limiet bereikt is, verliest de cel haar vermogen om te delen en treedt senescentie of veroudering in. Deze tijdslimiet wordt gevormd door de uiteinden van de chromosomen, de telomeren (fig 4 en fig 5).

Walter O.M. Faché

92 telomeren die levensduur bepalen Fig 5. Situering van de telomeren in de cel

Telomeren zijn opgebouwd uit de DNA-basen adenine, cytosine, guanine en thymine (symbolen A, C, G en T). Deze basen zijn in telomeren gerangschikt in repetitieve stukjes TTAGGG. (fig. 6) Bij de conceptie bedraagt de gemiddelde lengte van de telomeren van de mens zo’n 15.000 basen. Deze lengte begint vanaf dan af te nemen aan een snelheid van ongeveer 100 basen per celdeling. Bij de geboorte is de telomeerlengte al afgenomen tot 10.000 basen. Gedurende de levensloop zakt de gemiddelde telomeerlengte geleidelijk tot ongeveer 5.000 basen. Op dat moment verliezen cellen het vermogen om zich nog verder te delen, ze worden senescent of verouderd, waardoor de persoon begint af te takelen en ten slotte van ouderdom sterft.

Men neemt aan dat telomeren evolutionair ontstaan zijn om de onbeperkte groei van cellen te voorkomen door hun levensduur te beperken. Dat zou volgens wetenschappers de reden zijn waarom de telomerase activiteit onderdrukt is in de meerderheid van de cellen en in normale omstandigheden slechts een hoge activiteit bezit in de voortplantingscellen.

chromosomen telomeren Levensduur van de mens wordt bepaald door het beperkt aantal keren dat menselijke cellen zich kunnen delen 70 à 100 maal = Hayflick Limiet treedt senescentie of veroudering in --> tijdslimiet wordt gevormd door de uiteinden van de chromosomen, de telomeren. Fig.4 Chromosomen met aan de uiteinden de beschermende telomeren

8

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Fig.6 Telomeren en telomerase activiteit in embryonische en volwassen stamcellen

DNA-schade en p53

Om te kunnen delen moet een cel een kopie maken van al het DNA in haar chromosomen. Normale cellen hebben moeite om de laatste basen van de telomeren te kopiëren. Daardoor worden de telomeren bij elke celdeling korter. Een telomeer die te kort geworden is, kan het DNA niet meer beschermen tegen beschadiging. Deze schade aan het DNA triggert een gen, p53, dat de celdeling stopt. Op die manier wordt voorkomen dat cellen met beschadigd DNA zich nog kunnen delen en abnormale cellen of kankercellen kunnen worden.

De rol van telomerase verklaart de dualiteit bij kanker Elke cel heeft 46 chromosomen, met aan beide uiteinden een telomeer. Er zijn dus per cel 92 telomeren die de levensduur bepalen. Cellen gaan zich geleidelijk aan minder snel delen,

Hoofdartikel orthomoleculair

Walter O.M. Faché 

Telomerase remmen of activeren?

Een in de natuur voorkomende molecule van de Astragalus plant wordt momenteel in geconcentreerde vorm verkocht als voedingssupplement om de telomerase activiteit te verhogen. In het laboratorium is deze molecule in staat om de telomerase expressie van sterfelijke cellen aan te wakkeren. De vraag die sommige artsen en wetenschappers zich stellen, is of dit supplement ook kankercellen in staat stelt om langer te leven. Het is volgens mij een gelijkaardige vraag als de vraag of antioxidanten kankercellen beschermen tegen vrije radicalen.

De selectieve werking van nutriënten

Fig. 8 Telomeerverlenging door telomerase. Telomerase bindt zich aan het uiteinde van de telomeer via een RNA-sjabloon dat gebruikt wordt voor de aanhechting van een nieuwe DNA-streng. Wanneer telomerase verschillende herhaalde DNA sequenties (TTAGGG) toegevoegd heeft, laat het los en komt een tweede enzym, DNA polymerase, dat de complementaire DNA-streng (AATCCC) aanhecht en daarmee de dubbelstreng verlenging van de chromosoomuiteinden afmaakt. Bron: Stem Cell Information, The National Institutes of Health resource for stem cell research

naarmate de telomeren korter worden. Cellen van oudere mensen delen zich minder snel dan die van jonge mensen. Dat is de reden waarom kanker vaak veel sneller groeit bij jonge mensen. Het enzym telomerase is in staat de telomeren bij elke celdeling te verlengen in plaats van te verkorten (figuur 7). Daardoor kunnen de cellen blijven groeien en worden ze effectief ‘onsterfelijk’. Dit is typisch voor kankercellen, waarin men een verhoogde activiteit van telomerase waarneemt. Door het blokkeren van telomerase in kankercellen via genetische manipulatie gaan de telomeren, net als in normale cellen, verkorten bij elke celdeling, zodat kankercellen kunnen afsterven. In normale cellen wordt het telomerase uitgeschakeld in een vroeg stadium van de ontwikkeling, zodat de telomeren niet kunnen verlengd wor-

den en de cel haar onvermijdelijke sterfelijke lot moet ondergaan. Activatie van telomerase in normale cellen door genetische manipulatie, verlengt de levensduur van deze cellen. Dit is aangetoond in wetenschappelijke experimenten.

Celdeling en ouderdomsziekten Het vermogen van een cel om zich te delen is belangrijk in het afwenden van ziekten. Endotheelcellen die zich niet meer kunnen delen, liggen mee aan de basis van het ontstaan van atherosclerose. Actieve celdeling is ook noodzakelijk voor weefselherstel. Bijvoorbeeld, leverbeschadiging door alcohol of toxische stoffen moet hersteld worden door een snelle deling van gezonde levercellen. Levercellen met verkorte telomeren, die zich niet snel meer kunnen delen, zijn niet in staat om de weefselschade te herstellen en de lever te regenereren, met alle gevolgen van dien.

Het is een biochemisch principe dat nutriënten, zoals vitaminen, mineralen, antioxidanten en vetzuren, een selectieve werking hebben op de lichaamsprocessen, in tegenstelling tot medicijnen. Dat wil zeggen dat een nutriënt een bepaalde werking alleen uitoefent als het nodig is, terwijl een medicijn haar werking altijd uitoefent, ongeacht of het nodig is of niet. • Een goed voorbeeld hiervan zijn bloedverdunners. Orthomoleculaire bloedverdunners, zoals omega-3, vitamine E en knoflook, maken het bloed alleen dunner als het te dik is. Ze gaan het niet verder verdunnen dan nodig. Farmaceutische bloedverdunners, zoals de coumarines, verdunnen het bloed altijd, ook als het al gevaarlijk dun is. Daarom moet bij de inname van coumarines de toestand van het bloed nauwgezet opgevolgd worden en moet de dosering zo precies mogelijk afgesteld worden. • Een ander voorbeeld beantwoordt de bovenstaande vraag over antioxidanten en kanker: vitamine C is een antioxidant voor gezonde cellen en een pro-oxidant voor kankercellen bacteriën en virussen. Het verhoogt de concentratie waterstofperoxide (H2O2) in kankercellen, waardoor deze kunnen vernietigd worden. Met andere woorden, vitamine C werkt selectief. Deze selectiviteit geldt ook voor nutriënten die de telomerase activiteit verhogen en de telomeerlengte behouden. Uit verschil-

Orthofyto

9 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Hoofdartikel orthomoleculair  lende studies blijkt dat deze nutriënten geen stimulerend effect hebben op de celproliferatie. Ze werken uitsluitend selectief. Met andere woorden, ze hebben een gunstig effect op de telomeren van gezonde cellen, maar gaan het telomerase niet verhogen in kankercellen. Zo blijkt bijvoorbeeld dat resveratrol de telomerase activiteit verhoogt en telomeren lang houdt, zonder de celproliferatie te verhogen. (4)

Studies bewijzen

a. Een studie uit 2008 van Dr. Elisabeth Blackburn, één van de Nobelprijswinnaars, toont aan dat een gezonde leefstijl (gezonde voeding, beweging en stressreductie) de telomerase activiteit met 29% verhoogt in slechts drie maanden tijd. Er werd ook een gewijzigde genexpressie gezien, met verhoogde expressie van ziektebestrijdende genen en verlaagde expressie van ziektepromotende genen, waaronder ook de genen die betrokken zijn bij het ontstaan van borst- en prostaatkanker. (5) Het zou absurd zijn om je af te vragen of deze telomeraseverhogende maatregelen - gezonde voeding, beweging en stressreductie - de kans op kanker verhogen. b. Dr. Wright en Dr. Shay, die eind jaren ’90 experimenten uitvoerden met telomerase, stelden vast dat normale cellen onder invloed van telomerase hun levensduur aanzienlijk verlengden, zonder te veranderen in kankercellen. Hun uiterlijk bleef normaal en ze hadden een normaal aantal chromosomen. (6) c. Uit een Chinees onderzoek uit 2004 blijkt dat mineralen een ander effect hebben op de telomeren van gezonde levercellen dan op die van leverkankercellen. Selenium verlengde de telomeren in gezonde levercellen, maar had weinig effect op die van kankercellen. Zink had weinig effect op de telomeren van normale cellen, maar was in staat de telomeren van kankercellen aanzienlijk te verkorten. Lood verkortte de telomeren in gezonde levercellen en verlengde de telomeren in leverkankercellen! (7)

Telomerase mechanisme nog slecht begrepen

Hoewel aan de ontdekking van telomeren en telomerase een Nobelprijs verbonden is, is het hele mechanisme nog slecht begrepen. Een vraag die terecht gesteld wordt door wetenschappers is of het remmen van telomerase wel zo’n efficiënte manier is om kanker te bestrij-

10

Walter O.M. Faché

den. Er zijn namelijk aanwijzingen dat tumorcellen over manieren beschikken om de telomerase activiteit te verhogen in de aanwezigheid van reguliere telomerase remmers.

Neurogenese De aanmaak van nieuwe hersencellen is mogelijk! Men heeft lang aangenomen dat door het afsterven van hersen- of zenuwcellen de hersenfunctie onherroepelijk achteruitging en dat de mens geen nieuwe hersencellen kon aanmaken. Ondertussen is onomstotelijk bewezen dat nieuwe hersencellen aangemaakt kunnen worden onder invloed van omgevingsfactoren. Dit noemt men neurogenese.(8,9,10) Voor de aanmaak van nieuwe zenuwcellen zijn groeifactoren en neurotrofinen nodig. De activiteit van deze groeifactoren wordt beïnvloed door onze voedingsen leefstijl. Hoe hoger de neurogenese, hoe beter het leervermogen en de stemming. De neurogenese kunnen wij vlot moduleren en goede resultaten behalen. (Tabel 1)

proces, dat het verschil uitmaakt tussen ziekte en gezondheid, leven en dood. Methylatie, waarbij een methylgroep (CH3, een koolstofatoom gekoppeld aan drie waterstofatomen) van de ene molecule naar een andere wordt overgedragen, ligt aan de basis van onze gezondheid, ons welzijn en onze levensduur. Een verstoorde of onvoldoende methylatie leidt tot alle mogelijke verouderingsziekten, van hart- en vaatziekten tot kanker en psychiatrische aandoeningen. De mate van methylatie wordt niet alleen bepaald door onze genen, maar kan sterk beïnvloed worden door voeding, leefstijl en suppletie. Eén van de belangrijkste vormen van methylatie is DNA-methylatie, een proces, dat naarmate we ouder worden sterk achteruitgaat en verantwoordelijk is voor veroudering. Methyldonoren kunnen via voeding en supplementen aangevoerd worden om DNA-methylatie te verhogen en op die manier het verouderingsproces af te remmen.

Heel wat fundamentele stoffen in het lichaam hebben voor hun aanmaak en Tabel. Factoren die de neurogenese beïnvloeden activatie een methylgroep nodig. Men

Neurogenese remmers Verzadigde vetten Slechte voeding Stress Gebrek aan stimulatie Slaaptekort Verouderen Zacht of vloeibaar voedsel Zinktekort Tekort of overmaat retinolzuur Vitamine D tekort Homocysteïne

DNA-methylatie cruciaal voor het leven Er is een groeiend bewijs voor een rechtstreeks verband tussen een verstoorde DNA-methylatie en het ontstaan van verouderen. DNA-methylatie is cruciaal voor het leven en daarbij is Vit B12 hoogst nodig. Bij methylatie spelen methyldonoren, SAM (S-adenosylmethionine), L-methionine, foliumzuur (B9), methylcobalamine (B12), betaïne (trimethylglycine), choline, serine en glycine een rol in een fundamenteel biochemisch

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Neurogenese stimuli Voldoende slaap Ontspanning Beweging Hersengymnastiek Gezonde voeding Verrijkte, stimulerende omgeving Calorierestrictie Voedsel kauwen Bioflavonoïden Curcumine noemt deze stoffen methylacceptoren. DNA, RNA fosfolipiden, proteïnen, creatine, carnitine, choline, betaïne, melatonine, adrenaline, …zijn zulke voorbeelden en hebben een methylgroep nodig. Zij functioneren als methylacceptoren. Zij krijgen via de methioninecyclus of homocysteïnecylcus één of meerdere methylgroepen van de zogenaamde methyldonoren (zie hierboven). Methylatie is noodzakelijk voor de werking en de reparatie van DNA, een goede neurotransmissie, het antioxidantsysteem, detoxificatie en het remmen van inflammatie.

Hoofdartikel orthomoleculair

Walter O.M. Faché 

Adviezen (11,12,13) • Methyldonors voor DNAmethylatie: SAM, L-methionine, B9, B12, betaïne (trimethylglycine), choline, serine, glycine • B6 (tot 250 mg), B9 (tot 4 mg) en B12 (1 à 5 tot 25 mg sublinguaal) verlagen homocysteïne en verhogen DNA-methylatie • SAM: 400 à 1.600 mg per dag • Betaïne (TMG, trimethylglycine): 1000 mg per dag • Choline: 1.000 à 3.000 mg per dag • De vloeibare/emulsievorm van vitamine D3 is de best opneembare en meest bioactieve • De verhouding vitamine A/vitamine D is uiterst belangrijk voor een goede werking van vitamine D. Te hoge doses vitamine A, in combinatie met te lage doses vitamine D, doen de positieve eigenschappen van vitamine D teniet. De ideale verhouding is 1/3 vb. 3000 IE vitamine A en 10.000 IE vitamine D Fig. 9.Vereenvoudigde weergave van de samenwerking tussen de homocysteïnecyclus en de foliumzuurcyclus voor het methyleren van DNA. © Faché Instituut SAM=zwaveladenosylmethionine; THF=tetrahydrofolaat; TMG: Trimethylglycine DMG: Dimethylglycine

Koppeling van de homocysteïnecyclus en de foliumzuurcyclus

Bij het methylatieproces zijn twee belangrijke metabole cyclussen betrokken: de foliumzuurcyclus en de homocysteïnecyclus. (fig 9) Het aminozuur L-methionine wordt met behulp van ATP geactiveerd tot SAM of S-adenosylmethionine. SAM fungeert als universele methyldonor voor methylacceptoren, waaronder DNA. Door het verlies van zijn methylgroep wordt SAM omgezet in S-adenosylhomocysteïne en verder in homocysteïne, een toxische tussenmetaboliet. Homocysteïne moet weer omgezet worden naar L-methionine. Daarvoor is de een optimale werking van de foliumzuurcyclus noodzakelijk. De koppeling van de foliumzuurcyclus aan de homocysteïnecyclus is van cruciaal belang, niet alleen om het toxische homocysteïne te recycleren, maar ook om er voor te zorgen dat er weer voldoende SAM aangemaakt wordt voor het methyleren van DNA en andere methylacceptoren.

Het belang van DNAmethylatie

DNA-methylatie is niet alleen van

belang voor onze gezondheid op lange termijn (voorkomen van kanker en veroudering), maar speelt ook een dagelijkse rol in het behoud van onze chromosomen, het immuunsysteem en het onderdrukken van virale infecties. Bovendien DNA-methylatie is betrokken bij DNA-herstel en de stabiliteit van het genoom. De mate van DNA-methylatie bepaalt of genen tot expressie komen (‘aangeschakeld’ worden) of niet tot expressie komen (‘uitgeschakeld’ worden). DNA-methylatie is nodig voor het uitschakelen van genen, zoals oncogene of kankerverwekkende genen.

Hoe methylatie optimaliseren?

Ons lichaam zal het methylatieproces slechts optimaal kunnen uitvoeren indien er voldoende noodzakelijke methyldonoren aanwezig zijn. SAM is de belangrijkste methyldonor waarover we beschikken. Het kan in supplementvorm genomen worden, maar het kan ook in ons lichaam aangemaakt worden met behulp van L-methionine, methyltetrahydrofolaat (foliumzuur), methylcobalamine (B12), vitamine B6, betaïne (trimethylglycine), serine en choline. Het is daarom uiterst belangrijk om deze stoffen via voeding of suppletie dagelijks voldoende op te nemen. Gefermenteerde, natuurlijke SAM wordt beter opgenomen dan synthetisch vervaardigde SAM.

Walter O.M. Faché Directeur FIOW Hoofd) en eindredacteur Hoofddocent Faché Instituut Erkend Medisch Journalist

Referenties: 1. Linnane AW et al. Mitochondrial DNA mutations as an important contributor to ageing and degenerative diseases. 1989. Lancet 1: 642-645. 2. Conley KE, Marcinek DJ, Villarin J. Mitochondrial dysfunction and age. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2007 Nov;10(6):68892. 3. Linnane AW et al. Mitochondrial DNA mutations as an important contributor to ageing and degenerative diseases. 1989. Lancet 1: 642-645. 4. Uchiumi F, Watanabe T, Hasegawa S et al.The Effect of Resveratrol on the Werner Syndrome RecQ Helicase Gene and Telomerase Activity. Curr Aging Sci. 2010 Dec 21. [Epub ahead of print] 5. Blackburn EH et al. Increased telomerase activity and comprehensive lifestyle changes: a pilot study. Lancet Oncol. 2008 Nov;9(11):1048-57. 6. Shay JW, Wright WE et al. Extension of life-span by introduction of telomerase into normal human cells. Science. 1998 Jan 16;279(5349):349-52. 7. Liu Q, Wang H, Hu D et al. Effects of trace elements on the telomere lengths of hepatocytes L-02 and hepatoma cells SMMC-7721. Biol Trace Elem Res. 2004 Sep;100(3):215-27. 8. Stangl D, Thuret S. Impact of diet on adult hippocampal eurogenesis. Genes Nutr. 2009 Dec;4(4):271-82. 9. Zhu Y, Zhou R, Yang R et al. Abnormal neurogenesis in the dentate gyrus of adult mice lacking 1,25-dihydroxy vitamin D(3) (1,25-(OH)(2)D(3)). Hippocampus. 2010 Dec 1. 10. Catlow BJ, Rowe AR, Clearwater CR et al. Effects of environmental enrichment and physical activity on neurogenesis in transgenic PS1/APP mice. Brain Res. 2009 Feb 23;1256:173-9. 11. Walter O.M. Faché. Orthomoleculaire Geneeskunde Module 12. Anti-Aging. Nutriëntenmodulatie voor een optimale energie en antioxidantenbalans bij veroudering. Publi Media FIOW. Laarne, 2010. 12. Walter O.M. Faché. MN 96. Revolutionaire natuurlijke nutraceuticals. Publi Media FIOW. Laarne, 2010. 13. Robertson KD, Jones PA. DNA methylation: past, present and future directions. Carcinogenesis, 2000; 21 (3): 461-467.

Orthofyto

11 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Voeding 

Annemieke Meijler & Marijke de Waal Malefijt

Geestelijk vitaal; een kwestie van goede voeding

D

e hersenen werken via een complex netwerk van neuronen die met elkaar communiceren via een soort boodschapperstofjes, de neurotransmitters. Voor een optimaal functionerend brein moeten de cellen goed werken en moeten de boodschappen goed worden overgebracht. Om dit te bereiken hebben de hersenen voldoende zuurstof én voedingsstoffen nodig vanuit het bloed. Onafhankelijk van de leeftijd zijn hersenenfuncties zoals geheugen en concentratie te beïnvloeden via voeding.

De hersenenwerking De hersenen bestaan uit miljoenen neuronen. Deze cellen bestaan uit:

• Een cellichaam: hier wordt de informatie verwerkt die de cellen aan elkaar doorgeven • Dendrieten: uitsteeksels aan het cellichaam; zij vangen de informatie op via een soort voelsprietjes, de receptoren • Een axon: een lange zenuwvezel die de boodschapperstofjes vervoert naar de synapsen aan het uiteinde van de axon • Synapsen: knooppunten aan het einde van de axon; via de synapsen worden de boodschapperstofjes doorgegeven aan de dendrieten van een andere zenuwcel.

productie van neurotransmitters die de neuronen aanmaken.

ook van neurodegeneratieve ziektes als de ziekte van Alzheimer.

Veranderingen in de hersenen door veroudering

Een andere oorzaak waardoor de celfunctie wordt aangetast, is een verminderde bloedtoevoer. De bloedtoevoer neemt bij ouder worden af waardoor de toevoer van zuurstof en voedingsstoffen vermindert. Door een verminderde bloedtoevoer gaat het geheugen en de cognitieve functies achteruit. Dit gebeurt vooral bij mensen bij wie de bloedtoevoer ook om andere redenen verstoord is, zoals bij diabetes, hypertensie en bijvoorbeeld een verdikte halsslagader. Niet alleen de hoeveelheid radicalen en de bloedtoevoer bepalen de hersenvitaliteit: ook hormonen, lichaamsbeweging en de mate waarin de hersenen gebruikt worden spelen een belangrijke rol. Het hormoon oestrogeen verjongt bijvoorbeeld het geheugencentrum (hippocampus) door de groei van dendrieten en synapsen te stimuleren en vrije radicalen onschadelijk te maken. Langdurige stress daarentegen zorgt voor verhoogde gehaltes aan stresshormonen zoals adrenaline. Hierdoor verschrompelen dendrieten en slinkt bijvoorbeeld de hippocampus. Lichaamsbeweging helpt neuronen tegen beschadiging beschermen door meer celeiwitten aan te maken. Wanneer de hersenen veel gebruikt worden, worden er meer synapsen, dendrieten en bloedvaten in de hersenen gevormd! Het bezit van meer synapsen, dendrieten en neuronen vertraagt de hersenendegeneratie. Ook voeding heeft een direct effect op de hersenfunctie en hersenveroudering.

Als de hersenen ouder worden, verzwakt de werking. Dit komt niet zozeer doordat er cellen verdwijnen, maar vooral doordat de prikkeloverdracht vermindert. De verminderde prikkeloverdracht wordt ondermeer veroorzaakt door afwijkingen aan de receptoren en de dendrieten en te weinig productie van neurotransmitters. De mentale achteruitgang is dus vooral het gevolg van een gebrekkige communicatie en niet doordat de hersenen slinken. Ook moeten de cellen harder werken om glucose (brandstof voor de hersencellen) te verbranden. De efficiëntie van de mitochondriën in de hersencellen neemt namelijk af. (zie ook artikel “Optimale functie mitochondriën vertraagt ouder worden” op pagina 25). Dit totaal zorgt ervoor dat de informatie minder snel verwerkt wordt, opgeslagen informatie minder goed opgehaald wordt en het geheugen minder scherp wordt.

Optimale hersenwerking, voorkom celschade!

Fig. 1 De neuronen en de synapsen

De neuronen Communiceren met elkaar via boodschapperstofjes: de neurotransmitters. Zij worden via de synapsen aan de dendrieten van een andere neuron doorgegeven en zorgen zo dat de hersenen kunnen functioneren. De samenstelling van de voeding is van invloed op de

12

Celschade tast de hersenwerking aan. De grootste veroorzakers van celschade zijn vrije radicalen: onstabiele bijproducten van de verbranding in de cellen. Zij tasten mitochondriën aan die minder efficiënt gaan werken en minder energie gaan produceren. Ook vallen zij dendrieten aan en zorgen ze ervoor dat synapsen verdwijnen. Kortom: het aantal werkende neuronen vermindert onder invloed van (te)veel vrije radicalen! Vrije radicalen zijn de belangrijkste veroorzakers van gewone ouderdomsgebreken als geheugenvermindering maar

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Westerse voeding versus oerdieet Tussen wat we nu eten en wat onze hersenen nodig hebben om optimaal te kun-

Voeding

Annemieke Meijler & Marijke de Waal Malefijt

nen werken, ligt een enorme kloof. Onze genen zijn gedurende miljoenen jaren nauwelijks veranderd, onze voeding daarentegen - zeker laatste vijftig jaar juist wel. De biochemie en fysiologie van de hersenen is nog steeds afgestemd op een “steentijd dieet”. De huidige vet- en suikerrijke voeding maakt de hersenen slechter werkzaam en zorgt voor depressies, psychoses, geheugenverlies, intellectuele aftakeling en dementie. In de steentijd bestond de voeding van de mensen voor een groot deel uit fruit en groente (vol met vezels, vitamines, mineralen en antioxidanten) en voor een ander belangrijk deel uit noten en peulvruchten, die een belangrijke bron waren van eiwitten, vezels en vetten. Ze jaagden op wild en vis: goede bronnen van mager eiwit én van omega-3-vetten. Beide voedingsstoffen zijn essentieel voor een goede hersenfunctie. De huidige voeding bestaat voor een groot gedeelte uit relatief nieuwe voedingsmiddelen zoals graanproducten en melk. Omdat deze producten vroeger niet in de voeding voorkwamen, kunnen ze leiden tot (subtiele) allergische reacties zoals hoofdpijn en depressie. De magere eiwitbronnen hebben plaats gemaakt voor vet vlees; en de omega3-vetten hebben plaats gemaakt voor behandelde vetten die de celfunctie juist beschadigen. Aten onze voorouders enkel honing als zoetstof, nu gebruikt een gemiddeld mens vijftig kilo geraffineerde suiker per jaar. Deze “lege” calorieën ontregelen de bloedsuikerspiegel wat ondermeer slecht is voor de hersenfunctie. Aan peulvruchten en noten wordt zout toegevoegd; dit zorgt ervoor dat we tegenwoordig veel meer natrium dan kalium eten. Dit leidt tot een minder goede opname van water in de cel. Dehydratatie en oedemen zijn dan de mogelijke gevolgen. Slechts een klein gedeelte van onze voeding bestaat uit groente en fruit waardoor de inname van vitamines, mineralen, antioxidanten en vezels dramatisch tekortschiet. Kortom: de huidige voeding lijkt in bijna niets meer op het oerdieet, waar de hersenen zo aan gewend zijn.

Tien gezonde voedingstips: • maak fruit en groenten tot hoofdmoot van de voeding • eet kip zonder vel of mager vlees en wild • eet gedroogde bonen • eet noten (o.a. walnoten en amandelen) • eet vette vis (o.a. sardine, haring, zalm), schaal en schelpdieren • gebruik minder linolzuur, geharde

oliën en transvetzuren • gebruik zo min mogelijk (geraffineerde) koolhydraten, suiker en geraffineerd keukenzout • gebruik zo min mogelijk bewerkte en kant- en klare voedingsmiddelen • neem supplementen met vitaminen en mineralen • neem visoliecapsules

Vetten De hersencellen bestaan voor zestig procent uit vet. Het soort vet wat we eten, is van invloed op de kwaliteit van de celmembranen en op de hoeveelheid dendrieten en synapsen. Ook bepalen de vetmoleculen mede de hoeveelheid en het soort van neurotransmitters die hersencellen aanmaken en afvuren. Dus: intelligentie, leervermogen en geheugen, aandacht, concentratie en stemming worden voor een belangrijk deel bepaald door vetzuren. Een verkeerde verhouding tussen de vetten leidt tot slecht functionerende hersenen en zelfs afsterven van hersencellen.

Te veel verzadigde vetten en omega-6-vetten Wat gebeurt er bij inname van teveel verkeerde vetten? De fluïditeit van celwanden vermindert en verhart. De dendrieten ontwikkelen niet goed en de productie en afgifte van neurotransmitters raakt verstoord. Dit alles leidt tot slechte communicatie tussen de cellen en dus tot slecht functionerende hersenen. Met name de verzadigde vetten (in veel bewerkte producten) blokkeren de ontwikkeling van de hersencellen en veranderen hun structuur. Verzadigde vetten maken de cellen insulineresistent waardoor de cel niet meer optimaal gebruik kan maken van glucose, de belangrijkste brandstof. Cognitieve schade en geheugenproblemen zijn het gevolg. Ook verhogen verzadigde vetten het LDL-cholesterol, verlagen het HDLcholesterol en verhogen het triglycerideniveau in het bloed. Deze verstoring leidt tot het dichtslibben van de aders, verhoging van de bloeddruk en uiteindelijk beschadiging van de hersencellen. Niet alleen verzadigde vetten veroorzaken hersenschade. Te veel meervoudig onverzadigde linolzuur (ondermeer in zonnebloemolie, bewerkte producten, dressings en margarine) werken ontstekingsbevorderend. Bij de omzetting van linolzuur (omega-6-vetzuur) ontstaan bijproducten zoals vrije radicalen. Deze

radicalen dragen bij aan neurologische schade en vernietiging van de hersencellen. Het omega-6 vetzuur arachidonzuur komt in overmaat in onze voeding voor en stimuleert bijvoorbeeld de productie van vrije radicalen en van glutamaat. Een overmaat aan glutamaat in de hersenen wordt in verband gebracht met overstimulatie van de receptoren en neurologische schade. Omega-6-vetzuren hebben wij ook nodig! Arachidonzuur is bijvoorbeeld nodig voor de hersenontwikkeling van zuigelingen. Gamma linoleenzuur is bij vele mensen tekort. Het probleem is dat we er teveel van binnenkrijgen ten opzicht van de omega3-vetten.

De “goede” omega-3-vetten Omega-3-vetten (uit ondermeer vis en lijnzaad) stimuleren de groei van hersencellen. Visolie elimineert vrije radicalen, beperkt de productie van ontstekingsbevorderende prostaglandinen (PG2) en leucotriënen en verandert het gedrag van neurotransmitters. Ook kan visolie de structuur van hersencellen wijzigen. Zo helpt visolie het membraan vloeibaar te maken of te houden waardoor de communicatie tussen synapsen goed verloopt en de neurotransmitters en receptoren goed in elkaar passen. Tevens verhoogt visolie het serotonineniveau. Visolie is zo belangrijk omdat het als vrijwel enige olie de vetzuren EPA en DHA bevat. Deze twee vetzuren zijn essentieel voor goed werkende hersenen.

Welke vetten wel en niet? • gebruik geen maïsolie, gewonnen saffloerolie of gewone zonnebloemolie (hier zit veel linolzuur in) • gebruik geen margarine, sladressings en mayonaise (hier zit veel linolzuur in) • eet geen verwerkte, gefrituurde / gebakken producten (hier zitten veel verzadigde vetten en meervoudige onverzadigde niet essentiële vetzuren in) • gebruik raapzaadolie, lijnzaadolie en extra vierge olijfolie (hier zitten relatief veel omega-3-vetten in) • eet vette vis zoals ansjovis, sardines, haring en zalm (bevat zowel EPA als DHA).

Geraffineerde koolhydraten leiden tot hoge bloedglucosespiegel en insulineresistentie Voor de hersenfunctie is het van belang dat het bloedglucosegehalte redelijk constant blijft. Grote schommelingen belemmeren de hersenwerking en

Orthofyto

13 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Voeding 

Annemieke Meijler & Marijke de Waal Malefijt

beïnvloeden het geheugen, het leervermogen, de stemming en de vatbaarheid voor ziektes als diabetes, beroertes en dementie. Een chronisch hoge bloedglucosespiegel leidt tot insulineresistentie en diabetes, een verhoogde kans op hart- en vaatziekten en een grotere kans op neurologische aandoeningen als de ziekte van Alzheimer. Hoge insulinespiegels zijn schadelijk voor de activiteit van de synapsen. Hierdoor raakt de communicatie tussen cellen verstoord en wordt de hersenwerking en het geheugen aangetast. Daarbij gaat een overmaat aan glucose in het bloed verbindingen aan met eiwitten, de zogenaamde geglyceerde eiwitten; advanced glycolysation end products (AGE’s). De AGE’s hopen zich op in cellen en verstoren hun werking. AGE’s zijn ondermeer verantwoordelijk voor het verharden en dichtslibben van bloedvaten. Ook beschadigen ze de neuronen van de hersenen waardoor deze vernietigd worden, met mentale achteruitgang als gevolg.

Risico’s hoge bloedglucoseen hoge insulinespiegels • Een hoog insulineniveau is een voorloper van een hoge bloeddruk en dit is een voorname risicofactor voor intellectuele aftakeling op latere leeftijd. • Een te hoge bloedglucose- en insulinespiegel verhardt de slagaderen (minder elastisch) waardoor de bloedtoevoer naar hersenen wordt beperkt. • Een te hoge bloedglucose- en insulinespiegel bevorderen de verdikking van halsslagaderwanden die een belangrijke rol speelt in het verlies van cognitieve vermogens. Niet alle koolhydraatbevattende voedingsmiddelen zorgen voor een snelle stijging van het bloedglucosegehalte. Vooral de niet geraffineerde producten als groente, fruit en peulvruchten verminderen juist bloedglucose-schommelingen. Deze voedingsmiddelen hebben een lage glycemische index (GI). Zij houden het glucosegehalte constanter en dit schept een grotere mentale stabiliteit. Bovendien werken deze voedingsmiddelen eetlustremmend en stimuleren de vetverbranding. Geraffineerde producten als brood en pasta en suikerbevattende producten hebben een hoge glycemische index. Zij zorgen voor snelle stijgingen en dalingen in het bloedglucosegehalte. Een voeding rijk aan voedingsmiddelen met een hoge GI verhoogt de kans op diabetes, insulineresistentie, hart- en vaatziekten en zwaarlijvigheid. Deze voeding bevordert de veroudering van het lichaam en de

14

hersenen. Bovendien is een geraffineerde voeding arm aan vitamines en mineralen. Deze micronutriënten zijn juist essentieel voor een optimale functie van ondermeer de hersenen.

Antioxidanten De hersenen bevatten relatief veel vet én gebruiken de meeste zuurstof van alle organen. Dit maakt ze kwetsbaar voor vrije radicalen, de schadelijke bijproducten van de stofwisseling. Naarmate we ouder worden stapelen deze radicalen zich op met achteruitgang van de hersenfunctie als gevolg. Radicalen zorgen voor vetoxidatie waardoor de celwand “ranzig” wordt. Deze ranzige celmembranen gooien het transport van glucose en neurotransmitters overhoop. Geoxideerd vet verlamt bovendien de functies van mitochondriën en brengt daarmee een lawine van gebeurtenissen op gang die celdood tot gevolg kunnen hebben: calcium kan de cel niet meer in en stijgt tot toxische waarden, vervolgens worden hierdoor de giftige stoffen glutamaat en arachinonzuur gemaakt die nog meer vrije radicalen aanmaken en uiteindelijk is de cel zo beschadigt dat hij overgaat tot celdood. Deze processen vinden zowel plaats bij gewone veroudering als bij neurodegeneratieve aandoeningen als Alzheimer en Parkinson. De radicalenactiviteit bij mensen met deze aandoeningen is echter veel groter.

De antioxidantcapaciteit Helaas hebben de hersenen maar een beperkte antioxidantcapaciteit. Antioxidanten kunnen radicalen wegvangen en voorkomen zo schade in de hersenen. Het eten van antioxidantrijke voeding verhoogt de hoeveelheid in het bloed waardoor er een betere bescherming is tegen vrije radicalen. De totale antioxidantcapaciteit van een voedingsmiddel kan worden bepaald via de ORAC (oxygen radical absorbeny capacity) score. Dit geeft aan hoe goed de natuur dat voedingsmiddel heeft uitgerust met een totaalvermogen om zelfvernietigende vrije radicalen onschadelijk te maken. Producten met een hoge ORAC-waarde zijn rozijnen, bosbessen, bramen, knoflook, boerenkool, aardbeien, spinazie, frambozen, spruitjes, pruimen, broccoli, alfalfa, bietjes, avocado, sinaasappel, rode druiven, kersen, kiwi, rode peper, kidneybonen, grapefruit en uien.

Groente en fruit; goede leveranciers van antioxidanten Antioxidanten uit groente en fruit

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

kunnen verouderingsproces van ons lichaam en onze hersenen vertragen. Ze beschermen tegen degeneratieve ziekten, verbeteren het lange termijngeheugen, beschermen de cellen van het cerebellum en zorgen dat de dopamineproductie (bepalend voor evenwicht en coördinatie) op peil blijft. Krachtige antioxidanten zijn de carotenoïden (bèta- en alfacaroteen, lycopeen, luteïne en zeaxanthine) die in sterk gekleurd groente en fruit zitten. De meeste carotenoïden beschermen de hersencellen tegen schade door vrije radicale. Aangetoond is dat als de gehaltes van deze carotenoïden in het bloed hoger is, men beter logisch kan denken. Van lycopeen (o.a. uit tomaten) is bekend dat deze mede bepalend is voor de vitaliteit van onze hersenfunctie op later leeftijd. In bosbessen zitten ook zeer goede antioxidanten die de receptorgevoeligheid van hersencellen bevorderen. Gevolg: verbetering van korte termijngeheugen, evenwicht en coördinatie. Flavonoïden zijn een andere groep van antioxidanten en deze nutriënten verbeteren de hersenfunctie door de structuur van de cellen in stand te houden.

Conclusie: Goede voeding vertraagt het verouderingsproces, ook in de hersenen. Een gezonde voeding bestaat voor een groot deel uit fruit en groente (vol met vezels, vitamines, mineralen en antioxidanten) en voor een ander belangrijk deel uit noten en peulvruchten, die een belangrijke bron zijn van eiwitten, vezels en vetten. Mager vlees van dieren die daadwerkelijk hebben bewogen en (vette) vis zijn een goede bron van eiwitten en van omega-3-vetten. Deze voeding lijkt qua samenstelling op het oerdieet en bevat alle voedingsstoffen die essentieel zijn voor een goede hersenfunctie. Voldoende lichaamsbeweging, voldoende ontspanning, niet roken en beperkt alcoholgebruik dragen tevens bij aan een gezonde levensstijl die veroudering in het algemeen tegengaat.

Annemieke Meijler & Marijke de Waal Malefijt (natuurdiëtisten) www.natuurdiëtisten.nl Voor meer informatie over voeding en hersenveroudering, zie http:// www.foodforthebrain.org/content. asp?id_Content=1767

Flor•Essence

advert_NKO_2012_kids3_print

vrijdag 10 augustus 2012 12:26:29

®

Vitaliseert je leven

Helpt bij het afbreken en verwijderen van giftige stoffen • levert belangrijke voedingsstoffen • ondersteunt de spijsvertering • is een krachtige antioxidant • draagt bij tot regeneratie

Hoe toxisch is uw lichaam? Doe de test op ojibwa.be

In de wereld van vandaag moet het menselijk lichaam meer dan ooit ongunstige (chemische) stoffen verwerken. Door de toenemende vervuiling en stress zijn de meesten onder ons lichamelijk minstens 15 jaar ouder dan hun chronologische leeftijd. Uit onderzoek blijkt dat Flor•Essence het meest doeltreffende middel is om uw biologische leeftijd te verlagen. Het is een buitengewoon heilzame kruidenformule getrokken uit acht verschillende kruiden (grote klis, schapezuring, rode iep, Russische rabarber, witte waterkers, bruinalg, gezegende distel en rode klaverbloesem) en werd reeds 100 jaar geleden door de Ojibwa Indianen gebruikt. Flor•Essence® is een alles in één product en het gaat te werk waar het nodig is.

Verkrijgbaar in de betere natuurvoedingswinkel of apotheek. Dankzij Flor•Essence wordt uw lichaam gezuiverd en gevoed en zo komt het weer in evenwicht

OJ-adv 196 x 139 Flor ess.indd 1

OjIbwa | De roeck your health, our mission

www.ojibwa-deroeck.com of bel +32 (0)52 48 43 00

04-02-2010 22:10:03

Medisch dossier

Walter O.M. Faché

Een leefwijze strategie en orthoceuticals ondersteunen pro-aging

E

en pro-aging strategie en orthoceuticals ondersteunen cognitieve stoornissen en ouderdomsziekten. De laatste jaren werd significant aangetoond dat milieu- en psychische factoren een belangrijke invloed kunnen uitoefenen op onze genen. Gezond verouderen wordt gecontroleerd door hoe wij met dieet en leefstijl communiceren met onze genen. Verbetering van gezondheid bij verouderen hangt niet alleen af van communicatie van de betere informatie van alle mogelijke gezondheidsadviezen, maar in de eerste plaats van hoe wij deze aanbevelingen zullen aanwenden volgens de status en de kwaliteit van onze eigen genetische erfelijkheid. Een ziekte is een negatieve uiting van de totale expressie van de genen in ons lichaam. De expressie van de genen zijn afhankelijk enerzijds van hun sterkte en anderzijds van hun omgeving. Genetische nutritionering betekent niet je genen veranderen, maar je dieet, leefstijl en omgeving zelf zodanig ontwerpen en opbouwen om je lichaam in staat te stellen je genen met de beste erfelijke kenmerken maximaal tot een positieve expressie te brengen. De genen met slechte boodschappen te onderdrukken en eventueel op non-actief te brengen. De genen met goede boodschappen te verbeteren om de controle van gezondheid en vitaliteit in eigen handen te houden. Onderzoek heeft recent aangetoond dat het korter worden van de telomeren op de chromosomen waarin de genen liggen, de voornaamste oorzaak is van veroudering. Een telomeer is een stukje van een chromosoom. Van zodra de telomeer kort genoeg is, zal de cel zich niet meer vernieuwen en kan het lichaam zich niet meer wapenen tegen ziekte en veroudering. Het verlies van telomeren kan op dit moment nog niet worden teruggedraaid, maar je kan er wel voor zorgen dat de afbraak ervan tot drie keer trager verloopt.

Kies voor een orthotarische leef- en eetstijl Een orthotarische leefstijl vertraagt de celveroudering en verlengt de telomeren van de genen. Gezonde leefstijlfactoren, zoals sporten en een hoge groenten- en fruitconsumptie worden geassocieerd met langere telomeren, terwijl roken, overgewicht en bewerkte vleesproducten geassocieerd worden met kortere telomeren. (1) Leonard Hayflick kwam er toevallig achter dat cellen ongeveer 80 keer delen en vervolgens trager functioneren en uiteindelijk stil vallen. Dit wordt de Hayflick Limiet genoemd. Het blijkt dat in elke cel een mechanisme is ingebouwd, een soort van klok, dat bepaald hoeveel keer een cel zich kan delen. Dit wordt gecontroleerd door de telomeren, een DNA streng die zich aan het eind van elke chromosoom bevindt. Elke keer dat een cel zich deelt, gaat er een stukje van het DNA, een deel van de telomeer, verloren. Elke generatie cellen heeft dus kortere telomeren dan de voorgaande generatie. Hoe korter de telomeer, hoe trager en minder goed de cel zijn werk zal verrichten en hoe minder het lichaam zich zal kunnen verdedigen tegen veroudering en ziekte.

16

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Fig.1 Telomerase, een enzym, dat telomeren kan verlengen

Medisch dossier

Walter O.M. Faché 

Het levensstijlprogramma van Dean Ornish bestaat uit een vetarm dieet rijk aan complexe koolhydraten (groente, fruit en granen), voedingssupplementen, lichaamsbeweging en yoga of andere vormen van meditatie. Dertig mensen met een niet-agressieve vorm van prostaatkanker ondergingen zijn programma gedurende drie maanden. De supplementen waren dagelijks: 3 gram visolie, 100 IE vitamine E, 200 mcg selenium en 2 gram vitamine C. Het dieet bevatte slechts 10% vet en bestond voornamelijk uit groente, fruit, volkorengranen en soja. Men diende elke dag een half uur te wandelen en 4,5 uur per week aan yoga en soortgelijke activiteiten deel te nemen. Volgens één meting bleek telomerase na drie maanden met 10% te zijn verbeterd en volgens de andere meting met 30%. (Lancet Oncol. 2008 Nov;9(11):1048-57. Epub 2008 Sep 15.)

langer, maar extreme duursport (bv marathons) maakt de telomeren korter. Krachttraining houdt de telomeren in spieren lang en houdt spieren dus jong.

Supplementen voor langere telomeren Polyfenolen en xanthonen zijn zeer goede antioxidanten en ontstekingsremmers, en worden respectievelijk geleverd door thee en mangosteen, alsmede dus thee-extract en mangosteenextract. Door deze antioxidatieve effecten en door anti-ontstekingsefffecten, worden telomeren geconserveerd.

Omega-3 vetzuren

De omega-3 vetzuren EPA en DHA zijn de eerste specifieke voedingsstoffen die in onderzoek een oorzakelijk verband laten zien met langere telomeren.

Stress is geassocieerd met kortere telomeren bij gezonde proefpersonen. Cortisol, een stresshormoon, vertraagt de werking van telomerase in T lymfocyten en verkort dus de telomeren. Zorg aldus voor voldoende ontspanning om telomerase werking te optimaliseren (fig 1). Telomerase is een enzym dat in de celkern van bepaalde cellen voorkomt. Telomerase herstelt het chromosoomeind, de zogenaamde telomeer. Deze telomeer wordt bij elke celdeling ongeveer 100 nucleotide korter, maar na de deling wordt dit door de werking van telomerase weer verlengd tot de oorspronkelijke lengte.

Amerikaanse wetenschappers vonden een verband tussen het gehalte aan omega-3 vetzuren in het bloed en de lengte van telomeren. Uit een studie met 608 hartpatiënten bleek dat bij diegenen met het hoogste gehalte (7,3%) aan omega-3 vetzuren in het bloed de telomeren veel minder snel korter werden, vergeleken met de patiënten met het laagste gehalte aan omega-3 vetzuren (2,3%). Het gevonden verband was dosisafhankelijk, wat betekent dat de telomeren sneller verkortten naarmate er minder omega-3 vetzuren in het bloed aanwezig waren. Uit dit onderzoek blijkt nogmaals het belang van een hoge omega-3 index.(3)

Calorierestrictie voor lange telomeren

Vitaminen, mineralen en antioxidanten (4,5,6)

Uit een onderzoek dat gepresenteerd werd op het congres van de Britse Vereniging van Anti-aging onderzoek (Newcastle, 2010) blijkt dat calorierestrictie, zelfs wanneer er pas op latere leeftijd mee begonnen wordt, de celveroudering doet afnemen. Minder eten zorgt er voor dat de telomeren langer blijven. Een caloriebeperkt dieet helpt om de celveroudering tegen te gaan en voorkomt schade aan de beschermende telomeren. (2)

Lichaamsbeweging Lichaamsbeweging in de vrije tijd houdt telomeren op lengte volgens een recent (2008) onderzoek, ook nadat gecorrigeerd was voor leeftijd, geslacht, gewicht, roken, sociaal economische status en fysieke activiteit op het werk. Sporten houdt de telomeren

Als je een multivitamine en -mineralensupplement slikt, dan leef je waarschijnlijk tien jaar langer. Dat kun je afleiden uit een studie van de University of Utah die is verschenen in de American Journal of Clinical Nutrition. De onderzoekers ontdekten dat vrouwen die dagelijks een supplement met extra micronutriënten gebruikten langere telomeren hadden. Telomeren zitten aan de uiteinden van je chromosomen, de grootste bouwstenen van je DNA (Fig 2). De X-vorm is een chromosomenpaar; de blauwe doppen zijn de telomeren. Zolang er telomeren aan de uiteinden van je chromosomen zitten, kunnen je cellen zich delen. Bij elke deling worden de telomeren wel kleiner. Ze slijten. Hoe langer je telomeren, des te langer is je biologische levensverwachting.

Fig 2. Hoe langer je telomeren, des te langer is je biologische levensverwachting

De onderzoekers bepaalden de lengte van de telomeren in de witte bloedcellen van een kleine zeshonderd vrouwen, die tussen de 35 en 75 jaar oud waren. Met vragenlijsten achterhaalden de onderzoekers vervolgens of de vrouwen voedingssupplementen gebruikten en hoeveel micronutriënten ze via hun voeding binnenkregen. De vrouwen deden mee aan de Amerikaanse Sister Study, een project waarin onderzoekers proberen te achterhalen welke factoren de kans op borstkanker verkleinen. Gemiddeld hadden vrouwen die multisupplementen gebruikten vijf procent langere telomeren dan vrouwen die niets slikten. Dat betekent dat hun biologische leeftijd tien jaar jonger was. (7) Vitamine E: gamma-tocotriënol en alfa-tocoferol voorkomen het verkorten van telomeren en verhogen of herstellen de telomerase activiteit. Vitamine C: mensen met een hogere inname van vitamine C hebben langere telomeren. Het innemen van voldoende Vitamine C kan het korter worden van de telomeren met 62% trager doet verlopen. De Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid Vitamine C van 60% is hiervoor niet genoeg. Het beste is om te beginnen met twee keer 500 mg Vitamine C per dag. Multivitaminen worden geassocieerd met langere telomeren. Vrouwen met een lage inname van vitamine C, E en bètacaroteen hebben kortere telomeren en een verhoogd risico op borstkanker. Magnesium: ratten met een chronisch magnesiumtekort hebben kortere telomeren, verhoogde oxidatieve stress, verhoogde celdood en een versnelde celveroudering in de lever. N-acetylcysteïne verhoogt de glutathionconcentraties en voorkomt het verkorten van de telomeren bij cellen die blootgesteld worden aan het HIV-virus. Het is een krachtige antioxidant, verhoogt de immuniteit, beschermt tegen schade door toxines, reguleert neurotransmitters (glutamaat, dopamine) in de hersenen, beschermt de zenuwcellen, voorkomt cognitieve achteruitgang, voorkomt DNA-schade, verhoogt de activiteit van actetylcholinesterase, remt inflammatie, voorkomt schade door AGE’s (advanced glycosylation endproducts). (8,9,10,11, 12)

Vitamine D3

In een tweelingenstudie met 2160 vrouwen stelde men vast dat de vrouwen die de laagste serumwaarden van vitamine D3 hadden veel kortere telomeren hadden dan vrouwen met de hoogste

Orthofyto

17 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Medisch dossier 

Walter O.M. Faché

vitamine D3 waarden. Het verschil was 107 basenparen, wat overeenkomt met vijf jaar veroudering. Interessant is dat in een andere studie wordt aangetoond dat vitamine D3 de telomerase activiteit in kankercellen remt en tot apoptose van de kankercellen leidt. Ook dit is weer een voorbeeld van de selectiviteit van nutriënten. (13) Vit D3 is een absolute topper voor orthomoleculaire genetische manipulatie. Het is een neurosteroïd hormoon, dat essentieel is voor een optimaal functioneren van het centraal zenuwstelsel: neurotransmissie, neuroprotectie, neuro-immunomodulatie. D3 voorkomt neurologische, neuromusculaire en oxidatieve schade aan de hersencellen, stimuleert regeneratie van axonen, verhoogt de Nerve Growth Factor nodig voor de aanmaak van nieuwe zenuwcellen, vermindert demyelinisatie en stimuleert remyelinisatie (demyelinisatie is het verlies van myeline, de stof die als een isolerende laag om veel zenuwvezels aanwezig is en die de geleiding van impulsen door die zenuwvezels versnelt), remt inflammatie, verhoogt de immuniteit en is betrokken bij de synthese van de neurotransmitter acetylcholine. (14,15,16, 17) Vrouwen met hogere concentraties vitamine D in het bloed tonen minder aan leeftijd gerelateerde veranderingen van het DNA en hebben langere telomeren in de witte bloedcellen. De onderzoekers brengen dit in verband met ontstekingsactiviteit. Personen met een hogere concentratie vitamine D in het bloed verouderen daardoor mogelijk minder snel dan personen met een lagere vitamine D-status. Dit onderzoek kan ook de beschermende invloed van vitamine D op hartziekten en kanker verklaren.

Homocysteïne niveau laag houden

Onderzoek heeft aangetoond dat grote hoeveelheden van het aminozuur homocysteïne ervoor zorgt dat er bij elke celdeling drie keer zoveel van de lengte van een telomeer verloren gaat. Dat betekent dat je lichaam drie keer zo snel zal verouderen als je veel homocysteïne in je bloed hebt. Bloedanalyse kan gemakkelijk het homocysteïne-niveau in je bloed aantonen. Als blijkt dat je te veel homocysteïne hebt, kan je de hoeveelheid ervan terugdringen door het nemen van de volgende supplementen: Vitamine B12 – 500 mcg per dag, Foliumzuur – 800 mcg per dag, Vitamine B6 – 25 mg per dag, Vitamine B2 (Riboflavine) – 25 mg per dag, TMG (trimethylglycine) – 500 mg per dag.

18

Adviezen vitamine D • Het is belangrijk de juiste vorm van vitamine D binnen te krijgen, namelijk D3 of cholecalciferol. Dat is de actieve vorm van vitamine D die we zelf kunnen aanmaken onder invloed van zonlicht. • Zonlicht is niet alleen de meest effectieve, maar ook de goedkoopste pro-aging stof, die we tot onze beschikking hebben. Je kan een voorraad vitamine D voor een heel leven gratis van de zon krijgen. Voorwaarde is wel dat je voldoende cholesterol hebt om in vitamine D om te zetten en dat het cholesterolmechanisme optimaal werkt. Dat is niet bij iedereen het geval. Bovendien komt bijna niemand meer lang genoeg in de zon om voldoende vitamine D aan te maken. Men heeft ons bang gemaakt voor de schadelijke straling. Volledig onterecht, want UV-straling is alleen schadelijk wanneer onze huid niet genoeg antioxidanten bevat. • Preventief: 800 à 5.000 IE/dag • Curatief: 2.000 à 10.000 IE (en meer)/dag • Bij extreme deficiëntie: 50.000 IE/ week gedurende 8 weken

Overzicht orthomoleculaire telomerase manipulatie • Calorierestrictie voor lange telomeren remt celveroudering (British Society for Research on Ageing conference, Newcastle, England. July 15-16 2010) • Supplementen voor langere telomeren: 1. Omega-3 vetzuren: omega-3 index > 7 (Farzaneh-Far R, Lin J, Epel ES. JAMA 2010) 2. Vitamine E, C, bètacaroteen, Mg, N-acetylcysteïne (Nettleton JA, Diez-Roux A, Jenny NS. Am J Clin Nutr. 2008; Shen J, Gammon MD, Terry MB. Int J Cancer. 2009) 3. Vit D3 remt telomerase activiteit in kankercellen, verhoogt apoptose (Jiang F, Bao J, Li P, Nicosia SV, Bai W. J Biol Chem. 2004) 4. Resveratrol verhoogt telomerase activiteit en houdt telomeren lang, zonder de celproliferatie te verhogen (Uchiumi F, Watanabe T, Hasegawa S Curr Aging Sci. 2010) 5. Selenium verlengt telomeren in gezonde levercellen, maar weinig effect op kankercellen (Liu Q, Wang H, Hu D. Biol Trace Elem Res. 2004) 6. Zink oefent weinig effect uit op telomeren van normale cellen, maar

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

verkorten telomeren van kankercellen aanzienlijk (Liu Q, Wang H, Hu D. Biol Trace Elem Res. 2004) 7. Alle nutriënten met een antioxidatieve en anti-inflammatoire werking lijken telomeren en telomerase te beïnvloeden op een selectieve manier. • Houd je telomeren lang door lichaamsbeweging, niet roken, gezond gewicht behouden, voldoende vitamine D (zonlicht), en ontspanning. Houdt daarnaast je oxidatie en ontstekingsreacties onder controle. Neem aanvullende supplementen om oxidatie en ontsteking laag te houden en eet veel fruit en groenten. • Homocysteïne niveau laag houden. • Orthomoleculaire telomerase manipulatie • Alle nutriënten met een antioxidatieve en anti-inflammatoire werking lijken telomeren en telomerase te beïnvloeden op een selectieve manier: telomerase in gezonde cellen wordt geactiveerd, telomerase in kankercellen wordt afgeremd. Activatie van telomerase met voeding, suppletie en leefstijlfactoren is volgens ons een veilige en efficiënte manier om je telomeren en je leven te verlengen en jezelf bovendien te beschermen tegen kanker en andere degeneratieziekten. Factoren die Factoren die Tabel. Factoren die de telomerase activiteit de telomerase de telomerase activiteit verhogen activiteit beïnvloeden en de telomeren verlagen en lang houden de telomeren verkorten

• Voedingsdriehoek Faché • Groenten- en fruitconsumptie • Beweging • Stressreductie • Positieve instelling • Meditatie • Stimulerende omgeving • Calorierestrictie • Gewichtsverlies • Omega-3 vetzuren • Antioxidanten (vitamine A, C, bètacaroteen) • Foliumzuur, B12, B6, SAM, L-methionine • Vitamine D • N-acetylcysteïne • Resveratrol • Astragalus

• Roken • Alcohol • Stress • Negatieve instelling • Verveling, afstomping • Overgewicht • Bewerkte vleesproducten • Vrije radicalen • Gebrek aan antioxidanten • Inflammatie • Hyperhomocysteïnemie • Zware metalen • Toxines

Referenties verkrijgbaar op aanvraag [email protected]

ORTHO trends ORTHOTRENDS wordt samengesteld uit de wetenschap­pelijke literatuur en de actualiteit en voorzien van orthomoleculaire commentaren, toelichtingen, adviezen en info.

ORTHOTRENDS wordt samengesteld door Orth. Biochemicus Walter OM Faché, Kristel Stevens en Pascale Van den Heede

AIDS (HIV)

Borstvoeding door HIV-moeders beter dan flesvoeding....................................................... 20 Oncologie

Curcumine remt metastase prostaatkanker............................................. 20 Vitamine D en preventie van blaaskanker..................................................................... 21 Overgewicht

Sarcopene Obesitas beïnvloedt cardiovasculaire gezondheid bij ouderen...... 20 Omega-3 vetzuren en overgewicht........................ 20 Hypertensie

Zwangerschapshypertensie verlaagt IQ van uw kind.................................................. 21 Schimmels

Jaarboeken te bestellen bij Publimedia FIOW. [email protected]

Welke schade richten schimmels aan in ons lichaam?........................................................... 21

TIE

DUC

RO IN P

Jaarboek 2011 verschijnt binnenkort

Producten met bovenstaand kwaliteitslabel voldoen aan alle orthomoleculaire eigenschappen en eisen, vastgelegd in het kwaliteitslogboek FIOW. De orthoceutische firmaraad groeit stilaan uit tot een wetenschappelijke orthoceutische farmaca, zonder schadelijke bijwerkingen.

19

Orthomoleculaire trends AIDS (HIV)

Borstvoeding door HIV-moeders beter dan flesvoeding. Ondanks de voordelen van borstvoeding worden Afrikaanse moeders die met HIV besmet zijn aangeraden om industriële babyvoeding te gebruiken. In dit onderzoek werden de overlevingskansen nagegaan bij kinderen die uitsluitend met borstvoeding werden gevoed. Uit resultaten bleek dat na 6 maanden borstvoeding de mortaliteit onder de kinderen met 46% was gedaald in vergelijking met kinderen die gevoed werden met industriële babyvoeding. Na 5 jaar werd, een niet significante

Oncologie Onder hoofdredactie Walter O.M. Faché

PROSTAATAANDOENINGEN ORTHOMOLECULAIR BEHANDELEN

Prostatitis, prostatodynie, benigne prostaathyperplasie en prostaatcarcinoom Walter O.M. Faché

MONOGRAFIEËN NUTRICEUTICA ©Faché Instituut Orthomoleculaire Wetenschappen, FIOW Publi Media, Laarne België

Info: Te bestellen [email protected]

Overgewicht

reductie in het risico van HIV infectie en overlijden van 15% vastgesteld. De conclusie is dat borstvoeding door HIV-positieve moeders is geassocieerd met een verminderde mortaliteit in de eerste 6 maanden van het leven zonder een verhoogde kans op HIV-infectie, waardoor borstvoeding de beste optie is voor vrouwen. Referentie: Exclusive breastfeeding reduces risk of mortality in infants up to 6 months of age born to HIV-positive Tanzanian women Am J Clin Nutr 2012 96: 1071-1078;

Curcumine remt metastase prostaatkanker Prostaatkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker in de Westers wereld en wordt vaak pas vastgesteld nadat zich metastasetumoren hebben gevormd in andere organen. Curcumine is een polyfenol dat aan geelwortel de specifieke gele kleur geeft. Curcumine kan zowel preventief als curatief gebruikt worden. In eerder (dier) onderzoek werd al aangetoond dat curcuma de vorming van longmetastasen bij gevorderde borstkanker kan verminderen. Borst- en prostaatkankers worden vaak gekenmerkt door latente of chronische inflammatie waarbij de kankercellen pro inflammatoire immunomodulators aanmaken waaron-

der de cytokines CXC1 en CXL2. Curcumine onderdrukt de expressie van deze eiwitten en daardoor de vorming van metastase. Vrouwen die een familiale borstkankergeschiedenis hebben of mannen met een goedaardige prostaathyperplasie zijn mogelijke doelgroepen voor een curcuma-therapie. Een dagelijkse inname van 8 gram curcumine wordt veilig geacht. Het curcumine-effect zal nu eerst moeten bevestigd worden in gecontroleerde klinische testen, waarbij ook therapie-resistente prostaatkanker zal onderzocht worden. Referentie : Oxford Journal October 2012; P.H. Killian et al. Curcumin Inhibits Prostate Cancer Metastais in vivo by Targeting the Inflammatory Cytokines CXL1 and 2. Carcinogenesis, 2012.

Sarcopene Obesitas beïnvloedt cardiovasculaire gezondheid bij ouderen Een observationele studie onder 2943 patiënten (1250 mannen, 1693 vrouwen) van 60 jaar of ouder vonden een verband tussen sarcopene obesitas (SO) en cardiometabolische risico bij ouderen. De lichaamssamenstelling van de patiënten werd onderverdeeld in 4 niet-overlappende groepen: 1. de sarcopene obesitas, 2. sarcopene niet obesitas, 3.niet sarcopene obesitas, en 4. Niet- sarcopene niet- obesitas.

nen. Vitamine D-tekort en het metabool syndroom was zeer wijd verspreid in SO en het serum insuline niveau, insulineresistentie, triglyceride niveaus en ferritine waarden waren ook hoger in deze groep. Bevindingen wijzen erop dat SO kan worden geassocieerd met risicofactoren zoals insulineresistentie, metabool syndroom en hart-en vaatziekten (HVZ) bij ouderen.

De resultaten toonden aan dat vrouwen een grotere incidentie van SO hadden dan man-

Referentie: “Lichaamssamenstelling en het verband met cardio metabolische risicofactoren bij ouderen: Een focus op sarcopene obesitas,” Chung JY, Kang HT, et al., Arch Gerontol Geriatr, 2012 okt 15;

Omega-3 vetzuren en overgewicht Obese patiënten die op het punt stonden een bariatrische chirugie te ondergaan (maagring, maagverkleining of by pass in de dunne darm), kregen 3,36 g omega-3 vetzuren (EPA en DHA) per dag toegediend gedurende 8 dagen voor de ingreep. Deze korte kuur was voldoende om een ver-

20

ORTHO trends

®

mindering vast te stellen in de expressie van inflammatieverwekkende genen en een toename van de anti-inflammatie eicosanoïden. De concentraties van interleukine 6 en triglyceriden daalde opvallend. De onderzoekers kwamen tot het besluit dat omega-3 polyonverzadigde vetzuren de adipo-

Orthomoleculaire trends cyten en de systemische inflammatie moduleren en het vetmetabolisme verbeterden. Deze effecten kunnen obesitas in een lange termijnbehandeling gunstig beïnvloeden.

Referentie: K Itariu et al. Long-chain n−3 PUFAs reduce adipose tissue and systemic inflammation in severely obese non-diabetic patients: a randomized controlled trial. Am J Clin Nutr 2012 October

Zwangerschapshypertensie verlaagt IQ van uw kind. Naast zwangerschapsdiabetes kan ook zwangerschapshypertensie een nadelige invloed hebben op het verdere leven van het kind. Aan de Universiteit van Helsinki werd een onderzoek uitgevoerd op 400 mannen geboren tussen 1934 en 1944 waarvan de bloeddruk van de moeders tijdens de zwangerschap was gedocumenteerd in een medisch dossier. De cognitieve functie van de deelnemers werd getest op hun 20e en op hun (gemiddeld) 69e levensjaar. Hieruit bleek dat mannen wiens moeder aan hypertensie leed tijdens de zwangerschap lager scoorden op beide leeftijden en dat de cognitieve functie meer afnam in de loop der jaren dan bij kinderen van moeders zonder hypertensie. Op hun 19e scoorden ze 2,88 punten lager terwijl ze op hun 69e zelfs 4,36 punten minder hadden. De mannen ondergingen testen om hun

verbale, rekenkundige, visueel-ruimtelijke capaciteiten te meten. De wiskundige redeneringen hadden het meest te lijden. Hoewel dit onderzoek een paar ernstige tekortkomingen had zoals het geringe aantal deelnemers, het relatief kleine verschil in de IQ testen en het feit dat het alleen om mannen ging, liggen de resultaten in de lijn van de verwachtingen. Hypertensie tijdens de zwangerschap kan de bloedtoevoer naar de placenta verminderen waardoor de foetus minder zuurstof en voedingsstoffen krijgt. Daardoor kan nadelig zijn voor de ontwikkeling van de foetus als deze problemen zich voordoen op kritische momenten tijdens de ontwikkeling van het kind. Referentie: Neurology, October 2012 http://www.neurology.org/content/early/2012/10/03/ WNL.0b013e31826e2606.abstract

Welke schade richten schimmels aan in ons lichaam? Sommige vormen van de Trichoderma (T. longibrachaitum en T.citrinoviride) zijn de meest voorkomende schimmels in vochtige huizen. Dat deze schimmel onze gezondheid schade kan berokkenen is al lang geweten, maar nieuwe onderzoek heeft aan het licht gebracht wat er nu precies misgaat in ons lichaam. De schimmel stoot kleine peptiden uit die alfaaminoboterzuur bevatten en andere kleine aminozuren die niet in eiwitten voorkomen. Deze trilonginen worden opgenomen in weefsel en in cellen waar ze nanokanalen vormen

Vitamine D3 regelt de expressie van het eiwit Fibroblast Growth Factor receptor (FGFR3) waardoor de gunstige werking verklaard

Schimmels

die kalium en natrium binnenlaten en kunnen de werking van vitale kanalen die de doorstroming van kalium en natrium in cellen regelen verstoren zoals in hartcellen, ademhalingscellen of zenuwcellen bijvoorbeeld. Trilonginen zijn niet te bestrijden met fungiciden en zijn goed bestand tegen hitte, alleen het saneren van de omgeving kan hier een oplossing bieden. Referentie: Raimo Mikkola et al. 20-Residue and 11-residue peptaibols from the fungus Trichoderma longibachiatum are synergistic in formin Na+/K+ permeable channels and adverse action toward mammalian cells. Febs Journal, 2012

Vitamine D en preventie van blaaskanker Personen met lage niveaus van Vit D3 vertonen een hoger risico op meer agressieve vormen van blaaskanker. Hoge plasmawaarden vitamine D3 voorkomen blaaskanker, zo blijkt uit een onderzoek uitgevoerd op 2.000 mensen waaronder ook een aantal blaaskankerpatiënten.

Hypertensie

Oncologie

wordt. FGFR3 is verantwoordelijk voor de regulatie van deling van cellen, bepalen van het celtype, de vorming van bloedvaten, wondheling en de ontwikkeling van het embryo. Eerder onderzoek had ook de gunstige invloed van vitamine D3 op borst- en colonkanker aangetoond zonder dat echter het werkingsmechanisme kon verklaard worden. Info: Te bestellen [email protected]

Referentie: Oxford University 7th of September 2012

®

ORTHO trends

21

Weet wat je neemt

Guido Duerinckx

Kijk uit voor de volgende griepvaccin pandemie!

D

e eerste advertenties voor vaccinatie zijn reeds geplaatst en laten niets aan de verbeelding over. Niemand vindt een griepaanval een prettig vooruitzicht en wil graag deze ellendige dagen voorkomen. Biedt een griepvaccinatie de nodige bescherming en veiligheid? De wetenschappelijke onderzoeken en de meningen hierover, zijn verdeeld. Misschien het moment om eens goed na te denken…. cin minder, of helemaal niet werkzaam. Deze kritische informatie vinden we nergens terug. Het is dus maar de vraag wat het resultaat van de vaccinatie zal zijn.

Veiligheid vaccinaties Openbare instanties zoals de FDA in de VS en de EMA in Europa, vragen om een veiligheidstest. Omdat voor farmaceutische bedrijven, net als voor veel andere bedrijven, winst de voornaamste drijfveer is, probeert men de kosten zo laag mogelijk te houden. Sommige fabrikanten deinzen er niet voor terug om vrijwilligers te zoeken in arme landen. In 2008 lieten zo 350 Poolse daklozen zich inenten om het vogelgriepvirus (A/ H5N1) te testen. Het daklozentehuis telde dat jaar eenentwintig doden, in plaats van gemiddeld acht in voorgaande jaren. De directeur van het tehuis diende een klacht in tegen de firma die de inentingen had uitgevoerd. Het betreffende bedrijf was een onderaanneming van een farmaceutische firma.(1) Er was echter geen geld om de rechten van de overledenen te verdedigen noch om uit te vissen of het vaccin effectief de oorzaak was van het overlijden.

Veiligheid

Ontwikkeling van de vaccins De griepverspreiding wordt het hele jaar gevolgd, zowel in het zuidelijk als in het noordelijk halfrond. Griep komt namelijk meer voor als er minder zon is en is daarom ook seizoensgebonden. Vanuit een andere invalshoek bezien is dit een duidelijke aanwijzing dat griep iets met vitamine D te maken zou hebben, maar daar verschijnen helaas geen advertenties over.

22

Aan de hand van de gegevens die afgelopen zomer werden opgetekend in het zuidelijk halfrond, probeert men te bepalen welke grieptype overheersend is. Dit overheersende grieptype zou deze winter bij ons meer kans hebben om door te breken. Het grote probleem hierbij is dat een griepvirus heel snel kan muteren, sneller dan de tijd die nodig is om een vaccin aan te maken. Als het verwachte virus zo’n mutatie heeft ondergaan is het aangemaakte vac-

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Gezien de bescherming die farmaceutische firma’s krijgen, is het nagaan van de veiligheid een proforma-maatregel. In 2009 werd op het nippertje een ramp vermeden. De firma Baxter stond op het punt om zijn vogelgriepvaccin op de markt te brengen. Toevallig ontdekte één van de medewerkers van de Tsjechische gezondheidsdienst dat het vaccin levend virus bevatte en het potentieel had om elke gevaccineerde met griep te besmetten. Het vaccin bevatte twee virussen, te weten H3N2 en H5N1. Het eerste virus is wel ziekteverwekkend en overdraagbaar bij mensen, het tweede niet. Door een mix van beiden zou het

Weet wat je neemt

Guido Duerinckx

niet overdraagbare virus alsnog kunnen muteren in een overdraagbaar virus(2). Hoe kan het dat een Oostenrijkse afdeling van Baxter, waar de meest strenge veiligheidsmaatregelen van toepassing zijn, dergelijke fouten maakt? Het onderzoek zal het waarschijnlijk niet uitwijzen omdat slechts één overheidspersoon toegang heeft gekregen voor onderzoek: desinformatie valt onder ‘fabrieksgeheimen’!

Verzwakt virus Vaccins die geïnjecteerd worden, bevatten niet-levend virusmateriaal. Om mensen die bang zijn voor naalden tegemoet te komen, werd een vaccin ontwikkeld dat in de neus gesprayd kan worden. Dit vaccin bevat het levende, maar verzwakt virus. Het mag dan alleen bij gezonde mensen worden gebruikt omdat een verzwakt immuunsysteem mogelijk niet bestand is tegen het virus. Dit betekent dat mensen die dit vaccin hebben gebruikt gedurende een aantal dagen drager en verspreider kunnen zijn van het levende virus. Hierdoor kunnen andere mensen in de omgeving besmet raken. Dit besmettingsrisico speelt vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem zoals kinderen, ouderen of zieken. In plaats van een epidemie bestrijden, bestaat er dus een reële kans op extra verspreiding van het virus. Dit staat haaks op de oorspronkelijke doelstelling van vaccinaties (WHO).

Wat is griep? Om griep te krijgen, moet men besmet zijn met het griepvirus. Dat lijkt vanzelfsprekend maar is het helemaal niet. Er bestaan ook tal van aandoeningen die dezelfde ‘griep’symptomen veroorzaken zonder dat de zieke het griepvirus te pakken heeft. Om effectief te weten of iemand griep heeft, dient een bloedonderzoek plaats te vinden. Dit bloedonderzoek is duur en wordt zelden uitgevoerd. Temeer omdat de patiënt veelal genezen is voordat de uitslag bekend is. Om die reden zijn de statistieken over griepverspreiding onbetrouwbaar: er wordt nauwelijks onderscheid gemaakt tussen griep en griepgelijkende symptomen.

Cijfers Volgens het Center for Disease Control (CDC) sterven in de Verenigde Staten jaarlijks zo’n 36.000 mensen aan griep (4). Deze cijfers konden veel mensen overtuigen om een griepinjectie te

nemen. Onderzoeker Peter Doshe kwam echter tot de conclusie dat deze cijfers alleen maar bedoeld zijn als propaganda en geen enkele voeling hebben met de werkelijkheid. Hij schreef: “volgens de CDCstatistieken stierven in 2001 zo’n 62.034 mensen aan griep en longontsteking. Van die slachtoffers stierven 61.777 mensen als gevolg van een longontsteking en 257 als gevolg van een griepinfectie. Bij slechts 18 van de 257 slachtoffers was het griepvirus effectief vastgesteld” (5). Dit betekent dat het niet om 63.000 slachtoffers ging, maar slechts om 18 effectief vastgestelde gevallen. Een overdrijving van 350.000%! Mijn conclusie is dat verkoopscijfers van griepvaccins veel belangrijker zijn dan de vrijwaring van de bevolking tegen griep. Niet alleen het aantal mensen dat de griep had, is in de statistieken sterk overtrokken, ook de cijfers die de effectiviteit van een vaccin vaststellen worden vaak fout geïnterpreteerd. Zo blijkt uit een onderzoek gepubliceerd in The Lancet in januari 20123. Wie het artikel oppervlakkig leest, komt tot de conclusie dat het griepvaccin bij 60% van de mensen werkzaam is. Een dieper onderzoek van de gepubliceerde cijfers geeft echter aan dat de effectiviteit van het griepvaccin niet meer is dan 1,5% .

Nevenwerkingen Zoals elk medicijn hebben ook griepvaccins tal van nevenwerkingen. Het is verdacht als blijkt dat ongeveer de helft van de dokters en verpleegsters, een griepprik weigert (6). Het is moeilijk om iets algemeens te zeggen over de bijwerkingen van alle griepvaccins omdat hun samenstelling en de samenstelling van de toegevoegde componenten, jaarlijks verandert. Daarom geef ik hier slechts een algemeen overzicht van de vastgestelde bijwerkingen. De meeste bijsluiters vermelden de volgende mogelijke aandoeningen: lymfadenopathie (woekering van vaatweefsel in lymfeklieren, milt longen en lever), paresthesie (jeuk, tintelingen), hoofdpijn, zweten, spierpijn, artralgie (gewrichtspijn), malaise, koorts, beven, asthenie (spierzwakte). Kortom de typische griepverschijnselen. Soms is er ook sprake van ernstigere aandoeningen zoals transiente trompcytopenie (tijdelijke vermindering van de trombocyten), neuralgie (zenuwpijnen), febrile convulsions (koortsstuipen), neurologische aandoeningen zoals encepha-

lomyelitis (ontstekingen van hersenen en ruggenmerg), neuritis (zenuwontsteking), Guillain-Barre syndroom (degeneratie van de zenuwen) en zeer zelden: vasculitis (ontsteking van aderen). Alle bijsluiters vermelden dat het vaccin niet werd getest op zwangere vrouwen maar dat men er van uitgaat dat het voor hen niet schadelijk is. Voor de vrouwen misschien niet, maar volgens dr. Russell Blaylock, die al jaren onderzoek hiernaar heeft uitgevoerd, is er wel degelijk sprake van mogelijke schade voor de foetus. Vooral in de periode waarin de ontwikkeling van hersenen en zenuwstelsel plaatsvindt. Bijwerkingen, zoals autisme en schizofrenie, kunnen zich bij het kind voordoen binnen enkele maanden na de geboorte maar ook tien of meer jaren later. Vaccins bevatten tal van hulpstoffen die elk hun specifieke ongewenste effecten kunnen hebben. Zo vinden we in vaccins bijvoorbeeld kippenei-eiwit, gelatine, polysorbaat 80 (Tween 80), formaldehyde, Triton X100, sucrose, gentamicine, thiomersal (kwik) en squaleen.

Effectiviteit De medewerkers van de Cochrane Collaboration hebben, na lezing van 142 onderzoeken 93 gepubliceerde studies afgekeurd omdat ze duidelijk onduidelijkheden bevatten die door de auteurs niet werden uitgelegd. De auteurs van Cochrane schrijven in hun verslag over de vijftig overblijvende studies: “onderzoeken uitgevoerd door de farmaceutische industrie werden vaker gepubliceerd in prestigieuze vakbladen en werden meer geciteerd dan andere onderzoeken”… “betrouwbare bewijzen betreffende de werkzaamheid van griepvaccins zijn zeer schaars” ”er zijn bewijzen van een wijdverbreide manipulatie van de onderzoeksconclusies” ”onderzoeken die niet gefinancierd werden door farmaceutische firma’s hadden duidelijk minder gunstige resultaten met griepvaccins”. De auteurs van Cochrane besloten dan ook dat “het niet zinvol is om griepvaccins toe te dienen aan gezonde mensen omdat ze niet bijdragen tot vermindering van het aantal griepgevallen, noch van het aantal ziekenhuisopnames, noch van het aantal mensen met griepcomplicaties.”

Orthofyto

23 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Weet wat je neemt

Guido Duerinckx

Doelgroep griepvaccinatie

Referenties: 1. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ poland/2235676/Homeless-people-die-after-bird-fluvaccine-trial-in-Poland.html 2. http://socioecohistory.wordpress.com/2009/03/07/liveavian-flu-virus-placed-in-baxter-vaccine-materials-sentto-18-countries/ 3. http://www.thelancet.com/journals/laninf/article/ PIIS1473-3099(11)70295-X/abstract 4. http://www.cdc.gov/washington/fluBrief/flu_newsletter. pdf 5. Peter Doshe. Are US flu deaths figures more PR than science? BMJ. 2005;331: 1412 6. http://www.bmj.com/content/339/bmj.b3391 7. Jefferson T, Di Pietrantonj C, Rivetti A, Bawazeer GA, Al-Ansary LA, Ferroni E. Vaccines for preventing influenza in healthy adults. Cochrane Database of Systematic Reviews 2010, Issue 7. Art. No.: CD001269. DOI: 10.1002/14651858.CD001269.pub4.

Wat de doelgroepen betreft die door diverse overheden worden aangewezen: kinderen, ouderen en zwangere vrouwen. Het volstaat om te zeggen dat daarover niet één onderzoek werd uitgevoerd.

Besluit Griepvaccins hebben een aantal ernstige bijwerkingen die absoluut niet opwegen tegen de nooit aangetoonde voordelen. Beter is het om zelf voorzorgen te nemen door een gezonde levenswijze na te streven waaronder nutriëntrijke voeding en beweging, eventueel aangevuld met vitamine D3. te bestellen bij: [email protected]

A g e n d a c o n s u l e n t e n o p l e i d i n g 2 013

Module 4 Bistro 4 Voedingsmanipulatie

Pr

140 omot eu ie vijf ro voor ! de a vond alle en*

1. Zuigelingen- en kindervoeding - 21 februari 2013 Kinderen horen volwassen te worden, dat spreekt voor zich. De eerste levensjaren zijn van bijzonder belang, niet alleen voor de huidige gezondheid van het kind, maar ook voor de gezondheid in het latere leven. Wat kinderen moeten nemen, maar ook wat ze niet mogen nemen, is van tel. Verder worden tevens een aantal adviezen gegeven voor de typische aandoeningen bij zuigelingen en kinderen. 2. Voeding tijdens de zwangerschap - 7 maart 2013

Zowel het kind als de vrouw in verwachting moeten in de watten gelegd worden. Een goede gezondheid van de vrouw zal het kind alleen maar ten goede komen, terwijl het welzijn van het kind de enige bezorgdheid is van de vrouw. Een heleboel voedingsstoffen zijn bij deze dubbele opgave vereist. Bovendien kunnen extra maatregelen getroffen worden om het kind te beschermen tegen de toxische overlast en de vrouw te behoeden voor onvermijdelijke zwangerschapsongemakken.

3. Sporten zonder doping - 14 maart 2013

Doping is nog steeds niet weg te slaan uit de sportwereld. Nochtans bestaan er nog andere mogelijkheden om sportieve prestaties op te krikken, die niet destructief zijn voor het lichaam en die evenmin verboden zijn. Het hoeft dan ook niet per se om competitie te gaan. Ook voor recreatieve sporters kan het interessant zijn om op een verantwoorde manier aan sport te doen.

4. Voedselallergie - 21 maart 2013

Voedselallergie is niet alleen iets vervelends, het zorgt ook voor een levenslange belasting van het immuunsysteem. Het immuunsysteem zou zich immers beter bezighouden met de bescherming tegen infecties en het ontstaan van kankercellen. Echter vele mensen beseffen niet dat ze lijden aan een (lichte vorm van) voedselallergie. Hoe kom je hier achter? Welke maatregelen kun je nemen. 5. Candida albicans infecties - 28 maart 2013 Candida is een gist die in het spijsverteringsstelsel van vele mensen aanwezig is, zonder dat ze er ernstige schade van ondervinden. Soms wordt het ‘vredesbestand’ tussen candida en het immuunsysteem verbroken en begint candida te woekeren. Het immuunsysteem komt dan in een voortdurende staat van paraatheid, met alle kwalijke gevolgen van dien. Van een candida-infectie geraak je best zo snel mogelijk van af, of beter nog, mits een juiste voeding geef je candida geen schijn van kans om zich te ontwikkelen. Deze Gezondheidsbistro’s zijn telkens op zichzelf staande cursusavonden die samen een volledige consulentenopleiding vormen. Je kan ook - afhankelijk van je interesse - elke avond afzonderlijk volgen, of alleen een bepaalde reeks. De volgorde waarin de bistro’s gevolgd worden speelt geen rol. Telkens van 19-22u - Prijs per avond: € 35 Prijs voor een reeks van vijf avonden: € 140 i.p.v. 175* Orthofyto

24

®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Al onze cursussen gaan door in de Larenhoeve, Kerkstraat 103, 9270 Laarne (tenzij anders vermeld) Inschrijven: [email protected] of 09/369 06 42 Meer info over onze Consulentenopleiding op www.fache-instituut.be. Vraag gratis en vrijblijvend onze Studiegids aan of download deze via de website *PROMOACTIE GELDIG TOT 1 FEBRUARI 2013

Orthomoleculaire therapie

Bruno Lacroix

Optimale functie mitochondriën vertraagt ouder worden

D

e effecten van een schadelijke omgeving, zoals junkfood en milieuvervuiling, en overbelasting zoals stress zijn vernietigend voor de mens. Het zijn direct de lichaamscellen die de gevolgen daarvan ondergaan, met name het celonderdeel de mitochondrium. Een mitochondrium functioneert als energiecentrale van de cel. Goed werkende mitochondriën zorgen voor voldoende energie in het moment en vertragen het verouderingsproces. In dit artikel wordt een strategie gegeven om de veroudering van mitochondriën tegen te gaan.

Figuur 1. Vergelijking werking mitochondriën met een auto

Voor de huidige westerse mens volstaat het niet om zich te voeden zoals de honderdjarigen van Okinawa: het is de totale levensstijl die moet veranderen. Voor de meeste mensen is het niet gemakkelijk om hun levensstijl aan te passen. Gelukkig bestaan er hulpmiddelen om de mitochondriën extra te ondersteunen. De mitochondriën zijn in al onze cellen aanwezig, waar ze hun dagelijkse taak vervullen. De spiercellen trekken samen, de levercellen ontgiften, de hersencellen geven de chemische impuls waardoor we kunnen denken. Voor iedere functie heeft de cel energie nodig. Als we moe, overspannen of aan het eind van ons Latijn zijn, dan gaat het op de eerste plaats om een verlies van celenergie. Die toestand wijst erop dat het metabolisme slecht werkt, specifiek het celproces dat voedingsstoffen omzet in energie. Als dit proces verstoort is, kunnen verschillende problemen optreden, van sarcopenie tot het chronische vermoeidheidssyndroom, van fibromyalgie tot

neurodegeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer. Om voldoende energie in het moment te hebben en op langere termijn het verouderingsproces te vertragen, is het essentieel om een strategie te vinden die de functie van de mitochondriën verbetert.

1. Onze mitochondriën: echte energiekacheltjes

Motor Mitochondriën Brandstof Voeding Zuurstof Longen Gaspedaal Schildklier Versnellingsbak Bijnieren Onderhoud en herstel Slaap Schoonmaak – olie Antioxidanten Katalysator Ontgifting De chauffeur Hersenen Een mens heeft zo’n tienduizend miljard mitochondriën die elke dag zo’n veertig kilogram ATP (adenosinetrifosfaat) produceren. ATP is de universele

‘energiemunt’ die de cel gebruikt om alle taken uit te voeren die nodig zijn voor zijn levensbehoud maar ook voor onze energie. Onze mitochondriën zijn de energiecentrales van onze cellen: ze produceren 90% van de energie die we nodig hebben om te leven. Helaas daalt de ATP-productie parallel met een stijging van vrije radicalen. Professor Bruce Ames, onderzoeker aan de universiteit van Californië in Berkeley, is gespecialiseerd in oxidatieve stress en mitochondriën. Hij heeft een aantal overtuigende studies verzameld waarin bewijs wordt geleverd voor het verband tussen de oxidatie van mitochondriën en het verouderingsproces. Hij heeft ontdekt dat de opeenstapeling van oxidatieve schade aan de menselijke enzymen verantwoordelijk is voor een daling van hun efficiëntie. De mitochondriën worden minder voorzien van antioxidanten of DNA-herstelsystemen waardoor hun functie met de leeftijd achteruit gaat. Met het ouder worden, produceren de mitochondriën steeds minder energie en steeds meer radicalen. Deze radicalen botsen tegen andere bestanddelen van de cel. Uiteindelijk zorgen deze radicalen voor blijvende schade in de mitochondriën doordat ook de genetische code wordt aangetast. Dit is de belangrijkste reden waarom we ons op tachtigjarige leeftijd vermoeider, sneller buiten adem, minder gespierd en verstandelijk minder alert zijn dan op twintigjarige leeftijd.

2. Daling van de productie van mitochondriaal ATP Lang voordat een mitochondrium degenereert, gaat de activiteit achteruit. Bij 35-50% van de 35-plussers zien we een verzwakking van de ATP-productie in de mitochondriën.

Orthofyto

25 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Orthomoleculaire therapie 

Bruno Lacroix

zaakt, wordt het natuurlijke evenwicht verstoord. Door de overproductie van vrije radicalen worden verouderingsprocessen bevorderd en daalt onze levensverwachting. Het goede nieuws is dat dokter Bruce Ames onderzocht heeft dat mitochondriale deficiëntie (gedeeltelijk) gecompenseerd kan worden door suppletie van micronutriënten die de mitochondriën regenereren.

De daling van de mitochondriale ATP-productie staat centraal bij elke degeneratieve aandoening en het verouderingsproces in het algemeen.

Figuur 2. De veroudering verloopt via een mitochondriale deficiëntie. © Bruno Lacroix

Momenteel is bekend dat zaken als hypoxie, ischemie, daling van het vetmetabolisme, hypothyroïdie, cortisoldeficiëntie, verminderde methylatie en een overmaat aan insuline bijdragen aan mitochondriale deficiëntie. Ook de omgeving heeft een grote impact op onze mitochondriën. Schadelijk voor de mitochondriën is de luchtvervuiling (o.a. lood, kwik, organische chloorverbindingen), behandeld water (gedenatureerd door chloor en fluor), industriële voeding (pesticiden, herbiciden, antibiotica, groeihormoon, ggo’s, bestraling met kobalt-60, additieven), elektromagnetische vervuiling (magnetische velden, allerlei stralingen) en stress (o.a. kwetsbaarheid voor virussen, bacteriën, toxines). De ATP-productie in de mitochondrium genereert op natuurlijke wijze vrije radicalen. Wanneer echter de omgeving meer vrije radicalen veroor-

1. Iedere degeneratieve aandoening en veroudering in het algemeen wordt voorafgegaan aan een daling van de mitochondriale ATP-productie. Deze daling treedt al op voordat de mitochondriën degenereren. 2. De daling van de mitochondriale ATP-productie is het gevolg van een verminderd vetzuurmetabolisme, waardoor de efficiëntie van de mitochondriën afneemt. Andere factoren die hierbij een rol spelen zijn hypoxie, ischemie, toxiciteit, voedingstekorten en hormonale tekorten.

26

3. Strategie voor de verhoging van de mitochondriale ATPproductie 1. Doseer het energieverbruik. De energie niet sneller verbruiken dan dat onze mitochondriën kunnen produceren. Zorg ervoor dat de mitochondriën goed gevoed worden waardoor celbeschadiging en verhoogde oxidatieve stress worden voorkomen. 2. Voed de mitochondriën. Neem zoveel mogelijk voedingsstoffen die de mitochondriën nodig hebben, hetzij om te genezen, hetzij voor een efficiënter rendement: bijvoorbeeld D-ribose, coenzym Q10, acetyl-L-carnitine, magnesium en B-vitamines B (zoals vit. B1 en B2). 3. Door de onderliggende adviezen op te volgen, wordt de functie van de mitochondriën hersteld: Figuur 3. Het is van belang om een allesomvattende strategie te vinden ter bevordering van de energieproductie.

3. Deze daling van ATPproductie in de mitochondriën leidt op termijn tot een degeneratie van de mitochondriën en lokt zodoende degeneratieve aandoeningen en een voortijdige veroudering uit.

Aandoeningen die een mitochondriale disfunctie impliceren: • Diabetes (Wallace, 2005; Fosslies, 2001; West, 2000) • De ziekte van Huntington ( Stavrovskaya and Kristal, 2005) • Kanker (Wallace, 2005) • De ziekte van Alzheimer (Stavrovskaya and Kristal, 2005) • De ziekte van Parkinson (Stavrovskaya and Kristal, 2005) • Bipolaire stoornis (Stork et Renshaw, 2005; Fattal et al., 2006) • Schizofrenie (Fattal et al., 2006) • Ouderdom en dementie (Wallace, 2005; Savitha et al., 2005; Schulachev and Lougo, 2005; Corral-Debrinski et al., 1992; Ames et al. 1993)

4. Het proces van mitochondriale degeneratie kan worden afgeremd en zelfs gestopt door de ATP-productie in de mitochondriën te verhogen.

• Verwarring en angst (Eimat et al., 2005) • Niet-alcoholische steatohepatitis (Leber et al., 2004) • Cardiovasculaire aandoeningen (Fosslien, 2001) • Sarcopenie (Bua et al., 2002) • Bewegingsintolerantie (Conley et al., 2000) • Vermoeidheid en het chronische vermoeidheidssyndroom (Full et al., 2000; Buist, 1989) • Fibromyalgie (Park et al., 2000; Yunus et al., 1988) • Myofaciaal pijnsyndroom (Yunus et al., 1988)

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

• Vermijd fabrieksmatige producten, junkfood, suiker en lege calorieën. Deze producten zijn direct schadelijk voor de mitochondriën. Het advies is minder en beter eten (Kretenzisch, mediterraan). • Verbeter de antioxidantstatus: het energieproductieproces produceert vrije radicalen die verdere schade aanrichten in de mitochondriën als ze niet beteugeld worden. • Zorg voor een goede nachtrust waardoor de mitochondriën zich kunnen herstellen. • Vermijd stoffen die de mitochondriale werking remmen: • zware metalen, pesticiden, geneesmiddelen, tabak, alcohol

Orthomoleculaire therapie

Bruno Lacroix

en drugs • voeding die veel (geraffineerde) koolhydraten bevat • chemische producten, cosmetica, micro-organismen. 4. Pak aandoeningen aan waarbij mitochondriale uitputting een rol speelt, zoals immunosuppressie als gevolg van allergieën, een slechte spijsvertering, hormonale deficiëntie, te trage leverdetoxificatie en hyperventilatie.

4. Wereldwijde vervuiling De vervuiling is wereldwijd en giftige stoffen als kwik, sulfaten, ozon, arsenicum, lood gaan de wereld rond. De huidige westerse mens moet tegenwoordig meer dan 60.000 verschillende gifstoffen het hoofd bieden. Het lichaam doet dit via het glutathionsysteem.

Vervuilende stoffen die de oxidatieve fosforylering verstoren: Zware metalen, o.a. • Kwik • Cadmium • Arsenicum • Aluminium • Lood • Mangaan • Fluor Pesticiden, o.a.: • Organochlorines: DDT, lindaan, chlordaan, endrine • Organofosfaten: parathion • Pyrethroïden • Rotenon • Herbiciden • Paraquat • 2,4D Geneesmiddelen, o.a.: • H2-receptorantagonist • Cimetidine, ranitidine • Antibiotica, chloramfenicol • Tetracyclines PCB’s, o.a.: • Dioxine • Ethanol • Geharde oliën

• Tabak • Transvetten

D-ribose

Atleten, mensen met het chronische vermoeidheidssyndroom of fibromyalgie hebben vaak baat bij D-ribose.

Co-enzym Q10

Co-enzym Q10 (CoQ10) is de belangrijkste mitochondriale cofactor. Niet alleen verhoogt CoQ10 de biosynthese van ATP (universele energiemolecule) en heeft het een krachtige antiradicale werking, het vermindert ook het melkzuurniveau, het verhoogt de spierkracht en vermindert tegelijk de vermoeibaarheid van de spieren (1).

Idebenone

Idebenone is een analoog van CoQ10, met vergelijkbare eigenschappen. In vergelijking met CoQ10 beschermt Idebenone de mitochondriën beter, met name tegen de geoxideerde vrije radicalen die de meeste schade veroorzaken aan het mitochondriaal DNA. Idebenon is tevens doeltreffender dan CoQ10 in de elektronentransportketen (2).

Acetyl-L-carnitine

Naarmate we ouder worden, treden er veranderingen op in de mitochondriën. Met name de kwaliteit van het mitochondriaal membraan (3). vermindert. Hierdoor dalen de niveaus van cardiolipine (cofactor voor transport van mitochondriale proteïnen), co-enzym Q10 en carnitine (belangrijk bij de bèta-oxidatie van vetzuren) (4). Volgens dokter Hagen Tory van de universiteit van Californië kunnen voedingssupplementen sommige leeftijdsgebonden mitochondriale veranderingen omkeren. Hij heeft aangetoond dat suppletie van acetyl-L-carnitine (ALC) het potentieel van de mitochondriale membranen en het cardiolipinepeil bij oude maar ook jonge muizen herstelt. Het vetzurentransport in de mitochondriën wordt bevorderd door ALC en de algemene cellulaire respiratie verhoogd.

De volgende voedingsstoffen kunnen gezien worden als ‘boosters’ van de mitochondriën:

Dokter Hagen Tory heeft ook ook vastgesteld dat ALC de cognitieve prestaties verbetert, de productie van neurotransmitters verhoogt en de niveaus van bepaalde hormonale receptoren herstelt. De conclusie luidde dat de leeftijdsgebonden daling van ALC verantwoordelijk is voor een cellulaire disfunctie, voornamelijk omdat ALC de mitochondriale functie in stand houdt (5).

Magnesium

N-acetyl-cysteïne

5. Supplementen ter ondersteuning van de mitochondriën

We moeten waakzaam zijn op een magnesiumdeficiëntie en bij stress zeker een magnesiumsupplement adviseren.

De mitochondriale disfunctie is hoofdzakelijk toe te schrijven aan veranderingen binnen de ademhalingsketen, meer

specifiek de oxidatieve fosforylering. Een onderzoekersteam van het departement Biofysica van de universiteit van Kalyani (India), heeft de effecten onderzocht van N-acetyl-cysteïne (NAC) op de belangrijkste elementen van de ademhalingsketen (6). Ze hebben NAC toegediend aan volwassen ratten. Na twintig weken behandeling stelden de onderzoekers vast dat verschillende onderdelen van de ademhalingsketen positief worden beïnvloed door suppletie met NAC (o.a. NADH-ubiquinon-oxidoreductase, cytochroom-oxydase en ATP-synthase). NAC draagt tevens bij tot het handhaven van de glutathionspiegel van de mitochondriën.

(R)-alfaliponzuur

Dokter David Horrobin, van de groep van het Trinity College van Dublin (Ierland), meent dat suppletie met alfaliponzuur bepaalde leeftijdsgebonden wijzigingen omkeert in de hersenen van ratten (7). Die wijzigingen omvatten: een verhoging van de activiteit van antioxidantenzymen waaronder superoxidedismutase (SOD), katalase en glutathionperoxidase (GSH) en een daling van de radicalenproductie. Dokter Hagen Tory van de universiteit van Californië, heeft vastgesteld dat het zuurstofverbruik van de mitochondriën bij oude ratten behandeld met (R)-alfaliponzuur volledig herstelde, vergelijkbaar met die van jonge ratten. Tevens steldde de onderzoekers vast dat (R)-alfaliponzuur, net als NAC, het potentieel van het mitochondriale membraan van oude ratten met bijna 50% verhoogt, in vergelijking met jonge ratten. Suppletie met alfaliponzuur verhoogde ook het glutathion- en het vitamine-C-gehalte van de mitochondriën bij oude runderen, in sterkere mate dan bij jonge dieren (8). Hagen en zijn collega’s zijn tot de conclusie gekomen dat de aanvulling met alfaliponzuur de disfunctie van de mitochondriën verbetert die samenhangt met de leeftijd en met de daling van de metabole activiteit. Suppletie van alfaliponzuur verhoogt de ATP-aanmaak de absorptie van glucose. De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat aanvulling met alfaliponzuur een veilig en doeltreffend middel is om de algemene metabole activiteit te verbeteren en de antioxidatieve status te verhogen. Een ander belangrijk effect is de bijdrage van alfaliponzuur aan de detoxificatie van ons lichaam. Het heeft een chelaatvormend effect op toxische metalen die schadelijk zijn voor de mitochondriën.

Orthofyto

27 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Orthomoleculaire therapie  Omega-3-vetzuren

De wetenschappers van het ‘Institut national sur le troisième âge’ (‘Nationaal instituut voor de derde leeftijd’, INTA) hebben ontdekt dat omega-3-vetzuren een hartbeschermende werking hebben. Ze beperken een stijging van het calciumgehalte in de mitochondriën en ze gaan een daling van cardiolipine en fosfatidylcholine tegen (9). Dokter Salvatore Pepe van het Alfred Hospital Cardiac Surgical Research Unit, in Melbourne (Australië), heeft vergelijkbare resultaten gerapporteerd. Dokter Pepe toonde aan dat een voeding die rijk is aan omega-3-vetzuren rechtstreeks de cardiolipineconcentratie van de mitochondriale membranen verhoogt (10).

Niacinamide (vitamine B3)

Dokter Christopher Driver en Angela Georgiou van het Australisch nationaal instituut voor onderzoek rond veroudering hebben de doeltreffendheid van niacinamide getest door het bio-energiesysteem van vliegen nieuwe energie te geven. Nadat ze niacinamide (250 mcg/ml water) hadden toegediend aan vliegen, bleek dat dit de leeftijdsgebonden veranderingen temperde en hun levensduur verlengde met 15% (11).  

Bruno Lacroix

dat lichaamsbeweging de productie van mitochondriale mangaansuperoxidedismutase (MnSOD) en glutathionperoxidase (GSH px) effectief verhoogt. Hierdoor stijgt de antioxidantactiviteit en daalt de vetperoxidatie (15).

Ginkgo biloba

Het extract van de Ginkgo biloba beschermt het mitochondriale DNA (MtDNA) tegen oxidatieve schade (16). Onderzoekers hebben ontdekt dat het extract van Ginkgo biloba ook de leeftijdsgebonden morfologische veranderingen in de mitochondriën van de hersenen en de lever tegen gaat. Ze concludeerden dat de veroudering van de mitochondriën kan worden tegengegaan door antioxidanten. Bepaalde antioxidanten zijn tevens in staat om de achteruitgang van fysiologische prestaties te voorkomen, in het bijzonder de achteruitgang van de motorische coördinatie die optreedt naarmate we ouder worden.

Succinaat

Onderzoek toont aan dat een hoge dosering thiamine (vitamine B1) NADH stimuleert: NADH verhoogt de oxidatieve fosforylering in de cel. Doseringen van 300 mg per dag bij patiënten met een chronische externe oftalmoplegie* leidden tot een normalisering van de bloedwaarden van lactaat en pyruvaat (12).

Succinaat is een tricarboxylzuur van de intermediaire cyclus van Krebs. Met name in Rusland werden succinaten ingezet vanwege het vermogen om sportprestaties te verbeteren. Een patiënt met respiratoire insufficiëntie en een ontoereikende mitochondriale capaciteit herstelde volledig na suppletie van 300 mg CoQ10 en 6 g natriumsuccinaat per dag (17). Een andere patiënt met mitochondriale encefalomyopathie kende een spectaculaire verbetering na een behandeling met 6 g natriumsuccinaat (18).

Riboflavine (vitamine B2)

Transresveratrol

Thiamine (vitamine B1)

Riboflavine (vitamine B2) is betrokken als cofactor bij de oxidatieve fosforylering. In een dosis van 100 mg per dag verbetert riboflavine het inspanningsvermogen van een patiënt met een mitochondriale myopathie (13).

Lichaamsbeweging

Oudere mensen verbruiken tijdens lichaamsbeweging doorgaans meer glucose en minder vetten dan jonge mensen. Lichaamsbeweging verhoogt het ademhalingsvermogen, vermindert de glucoseproductie en verhoogt de vetoxidatie. Hierdoor wordt de leeftijdsgebonden achteruitgang in zekere mate gecorrigeerd of gecompenseerd (14). De bewering dat lichaamsbeweging vooral ook de productie van vrije radicalen verhoogt, wordt weerlegd door wetenschappers van het Guang-Zhouinstituut voor lichamelijke opvoeding in Kanton (China). Zij hebben aangetoond

28

De daling van de mitochondriale oxidatieve fosforylering en het aerobe vermogen worden in verband gebracht met een daling van de levensduur. Resveratrol (RSV) is bekend vanwege zijn levensverlengende eigenschappen. Resveratrol heeft invloed op de mitochondriale functie en de metabole homeostasie. De behandeling van muizen met RSV verhoogde aanzienlijk hun aerobe vermogen. RSV zorgt voor een inductie van de genen van de oxidatieve fosforylering en de mitochondriale biogenese. Inname van resveratrol zorgt tevens voor bescherming tegen obesitas en insulinesresistentie.

Conclusie De mitochondriale disfunctie werd geïdentificeerd als één van de voornaamste oorzaken van de leeftijdsgebonden bioenergetische achteruitgang. Er bestaat geen wondermiddel, zelfs geen combinatie van stoffen die alle aspecten van de veroudering van mitochondriën te niet doet. Wetenschappers en artsen hebben wel ontdekt dat de werking van onze mitochondriën wordt beïnvloed en eventueel hersteld kan worden door bepaalde voedingsstoffen. Deze voedingsstoffen normaliseren de mitochondriale functie, verhogen de celwerking en maken zodoende een betere energieproductie mogelijk. Op die manier worden de aandoeningen beperkt die verband houden met mitochondriale tekorten en kan de achteruitgang van veel lichaamsorganen worden vermeden.

© Bruno Lacroix Fysioloog, expert in voeding en microvoeding. Internationaal spreker op het gebied van de functionele geneeskunde Referenties: 1. Cohen B., Gold D., Mitochondrial cytopathy in adults: What we know so far, Cleveland Clinic. J. Medicine, 2001, 68:7,625-642; 2. South J., Idebenone: The Ultimate Anti-Aging Supplement?, Vitamin Research News, April 2001; 3. Sugrue M., Tatton W., Mitochondrial membrane potential in aging cells, Biol. Signals Recept., 2001, 10:3-4,176-188; 4. Opalka J., Gellerich F., Zierz S., Age and sex dependency of carnitine concentrations in human serum and skeletal muscle, Clinical Chemistry, 2001, 47:12,2150-2153; 5. Hagen T., Wehr C., Ames B., Mitochondrial decay in aging Reversal through supplementation of Acetyl-L-Carnitine and N-tert-Butyl-alpha-phenyl-nitrone, Annals NY Acad. Sci., vol. 854, Towards Prolongation of the Healthy Life Span Practical Approaches to Intervention, 1998, 214-223; 6. Chakraborti S., Batabyal S., Ghosh S., Chakraborti T., Protective role of N-acetylcysteine against the age-related decline in oxidative phosphorylation in pulmonary smooth muscle mitochondria, Med. Sci. Res., 1999, 27:(1),39-40; 7. Martin D., Towey M., Horrobin D., Lynch M., A diet enriched in alpha lipoic acid reverses the age-related compromise in antioxidant defenses in rat cortical tissue, Nutr. Neurosci., 2000, 3:3,193-206; 8. Hagen, Ingersoll R., Lykkesfeldt J. et al., R-alpha lipoic acidsupplemented old rats have improved mitochondrial function, decreased oxidative damage, and increased metabolic rate, FASEB J., 1999, 13:411-418; 9. Hansford R., Naotaka T., Pepe S., Mitochondria in heart ischemia and aging, Biochem Soc. Symp., 1999, 66:141-147; 10. Pepe S., Mitochondrial Function in ischemia and reperfusion of the ageing heart, Clin. Exp. Pharmacol. Physiol., 2000, 27(9),745-750; 11. Driver C., Georgiou A., How to re-energize old mitochondria without shooting yourself in the foot, Biogerontology, 2002, 3:103-106; 12. Lou H.C., Correction of increased plasma pyruvate and lactate levels using large doses of thiamine in patients with KearnsSayre Syndrome, Arch. Neurol., 1981, 38,469; 13. Arts W., Scholte H., Bogaard J. et al., NADH-CoQ reductase deficient myopathy: Successful treatment with riboflavin, The Lancet, 1983, 2:581-82; 14. Mittendorfer B., Klein S., Effect of aging on glucose and lipid metabolism during endurance exercise, Int. J. Sport Nutr. Ex. Metab., 2001, 11 (Suppl), S86-S91; 15. Lu J., Chen C., Xu H. et al., Effects of prolonged physical training on antioxidation in aged mice myocardial mitochondria, Tianjin Tiyu Xueyuan Xuebao, 1999, 14 (2), 23-25; 16. Sastre J., Pallardo F., De la Asuncion J., Vina J., Mitochondria, oxidative stress and aging, Free Radical Res., 2000, 32:(3),189-198; 17. Shoffner J., Lott, Voljavec A. et al., Spontaneous KearnsSayre/chronic external ophthalmoplegia plus syndrome associated with a mitochondrial DNA deletion: a slip-replication model and metabolic therapy, Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 1989, 86:7952-56; 18. Kobayashi M., Morishita H., Okajima K. et al., Successful treatment with succinate supplement in a patient with a deficiency of Complex I (NADH-CoQ reductase), Int. Cong. Inborn Errors Metab. 4th, Sendai, Japan, 1987, p. 148.

*Oftalmoplegie: aandoening waarbij uitwendige oogspieren verlammen en de bovenste oogleden gaan hangen.

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Draagt bij tot het behoud van normaal, gezond haar1,4 Ondersteunt de hersenwerking1 Draagt bij tot het behoud van gezonde nagels1,4 Helpt bij het behoud van een normaal zicht1 Helpt bij het behoud van een gezonde huid1 Draagt bij tot een normale collageen productie2 Helpt de normale werking van de schildklier te verzekeren4

HOU JE LICHAAM GEZOND – met slechts één tablet per dag Verhoogt de opname van ijzer van plantaardige oorsprong2 Ondersteunt een normaal zuur-base evenwicht1 Ondersteunt het lichaam bij het reguleren van de hormonale functie3 Draagt bij tot een normale, gezonde vruchtbaarheid en voortplanting1 Ondersteunt de normale functie van het immuunsysteem1,2,4 Ondersteunt het lichaam door de cellen te beschermen tegen oxidatieve schade1,2,4,5 Kan bijdragen tot het verminderen van moeheid en gebrek aan energie2 1: Zn. 2: Vit. C. 3: Vit. B6. 4: Se. 5: Vit. E.

S ELENIUM +ZINC bevat een gepatenteerd Deens seleniumgist (SelenoPrecise) met een gedocumenteerde superieure biologische beschikbaarheid van het micronutriënt selenium, in combinatie met de vitaminen A, C, B6, E en het spoorelement zink. Pharma Nord is één van Europa’s grootste fabrikanten van voedingssupplementen (GMP gecertificeerde eigen productie). Onze producten worden wereldwijd in meer dan 45 landen verdeeld. Verkrijgbaar in apotheken vanaf € 8,55.

Innoverend voor de gezondheid

Minervastraat 14, B-1930 Zaventem Tel.: 02 720.51.20 – Fax: 02 720.51.60 E-mail: [email protected]

29

BE_Selen+Zinc_Ad_Dutch_Orthophyto_0911_210x297

S ELENIUM +ZINC is één van de meest bestudeerde selenium preparaten in Europa. Sinds meer dan 25 jaar hebben miljoenen consumenten in meer dan 45 verschillende landen kunnen genieten van dit product en zijn ondersteunende rol voor de gezondheid.

Uit de orthomoleculaire praktijk

Christel Stevens

Pro-Aging of Preventieve Gezondheidszorg

Z

olang mensen niet getroffen worden door ziekten of aandoeningen staan ze niet echt stil bij hun gezondheid. Tot de dag dat bijvoorbeeld zijzelf, een familielid of een goede vriend ziek wordt. Vaak wordt dan gezegd: “als we maar gezond zijn”. Maar wat is “gezond zijn”? Is dat hetzelfde als ”niet ziek zijn”? Je bent per definitie ziek wanneer er volgens de klassieke geneeskunde een diagnose gesteld kan worden aan de hand van parameters en metingen. we zijn geboren. Kleine oorlellen die nauw tegen het gezicht aanzitten, geven een lage energie-reserve aan. Overige kenmerken van een lage energiereserve zijn kouwelijkheid, zwarte kringen of “wallen” onder de ogen, chronische vermoeidheid en bijvoorbeeld een sterke zoutbehoefte. Iedere dag worden we geconfronteerd met zaken die onze energiereserve aanvullen of roven. Met name voor mensen met een lagere energiereserve is het van belang hun eigen balans goed in de gaten te houden (tabel 1).

Energie

Fig. 1 Behandel de patiënt en niet de analyse van het laboratorium.

Complementaire geneeskunde De complementaire geneeskunde bekijkt gezondheid en ziekte vanuit de visie dat het fysische, energetische en het etherische lichaam één geheel vormen, ook wel de holistische visie genoemd. De complementaire geneeskunde omvat veel verschillende disciplines zoals homeopathie, orthomoleculaire geneeskunde, TCM (Traditional Chinese Medicine), acupunctuur, osteopathie, bioresonantie, magneetveldtherapie, acupuntuur en bijvoorbeeld cranio-sacraaltherapie. Afhankelijk van de situatie van de cliënt kunnen verschillende disciplines worden

ingezet om een synergetisch effect te bewerkstelligen. Een belangrijke vraag bij een complementaire anamnese is: “is de cliënt tevreden met zijn energiepeil?”

Onze reserve-energie We worden geboren met een bepaalde levenskracht, bij wijze van een bankrekening aan energie. In de traditionele Chinese Geneeskunde (TCM) wordt dit de nierenergie genoemd. De organen die deze energierekening beheren zijn onze bijnieren. Vanuit de TCM is de grootte van onze oorlellen kenmerkend voor de hoeveelheid reserve-energie waarmee

Tabel 1: de energiebenutting

Energie opbouwend Slapen, rust Goede voeding Beweging (met mate en plezier), hobby

30

Energierovend Werkstress, files, ploegenarbeid Emotionele spanning, chronische stress, trauma, ziekte,… Verzorgen: bejaarde ouders, kleine kinderen, ziek familielid, ...

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Alles in het leven bestaat uit deeltjes en trilling. De kwantumfysica ontgint meer en meer van deze wetenschap. Datgene wat we zien, onze fysieke wereld en ons lichaam, zijn geconcentreerde deeltjes of trilling. Naast de bloedstroom en de lymfestroom is er in ons lichaam een energiestroom via de meridianen die door de westerse wetenschap niet te meten is. Er kunnen dus zowel blokkades ontstaan in bloed- en lymfevaten alsook in de meridianen. De levenskracht of levensenergie wordt voornamelijk bepaald door onze leefstijl. Een aantal supplementen en kruiden met adaptogene werking kan worden ingezet om de bijnieren te versterken en energiereserves aan te vullen.

Iemand zonder jachtig leven hoort er niet bij! De westerse maatschappij heeft voor veel dingen een norm: je moet er goed uitzien, wekelijks sporten, een leuke baan hebben, een mooi huis, de kinderen helpen met schoolwerk en ze bijvoorbeeld naar allerlei hobby’s vervoeren. Verder is het belangrijk dat we optimistisch en blij zijn; negatieve gevoelens of gewaarwordingen mogen

Uit de orthomoleculaire praktijk

Christel Stevens 

wel maar vooral niet te veel en te vaak. Als je aan de meeste mensen vraagt of ze stress hebben, dan zijn er veel die nee zeggen. Mensen vinden dit jachtige leven normaal, zijn verslaafd aan de kick van de rush. Rust wordt maar al te vaak geassocieerd met verveling waarvan ze dan stress of zenuwen krijgen.

Stress

DHEA en cortisol: belangrijke parameters bij stress De belangrijkste stresshormonen cortisol en DHEA worden in de bijnierschors gemaakt (fig.2). DHEA is het eerste hormoon dat daalt bij chronische stress. Zo is de DHEA-spiegel een eerste indicator voor de mate van adaptatie aan stress.

Stress is niet de situatie; stress of spanning is hoe ons lichaam of wij als mens reageren op de situatie. Eenzelfde situatie kan voor de ene persoon stressvol zijn de persoon verder geen last van heeft. Stress geeft voor het lichaam een gevoel van gevaar waarbij het lichaam in opperste staat van paraatheid verkeert. Fysieke kenmerken zijn een verhoogde hartslag, een verhoogd adrenalinegehalte gevolgd door snel en oppervlakkig ademen. Als je snel ademt, gebruik je veel energie en voortdurend snel ademen leidt uiteindelijk tot veel fysieke klachten.

Het DHEA-gehalte is sterk gerelateerd aan het herstellend vermogen van het lichaam. Verhoging van DHEA vertraagt het verouderingsproces.

Mensen met een positieve levensinstelling, die de kunst beheersen los te laten wat niet bij hen hoort en vast te houden wat ze nodig hebben, zullen een mooiere oude dag tegemoet gaan. Deze mensen komen meestal zelf tot de conclusie dat het zinvol is om zichzelf goed te voeden en er een gezondheidsbevorderende levensstijl op na te houden. Ook de mind speelt hierbij een belangrijke rol. Beperkende gedachten en overtuigingen gericht aan jezelf of je omgeving, benadelen het functioneren van het fysieke lichaam, ook al eet je gezond.

In het algemeen is de DHEA-productie optimaal rond de leeftijd van twintig jaar, verlaagt vanaf dertig jaar en heeft nog slechts 80% van zijn oorspronkelijke niveau op tachtigjarige leeftijd.

Niet volbrachte stresscyclus leidt tot chronische stress

Stress is in een bepaalde mate gezond voor het lichaam mits de stresscyclus volledig wordt doorlopen: impuls – beslissing – actie – resultaat – evaluatie – beloning – rust. Na iedere stressor (bijvoorbeeld een drukke werkdag) is het belangrijk dat beloning en rust volgt. Door het continu opeenvolgen van verschillende stressoren krijgt je lichaam niet de kans om te herstellen of te genieten van welverdiende rust of beloning. Er is ook geen evaluatie waardoor je gemakkelijk in een nieuwe stressreactie terechtkomt, met een opeenstapeling van stress tot gevolg. Chronische stress geeft een continu verhoogde cortisolproductie bij de aanaanpassingsfaze en is een aanslag op je lichamelijke en mentale kracht. Het uiteindelijke gevolg is een burn-out,de uitputtingsfaze, waar de cortisol sterk verlaagd is.

Hormonale waarden bij chronische stress: Arousal of opwinding (alarmfase): cortisol verhoogd / DHEA verhoogd Aanpassingsfase: cortisol verhoogd of normaal / DHEA verlaagd Uitputtingsfase: cortisol verlaagd / DHEA verlaagd

Onder invloed van chronische stress daalt de DHEA-spiegel snel. Ouderen, mensen met hypoglycemie, verminderde spierkracht, lage lichaamstemperatuur, verstoorde vochtbalans, bloeddrukproblemen, hormonale problemen, hebben een grote kans op een verlaagde DHEAspiegel. Bij deze mensen is het belangrijk om het DHEA-gehalte te controleren.

De functies van DHEA zijn:

sie en verhoogt de psychische weerstand tegen stress Kortom: voldoende DHEA herstelt veel van de negatieve effecten van een verhoogd cortisolgehalte.

Diagnostiek

Klinisch kan bijnieruitputting worden gemeten aan de hand van de cortisol- en DHEA-waarden. De meest accurate en simpele manier om deze twee parameters te bepalen, is aan de hand van een (minimaal) 4-punts-dagcurve gemeten in het speeksel. Ook de urinemeeting geeft goede resultaten maar is minder praktisch. Een bloedbepaling is al snel minder betrouwbaar doordat bloedafname voor veel mensen een stressfactor is. De stress zorgt voor een tijdelijke cortisol- en DHEA-verhoging waardoor deze meting niet meer betrouwbaar is.

De pathway van cortisol – de “cortisol escape” Steroïdhormonen zijn een groep hormonen die als basis een cholesterolstructuur hebben (steroïdskelet met vier ringen). Voorbeelden zijn onder andere testosteron, cortison, aldosteron, en oestrogeen. Stress verhoogt direct het cortisolgehalte. Langdurige cortisolverhoging heeft als gevolg dat de volledige hormonendans van steroïdhormonen ontspoort. Het beïnvloedt uiteindelijk alle hormonen die geproduceerd worden door de klieren van de HPA-as (Hypothalamus-Hypofyse-Bijnier De steroïdhormonen sturen signalen naar alle overige klieren en organen in het lichaam die op hun beurt weer andere hormonen produceren en bijvoorbeeld prikkels geven naar de neurotransmitters. Stress is de hoofdrolspeler in functionele wijzigingen van de bijnieren, hypothalamus, hypofyse, schildklier

• Precursor van testosteron en oestrogeen • Herstelt de immuunsuppressie veroorzaakt door een overmaat aan cortisol • Stimuleert de Fig.2 Syntheseweg van steroïdhormonen botopbouw en het botherstel • Verlaagt het gehalte van totaalcholesterol en LDLcholesterol • Verhoogt de spiermassa • Speelt een rol in de conversie van T4 naar het actieve schildklierhormoon T3 • Versnelt het herstel na acute stress • Gemoedstoestand: vermindert depres-

Orthofyto

31 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Uit de orthomoleculaire praktijk en geslachtsklieren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat stress een cascade aan gezondheidsvernietigende eigenschappen met zich meebrengt. De mechanismen die door stress worden geactiveerd, verklaren de impact van stress op gezondheid en ziekte. De complementaire geneeskunde gaat op zoek naar de oorzakelijke factor van de klachten en aandoeningen en behandelt de patiënt holistisch.

Pro-aging of preventieve gezondheidszorg Pro-aging of preventieve gezondheidszorg omvat nutriëntenrijke voeding, ondersteunende suppletie, rustgevende leefstijl, ondersteunende gewoonten en gedachten en een gezonde (buik)ademhaling.

Gezonde voeding:

Gezonde voeding is een ruim begrip dat moet worden aangepast aan het individu. Hieronder volgt een algemene richtlijn die verder kan worden aangevuld worden naar gelang de mate van uitputting. Mensen met een energiegebrek, die het gemakkelijk koud hebben, gevoelig en gemakkelijk prikkelbaar zijn, een bleke gelaatskleur hebben, dienen vooral warme en verwarmende voeding te eten.

Aan te raden:

• Neutrale en verwarmende voeding (Ayurveda: gericht op constitutie vata, TCM (Traditional Chinese Medicin) gericht op de 5 elementenleer, het element aarde)

Christel Stevens

• Vlees: rundvlees, lamsvlees, bij voorkeur bereid in stoofpotjes of ovengerechten • Groenten: verwarmende groenten zoals pompoen, wortel, venkel en ui • Kruiden: kaneel, vanille, amasake, gember, kurkuma, rozemarijn en bijvoorbeeld, thijm • Granen zoals gierst, rijst, moshirijst, gort, maïs (polenta) • Ontbijt bij voorkeur op basis van gekookte granen of vlokken met kaneel, noten en gestoofd fruit • Beperkt rauwkost en liefst gecombineerd met gekookte groenten. Eventueel ook in beperkte mate rauwe groenten uit de pickelpers daar deze beter verteerbaar zijn. • 1 keer per dag een vers gekookte maaltijd • Fruit maximaal 1 à 2 stukken bij voorkeur seizoensfruit en streekeigen, uitkijken gedroogd fruit • Ademhaling, rustgevende beweging • Contact met de aarde

Mensen die eerder aan de top van hun stress staan en hier een kick van krijgen, hebben veelal (nog) geen energie tekort. Ze kunnen last hebben van hitte, ze zijn eerder rood van gelaatskleur en hebben een grote behoefte aan activiteit. Zij dienen vooral de volgende zaken te eten: • Neutrale, verfrissende en beperkt koude voedingsmiddelen , zeewier, munt(thee), groene thee, paardenbloem (thee), witlof, andijvie, zuurkool, augurken, avocado, bloemkool, broccoli • Zure en verfrissende voeding • Sla, fruit, rauwkost • Graan: rijst, tarwe , spelt, rogge • Wit bier • Maïsbaardthee, vruchtenthee • Correcte ademhaling, wandelen, rustgevende niet-competitieve beweging

Te vermijden:

Te vermijden:

• Thermisch koude of afkoelende voeding: tarwe, tomaat, olijven • Tropisch fruit zoals banaan, mango, kiwi, ananas en citrusvruchten, rauwe groenten • Suiker, glucosestroop, frisdrank • Beperk dierlijke producten zoals melk, yoghurt, kaas en vlees • Chocolade, koffie en alle cafeïnehoudende dranken • Kant-en- klaarmaaltijden, diepvriesmaaltijden, maaltijden bereid in de magnetron • Conserven, margarine en alle kunstmatige voeding met toevoegingen

• IJs, ijskoude dranken • Drinken bij het eten • Niet eten als je honger hebt • Piekeren

• Thermisch hete voeding zoals: chilipepers, rode paprika, pompoen, ui, en kruiden zoals rozemarijn, cayennepeper, curry, peper, tabasco, kruidnagel, gember, knoflook, • Aangebrande of gebakken voeding waaronder ook brood, koek en gebak. • Varkensvlees en worst • Vlees algemeen beperken • Zout • Dranken: alcoholische dranken, koffie en cafeïnebevattende producten als koffie en cacao • Stress en slaapgebrek

Tabel 2: Gevolgen van chronische stress

Effecten korte termijn

Effecten langere termijn

Toegenomen eetlust, spierafbraak, toegenomen vetopslag

Overgewicht, obesitas

Verhoogde cholesterol- en triglyceridenwaarden (vetten bloedlipiden)

Hart- en vaataandoeningen

Slechtere spijsvertering

Obstipatie, verhoogde eetlust, maagzweer

Verhoogde bloeddruk

Hartproblemen

24-uurscyclus uit balans

Vermoeidheid, slaapstoornissen, overgewicht

Overprikkeling van de neurologische hersenfuncties (m.b.t. dopamine en serotonine)

Depressie, gevoelens van ongerustheid en opgejaagdheid

Atrofie (verschrompeling) van de hersencellen

Ziekte van Alzheimer

Insulineresistentie en een verhoogde bloedsuikerspiegel

Diabetes

Versnelde botontkalking

Osteoporose

Verlaagde testosteron- en oestrogeenwaarden

o.a. verlaging van het libido

Onderdrukking van het immuunsysteem

Verzwakking immuunsysteem

Verminderde werkingneurotransmitters

Concentratiestoornissen, vergeetachtigheid, depressiviteit

En misschien nog wel veel meer……

32

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Uit de orthomoleculaire praktijk

Christel Stevens 

Een correcte ademhaling Als energiebron is een correcte ademhaling bijna even belangrijk als gezonde voeding. Correct ademen is een diepe rustige ademhaling van ongeveer 6 tot 8 keer per minuut. De HRV (de Heart Rate Variability) of hartslagcoherentie is de variatie in tijd tussen twee opeenvolgende hartslagen. Hoe groter de variatie in tijd tussen twee hartslagen, hoe meer ontspannen je bent. Het autonome zenuwstelsel bestaat uit de sympathicus en de parasympathicus. Bij stress is de sympaticus geactiveerd of dominant en geeft een versneld adempatroon: het lichaam bevindt zich in een vecht-vluchtreactie. De ademhaling zelf geeft dan aanleiding voor nog meer stress. In het boek “Verademing” van Bram Bakker en Koen de Jong wordt uitgebreid uitgelegd welke invloed ademen heeft op je energiepeil en je gezondheid. Er bestaan specifieke computerprogramma’s waarmee je de ademhaling en hartslagvariabiliteit inzichtelijk kunt maken. Tevens is dit een handig hulpmiddel om een ademhaling aan te leren die de hartcoherentie bevordert. Naast een goede ademhaling zorgt individueel juiste lichaamsbeweging voor een nog betere energieopbouw. Dit is zowel aan te raden voor mensen met uitgeputte energie als voor mensen die in overdrive zijn. Voorbeelden van rustgevende bewegingsvormen zijn Tai Chi, Qi Gong, Yoga en Pilates.

Suppletiemogelijkheden Adaptogene kruiden

Adaptogene kruiden zijn kruiden die lichaam en geest ondersteunen bij lichamelijke en psychische stresssituaties. Enkele voorbeelden: Ginseng: Siberische ginseng: werkt versterkend en stimulerend. Ginseng is aangewezen bij mensen met een verhoogd cortisolgehalte. Ginseng remt het verouderingsproces, is een tranquillizer en is effectief bij (het voorkomen van) bijnieruitputting. Verder is giseng een krachtig stimulerend middel voor de man, voornamelijk wanneer door stress of ouderdom het libido is verlaagd. Indiase ginseng (Withania somnifera). Indiase ginseng wordt in de Ayurvedische geneeskunde ook gekend als Ashwaganda en bezit een adaptogene werking. Deze ginseng werkt uitstekend bij uitgeputte bijnieren met zowel een laag DHEA als een laag cortisolgehalte. Tevens herstelt Indiase ginseng de balans tussen DHEA en cortisolwaar-

door het energiepeil in het algemeen, de gemoedstoestand en de immuniteit verbeteren. Rhodiola rosea: of rozenwortel is gekend voor zijn adaptogene eigenschappen. Rhodiola past zeer goed als ondersteuning bij onze stress Daarnaast verbetert het ook de communicatie tussen de verschillende hersendelen van de HPA-as. Extracten van de Rhodiolawortel (rosavidine en salidrosine) werken direct op de hypothalamus en verhogen daardoor de anti-stress respons.

Klamath Blue Green:

Is een anabool (opbouwend) 100 % vegetarisch biodynamisch voedingsmiddel. Deze alg overleeft de strenge winters van Oregon en wordt gevoed met vulkanisch mineraalrijk water. Klamath blue green is zes keer rijker aan eiwitten en mineralen. Het bevat biodynamische chlorofyl, van in de zon geteelde planten. Dit chlorofyl is de transporteur van de macronutriënt zonlicht in de vorm van biofotonen. Dit maakt dan ook dat Klamath blue green veel krachtiger is dan zijn broertjes spirulina en chlorella die gekweekt worden. Naast dit rijk nutriëntenaanbod heeft Klamath blue green een stimulerende werking op het zenuwstelsel en de balans in de hypofyse en hypothalamus. Hierdoor bekomt men ook meer evenwicht tussen para- en orthosympaticus

Vitaminen en mineralen

Voldoende inname van vitaminen en mineralen vormen de basis voor alle herstel in het lichaam. Wanneer de mineralen terug in balans zijn is er bijvoorbeeld een betere communicatie tussen intracellulair en extracellulair vocht. Marien plasma bevat van nature alle mineralen in een concentratie zoals extracellulair vocht in balans. Door regelmatige inname van deze complete mineralenbron is een natuurlijk herstel het gevolg. Magnesium is belangrijk voor meer dan driehonderd enzymatische processen, regulatie van het zenuwstelsel en verhoging van het afweersysteem. Magnesium speelt een grote rol in de mineraalhuishouding en de regulatie van het calciummetabolisme. Magnesium vermindert de neuromusculaire prikkeloverdracht. Het heeft een membraanstabiliserend effect tegenover hoge secreties van stresshormonen. Met andere woorden bij stress wordt heel veel magnesium verbruikt. Het is enerzijds een belangrijk mineraal in de energietoevoer en zorgt anderzijds voor meer rust in het lichaam.

Vitamine B5 of Panthoteenzuur is nodig voor de productie van de corticosteroïdhormonen uit cholesterol in de bijnier als onderdeel van co-enzym A. Co-enzym A is essentieel om energie met name ATP, vrij te maken uit onze voeding. De B-vitamines ondersteunen in het algemeen de koolhydraathuishouding en de mitochondriale energieproductie. Vitamine C speelt een essentiële rol in de synthese van cortisol, adrenaline en noradrenaline. De hoogste vitamine-Cconcentratie in ons lichaam is terug te vinden in de bijnieren.

L-Tyrosine

Het aminozuur L-tyrosine is een basismolecuul voor het schildklierhormoon en de neurotransmitter dopamine. Uit dopamine wordt noradrenaline gemaakt en vervolgens adrenaline. Bij een normaal niveau aan dopamine en noradrenaline voelt men zich opgewekt en is men alert.

Mucuna pruriens

Mucuna pruriens of fluweelboon bevat een natuurlijk voorkomende dopamineprecursor. Deze boon heeft een lange traditie in de Ayurvedische geneeskunde. Verschillende studies zijn uitgevoerd met parkinsonpatiënten waarbij de synthetische L-Dopa vergeleken werd met het poeder uit de zaden van de fluweelboon. Naast de natuurlijke dopamineprecursor bevat de boon ook synergetisch werkende alkaloïden die een neuroprotectieve werking bezitten. Uit de praktijk blijkt dat mensen met fibromyalgie, een ziekte ten gevolge van uitgebluste bijnier, doorgaans goed reageren op Mucuna pruriens

Tot slot Belangrijk bij de behandeling is ook dat onderliggende trauma’s zowel emotioneel als fysiek, aan het licht komen. Voorbeelden zijn een whiplash of een zware virale infectie. Als gevolg hiervan kunnen de organen van de HPA-as minder goed functioneren.

Ing. Kristel Stevens. Diëtist en orthomoleculair voedingsconsulent. www. Avita.be: praktijk voor integrale gezondheidszorg , gespecialiseerd in maagdarm-therapie en energetische genezing. www.bewustopjegewicht.be: begeleiding van stoornissen die duurzaam en gezond afslanken in de weg staan.

Orthofyto

33

®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Medische orthofilosofie

Ingrid Hoet en Walter Faché

Bewustzijnsontwikkeling door integratie van animus en anima

W

ij denken zuiver rationele bewuste wezens te zijn, mannen en vrouwen uit één stuk die de regie van ons leven stevig in handen hebben. Niets is minder waar. Ons bewustzijn is inderdaad rationeel, maar dat is maar een beperkt stuk van de werkelijkheid. Mannen en vrouwen hebben een onbewuste kern in zich van het tegenovergestelde geslacht (anima bij de man, animus bij de vrouw), die hun leven werkelijk leidt zonder dat ze dit in de gaten hebben. De kwaliteit van de relatie die ze hebben met hun onbewuste kern, zal bepalend zijn voor zowel hun innerlijk geluk als de kwaliteit van al hun relaties en zelfs voor een blijvend succes in het zakenleven. Het onbewuste van een mens is niet rationeel maar wel een belangrijk stuk van onze werkelijkheid. Als we hier geen rekening mee houden of deze realiteit blijven ontkennen zal het zich vaak op een onaangename manier aan ons opdringen. Als we in harmonie leven met dit rijke irrationele stuk realiteit in ons en de nodige bewustzijnsontwikkeling doormaken, zullen we kunnen genieten van het enorme potentieel aan wijsheid dat het in zich draagt.

Anima en animus Het bekende Tai chi symbool dat je hierboven kan zien illustreert dat het donkere deel een lichtpuntje bevat en dat er in het lichte deel een donker cirkeltje staat. Het staat symbool voor de menselijke psyche en betekent dat wanneer je als man geboren wordt je ook drager bent van een stukje vrouwelijkheid in het onbewuste. Carl Jung noemde dit vrouwelijke deel in het onbewuste van de man anima of yin. Wordt je als vrouw geboren dan ben je eveneens in het onbewuste drager van yang of de mannelijke waarden. Dit onbewuste mannelijke bij de vrouw noemde Jung animus of yang. Animus en anima hebben dus niets te maken met seksuele voorkeur maar het zijn dynamieken binnen onze psyche die in evenwicht moeten zijn bij iedere individuele man en vrouw. Ze bevinden zich in het onbewuste en zijn de tolken van de gehele onbewuste situatie van de mens.

De kenmerken van yin of anima (vrouwelijke deel in het onbewuste van de man)

• Het ontvangende en de mogelijkheid tot relateren. • Het persoonlijke en subjectieve. • De acceptatie van pijn, dood wat onvolkomen is en de nachtkant van het leven. • Het voedende en leven schenkende. • Leven in het hier en nu in verbinding met de bron.

34

• De mogelijkheid tot wachten in vertrouwen. • Zijn. • Yin hangt samen met de eigen directe omgeving die wij thuis noemen. • Yin werkt samen met het lichaam. • Yin kan genieten.

Vermits ze bij haar in het onbewuste liggen zijn ze dus ook primitief, onhanteerbaar en archaïsch.

Dit zijn de oerkenmerken van yin en ze liggen aan de basis van het vrouwelijk bewustzijn. Door het bewustzijn geraakt zijn ze gepolijst, verfijnd, beheerst en wat bewust is kan je hanteren. Als een onbewuste wezenskern liggen ze ook in het onbewuste van de man. Hier zijn ze nog primitief, niet gepolijst door het bewustzijn, en niet echt te hanteren want ze zijn onbewust.

De bijzondere taak van animus en anima is nu precies bij mannen en vrouwen de totale psyche in evenwicht te houden. Het onbewuste vervult een compenserende rol ten aanzien van het bewustzijn.

De kenmerken van Yang of animus (onbewuste mannelijke bij de vrouw)

• Een drang tot actie, initiatief en is doelgerichtheid. • Het is scheppend, competitief en toekomstgericht. • De nadruk ligt op worden. • Yang heeft het moeilijk met beperkingen en wenst perfectie. • Yang is de energie die ons uit de beschermde omgeving (thuis) stoot en legt de verbinding met buiten. Yang wil het lichaam onderwerpen. Dit zijn de oerkenmerken van Yang die aan de basis liggen van het mannelijk bewustzijn. Ook hier geldt dat ze in bewuste toestand beheerst en verfijnd naar voren komen. Yang is ook de onbewuste wezenskern van de vrouw.

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Functie van animus en anima bij mannen en vrouwen:

In vele overleveringen en mythologieën zowel de Perzische als de Talmoed wordt gesteld dat de mens uit de eenheid komt. Zo ook staat in het boek Genesis dat God de eerste mens Adam als man en vrouw schiep en dit naar zijn beeld en gelijkenis. Later kwam er de dualiteit en werd het tweeslachtig schepsel gesplitst in mannen en vrouwen die uiterlijke vereniging zoeken via de weg van de eros. Het is één van de diepste (vaak ongekende) verlangens in iedere mens om tot innerlijke eenheid te komen. Ook innerlijk in het onbewuste draagt een mens zijn tegenpool in zich en hij wordt maar een compleet mens als hij zijn bewustzijn met deze onbewuste pool kan verenigen. We worden dus geboren met een totaal pakket aan mogelijkheden. Een vrouw heeft dus de mogelijkheid om haar yang kwaliteiten te ontwikkelen net zoals een man de mogelijkheid heeft om zijn vrouwelijke kant te ontplooien.

Medische orthofilosofie

Ingrid Hoet en Walter Faché 

Animus en anima zijn dus grote ontwikkelingskansen voor zowel mannen als vrouwen om evenwichtige, bewuste en complete wezens te worden. Het laat vrouwen met een bewustzijnsontwikkeling toe om in een warme en milde kracht te staan en aldus een verbinding te maken met de yang kracht in haar onbewuste. Anderzijds zal een man met de nodige bewustzijnsontwikkeling wel degelijk in verbinding kunnen komen met zijn yin kracht en zijn tedere en relaterende betrokkenheid laten zien.

Voorwaarden voor een goed functionerende of blije animus en anima. Yin en yang of anima en animus zijn onze innerlijke gidsen en bronnen van wijsheid als we in balans zijn. Als we bewuste keuzes kunnen maken en een leven leiden dat bij ons past zijn we grotendeels in balans. Dit lijkt eenvoudig, maar de meeste mensen laten zich leven en zwalpen op het ritme van hun complexen en instincten. Het ontbreekt zeer velen aan een bewustzijnsontwikkeling. Wij spreken hier wel degelijk van een bewustzijnsontwikkeling omdat het hier gaat over het bewust maken en worden van onbewuste mogelijkheden en problemen in de psyche. Het grote doel van de Jungiaanse psychologie is trouwens de individuatie of het proces waarin je door bewustwording steeds meer je zelf kan zijn.

Wanneer worden animus en anima boos?

Aangezien het voor animus en anima de taak en functie is om bewust te worden zullen zij bij gebrek aan bewustwording hun taak niet naar behoren kunnen vervullen, boos worden en zich dan toch op een primitieve manier vanuit het onbewuste manifesteren. Dit gebeurt wanneer wij een al te eenzijdig leven leiden! Zo zal bijvoorbeeld een leven dat uitsluitend in functie staat van prestatie, prestige en gewin onvoldoende ruimte geven aan de genietende relaterende en vrouwelijke kant van het leven. Dit stuk wordt verdrongen en verdwijnt in het onbewuste waar trouwens al de niet gemaakte keuzes liggen. De anima wordt boos en ze zal eerst op een milde maar naderhand op steeds meer dwingende wijze aan de deur van het bewustzijn kloppen. Zo krijgen we eerst wat nachtmerries of boze dromen tot dit verder evolueert tot angsten en allerhande lichamelijke en psychische klachten.

Bij onvoldoende bewustzijnsontwikkeling zullen animus bij de vrouw en anima bij de man zich derhalve niet steeds van hun mooiste kant laten zien. Ze kloppen aan de deur en dit is op zich voor ieder van ons een alarmbel om aan te geven dat uw leven niet in balans is.

Voorbeelden van uitingsvormen van een boze animus en anima Boze anima

Een man die zich te weinig bewust is van zijn anima of vrouwelijke kant, zal deze ook niet voeden en tot uiting laten komen. Hij zal er evenmin kunnen naar luisteren. Hij vervult bijvoorbeeld een functie die hem veel prestige verleent op maatschappelijk vlak, maar die niet echt bij zijn wezen past. Dit kan zowel de functie zelf betreffen of de eenzijdige manier waarop hij deze invulling geeft. Hij zal vanuit zijn bewuste mannelijke waarden ervoor kiezen om dit competitieve en prestatiegerichte werk verder te zetten en de oprispingen van zijn anima in de kiem smoren. Zijn anima wordt boos want ze wordt niet gehoord en nog minder gevoed. Als dit eenzijdige leven maar door gaat en vaak nog een verlengstuk krijgt met een even onbevredigend sociaal leven, dat meestal geleid wordt met vrienden en een vrouw van hetzelfde niveau, wordt zijn anima bozer en bozer want van innerlijke eenheid is bij deze man geen sprake meer. Zoals gezegd opereert ze bij de man vanuit het onbewuste en ze zal steeds harder aan de deur kloppen. Zijn boze anima krijgt hem letterlijk in de greep en dat zie je dat hij zich gedraagt als een inferieur soort vrouw die bij het minste gekwetst is, humeurig en knorrig is en zich omgeeft met een aureool van venijn, sarcasme, steken onder water die een subjectieve vooringenomenheid onthullen. De onbewuste vrouw in hem is namelijk primitief en weinig ontwikkeld. Zijn omgeving, vrouw en personeel moet voortdurend op de tenen lopen en de minste verkeerde opmerking brengt hem van zijn stuk. De man zelf heeft dit niet in de gaten en zal het probleem steeds bij de anderen leggen. Als dit chronisch wordt zal hij depressief worden omdat een gevoel van hopeloosheid en fundamentele eenzaamheid hem overspoelt. Hij mist immers de zo noodzakelijke innerlijke verbinding. Eigenaardig genoeg zal een man die in een “boze anima” bui is ook niet in staat zijn om op dat ogenblik zijn yang

of bewuste mannelijke kwaliteiten tot uitdrukking te brengen. Zijn gehele mannelijke helderheid, rationaliteit, en directheid worden door de boze anima overspoeld en we zien deze mannen in gesprekken dan eerder te insinueren in plaats van rechtstreeks te benoemen en te zeggen waar het op staat. Ze worden subjectief en persoonlijk. Een man heeft zijn anima nodig om zijn mannelijke kwaliteiten te manifesteren. Een man met een negatieve anima is in deze fase minder man! Hij gedraagt zich eerder als een primitief soort vrouw!

Boze animus

Vrouwen kunnen ook in disbalans zijn en last hebben van een negatieve animus. Ook hier geldt het principe dat een negatieve yang doorbraak zich bij onvoldoende bewustzijnsontwikkeling voordoet. Het onbewuste van de vrouw met als tolk haar animus zal door allerhande signalen het bewuste van de vrouw proberen te corrigeren en compenseren. Het is de taak van het yang principe in de vrouw om haar in verbinding te brengen met haar eigen innerlijke kracht. Voor het vrouwelijke bewustzijn is het persoonlijke en relaterende een vertrekpunt. Een positieve yang kracht in haar onbewuste zal haar toelaten om deze capaciteiten op een rustige manier te linken aan objectiviteit en zakelijkheid. Als bij een vrouw de animus het overneemt, geraakt ze verder en verder van haar eigen bewuste vrouwelijke denken en voelen verwijderd. Deze vrouwen zie je dan radicale, algemene oordelen verkondigen die een primitief mannelijke manier van reageren is. Een animus die los staat van de emotionele werkelijkheid wordt bijzonder scherp en ongenuanceerd en verkondigt zijn meningen met groot vertoon! Bij een gebrekkig zelfvertrouwen worden ze letterlijk door een negatieve animus overspoeld en dan zien we dat ze een versterkte drang hebben om zich bij voorbeeld in het zakenleven te bewijzen en dit vanuit een slachtofferpositie. Bij deze vrouwen bestaat een grote angst om de zaken niet volmaakt te kunnen doen en door deze angst ontzien ze niets of niemand meer. Hun ongebreidelde drang om mannelijke doelen te bereiken laten hen figuurlijk over lijken stappen. Ze vergeten hun vrouwelijke waarden van relateren en zin voor heelheid. Ze stormen als een niets of niemand ontziende ram de buitenwereld in en schreeuwen vanuit hun angst en onmacht “kijk naar mij”! Met hun grote voeten en nog veel langere tenen

Orthofyto

35 ®

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

Medische orthofilosofie vertrappelen zij als een primitief soort man alles wat hen in de weg staat en gebruiken alles wat hen kan dienen, liefst datgene wat niet van hen is en zij van anderen ontvreemden. Ze hebben geen enkele zin meer voor ethiek. Het zijn uiteraard vrouwen die in het zakenleven de grootste moeilijkheden hebben in hun omgang met mannen. In discussies laten ze u niet uitspreken en vallen u voortdurend in de rede en willen hun “kracht “laten zien. Hun negatieve yang maakt de sfeer benauwelijk en hoewel zij soms veel energie bezitten om iets op poten te zetten zullen zij zoveel mensen tegen zich opzetten dat de realisatie van hun idealen fel bemoeilijkt wordt. Mannen met een negatieve anima gedragen zich als heersers en vrouwen met een negatieve animus zitten meestal in een slachtofferrol en hebben een assepoester complex.

Oorzaken bij mannen en vrouwen van het ontstaan van deze problematiek: De oorzaken bij de man

• De oorzaken bij de man van een “boze anima” zijn velerlei. Er is vooreerst de eeuwenlange onderdrukking van de vrouw en dit had voor gevolg dat de vrouwelijke waarden zelf in de verdrukking werden gebracht. • De opvoeding in scholen, en gezinnen was er bij jongens zeker niet op gericht om ze vrouwelijke waarden bij te brengen. Alles werd gericht op het stoere mannelijke en prestatiegerichte. Om succesvol te zijn was het aangewezen om de verpersoonlijking van het mannelijke te zijn. Dit gold evenzeer voor vrouwen die succesvol wilden zijn. • Ook de relatie van zonen met hun moeders kunnen een grote invloed hebben op de al dan niet ontwikkeling van hun vrouwelijke waarden. In gezinnen waar moeders zelf niet in balans zijn is het mogelijk dat hun zonen plaatsvervangende echtgenoten worden. • Een ongezonde binding tussen een moeder die niet in haar kracht staat met haar zoon, beperkt zijn mogelijkheid om het vrouwelijke in zich te integreren. Het is dan ook meteen duidelijk dat mannen die het vrouwelijke door allerlei oorzaken en omstandigheden in hun leven niet geïntegreerd hebben, veel moeilijkheden zullen hebben in hun omgang met de vrouwelijke wereld en meer bepaald met hun eigen vrouwen en dochters. De anima is de tolk van het volledige

36

Ingrid Hoet en Walter Faché

onbewuste van de man en zij roert zich als daar geen balans gevonden kan worden.

De oorzaken bij de vrouw

• Ook bij vrouwen liggen de oorzaken van dit probleem vaak in de opvoeding, de relatie met de vader en het maatschappijbeeld dat de vrouwelijke waarden onderwaardeert. Deze vrouwen zitten met een diepe vorm van gebrek aan zelfacceptatie en wezenlijk zelfvertrouwen. • Paradoxaal genoeg zijn zij zich hiervan niet bewust en zitten zij vaak vast in een opgeblazen ego. Dit kan zich ook uiten in het hechten van een overdreven belang aan uiterlijke status allerhande. Denken we maar aan miss Hyacint uit de populaire Britse televisieserie Schone schijn. Bij deze vrouwen zullen zich uiteraard veel moeilijkheden voordoen in hun contacten met de mannelijke wereld. Net zoals bij de man zien we dus dat ook een vrouw die niet in balans is en geen echte verbinding kan maken met de mannelijke tegenhanger in haar onbewuste, zich als een primitief soort man gedraagt en hierdoor minder vrouw is! Mannen zijn pas echte mannen en vrouwen pas echte vrouwen als ze door bewustzijnsontwikkeling in staat zijn om hun onbekende partners in hun bewustzijn en zo verder in hun leven en relaties te integreren.

Hoe bevrijden wij ons van de negatieve effecten van animus en anima?

horen bij hem maar zijn stemmingen zijn het domein van zijn anima. 2. Zo zal een man moeten proberen in contact te komen met zijn gevoelens en deze te uiten om aan de greep van zijn anima te ontsnappen. 3. Ook een vrouw zal moeten leren het verschil te zien tussen zichzelf en haar mannelijke factor. Haar animus uit zich gewoonlijk in de vele gedachten in haar geest. Deze gedachten zitten vol met bevelen en oordelen naar haar zelf en anderen. Ook zij zal de relatie met haar animus moeten aangaan. 4. De eenvoudigste manier om de relatie met animus en anima aan te gaan is de stilte en het inlassen van momenten van niets doen gedurende de dag. Dan doen zich dagdromen aan ons voor en krijgt het onbewuste de kans om in contact met ons te treden. Het is aan ons om naar de wijsheid van het onbewuste te luisteren en hiervoor dient de nodige ruimte voor te worden gecreëerd. 5. Verder is er de specifieke jungiaanse droomanalyse, de actieve imaginatie en alle vormen van ervaringsgericht werken. In dit verband kan tenslotte verwezen worden naar het Big Mind proces dat zenmeester Dennis Genpo Merzel heeft ontwikkeld en die gebruik maakt van de Jungiaanse gesprekstechniek (voice dialogue), die de deelnemers in staat stelt om hun beperkt zelfbeeld te doorbreken en zicht te krijgen op de veelstemmigheid van hun wezen

1. Via crisissen, conflicten en vooral naar aanleiding van het grote leerproces van de pijn worden we vaak verplicht om naar ons zelf te kijken. Alles begint dan ook met de wil om aan zich zelf te werken. Als een man beseft dat de oorsprong van zijn buien gelegen in bij zijn eigen anima en niet bij zijn vrouw of partner is al een belangrijk stukje weg afgelegd.

Ingrid Hoet - Ere vrederechter. Studeert momenteel Jungnaanse psychologie en astrologie bij Karen Hamaker - Zondag in Odrerir Stichting - Amstelveen Nederland. Jarenlange ervaring met het psychospiritueel werk bij Douwe Nutterts te Gent.

Dan herkent hij in zich zelf het probleem. Dat herkennen is niet eenvoudig. Onze onbewuste niet erkende delen projecteren we immers meestal op anderen. Eenmaal je animus en anima herkent kun je een onderscheid maken tussen gevoelens en stemmingen. Een man die in een relatie zijn gevoelens niet kan uiten valt ten prooi aan stemmingen. Zijn gevoelens

Literatuur: Karen M.Hamaker–Zondag. Over het mannelijke in de vrouw en het vrouwelijke in de man. Symbolon, 2009. 1. J.A.Sanford. De onbekende partner. Lemniscaat, 1988. 2. C.G.Jung. Herinneringen, dromen en gedachten. Lemniscaat, 1994. 3. Dennis Genpo Merzel. Big Mind Big Hart. Asoka, 2008.

Orthofyto

Jaargang 17 ~ nr.96 ~ 2012

®

Seminaries of bijscholingen in 2012 voor cursisten en niet-cursisten Op vrijdag 14 december 2012 van 9 tot 17 u. door Walter Faché, Heos. 37ste seminarie Een nieuwe doorbraak in de preventie en behandeling van kanker De sleutel van kanker is eigenlijk al meer dan 80 jaar geleden aangetoond door de Duitse Nobelprijswinnaar Otto Warburg MD PhD, die bewees dat een vermindering van het zuurstofgehalte met 35% een cel ertoe aanzette om, hetzij te sterven, dan wel kankerachtig te worden. De natuur heeft toch iedere cel het vermogen gegeven om zonder zuurstof via fermentatie te overleven. Cellen moeten normaal hun energie krijgen door zuurstof op te nemen en te gebruiken in de celademhaling, respiratieketen genoemd. De hamvraag is dan ook hoe wij voldoende zuurstof in die cellen krijgen en welke de oorzaken zijn van een tekort aan zuurstof. Deze prioriteit om zuurstof in elke cel te krijgen is een nieuwe kankerdoorbraak. Zuurstof is de reddingbrengende basis, niettegenstaande iedere cel het vermogen heeft gekregen via fermentatie te overleven, indien deze cel onvoldoende zuurstof krijgt. Goedbedoelde onderzoekers zijn het erfelijke pad ingeslagen en zoeken alle heil in het verkeerd genetisch programmeren van cellen in plaats van zich te focussen op de biochemie van de cel, die dringend zuurstof nodig heeft. De komst van de chemotherapie, chirurgie en bestraling heeft de kankerbehandeling bovendien op een heel verkeerd spoor gebracht en mensen een gigantische angst opgesolferd! Kanker is een laatste kans om zijn levenswijzen bewuster aan te pakken en het primair mechanisme, oxygenatie genoemd, proberen te begrijpen en toe te passen. Kanker is een probleem van de hele stofwisseling en niet een plaatselijk probleem van een weefsel of orgaan. De bewerking van voedsel en onjuiste voedingsaanbevelingen veranderde het moderne voedingspatroon op een zodanige manier, dat het zuurstoftransport in het lichaam vernietigd werd. De primaire oorzaak van kanker is niet genetisch, maar een ontbrekende schakel waarbij de essentiële vetzuren een optimale zuurstofabsorberende functie bezitten voor alle biljoenen cellen. Hoeveel essentiële vetzuren moet ik preventief nemen? Is ozonbehandeling nuttig? Leidt melkzuur tot kanker? Beschermt soja tegen kanker? En nog vele vragen waarmee wij allen permanent geconfronteerd worden bij kanker.

Bij Nordic Naturals, visolie is altijd onze exclusieve focus geweest sinds 1995. Deze continue investeringen in omega-3s resulteren in een nooit geziene zuiverheid, versheid en gepreze Bij Nordic Naturals, visolie is altijd onze exclusieve focus smaak—voor meer en betere resultaten. geweest sinds 1995. Deze continue investeringen in omega-3s Bij Nordic Naturals, visolie is altijd onze exclusieve focus Bewijs zietgeziene men continue in onze onafhankelijke test resultaten: resulteren inHet een nooit zuiverheid, versheid en geprezen geweest sinds 1995. Deze investeringen in omega-3s Ieder lot van Nordic Naturals oliën zijn onafhankelijk getest om smaak—voor betere resultaten. resulterenmeer in eenen nooit geziene zuiverheid, versheid en geprezen zo onze industrieleidende zuiverheid en versheid niveau’s te smaak—voor meer en betere resultaten. Het Bewijs ziet men inEn onze onafhankelijke testtransparantie resultaten:tot onze garanderen. we garanderen volledige Het Bewijs zietcertificaten. men in onzeTot test resultaten: analyse op vandaag hebben we nog nooitom een Ieder lot van Nordic Naturals onafhankelijke oliën zijn onafhankelijk getest Ieder lot van Nordic Naturals oliën zijn onafhankelijk getest evenaart. om concurrerend product gevonden die onze resultaten zo onze industrieleidende zuiverheid enversheid versheid niveau’s zo onze industrieleidende zuiverheid en niveau’s te te Kwaliteit is van belang—vertrouw de visolie experten voor uw garanderen. En we garanderen volledige transparantie tot onze garanderen. En we garanderen volledige transparantie tot onze Omega-3 behoeften. analyse certificaten. vandaag hebben nog nooit een een analyse certificaten. TotTot opopvandaag hebbenwewe nog nooit concurrerend product gevonden die onze resultaten evenaart. concurrerend product gevonden die onze resultaten evenaart. Overbevissing? Nooit. Kwaliteit is van belang—vertrouw de visolie experten voor uw Omega-3 behoeften. Chemische Omega-3 behoeften.verwerking? Helemaal niet. Kwaliteit is van belang—vertrouw de visolie experten voor uw

Gezuiverd? Absoluut. Overbevissing? Nooit. Onderbouwd door klinische studies? Uiteraard. Nooit. Helemaal niet. Overbevissing? Chemische verwerking? Gezuiverd? Absoluut.Helemaal Chemische verwerking?

niet.

Onderbouwd door klinische studies?

Uiteraard.

Onderbouwd door klinische studies? Uiteraard. Gezuiverd? Absoluut .

CompleMed 059 27 07 53 [email protected] • www.complemed.be

Inschrijving voor seminarie kan via email: [email protected] T: 0032/(0)9 369 06 42 / F: 0032/(0)9 366 18 38 Deelname: 120 euro Lunch aan 12e vooraf mee te delen! Faché Instituut FIOW Kerkstraat, 103 - Larenhoeve - 9270 Laarne www.faché-instituut.be

CompleMed 059 27 07 53 [email protected] • www.complemed.be

CompleMed 059 27 07 53 [email protected] • www.complemed.be

37

Volgende editie: Orthofyto 97 Thema: Stille inflamaties Stille inflamaties

Orthofyto

®

COLOFON • Een gids voor ortho­ moleculaire preventie en orthomoleculaire substitutietherapie • Verschijnt 6 maal per jaar • Brengt u het meest uitge­ breide orthomoleculaire voedings- en geneeskundig blad voor alle gezondheids­ verzorgende professionals en gezondheids­bewuste mensen. Hoe abonneren ? Betaling geldt als enige abonnering Jaarabonnementen 6 nummers Voor België en Nederland: Storting van 64E op vzw Orthofyto Media Nieuwdorp 57 - 9190 Stekene IBAN BE35 7370 3689 8237 BIC Kredbebb

Recentelijk heeft de wetenschap het fenomeen ‘stille ontsteking’ ontdekt. In tegenstelling tot de acute ontsteking, is de stille ontsteking moeilijk te ontdekken. We kunnen ons gezond voelen, terwijl de stille ontsteking als het ware onderhuids onze systemen teistert en de ontwikkeling van chronische ziekten bevordert. Stille ontsteking, ontregeling van de lichaamssystemen en algehele veroudering gaan hand in hand. In het volgende nummer wordt uitgebreid ingegaan op stille ontsteking. U zult lezen dat stille ontsteking vaak het gevolg is van een disbalans in het intestinale systeem. Hoe bepaalt u of er sprake is van een stille ontsteking? Wat zijn de kenmerken? Welke laboratoriumwaardes geven u inzicht? En als er sprake is van een stille ontsteking, welke therapie kunt u dan inzetten? U kunt het allemaal lezen in het volgende nummer van OrthoFyto!

Info abonnees Secretariaat Orthofyto Media Tel. +32 (0)3 808 41 43 [email protected] Abonnement is geldig voor de duur van 1 jaar en wordt automatisch verlengd voor dezelfde periode, tenzij u opzegt minstens twee maanden voor het verstrijken van de einddatum. Prijs per nummer E 11,5 (B-NL) (exclusief portkosten)

Hoofdredacteur Walter O.M. Faché, Medisch journalist Pascale Van den Heede, Apotheker Redactie Walter O.M. Faché, Biochemicus HEOS Prof. Dr. Ir. Jozef Poppe Apr. Pascale Van den Heede Apr. Hubert Goossens Apr. Philippe Gerard Drs. Ulviya Sharif-zada Dr. Med. Frans Fermon Dr. Med. Mark Bottu Dr. Hans Van Monfort Dr. Koos Beunk Dr. Osteopaat Johan De Cock Ir. Kristel Stevens Drs. Karen Hamaker-Zondag Ingrid Hoet ere vrederechter Eindredacteur Walter O.M. Faché Secretariaat OrthoFytoMedia Nieuwdorp 57 - 9190 Stekene Tel. +32 (0)3 808 41 43 E-mail: [email protected] Advertentie aanvraag Apotheker Pascale Van den Hede E-mail: [email protected] Lay-out, productie en druk Walter O.M. Faché Stijn De Pauw, Drukkerij Coppens bvba Hospitaalstraat 2, 9080 Lochristi-Beervelde www.coppens-druk.be Illustraties Stijn De Pauw Walter O.M. Faché

Orthofyto blijft het enige orthomoleculair vakblad op de Beneluxmarkt dat zich niet bindt aan een productlijn om voldoende inkomsten te genereren. Wij hebben geopteerd voor een orthoceutische firmaraad die los van de redactie en de artikels in het blad functioneert. Uitgeverij

OrthoFyto Media Gespecialiseerd op het gebied van voeding, fyto, voedingsaanvullingen, gezonde levenswijze, milieu, orthofilosofie, orthotrends en adviezen bij ziekten. ©Copyright FIOW 2012  ISSN 1780-3713 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotokopie of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toelating van de uitgever. Disclaimer: De hoofdredacteurs, de redactie, de eindredacteur en de uitgever van de opgenomen artikelen en advertenties zijn niet aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van vermeende algemene medische adviezen, onjuistheden en/of onvolledigheden.

Iedere auteur blijft verantwoordelijk voor de volledige inhoud van zijn artikels.

38

Uitgever OrthoFyto Media Nieuwdorp 57 9190 Stekene

Overname van artikelen of gedeelten hiervan is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de eindredacteur.

Prof. Dr. Linus Pauling tweevoudig Nobelprijswinnaar introduceerde in 1968 voor het eerst de term “Orthomoleculair” in Science: alle stoffen, moleculen of handelingen die niet toxisch en niet vreemd aan het lichaam zijn, die het lichaam biochemisch en fysiologisch normaal kan verwerken zonder enige schade en die op de juiste tijd met de juiste dosis biochemisch individueel dient gegeven of geëlimineerd te worden. (verruimde betekenis uit Science 160:265-271, 1968)

Type Opleiding

Datum + Locatie

Thema

Gastspreker(s)

Prijs

Succesvolle suppletie bij de behandeling van verstoorde neurotransmittors

Ir. Christel Stevens

Gratis

Seminars en Congressen 2013 Vlaanderen Productavond

Di 12 maart

Lochristi

aan te vinken voor welke seminars u zich wenst in te schrijven! Seminars Vergeet niet hiernaast Seminars Vergeet niet hiernaast aan te vinken voor welke seminars u zich wenst in te schrijven!

Seminars en Congressen 2013 Vlaanderen ❏

Productavond Di 26 maart Schilde Type Opleiding Datum + Locatie Dagseminar Zat 12 januari Schilde Productavond Di 12 maart Lochristi

Succesvolle suppletie bij de behandeling van verstoorde neurotransmittors Ir. Christel Stevens Gratis ❏ Thema Gastspreker(s) Prijs Prof. H.E.O.S. W. Faché Depressie; de vicieuze cirkel doorbreken 75€ ❏ Dr. Pieter Lanoye Gratis ❏ Succesvolle suppletie bij de behandeling van verstoorde neurotransmittors Ir. Christel Stevens

Avondseminar Di 26 22 maart januari Productavond Di

Preventie van verstoorde seizoensallergie Succesvolle suppletie bij en de behandeling van neurotransmittors

Avondseminar Dagseminar Productavond Avondseminar Productavond Avondseminar Productavond Productavond Dagseminar Productavond

Di 29 januari Zat 12 januari Do 16 mei Di 22 januari Di 21 mei Di 29 januari Di 4 juni Do 16 mei Zat 8 juni Di 21 mei

Schilde Schilde Lochristi Schilde Santpoort Schilde Schilde Lochristi Lochristi Santpoort Antwerpen Schilde

Productavond Di Avondseminar Di 423juni april Dagseminar

Zat 8 juni

Preventie en behandeling van seizoensallergie Depressie; de vicieuze cirkel doorbreken Succesvolle suppletie bij spijsverteringsproblemen Preventie en behandeling van seizoensallergie Succesvolle suppletie bij spijsverterings-problemen Preventie en behandeling van seizoensallergie Succesvolle suppletie bij spijsverterings-problemen Succesvolle suppletie bij spijsverteringsproblemen Buik in balans Succesvolle suppletie bij spijsverterings-problemen

Lochristi Schilde

Buik in balans

Avondseminar Di 7 mei Avondseminar Di 23 april

Lochristi Schilde

Bewust op je gewicht Bewust op je gewicht

Productavond

Lochristi

Succesvolle suppletie voor het bewegings-apparaat

Avondseminar mei Productavond Di Do721 november

Lochristi Schilde

Bewust op je het gewicht Succesvolle suppletie voor bewegings-apparaat

Dagseminar Productavond

Schilde Lochristi

Di 19 november

Za1912november oktober Di

Dhr. S. Peeters Prof. H.E.O.S. W. Faché Dr. Pieter Lanoye Dhr. Peter Paulissen Dhr. S. Peeters Ir. Christel Stevens Dhr. S. Peeters Ir. Christel Stevens Dhr. Peter Paulissen Dr. Jacques Deneef Ir. Christel Stevens Ir. Christel Stevens Ir.Ap. Christel Stevens Sabine Martens Mw. Birgit De Greve Dr. Jacques Deneef Ir. Christel Stevens Ir. Christel Stevens Ap. Sabine Martens Ap. Sabine Martens Mw. Birgit De Greve Mw. Birgit De Greve Ir. Christel Stevens Ir. Christel Stevens

Succesvolle suppletie bijop spijsverterings-problemen Bewust je gewicht

Antwerpen

Dhr. S.Stevens Peeters Ir. Christel

25€ ❏ ❏ Gratis 25€ 75€ ❏ Gratis 25€ ❏ Gratis 25€ ❏ Gratis Gratis ❏ 75€ Gratis ❏

❏ ❏ ❏ ❏ ❏

Gratis 25€ ❏ ❏ 75€

❏

25€ ❏ 25€ ❏ Gratis

❏

Ap.Ir.Sabine ChristelMartens Stevens 25€ Gratis❏ ❏ Mw. Birgit De Greve Overgevoeligheid; de rode draad doorheen de belangrijkste ziektebeelden Dhr. Stefan Maegh 75€ ❏ Succesvolle suppletie heteeuw bewegings-apparaat Ir.Ing. Christel Stevens vanvoor de 21e Christel Stevens Gratis ❏

Productavond Do 21september november Avondseminar Di 17

Schilde Lochristi

Succesvolle suppletie voor hetbewegen bewegings-apparaat Terug soepel

Ir. Christel Stevens Prof. H.E.O.S. W. FachéGratis 25€ ❏ ❏

Avondseminar Do1219oktober september Dagseminar Za

Schilde Schilde

Overgevoeligheid; de rode Terug draad soepel doorheen de belangrijkste ziektebeelden bewegen van de 21e eeuw

Dhr. Maegh Prof.Stefan H.E.O.S. W. Faché 75€ 25€ ❏ ❏ Ing. Christel Stevens

Avondseminar Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Di . . . . .17 . . . .september . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lochristi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Terug . . . . . . . . . . .soepel . . . . . . . . . . . . .bewegen .................................................... Avondseminar Do 19 september

Schilde

Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Terug soepel bewegen

Pc+Woonplaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Prof. H.E.O.S. W. Faché

25€

❏

Prof. H.E.O.S. W. Faché

25€

❏

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E-Mailadres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pc+Woonplaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E-Mailadres:

Seminars en Congressen 2013 Vlaanderen

............................................................................................

Thema

Congres

Za 15 juni Scheveningen

Constant moe. CVS, burn-out, etc

Congres

Za 5 oktober Zeeuws-Vlaanderen

Druk, druk, druk. ADHD, hyperactiviteit, etc

Ik ben: r Arts

❏ Therapeut

❏ Andere

Gastspreker(s)

Prijs

Diverse gastsprekers

95€ indien u zich enkel voor Nature by the Sea inschrijft. 85€ indien u zich ook inschrijft voor de Zeeuwse Dag, vóór 1 juni 2013. (u ontvangt een factuur van 170€)

❏

Diverse gastsprekers

95€ indien u zich enkel voor De Zeeuwse Dag inschrijft. 85€ indien u zich ook inschrijft voor Nature by the Sea, vóór 1 juni 2013. (u ontvangt een factuur van 170€)

❏

Congressen

Datum + Locatie

Vergeet niet hiernaast aan te vinken voor welk congres u zich wenst in te schrijven!

Type Opleiding

....................................................

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pc+Woonplaats: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E-Mailadres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Annulaties < 1 week vóór het seminar komen niet in aanmerking voor terugbetaling.

U kan zich als volgt inschrijven: ➧

Telefoon GRATIS: 0800/990 11

➧

Fax GRATIS: 0800/800 11

➧

E-mail: [email protected]

Vergeet niet aan te vinken waarvoor u zich inschrijft. Na ontvangst van uw inschrijving sturen wij u een bevestiging, factuur, programma en routeplan. Uw inschrijving is definitief na ontvangst van de betaling.

39 www.e ne rge t i ca natu ra. c o m

Unieke nutriceutische formule voor hart en bloedvaten

Atherozol Een gebalanceerde combinatie van essentiële vetzuren, vitamines, mineralen, aminozuren, kruiden en andere belangrijke orthomoleculaire stoffen.

Gunstige invloed op de 5 belangrijkste risicofactoren Verkwikkend voor het hart Houdt de bloedvaten schoon en soepel Voor het behoud van een sterke vaatwand Gunstige invloed op de bloedsomloop

Referenties: - Rubanyi GM. 1993. The role of endothelium in cardiovascular homeostatis and diseases. J Cardiovasc Pharmacol; 22Suppl 4:51-14. - Ref: Cotran RS, Pober JS. 1990. Cytokine-endothelial interactions in inflammation, immunity and vascular injury. J Am Soc Nephrol 1:225-235 - Ref: Pober JS, Cotran RS. 1990. The role of endothelial cells in inflammation. Transplantation 50:537-544. PROFESSIONELEN KUNNEN DE TECHNISCHE FICHE AANVRAGEN VOOR MEER UITGEBREIDE INFO.

Energetica Natura BV ● Postbus 148 - 9100 St.Niklaas ● Gratis tel: 0800-990 11 ● Gratis fax: 0800-800 11 ● [email protected] ● www.energeticanatura.com