Prins Alexander. Langer Thuis. April 2016

Prins Alexander

Langer Thuis April 2016

2 | Langer Thuis Prins Alexander

Inleiding

Programma Langer Thuis Het programma Langer Thuis gaat het gemakkelijker maken voor ouderen en mensen met een beperking om zo lang mogelijk zelfstandig te wonen. Samen met zorgaanbieders, welzijnsinstellingen, woningbouwcorporaties, zorgverzekeraars en niet in de laatste plaats de doelgroepen zelf werken we de komen jaren aan geschikte woningen, vitale netwerken, toegankelijke wijken en heldere informatie. De maatregelen uit het programma zorgen ervoor dat Rotterdam in 2018 goed is toegerust op het zo lang mogelijk zelfstandig wonen door ouderen en mensen met een beperking. Vanzelfsprekend kent de inzet van alle partners een langere doorlooptijd; de periode tot 2018 wordt gebruikt om de inzet verder op elkaar af te stemmen en focus aan te brengen. Langer Thuis Arrangement De veertien gebieden in Rotterdam kennen grote verschillen in vergrijzing, de verwachte groei van het aantal ouderen, de woningvoorraad, het voorzieningenniveau en het netwerk van partijen dat actief is in een gebied. Om die reden maken we samen met partijen én bewoners per gebied een ‘Langer Thuis Arrangement’: een set maatregelen die aansluit bij de specifieke behoeften van het gebied. Werkwijze In vier maanden tijd komen we tot een maatregelenset die het zelfstandig wonen in het gebied gemakkelijker moet maken. Tijdens een startbijeenkomst met zorgaanbieders, welzijnsinstellingen, corporatie(s), ondernemer(s), kerken en verenigingen, de gebiedsorganisatie en de gemeentelijke organisatie halen we eerst ideeën op voor mogelijke maatregelen. Snel daarna volgt een groepsgesprek met bewoners: ouderen, mantelzorgers, mensen met een lichamelijke beperking en ouders van volwassen kinderen met een verstandelijke beperking. Met de bewoners bespreken we wat voor hen belangrijk is om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen wonen.

De inzichten vanuit het bewonersgesprek leggen we naast de eerste ideeën van de professionals. Met het programmateam Langer Thuis en de clusters Stadsbeheer, Maatschappelijke Ontwikkeling en Stadsontwikkeling die actief zijn in het gebied, wordt vervolgens de lijst met maatregelen aangevuld tot een ‘longlist’ met mogelijke maatregelen. Deze longlist vormt input voor het volgende gesprek met de professionals, waar we gezamenlijk prioriteit aanbrengen in de lijst. Zo ontstaan de belangrijkste maatregelen voor het gebied, die door verschillende partijen verder worden uitgewerkt. In een volgende bijeenkomst bespreken we de uitgewerkte set maatregelen en bepalen we welke partij verantwoordelijk is voor de uitvoering van de maatregel. Zo ontstaat een set maatregelen, die gezamenlijk het Langer Thuis Arrangement van het gebied vormt. Het proces sluiten we af met een feestelijke bijeenkomst, waar de partijen hun maatregelen presenteren in aanwezigheid van bewoners en de ambassadeur van het Langer Thuis Arrangement in het gebied. Dan tekenen we een intentieovereenkomst en luiden we daarmee de volgende fase in: de stap richting uitvoering. De gebiedsorganisatie volgt deze fase op de voet en staat partijen bij waar dit nodig is.

Langer Thuis Prins Alexander | 3

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1 | Langer Thuis in Prins Alexander 1.1 Het arrangement 1.2 In gesprek met de bewoners 1.3 Selectie belangrijkste maatregelen met professionals

5 5 10 14

Hoofdstuk 2 | De maatregelen 2.1 Digitale wijkgids 2.2 Wijkbedrijf Prins Alexander 2.3 Pilot plinten Ommoord 2.4 Sleutelfiguren in wooncomplexen

21 21 22 22 25

Hoofdstuk 3 | Kaarten Prins Alexander

26


Hoofdstuk 1 Langer Thuis in Prins Alexander

1.1

Het arrangement

Prins Alexander is het vierde gebied in Rotterdam waar we een Langer Thuis Arrangement hebben gemaakt. Het gebied van Rotterdam met de meeste inwoners, een stad op zich. En daarbij een gebied met een zeer groot aandeel ouderen. Prins Alexander is ook een gebied waar al een stevige infrastructuur bestaat om ouderen te bedienen en de samenwerking van die verschillende partijen in het gebied krijgt vorm in de BSPA (Buurtgericht Samenwerken Prins Alexander). In dit platform bundelen corporaties, welzijnspartijen en zorgpartijen de krachten om in gezamenlijkheid buurtgericht hun taken uit te voeren. Gedurende het opstellen van het Langer Thuis arrangement kenmerkten de deelnemers zich door hun energie, behoefte aan actie en ambitie. Samen met deze partijen én bewoners uit Prins Alexander is gezocht naar maatregelen die het zelfstandig wonen in het gebied echt gemakkelijker maken. Dit heeft geleid tot vier concrete maatregelen, die al op relatief korte termijn merkbaar effect moeten sorteren voor de bewoners: • • • •

Digitale Wijkgids Wijkbedrijf Prins Alexander Pilot Plinten Ommoord Sleutelfiguren in Wooncomplexen

11-01-2016

18-01-2016

02-02-2016

Deze vier maatregelen richten zich met name op het versterken en slimmer organiseren van de mogelijkheden die er al zijn in Prins Alexander. Elke maatregel heeft een eigen trekker die deze maatregel de komende tijd (samen met de relevante partijen in het gebied) uitvoert. De gebiedsorganisatie monitort de voortgang en op welke manier eventueel bijgestuurd kan worden. Op 18 april 2016 hebben de partijen hun maatregelen gepresenteerd in aanwezigheid van bewoners en de ambassadeur van dit Langer Thuis Arrangement: Jenny Vermeeren, directeur Wonen bij Woonstad Rotterdam. De ambassadeur is een bestuurder van één van de partners die werken aan het programma Langer Thuis en blijft de voortgang in het gebied volgen. Alle partijen uit Prins Alexander die een van de maatregelen gaan trekken in het gebied, de gebiedsdirecteur en de ambassadeur hebben de gemaakte afspraken bekrachtigd met hun handtekening. Jenny Vermeeren “De talrijke partners in Prins Alexander steken hun energie in het versterken van het aanbod en zorgen ervoor, dat bewoners beter weten waar ze terecht kunnen. Een mooi Langer Thuis Arrangement dat bijdraagt aan de kwaliteit van leven van de vele senioren die in dit gebied wonen.”

22-02-2016

31-03-2016

18-04-2016

April en verder

Startbijeenkomst

Bewonersgesprek

Intern gemeente

Professionals

Professionals

Ondertekening

Eerste ideeën maatregelen

Inzicht in problematiek e n wensen

Aanvulling maatregelen

Van longlist n aar shortlist maatregelen

Uitwerken maatregelen

Langer Thuis Arrangement Prins Alexander

Uitvoering

Extra s essie BSPA Concretisering maatregelen


55 - 64 55 - 64 Leeftijdsklassen Leeftijdsklassen in jaren: in jaren:

Aantal ouderen Aantal ouderen in in woningen woningen per hectare: per hectare: 11 - 25 1126 - 25 - 50 2651 - 50 - 75 5176- 75 - 100 76 ->100 100


>100

65 - 74 65 - 74 75+

75+

Woonlocaties ouderen Prins Alexander Noord De kaart hiernaast toont de woonlocaties van ouderen onderverdeeld in drie leeftijdsklassen (55-64, 65-74 en 75 jaar en ouder) weergegeven in dichtheden (woningen per hectare). Bevolking Prins Alexander naar etniciteit en leeftijdsklassen: 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0

55 t/m 64 jaar

65 t/m 74 jaar

75+

- Dichtheden — Woningtabel 2013 - Bevolking Prins Alexander — Publiekszaken Rotterdam, bewerking OBI, 1 januari 2015


55 - 64 55 - 64 Leeftijdsklassen Leeftijdsklassen in jaren: in jaren:

Aantal ouderen Aantal ouderen in in woningen woningen per hectare: per hectare: 11 - 25 1126 - 25 - 50 2651 - 50 - 75 5176- 75 - 100 76 ->100 100


>100

65 - 74 65 - 74 75+

75+

Woonlocaties ouderen Prins Alexander Zuid De kaart hiernaast toont de woonlocaties van ouderen onderverdeeld in drie leeftijdsklassen (55-64, 65-74 en 75 jaar en ouder) weergegeven in dichtheden (woningen per hectare).

- Dichtheden — Woningtabel 2013 - Bevolking Prins Alexander — Publiekszaken Rotterdam, bewerking OBI, 1 januari 2015


1.2 In gesprek met de bewoners Op 18 januari 2016 hebben we gesproken met bewoners uit Prins Alexander in de ontmoetingsruimte van de Gerard Goossenflat, tegenwoordig ook Huis van de Wijk. De bewoners hebben aangegeven welke beperkingen zij ervaren en welke wensen en ideeën zij hebben voor het zelfstandig wonen. Omdat de groep erg groot was, hebben we deze in tweeën gesplitst. De uitkomsten van de twee groepsgesprekken zijn samengevoegd in onderstaand verslag. Wat hebben bewoners nodig om zelfstandig te kunnen blijven wonen? Samenstelling van de groep De eerste groep bestaat uit twee vrouwen van rond de 40/50 met een lichamelijke beperking, één mevrouw met een zoon met het syndroom van Down, vier oudere heren, en drie oudere dames. Allen zijn bewoners van verschillende wijken in Prins Alexander. De tweede groep bestaat uit drie vrouwen en vier mannen van middelbare leeftijd. Een aantal mensen heeft lichamelijke beperkingen (slechtziend, gehoor, mobiliteit). Allen zijn bewoners van verschillende wijken in Alexander (Prinsenland, Ommoord, Zevenkamp). Een aantal bewoners heeft een koopwoning of huurt van een woningcorporatie. Twee mannen en een vrouw zijn mantelzorger. De meeste deelnemers zijn lid van een bewonerscommissie en/of de Senioren adviesraad, een persoon is lid van de evenementencommissie voor dementen en een man is kwaliteitsmedewerker voor de buurtondersteuning. Geschikte woning Wat heeft u nodig om zelfstandig te blijven wonen? Een mevrouw met een lichamelijke beperking vertelt dat ze in een MIVA-woning (een woning voor mindervaliden) in Zevenkamp woont. De woning heeft een zeer grote tuin, die ze zelf niet goed kan onderhouden. Daarom zou ze graag willen verhuizen naar een geschikte woning met een kleinere of geen tuin. Het is echter lastig voor mindervaliden om een geschikte woning te vinden. Er lijkt een tendens te zijn dat MIVA-woningen te duur worden voor gehandicapten, waardoor deze vaak verkocht worden. Flats zijn vaak ook niet rolstoeltoegankelijk; de deuren moeten breed genoeg zijn en er moet voldoende ruimte zijn voor de draaicirkel van de rolstoel. Een andere mevrouw met een lichamelijke beperking sluit daar bij aan. Veel woningen zijn wel rolstoeltoegankelijk, maar niet rolstoeldoorgankelijk. Hier valt nog een wereld te winnen. Deze mevrouw woont in Ommoord en heeft een hellingbaan en een lift in haar complex. Voorlopig kan ze goed in haar huidige woning blijven wonen. Ze maakt zich echter wel zorgen over de eigen bijdrage in de zorg. Ze is bang dat veel mensen die zorg nodig hebben voor hun algemene, dagelijkse levensbehoefte de hoge eigen bijdrage in de toekomst niet meer kunnen betalen. De kosten kunnen hoog oplopen wanneer men naast de kosten van een huis en de hoge premie van de


zorgverzekering, ook nog een hoge eigen bijdrage voor de zorg moet betalen. Een oudere mevrouw woont in een benedenwoning op de begane grond in de Zevenkampse Ring. Ze woont hier nu nog prima, maar de woning is niet rolstoeltoegankelijk terwijl deze wel is aangemerkt als 55-plus woning. Toen haar man ziek werd moest hij regelmatig met de brancard thuis opgehaald en gebracht worden. De deuropeningen in huis waren eigenlijk te smal voor een brancard, waardoor het halen en brengen een gedoe was. Een mevrouw (75-plusser) vertelt dat ze al jaren geleden naar een 55-plus woning in Ommoord is verhuisd. Nu ondervinden veel mensen die in dergelijke 55-plus complexen wonen problemen, omdat de woningen toch niet geschikt blijken voor de ouderen van nu. De woningen zijn bijvoorbeeld niet toegankelijk voor een scootmobiel, de douche is te klein, het toilet te laag, etc. Er is jarenlang geen onderhoud gepleegd aan deze flats, waardoor ze nu verouderd en niet meer geschikt zijn. Een aantal flats dat eerst een 55-plus label had, heeft dit nu niet meer. Hierdoor wonen veel ouderen in een ongeschikte woning. De mevrouw huurt zelf haar woning van een particuliere verhuurder, die niet is gelabeld als een 55-plus woning. Nu ze ouder wordt, vraagt ze zich af wat ze kan eisen van haar verhuurder om de woning aan haar behoeften te laten voldoen. Een oudere meneer die in een koopwoning in Zevenkamp woont, zegt dat hij op dit moment nog niets mankeert. Hij kan bij hem thuis nog prima de trap op en af. Hij geeft aan dat hij waarschijnlijk pas een voorziening zal treffen wanneer hem iets gaat mankeren. Hij is daar nu nog niet mee bezig. Wel zou hij het liefst in zijn eigen woning blijven in plaats van te moeten verhuizen. Dan zou hij waarschijnlijk zijn eigen woning laten aanpassen om deze geschikt te maken. Een oudere meneer, die in een koopwoning in Het Lage Land woont, vertelt dat hij nu ook nog alles zelf kan. Hij vindt het echter wel vervelend dat een aantal Wmo-voorzieningen niet beschikbaar is voor mensen met een inkomen net boven de AOW. Die groep moet voor alle voorzieningen zelf betalen. Genoemd werd dat Vervoer op Maat afhankelijk van inkomen zou zijn.

Een oudere meneer, die samen met zijn vrouw in Oosterflank woont, vertelt dat het leven met de dag opeens kan veranderen. Zijn vrouw was altijd kerngezond tot ze op een dag een hersenbloeding kreeg en bijna niets meer kon. Omdat hun woning daardoor niet meer geschikt was voor zijn vrouw zijn ze toen op zoek gegaan naar een nieuwe woning. Deze bleek echter twee keer zo duur te zijn als de huidige woning. In plaats daarvan hebben ze het afgelopen jaar hun huis volledig aangepast. Zijn vrouw is nu bijna helemaal hersteld (90%) en kan met een rollator door het huis lopen. Het feit dat ze een aangepaste woning hebben scheelt veel; mocht er weer iets gebeuren dan is de woning al geschikt. Hij erkent ook het probleem dat veel woningen in Prins Alexander niet geschikt zijn als 55-plus woning (drempels om binnen te komen, lage toiletpotten, etc.), maar wel als zodanig zijn aangemerkt. Het zou prettig zijn als woningcorporaties hun 55-plus woningen daarop zouden aanpassen. Een mevrouw, die in de Kruidenbuurt woont, is via de ASVZ uitgenodigd voor dit gesprek. Haar jongste kind heeft het syndroom van Down. Zij geeft aan dat ze in oktober beveiliging op de deur heeft aangevraagd bij de Gemeente Rotterdam, maar hier niets meer over heeft gehoord. Daarnaast is het moeilijk voor haar gezin dat men bij een bepaald inkomen niet in aanmerking komt voor sommige voorzieningen. Ze heeft een gezin met jonge kinderen en heeft moeite om rond te komen. Voor tegemoetkomingen wordt er gekeken naar het inkomen van haar man (65-plusser met een uitkering). Zo komt haar man bijvoorbeeld wel in aanmerking voor een Rotterdampas, maar niet het hele gezin. Hierdoor hebben zij niet de middelen om uitstapjes te maken met de kinderen. Een meneer vult aan dat er in zijn straat drie mensen zijn die privé zorg inkopen, omdat het te veel gedoe is om het officieel aan te vragen. Een andere meneer geeft aan dat hij nog niets nodig heeft. Hij maakt zich ook nog geen zorgen over de toekomst. Een mevrouw met een lichamelijke beperking (zeer broze botten) geeft aan dat ze door bezuinigingen in de zorg nu geen recht meer heeft op een antislip badkamervloer. Deze kreeg ze vroeger altijd wel en is cruciaal voor haar, omdat een val enorme consequenties kan hebben. Er wordt nu van haar verwacht dat ze de antislip badkamervloer zelf aanlegt, maar zij kan dit niet zelf en weet ook niet hoe ze dat kan regelen. Een mevrouw kan nu alles nog zelf doen, zo ook haar huis schoonmaken. Ze maakt zich echter wel zorgen over wat er zou gebeuren als ze dit niet meer zelf kan, omdat door bezuinigingen veel huishoudelijke hulp niet meer vergoed wordt. Zij is bang dat, als zij volledig op de hulp van anderen is aangewezen, haar huis zal vervuilen. Een mevrouw geeft aan dat er in Rotterdam bijna geen kangoeroewoningen zijn. Dit type woning zou voor veel ouderen of mensen met een beperking een goede oplossing zijn. Daarnaast zou ze graag willen kijken naar de mogelijkheid van het bouwen van hofjes. Dit lijkt haar prettig wonen, met name als het gaat om veiligheid. Aangegeven wordt dat het lastig is om in aanmerking te komen voor hulp uit de Wmo. Mensen ervaren hier stress

van, omdat ze van te voren niet weten waar ze tegenaan gaan lopen. Als mensen aanpassingen in huis nodig hebben, zoals een traplift, dan moet dat mogelijk zijn. Dat wordt nu vaak afgewezen. De meeste mensen willen namelijk niet verhuizen. Nieuw Oldenoord is een voorbeeld van een goed complex voor ouderen. De huishoudelijke hulp is teruggedraaid en de eigen bijdrage is heel hoog. Een meneer geeft aan dat hij geen hulp meer ontvangt via de Wmo, omdat hij daar slechte ervaringen mee heeft en het te duur werd. Daarnaast kwamen er veel verschillende personen over de vloer en was de kwaliteit ook niet geweldig. Een mevrouw geeft aan dat de Wmo niet transparant is en er lijkt willekeur te zijn van wat mensen wel of niet krijgen. Het duurt soms lang voordat iemand hulp krijgt en er zijn geen tijdelijke oplossingen mogelijk. Als een arts een indicatie geeft, dan zou dat ook (snel) uitgevoerd moeten worden. Mevrouw geeft aan dat ze in een eengezinswoning woont en dat ze wel gekeken heeft naar een huurappartement, maar de kosten voor huur liggen veel hoger en ook verhuiskosten komen er dan bij. Er is daardoor geen doorstroming. Een meneer geeft aan dat het goed zou zijn om een checklist te hebben van wat een woning nodig heeft om langer zelfstandig te kunnen wonen met daarbij wat vergoed kan worden en wat bijkomende kosten zijn. Ook wordt aangeven dat er in Alexander een aantal grote complexen zijn met VvE’s. Deze zouden betrokken moeten worden, zij kunnen ook veel betekenen voor ouderen die in de complexen wonen en hebben daar ook zicht op. Samengevat: • Veel woningen in Prins Alexander hebben of hadden vroeger een 55-plus label, maar zijn niet geschikt (meer) voor ouderen en mindervaliden. • Voor mindervaliden is het lastig om een geschikte woning te vinden, omdat veel woningen niet rolstoeldoorgankelijk zijn. • Veel bewoners maken zich zorgen over de betaalbaarheid van het langer thuis wonen, nu zij op veel voorzieningen geen aanspraak (meer) kunnen maken. • De meeste ouderen willen niet verhuizen, de Wmo zou het makkelijker moeten maken om zelfstandig thuis te blijven wonen. Vitaal netwerk Wie vraagt u wel eens om hulp? Veel bewoners geven aan dat ze mensen niet gemakkelijk om hulp vragen. Een mevrouw geeft aan dat ze haar kinderen, die niet in de buurt wonen, wel om hulp durft te vragen, maar haar buren niet. Zeker als het om privacygevoelige zaken gaat, zoals de belastingaangifte, wat tegenwoordig met een DigiD moet. Als zij de Belastingdienst belt, raden die haar aan buren om hulp te vragen. Dat maakt haar erg boos. Diverse bewoners sluiten zich daarbij aan. Zij vinden dat de belastingdienst ook nog een papieren optie moet blijven aanbieden. Een meneer, die actief is bij een ouderenbond, geeft de tip dat wan-


neer je lid bent van een ouderenbond, je voor veel van dit soort zaken een beroep op hen kunt doen. Een mevrouw uit de groep beaamt dat: zij heeft al jaren haar administratie uitbesteed aan de KBO (seniorenorganisatie). Dat bevalt prima. Een mevrouw vertelt dat haar zus één keer per maand het huis komt schoonmaken en haar broer de administratie voor haar doet. Ze is blij met deze hulp, en zou niet weten hoe ze het zou hebben geregeld als haar broer en zus er niet waren. Zelf geeft ze ook hulp aan haar buren. Ze helpt hen met sokken aantrekken, boodschappen doen, of zet af en toe een kop thee en maakt een praatje. Hoe het in de toekomst zal gaan weet ze niet. Ze is alleenstaand en heeft geen kinderen of kleinkinderen. Toch probeert ze zich geen zorgen te maken over de toekomst: je moet niet zoveel doemdenken. Wel is ze boos over de bezuinigingen, die vindt ze erg krom. Door sommige bezuinigingen worden mensen volgens haar vaak een zeer dure verpleegpatiënt, en dat kost de maatschappij uiteindelijk meer. Een mevrouw die mantelzorger is voor haar kind, geeft aan dat haar gezin niet zo’n groot netwerk heeft. Ze doet ook geen poging om haar netwerk te vergroten. Zij zegt dat ze zelf niet om hulp zal vragen. Dan heeft ze het gevoel dat ze daar iets tegenover moet stellen, en dat ziet ze niet zitten. Een meneer benadrukt, dat je een netwerk niet van de een op de andere dag opbouwt en dat het ook een wisselwerking moet zijn. Een mevrouw geeft aan dat het belangrijk is, dat een wooncomplex waar veel ouderen wonen, ook een sleutelfiguur heeft bij wie mensen terecht kunnen met een hulpvraag of klachten. Juist in een wooncomplex met veel ouderen is het belangrijk dat je een netwerk hebt. Een sleutelfiguur, of een soort huismeester, zou daarbij kunnen helpen. Een mevrouw die mindervalide is, geeft aan dat ze veel negatieve ervaringen heeft met het vragen van hulp aan anderen. Zij kan niet altijd een beroep doen op haar familie. Enerzijds omdat ze te ver weg (Brabant) wonen om bijvoorbeeld haar tuin te onderhouden en anderzijds omdat ze soms negatief gereageerd hebben op een hulpvraag. Ook heeft ze bijvoorbeeld haar buren gevraagd om haar stoepje te strooien bij gladheid. Dit wordt vervolgens niet gedaan. Er wordt te veel gerekend op de bereidheid van mensen om te helpen, terwijl deze mevrouw ervaart, dat deze bereidheid er niet altijd is. Een andere mevrouw vult aan dat het niet altijd onwil is, maar dat ze de hulp vaak niet kunnen leveren. In Ommoord, bijvoorbeeld, zijn veel wooncomplexen waar bijna alleen maar 75-plussers wonen. Die zijn vaak fysiek niet in staat om elkaar te helpen. Aangegeven wordt dat het belangrijk is dat mensen een luisterend oor hebben, eenzaamheid is een groot probleem. Het is belangrijk dat er netwerken van vrijwilligers worden gevormd. Er is geen overzicht van welke initiatieven er zijn, er zit geen lijn en afstemming in. Dit zou ook kosten kunnen besparen. Er zijn in Alexander zeker 250 vrijwilligersverenigingen. In Alexander wordt de ‘LeeftSamen’ site gebruikt, een mevrouw vraagt zich af of dat voor iedereen is, ook voor mensen die geen computer hebben? Niet iedereen kan daarmee omgaan. Een voorbeeld wordt genoemd van verzorgingstehuis De 12 | Langer Thuis Prins Alexander

Burcht. Daar wonen mensen zelfstandig en mensen die verzorgd worden. Er was een pilot waarbij mensen een tablet of laptop kregen om boodschappen mee te bestellen, maar die worden niet meer gebruikt. Aangegeven wordt dat er niet goed over nagedacht is. De ouderen waren niet gewend om met zoiets te werken, dus doen ze dat niet zomaar opeens (bezint voor eer begint). Belangrijk is dat goed wordt aangesloten bij wat bewoners willen. Samengevat: • Bewoners vragen niet snel om hulp aan hun omgeving. Redenen hiervoor zijn onder andere: • familie woont niet altijd in de buurt; • bewoners willen privacygevoelige zaken niet met hun buren delen; • in wooncomplexen met veel 75-plussers kunnen buren elkaar vaak niet helpen; • mensen hebben nare ervaringen met het vragen om hulp. • Bewoners in grote wooncomplexen hebben behoefte aan een soort huismeester, bij wie ze terecht kunnen met hulpvragen en die onderlinge sociale controle stimuleert. • Er is geen overzicht van initiatieven, vormen van netwerken van vrijwilligers. • Het is belangrijk beter aan te sluiten bij de behoeften van de ouderen. Toegankelijke wijk Wat vindt u van het voorzieningenaanbod in de wijk? Een mevrouw geeft aan dat er geen cultureel aanbod in Zevenkamp is. De afstand naar de stad, waar ze bijvoorbeeld graag naar concerten in De Doelen zou gaan, is voor haar te groot. Ze heeft wel een scootmobiel, maar daarmee durft ze ’s avonds niet naar de stad. Daar voelt ze zich te kwetsbaar voor en het is te intensief. Een meneer geeft de tip dat er voor uitstapjes een voorziening is van zorgorganisatie Laurens: het UITbureau voor Ouderen. Zij halen je op en brengen je weer thuis. Deze meneer geeft verder aan, dat hij zelf geen voorzieningen mist. Een andere meneer mist de kleine winkeltjes: slagers en bakkers zijn er niet meer. Hij vindt het jammer

dat hij tegenwoordig alleen nog maar naar de supermarkt kan. Onder alle aanwezige bewoners wordt het Lokaal Cultuur Centrum (LCC) Zevenkamp, dat vroeger op het Ambachtsplein zat, erg gemist. In dit centrum werden veel culturele activiteiten georganiseerd voor bewoners (jong en oud) uit de wijk. Er waren onder andere koffieochtenden, volksdansen, muzieklessen, yoga voor 50-plussers, maar ook uitvoeringen van bijvoorbeeld het Rotterdams Philharmonisch Orkest waar bewoners voor een lage prijs naartoe konden. Het LCC is nu omgebouwd tot de nieuwe centrale jongerenvoorziening YOUNGSTERS. Zij organiseren alleen activiteiten voor jongeren. Andere bewoners kunnen nu nergens meer terecht. Er worden wel elders in Prins Alexander activiteiten georganiseerd, maar deze plekken liggen buiten Zevenkamp en zijn voor veel bewoners uit deze wijk moeilijk bereikbaar. De meeste mensen vinden dat het voorzieningenniveau in de wijk waar ze wonen, goed is. Prinsenhof is een voorbeeld van een goede buurtvoorziening. Er heeft een Brievenbusproject plaatsgevonden vanuit de buurtondersteuning, waarbij binnen een straal van een bepaald aantal meters een PostNL brievenbus moet zijn (als voorbeeld van een belangrijke voorziening). In Zevenkamp is er geen plek waar mensen naartoe kunnen met vragen, er is daar geen Huis van de Wijk. Er wordt wel weer wat opgestart, maar dat is volgens bewoners ‘het paard achter de wagen spannen’. Een mevrouw benadrukt het belang van goed toegankelijk vervoer voor het langer zelfstandig wonen. Zij kan zelf gebruik maken van Vervoer op Maat, dat vindt ze een voordeel. Ze weet niet meer precies hoe ze recht op Vervoer op Maat heeft gekregen, maar ze weet dat veel anderen daarvan geen gebruik kunnen maken, terwijl ze dit wel nodig hebben. De wijkbus is erg belangrijk voor hen. Als de wijkbus zou wegvallen (daar is nu misschien sprake van in Prins Alexander) zou dat voor veel ouderen een ramp zijn. Een ander punt waar bewoners tegenaan lopen, is dat vervoersmaatschappijen hun klanten komen ophalen bij de hoofdingang van een wooncomplex en niet bij de eigen voordeur (van deur tot deur en niet van kamer tot kamer). Een klant moet zelf zorgen dat hij/zij naar beneden komt, wat voor sommigen moeilijk en gevaarlijk kan zijn. Bijvoorbeeld wanneer ze thuis van een operatie aan het herstellen zijn. Een mogelijke oplossing is om aan de wijkbus een eigen rolstoel ter beschikking te stellen, zodat bewoners die slecht ter been zijn toch bij hun voordeur kunnen worden opgehaald. De wijkbus moet blijven, dit is heel belangrijk. Er is eerder een handtekeningenactie gestart voor buslijn 35 (van RET), deze rijdt op zaterdag nog maar 1 keer per uur. Een meneer vraagt zich af of het wel nodig is dat deze bus vaker rijdt, want de bus is vaak leeg. Belangrijk is dat er eerst inzicht is in de behoefte. De verzakking van de grond (veengrond) in Alexander is een groot probleem. De app ‘Buiten Beter’ zou meer onder de aandacht moeten worden gebracht, dit werkt goed. Er worden ook schouwen gedaan in Alexander. Een mevrouw geeft aan dat er ook veel ongebruikte

rollators en scootmobielen zijn, die zouden verzameld moeten worden en weer worden verspreid. Rondom winkelcentrum Lage Land is een alcoholvrije zone ingesteld, omdat er veel overlast was van mensen die waarschijnlijk uit de Bouman- en Pameijer-locaties kwamen. Dat gaf onrust in de buurt. Samengevat: • In de wijk Zevenkamp zijn geen voorzieningen voor ouderen op het gebied van cultuur of activiteiten. LCC Zevenkamp wordt erg gemist. • Toegankelijk vervoer is zeer belangrijk voor bewoners. Van de wijkbus en Vervoer op Maat wordt veel gebruik gemaakt. Bewoners zijn bang dat deze middelen zullen wegvallen. Bewoners benadrukken het belang van de wijkbus. • Geen enkele vervoersmaatschappij haalt hun klanten op bij hun eigen voordeur, maar bij de hoofdingang van het complex. Dit is een probleem voor mensen die slecht ter been zijn en moeilijk zelfstandig naar de hoofdingang kunnen komen. • De meeste bewoners zijn tevreden over het voorzieningenaanbod in hun wijk. Alleen in de wijk Zevenkamp missen zij nog voorzieningen • Bewoners zijn tevreden met de Buiten Beter app en zouden graag zien dat die meer bekendheid krijgt. Heldere informatie Waar gaat u naar toe met uw vragen, hoe vindt u de weg? Alle aanwezigen zijn erg ontevreden met 14010 en de VraagWijzer. Veel van hen vinden het omslachtig dat men bij een hulpvraag eerst 14010 moet bellen, via hen bij de VraagWijzer terecht komt, en pas via de VraagWijzer bij het wijkteam. Bewoners moeten zo steeds hetzelfde verhaal vertellen aan verschillende mensen, en dan gaat het met de communicatie of het doorverwijzen vaak mis. Een mevrouw vindt het vervelend dat 14010 bepaalt of je wel of niet doorverbonden mag worden, ook al heeft iemand eerder al regelmatig contact gehad met medewerkers van het wijkteam. Bewoners zouden in ieder geval graag zien dat de VraagWijzer een eigen nummer heeft, zodat je hen direct kunt bellen. Een mevrouw geeft aan dat ze zelfs het mobiele nummer van een medewerkster uit het wijkteam heeft gekregen, omdat deze medewerkster wist hoe slecht bereikbaar ze doorgaans is. Diverse aanwezigen geven aan dat de kwaliteit van de VraagWijzer erg laag is. Zij vinden dat de medewerkers van de VraagWijzer vaak te weinig kennis van zaken hebben om de vraag van een bewoner goed te kunnen beantwoorden. Men vindt ook dat medewerkers van de VraagWijzer genoeg expertise moeten hebben om de vraag achter de vraag te kunnen herkennen (doortastend). Het gebrek aan kennis bij de VraagWijzer heeft er volgens bewoners onder andere mee te maken, dat de medewerkers van de VraagWijzer er vaak maar voor korte termijn werkzaam zijn. Er is daardoor geen tijd om kennis van zaken op te bouwen. Bij het Leger des Heils zit een vrijwilliger, die bewoners helpt met bijvoorbeeld papierwerk. Veel bewoners kiezen ervoor om naar hem toe te gaan in plaats van naar de VraagWijzer. Een andere meneer geeft aan, dat hij met Langer Thuis Prins Alexander | 13

vragen naar Zorgwinkel De Kleine Burcht gaat, daar wordt hij goed geholpen. Het is heel belangrijk dat de juiste mensen op de juiste plek zitten zodat je weet waar je terecht kan met vragen. Aan de verschillende loketten worden verschillende antwoorden geven. Mevrouw geeft aan dat zij haar informatie op google zoekt en niet naar het loket gaat. Mensen die mondiger zijn weten dingen beter voor zichzelf te regelen dan mensen die minder mondig zijn. Samengevat: • Veel ontevredenheid over 14010 en de VraagWijzer. Bewoners vinden het systeem van doorverwijzen omslachtig, het wijkteam is slecht bereikbaar, en ze vinden dat de medewerkers van de VraagWijzer onvoldoende kennis en expertise hebben. • De meeste ouderen weten niet goed waar ze terecht kunnen met vragen. • Ouderen worden niet op een eenduidige manier geïnformeerd. Overig: Een mevrouw geeft aan dat ze als bewoonster ook graag direct contact zou willen hebben met professionals in het proces van het Langer Thuis arrangement. Een meneer wijst erop dat bewoners op de website van Buurtgericht Samenwerken Prins Alexander (BSPA) kunnen zien wat voor voorzieningen er allemaal in Prins Alexander zijn.

1.3 Selectie belangrijkste maatregelen met professionals De professionele partijen in Prins Alexander hebben tijdens de startbijeenkomst ideeën voor mogelijke maatregelen aangedragen. De opbrengst uit het bewonersgesprek is teruggelegd bij dezelfde partijen. Zo ontstond een longlist van maatregelen, waarvan de volgorde van prioriteit is vastgesteld. Om geen ideeën verloren te laten gaan, is hieronder het totale overzicht van maatregelen en gesignaleerde problemen weergegeven. In de kolom prioritering is te zien welke maatregelen het belangrijkst worden bevonden om zelfstandig te kunnen wonen in Prins Alexander.


vitaal netwerk Maatregel

Knelpunt

Ingebracht door

- Een sleutelfiguur of een soort huis-

- In flatcomplexen met veel ouderen is het vaak moeilijk om

Bewoners 9

meester instellen in grote flatcom-

elkaar te helpen, terwijl het juist in zo’n groot flatcomplex

plexen, bij wie bewoners terecht kun-

belangrijk is dat je een netwerk hebt.

Prioritering

nen met hun hulpvraag of klachten. - Een overzicht maken van welke netwerken er allemaal zijn.

- Belangrijk dat mensen een luisterend oor hebben, een-

Bewoners 4

zaamheid is een groot probleem. Belangrijk dat er netwerken van vrijwilligers vormen. Er is geen overzicht van welke initiatieven er zijn, er zit geen lijn en afstemming in. Er zijn in Alexander zeker 250 vrijwilligersverenigingen. - De meeste mensen zijn niet geïnteresseerd in onderwer-

Professionals 1

pen rondom zorg en welzijn. Om hen te bereiken moeten we ze via een omweg bedienen. Vervlecht welzijn met dingen waar mensen wel interesse in hebben, bijvoorbeeld met sportscholen. - Van mensen wordt vaak verwacht dat ze hulp vragen aan

Bewoners 1

hun omgeving. Er wordt te veel gerekend op de bereidheid van mensen om te helpen, terwijl ze dit vaak niet doen. - Er zijn al heel veel initiatieven in het gebied door ver-

Professionals

schillende partijen. Op het gebied van respijtzorg zijn er bijvoorbeeld al wijkbedden georganiseerd. Echter moeten bewoners uit de wijk, als men dit soort onderwerpen belangrijk vindt, zelf meer dingen oppakken. De uitdaging is: hoe activeren we bewoners? - Dit soort vrijwilligersnetwerken bestaan al in Prins Alexander.

- Behoefte aan vrijwilligerspool, bijvoorbeeld om af en toe

Professionals

een mantelzorger te ondersteunen.

- Genoemd werd Motto, een vrijwilligersgroep die mensen bezoekt en inzet op levensvragen. - Hoe kun je bewoners aanjagen om bijvoorbeeld naar je

Professionals

buren om te kijken en te signaleren wanneer iets niet goed gaat? Men vraagt buren niet gemakkelijk om hulp:

Bewoners

- Privacygevoelige zaken wil men niet zomaar met iedereen delen. - De buren zijn vaak ook 75plussers dus die kunnen vaak ook niet helpen. - Ouderenbonden kunnen helpen bij het doen van aangifte of administratie.

- Vervelend als zaken als aangifte doen bij de belasting-

Bewoners

dienst alleen maar digitaal kan. - Voor sommige mensen vormt het gevoel dat ze er iets

Bewoners

tegenover moeten stellen wanneer ze hulp aan anderen vragen een groot obstakel om hulp te vragen. - De hoogtepunten van leeft samen op-

- Niet iedereen kan de LeeftSamen site gebruiken, omdat

nemen in een van de lokale kranten.

veel bewoners niet met een computer kunnen omgaan.

Bewoners

- Mogelijkheden onderzoeken van speciale smarthones en apps voor ouderen.


toegankelijke wijk Maatregel

Knelpunt

- Het opzetten van een wijkbedrijf met

Ingebracht door

Prioritering

Professionals 24

daarin ondergebracht: * maaltijdvoorziening * klussendienst * huishoudelijke hulp * dagbesteding - Pilot plinten in Woongebouwen Om-

Professionals 12

moord (samenwerken om invulling te geven aan plinten zonder elkaar te beconcureren) - Scootmobiellessen aan bewoners

- Veel bewoners vragen een scootmobiel aan, krijgen deze,

geven voordat bewoners zelfstandig

en durven er vervolgens niet mee te rijden omdat ze het

met een scootmobiel gaan rijden.

te eng vinden. Vervolgens is het wel erg ingewikkeld om

- Contact opnemen met het scootmobielproject van Wilskrachtwerkt

Professionals

de scootmobiel weer op te komen laten halen. Hierdoor staan veel scootmobiels onder te stoffen.

(scootmobiel lessen) of scootmobielclubs die al actief zijn in Prins Alexander (er schijnt een scootmobielclub in Zevenkamp te zijn). - De wijkbus wordt erg goed gebruikt in dit gebied. Het

Professionals

voortbestaan van de wijkbus komt misschien in gevaar door subsidievoorwaarden van de gemeente (btw voordelen voor vrijwilligersorganisaties verdwijnen, moeilijk om dan nog rond te komen) - In kaart brengen van alle ont-

- Er zijn (te) veel ontmoetingsplekken in het gebied. Pro-

moetinsplekken die er nu zijn in Prins

bleem is dat de ontmoetingsplekken en organiseerders

Alexander, en op welke plekken er

van activiteiten niet met elkaar samenwerken. Er moet

meer samengewerkt kan worden.

Professionals

een slag komen van kwantiteit naar kwaliteit. - Activiteiten en ontmoetingsplekken zijn vaak niet bekend bij bewoners. Betere communicatie over waar men voor bepaalde activiteiten terecht kan.

- In de mailings die al gedaan worden (bijvoorbeeld door corporaties) een

- Veel activiteiten en initiatieven worden niet in de wijkkrant

Professionals

geplaatst omdat daar geen geld voor zou zijn.

overzicht met activiteiten opnemen. - Inventariseren of dit soort informatie kan worden opgenomen op de gebiedspagina of in de wijkgids. - Veel ouderen zullen uit zichzelf niet zo makkelijk naar

Professionals

activiteiten gaan omdat dat buiten hun comfort zone valt. Zij hebben een handreiking nodig van iemand uit hun netwerk (bijvoorbeeld een buurvrouw die iemand uitnodigt samen naar een activiteit te gaan). - In de toekomstige generatie zullen er steeds meer ou-

Professionals

deren zijn die alleen wonen en geen familie hebben. Zij zullen een heel ander netwerk hebben, of misschien wel een beperkt netwerk. Hoe gaan we straks om met deze groep? - Qua netwerk zijn de meest kwetsbare ouderen eigenlijk diegenen die altijd een partner hebben gehad, en na het overlijden van hun partner alleen komen te staan. Deze mensen hebben vaak een heel beperkt netwerk, juist omdat zij alles samen met hun partner deden.


Professionals

toegankelijke wijk

- Even Buurten gaat binnenkort ook uitgerold worden in andere wijken in Prins Alexander.

- De Even Buurten pilot was een succes.

Professionals

- Even Buurten heeft een netwerk van sleutelfiguren die huisbezoeken afleggen bij bewoners. Tijdens een huisbezoek wordt de hulpvraag geformuleerd en doorgezet naar het informele of formele netwerk.

- De Buiten Beter app meer onder de aandacht brengen van bewoners. De

- De kwaliteit van de troittoirs rondom sommige ouderen-

Professionals

complexen is niet goed genoeg.

stoepen zullen worden aangepakt wanneer de straat ook open moet voor rioolvervanging (eerstvolgende wijken in Prins Alexander die hiervoor op de planning staan zijn de Grassenbuurt, de Rivierenbuurt, Oosterflank Noordoost en Lage Land West). - De volgorde van het strooien is door het college vastgelegd in het strooi-

- Behoefte aan strooien bij gladheid en ijzel op trottoirs op

Professionals

de belangrijkste looproutes van ouderen.

protocol. Wel staan op alle gebiedskantoren en op milieuparken zakken strooizout die gratis opgehaald kunnen worden. Wellicht gladheidsbestreiding door scoutingclubs een optie. - In het schouwprotocol staat vast-

- Schouwen in het gebied zijn niet altijd dekkend.

Professionals

- Qua cultureel aanbod en activiteiten is er niets aanwezig

Bewoners

gelegd dat Stadsbeheer vanuit de gemeente zo’n 155 schouwmomenten (productnormeringsschouw) per jaar heeft in Prins Alexander. In 2018 komt er een nieuw schouwprotocol waar vanuit Langer Thuis input voor wordt geleverd. - Het LCC wordt ook Huis van de Wijk. In de welzijnsopdracht hiervoor is opgenomen dat er ook weer activi-

in Zevenkamp (behalve voor de jeugd). - Er worden wel elders in Prins Alexander activiteiten

teiten voor ouderen moeten worden

georganiseerd, maar deze plekken liggen buiten de wijk

georganiseerd.

Zevenkamp en zijn voor veel ouderen en mensen die mindervalide zijn moeilijk te bereiken. - Bewoners missen het Lokaal Cultuur Centrum. Bewoners maken zich zorgen over de toegankelijkheid

Bewoners

van het vervoer: - Veel bewoners kunnen geen gebruik maken van Vervoer op Maat (indicatie voor nodig). - Bewoners zijn bang dat de wijkbus verdwijnt. Dit zou een ramp betekenen voor de mobiliteit van ouderen. - Aan de wijkbus een eigen rolstoel ter

- Alle vervoersmaatschappijen komen hun cliënten ophalen

beschikking stellen, zodat bewoners

bij de hoofdingang van een flatcomplex, niet bij hun eigen

die slecht ter been zijn toch bij hun

voordeur. Er is niemand die een cliënt met een rolstoel

voordeur kunnen worden opgehaald.

bij de voordeur komt ophalen. Zij moeten zelf zorgen dat

Bewoners

ze naar beneden komen, wat voor sommige mensen – bijvoorbeeld als ze net een operatie hebben gehad – erg moeilijk gaat en vaak ook gevaarlijk is. - De verzakkingen van de grond (veengrond) in Alexander

Bewoners

is een groot probleem. De App Buiten beter zou meer onder de aandacht moeten worden gebracht, dit werkt goed. - Rollators en scootmobielen die niet

- Er zijn veel ongebruikte rollators en scootmobielen.

Bewoners

worden gebruikt verzamelen en weer verspreiden onder mensen die ze wel gebruiken. Langer Thuis Prins Alexander | 17

heldere informatie Maatregel

Knelpunt

Digitale wijkgids voor Prins Alexander - Het actualiseren (en blijven updaten) van een digitale netwerkkaart (die in het verleden al eens is ontwikkeld). Deze kaart geeft een overzicht van alle partijen die in het gebied

Ingebracht door

Prioritering

Professionals 16 - Zorg- en welzijnsinstellingen willen hun zichtbaarheid

Professionals 5

vergroten en makkelijker vindbaar zijn - zowel voor de cliënten/bewoners als voor elkaar. - Bewoners moeten weten waar ze met hun vraag terecht kunnen.

actief zijn, en partijen vullen de kaart regelmatig aan met informatie. Zowel een inlog voor bewoners als een apart inloggedeelte voor professionals om informatie met elkaar te delen. - De netwerkkaart ook toegankelijk maken voor mensen zonder internet. Bijvoorbeeld in de vorm van een boekje - Wellicht is het LeeftSamen platform een goed medium voor instellingen om vindbaar te zijn en informatie te delen. - Bewoners al voor hun 65e informe-

- Soms is het te laat om bewoners pas te informeren over

ren over de toekomst van het ouder

Langer Thuis wanneer zij al met pensioen zijn (65+).

worden, waardoor zij eerder gaan na-

De slagingskans op bijvoorbeeld het vinden van een

denken over wat zij nodig hebben om

geschikte woning en het opbouwen van een netwerk is

langer zelfstandig te kunnen wonen.

dan lager.

- De wijkgids komt weer terug. Wellicht

Professionals 4

- De wijkgids werd niet meer gemaakt.

Professionals 1

- Bewoners stellen niet altijd vragen. Professionals en de

Professionals 1

goed om hier meteen de contactgevens van de partijen uit het gebied in op te nemen.

omgeving zouden zelf actiever vragen moeten stellen aan bewoners. Er is een sterkere signalerende functie nodig vanuit het informele en formele netwerk. - Het organiseren van ‘buurtsafari’s’ in wooncomplexen waar veel zorgen welzijnspartijen actief zijn, met als doel elkaar beter te leren kennen en elkaar daarna makkelijker te vinden.

- Zorg- en welzijnsinstellingen willen hun zichtbaarheid

Professionals

vergroten en makkelijker vindbaar zijn - zowel voor de cliënten/bewoners als voor elkaar. - Bewoners moeten weten waar ze met hun vraag terecht kunnen. - De vraagwijzer is vaak niet bekend bij bewoners, ondanks

Professionals

het feit dat er informatiepunten op verschillende plekken in het gebied zijn. Veel mensen hebben nog nooit van de vraagwijzer gehoord. - Het informatienummer 14010 is moeilijk bereikbaar en niet

Professionals

altijd behulpzaam. - Veel ontevredenheid over 14010 en de vraagwijzer. Bewoners vinden het systeem van doorverwijzen omslachtig, het wijkteam slecht bereikbaar, en vinden dat de medewerkers van 14010 en de vraagwijzer onvoldoende kennis en expertise hebben.


Bewoners

geschikte woning Maatregel

Knelpunt

Ingebracht door

- Een checklist van wat een woning

- Een aantal WMO voorzieningen zijn niet beschikbaar voor

Bewoners 3

nodig heeft om langer zelfstandig te blijven wonen met daarbij een overzicht van wat vergoed kan worden en wat het kost.

Prioritering

mensen die een hoger inkomen hebben dan AOW. Zij moeten voor alles zelf betalen. - Stressvol voor mensen dat ze van te voren niet weten waar ze tegenaan lopen bij een Wmo-aanvraag.

- Kijken naar de mogelijkheid van een pilot van ‘Veilig in Huis’ teams in Prins Alexander. - Bewoners zijn bang dat door de bezuinigingen op de

Bewoners 2

thuishulp hun huis zal vervuilen wanneer zij zelf niet meer kunnen schoonmaken. - Negatieve ervaringen met de thuishulp: veel verschillende personen over de vloer en geen kwaliteit. - Mensen die willen verhuizen naar een geschikte woning

Bewoners 2

doen dit vaak niet omdat ze dan vaak meer huur moeten gaan betalen en de verhuiskosten hoog zijn. Hierdoor is er weinig doorstroming. * Het bouwen van meer kangaroewoningen of hofjes.

- Moeilijk voor lichamelijk beperkten om een geschikte

Bewoners 1

woning te vinden. - Maar weinig MIVA-woningen beschikbaar. - Veel woningen/complexen zijn wel rolstoeltoegankelijk, maar niet rolstoeldoorgankelijk.

- In sommige gebieden zijn woningcor-

- Behoefte aan het inzetten van vrijwilligersdiensten / het

poraties een samenwerking aange-

informele netwerk voor bijvoorbeeld kleine klusjes bij

gaan met vrijwilligersbrigade Het Zal Werken. Zoiets wellicht ook mogelijk in Prins Alexander.

Professionals

mensen thuis. - De kwaliteit van de klussendiensten moet wel gewaarborgd zijn --> geen onveilige situaties creëren.

- Corporaties kunnen contact opnemen met Dennis Lohuis van Het Zal Werken om te zien wat de mogelijkheden zijn in Prins Alexander. - Inventarisatie (wellicht door BSPA?)

* Er zijn veel wooncomplexen in Prins Alexander (met name

of het labelen van seniorencomplexen

in Ommoord) waar voornamelijk senioren wonen. Deze

een gewenste en mogelijke oplossing

wooncomplexen hebben echter niet officieel het label van

is? Wat zijn de voor’s en tegen’s van

een seniorencomplex (bijvoorbeeld omdat het complex

het mengen/gescheiden houden van

niet aan die eisen voldoet) waardoor de woningen nu ook

oud en jong?

vaak aan starters worden toegewezen. De starters ver-

Professionals

oorzaken geluidsoverlast voor de senioren. Tegelijkertijd veroorzaken de senioren (bijvoorbeeld bij slechthorendheid) ook geluidsoverlast voor starters. - Stedelijk agenderen van dit issue door Langer Thuis programmateam.

- De rol van woningcorporaties is beperkter geworden door

Professionals

de nieuwe wetgeving rondom passend toewijzen. Passend toewijzen (huurders mogen alleen reageren op een woning waarvan de huurprijs past bij hun inkomen) heeft serieuze consequenties voor het langer thuis wonen in het gebied: - Wanneer er in een bepaalde wijk geen of weinig woningen in iemand’s huurcategorie vallen kan diegene dus niet in deze wijk wonen. Dit is problematisch omdat mensen vaak in een specifieke wijk willen wonen omdat zij hun netwerk daar hebben opgebouwd.


geschikte woning - Door het passend toewijzen wordt het moeilijker voor mensen om te verhuizen. - Sommige mensen kunnen dankzij de nieuwe regelgeving niet meer in een SOR woning terecht. - Corporaties krijgen financiele sancties als zij in meer dan 5% van de gevallen een uitzondering maken. - Een project opzetten waarbij bewo-

- De stalling van scootmobiels in wooncomplexen is een

ners een scootmobiel kunnen lenen of

probleem. Bewoners mogen hun scootmobiels niet stal-

met elkaar kunnen delen.

len op de galerij of op de gang, maar hebben vaak geen

- Contact opnemen met het buurtscoot-

Professionals

alternatieve stallingsruimte.

mobielproject van Wilskrachtwerkt. - Inventarisatie (wellicht door de

- Veel flatcomplexen in Prins Alexander hebben een 55+

BSPA?) van hoeveel woningen er

label, maar zijn tegenwoordig niet meer geschikt voor

daadwerkelijk levensloopbestendig

ouderen. Zo zijn deze woningen vaak bijvoorbeeld niet

zijn en hoe zich dit verhoudt tot het

toegankelijk voor scootmobiels, zijn de douches te smal,

aantal senioren in Prins Alexander.

de toiletten te laag, of liggen er drempels. Hierdoor wonen

Bewoners

veel ouderen in een ongeschikte woning. - Het duurt vaak erg lang voordat een aanvraag voor een

Bewoners

woningaanpassing bij de gemeente in behandeling wordt genomen. - Wmo is niet transparant en bewoners ervaren willekeur in wat mensen wel of niet krijgen. Het duurt soms lang voordat iemand hulp krijgt en er zijn geen tijdelijke oplossingen mogelijk. Als een arts een indicatie geeft dan moet dat ook (snel) uitgevoerd worden. - Aanvragen voor een traplift in huis zijn lastig en worden

Bewoners

vaak afgewezen. Maar mensen willen wel graag in hun eigen huis blijven wonen. - Door bezuinigingen in de zorg hebben mensen soms geen

Bewoners

recht meer op een bepaalde woningaanpassing. Maar de kosten zijn uiteindelijk hoger wanneer zij daardoor makkelijker een ongeluk krijgen, dan wanneer zij wel de aanpassing zouden hebben. Voor sommige mensen is het ook moeilijk om zelf de aanpassing te regelen.

wild cards Maatregel

Knelpunt

Ingebracht door

- Er is veel angst voor de toekomst van mensen die nu

Professionals

opeens een lagere indicatiestelling krijgen. - Prins Alexander is een groot gebied met van elkaar ver-

Professionals

schillende wijken. Behoefte om wijkgericht in plaats van gebiedsgericht een arrangement te maken. - Bewoners maken zich zorgen om de eigen bijdrage in de

Bewoners

zorg: kunnen zij de zorg die nodig is voor de algemene dagelijke behoefte in de toekomst nog wel betalen? - Het is vaak zo veel gedoe om zorg aan te vragen via de gemeente dat sommige mensen het privé inkopen.


Bewoners

Prioritering

Hoofdstuk 2 De maatregelen

2.1 Digitale wijkgids Knelpunt Door de bomen ziet men het bos niet meer. Bewoners geven aan dat het niet duidelijk is waar ze met welke zorg- of hulpvragen terecht kunnen. Wie zijn de aanbieders en wat bieden ze aan? Ook professionals geven aan dat dit niet altijd duidelijk is. Daarbij geven veel professionals (waaronder huisartsen) aan dat het vaak lastig is (en veel tijd kost) om de juiste persoon binnen een andere organisatie te vinden. Maatregel Om dit probleem op te lossen stellen alle aanbieders in Prins Alexander, verenigd in Buurtgericht Samenwerken Prins Alexander (BSPA), voor om een digitale wijkgids te ontwikkelen. Met deze digitale wijkgids wordt het mogelijk om op trefwoord, dienst, product of aanbieder te zoeken naar waar, of bij wie je in de buurt terecht kunt.

BSPA streeft ernaar om in samenwerking met alle betrokkenen de wijkgids binnen twee jaar volledig zelfvoorzienend te maken. Aanpak Om de digitale wijkgids mogelijk te maken zal samen met de lokale aanbieders en belanghebbenden (waaronder de gebiedscommissie) een goed werkend format worden uitgedacht en vervolgens worden ontwikkeld. Hierbij zal worden gezocht naar een manier om zo goed mogelijk te voorzien in de behoeften van de aanbieders en de vragers. Te nemen stappen:

Aan deze digitale wijkgids zal een ‘LinkedIn-achtige’ functie voor de buurt worden toegevoegd, zodat professionals elkaar makkelijk en snel kunnen vinden. Om deze oplossing succesvol en duurzaam te maken zal de wijkgids ook een podium bieden aan alle aanbieders in de wijk. In dit verband kan gedacht worden aan ondernemers, clubs, verenigingen, kerken, bewonersorganisaties etc. Resultaat Via de digitale wijkgids zal uiteindelijk een volledig overzicht worden geboden van het aanbod in Prins Alexander. De digitale wijkgids zal zo worden gemaakt, dat het mogelijk is om zonder extra inspanning eens per jaar ook een fysieke wijkgids te drukken voor degenen die dit op prijs stellen.

Trekker Maatregel Anton van den Beukel (BSPA) In samenwerking met: Hilbert Keizer (Gebiedsdirecteur), Sandra Pronk (Leger des Heils), Rolf de Jong (Ons Alexander), Robbert Alves (Lotus Zorg op Maat), Jouke Bosma (Senioren Advies Raad), Lotte Govaart (Laurens Buurtpas)


2.2 Het wijkbedrijf Knelpunt Uitdaging 1: Met elkaar zoeken we naar manieren om de ‘participatiemaatschappij’ vorm te geven. In principe betekent dit dat we met elkaar proberen (opnieuw) een vitaal netwerk op te bouwen in de wijk. Hiervoor is het nodig dat we elkaar (opnieuw) leren kennen. Uitdaging 2: Naast de uitdaging met elkaar te bouwen aan een vitale netwerksamenleving, is de zorgen welzijnsmarkt in beweging. In Prins Alexander zijn er op dit moment te veel spelers actief op een te krappe markt. Dit heeft uiteindelijk gevolgen voor de levensvatbaarheid en de kwaliteit van de dienstverlening. Vrijwel alle organisaties maken verlies op met name de Wmo-gerelateerde diensten. Maatregel Oplossing 1: Willen we met elkaar werken aan een vitale netwerksamenleving dan is een eerste stap dat bijvoorbeeld kwetsbaarheid (letterlijk!) een gezicht krijgt. Dit kan onder andere door ervoor te zorgen dat de mensen, die professionele hulp nodig hebben, geholpen worden door professionals die in de wijk wonen. Oplossing 2: De situatie op de te krappe markt kan worden opgelost door als aanbieders de handen ineen te slaan. Als dit wordt gedaan kan een gezond bedrijf worden neergezet en kan de kwaliteit van de dienstverlening worden gegarandeerd.

van onze eigen buurt. Zo voorzien we met elkaar in een kwalitatief hoogwaardige dienstverlening en werken we aan een vitale netwerksamenleving. Resultaat BSPA start met twee pilots in de wijken Het Lage Land en Oosterflank. Het wijkbedrijf zal zich in eerste instantie richten op de volgende vier belangrijke diensten: 1. hulp in het huishouden; 2. een klussendienst / technische dienst; 3. een goede maaltijdservice; 4. een goede dagopvang. Door de manier waarop de ondersteuning vanuit het wijkbedrijf wordt vormgegeven draagt deze bij aan: - lokale werkgelegenheid (de uitdagingen van de wijk worden een bron van werkgelegenheid); - onderlinge betrokkenheid (kwetsbaarheid is niet langer een abstract begrip, maar krijgt het gezicht van de buurman of buurvrouw). Aanpak Om dit mogelijk te maken zal samen met alle betrokkenen per dienst een goed businessmodel worden gemaakt. Op basis hiervan zal het wijkbedrijf concreet vorm worden gegeven. Het streven is dat het wijkbedrijf uiterlijk 1 oktober 2016 officieel van start gaat. Trekker maatregel Aad de Kool (Lelie zorggroep), Martien Heeffer (Humanitas), Anton van den Beukel (BSPA) In samenwerking met: Roxan Nederlof (Bavo Europoort), Anneke Boot (Antes), Hans Hegi (Middin), Anneke Zwart (Buurtwerk), Nita Brinkhorst (Ontmoetingscentrum Prinsenhof), Roy Schrover (Pameijer), Rolf de Jong (Ons Alexander), Patricia de Jong (Leger des Heils), Jouke Bosma (Senioren Advies Raad), Dirk Jan van Lottum (Senioren Advies Raad), Cecil Fuykschot (Aafje)

2.3 Pilot plinten Ommoord Beide oplossingen op zich gaan echter niet ver genoeg. De organisaties, verenigd in het samenwerkingsverband Buurtgericht Samenwerken Prins Alexander (BSPA), stellen daarom voor om een wijkbedrijf op te richten: te beginnen met twee wijkbedrijven in de wijken Het Lage Land en Oosterflank. Een wijkbedrijf is een bedrijf waar mensen werken die in de wijk wonen. De uitdagingen van de wijk worden zo een bron van werkgelegenheid voor de wijk. De uitdagingen van de wijk krijgen zo ook het gezicht van de buurman en buurvrouw of die buurtbewoner van drie straten verderop. Lossen we als buurt deze uitdagingen niet goed op, dan heeft dat direct gevolgen voor de kwaliteit van leven in onze buurten. Als buurt worden we eigenaar 22 | Langer Thuis Prins Alexander

Knelpunt Bewoners geven aan behoefte te hebben aan ontmoetingsplekken op ‘pantoffelafstand’, een belangrijke voorwaarde om zelfstandig thuis te kunnen wonen. Tegelijkertijd worden alle partners in Prins Alexander geconfronteerd met een nieuwe werkelijkheid van bezuinigingen én regelgeving. Hierdoor wordt het steeds moeilijker om begane gronden (ook wel plinten genoemd) te exploiteren op een manier die aansluit bij de bewoners, niet teveel verlies oplevert en die zorgt dat je elkaar niet weg concurreert met de programmering. Nieuwe regelgeving Met de nieuwe Woningwet zijn corporaties beperkt in wat zij mogen doen. Hiermee wordt het moeilijk de exploitatie van de begane grond rond te krijgen.

- Met het onderscheid DAEB-niet DAEB mogen de corporaties zich maar zeer beperkt bezig houden met commerciële activiteiten. - Lege ruimtes kunnen niet verhuurd worden voor commerciële activiteiten. Ruimtes mogen alleen gebruikt worden voor activiteiten door en voor (wijk-) bewoners. - Daarnaast kan de corporatie geen diensten aanbieden aan bewoners; denk aan maaltijden in het restaurant. Zij mogen alleen faciliteren met de Buurtpas. Dit is juridisch nog een grijs gebied. - Met het passend toewijzen mogen corporaties woningen met een huur onder de huurtoeslaggrens alleen toewijzen aan mensen met huurtoeslag. Dus mensen met weinig financiële draagkracht. - Bewoners hebben een kleine beurs en maar weinig te besteden. Dus ook een beperkt budget om aan activiteiten deel te nemen. Dit maakt het moeilijk om dingen te organiseren, omdat de bewoners zelf vaak kwetsbare mensen zijn met een lage organisatiebereidheid. Het is lastig om alles te organiseren met vrijwilligers. Maatregel In de Pilot plinten in Ommoord zetten we in op het gebruik van de begane gronden van wooncomplexen, waarbij ontmoeting op ‘pantoffelafstand’ voor bewoners mogelijk is door goede afstemming in gebruik en programmering door verschillende partners en eigenaren. Doelstelling Een attractieve en actieve plint is onontbeerlijk voor Langer Thuis. - Op pantoffel afstand; samen, niet alleen; reuring en gezelligheid én ondersteuning Een belangrijke uitdaging binnen de ‘nieuwe’ werkelijkheid van bezuinigingen én regelgeving. - Hier worden alle partners in Prins Alexander (BPSA) bij betrokken. Kansen Ommoord - In Ommoord wonen veel ouderen en andere kwetsbare bewoners én staan veel woongebouwen met veel ruimte in de plint. - In de plint zitten veelal gemeenschappelijke ruimten waar de bewoners gebruik van kunnen, zoals een wasserette, recreatieruimte of huiskamer met voorzieningen voor koffie en een lichte maaltijd. Soms zijn er ook andere voorzieningen, zoals pedicure, kapper, winkeltjes of een zorgsteunpunt. - Bewoners kunnen vlakbij huis terecht voor gezelligheid of een praatje. In veel complexen worden ook regelmatig door de bewonerscommissies activiteiten georganiseerd, voor bewoners en mensen uit de buurt. Woongebouwen in Ommoord Wat betreft ‘gebruik plinten’ zijn de woongebouwen grofweg te verdelen in: - Woongebouwen met zelfstandige woningen (bijvoorbeeld Anatole France, Nieuw Oldenoord, etc) - Woongebouwen met combi wonen en zorg (bijvoorbeeld Nijeveld)

- Woongebouwen met alleen zorg (intramuraal, bijvoorbeeld De Hofstee) Een ander belangrijk onderscheid is de ligging (naast gebruik, m2, beheer, exploitatie, etc): - Woongebouwen in een omgeving met veel andere woongebouwen en (commerciële) winkel- en dienstenaanbod, waar mensen gebruik van kunnen maken. Hier is meer ‘concurrentie’ voor de voorzieningen in de plint; je krijgt hier moeilijk voldoende kritische massa voor de activiteiten/faciliteiten op de begane grond. Overigens is dit ook afhankelijk van de ‘leefstijlen’ van de bewoners. - Woongebouwen die geïsoleerd liggen van andere woongebouwen en voorzieningen. Hier is meer behoefte aan voorzieningen in het woongebouw. Hiermee is het makkelijker om een kritische massa te organiseren. Alternatief gebruik aantal vierkante meters plint (bijvoorbeeld ombouwen) is vaak geen optie door beperkte fysieke mogelijkheden. Woongebouwen als onderdeel van de wijk (en vice versa); ‘huiskamers’ van de wijk: - De begane grond inzetten om de wijk ‘naar binnen te halen’. - Niet alleen omwonenden uit de wijk, maar ook diverse organisaties die iets voor de bewoners kunnen betekenen (activiteiten, ondersteuning, diensten). - Doelgroepen mengen; openstellen beschikbare ruimten voor meerdere doelgroepen, zowel voor mensen in de wijk als cliënten vanuit zorg en welzijn (jeugd en volwassenen). Coördinatie en ondersteuning is noodzakelijk! - Een uitdaging is het ‘eigenaarschap’; de bewoners betalen voor de huur van de ruimtes op de begane grond, ook is de inventaris veelal eigendom van de bewoners. Zij willen dan niet dat andere mensen uit de wijk hier ook gebruik van kunnen maken. Dit heeft voor hen voornamelijk te maken met gevoelens van veiligheid en geborgenheid in hun eigen woongebouw. - Veiligheid en geborgenheid - Het behoud van geborgenheid en sociale veiligheid voor de bewoners uit het woongebouw van belang. - Elk gebouw is anders is ingericht. Bij gebouwen waarbij de plintruimtes niet zo gemakkelijk doorgankelijk zijn is het lastiger om de wijk naar binnen te halen. - Daarnaast kunnen bewoners zich onveilig voelen als er mensen van buiten naar binnen komen die zij niet kennen. Alternatieven dienstverlening - Inzet (betaalde) vrijwilligers; hierbij is coördinatie én begeleiding noodzakelijk bijvoorbeeld ‘Door de Wijks’. - Alternatieven stuiten op het ‘verdienmodel’ van ondernemers bij exploitatie recreatieruimte. - Hier zit weinig ruimte in gezien de financiële draagkracht van de bewoners. - Daarbij ben je afhankelijk van een bepaald volume aan gebruikers; bewoners woongebouw en wijkbewoners. - Het gebruik van ‘buiten’ is afhankelijk van de ligging woongebouw ten opzichte van andere voorzieningen.


Knelpunten - Behoefte aan ‘ontmoeting’ betekent niet dat bewoners dit daadwerkelijk ook opzoeken. - Men veronderstelt vaak dat ouderen elkaar meer willen ontmoeten, omdat zij vaak aangeven zich eenzaam te voelen. Maar uit gesprekken (en uit de realiteit) blijkt dat bewoners blijkbaar geen behoefte hebben aan grootschalige ontmoeting. Bij georganiseerde activiteiten komen weinig bewoners ‘naar beneden’. - Veel ouderen schamen zich of zijn te trots om hun problemen te delen, en komen hun huis niet uit. - De uitdaging is dan ook: hoe krijg je de werkelijke behoeften op tafel? - Toenemende kwetsbaarheid bewoners - Bewoners worden niet alleen ouder, maar ook kwetsbaarder; en krijgen minder begeleiding dan vroeger. - Hieraan kunnen we tegemoetkomen met fysieke maatregelen in kader veiligheid, toegankelijkheid. - Maar ook sociaal: hoe kunnen we mensen faciliteren om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen. - Inzet domotica? - Beperkte inzet ‘eigen’ vrijwilligers: mensen hebben een lagere ‘organisatiebereidheid’. - Gebruik van de ruimte door relatief beperkt aantal bewoners. De exploitatie van de plint wordt door alle bewoners betaald; dit wordt verrekend in de huur en servicekosten. Dus zowel de vierkante meters als de noodzakelijke inventaris (keuken, bar, tafels, stoelen, etc.). Resultaat Augustus 2016: Inventarisatie (overzichten via BSPA): - woongebouwen met plinten, gebruik en oppervlakte, exploitatie en beheer; - wat is de behoefte van bewoners; - businessmodellen (kostendragers). 2016-2017: Pilot Ommoord: - Kruisbestuiving tussen Huizen van de Wijk en de verschillende ‘huiskamers’ in diverse plinten; - Bewoners gebruiken ‘hun’ ruimte op de begane grond. - Beheer van de plint (natje en droogje en activiteiten) is goed geregeld; wat betreft betaalbaarheid en continuïteit. - Inzet op sociaal ondernemers, (betaalde) vrijwilligers op basis tegenprestatie. - Inloop op een aantal dagen voor meerdere doelgroepen. - Samenwerking met sociaal beheerders Nieuw Rotterdams Welzijn. - Samenwerking dagverzorging van partijen; dementeren blijven ‘thuis’. - In de plint niet alleen ontmoeten (activiteiten) maar ook ondersteuning (bijvoorbeeld thuiszorg) en diensten (zoals rollator-reparatie, klussendienst) en focus op signalering.


Aanpak Samenwerken op buurtniveau met andere partijen; voorkomen concurrentie - Formuleren van een gezamenlijk doel voor de (toekomstige) bewoners en omgeving; een integrale visie voor de plint met inzet van huurders, gebruikers en activiteiten. - Welke plinten hebben we, en hoe kunnen we deze efficiënter gaan gebruiken? - Voorkomen van concurrentie; afstemmen activiteiten maar ook inzet vrijwilligers (tegenprestatie/ dagbesteding); voorkomen dubbelingen. - Win-win met de huisbezoeken van 75+ (programma Eenzaamheid) door Buurtwerk en Dock; concreet: wat zijn de behoeften en wat is het aanbod dat hierop afgestemd kan worden. - Naast beperkte euro’s ook denken in wederkerigheid en vrijwilligheid (maatschappelijke voldoening) met alle stakeholders. Huis van de Wijk is primair; de Huiskamers van de Wijk zijn satelliet. - Inventariseren: welke ruimte, welke doelgroepen, hoe nieuwe doelgroepen te bereiken, hoe breng je de bedoeling over op oude en nieuwe doelgroepen én de wijk. - Zoeken naar een passende mix van kwetsbare doelgroepen. - Inzet op wederkerigheid tussen bewoners in het woongebouw en wijkbewoners. Te nemen stappen: Brede inventarisatie; op basis hiervan starten concrete pilot (overzichtelijk) 1 Wat is de behoefte van bewoners; per woongebouw? 2 Wat is de ruimte in de plint, per woongebouw? 3 Wat is potentieel aanbod (ontmoeten, ondersteuning diensten - incl signalering)? 4 Opstellen programma en ontmoeting en ondersteuning. 5 Hoe kunnen we dit aanbod verspreiden over Huis van de wijk en Huiskamers van de wijk? 6 Inrichten bewoners klankbordgroep. 7 Starten ‘werkplaatsen’ in 1 á 2 woongebouwen (vruchtbare grond). 8 Vervolg; nog af te stemmen: wie doet wat? Samenwerkingspartners - eigenaren/ verhuurders (SOR, Humanitas, Woonbron, Laurens Wonen) - aanbieders (Buurtwerk, Pameyer, Motto, Antes, Bavo) - gebiedscommissie: adviseren, organiseren participatie, toezien uitvoering in gebied - gemeente Rotterdam: inzet pilot gericht op Langer Thuis en beperken ‘zorg en welzijn’ kosten Inzet / bijdrage per partij aan resultaat - Inventariseren vraag/ behoefte (75+ huisbezoeken Buurtwerk/ Dock) - Coördinatie/ ondersteuning vrijwilligers (Buurtwerk) - Coördinatie/ ondersteuning ontmoeten gemengde doelgroepen (Pameijer, Antes -Buurt M/V-)

- Woongebouwen en bewoners; inzet of perspectief in samenwerking met huurders (eigenaren of verhuurders) Specifiek inzet Laurens Wonen (inventarisatie bij anderen volgt) - woongebouwen Anatole France, Bertrand Russel en Laurens I en II - exploitatie recreatieruimten en sociaal ondernemers - ruimten Thuiszorgteams (Laurens) Financiering (voorbereiding en uitvoering) - win-win met gesloten beurs - incl. bijdrage Wmo gemeente (substitutie cq wisselgeld) en gebiedscommissie - inzet fondsen en bijvoorbeeld ‘AH om de hoek’ Communicatie: - inzet LeeftSamen-app implementatie- en communicatieplan, met onder andere voorlichting aan bestaande groepen over de ‘nieuwe doelgroepen’, programma bekend maken binnen de wijk en binnen betrokken partijen en de BSPApartners. Trekker maatregel Carolien Vermaas (Laurens Wonen) In samenwerking met: Wilma Rikkers (Laurens Wonen), Erik Schollaart (Laurens Wonen), Bob Janse (Laurens/ Laurens Wonen), Wim van den Bedem (SOR), Martien Heeffer (Humanitas), Ellen van den Heuvel (Humanitas Huisvesting), Roxan Nederlof (Bavo Europoort), Ronald van Wingerden (Gebiedsorganisatie Gemeente Rotterdam), Anneke Boot (Antes), Debby Smit (Woonstad Rotterdam), Roy Schrover (Pameijer), Yildiz Akturan (Buurtwerk), Elmas Fappiah (Dock), Bea Cox (Motto), Bart Starreveld (Open Hof)

2.4 Sleutelfiguur in wooncomplexen

Knelpunt Uit gesprekken met bewoners van de verschillende wooncomplexen komt naar voren dat zij een duidelijk aanspreekpunt missen, nu de meeste wooncomplexen niet langer een huismeester kennen. Het zou handig zijn als de functie van aanspreekpunt, hulp bij het oplossen van problemen en bemiddelaar op de een of andere manier weer terug kan keren in de wooncomplexen. Maatregel Samen met de bewoners zal worden gezocht naar een oplossing die zowel een offline als een online component kent. Bij de offline component kan bijvoorbeeld worden gedacht aan verschillende aanspreekpunten in het wooncomplex en een terugkeer van het fysieke prikbord of de vraagbrievenbus in de hal. Bij de online component kan gedacht worden aan de kringfunctionaliteit die via de LeeftSamen-app geboden worden. Deze maatregel zal samen met de bewoners van de wooncomplexen (die dit probleem hebben benoemd) verder worden uitgedacht en uitgewerkt. Resultaat Samen met de bewoners van de wooncomplexen zal worden gekeken hoe de functie van aanspreekpunt, hulp bij het oplossen van problemen en bemiddelaar opnieuw vormgegeven kan worden. Hoe het uiteindelijke resultaat eruit komt te zien, hangt sterk af van de uitkomst van de beslissingen, die met alle betrokkenen in het algemeen en de bewoners van de complexen in het bijzonder worden genomen. Aanpak Om een zo goed mogelijk resultaat te behalen zullen de woningcorporaties en zorgen welzijnsorganisaties de eerste stap zetten. Deze eerste stap houdt in, dat op initiatief van de organisaties samen met een aantal voortrekkers in de van te voren bepaalde wooncomplexen zal worden nagedacht over de invulling van het proces. Dit moet leiden tot de herintroductie van de functie van aanspreekpunt, hulp bij het oplossen van problemen en bemiddelaar. Trekker maatregel Anton van den Beukel (BSPA) In samenwerking met: Marcel Korthorst (WoonCompas), Debby Smit (Woonstad Rotterdam), Joanneke Engel (Even Buurten), Carolien Vermaas (Laurens Wonen)


Hoofdstuk 3 Kaarten Prins Alexander

potentieel aantal geschikte woningen overige woningen 1

2

5

10

25


50

286

Potentieel geschikte woningen Prins Alexander Noord Op de kaart hiernaast zijn de potentieel geschikte woningen in dichtheden weergegeven. Potentieel geschikt zijn de woningen die toegankelijk zijn met een lift, op de begane grond gelegen zijn of eengezinswoningen groter dan 75 m2 die mo-gelijk toegankelijk te maken zijn. Totaal aantal woningen gebied Prins Alexander: 44.151 Potentieel geschikte woningen Prins Alexander in percentages:

17%

29%

38%

40%

7% 38%

26% 5%

Eengezinswoningen >= 75m2 Benedenwoningen Eengezinswoningen >= 75m2 Benedenwoningen Portiek- / galerijwoningen met lift Ongeschikte woningen Portiek- / galerijwoningen met lift Ongeschikte woningen

- Geschikte woningen — Woningtabel 2013


potentieel aantal geschikte woningen overige woningen 1

2

5

10


25

50

286

Potentieel geschikte woningen Prins Alexander Zuid Op de kaart hiernaast zijn de potentieel geschikte woningen in dichtheden weergegeven. Potentieel geschikt zijn de woningen die toegankelijk zijn met een lift, op de begane grond gelegen zijn of eengezinswoningen groter dan 75 m2 die mo-gelijk toegankelijk te maken zijn. Totaal aantal woningen gebied Prins Alexander: 44.151

- Geschikte woningen — Woningtabel 2013


Dichtheid aantal voorzieningen per hectare 1

40 Gezondheid & hulpverlening

1

5

1

>50 Economie, werk & inkomen


Participatie & welzijn

permarkt supermarkt supermarkt

Voorzieningen Prins Alexander Noord De voorzieningen hiernaast zijn per type (gezondheid & hulpverlening - participatie & welzijn economie, werk & inkomen) in dichtheid weergegeven. Daarnaast is er een aantal specifieke voorzieningen uitgelicht waarvan de nabijheid voor ouderen van belang is. De OV-haltes omvatten haltes van trein, metro, tram en bus.

huisarts huisarts huisarts

vraagwijzer vraagwijzer vraagwijzer ov halte halte H ov halte H H ov

jkgebouw wijkgebouw wijkgebouw apotheek apotheek apotheek gezondheidsgezondheidsgezondheidscentrumcentrum centrum

- Gezondheid & hulpverlening — SOCARD 2012 - Participatie & welzijn — SOCARD 2012, Horizon 2012 - Economie, werk & inkomen — Locatus 2011


Dichtheid aantal voorzieningen per hectare 1

40 Gezondheid & hulpverlening

1

5

1

>50 Economie, werk & inkomen


Participatie & welzijn

permarkt supermarkt supermarkt

Voorzieningen Prins Alexander Zuid De voorzieningen hiernaast zijn per type (gezondheid & hulpverlening - participatie & welzijn economie, werk & inkomen) in dichtheid weergegeven. Daarnaast is er een aantal specifieke voorzieningen uitgelicht waarvan de nabijheid voor ouderen van belang is. De OV-haltes omvatten haltes van trein, metro, tram en bus.

huisarts huisarts huisarts

vraagwijzer vraagwijzer vraagwijzer ov halte halte H ov halte H H ov

jkgebouw wijkgebouw wijkgebouw apotheek apotheek apotheek gezondheidsgezondheidsgezondheidscentrumcentrum centrum

- Gezondheid & hulpverlening — SOCARD 2012 - Participatie & welzijn — SOCARD 2012, Horizon 2012 - Economie, werk & inkomen — Locatus 2011


PameijerNe N Pameijer Pameijer Nesselande

De Kristal De -De H

Polaris-en en Sirius--Orion Orion Sirius Polaris enPolaris Sirius Orion Weegsch

/ " / " / " " " " / / / " " " /" / / " " / / / / "

Jupiteren enMercurius Orion Jupiter en Jupiter Mercurius -Mercurius Orion --Orion

Werkplaats Werkplaats de Pleiadede de - Orion Pleiade--Orion Orion Werkplaats Pleiade

/ " / " / " " " " / / " " " / / / /

Avalon - Orion Avalon Avalon--Orion Orion

Griffioen--Orion Orion Griffioen - Griffioen Orion Aquil Aquarius Orion Aquarius -Aquarius Orion --Orion Berlage--Middin Middin Berlage Berlage - Middin

" / " /"/ " / "/"/ / " " " " " /" " / / " / / / / " / " /" " " / / / /" " / / " ! /" " / / . / "/"/"/" /" "

Avalon, Cultureel Avalon,centrum Cultureel de centrum Pleiadede de - Orion Pleiade--Orion Orion Avalon, Cultureel centrum Pleiade

D

Cassiopeia Cassiopeia Orion Cassiopeia - Orion --Orion

MobileZevenkamp Zevenkamp ASVZ Mobile Mobile Zevenkamp - ASVZ --ASVZ

Geeranja Pameijer Geeranja -Geeranja Pameijer--Pameijer Palco Palco--Pameijer Pameijer Palco - Pameijer

/ " " / / " " / " " / /

/ " " / " / " /

/ "

Middin Ommoord Ommoord -Ommoord Middin --Middin Gerard Goosenflat Gerard GerardGoosenflat Goosenflat - Humanitas --Humanitas Humanitas

/ "

/ " / " / " " " / / / /" " / ! ! ! ." . .

Berlage Berlage--Middin Middin Berlage - Middin

Kamele De

ASVZZevenka Zevenk ASVZ ASVZ Zevenkamp - ASV Almondehof Pame Almondehof Almondehof - Pameijer--Pamei

/" " /

De AarhofDe -De Laurens Aarhof Aarhof--Laurens Laurens Middin MiddinZevenkam Zevenka Middin Zevenkamp - Middi

" " " / . / / ! ! ! . . / / " / " / " " " " / /

BSO BSO Rotterdam BSORotterdam Rotterdam - ASVZ --ASVZ ASVZ

WVJ&K Dawesweg WVJ&K--Pameijer Pameijer DaweswegDawesweg WVJ&K - Pameijer

Nijeveld Nijeveld Nijeveld--Laurens " " " / / / / " / - Laurens " / " /" / /Laurens " " / " /- Middin " " Berlage / /" " / " " " / / / Berlage--Middin Middin Berlage Coohof--Pameijer Pameijer Coohof ! ! . ! . ."/ Coohof"/"/- Pameijer Berlage Berlage--Middin Middin Berlage - Middin De Hofstee De De - Laurens Hofstee Hofstee--Laurens Laurens / " / " / " De Schutse De De - Schutse Laurens Schutse-! Laurens Laurens " " " / / / ! . ! . . /" " / / " Almondehof Almondehof Pameijer Almondehof - Pameijer--Pameijer ! ! ! .! . ."/" / " / " / " / " ! ! . . . / " / " " " Berlage Berlage--Middin Middin Berlage - Middin / / / / " / " /" " / / " De Naber De -De Laurens Naber Naber--Laurens Laurens Varnasingel Varnasingel Pameijer Varnasingel - Pameijer--Pameijer

/ "

" /

Berlage Berlage--Middin Middin Berlage - Middin

" /

De De Viersprong DeViersprong Viersprong - Pameijer--Pameijer Pameijer

" " / /

Pameijer FioringrasFioringras -Fioringras Pameijer--Pameijer Bolkruid--Pameijer Pameijer Bolkruid - Bolkruid Pameijer

" /

" " / " / / / " " / " " / // "

Nieuwe NieuweOmmoordseweg Ommoordseweg Pameijer Nieuwe Ommoordseweg - Pameijer--Pameijer

/" " /

" /

Gehandicaptenzorg Gehandicaptenzorg Gehandicaptenzorg Verpleging Verpleging Verpleging & Verzorging &&Verzorging Verzorging locatie V&V V&Vlocatie locatie ! ! . V&V! . .

Dagbesteding Hoofdlocatie GHZ GHZ GHZ " " " " " " / Hoofdlocatie / / Hoofdlocatie / Dagbesteding / / Dagbesteding / "


/" " / Sublocatie Sublocatie Sublocatie GHZ GHZ GHZ

Varnasingel Varnasingel Pameijer Varnasingel - Pameijer--Pameijer

/" " /" /" /

" " / /

" " / /

De Kwast De -De Pameijer Kwast Kwast--Pameijer Pameijer

Zorglocaties Prins Alexander Noord

Chrizona ASVZ - ASVZ Chrizona - Chrizona ASVZ - ASVZ - Chrizona Nesselande e - Pameijer - Pameijer

"" / / " /

! .

/ / / " " / " /" " / " "" / / " / / " / " / " " / " " ! . / /

Humanitas e Kristal - Humanitas

De zorglocaties omvatten de intramurale zorgvoorzieningen voor verpleging & verzorging (ouderen) en gehandicaptenzorg. Binnen de gehandicaptenzorg is een onderscheid gemaakt tussen hoofd- en sublocaties en locaties voor dagbesteding.

Chrizona - Chrizona ASVZ - ASVZ

/ " / " / " / " " / / " " /

/ " / " / " / " " / / " " /

Middin Nesselande Middin Nesselande - Middin - Middin

" /

Trapezium Trapezium - Orion - Orion

" /

Weegschaal - Orion haal - Orion

" /

" /

Boogschutter - Orion Boogschutter - Orion

" /

Klimophof -Klimophof Orion - Orion

" / / " " / / "

" /

n Aquila - Orion ila - Orion n Charley Tooropsingel - ASVZ Charley Tooropsingel - ASVZ n

" / / " / " /"/"/" " / / " " / ! .

Tochten - ASVZ De TochtenDe - ASVZ

- Orion eon Kameleon - Orion Vijf Havens De Vijf - Aafje Havens - Aafje

kamp - ASVZ VZ eijer

amp in - Middin

- V&V — Zorgaanbieders, feb-aug 2013 - GHZ — Zorgaanbieders, jan-aug 2014


/" " /

" /

! .

Varnasingel Varnasingel - Pameijer--Pameijer Pameijer Varnasingel

/" " /" /" /

" " / /

Bramantestraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Bramantestraat De BurchtDe -De Lelie Burcht zorggroep Leliezorggroep zorggroepBramantestraat Burcht --Lelie Varnasingel Varnasingel - Pameijer--Pameijer Pameijer Varnasingel

! ! . . /" " / " " " /"/ / /

/" " /" " /" // / / De Evenaar De De- Evenaar Humanitas Evenaar--Humanitas Humanitas /" / "" / "" / /" /" " // /" "" / ! " /" " /! ! . . . / " / " / " Kromhoutstraat Kromhoutstraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Kromhoutstraat / Berlagestraat " /" " /Berlagestraat Berlagestraat - Pameijer--Pameijer Pameijer / Varnasingel " /" " /Varnasingel Varnasingel - Pameijer--Pameijer Pameijer Kromhoutstraat Kromhoutstraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Kromhoutstraat / Sjanghailaan " / " / Sjanghailaan " Berlagestraat Berlagestraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Berlagestraat " " " / / / / " / " / " Sjanghailaan - Pameijer--Pameijer Pameijer /" " / " /" " " " / / / / " /" / " /" " /" / / Kromhoutstraat /" " / Kromhoutstraat Kromhoutstraat - Pameijer--Pameijer Pameijer /Pameijer " /" /" Kromhoutstraat Kromhoutstraat - Pameijer--Pameijer Kromhoutstraat / " /" " /

Hanrathstraat Hanrathstraat - Middin --Middin Middin Hanrathstraat Varnasingel Varnasingel - Pameijer--Pameijer Pameijer Varnasingel Berlage - Middin Berlage--Middin Middin Berlage

Kromhoutstraat Kromhoutstraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Kromhoutstraat

Bramantestraat Bramantestraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Bramantestraat Kromhoutstraat Kromhoutstraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Kromhoutstraat

/ "

" /

/" " /

" " "/ / /

Bramantestraat Bramantestraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Bramantestraat

/ "

/" " /

Hanrathstraat Hanrathstraat - Middin --Middin Middin Hanrathstraat

/" " /

Bramantestraat Bramantestraat - Pameijer--Pameijer Pameijer Bramantestraat

/ " / " " /

Berlage - Middin Berlage--Middin Middin Berlage

/" " /

2 - ASVZ 22--ASVZ ASVZ Prinsenland Prinsenland Prinsenland

/ " / " " " / /

/ Prinsenland " / " / Prinsenland " Prinsenland 1 - ASVZ 11--ASVZ ASVZ " " / / / /" /" " / " " /" / / /" " /" " / / " / " / " / " " / / "

Gehandicaptenzorg Gehandicaptenzorg Gehandicaptenzorg Verpleging Verpleging Verpleging & Verzorging &&Verzorging Verzorging locatie V&V V&Vlocatie locatie ! ! . V&V! . .

Dagbesteding Hoofdlocatie GHZ GHZ GHZ " " " " " " / Hoofdlocatie / / Hoofdlocatie / Dagbesteding / / Dagbesteding / "


/" " / Sublocatie Sublocatie Sublocatie GHZ GHZ GHZ

Zorglocaties Prins Alexander Zuid De zorglocaties omvatten de intramurale zorgvoorzieningen voor verpleging & verzorging (ouderen) en gehandicaptenzorg. Binnen de gehandicaptenzorg is een onderscheid gemaakt tussen hoofd- en sublocaties en locaties voor dagbesteding.

- V&V — Zorgaanbieders, feb-aug 2013 - GHZ — Zorgaanbieders, jan-aug 2014


Plaats waar Plaats je naartoe waar je jekunt naartoe met kunt vragen kunt met met wordt vragen gemist. wordt gemist. gemist. Plaats waar naartoe vragen wordt Er is geenEr Er Huis is geen geen van de Huis Wijk van inde de Zevenkamp Wijk in in Zevenkamp Zevenkamp is Huis van Wijk Cultureel Cultureel aanbod Cultureelinaanbod aanbod Zevenkamp in Zevenkamp Zevenkamp wordt gemist, wordt gemist, gemist, in wordt afstand naar afstand de stad naar tede de groot stad te te groot groot afstand naar stad

In wooncomplexen In wooncomplexen wooncomplexen waar veelwaar waar 75+-ers veel wonen 75++-ers -ers wonen wonen In veel 75 zijn bewoners zijn bewoners bewoners vaak fysiek vaak nietfysiek fysiek in staat niet elkaar in staat staat te helpen elkaar te te helpen helpen zijn vaak niet in elkaar

Voormalige Voormalige (culturele)(culturele) (culturele) activiteiten activiteiten voor ouderen voor ouderen ouderen Voormalige activiteiten voor in LCC Zevenkamp in LCC LCC Zevenkamp Zevenkamp worden gemist worden gemist gemist in worden

Nieuw Oldenoord Nieuw Oldenoord Oldenoord vinden bewoners vinden bewoners bewoners een voor-een een voorvoorNieuw vinden beeld vanbeeld beeld een goed van een een complex goedvoor complex ouderen voor ouderen ouderen van goed complex voor

F

Veel ouderen Veelwonen ouderen inwonen wonen een ongeschikte in een een ongeschikte ongeschikte woning: woning: woning: Veel ouderen in woningenwoningen woningen hebben geen hebben 55+-label geen 55 55++-label meer -label of blijken meer of of blijken blijken hebben geen meer toch niet toch geschikt toch niet niette geschikt zijn voor teouderen zijn voor voor ouderen ouderen geschikt te zijn

>26 55-plussers >26 55-plussers 55-plussers in woningen in woningen woningen >26 in per hectare per hectare (Ommoord) hectare (Ommoord) (Ommoord) per

wijkgrens wijkgrens Zevenkamp ZevenkampF wijkgrens Zevenkamp

>51 75-plussers >51 75-plussers 75-plussers in woningen in woningen woningen >51 in per hectare per hectare (Ommoord) hectare (Ommoord) (Ommoord) per

wijkgebouw wijkgebouw wijkgebouw


locatie locatie F locatie focusgroep focusgroep focusgroep

Bewonerskaart focusgroep - Prins Alexander Noord Op 18 januari 2016 is een focusgroep gehouden in de Gerard Goosenflat (Huis van de wijk) in de wijk Ommoord. De kaart hiernaast toont de locatie-specifieke opmerkingen die in de focusgroep genoemd zijn. De statistieken hieronder tonen enkele gegevens van de respondenten. Aantal respondenten: 16 (8 vrouwen, 8 mannen) Gemiddelde leeftijd: 74 Moedertaal: Nederlands (15), Duits (1)

Type woning

2

5

0

9

Eigenaarschap

5

benedenwoning benedenwoning

trap

trap

koopwoning koopwoning

eengezinswoning eengezinswoning

particuliere particuliere huur huur

trap & lifttrap & lift

corporatiewoning corporatiewoning

2

9

- Focusgroep — Thomas Mannplaats 150, 18-01-2016


BewonersBewoners Bewoners zijn ontevreden zijn ontevreden ontevreden over VraagWijzer; over VraagWijzer; VraagWijzer; mede- medemedezijn over werkers hebben werkerstehebben hebben weinig te te kennis weinig van kennis zakenvan van zaken zaken werkers weinig kennis

Bewoner Bewoner tevreden Bewoner tevreden over tevreden de ontvangen over de de ontvangen ontvangen hulp hulp over hulp van Zorgwinkel van Zorgwinkel Zorgwinkel De KleineDe De Burcht Kleine Burcht Burcht van Kleine

Ontmoetingscentrum Ontmoetingscentrum Prinsenhof Prinsenhof vinden bewoners vinden bewoners bewoners Ontmoetingscentrum Prinsenhof vinden een voorbeeld een voorbeeld voorbeeld van een goede van een een buurtvoorziening goede buurtvoorziening buurtvoorziening een van goede

vraagwijzer vraagwijzer vraagwijzer maatschappelijke maatschappelijke hulpverlening hulpverlening maatschappelijke hulpverlening wijkgebouw wijkgebouw wijkgebouw


Bewonerskaart focusgroep - Prins Alexander Zuid

benedenwoning benedenwoning

trap

trap

koopwoning koopwoning

eengezinswoning eengezinswoning

particuliere particuliere huur huur

trap & lifttrap & lift

corporatiewoning corporatiewoning

- Focusgroep — Thomas Mannplaats 150, 18-01-2016



Colofon Het Langer Thuis Arrangement Prins Alexander is een uitgave van de gemeente Rotterdam. Het Langer Thuis Arrangement Prins Alexander werd opgesteld door: Een groep bewoners uit Prins Alexander samen met Marlene Balvert (Aafje), Jenny Ploeg (Aafje), Inge Muis (Antes Groep), Anneke Boot (Antes Groep), Claudia Karels (ASVZ), Nel Nowee (ASVZ), Nel Nowee – Metselaar (ASVZ), Roxan Nederlof (Bavo Europoort), Paula van Zijp (Bavo Europoort), Bernd Gerten (Bavo Europoort / Parnassia Groep), Bernd Gerten (Bavo Europoort / Parnassia Groep), Roxan Nederlof (Bavo Europoort / Parnassia Groep), Anton van den Beukel (BSPA), Lisette van Os (Buurtwerk), Anneke Zwart (Buurtwerk), Frimmy Appiah (Dock), René Hoeflaak (Dock), Cees Vos (Gemeente Rotterdam), Henk Alkema (Gemeente Rotterdam), Jaap van den Berg (Gemeente Rotterdam), Jacomine de Kluijver (Gemeente Rotterdam), Sandra Entrop (Gemeente Rotterdam), Caramay Schmelzer (Gemeente Rotterdam), Denise Walraven (Gemeente Rotterdam), Emmelyn Ricao (Gemeente Rotterdam), Hilbert Keizer (Gemeente Rotterdam), Irene Wiezer (Gemeente Rotterdam), Iris Dudok (Gemeente Rotterdam), Joop van Wijnbergen (Gemeente Rotterdam), Karin Snoep (Veldacademie), Mirjam de Graaf (Gemeente Rotterdam), Ronald van Wingerden (Gemeente Rotterdam), Salomé Aussen (Gemeente Rotterdam), Ellen Lam (Gemiva-SVG), Inge Taveirne (Gemiva-SVG), M. Tokyay (Gezondheidscentrum Alexander), Inge van Rossum (Havensteder), Lakisha Bruining (Havensteder), Sabine Smits Schouten (Havensteder), Caroline van Jaarsveld (Humanitas), Martien Heeffer (Humanitas), Evelien Weerheim (Ijsselland Ziekenhuis), Wilma van de Vlegel (IJsselland Ziekenhuis), Noortje van Balen (Laurens), Bob Janse (Laurens), Lotte Govaart (Laurens Buurtpas), Carolien Vermaas (Laurens Wonen), Hanneke van der Ven (Laurens Wonen), Carlijn den Boer (Leger de Heils), Patricia de Jong (Leger des Heils), Sandra Pronk (Leger des Heils), Aad de Kool (Lelie Zorggroep), Belianne de Kock (Lelie zorggroep), Margit Kleiker (Lelie zorggroep), Margit Kleiker (Lelie Zorggroep), Fleur Bender (Lotus zorg op maat), Robbert Alves (Lotus zorg op maat / OAB), M. Kraal (MDRplus), Hugo Smits (Middin), Nely de Munnik (Middin), Hans Hegi (Middin), Rolf de Jong (Ons Alexander), Henk den Breejen (Open Arms), Bart Starreveld (Open Hof), Matthijs Fletterman (Orion), Wietse de Leege (Orion), Matthijs Fletterman (Orion), Jolanda Sirre (Pameijer), Rene Lockhorst (Pameijer), Roy Schrover (Pameijer), Nita Brinkhorst (Prinsenhof),

Bea Cox (Samen010), Hanny de Kruijf (Samen010), Dirk Jan van Lottum (Senioren Advies Raad), Jouke Bosma (Senioren Advies Raad), Wim van den Bedem (SOR), Erna Straathof (Vestia), Hilga Nieuwstraten (Vestia), Jolanda den Engelsman (Wijkbus Alexander), M. van der Waal (Wijkbus Alexander), Joanneke Engel (Wijkteam Lage Land), Hasan Atas (Woonbron), Petra van Steel (Woonbron), Ingrid Burgers (WoonCompas), Marcel Korthorst (WoonCompas), Claudia Lagas (WoonCompas), Edwin Dortland (Woonstad Rotterdam), Debby Smit (Woonstad Rotterdam), Debby Smit (Woonstad Rotterdam), Carlijn den Boer Contactgegevens Martien Heeffer - [email protected] Aad de Kool - [email protected] Carolien Vermaas - [email protected] Anton van de Beukel - [email protected] Hilbert Keizer - Gebiedsdirecteur Prins Alexander [email protected] Iris Dudok - Projectmanager Langer Thuis Arrangementen [email protected] Eindredactie en vormgeving Bestuurs- en concernondersteuning Fotografie Jan van der Ploeg, Arjen Jan Stada, teamleden Programma Langer Thuis Kaarten Veldacademie Drukwerk Robedrijf

Voor meer informatie: Paula Zandvliet [email protected] www.rotterdam.nl/langerthuis


Langer Thuis Prins Alexander April 2016

Prins Alexander. Langer Thuis. April 2016

Recommend Documents