Preventieplan. Afhankelijkheidsrelaties. Zeeland Geweld in. Vastgesteld op 12 september 2012 door de stuurgroep CZW Bureau

Preventieplan Geweld in

Afhankelijkheidsrelaties

Zeeland 2012-2015

Vastgesteld op 12 september 2012 door de stuurgroep CZW Bureau

Aanleiding In de afgelopen jaren is steeds duidelijker geworden dat geweld in de privésfeer op grote schaal voorkomt. Het gaat om één van de omvangrijkste geweldsvormen in onze samenleving. Op de lijst van dodelijke slachtoffers als gevolg van onnatuurlijke oorzaak staat huiselijk geweld, na verkeersongevallen, op de tweede plaats. Onder geweld in afhankelijkheidsrelaties zie je verschillende vormen terug: partnergeweld, kindermishandeling, ouderenmishandeling en eergerelateerd geweld. Deze vormen van geweld komen voor in alle sociaaleconomische klassen en binnen alle culturen in de Nederlandse samenleving. Slachtoffers zijn in de meeste gevallen vrouwen en kinderen, maar het treft ook mannen.

Totstandkoming Stuurgroep CZW heeft dit najaar een Zeeuws preventieproject voor geweld in afhankelijkheidsrelatie opgezet voor de duur van vier jaar. Er is destijds besproken dat het wenselijk is preventieactiviteiten in te zetten die ook na afloop van de projectperiode nuttig blijven. Bijvoorbeeld deskundigheidsbevordering om te signaleren en de preventie inbedden binnen bestaande structuren. Het voorliggende activiteitenplan is opgesteld met een kleine werkgroep die vanuit de praktijk hun input hebben gegeven. Bij het opstellen van het plan zijn vertegenwoordigers van de volgende organisaties betrokken: - Bureau Jeugdzorg; - Steunpunt huiselijk geweld Zeeland; - Emergis; - Indigo; - Veiligheidshuis; - SMWO; - Maatschappelijk werk Walcheren; - Maatschappelijk werk Zeeuws-Vlaanderen; - GGD.

Preventieplan: Geweld in afhankelijkheidsrelaties Zeeland 2012-2015 2

Wat is de oorzaak? Huiselijk geweld kenmerkt zich door relatieve onzichtbaarheid. Het geweld speelt zich veelal onzichtbaar af voor buitenstaanders en in een intieme relatie van partners of ouders en kinderen. Onderzoeksresultaten laten zien waarom huiselijk geweld voor de buitenwereld vaak moeilijk te herkennen is. De dader (maar ook het slachtoffer!) heeft namelijk „baat‟ bij het verhullen van het huiselijk geweld voor de buitenwereld. De dader wil niet ontmaskerd worden en gedraagt zich daarom tegenover ‘de buitenwereld’ heel anders dan tegenover het slachtoffer. Het slachtoffer van huiselijk geweld daarentegen, zit vol met gevoelens van schaamte. Schaamte maakt het voor velen moeilijk om met anderen over het huiselijk geweld te spreken of daadwerkelijk hulp in te schakelen. Bovendien is er de angst dat het geweld alleen maar erger wordt op het moment dat het slachtoffer besluit zich tegen het geweld van de dader te verzetten. Door de privacy en de intimiteit waarin het gebeurt, beleven slachtoffers het veelal als individueel probleem. Loyaliteitsconflicten en emotionele en fysieke afhankelijkheid verhinderen slachtoffers om met de problemen naar buiten te komen en hulp te zoeken.1 Slachtoffers schatten in grote lijnen de beweegredenen van de dader voor het plegen van huiselijk geweld hetzelfde in. Het gaat in de meeste gevallen om jaloezie of om het karakter van de dader.2 De recidive van het geweld is hierdoor groot; huiselijk geweld is meestal geen incident maar komt bij herhaling voor. Slachtoffers van geweld kunnen zowel op fysiek, seksueel als op emotioneel gebied klachten ontwikkelen. In bijna een derde van de gevallen merken kinderen iets van het geweld in huis. Voor kinderen die te maken hebben met huiselijk geweld kan dit ernstige en blijvende gevolgen hebben. Kinderen die opgroeien in een gewelddadige thuissituatie, hebben een verhoogde kans slachtoffer te worden van kindermishandeling. Kinderen die niet direct slachtoffer zijn, vertonen dezelfde gedrags- en psychologische problemen als kinderen die zelf lichamelijk mishandeld zijn.3

1

Risicofactoren en beschermende factoren voor kindermishandeling, Nederlands Jeugd Instituut. november 2010 2 Slachtofferschap van huiselijk geweld: aard, omvang, omstandigheden en hulpzoekgedrag. Dijk, T. van., Veen, M., & Cox, E. (2010). Hilversum; Intomart. 3

Achter gesloten deuren, de invloed van huiselijk geweld op kinderen, UNICEF en The Body Shop

International. augustus 2006.


Risico- en beschermende factoren Wanneer we de verschillende vormen van geweld in afhankelijkheidsrelaties bekijken, blijkt dat verschillende risicofactoren en beschermende factoren steeds terugkomen bij de verschillende vormen van huiselijk geweld. Zo brengt bijvoorbeeld sociaal isolement een verhoogd risico op verschillende soorten van huiselijk geweld. Ook alcohol en/of middelenmisbruik verhogen dit risico. In de bijlage is een balansmodel toegevoegd dat de risico en beschermende factoren bij geweld in afhankelijkheidsrelaties in beeld brengt.

Kindermishandeling Ouders die hun kind mishandelen of verwaarlozen onderscheiden zich op drie punten van andere ouders: hun persoonlijk functioneren, hun opvattingen over kind en opvoeding en hun eigen ontwikkelingsgeschiedenis. Het risico op mishandeling en verwaarlozing blijkt groter te zijn wanneer ouders problemen met zichzelf hebben of niet goed kunnen omgaan met (de problemen van) het kind, of wanneer het gezin onder moeilijke omstandigheden leeft. Een ander belangrijk kenmerk van mishandelende en verwaarlozende gezinnen is het ontbreken van praktische en emotionele steun uit het sociaal netwerk. Sociaal isolement blijkt verband te houden met mishandeling. Sociaal isolement van moeders was volgens onderzoek in Nederland ook één van de meest gevonden risicofactoren voor kindermishandeling. Kinderen blijken meer risico te lopen om mishandeld of verwaarloosd te worden als zij de pech hebben dat ze bepaalde problemen hebben of op een kwetsbare leeftijd zijn. Sommige kinderen zijn moeilijker op te voeden dan andere. Dat geldt voor kinderen die extra zorg, aandacht en geduld van ouders vragen, bijvoorbeeld: - Kinderen met een lichamelijke of verstandelijke handicap; - Kinderen met een moeilijk temperament zoals huilbaby‘s; - Kinderen die vaak ziek zijn. Onderzoek wijst uit dat kinderen die worden mishandeld, later meer kans hebben hun eigen kinderen ook te mishandelen. Ze houden vaak lang last van wat hen is aangedaan. Psychische problemen komen veel voor, net als lichamelijke klachten.


Sociaal-culturele context Uit onderzoek van het Nederlands Jeugd Instituut blijkt dat de sociaal-culturele context waarin ouders opvoeden van invloed kan zijn op mishandeling. Elementen zoals cultuur, religie en sociale achtergrond kunnen hierbij een rol spelen. Als binnen een bepaalde groep in de samenleving geweld meer wordt getolereerd, dan neemt de kans op fysieke mishandeling toe.

Eergerelateerd geweld Eergerelateerd geweld omvat alle geweld ter voorkoming van de schending en ter zuivering van de familie-eer. Gedragingen die de algemene familie-eer aantasten hebben meestal te maken met ondermijning van de autoriteit van de vader of andere mannelijke familieleden, of beledigingen jegens één van hen of de familie. Gedragingen die de seksuele eer aantasten hebben te maken met ‘onkuis’ gedrag of daadwerkelijk seksueel contact. Gedragingen die mogelijk de algemene familie-eer aantasten: - Te laat thuiskomen; - Verzet tegen opgedrongen of gedwongen huwelijk; - Weglopen; - Echtscheiding; - Gedragingen die mogelijk de seksuele eer aantasten; - Contact met jongens; - Verkering of een voorhuwelijkse seksuele relatie; - Verlies van maagdelijkheid. Bovenstaande gedragingen binnen families en gemeenschappen met een sterke eercultuur zijn dus risicofactoren voor geweld. Daarnaast gaat het om factoren zoals sociaal-economische achtergrond van de familie en regio van herkomst van de familie.

Loverboys/jeugdprostitutie Loverboy is een gebruikte benaming voor een pooier die meisjes via verleidingstactieken inpalmt om hen op den duur in de prostitutie of in (andere) illegale activiteiten uit te buiten. Ook dit is een vorm van geweld in een afhankelijkheidsrelatie. De loverboy zorgt ervoor dat een kwetsbaar meisje in een sociaal isolement komt en vervolgens dwingt hij haar (vaak met fysiek en emotioneel geweld) tot prostitutie of andere misdrijven. De stereotype werkwijze van loverboys volgt een vast patroon. Het ideale slachtoffer is een jong meisje dat weinig of geen ervaring met relaties heeft, afkomstig uit een gebroken en/of onstabiel gezin. Hij versiert haar, geeft haar aandacht, en zorgt hiermee dat zij verliefd op hem wordt. Vervolgens probeert hij haar los te weken van haar omgeving. Wanneer het meisje emotioneel afhankelijk genoeg is van de loverboy, moet zij geld voor hem verdienen door als prostituee te gaan werken. Ook lovergirls gaan soms in opdracht van loverboys op deze manier te werk om meisjes te ronselen. Ook in Zeeland ontvangen we signalen dat dit fenomeen speelt.


In principe kan ieder meisje slachtoffer worden van een loverboy, maar er zijn bepaalde meisjes die hier extra kwetsbaar voor zijn. Bijvoorbeeld: - Meisjes die om verschillende redenen tijdens de pubertijd in conflict komen met hun ouders; - Meisjes die zeer beïnvloedbaar zijn, als gevolg van verstandelijke beperking of een psychiatrisch beeld; - Multi-probleem, als gevolg van ernstige ouderproblematiek. Hier kan het gaan om hechtingsproblemen, uithuisplaatsingen, schoolproblemen, een laag zelfbeeld en lage zelfwaardering of een gebrekkig sociaal netwerk. Een risicogroep voor loverboys zijn met name meisjes met een laag opleidingsniveau van 16 /17 jaar.4

Ouderenmishandeling Bij ouderenmishandeling kan er een onderscheid gemaakt worden naar ontspoorde zorg en moedwillige mishandeling. Ontspoorde zorg kan ontstaan als de draaglast de draagkracht overschrijdt. Het gevolg kan zijn dat de verzorger een oudere verwaarloost of geestelijke, lichamelijke en/of financiële schade toebrengt. In vele gevallen gebeurt dit onbedoeld; uit onmacht, onkunde of onwetendheid. Maar soms mishandelt iemand bewust. Bijvoorbeeld omdat hij of zij er financieel beter van wil worden of kwaad is op het slachtoffer. Specifieke risicofactoren voor ouderenmishandeling zijn: - Toenemende afhankelijkheid; - Sociaal isolement/ vereenzaming; - Loyaliteitsgevoelens voor de daders; - Leeftijd: oud gaat voor oud zorgen; - Machtsverschuivingen; - Geschiedenis van geweld; - Persoonlijke problemen dader; - GGZ/ verslavingsprobleem bij slachtoffer.

4

Preventieplan loverboys 2010-2011 – GGD IJsselland april 2009


Doelstelling Centrale doelstelling Als men kijkt naar de oorzaak van geweld in afhankelijkheidsrelaties zijn er drie kernbegrippen, te weten intergenerationele overdracht, onzichtbaarheid en (maatschappelijk en cultureel bepaalde) machtsverschillen. Voor een effectieve aanpak van huiselijk geweld richt de rijksoverheid zich dus op deze drie aspecten en de aanpak moet in elk geval het volgende bevatten: 1. intergenerationele overdracht beperken (het patroon doorbreken, gerichte steun aan kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld, eerder signaleren van problematiek); 2. openheid over de problematiek bevorderen (zichtbaar maken van het probleem, publiekscampagnes, meldingen bij politie verhogen) én de hulpvraag stimuleren; 3. genderspecifieke benadering van huiselijk geweld (aandacht voor cultuur- en seksebepaalde machtsverschillen, empowerment in de hulpverlening).5 Er zijn veel partijen en personen, die hierin een rol (kunnen) vervullen, zoals politie, leerkrachten, medici, werkgevers en hulpverleners. Maar om te kúnnen signaleren moet kennis van kenmerken van huiselijk geweld en kindermishandeling aanwezig zijn. Niet alleen over het geweld in het algemeen, maar ook toegespitst op (de risicofactoren bij) specifieke groepen zoals ouderen, pubers en kinderen.

Algemene doelstelling preventie 1. Professionals zijn vaardig om signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling te herkennen en actie te ondernemen; 2. Men vindt de weg naar het SHG of AMK voor consult en melding. Zowel de professional als andere betrokkenen; 3. Potentiele slachtoffers zijn weerbaar. Dat wil zeggen dat men regie heeft op het eigen leven, een sociaal netwerk ontwikkeld en grenzen kan stellen.

Aandachtsgebieden In een werkgroep is met ketenpartners gekeken hoe zo effectief mogelijk preventie kan worden ingezet. Aangezien kinderen vaak slachtoffer zijn wordt vanuit de werkgroep aanbevolen het gezin met kinderen als belangrijkste doelgroep te nemen. Binnen deze doelgroep zijn er twee doelgroepen die specifieke aandacht vragen: allochtone gezinnen en gezinnen met kinderen die een licht verstandelijke beperkingen hebben. Deze specifieke doelgroepen hebben vaak een grotere risicofactor zoals sociaal isolement, ziekte, een cultuur dat geweld legitimeert. Verder zijn ook ouderen en jeugd (12 tot 17 jaar) een belangrijke doelgroep voor preventie. Ouderenmishandeling is een nog relatief onbekend fenomeen. Er worden in Zeeland slechts enkele gevallen geregistreerd. Toch weten we uit landelijke ervaringen dat dit slechts een klein deel kan zijn van de werkelijke gevallen van ouderenmishandeling. Er zijn nog veel organisaties die weinig 5

Plan van aanpak Huiselijk Geweld tot 2011 “De volgende fase” Den Haag 2011


aandacht besteden aan de problematiek van ouderenmishandeling. Signalen worden niet opgepikt of er wordt niet gemeld. Daarnaast zijn jongeren in de puberteit erg kwetsbaar. Het begrip loverboy is een landelijk probleem wat inmiddels ook in Zeeland wordt gesignaleerd. Er is een categorie meisjes dat hier extra kwetsbaar voor is.


Preventieactiviteiten Algemene uitgangspunten voor preventie -

Een actie moeten aanvullend zijn aan al bestaande initiatieven van lokale gemeenten en het ministerie; We willen gebruikmaken van bestaande structuren zoals CJG’s, ZAT’s, Communities That Care (CTC), ouderinformatiepunt, wereldvrouwen, St. ROAD Walcheren en ouderenwerkers; Waar mogelijk een onderwerp integreren in het bestaande aanbod: bijvoorbeeld weerbaarheidstraining groep 8 breder trekken dan pesten en internet maar ook loverboys. Hulpmiddelen inkopen (eventueel ontwikkelingen) die langdurig actueel zijn en nuttig kunnen worden ingezet; bijvoorbeeld een handvat voor bespreekbaar maken van cultuurgerelateerd geweld.

Wie betrekken we bij de preventie? Gezinnen met kinderen Doelstelling: Voorkomen van kindermishandeling en dat kinderen getuigen zijn van huiselijk geweld. Betrokkenen: - Intermediairs (leerkrachten BO, peuterspeelzaalleidsters, kinderopvangleidsters, vrijwilligers kindertelefoon, CJG en ZAT medewerkers) - Ouders

Specifieke doelgroep: Kinderen(en ouders) met een licht verstandelijke beperking Doelstelling: Voorkomen van kindermishandeling en dat kinderen getuigen zijn van huiselijk geweld. Betrokkenen: - Ouders - Intermediairs (Jeugdartsen, begeleiders, medewerkers GORS, MEE) - Jeugd met een licht verstandelijke beperking

Specifieke doelgroep: Gezinnen waar op basis van hun etnisch-culturele, religieuze of sociale achtergrond andere opvattingen zijn over opvoedingsgedrag. Doelstelling: bespreekbaar maken en signaleren van huiselijk geweld en kindermishandeling, huwelijksdwang en cultuurgerelateerd geweld Betrokkenen: - intermediairs (leerkrachten VO, jongerenwerkers); - ouders (via bestaande netwerken, initiatieven van bewonersgroepen en zelforganisaties)


Ouderen Doelstelling: Voorkomen en signaleren van ouderenmishandeling Betrokkenen: - Mantelzorgers - Intermediairs (medewerkers in de thuiszorg, maatschappelijk werkers)

Jeugd (12-17 jr) Doelstelling: voorkomen dat meisjes (soms ook jongens) slachtoffer worden van loverboys Betrokkenen: - Jeugd van 12 tot 17 jaar - Intermediairs (leerkrachten VO, jongerenwerkers, jeugdartsen en begeleiders)


Wat gaan we doen?

1. Professionals moet vaardig zijn om signalen van diverse vormen van geweld te herkennen , bespreekbaar te maken en actie te ondernemen. - Deskundigheidsbevordering op scholen; - Deskundigheidsbevordering aan medewerkers MEE, GORS e.d.; - Deskundigheidsbevordering binnen ZAT’s en CJG’s ; - Samenwerkingsafspraken/handelingsprotocol met CJG’s, ZAT’s/VO scholen (voorbeeld ‘Veilige school’ Bergen op Zoom) - Deskundigheidsbevordering (vrijwilligers)organisaties voor immigranten; - Deskundigheidsbevordering aan bestaande netwerken, initiatieven van bewonersgroepen en zelforganisaties; - Deskundigheidsbevordering ouderenmishandeling aan o.a. thuiszorg medewerkers; - Materiaal beschikbaar stellen voor het bespreken van onderwerpen op middelbaar onderwijs (naar behoefte o.a. loverboys, eergeweld, huwelijksdwang, kindermishandeling); - Materiaal beschikbaar stellen over ouderenmishandeling (+ ontspoorde mantelzorg); 2. Men vindt de weg naar het SHG of AMK voor consult en melding. Zowel de professional als andere betrokkenen. - Communicatie verbeteren zodat men voor elke vorm van geweld het meldpunt weet te vinden voor consult en melden. 3. -

Slachtoffers moeten weerbaar zijn/worden en de gevaren herkennen. Materiaal beschikbaar over loverboys voor jeugd 12-17 jaar (i.o. scholen); Voorlichting over Loverboy problematiek ontwikkelen (Indigo); Materiaal beschikbaar stellen voor ouders van en kinderen met een licht verstandelijke handicap (i.o. GORS en MEE).

Suzanne van der Graaf Beleidsadviseur huiselijk geweld en vrouwenopvang CZW bureau - juli 2012


Bijlage 1

Begrippenlijst Eergerelateerd geweld: De overkoepelende term voor alle vormen van dwang en psychisch en fysiek geweld om te voorkomen dat een lid van de familie een ‘misstap’ zet die de familie-eer in de gemeenschap kan schaden, en alle geweld tegen de (vermeende) ‘eerschender’ om de geschonden eer te herstellen. Huiselijk geweld: Lichamelijk, geestelijk of seksueel geweld of bedreiging daarmee door iemand uit de huiselijke kring. Kindermishandeling: Elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel. Loverboy: Veel gebruikte benaming voor een pooier die meisjes via verleidingstactieken inpalmt om hen op den duur in de prostitutie of in (andere) illegale activiteiten uit te buiten. Mantelzorg: De zorg voor chronisch zieken, gehandicapten en hulpbehoevenden door naasten: familieleden, vrienden, kennissen en buren. Kenmerkend is de reeds bestaande persoonlijke band tussen de mantelzorger en zijn of haar naaste. Daarnaast gaat het om langdurige zorg die onbetaald is. Ontspoorde zorg: Mantelzorg die door overbelasting de grens van goede zorg overschrijdt. Ouderenmishandeling: Al het handelen of nalaten van handelen van al degenen die in een persoonlijke en/of professionele relatie met de oudere (ouder dan 65 jaar) staan, waardoor de oudere persoon (herhaaldelijk) lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt dan wel vermoedelijk zal lijden en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid.


Bijlage 2 Balansmodel Huiselijk geweld (Oorspronkelijk balansmodel Bakker, e.a. 1998 / www.nji.ni. Balansmodel huiselijk geweld, St. Blijfgroep, 2007)

Draaglast

Draagkracht

Risicofactoren (-)

Beschermende factoren (+)

Microniveau Negatief zelfbeeld Jeugdtrauma's

Persoonlijke factoren

Psychiatrische problematiek Incest/mishandeling in jeugd Verslaving

Stabiele persoonlijkheid Goede gezondheid Positieve jeugdervaringen Sociale vaardigheden

Mesoniveau Isolement Conflicten Gebrekkige sociale bindingen Werkloosheid Armoede Ziekte Bagatelliseren van het geweld Ontbreken van sociale voorzieningen Sociale desintegratie Verpaupering Discriminatie Acceptatie geweld tegen vrouwen

Sociale gezinsfactoren

Sociale steun Goede sociale bindingen Familie en vrienden Uitpraten van spanningen en conflicten Erkenning van het geweld

Factoren in de sociale omgeving

Materiële bestaansvoorwaarden in orde Sociale cohesie Beschikbaarheid van hulp (politie, amw, vrouwenopvang e.d.)

Macroniveau Ontbreken van aanpak huiselijk geweld Cultuur die geweld legitimeert Economische crisis Werkloosheid Afhankelijkheid (bv afhankelijke verblijfsstatus)

Maatschappelijke factoren

Stabiel sociaal en politiek klimaat Open tolerante samenleving Gelijkwaardigheid vrouwen en mannen Cultuur die gebruik geweld afwijst

16

17

Preventieplan. Afhankelijkheidsrelaties. Zeeland Geweld in. Vastgesteld op 12 september 2012 door de stuurgroep CZW Bureau

Recommend Documents