v i lv o o r d e
•
samen inventief
Prettige projecten vullen Waterkant tijdelijk in
daniël geeraerts
Vilvoorde is wat van plan. Na Renault trokken nog vervuilendere fabrieken weg uit de kanaalzone van dit industriestadje terwijl het voor almaar meer jonge gezinnen de ideale plek wordt om buiten de hoofdstad maar er toch dichtbij te kunnen wonen. In samenwerking met een breed scala partners wordt aan het kanaal een groot gebied gesaneerd en in afwachting van woningbouw zijn daar ondertussen prettige projecten aan de gang om mensen alvast naar Vilvoorde te lokken.
86
daniël geeraerts
daniël geeraerts
‘Vilvoorde wordt een stad aan het water. Het geeft Vilvoorde een nieuwe identiteit. Het water is economisch altijd heel belangrijk geweest, nu is het een troef om hier te komen wonen en werken.’
daniël geeraerts
HANS BONTE:
W
ie over de brug van Vilvoorde rijdt, ziet de grauwe industriepanden een voor een tegen de vlakte gaan. Ze maken in dit gebied tussen de Schaarbeeklei en het Zeekanaal Brussel-Schelde plaats voor Watersite. In het noorden bevindt zich het project Kanaalpark dat aan het stadscentrum van Vilvoorde grenst, zuidelijk komt het project Vier Fonteinen, tussenin ligt het Broek. Projectcoördinator Eva Fonteyn leidt me op de begane grond rond en vertelt waar later op deze braakliggende terreinen mensen zullen wonen, werken en ontspannen. Dan verontschuldigt ze zich: ‘Je hebt wel wat verbeelding nodig om je hier de toekomst voor te kunnen stellen.’ Op een leeg stuk grond ligt een bergje steengruis. ‘Samen met onze partners proberen we eerst met die braakliggende gronden om te gaan. Van dat steengruis maak je niet zomaar een parkje. Dat is ronduit duur. Dus kijken we samen met partners zoals Natuur en Bos of er geen andere en misschien goedkopere manier is om het toch groen te maken, door er bijvoorbeeld tijdelijk wilde bloemen in te zaaien.’
h e t k a n a a l pa r k
Midden in het Kanaalpark ligt het voormalige Tuchthuis. Die oude gevangenis herbergt in een van de vleugels ondertussen het goedlopende hotel The Lodge, voor de rest van het gebouw wordt nog een bestemming gezocht. De stad kocht het gebouw in 1980 van Defensie, eerst hadden de ontwikkelaars het in erfpacht gekregen maar toen het gebouw in 2005 als monument werd erkend, haalde Vilvoorde een deel uit die erfpacht: ‘Voor monumenten kun je hogere subsidies krijgen bij Monumenten en Landschappen. Die zien er ook op toe dat het dan authentiek gerenoveerd wordt, zo moeten we een aantal waardevolle cellen behouden.’ Ook voor Eva Fonteyn is de toekomst van dit gebouw nog niet duidelijk: ‘Wordt het een museum over het gevangeniswezen, over justitie of over de media? We weten het nog niet precies. Herita suggereerde dat je ook een stuk kunt commercialiseren in combinatie met publieke toegankelijkheid, dan zou je aan een incubator voor de media kunnen denken, aan start-ups. Maar anderzijds werd tijdens de vorige Vlaamse
regeerperiode ook de Erfgoedkluis in het leven geroepen, een soort rollend fonds voor activiteiten die zelfvoorzienend zijn. Het zou dus kunnen dat er startende mediabedrijfjes komen gemengd met groepsbezoeken of een netwerklocatie voor de mediabedrijven in de buurt. De restauratie van de buitenkant staat op de planning voor 2017. Dan komt er net als vroeger een boomgaard omsloten met een haag of stenen omheining. Tussen het Tuchthuis en de achterkant van de woningen in de Tuchthuisstraat stroomt de Zenne langs een ventweg die de bewoners toegang geeft tot hun garage. Eva Fonteyn: ‘Hoe mensen met de achterkant van hun woningen en met de garages omgaan, heb je natuurlijk niet in de hand. Je kunt ze enkel een beetje bijsturen op het moment dat ze een stedenbouwkundige vergunning aanvragen. Om aantrekkelijkheid en renovatie te stimuleren zorgde de stad via een wedstrijdformule voor de bouw van een architecturaal interessante kopwoning. En ondertussen zie je ook dat het uitzicht van de garages al een beetje frisser wordt. Er komt beweging in de zaak.’ In dit deel van het projectgebied zijn de wegen gereed, de gewonere appar87
samen inventief
daniel geeraerts
•
gf
v i lv o o r d e
‘We proberen de percelen die een hele tijd braak liggen, tijdelijk in te vullen. Het aangename eraan is dat het veel creatieve ideeën losweekt. Het moeilijke is dat het tijdelijk is en niet evident om te beheren.’
daniel geeraerts
HANS BONTE:
tementen in het brede bouwblok tussen kanaal en Tuchthuis zijn zo goed als verkocht, maar de exclusievere markt stokt. Sinds deze zomer kunnen aan de nieuwe houten steigers in het kanaal een shuttleboot maar ook pleziervaartuigen aanmeren. Ze liggen er pal voor een nieuw gebouw met zulke exclusieve appartementen en onderaan de brasserie Canal. Identiteit van een centrumstad Op het terras van Canal vertelt Hans Bonte, nu burgemeester, voordien OCMW-voorzitter, dat je met zulke projecten de identiteit van een stad vormt: ‘Het is een voordeel dat ik al een tijd meedraai in het bestuur. Al sinds 2001 zijn we met de opwaardering van dit gebied bezig en met de verbinding ervan met de stad. Vanaf 2002 begon een fase van intensief overleg met Waterwegen en Zeekanaal NV, de stadsdiensten, de Vlaamse diensten zoals de OVAM of ruimtelijke ordening. Twaalf jaar is lang, maar in historisch perspectief zijn deze realisaties spectaculair, vooral omdat het proces onomkeerbaar is geworden. Nu is de ene stap het logische gevolg van de vorige, we vullen aan, Vilvoorde wordt een stad aan het water. Het geeft Vilvoorde 88
een nieuwe identiteit. Het water is economisch altijd heel belangrijk geweest, nu is het een troef om hier te komen wonen en werken.’ De demografische druk vanuit Brussel is groot. Hans Bonte: ‘Elk jaar krijgen we er 750 inwoners bij, vooral jonge gezinnen die de hoofdstad ontvluchten, er zijn dus nieuwe scholen nodig, kinderopvang, sportinfrastructuur. Het is een uitdaging om dat ordentelijk te laten gebeuren en er tegelijk voor te zorgen dat het wonen en werken hier erop vooruit gaat. De tijd dringt. Alleen al in dit gebied komen er bijna 2000 wooneenheden bij, zo’n 6000 mensen.’ Daarom vindt Hans Bonte dat ook Vilvoorde het statuut van centrumstad moet krijgen: ‘We hebben dezelfde sociale en criminaliteitsproblemen en dezelfde soort achtergestelde gebieden als een grote stad. Omdat de stad de volgende jaren zal groeien, rekenen we bij de Vlaamse overheid op begrip voor onze budgettaire problemen. Omdat we een centrumfunctie vervullen, willen we ook zo omschreven en gefinancierd worden. Door deze projecten aan het kanaal investeren we als Vlaamse stad zowat het meest in de publieke ruimte, terwijl we ook dringend moeten investeren
in de stationsomgeving en in het centrum. Andere steden trekken aan de handrem, onze enige uitweg is de belastingen herschikken.’ Hij noemt het niet meer dan zindelijk wanneer Vilvoorde als centrumstad structureel gefinancierd zou worden. Maar tegelijkertijd ziet hij bij de administratie een vernieuwde cultuur opduiken: iedereen zoekt naar alternatieve financieringsmogelijkheden. Tijdelijke invullingen Toch ving Eva Fonteyn bot bij haar eerste aanvraag voor een conceptstudie voor het gebied tussen de projecten Kanaalpark en 4 Fonteinen. Er werd van uitgegaan dat als de twee fronten zich zouden ontwikkelen, het middenstuk vanzelf zou volgen. Eva Fonteyn was daar niet van overtuigd: ‘In 2011 kregen we toch subsidie om een masterplan te laten maken, maar er was kritiek: we hadden te weinig aan samenlevingsopbouw gedaan. Dat klopte omdat zowel in het gebied van het Kanaalpark als 4 Fonteinen nauwelijks woonhuizen waren, maar in het tussengebied wel en die bewoners zouden veel te verduren krijgen tijdens en na de werken. Er moest een ruimtelijk plan komen voor dat tussengebied, want anders
gf
daniel geeraerts
gf
Een pop up-café met zicht op het kanaal en een strandterras zullen in 2015 garant staan voor een spetterende zomer. Zo wordt het imago van deze buurt hip en aantrekkelijk, dat trekt potentiële bewoners aan.
dan in de andere twee stadsvernieuwingsprojecten wordt voor dit gebied niet van een tabula rasa uitgegaan, maar wordt het in fases afgewerkt tot een nieuw coherent stedelijk weefsel. Die transformatie kan voor sommige bewoners lastig worden, dat beseft ook burgemeester Bonte: ‘Je moet een stevig maatschappelijk draagvlak hebben, we proberen de bevolking zo goed mogelijk te betrekken bij wat er gebeurt. We besteden ook veel aandacht aan de percelen die een hele tijd braak liggen, we proberen ze tijdelijk in te vullen in samenwerking met de ontwikkelaar. We experimenteren maar spreken ook goed af met mensen en de andere overheden. Het aangename eraan is dat het veel creatieve ideeën losweekt. Het moeilijke is dat het tijdelijk is en niet evident om te beheren. Hiervoor moet je de geesten openbreken.’ De tijdelijke bestemmingen beantwoorden aan de ambities van Hans Bonte én de private ontwikkelaar van 4 Fonteinen: een tijdelijk nuttig gebruik, een positieve identiteit en beeldvorming van het stadsvernieuwingsproject aan het water creëren, alsook mensen ‘goesting’ geven om naar het gebied te komen, zodat ze er interesse voor krijgen. Tijdelijke
bestemmingen bieden belangrijke kansen om bij te dragen aan draagvlakcreatie en samenlevingsopbouw in een nieuw stadsdeel. het broek en marie-joséwijk
Op een braakliggend perceel midden in het gebied stond vroeger een school, twee zomers geleden werden in de verlaten gebouwen kookateliers georganiseerd, er waren wilde feestjes en circusanimatie. In samenwerking met de mensen van Woestijnvis, die in de buurt gehuisvest zijn, konden Vilvoordse jongeren hun beeld op de veranderingen in Vilvoorde verfilmen. Samen met Humo werd ook een krantje gedrukt over het verleden en de toekomst van de wijk. Scholieren schrijven nu een blog met zelfverzonnen verhalen over de Zenne. Zichtbaarder zijn de metalen sculpturen op een perceel aan de Schaarbeeklei, een idee van Studio Surplus, een jong duo van creatievelingen die de stad en de ontwikkelaar begeleiden in het proces ‘tijdelijk anders bestemmen’. Bij de opening op 28 april dit jaar werden de wijkbewoners die model stonden voor de
sculpturen, ook nog eens in hun favoriete pose gefotografeerd. Eva Fonteyn: ‘Zulke momenten zorgen voor contacten tussen de bewoners en de ontwikkelaar, waardoor de aanspreekbaarheid van de ontwikkelaar vergroot. De bewoners krijgen regelmatig een nieuwsbrief met de stand van zaken, maar het is ook de bedoeling dat er om de paar maanden een contactmoment is.’ En dat is nodig, de transformatie gaat niet over rozen, dat merk ik zelf een perceel verder. Daar spuit er stoom uit een kabel die rondom een braakliggend perceel op ooghoogte is gespannen. ‘Daarmee maskeren ze de geurhinder die vrijkomt tijdens de sanering van de grond. Ja, er gaat veel aan vooraf,’ zegt Eva Fonteyn. De Marie-Joséwijk bestaat uit arbeidershuizen rondom een parkje tussen lege loodsen van vervuilende industrie. In de hoek van de wijk ligt sinds twee jaar een Zilvertuin, daar beheren de bewoners zelf een volkstuin en een petanquebaan. In een andere hoek is een doorgang gemaakt naar het nieuwe parkje aan de Zenne aangelegd door Natuur en Bos in het kader van een groene verbinding door de wijk, maar ook naar de loodsen waar vorig jaar in de zomer een 89
samen inventief
daniel geeraerts
actieve wijkwerking aan de gang was. Eva Fonteyn zucht eens diep: ‘Enkele jonge vrijwilligers gingen er aan de slag, samen met de buurtbewoners hebben ze de loods ingericht en er zes weken lang activiteiten voor de wijk opgezet. Nu is er elke zaterdag circusinitiatie, er zijn veel ideeën, maar na controle van de brandweer mag de loods maar voor een beperkt aantal zaken gebruikt worden. Omdat de loods tijdelijk is, zoeken we naar de goedkoopste oplossing: enkel het dak behouden of branddeuren installeren en maar een beperkt aantal mensen toelaten?’ We nemen de afslag naar het parkje en lopen stroomopwaarts langs de Zenne, richting Brussel, over pas aangelegde start-to-run-paden met her en der speeltuigen in het groen. De blinde bedrijfsmuren zullen op termijn vervangen worden door meergezinswoningen waarvan de tuin aansluit op het park. Sommige bedrijven zijn toe aan een verhuizing, andere hebben hun pand nog niet zo lang geleden vernieuwd. Als het een bedrijf is dat in het plaatje van gemengde functies past, is het geen probleem, zoals mediabedrijven of Cargill, een bedrijf dat smaken onderzoekt. In 90
daniel geeraerts
•
gf
v i lv o o r d e
Eva Fonte yn projectman ager stadso ntwikkelin eva.fonteyn g V ilvoord @ vilvoord e e.be T 02-255 4 7 68 w w w.vilvo orde.be w w w.stud io-surplus. com w w w.4fon teinen.be
deze bedrijven is de tewerkstelling complementair aan het residentiële aspect. Daarom wordt onderzocht of het ruime parkeerterrein van Cargill ruimtelijk kan verbeteren. Er zijn nog enkele logistieke bedrijven, maar die zouden op termijn uit het gebied geweerd worden. Toch wil Vilvoorde graag het industriële karakter bewaren door een paar loodsen om te bouwen voor sport of cultuur en de Koekoekx-kraan aan het kanaal te behouden voor de toekomst. Een perceel verder is nu een diepe put vol grassen en bloemen. ‘Het idee is om dit gebied in afwachting van de woonontwikkeling te ontsluiten voor natuureducatie. Met een beetje creativiteit krijg je hier een hele leuke setting,’ zegt Eva Fonteyn. Ernaast is de oude buskruitfabriek van waaruit Vier een tijdlang De Kruitfabriek heeft uitgezonden, sindsdien staat het bakstenen gebouw leeg. Ter gelegenheid van de Gordel was er in september een tentoonstelling met luchtfoto’s over Vilvoorde van Wim Robbrechts. De ontwikkelaar vond in overleg met de stad recent een beheerder voor het gebouw, die zal instaan voor een breed cultureel programma. Ook kan de circusschool, het muzieklab Noise Gate en de jongerenrapor-
ganisatie Urban Woorden hier terecht om te werken en te repeteren in ruil voor optredens. Een pop up-café met zicht op het kanaal en een strandterras zullen in 2015 garant staan voor een spetterende zomer. Zo wordt het imago van deze buurt hip en aantrekkelijk, dat trekt mensen aan die zo interesse krijgen in de nog te bouwen woningen en de appartementen. Tegelijk geeft het al een voorsmaakje van de buurt die hier gecreëerd wordt.
vier fonteinen
De overkant van het kanaal is groen met het park de Drie Fonteinen, beheerd door Natuur en Bos dat groene verbindingen zoekt. Het sluitstuk wordt een nieuwe voetgangersbrug over het kanaal zodat inwoners van de nog te bouwen duizend woningen in de nieuwe wijk 4 Fonteinen rechtstreeks naar het park aan de overkant van het kanaal kunnen wandelen of joggen. Vilvoorde Development NV, een samenwerkingsverband tussen de projectontwikkelaars Matexi Group en PSR Brownfield Developers is sinds de zomer begonnen met de verkoop van het eerste gebouw ’t Sas.
