Presenta(e B6 Hersenletselcongres 2015

Presenta(e B6 Hersenletselcongres 2015

4/11/15

Disclosure belangen sprekers (potentiële) belangenverstrengeling

/

B6 - Verwerking en coping na NAH: een aantal handvatten uit de theorie voor de praktijk.

De betrokken relaties bij dit project zijn:

/

Sponsoring of onderzoeksgeld:

/

Wouter Lambrecht Klinisch neuropsycholoog

Honorarium of andere (financiële) vergoeding:

/

Aandeelhouder:

/

Andere relatie, namelijk:

/

Hersenletselpraktijk, Gent NAH-unit PC Caritas, Melle [email protected]

Depressie

¢ 

Depressie

¢ 

¢ 

13-20% van de “gezonde Amerikaanse bevolking”, waarvan 2 a 3% wordt gehospitaliseerd

“Lifetime risk” ¢  3-4% bij mannen, ¢  5-9% bij vrouwen Gemiddelde duur ¢  onbehandeld: 6-8 maand of meer, ¢  onbehandeld : 25-30% suicidepoging

Depressie na NAH ¢  ¢  ¢  ¢ 

¢ 

42% na TBI ontwikkelt depressie binnen 2 jaar

(Kreutzer et al, 2001)

59 % van ptn met TBI à depressie (Glenn et al, 2001) Prevalentie depressie na CVA: 25 tot 79% (Kneebone &

Dunmore, 2000).

44,3% van patiënten met TBI ontwikkelt binnen de 7,5 jaar een majeure depressie, tgo 5,9% in totale populatie (Van Reekum, Cohen en Wong, 2000) Geen duidelijk effect van leeftijd: ¢  Over alle leeftijden komt depressie na NAH voor

Revalidatie na NAH

(Coetzer, 2010)

¢ 

Ook decades na opgelopen NAH blijft depressie heel vaak voorkomen (Holsinger et al, 2002) ¢ 

Cave: Kan natuurlijk ook andere oorzaken hebben!

Wouter Lambrecht -‐ Klinisch neuropsycholoog

1


Revalidatie na NAH ¢ 

¢ 

“(...) de interdisciplinaire combinatie van technieken om de functionele prognose en de prognose van tot beperkingen leidende lokale of algemene pathologische effecten te verbeteren.” (Raad van Europa, 1992) een proces van interdisciplinaire diagnostische en therapeutische interventies gericht op personen met een stoornis en hun omgeving. Revalidatie beoogt een adequater persoonlijk en sociaal functioneren van de persoon in het gezin, de school, het werk en andere maatschappelijke situaties en een betere afstemming van deze omgeving op de specifieke noden van de persoon.

4/11/15

Revalidatie na NAH ¢ 

¢ 

¢ 

Locomotorisch

> Cognitief

> Emotioneel/gedragsmatig

“the aim of rehabilitation clearly includes the important task of assisting individuals and their families with the process of coming to terms with their lives following injury.” (Oddy et al., 1996) Motoriek, cognitie, emotie & gedrag zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden

(CAR)

Proces van verliesverwerking ¢  Impact ¢ 

Proces van verliesverwerking

¢ 

van NAH op pt

Op vlak van activiteiten & participatie, toekomstverwachtingen (plannen, dromen, …), werk, netwerk (sociaal leven), rollen (kostwinner, rol als partner, ouder, …) Verschillende mogelijke reacties (angst, depressie, manie, frustratie, OCB, woede, …)

à “Profound state of personal loss” (Prigatano, 1999)

Proces van verliesverwerking ¢  Impact ¢ 

¢ 

op context

Initieel: euforie van overleven à wordt niet meer dezelfde Ervaren van druk: financiele aspect, druk om relatie te behouden / af te breken

Proces van verliesverwerking

¢ 

Na hersenletsel moeten aantal aspecten ‘verwerkt’ worden Integenstelling tot ander verlies, wat vaak in relatie staat tot iets buiten de persoon zelf, is dit bij NAH niet zo

¢ 

Nochi (1998) omschrijft 3 vormen van ‘verlies van het Self’:

¢ 

¢ 

Gewijzigde rol: liefdes- wordt zorgrelatie

¢ 

¢ 

Ouders blijven langer ‘mama en papa’

¢ 

Door verlies aan zelfkennis Door vergelijking te maken

¢ 

Via het beeld dat anderen vd eigen persoon hadden

¢ 


“It is the person’s sense of self that has often been lost”. The sense of self is likely to be tied in with a person’s identity and personality (Coetzer, 2006).

2


4/11/15

Schema’s

Verliesverwerking: modellen ¢ 

• Menselijke nood aan veiligheid

E. Kübler-Ross (1969) ¢ 

Verschillende rouwtaken:

• Voorspelbaarheid biedt veiligheid • Voorspelbaarheid op basis van schema’s

¢ 

Schok & ontkenning: ‘Dit gebeurt niet bij mij’

¢ 

Woede: ‘Waarom met mij?’

¢ 

Onderhandelen: ‘Ik beloof een betere persoon te worden als …’

¢ 

Wanhoop & depressie ‘Ik geef het op’

¢ 

Aanvaarding: ‘Ik ga verder met mijn leven’

• Schema’s op basis van o.a. eerdere ervaring Obv Van Bost

Verliesverwerking ¢ 

Na NAH: gecompliceerd proces (Coetzer, 2006) ¢  ¢  ¢ 

¢ 

¢ 

Verlies is onduidelijk Minder mogelijkheden om verlies een plaats te geven Mate van recuperatie / progressie is onduidelijk

Risdon (2003): 3 componenten in het aanvaarden ¢  ¢  ¢ 

¢ 

Verliesverwerking

Genezing moet niet dadelijk verwacht worden Gerichtheid op andere aspecten van het leven dan de ziekte Aanvaarding niet zien als teken van zwakte of einde van een zinvol leven

Belang van op zoek te gaan naar ‘waarden’ en ‘levensdoelen’.

¢ 

Fasen in herstel (Gagne, 2004): ¢ 

Overweldigd worden door de aandoening

¢ 

Worstelen met de aandoening

¢ 

Leven met de aandoening

¢ 

Leven voorbij de aandoening

Het takenmodel van rouw (W. Worden (1992)): ¢ 

Aanvaarden van de realiteit van het verlies

¢ 

Ervaren van pijn en verdriet

¢ 

Aanpassen aan een nieuw leven

¢ 

De draad van het leven weer oppakken


1 Aanvaarden van de realiteit van het verlies ¢ 

Zichtbaar – Onzichtbaar

¢ 

Probleem: Beperkt zelf-inzicht (vs psych def mech) ¢ 

¢ 

Klinisch fenomeen waarbij pmNAH zich schijnbaar niet bewust is van een gestoord neuro(psycho)logisch functioneren dat voor de clinicus en anderen wel duidelijk is (Babinski, 1914) The ability to consciously process information about the self in a way that reflects a relatively objective view, while maintaining a unique phenomenological experience or sense of self. (Prigatano, 1997)


Kit Malia

3



Verliesverwerking

1 Aanvaarden van de realiteit van het verlies ¢ 

Zichtbaar – Onzichtbaar

¢ 

Probleem: Beperkt zelf-inzicht

¢ 

4/11/15

¢ 

1 Aanvaarden van de realiteit van het verlies: Interventies ¢  Psycho-educatie ¢  Heldere info over gevolgen NAH, herhaald aanbieden, begrijpelijk gebracht. Moet kunnen geïntegreerd worden, dus info bieden vanuit een empathisch meevoelen. ¢  ¢ 

Cognitieve problemen, bv:

¢ 

¢ 

¢ 


¢ 

Retrograde amnesie: geen vergelijking met wie men was Bij anterograde amnesie: geen integratie van nieuwe gebeurtenissen in autobiografisch geheugen / schema’s

¢  ¢  ¢ 


¢ 

Besef van verlies: roept emoties (verdriet, angst, woede, …) op Verdriet is vrijwel altijd aanwezig

¢  Het ¢ 

¢  ¢ 

…

¢ 

¢ 

¢ 

Hierbij opletten met eigen normen & waarden Probleem bij mensen met afasie! ¢ 

¢ 

ervaren van pijn & verdriet: Interventies: Aandacht geven Luisteren Begrip tonen

Het ervaren van pijn en verdriet: Interventies: ¢ 

Ruimte geven aan de emoties, dus: “normaal menselijk contact”, niet direct actie ondernemen ¢ 

Metaforen ((pc met verminderde capaciteit, batterij die minder goed of snel oplaadt, emmer die overloopt, auto met kleinere tankinhoud, …) Onderzoek (NPO) & nabespreking Niet meegaan in paniek & verwarring Nog geen oplossingen aandragen. ‘Enkel’ luisteren en er op stabiele wijze zijn.

O.a. Lambrecht & Hermans, 2015; Farenhorst & Vrancken, 2010

2 Het ervaren van pijn en verdriet: ¢ 

Mensen leren zz terug beter begrijpen Therapeut moet ook zelf al deze info hebben, om empathisch te kunnen meevoelen / luisteren CAVE: kan bedreigend overkomen.

¢  ¢  ¢ 

¢ 

¢ 

Helpen verwoorden wat pt ervaart, het verbaliseren zorgt ervoor dat emoties bemeesterbaar wordenO.a. Lambrecht & Hermans, 2015;

Non verbale vormen; dansen, luisteren naar muziek of muziek maken, schilderen, boetseren, …

Woede: herkaderen & opletten voor tegenoverdracht. Als HV plaatsen in context van pt. Opletten voor overbevraging / teveel confronteren Zoeken naar afleiding voor de woede; beperkt laten ventileren. Verdriet erkennen en ruimte voor geven, maar ook durven beperken: Inzicht geven dat zich laten leiden door neiging tot passiviteit niet nuttig is Opletten voor goedbedoelde “peptalk” of “het komt allemaal goed” adviezen


Farenhorst & Vrancken, 2010

Verliesverwerking

¢ 

3 Aanpassen aan een nieuw leven: ¢ 

“Passief”: hersenplasticiteit

¢ 

Actief aanpassen vraagt actieve inzet, werken! Dus:

¢ 

¢ 

¢ 

Daarbij zijn ook doorzettingsvermogen, creativiteit, doelgerichtheid en flexibliteit belangrijk à cfr executieve functiestoornissen… ¢ 

Geen fatalistische houding, maar een actieve instelling om binnen de huidige realiteit mogelijkheden te benutten

Minder vaardig in het overzien & inschatten van probleemsituaties

¢ 

Minder creatief in het genereren van mogelijke oplossingen

¢ 

¢ 

Minder in staat om adequaat te reageren op veranderende of overwachte omstandigheden

¢ 

¢ 

Er moeten dus nieuwe, voorheen niet bekende, realistische doelen worden gesteld.


Aanpassen aan een nieuw leven: ¢ 

Mensen zijn van nature aanpassers, zowel passief als actief:

¢ 

¢ 

Verliesverwerking

Moeite met het nemen van beslissingen … dit terwijl deze vaardigheden noodzakelijk zijn binnen deze taak van aanpassen…

Dus: integreren van nieuwe info in zelfbeeld wordt bemoeilijkt; het aanpassen van de schema’s verloopt stroef…

4



Verliesverwerking

Aanpassen aan een nieuw leven: Interventies: ¢ 

Hulp bij executieve functiestoornissen:

¢ 

Pt letterlijk op nieuwe ideeën brengen / alternatieven aanbieden

¢ 

Uitnodigen tot experimenteren met nieuwe vaardigheden

¢ 

Lange termijndoelen opdelen in overzichtelijke tussenstappen:

¢ 

Belangrijk om hierbij te streven naar succeservaringen

¢ 

¢ 

¢ 

4/11/15

Houding van HV: niet zozeer probleemgericht / confronterend, wel realistisch en oplossingsgericht.

¢ 

4 De draad van het leven weer oppakken ¢  Alle veranderingen na NAH moeten plaats krijgen in zelfbeeld / schema van het zelf ¢  Werkelijkheid komt niet meer overeen met wat men had gedroomd, met toekomstverwachtingen, idealen, plannen, … ¢  à pre NAH toekomstdoelen achterhalen, ontmantelen, rouwen, heropbouwen. Dus oude niet gaan afzwakken, maar nieuwe doelen opstellen! ¢ 

à cfr belang van cognitieve training (probleemoplossingsvaardigheden verhogen) Lotgenotencontact kan hierbij facilitator zijn; helpt als spiegel, inspiratie, steun en of feedback.

¢ 

En dus op zoek gaan naar waarden des levens / Moeder, waarom leven wij? ‘He who has a why to live can bear with almost any how’ (Nietzsche) O.a. Fahrenhosrst & Vrancken, 2010; Lambrecht & Hermans, 2015



Waarden

4 De draad van het leven weer oppakken ¢ 

Nieuw toekomstperspectief is noodzakelijk, obv ¢ 

Wie ben ik nu?

¢ 

Wat kan ik nog?

¢ 

Wat wil ik?

¢ 

Waarover maak ik me zorgen?

¢ 

Waaraan besteed ik mijn tijd, energie, geld, … ?

¢ 

Waaraan ontleen ik vooral vreugde, plezier, geluk, … ?

¢ 

Waar haal ik in mijn leven energie, inspiratie, … ? ¢ 

•  Op zoek gaan naar de zin vh leven. –  Nogal abstract –  Moeilijk om ‘definitief’ antwoord op te formuleren. –  Wel kunnen we er naar op zoek gaan, adhv waarden waar we naar willen leven •  tijdloze waarden zoals eerlijkheid, niet aan een ander doen wat je zelf niet wil, … •  alsook recente ‘mode’ waarden zoals intelligent zijn, niet dik zijn, sexy & jong zijn, …

à betekent ook heroriëntatie qua waarden; wat maakt voor mij het leven nog waard?

O.a. Lorent, 2014, obv Hayes Lambrecht & Hermans, 2015

Waarden

O.a. Lambrecht & Hermans, 2015, Hayes, Ruff & Chester, 2014.

Waarden

•  Gezien abstract / confronterend: omzichtig mee omspringen. Ev. ook deel als huiswerk. –  Bv. op zoek gaan naar ‘kernwaarden of hoekstenen van hun geloof’ –  Bv. op zoek gaan naar de ethische waarden binnen hun eigen cultuur. –  Indien te moeilijk: op zoek gaan naar hun held(en), grote voorbeelden, en daarbij het waarom ervan identificeren –  Indien ook dit te moeilijk is; ev. adhv eigen voorbeelden Einstein, Mahatma Gandhi, Sid Vicious, Balkenende, … (van helden, van kernwaarden, …) op zoek gaan naar wat ook van toepassing is op de pts leven).

•  Eens waarden zijn geïdentificeerd, kan hiernaar geleefd worden: is goed naar zelfwaardegevoel, naar leven naar de toekomst ipv het leven naar ‘ik wil terug zoals vroeger zijn’. •  Proces van zoeken naar kernwaarden neemt tijd in beslag, en zou niet moeten overhaast worden. Het zoekproces op zich is al therapeutisch.

O.a. Lambrecht & Hermans, 2015, Hayes, Ruff & Chester, 2014.


5



Verliesverwerking

De draad van het leven weer oppakken: Interventies: ¢ 

Binnen gesprekken proberen “emotionele afstand” te creëren bij patiënt, dit om verlies plaats te kunnen geven in het levensverhaal ¢ 

¢ 

¢ 

4/11/15

¢ 

Dual Process Model (Stroebe & Schut, 1995) ¢ 

Verliesgericht /“loss orientation”

¢ 

Herstelgericht / “restoration orientation” ¢ 

Schrijven is vaak “helend”

ACT Bij verlenen van advies, steeds letten op eigen normen & waarden; men moet nastreven de normen & waarden van de pt te laten integreren, andere normen zullen nog moeizamer integreren!

¢ 

¢ 

Kan bvb. helpen dit op te schrijven of gebruik te maken van tijdsbalk edm…

¢  ¢ 

Interactie tussen 2 polen:

¢ 

Voornamelijk emotionele reacties gerelateerd aan rouw De pogingen van de pt om het leven opnieuw op te bouwen, verder te gaan (bv nieuwe rollen op te nemen), zich aan te passen, aandacht te hebben voor veranderingen in het leven

Rouw als actief proces, wisselend tussen beide polen, beide aanwezig Restoration orientation: Na verloop van tijd wordt herstelgerichte benadering belangrijker, zonder dat daarom noodzakelijk de verliesgericht volledig of continu verdwijnt.


Praktische tips bij psychotherapie

Poging tot samenvatting •  Verschillende stromingen in revalidatie, voorkeur naar ‘holistische aanpak’ •  Werken vanuit empathie, op actieve manier de nieuwe realiteit van persoon trachten te begrijpen (o.a. Cicerone, 1989, Prigatano, 1995)

•  Vaak initieel focus op verhogen zelf-inzicht

(Ben-Yishay, 2000)

–  CAVE: fruit wordt niet rijper door er op te duwen! Raakt enkel beschadigd. Don’t push too much!

•  Daarna proces begeleiden waarbij verlies wordt geïdentificeerd en rouw bespreekbaar wordt gemaakt •  Nieuwe doelen stellen (obv waarden) & werken aan realistische toekomst.

•  Zorg voor zeer goed begrijpen van de persoon – pre & post NAH •  Nadien: veranderen van perspectief: focus leggen op heden & toekomst, niet op verleden •  Nooit ‘doen alsof’ je situatie begrijpt •  Hou rekening met je pt: waar is hij klaar voor vs waar wil ik dat hij klaar voor is? –  pt kan niet zomaar in stappenplan worden gestoken, maar moet er zelf klaar voor zijn. Ptn zullen niet veranderen volgens onze goed geplande stappenplannen, maar wel wel wanneer ze zich bewust worden van wie ze geworden zijn en bijgevolg gemotiveerd raken om te veranderen.

•  Blijven aansporen, motiveren, en wachten als therapeut tot pt zelf er klaar voor is.



•  Bepaal samen (realistische) doelen van de revalidatie (incl. psychotherapie), opdelen in deelstappen & evalueer geregeld de evolutie.

•  Pt zelf manager laten zijn van energie •  Inzetten op ‘standaard gezondheid’

–  Bv minister president worden: niet zozeer stellen dat dit onmogelijk is, maar wel bespreken wat daarvoor nodig is (bv goede sociale vaardigheden, zoals kunnen luisteren naar iemand, woede kunnen beheersen edm: en dan daarop werken & dit als doel stellen)

•  Wees een case manager; kijk verder dan de discipline grenzen: –  Nekpijn > Hoofdpijn , ook vermoeidheid > frustratie

•  Dus interactie vd symptomen nagaan en ook deze interacties behandelen (vaststellen van prioriteiten)


•  bewegen, slaaphygiëne, gezonde maaltijden, stress level in de gaten houden.

•  Seligman: ‘high flow activiteiten’ moeten gezocht worden, waarbij –  –  –  –  –  –  –  – 

De taak uitdagend moet zijn De pt moet leren te focussen Doelstellingen / doelen zijn duidelijk Er is directe feedback Het individu ervaart diepe betrokkenheid Het individu heeft een gevoel van controle Het individu gevoel van zz (sense of self) verdwijnt Het individue heeft het gevoel dat de tijd ‘voorbij vliegt’

•  Deze ‘high flow’ act zorgen voor een groter gevoel van ‘well-being’.

6



4/11/15

Dit & veel meer terug te vinden in

•  Aantal misvattingen uit wereld helpen:

Breinzicht: Toegepaste neuropsychologie bij nietaangeboren hersenletsel. Lambrecht & Hermans, 2015, Gent: Academia Press

–  ‘ik wil gewoon gelukkig zijn’ •  Is dit een na te streven ideaal? Is dit een continu aanwezig iets? •  Gelukkig zijn is een toestand van gevoel (zoals woede, angst, …), geen existentieel doel. •  Ipv ‘geluk’ > ‘well-being’; met 5 kenmerken: positive emotions, engagement, meaning, accomplishment, & positive relationships (Seligman)`

Literatuur

¢  ¢ 

¢  ¢ 

¢ 

¢  ¢ 

¢ 

¢ 

Coetzer, R. (2010). Anxiety and mood disorders follwing TBI. Clinical assessment and psychotherapy. Karnac. Coetzer, R. (2006). A psychotherapeutic approach to loss and grief. New York: Nova Biomedical Books. Crowe, S.F. (2008). The behavioural and emotional complications of traumatic brain injury. New York: Taylor & Francis. Farenhorst, N. & Vrancken, P. (2010). Verwerking en aanpassing In R. Ponds, C. Van Heugten, L. Fasotti, & E. Wekking. Neuropsychologische behandeling. Amsterdam: Boom. Klonoff, P.S. (2010). Psychotherapy after brain injury. Principles and techniques. New York: The Guilford Press Lambrecht, W. & Hermans, N.(2015). Breinzicht: Toepaste neuropsychologie bij nietaangeboren hersenletsel. Gent: Academia Press Lorent, G. & Liessens, D. (2007). Presentatie “Depressie & apathie bij personen met NAH”, Sig vzw. Ruff, R.M., & Chester, S.K. (2014). Effective psychotherapy for individuals with brain injury. New York: The Guilford Press.

o.a. via www.academiapress.be te bestellen

Groepsinterventie “Verwerking na NAH” - C. De Schaepmeester & W. Lambrecht •  Waarom? –  Nood aan informeren van personen met NAH –  Normaliseren van emoties en gedachten à minder stress –  Adequatere verwerking indien ondersteuning bij zoeken naar goede coping vaardigheden –  Te weinig aandacht voor sociale en emotionele gevolgen na NAH door ‘niet weten’ of ‘niet weten hoe’.

…

Groepsinterventie ‘Verwerking na NAH”

Groepsinterventie ‘Verwerking na NAH”

•  Waarom? •  Wat? –  Verschillende modules –  In groep, ev. in combinatie met ind. therapie –  Onderwerpen: •  Wat zijn oorzaken & gevolgen van NAH? •  Piekeren & Depressie •  Verliesverwerking •  Levensstijl •  Waarden, Motivatie, Doelen •  .... –  Actieve werkvormen om interactie te stimuleren –  Momenteel try-out in verschillende settings

•  Waarom dit pakket? •  Wat is het pakket? •  Hoe?


–  Wekelijkse samenkomst in groep –  Informatiebundel met verloop van elke module voor de psycholoog/moderator.

7


4/11/15

Groepsinterventie ‘Verwerking na NAH” •  Informatieblad voor elke besproken module/ onderwerp

Groepsinterventie ‘Verwerking na NAH” •  Werkblad met opdracht te maken tegen volgende bijeenkomst.


8


4/11/15

Interesse? Vragen? Spreek ons aan of mail naar: [email protected]


9

Presenta(e B6 Hersenletselcongres 2015

Recommend Documents