1 Prehistorie (van tot ) Oerknal of Big Bang We bekijken samen twee korte filmpjes. Waarover gaan deze filmpjes? - - Wat is de Oerknal? Maak een woord...
Wat is de Oerknal? Maak een woordspin met alles waaraan jij denkt als je het woord Oerknal of Big Bang hoort.
We bekijken opnieuw een filmpje. Vul de gaten in de tekst in. Heb je wel eens op je rug in het gras gelegen, omhoog gekeken naar de ……………………… en je afgevraagd waar we eigenlijk vandaan komen? Jijzelf, onze planeet, de …………… en al die sterren aan de hemel. Hoe en wanneer is dat eigenlijk allemaal ontstaan? Al eeuwenlang zijn mensen op zoek naar de antwoorden op dit soort vragen. En om antwoorden te vinden kijken ze natuurlijk naar boven. Naar de sterren en daar voorbij. Bijvoorbeeld met hele grote …………………………………………… . Aan het begin van de vorige eeuw doet Edwin Hubble dat ook. En ook hij ziet prachtige sterren, uitgestrekte nevels en …………………………………………… . Maar Hubble ziet nog meer. Hubble ontdekt nieuwe sterrenstelsels en hij ziet dat verre sterrenstelsels van ons af bewegen. Het lijkt erop dat het heelal ……………………… wordt. Dat het aan het uitzetten is. 1
Dat is stof tot nadenken. Als naarmate de tijd vordert alles van elkaar af beweegt, kan je dat ook omkeren. Terug in de tijd beweegt alles naar elkaar toe en wordt het heelal kleiner. Hoe langer je teruggaat in de tijd hoe …………………………… al die sterrenstelsels tegen elkaar zitten. En, als je maar ver genoeg terug gaat, is er dus ergens een moment dat alle materie in het heelal, dus waar alle sterren, alle planeten en alle mensen van gemaakt zijn ooit in …………………… zelfde punt heeft gezeten. Vanuit dit nulpunt is alles begonnen! Met een enorme ……………………… is het uit elkaar gespat. Dit noemen we de ………………………………… . En zo is het heelal ontstaan. Klinkt als een ongelooflijk verhaal? Maar toch denken wetenschappers dat het zo is gegaan. Ze hebben uitgerekend dat ……………………………………… jaar geleden ons heelal uit de oerknal is ontstaan. Waarom alles zo is gegaan en wat er voor de oerknal was, dat weten we nog niet. Misschien dat …………………………………………………… ook daar ooit achter zullen komen.
Lees onderstaande teksten en los de vragen op. De oerknal De meeste sterrenkundigen geloven dat het heelal met een oerknal (Big Bang) is begonnen, zo'n 13,8 miljard jaar geleden. Het hele heelal zat toen in een belletje dat duizenden keren kleiner was dan een speldenknop. Het was heter en zwaarder dan alles wat we ons maar kunnen voorstellen. En ineens ontplofte het. Zo werd het heelal zoals wij dat kennen geboren. Tijd, ruimte en materie zijn allemaal begonnen met die ene oerknal. In een fractie van een seconde werd het heelal van nog kleiner dan een atoom tot groter dan een sterrenstelsel. En het bleef maar groter worden, in een ongelofelijk tempo. Ook nu nog wordt het nog groter.
2
De geboorte van sterrenstelsels Van wat er de eerste 300 000 jaar van het heelal is gebeurd, kunnen we niets zien. Wetenschappers proberen dat uit te zoeken met behulp van hun kennis over atoomdeeltjes en computermodellen. In de loop van miljoenen jaren hebben dichtere gebieden materiaal aangetrokken omdat daar de zwaartekracht sterker was. Uiteindelijk werd het gas ongeveer 100 miljoen jaar na de oerknal heet en dicht genoeg voor het ontstaan van de eerste sterren. In dat begin werden nieuwe sterren tien keer zo snel geboren als in het heelal van nu. Al gauw vormden grote groepen sterren de eerste sterrenstelsels. Met de Hubble-ruimtetelescoop en krachtige grondtelescopen worden nu voor het eerst sterrenstelsels aangetroffen van ongeveer een miljard jaar na de oerknal. Die kleine sterrenstelsels stonden veel dichterbij elkaar dan die van tegenwoordig. Botsingen komen daardoor vaak voor. Net als twee vlammen die in elkaars buurt komen, smolten ze samen tot grotere sterrenstelsels. Onze Melkweg is ook zo tot stand gekomen.
De evolutie van planeet Aarde. Toen de planeet Aarde eenmaal één vaste materie was duurde het nog erg lang voordat het een herbergzame planeet werd. In de eerste 3 miljard jaar was de Aarde nog een gloeiende bol die langzaamaan afkoelde. Pas 2 miljard jaar geleden heeft ons zonnestelsel zich rustig gevormd tot wat het nu is. De binnenkern van de Aarde is trouwens nog steeds enorm warm met zijn 5500°C. Voordat ons zonnestelsel zich vormde tot wat het nu is zweefden er nog enorme stukken puin door de ruimte dat niet opgenomen was door een planeet. Op onze planeet zijn de sporen van dit zwevend puin over het algemeen verdwenen door weer en wind. Aangezien de Maan geen weer of wind kent zijn de 'littekens' van het ingeslagen puin nog steeds zichtbaar als we naar de enorme kraters kijken. 3
-
Geef een ander woord voor Oerknal: ……………………………………………………………………………
-
Leg Oerknal in je eigen woorden uit: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
-
Hoe proberen wetenschappers te weten te komen wat er de eerste 300 000 jaar van het heelal gebeurd is? o
Wat gebeurt er als twee sterrenstelsels botsen? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
-
Wat was onze aarde de eerste 3 miljard jaar van zijn bestaan? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
-
Waarom vind je op onze aarde geen ‘littekens’ van zwevend puin en op de maan wel? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Het volgende filmpje gaat over het ontstaan van leven op aarde. Let goed op en zet de dieren in de juiste volgorde. Geef nummers van 1 tot 14.
Vissen met ledematen komen aan land
Ontstaan van de aarde
Reuze-insecten en schorpioenen
Longvis
Mossen en varens
Dinosaurussen
Roggen en haaien
Trilobieten
Leguanen en krokodillen
Zeeën
Duizenden diersoorten in zee
Dieren met een ruggengraat
Oerbacteriën
Reptielen
4
• Dinosaurussen Los de vragen over het filmpje op. Hoeveel verschillende soorten dinosaurussen waren er? …………………………………………………… Wat is er overgebleven van de dinosaurussen? -
……………………………………………………………
- ……………………………………………………………
Welke twee soorten dinosaurussen waren er? -
……………………………………………………………
- ……………………………………………………………
Waardoor zijn ze uitgestorven? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
In de klas liggen een aantal infofiches over dinosaurussen. -
Los per dinosaurus de vragen op.
-
Kleef een prent van elke dinosaurus bij zijn naam.
Wat eet deze dinosaurus? Hoe groot is de dinosaurus? Waar leefde deze dinosaurus? Wanneer leefde deze dinosaurus?
8
Goed opgelet?
Hieronder zie je twee afbeeldingen van dinosauriërs. Op het eerste gezicht lijken deze erg op elkaar. Noteer twee verschillen. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Schrijf de volgende woorden bij de juiste prent: vleeseter
• De eerste mensen è Om deze vragen op te kunnen lossen gebruik je de info van pagina 13 tot pagina 16. Vul in de lege vakjes van het filmrolletje minstens één belangrijk kenmerk van de soort in. Verklaar het vraagteken in het tweede vakje.
Zwervers: Bekijk de tekening door goed te kijken kun je heel wat over de levenswijze van de mensen op de tekening te weten komen Noteer telkens één belangrijk kenmerk in verband met de levenswijze van de mensen.
Boeren: Verbind de vier teksten met het juiste onderdeel van de tekening. Schrijf een passende titel boven de tekening.
De prehistorie bij ons Heel lang geleden woonden er reeds mensen in het huidige België. Op de info op pagina 16 kun je vinden waar deze mensen woonden. En ook waarom ze zich hier vestigden. -
Duid op de kaart je eigen woonplaats aan.
-
Kleur drie van de vindplaatsen van jagers/voedselverzamelaars met geel. Kies bij voorkeur plaatsen die in de buurt van jouw gemeente liggen.
-
Kleur drie vindplaatsen van landbouwnederzettingen met groen. Kies ook hier liefst plaatsen in de buurt.
11
De eerste mijnwerkers bij ons. Wat doen de mensen boven de grond? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Hoe werkt een mijnwerker? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Hoe zien de mijngangen eruit? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
De eerste dorpen bij ons
Zoek in je atlas op waar Haspengouw ligt Dorpen ontstaan niet toevallig. Onze voorouders hadden belangrijke redenen om op een bepaalde plaats een dorp te bouwen. De kaart in de info kan je helpen om twee redenen te vinden. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
