Positionering Overijssel binnen het Olympisch Plan 2028

Positionering Overijssel binnen het Olympisch Plan 2028

inopdracht vandeProvincie Overijssel

Paul Hover m.m.v.Koen Breedveld (W.J.H.MulierInstituut)en Markvan denHeuvel (Remarkable Research)

©W.J.H. MulierInstituut 's-Hertogenbosch,december2009

8 | o

&
§: !

I *-»» cs •2 '3 o o

§ £s

1

WJ.H. MulierInstituut Centrum voorsociaal-wetenschappelijksportonderzoek Postbus188 5201AD 's-Hertogenbosch 1073-6126401 f073-6126413 [email protected] iwww.mulierinstituut.nl

Inhoudsopgave

? o

1. 1.1 1.2

Inleiding Olympisch vuur ontstoken Doelstelling enonderzoeksvragen

5 5 6

1.3 1.4

Methodische aspecten Leeswijzer

7 8

2. 2.1 2.2

OlympischPlan2028 Uitblinkenopalleniveaus Provinciale implementatie

3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8

Overijssel inperspectief vanolympische ambities Provinciaal sportbeleid algemeen Topsport Breedtesport Sociaal-maatschappelijk enwelzijn Economie Ruimtelijk Evenementen Media-aandacht

4. 4.1 4.2

Implementatie OP2028inOverijssel Positionering Strategic

5 £ 5: w

9 9 13

£ E =• Z If in"

15 15 16 25 33 38 42 49 53 55 55 58

Literatuur Bijlage 1:Ge'interviewdeexperts

61 67

Bijlage 2:Prognosebevolking enhuishoudens

69

Bijlage3: Topsporters entalenten naarnetwerk

71

Bijlage 4:CTO's enNTC's

73

Bijlage5:Regio's inOverijssel

75

Bijlage 6:Toeristische regio's inOverijssel

77

Bijlage 7:Mogelijke olympische verdeelmodellen

79

Bijlage 8: Sportaccommodaties inOverijssel

81

Bijlage 9:Evenementen naarsporttak

83

=• 5T g K

1)

1 O

§; ST

1I i

•2 u § o o S

3 3 (A C

3

E

1.

Inleiding

£

Dithoofdstuk startmet eenbeschrijving vandeaanleidingvanhetonderzoek, gevolgd doorde doelstellingenonderzoeksvragen. Vervolgenswordtingegaan opdegehanteerdemethoden.Tot slot iseenleeswijzer opgenomen.

j? 5 9 a

1.1 Olympisch vuur ontstoken Gei'nspireerddoor dekrachtvan sport,debetoveringvan deOlympischeSpelen endeprestaties vanNederlandse Olympiers namNOC*NSF in 2006samenmet enkeleministeries endevier

g =•

grotesteden (Amsterdam, Rotterdam, Den HaagenUtrecht)het initiatief omhet Olympisch Plan 2028(OP2028)optestellen1.Circa driejaarna datonamdeledenvergadering vande sportkoepel het OP2028formeel aan enwerd deolympische ambitieuitdrukkelijk enformeel omarmd.NOC*NSF-voorzitter EricaTerpstra noemdedatbesluit terecht 'historisch' (de Volkskrant, 2009a).Een groot aantal belangrijke organisaties,waaronder hetInterprovinciaal OverlegendeVerenigingvanNederlandse Gemeenten, heeft op8julihaar handtekening gezet onder het OP20282.Departijen dieditcharter hebben ondertekend vormendealliantie, genaamd 'Olympisch Vuur'. Met deondertekeningvan het charter ishet OP2028eenplanvan 'heel Nederland' geworden.Debredealliantie maakthet eenzeer sterkinitiatief.Eerder stelde hetkabinet al 13,5miljoen eurobeschikbaar voor deperiode 2009-2011. Definanciele injectie werd gegeven aanhet Program Office, een evenementenfonds, Holland Brandingenhetbodop hetWKVoetbal in 2018of 2022.HetOP2028isgoedontvangen, ookinbestuurlijk Nederland (zieo.a.Van derPoel,2008).In deprovincie Overijssel ishetplan eveneenspositief verwelkomd. Deprovincie Overijssel behoedt zichvoor eenmisinterpretatie vanhetplan(zie ookparagraaf 2.1):"deprovinciewilnietindevalkuil stappen doormeteentegaan discussieren over debetekenisvanhetplanvoor allerleilokaleenregionalesportaccommodaties een belangrijkere vraag ishoeje deverbindingkuntmakenmet economie,ruimtelijke ordening, toerisme enplattelandsontwikkeling" alduseenvan degei'nterviewden.

£

3

fD

Teneinde deolympische ambitiesterealiseren iseenCouncil opgericht, eenorgaan onder leidingvanIvoOpstelten.Deledenzijn vertegenwoordigers van deledenvan dealliantievoor het OP2028(waaronder ondermeerJetBussemaker,JanFranssen enBernard Wientjes). Deze Councilwordt ondersteund doorhet Program Office dat eenuitvoerendefunctie heeft en gevestigd isop Papendal.DeClubvan 28iseenAdviesraad met ambassadeursvanhetplan, personen uit het werkveld. VolgensIPO-voorzitterJanFranssen biedthet OP2028uitdagende perspectieven voor de provincies (IPO,2009).HetIPOwil hieraan dan ook samen met deprovincies eenbijdrage aan gaan leveren. Deprovincieszelf bezinnen zichthansookophunbijdrage aanhetplan, zij vragen zich af opwelkewijze zij zichkunnen positioneren. Hetkiezenvankersporten maakt daarvaak onderdeelvan uit.Ookin Overijssel beraadt menzichwelkepositiebinnenhet

1

Daarwaarindit rapport meldingwordt gemaaktvande(Olympische) Spelenwordende Olympische Zomerspelen(inclusief ParalympischeSpelen)bedoeld. Dit zijn het IPO,VNC,C4,VNO-NCW,MKBNederland,FNVennatuurlijkNOC+NSF.

2

"g "H=• 5" g »

© -| S

OP2028hetbesteingenomen kanworden.Deze studiebeoogt daar eenbijdrage aanteleveren. Bij depositionering iseeneventuele samenwerking met Gelderland, eenOost-Nederlandse alliantiepartner, inbeeld.

o

&

•g, a, J § | § o o »• s H g

Hetcredo 'uitblinken opalleniveaus',dathoortbij hetKabinetsstandpuntbij het OP2028,biedt overheden alleruimteomteinvesteren inzowel topsport alsbreedtesport, endielijn ookdoorte trekkennaar anderebeleidsterreinen zoalsdecultuur enhetonderwijs. Het OP2028krijgt daarmeehetkaraktervaneen 'offer you cannotrefuse'. Het OP2028beoogt nietalleenvan Nederland een sportland temaken,dehelesamenlevingmoetnaar een 'olympisch niveau' (in hoofdstuk 2wordt hiernader opingegaan).Prominentengevenzelfs aandat met het realiseren vaneen samenleving opolympisch niveau meerbereikt isdan met hetbinnenhalen vande Spelen.Hetplankent driegenerieke functies: 1. Initiator (processen opstarten); 2. Katalysator (processen versnellen); 3. Verbinder (actorenkoppelen). Voor elkedenkbare organisatiezijn dezefuncties kansrijk. Grotetegenstandvaltookniet te verwachten.Anders danmiddenjaren tachtiggaat hetdesport inhet huidigeculturele klimaat voor dewind.Dezoektocht naarnieuwehelden,nieuwebronnen vanverbondenheid, de dreigingvantoenemend overgewicht endeaansporing aanburgerstot meer zelfverantwoordelijkheid sluitenperfect aanbij debelevingswereld vandesport.Onder burgers sluitdesportgoed aanbij eenzoektocht naarnieuwebelevenissen,gezonde leefstijlen eneen sociaalgewaardeerde lichaamsvorm.

3

E

1.2

Doelstelling en onderzoeksvragen Inhetrapport vandeGemengdecommissie decentralisatievoorstellen provincies,dat onder leidingvan mevrouw Lodders-Elfferich stond,vloeit voort datprovincies zich moeten focussen ophetruimtelijk-economisch domein.Ditbetreft taken ophet gebied vanruimtelijke ordening, wonen,milieu,landelijk gebied,verkeer envervoer enregionale economie (Lodders-Elfferich, 2008).Invoorliggend rapport ismet dezefocus rekeninggehouden,maar ditisniet tenkoste vande 'sportcomponent' gegaan.Dedoelstellingvan dezestudieis:

Inzichtverstrekken indepositie dieOverijssel (inrelatiemet Gelderland) inkannemenbinnen denationale ambitiesvan het OP2028met speciale aandachtvoor talentontwikkeling en kernsportselectie.

Devolgende kemvragen staandaarbij centraal:

o

-a

5" 1. Wathoudthet OP2028inenhoeishetopgebouwd? 2. Welkekennisgebieden kunnen erbinnen het OP2028onderscheiden worden enwatkan gezegd worden over depositie die Overijssel inneemt? 3. Hoeverhoudt het sportbeleid van Overijssel zich tothetbeleidvan andereprovincies enhoe ishet OP2028bij deverschillende Nederlandseprovincies reedsgei'mplementeerd? 4. Welke kansrijke strategischeproposities zijn ervoor Overijssel (met speciale aandacht voor kernsporten entalentontwikkeling) enmetwelkkrachtenveld dient rekeninggehouden te worden?

1.3

£ 5 £

Methodische aspecten Gegevensverzameling Degehanteerde onderzoeksmethoden zijn documentanalyse, analysevan secundairedataen semi-gestructureerdeexpertinterviews (grotendeels face toface). Inbijlage 1iseenlijst met geinterviewde personen gepresenteerd. Primairedatacollectiewasbinnenhet gewenste tijdpad nietmogelijk. Dat isooknietnoodzakelijk omdatdebeschikbare informatie een goed inzicht biedt. Dedocumentanalyse, analysevan secundaire data endiverseinterviewszijn verzorgd doordrs. Paul Hover (W.J.H.Mulier Instituut).Verscheidene interviews zijn afgenomen doordr.Mark van denHeuvel (voormalig medewerker W.J.H.Mulier Instituut, tegenwoordig Remarkable Research).Dr.KoenBreedveld (W.J.H.Mulier Instituut)isgedurendehetproject ooknauw betrokken geweest. Bij hetproject issamengewerktmetHack Goettsch, directeurvan Sportservice Overijssel. Wij zijn hemerkentelijk voorzijn bijdrage. Desamenwerkingwasprettigenzijn inzeten accuratesse hebben positief bijgedragen aandekwaliteit vanditrapport. Ookzijn wij dank verschuldigd aan depersonen dietijd vrij hebbengemaakt omhunmedewerking aande interviews teverlenen. Terugblik op interviews Detijdens deinterviews opgedane kennisisverweven inhet gehelevoorliggende rapport. Hier wordt kort stilgestaan bij hetverloopvan ditdeelvan hetonderzoek. Deinterviewsmet enkele sleutelpersonen binnen deprovincie Overijssel en 'opinion leaders' uituiteenlopende branches zijn vangrotewaardegeweest. Degesprekken voorzagen niet alleeninde informatiebehoefte van deonderzoekers.Voorveelrespondentenvormdehet deaanleidingommeerindetail naar hetplantekijken en (samenmet collega's) natedenken overdeOverijsselse bijdrage. Daarom kangesteldworden datervoordat deinterviewsplaatsvonden alvaneenpositief effect sprake was. Debereidwilligheid ommedewerking teverlenen bleekoverhet algemeen goed.De aandacht van deprovincie Overijssel voor het OP2028endeorientatie opdeeigenbijdragewerd als positief, somsalsnoodzakelijk, ervaren.

n>

J « g »

0 .§ 1 o S,

Hetenthousiasme metbetrekkingtot deolympische ambitiesbleekaanvankelijk niet overal evendiepgeworteld. Meteentoelichtingophet OP2028door deonderzoekers,waarin onder anderedemaatschappelijkebaten enkansenvoor extrasportieve sectorenwerden benadrukt, werd erpositiever naar gekeken.

§, .§ |

Delandsdelige samenwerking met Gelderland binnen het OP2028werd meestalalsoptie beschouwd. Incidenteel werdkrachtenbundeling met Drenthe geopperd, maardie combinatie ligtveelmindervoor dehand dan diemet deZuiderburen.

1 1.4

Leeswijzer

8 & ^ J! £ •3 •I 3

E

Inhoofdstuk 2staathet OP2028centraal alsmede dematewaarin denationale olympische ambitiesprovinciaal opgepaktzijn. Hetprovinciaal sportbeleid endeacht ambitiesvanhet OP2028vormenhet onderwerpvanhoofdstuk 3. Daarbij wordt deOverijsselse standvan zaken opdeverschillende terreinen zogoed mogelijk geregistreerd. Bepaalde onderwerpen zijn niet gemakkelijk aaneenambitietekoppelen (zoalssportaccommodaties).Indit rapport isgetracht elkonderwerp onder demeestrelevante ambitietescharen.Tenslotteiserinhoofdstuk 4 aandacht voor depositionering endestrategic Eensuggestievoorkerasporten staat centraal bij depositionering endestrategiebetreft dewijzewaarop depositionering gestaltekankrijgen en metwelkkrachtenveld rekeninggehouden moetworden.

2.

Olympisch Plan 2028

f o

Indit hoofdstuk wordtbondigbeschrevenwathetOP2028inhoudt enhoehetplanis opgebouwd. Opwelkewijze deNederlandse sportsector aandeze Olympische ambitiesbijwil dragen,wordt ookuiteen gezet.Tenslottewordt verwoord hoeeninwelkematedenationale plannen doordeverschillende provincies ge'implementeerd zijn.

2.1

n ^ £

Uitblinken op alle niveaus Een samenleving op olympisch niveau Inhet OP2028isdesportzoweldoelalsmiddel.Eendoelomdat Nederland zichwil blijven mengenin deraceomsportmedailles,sport inhetcurriculumvan alle scholen (terug)gebracht moetworden, desportdeelname verhoogd dientteworden enomdathet 'sportief denken' verder opmoetbloeien. Dat ookgetracht wordt doormiddelvan sport deleefbaarheid ende gezondheid teverbeteren, dewerkgelegenheid teverhogen enhettoeristisch-recreatief en zakelijk bezoek aanNederland tebevorderen, illustreert dathet OP2028ook extrasportieve intenties heeft. Omdat desport symbool staatvoor dewil omtepresteren,uitteblinken,de bestewillen zijn kan sport immersookop andereterreinen eenbelangrijke inspiratiebron zijn (VWS, 2009).Deolympische filosofie, hetgedachtegoed vanDeCoubertin,wordt bondig samengevat ineen citaat datinelkeopeningsceremonie vandeSpelenwordt verwerkt: 'Het belangrijkste bij deOlympische Spelen isniethetwinnen,maarhetdeelnemen,zoalshet inhet levennietbegonnen isomteveroveren,maaromhetleverenvangoede strijd'3. Olympisme is eenlevensfilosofie, diedekwaliteiten vanlichaam,wilskracht engeestverheft enmet elkaar combineert. Het OP2028iseen inspirerend perspectief eneenmogelijke uitkomst. 2028iseen richtjaar meteensymbolischewaardeomdat hetdanprecies 100jaargeleden isdat Amsterdam desuccesvolle Spelenvan 1928organiseerde. AlsNederland deschouders onderhetplanzetenlaterbesluit dattochgeenNederlandse stad alskandidaat naarvoren geschoven wordt omdatonsland daaropdat moment toch nietgoed toein staat lijkt, danzalmendesondanks terugmoetenkunnen kijken opprojecten en interventies diedemaatschappij tengoedezijn gekomen enzonder olympisch perspectief niet (zosnel)tot stand gekomen zoudenzijn. Projecten moetenineendubbele agenda zijn ingebed (zie ookparagraaf 1.2). Datdit geen 'wishful thinking' is,blijkt uit deAmsterdamsebidvoor de Spelenvan 1992indejaren tachtig.ToenAmsterdamhetinderaceomdeSpelenin 1992 aflegde tegenBarcelonawasheteven slikken,maarpubliek enprivaat Nederlandkeek tevreden terugop denalatenschapvan debidinspanningen4. Deversnelde ontwikkelingvanhet

3

Pierre de Fredy, Baron de Coubertin kan beschouwd worden als de initiator van de moderne Olympische Spelen (deze 'moderne variant' vond voor het eerst in 1896 in Athene plaats). 4 Met name de protesten vanuit anti-Olympische Nederlandse groeperingen (met name N'Olympics, onder leiding van Saar Boerlage), de korte voorbereidingstijd en de favorietenrol van Barcelona waren debet aan het mislopen van de Spelen van 1992. De Catalaanse hoofdstad was favoriet omdat het Samaranch' geboortestad is en hij van plan was kort na de Spelenvan 1992 af te treden als lOC-voorzitter. De Spelen van 1992 in zijn geboortestad zou een waardig afscheid zijn.

a>

= o •< 3

=• 5T g »

© •I 1 §, •g, a, | | § & | | 8 •g £ c

I E

?

woningbouwgebiedNieuwSloteninAmsterdam (oorspronkelijk bedoeldvoor debouwvan het Olympisch dorp),deversnelde besluitvorming over sluitingvan deringrondAmsterdam en overdebouwvandeAmsterdamArenawarenhiernamelijk het directegevolgvan. Deze ontwikkelingen haddenzonder debidvoor deSpelenvan 1992niet (met dittempo) kunnen plaatsvinden.Het OP2028isdeultiemekatalysator voorgewenste maatschappelijke ontwikkelingen. Debredeontwikkelingsagenda vanNederland heeft hetplannodigen omgedraaid (Mommaas, 2009).Wanneer Bolhuisaangeeft 'Depolitiek isnietge'interesseerdin sportwedstrijden, maarwelininfrastructurele projecten diezonder deSpelenmisschienniet gerealiseerd zoudenworden' illustreert hij hetpolitiekbelangvan infrastructurele plannendie verbonden zijn aanhet OP2028(Sport &Strategie,2009). Waar devoorbereiding voor eenkandidaatstellingvoor deSpelenvan 1992nog 'uit stand' (vanaf 1982)werd uitgevoerd, iserbij dehuidigeplannen sprakevan een 'lange aanloop'. Deze wordt ininternationale kringen ookwel de 'Dutch approach' genoemd.Nederland heeft zich hiermeealpositief indekijker gespeeld5.Eenlangevoorbereidingstijd isgeenoverbodige luxe omdathet Olympisch sportfestijn deafgelopen decenniaisuitgegroeid tot (zorgwekkende) gigantischeproporties.Ookisheteisenpakketvan het IOComvangrijker geworden. Derelatief langevoorbereidingstijd isdaarenboven ooknoodzakelijk omdatnietalleenin sportspecifieke zakengei'nvesteerdwordt,maarookintalvan anderegerelateerde zaken dievan belang zijn voor onzesamenleving enveeltijd vragen.Expertsophetgebied van raimtelijke ordening gevenzelfs al aandat ervoor projecten inhunvakgebied, doorondermeer besluitvormingsproceduresenverreikendebouwwerkzaamheden,allerminstveeltijd is.Ook magnietvergeten worden datdetoekenningvandeolympische organisatierechten zevenjaar voor deSpelenwordenverleend.De 'lange aanloop' isdusminderlangdanvaak verondersteld wordt enlijkt meer eennoodzakelijkheid daneen alternatief voor eenkorte voorbereiding. Desportsector heeft onder regievanNOC*NSFinmiddelseenvisieontwikkeld over deroldie desportsector inhet OP2028kan spelen.Deze aanpakisverwoord in 'Expertrapport Nederlandse sportnaar olympisch niveau'.Dit expertrapport sluitaanbij deSportagenda 2012 welkezich richtop 'Meer mensensporteneenlevenlang' en 'Nederland bij deTop 10vande wereld'. Voorwaarde omdeze ambitiestekunnen realiseren iseensterke, georganiseerde branche;dederdeambitievandeSportagenda6. Idealiter ontwikkelen anderesectoren, analoog aandesportbranche,ookeenvisiehierop7. Decentrale rolvan sport inhet OP2028isgerechtvaardigdomdat desportvangrote maatschappelijke betekeniskanzijn. Sport isuniekomdatgeen enkeleandere vrijetijdsactiviteit zogezondvoor lichaamengeest isalssportentegelijkertijd plezier oplevert. Sportheeft niet

1

Nederland is met dehuidige langetermijnaanpak,waarbij deSpelenovertwintigjaar centraal staan,volgens NOC*NSFuniek indegeschiedenis vandeOlympischeSpelen. 1 Indit plan kunnen dezesbouwstenentopsport,sportontwikkeling,evenementen,mediaaandacht,sportwaarden enmaatschappelijkethema's onderscheidenworden.Ookvoor degehandicaptensport iserspecifieke aandacht. ' Dealliantiepartners van het plan bereidenthanstientallen OP2028-projecten voor. Expertrapportenvoor allesectoren zijn mededaardoor mogelijk niet noodzakelijk meer, maar blijvenwelwenselijk.

10

voor niets een prominente plaats in het kabinetsbeleid. Ook in de Troonrede van 2008 onderstreepte de koningin het maatschappelijke belang van sport (zie kader).

-D

o

3 (O

VernoemingOlympisch Plan2028 inTroonrede 2008

< n>

'Goedegezondheid ensportbeoefening hangennauwsamen.Deregering investeert daaromextra inde mogelijkhedenvansport voor dejeugd envoor mensen met een handicap.Omtalentvolle sporters beterte

g; 5'

ondersteunen,komenerCentravoorTopsport enOnderwijs. HetOlympisch Plan2028 kan bij dit alleseen bronvaninspiratie zijn,die zoweldebreedtesport als hettopsportklimaat versterkt'. Bron:www.regering.nl

O 3 T3 in" n

In het OP2028 zijn acht ambities verwoord. In lijn hiermee ziet het kabinet vijf terreinen waarop de Nederlandse samenleving topprestaties kan gaan leveren. Dit zijn terreinen dievan belang zijn voor de gehele samenleving, niet alleen voor sportminnend Nederland. De doelen van het OP2028 en de vijf terreinen die het kabinet centraal stelt zijn hierna weergegeven.

^ 3 M O

°°

Tabel 2.1 Ambities OP2028 en terreinen kabinet AmbitiesOP2028

Terreinen kabinet

1 Topsportontwikkeling

Vanzelfsprekendheid omtewillenwinnenenexcelleren

2 Breedtesportontwikkeling

Sportvoor iedereentoegankelijk,verhoging deelnameen integratie

3 Sociaal-maatschappelijk

Wijdverbreide gezonde/actieve leefstijl

4 Welzijn

Esthetischaantrekkelijk, bereikbaarheidenduurzaamheid

5 Economie

ImagoNederland grote ambities en resultaten,aantrekkelijk voor bezoek

6 Ruimtelijke ordening 7 Evenementen 8 Media-aandacht Bron: NOC*NSF(2009a),VWS (2009)

Het kan in Nederland Of Nederland de Spelen kan organiseren is niet meer aan de orde. Experts vanuit allerhande sectoren zijn hierover eensluidend: het kan (zie onder andere Boersma en Keijsers, 2008). Als er iemand is die dit goed kan beoordelen, dan is dat de IOC-voorzitter zelf wel: 'Een land met een Deltaplan kan ook de Olympische Spelen organiseren,' aldus Rogge (Elsevier 2007). De IOCvoorzitter isverheugd over Nederlandse Olympische ambitie. Hij denkt dat Nederland zeker de mogelijkheden heeft om het grootste sportevenement ter wereld te organiseren. Verbruggen, al ruim tienjaar van het IOC, geeft zelfs aan dat Nederland de ambitie hoort te hebben de Spelen te organiseren (AD 2009). Alleen een stad mag tegenwoordig door een nationaal comite bij het IOC als kandidaat voor de Olympische Spelen worden aangedragen. Mogelijk wordt in 2010 al een Nederlandse stad aangewezen die het 'uithangbord' van het Nederlandse bid zal zijn. Daarna is er een internationale strijd om de organisatierechten van de Spelen te verwerven. Inzet van de strijd is economische vooruitgang en welvaart. Verbetering van het economisch klimaat, verlaging van

11

0 -| 1 a, ^, &,

"5 1

dewerkloosheid, aaapakkenvanzwakkepuntenindeinfrastructuur en toeristisch-recreatieve spin-off zijn gewilde opbrengsten diehiermee gegenereerd kunnenworden (Westerbeek etal., 2005).Methet succesvol organiserenvan deSpelenkrijgt hetland alshetware een kwaliteitslabel. Ookrendeert het evenement mitsditgoedwordt georganiseerd: "Elkverhaaldat gaatover Spelen dieverliesopleveren, iseenbroodje aap"volgensIOC-lid Verbruggen (AD 2009).Hij refereert hierbij aan deSpelenvan delaatstedrie decennia. Bij het (regionaal)werken aan dedoelstellingen vanhet OP2028ishetvanbelang dat de acties

Si

| | .« o o ^ § £ •3 ~ 3

E §•

vandeseparate ambitiesgei'ntegreerdworden.Zij moetenvoldoende inrelatietot elkaar worden gezien.Daamaast dienen deambitiesmet elkaar inbalanstezijn. Indepraktijk laat ditnute wensen over,maatschappelijke zakenverdwijnen tevaaknaar deachtergrond. Eris bijvoorbeeld eengevaar dater,tussenenbinnenprovincies,een 'ratrace' om topsportaccommodaties plaatsgaatvinden dieinverhoudingmet deandere ambities (met name demaatschappelijk getinte)teveel gaatoverheersen.Hetbewerkstelligen van gewenste maatschappelijke effecten met sportverdient veelmeerprestige.Indewoorden van Theo Fledderus (algemeen directeur NOC*NSF): "Niet alleen onze sportaccommodatieszullenvan olympisch niveau moetenzijn, maardeheleNederlandse samenleving"(NOC*NSF, 2009b). Definanciering vanhet OP2028vergtuiteraard investeringen.Een deelvan deze investeringen kangedektworden door het anderstoewijzen vanbestaande budgettenvoor lopend beleid.Een voorbeeld iseenbudget datgereserveerd isvoor destimuleringvan desociale samenhangin eenwijk. Diemiddelen kunnen worden aangewend omdesportdeelname testimuleren hetgeen desocialecohesie positief kanbeinvloeden. Stappenplan

Omdedoelen inhet OP2028terealiseren iseenstappenplan opgesteld.Hetplanbestaatuit drie fasen. Het eerstestadium,deonderzoeksfase diein2006isgestart,iseind2009voltooid.De ambities zijn geformuleerd, hetplanophoofdlijnen isopgesteld eneriseenstart gemaaktmet het verwerven van eengrootdraagvlak.Eind 2009blijkt hetzaadje van het OP2028ineen vruchtbare bodemterecht gekomen. Het isniet overdreven testellendatzowelpubliek als privaatNederland zich achter hetplanheeft geschaard of dieintentie heeft. Een succesvolle zaadontkieming,uiteindelijk resulterend ineensterkeengezondeboomvereist echter voortdurend aandacht, geduld, snoeien enbemesting.DaarligtdeuitdagingwaarNederland nu voor staat. Voor deacht ambitieswordt met endoordebetrokken partijen tussen 2009en2016(het tweede stadium,deopbouwfase) eenplanvanaanpakuitgewerkt endoorgevoerd. Hetdoelisomin 2016deNederlandse samenleving opolympisch niveau tehebbengebracht. 2016iseen mijlpaal inhetOP2028.Pasindatjaarwordt beslist ofNederlandzich sterkwilmakenomde Olympische Spelen in(bijvoorbeeld) 2028naarNederland tehalen.Datzalafhangen van de matewaarinNederlanders gezamenlijk instaatzijn geweest omNederland naarhet gewenste Olympischepeilteleiden.Dediscussiesoverhetwelofniet organiserenvan deSpelendiede rondedoenzijn prematuur, wantdevraagofNederland deSpelenwilorganiseren moetvoor 2016nogniettevaakgesteldworden.Waaroverbeslist moetworden ishoealleacht ambities verwezenlijkt kunnenworden.Daarmoet deenergiezichop concentreren.

12

In2016 startdekandidaatsfase. Indatjaarwordtbesloten of eenNederlandse stadzich kandidaat gaat stellenvoor organisatievan deOlympische Spelen,inprincipe in 2028.Datlijkt misschienvroeg,maardeSpelenvoor 2028worden in2021aaneenstadtoegewezen eneen vijfjarige voorbereiding isnietteveelvan het goedeommet een groteengemeleerde groep mensentoteenbreed gedragen,kwalitatief goedeenonderscheidendepropositietekomenente blijven werken aanderandvoorwaarden. Dekandidaatsfase wordt beeindigd alsdestad de Spelen krijgt toegewezen of alseen stadbesluitzich niet nogmaals kandidaat testellen (voor eenvolgende Spelen).Omdatdit metonzekerheid isomgeven, isaandezefase geen eindjaar toegekend. Overigens hebbenveel stedenzich meerdaneenkeer kandidaat gesteld. Somsleidt dat uiteindelijk toteentoewijzing (zoalsPekingenSydney),somsblijft dieuit (Parijs)8.

2.2

o ~ 3 5' (Q

9

Provinciale implementatie

it

|

Draagvlak

57 3

Een grootdraagvlakvoor deorganisatie van deSpelen iseenvan devoorwaarden diehet IOC hanteert bij deaanwijzing van destad diedeOlympische organisatierechten krijgt toegewezen. Meer dan 70procent, hetliefst 80procentvan debevolkingvaneen gaststad en-land dienende kandidaatstelling te steunen.Binnen deSportersMonitor 2008,een studiegemitieerd doorhet WJ.H. Mulier InstituutenNOC*NSF, isNederlanders (15-80jaar) devolgende stelling voorgelegd: 'Ik zou graagzien datdeOlympische Spelen in 2028inNederland worden gehouden'.Bijna eenderdevan deNederlanderszietin2028deOlympische spelengraagnaar onslandkomen.Van deinwonersvan Overijssel isdat35procent (in Gelderland 28procent). Het draagvlak lijkt in2008inOverijssel dusietsgroter dan inderestvanNederland9. Dathet OP2028,invergelijking met deschrijvende pers,optelevisie nogmaarweinigaandacht krijgt kantemperend werken opdeze steun.

g £

Implementatie OP2028 voor provincies

InNederland wordt erinmiddelsalgewerkt aandeimplementatie vanhet OP2028,ondermeer opprovinciaal niveau.Dat iseengoedteken,eensignaal dathetleeft. Somsslaathet enthousiasme verdoor.ZohebbenFriezen albedachtdat het Holland Heineken Housetegen die tijd eenmooiplekje aanrivier deGeeuwkankrijgen (Leeuwarder Courant, 2008).Het isnog maar devraagof dat daneenlogischelocatiewordt enofhetHollandHeineken House dan iiberhaupt nogwelbestaat.

1

Pekinglegdenet in 1993,bij deselectievandegaststadvan2000,nipt aftegenSydney. Bijdestemmingsrondes in 2001 MetdeChinese hoofdstad deconcurrentie achter zich. Parijswas inderacevoor deorganisatie vandeSpelenvanl992,2008 en2012. 'Erzijn meerdereonderzoekenverricht. Inopdracht vanAmsterdamTopstadende regisseur OlympischeAmbitievoerdededienst Onderzoek enStatistiekvande hoofdstadeenonderzoek uit naar hetdraagvlakvoor deOlympische Spelenonder inwoners enondernemersvanAmsterdam (ChiouenBosveld,2009).Cevraagdnaarde eerste indruk bij het ideevanAmsterdam omzicheventueel kandidaat te stellenvoorde organisatievandeOlympische Spelenvan2028 antwoordt ruimzesopdetien inwoners (zeer) positief. Deeerste indruk vanondernemers is positiever: ruim driekwart is hierover (zeer) positiefgestemd.Ook inde hoofdstad zelfwordt er(over deSpelen inde hoofdstad) dusveel meergejuicht dangetreurd bij degedachte aandeSpelen.

13

•4*

o -| 8 §, •j§>

I

-§ I |

DeNederlandseprovinciesverschillen indematevanintensiteit waarmeezij eind2009werken aan de(beleids)implementatie van het OP2028.Dezeintensiteit isniet eenvoudigvast testellen omdathetvaaknietgoed mogelijk isomaantegeveninwelkemateplannen of acties ge'fnspireerd zijn ophet OP2028.Met dezekanttekening ingedachtenwordt hiernaingegaanop dematewaarin provincies (en Rotterdam enAmsterdam) aandeslagzijn methet OP202810. Deprovincies Utrecht, Zuid-HollandenZeeland zijnwatmindervergevorderd met het definierenvan deeigenpositie binnenhetplan dandeandereNederlandseprovincies.Limburg, Flevoland,Noord-Holland enNoord-Brabant kijken bij het implementatieproces nauwelijks

i

| § o *

naar eensamenwerking met andereprovincies.Provincies dieeen samenwerkingwillen of in ogenschouw nemenzijn natuurlijk Overijssel enGelderland,maar ookdedrie provincies Drenthe, Groningen enFriesland orienterenzichtenaanzienvaneen gezamenlijke 'Noordelijke alliantie'.

!5

Amsterdam enRotterdamkunnenbeschouwd worden alsgemeenten dievergevorderd zijn met hetinvullenvan deeigenolympischebijdrage. HetcollegevanAmsterdam heeft bijvoorbeeld een 'regisseur OlympischeAmbitie' aangesteld diezichondermeerinzetomde ambities richting2028vormtegeven enwaarbij het OP2028alsleidraad functioneert (gemeente Amsterdam, 2009).

s is

3

E

Eind 2009begeven steden enprovincieszich ookopdemarktvantrainingslocaties voor de Spelenvan 2012inLonden.Nederlandse trainingslocaties ondervinden onderlinge concurrentie, maarookbuitenlandse steden(zoalsAntwerpen)bieden hundiensten aan Olympiers aanen vormeneengedegen alternatief voorNederlandse trainingsdestinaties.De destinatieconcurrentie tussenNederlandse stedenheeft eenpositievewendinggekregen toenbesloten isdat Rotterdam zich samenmet andereNederlandse stedengaatprofileren opdeSportAccord International Convention.Voorheen deed deMaasstad dat alleen.Omsynergie enslagkracht teverkrijgen zijn departijen hierinnuverbonden alseenHollandsbondgenootschap. Zonder het OP2028was dekanskleindat dezewenselijke samenwerking totstandzouzijn gekomen. In Overijssel speelt ookdegedachte omdefaciliteiten inditkadertevermarkten. Concreetwerd dit aangehaald door deStichtingFBK-Games endoorLandstede (met hetoogopZwolse accommodaties). Motievenvanprovincies of steden omzichteprofileren alsaanbiedervan trainingsfaciliteiten voor 2012verschillen. Rotterdamfocust zichbijvoorbeeld meer ophetconcreet aanbieden van trainings-enhuisvestingsmogelijkheden voor sporters,terwijl Limburgderegioveelbrederwil vermarkten (alszakelijke entoeristisch-recreatieve bestemming).

10

14

Met dank aan Herbert Wolff (coordinator Olympische Kennis bij Olympisch Vuur).

3.

Overijssel in perspectief van olympische ambities

•D

£

5'

Nadat het algemene sportbeleid van deprovincie Overijssel aaneenbeschouwingwordt onderworpen,worden indithoofdstuk deambitiesvanhet OP2028vanuit Overijssels perspectief benaderd.Hoeverhoudt Overijssel zich opdeverschillendeindicatoren tothet nationalebeeld?Methetoogopeenmogelijke Oost-Nederlandsebenadering zijn ookGelderse gegevens opgenomen.Geziendeprimairefocus opOverijssel endenagestreefde bondigheid is deGelderse informatie nietoveral tekstueeltoegelicht.Vanwege hunverwantschap zijn de sociaal-maatschappelijke ambities endieophetgebied vanwelzijn in eenparagraaf gecombineerd. Dekleine steekproefomvang dieaanbepaalde onderzoeksresultaten ten grondslag ligtzorgt ervoor dat dieresultaten indicatief van aardzijn.

5 ^ £ J=: £ E =, =• £ •<" 3

3.1 Provinciaal sportbeleid algemeen

£ 3

Inventarisatie provinciaal sportbeleid Dethema'svan dedoorMSBin2007ontwikkelde Menukaart Sport enBewegen zijn gehanteerd bij eenproject inzakedeinventarisatie enkwalificatie vanhet sportbeleid vanalle Nederlandse provincies (Lucassen etal.,2008a)11.Hetthemasportstimuleringlijkt bij elke Nederlandse provincie eenbelangrijk beleidsthema. Dit isnietverwonderlijk omdatde maatschappelijkewaarde ervanzelden ter discussie staat.Alsdesportbeleidsdocumenten per 2008van alleNederlandseprovinciesworden vergeleken danvalthet Overijsselse beleidop. Datkomtdoordat Overijssel deprovincie isdiehetminstethema's inhet sportbeleid heeft gei'ntegreerd(namelijk viervan denegen).Van denegenthema's sportstimulering, actieve leefstijl, maatschappelijke waarde,sport enonderwijs, sport-en beweegaanbieders, sportaccommodaties, recreatie,sportevenementen, topsport entalentontwikkeling kwamen alleen dethema's sportstimulering, actieveleefstijl, sport enonderwijs ensport-en beweegaanbieders in2008inhet Overijsselse beleid aanbod. Hetrapport 'Samen& Overijssel!' isechter injuli2008,kortnahetvernoemde onderzoek, door deprovincie Overijssel uitgebracht. Daarinstaanbeleidslijnen met betrekking tot debreedtesport opgenomen. Indien dit Overijsselse rapport inhetonderzoek zouzijn meegenomen, danzou de positievan Overijssel beterzijn geweest.Noord-Brabant trekt deaandacht omdat datdeenige provincie isdieallenegen thema's inhet sportbeleid heeft opgenomen.

g »

Bevolking- en huishoudensprognose Voor derealisatievan deambitiesiskennisover detoekomstigebevolkingsamenstelling engrootterelevant. Daarover isvrijveelbekend enbovendien spelendezezaken eenrolvan betekenis indetoekomst van desport(deelname).Dit isrelevant voorbeleidsvorming inhet algemeen, maarookinhetkadervanhet OP2028.Inbijlage 2isdebevolkingsprognose vanhet CBSvoor Overijssel voor 2025opgenomen. Ookisdehuishoudensprognose gepresenteerd. Uitdebevolkingsprognose kangeconcludeerd worden dat debevolkingsomvang van Overijssel in2025ietsgroter isdanin2009(+1,3procent).Degroeiindieperiode isinNederland als totaal groter, namelijk circadrieprocent. InOverijssel iserdusminder groeidaninNederland

Voor meer informatie over deze menukaart zie www.menukaartsportenbewegen.nl.

15

0 ,|

alsgeheel. Het aandeel 65-plussersin2009inOverijssel (15procent)isgelijk aandatvan Nederland. In2025bedraagt dat aandeel inzowel Overijssel alsNederland 21procent, een

1 | •js, a, -g | | "I

stijging van zes procentpunten in zestienjaar. Het aantal huishoudens neemt in Overijssel tussen 2009 en 2025 met 42.000 toe tot 516.000 (+8,9 procent) en in Nederland is die groei 696.000 (+9,5 procent). Met name het aantal eenpersoonshuishoudens zal toenemen, in tegenstelling tot de krimp van het aantal paren. Voor de bevolkingsomvang is er in Overijssel dus sprake van consolidatie, maar het aantal huishoudens groeit substantieel. Als gevolg van afvlakking van de bevolkingsgroei zal de concurrentie om arbeidskrachten tussen regio's toenemen (Trendbureau Overijssel 2008).Aanbieders van producten en diensten, waaronder dus ook sportaanbieders, dienen alert te anticiperen op de veranderende consumentenwensen.

s § 3.2 s

0)

£

s

Topsport Grootschalige goudjacht Opinternationaal niveau ishet aantallandendat 'jaagt opsportief goud' gegroeid (Van Bottenburg et al.,2009).Depositieve effecten dieuitgaanvantopsportprestaties ophet vaderland van desporter,zoalsnationaletrotsenprestigeverwerving meteen mogelijke economische spin-off, worden door eengroeiend aantal landen nagestreefd. Nederland investeert duszekernietalleen inhet creeren vanrandvoorwaarden diemoetenbijdragen aan hetverwezenlijken van deultieme sportdroomvantopsporters endietalenten moetenhelpenuit tegroeientottopper. Door destijgende investeringenvan andere(sport)landenkomtdelat hoger teliggen.Datvergt aandacht voorvoldoende investeringen inde(top)sport. De collectieveuitgaven aantopsport zijn deafgelopen tienjaarverdubbeld, de (sponsor)investeringen vanhet bedrijfsleven endetopsportuitgavenvanprovinciesen gemeenten zijn dannogniet eensmeegerekend (VanBottenburg,2008a). Dediscussie overdekeuzetussendiversiteit en/of prioriteit isaandeordevandedag:de middelen omhettopsportniveau naar eenhogerplantetillen,worden inNederland verspreid overvrijveelsporttakken,terwijl maarvoor eenselect aantal sporttakken dekansopgoud groot lijkt. Investeringen in topsport kunnennietloswordengezienvan breedtesportbeleid, vaakiser sprakevan eenwisselwerking. Vertegenwoordiging sporttakken bij Overijsselse Olympische netwerken DeOlympischeNetwerken inNederland begeleiden enondersteunen (aankomende) topsporters. VoordeNOC*NSF-statussenA enB,HP(highpotential),IT(internationaal talent),NT (nationaaltalent)enBE(belofte) zijn indetabellen 3.1en3.2deaantallenvande Overijsselse netwerken enhet Geldersnetwerkgepresenteerd12. MetdeOverijsselse netwerkenworden indit rapport deorganisaties Olympisch NetwerkTwente enOlympisch Netwerk IJsselVecht Noord Veluwebedoeld. Laatstgenoemde beslaat ookvier Gelderse gemeenten.

u

16

Desporters die in het buitenlandwonen(zeventien intotaal) zijn buiten beschouwing gelaten.Zie http://nocnsf.nl/CMS/showpage.aspx7idM557en http://www.regiosteunpunt.nl/upload/Statussen.pdfvoor nadere informatie overde onderscheidengroepen.

Beidenetwerken zullen opgaan ineen Olympisch NetwerkOverijssel. Eenuitzonderingvormen deGeldersegemeenten Harderwijk, Epe,Heerde enHattemdiethansnogtothet Olympisch Netwerk IJsselVecht Noord Veluwebehoren. Indenieuwe opzetzaldatviertalworden toegevoegd aanhetnetwerkinGelderland. Sportservice Overijssel werkt momenteel samenmet deanderefounding partners aandetotstandkomingvanhet Olympisch Netwerk Overijssel13.

o ~ | 5 9

Tabel 3.1 A - , B- sporters en HP naar Olympisch Netwerk per September 2009, in aantallen OV a

GE

NL

A-status

38

32

472

B-status

30

31

307

3

5

32

Totaal

71

68

811

A-status

31

16

29

O 3

Aantal HP-status

Aantal per mln. inw..

B-status HP-status Totaal

24

16

19

2

3

2

58

34

49

•<

•o

3 NJ

O

NJ 00

a

SomvanOlympisch NetwerkTwenteenOlympisch Netwerk IJsselVecht NoordVeluwe.Bij berekening

dichtheden per miljoen inwoners iser rekening meegehouden dat het Olympisch Netwerk IJsselVecht Noord Veluweook deGelderse gemeenten Harderwijk, Epe,HeerdeenHattemomvat. Bron:NOC*NSF(VoorzieningenTopsporters), bewerkingWJ.H.Mulier Instituut

Achtprocent van desportersmet eenA-status,eveneens achtprocent vandesportersmeteen B-status enbijna tienprocent vandehighpotentials inNederland behoort tot de Overijsselse netwerken (aandelen nietzichtbaar intabel).Indienhetaantal sportersmet eenA-,B-ofHPstatusindegebieden gerelateerdwordt aanhetbevolkingsaantal,danblijken de Overijsselse netwerken relatief veelsporterstetellen.InOverijssel zijn erpereenmiljoen inwoners58 sportersmeteenA-,B-of HP-status,terwijl het Nederlands gemiddelde49bedraagt. Erisdus eenhogeconcentratievan dezegroep sporters inOverijssel. Datgeldtvooralvoor diegenen met eenB-status.Hoeditbeeldisvoordegroepbeloftes, nationale talenten enInternationale talenten isintabel3.2 beschreven.

' Diverse gremiazijn inmiddelsvertegenwoordigd.Naargeschikte representantenvan onder meer het bedrijfsleven,sportbonden,gezondheidszorg,toerisme, welzijnsorganisaties wordt noggezocht.De'verbindende kracht' van het OP2028kan daar naarverwachting aanbijdragen.

17

-a

©

Tabel 3.2 Beloftes, NTen IT naar Olympisch Netwerk per September 2009,in aantallen

1

OV a

GE

NL

BE

131

139

1.599

NT

100

108

1.068

|

IT

73

55

742

1

Totaal

304

302

3.409

BE

107

70

97

NT

82

55

65

IT

60

28

45

248

153

208

Aantal

1

•2

Aantal per mln. inw..

Totaal

s ? § 3 3

£ | £,

a

SomvanOlympisch NetwerkTwenteenOlympisch Netwerk IJsselVecht NoordVeluwe.Bij berekening dichthedenper miljoen inwoners iser rekening meegehoudendat het Olympisch Netwerk IJsselVecht Noord VeluweookdeCeldersegemeenten Harderwijk, Epe,HeerdeenHattemomvat. Bron:NOC*NSF(Voorzieningen Topsporters),bewerking W.J.H.Mulier Instituut

Achtprocentvan deBE,negenprocent van deNTentienprocentvandeITbehoort tot detwee Overijsselse netwerken (percentages nietzichtbaar intabel).Gerelateerd aanhet bevolkingsaantal iserin Overijssel eenbeduidend hogereconcentratievanzowel beloftes, nationale eninternationaletalenten.Vooralnationale talentenzijn invergelijking methet nationalebeeldgoed vertegenwoordigd. Devraagdringt zich opinwelkemate sporttakken vertegenwoordigd zijn inOverijssel. Bekijkt mendeabsoluteaantallenvanallesportersvan detweenetwerken tezamen dan blijken beoefenaars vanvolleybal (65),hippische sport(38)enmotorrijden (29)hetmeestin Overijssel voor tekomen.Opvallend isdat indetop-viervan Gelderland ookaldeze sporttakken voorkomen (judo staatin Gelderland opdetweedeplaats).Ziebijlage 3vooreen totaaloverzicht van topsportersentalenten naarnetwerk.Erzijn echterverschillen tussendespreidingvan sportenbij degroeptopsporters enerzijds endievantalenten anderzijds.Voor Overijssel blijkt datvolleybal,hippische sport enmotorrijden ookdetop-driebij detalentenvormenmaarerdrie anderesporttakkenbij detopsportershet meestbeoefend worden.Datzijn namelijk wielrennen (10),softbal (10)enschaatsen(7). Het aandeel Overijsselse (top)sportersvan alleNederlandse (top)sporters iswellicht interessanter danhet absoluut aantal (top)sporters dat geregistreerd isbij de Overijsselse netwerken. Inmarketingtermen kanditwordenbeschouwd alshetmarktaandeel van Overijssel indemarktvanbeoefenaars vandeverschillende sporttakken. Intabel3.3 staande sporttakken vermeldwaarvan deOverijsselse netwerken het grootste aandeelvan denationale groep hebben (aflopend gesorteerd opbasisvanhetrelatieve aandeel).Erzijn alleen sporttakken gepresenteerd dieminimaalvijf bij deOverijsselse netwerken geregistreerde beoefenaars kennen (minderbeoefende sportenzijn voordeze studieminderinteressant,dezezijn wel gepresenteerd indetabel inbijlage 3).

18

Tabel 3.3Sporttakken methoogste Overijssels aandeelvanNederlandse sporters inde categorieen A-status, B-status, HP,BE,ITen NTtezamen,inaantallen enprocenten

o =•• 3

Sporttak

%vanNL

a 5'

Aantal

ID

Skeeleren

38

5

Tafeltennis

25

16

Motorrijden

21

29

Hippisch

19

38

Waterpolo

18

16

Softbal

17

18

Taekwondo

17

5

Volleybal

16

65

Gymnastiek

13

13

Wielrennen

12

25

Atletiek

9

14

Voetbal

9

10

Zwemmen

9

15

Handbal

8

12

Schaatsen

8

21

Basketball

8

5

Tennis

5

18

Judo

5

13

Alle sporten"

9

374

9

O

a

•<•

3

•o n =r

5T 3 Nl ©

oo

Inclusief niet indetabel gepresenteerde sporttakken

Bron: NOC*NSF (Voorzieningen Topsporters), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

Skeeleren, tafeltennis enmotorrijden zijn desportenwaarin deOverijsselse netwerken binnen hettotaalvan alle categorieen sportershet grootste aandeelhebben,respectievelijk 38,25en21 procent. Tabel 3.4Sporttakken methoogste Overijssels aandeelvan Nederlandse sporters in de categorieen A-status, B-status enHP,inaantallen en procenten Sporttak

%vanNL

Aantal

Softbal

50

10

Skeeleren

38

5

Schaatsen

18

7

Motorrijden

18

5

Wielrennen

14

10

9

5

9

72

Zwemmen Alle sporten a

a

Inclusief niet indetabel gepresenteerde sporttakken

Bron: NOC*NSF (Voorzieningen Topsporters), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

19

I -| S

Softbal, skeeleren, schaatsen enmotorrijden zijn desportenwaarin deOverijsselse netwerken binnendecategorieenA-status,B-status enHPhet grootste aandeel hebben,respectievelijk 50, 38en 18procent. Vooral het relatieve aandeel softballers isduserghoog.

o a.
a,

Tabel 3.5 Sporttakken met hoogste Overijssels aandeel van Nederlandse sporters in de categorieen BE,ITen NT,in aantallen en procenten Sporttak

I

%van NL

Aantal

Tafeltennis

28

14

Motorrijden

22

24

Hippisch

19

35

Waterpolo

18

16

Volleybal

18

63

Gymnastiek

14

11

Wielrennen

11

15

Atletiek

10

12

Voetbal

10

7

3

Softbal

9

8

E

Zwemmen

9

10

Handbal

8

10

Schaatsen

7

14

judo

5

13

Tennis

5

16

Alle sporten *

9

302

"3 o o o

' Inclusief niet in de tabel gepresenteerde sporttakken Bron: NOC*NSF (Voorzieningen Topsporters), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

Tafeltennis, motorrijden endehippische sportzijn desportenwaarin deOverijsselse netwerken binnen decategorieen beloftes en(inter)nationale talenten hetgrootste aandeel hebben, respectievelijk 28,22en 19procent. Olympische medailles

Eenproject over debijdrage van Overijssel inhetkadervan het OP2028rechtvaardigt devraag inwelkemate Overijsselse sporterstijdens deOlympische Spelenmedailles hebbenbehaald.In totaalnamenNederlanders nadedriemeestrecente Zomerspelen63medaillesmeenaar huis (exclusief teamsporten).Eenvan die63medailleswaseen Overijsselse: Jeroen Dubbeldam sleeptemet DeSjieminSydney (2000)namelijk vrij onverwacht hetgoudbinnenbij het individuelespringconcours14.Voorbijvoorbeeld Noord-Brabant isdatbeeldcompleet anders:

1

Een medaille wordt als een Overijsselse aangemerkt als die is behaald door een sporter die ten tijde van het behalen van die prestatie tot een van de Overijsselse netwerken behoorde.

20

deBrabanders gingen met tweederdevan de63medailles aan dehaal.Demedaille-oogstvan Overijssel isduszeermager.

o o 3

Met alleen deze analysezoumendeOverijsselse topsport tekort doen.Deprovincie magtrots zijn op 'zijn' (ex)sporterswaaronder bijvoorbeeld Hennie Kuiper, Erben Wennemars,Reinier Paping,Evert vanBenthem,WoutBramaenJosLansink.Lastbutnotleast magin deherfst van 2009denummereen-positievan eredivisionist FCTwentenietonbenoemd blijven.

£ ro cr 5'

Degemeente Enschede heeft momenteelzelf olympischewensen.Degemeenteorienteertzich namelijk opdemogelijkheden omdeJeugd Olympische Spelenin (bijvoorbeeld) 2018in Twente teorganiseren.

a£ >< 3 •g. In' r> 3"

Aandeel en prestaties Overijssel in topsportcompetities Sinds2005vindt er,opbasisvan eenconceptvan sporteconomisch adviesbureauSport2B,een verkiezing van detopsportgemeente van hetjaarplaats .Uitsluitendteamsporten worden hierbij betrokken omdatzijviaveld,sporthalofzwembad inderegeleensterkegeografische bindinghebbenmet hun 'thuisgemeente'.Indetop-10uitslagdoet met namedeOverijsselse hoofdstad vanzich spreken:Zwollebehaalde in2005een derdeplaatsenwistzichookin 2006 indetoptien tehandhaven (negendeplaats).In2007werd destad elfde enmet eenvierde plaatsin2008stonden deblauwvingersmaarnetnaasthet podium.

5" g »

Onderstaande tabelgeeft eenbeeldvanhettotaal aantal teams in deverschillende competities in 2008enhetaandeel Overijsselse teams.Detop-3klasseringen zijn eveneensvermeld.Erzijn in totaal424teams indezecompetities actief,waaronder 35 Overijsselse. Optotaalniveau heeft Overijssel derhalve een aandeel van achtprocent.Aangezien zevenprocent van de Nederlanders inOverijssel woontkanmen,weliswaar enigszinskortdoor debocht, constaterendat Overijsselse teams inverhoudingvertegenwoordigd zijn.

s

Aan de hand van een door Sport2B opgesteld rekenmodel wordt de topsportgemeentevan-het-jaar prijs vergeven. Dat gebeurt op basis van sportieve prestaties die worden gewogen naar type sport en omvang van de gemeentebevolking. Voor additionele informatie, bijvoorbeeld over de 36 onderscheiden competities en methode, zie www.topsportgemeente.nl.

21

Tabel 3.6 Aandeelen prestaties Overijsseise teams in 36 sportcompetities in 2008, in aantallen en procenten

1 Q

Teams uit Overijssel

Teams in competitie

Aantal

Top 3-klasseringen Overijsseise teams

%van totaal

8:

Biljarten, driebanden

12

3

25

-s;

Handbal, dames

12

2

17

6

1

17

Dammen

12

2

17

Waterpolo, dames

12

2

17

Voetbal (eredivisie), dames "3 •2 o

Squash, dames

7

1

14

o o

Softbal

8

1

13

1

Volleybal, heren

8

1

13

le

8

1

13

84

10

12

Voetbal (eredivisie)

18

2

11

2e

9

1

11

vhf

Basketbal, dames

E

le

Voetbal (hoofdklasse), heren*

Volleybal, dames

3

l e , 2e

9

1

11

Voetbal (eerste divisie)

20

2

10

Darts

10

1

10

Schaken

10

1

10

Basketbal, heren

11

1

9

Voetbal (hoofdklasse), dames

12

1

8

Waterpolo, heren

13

1

8

9

0

0

Futsal, heren

24

0

0

Hockey, heren

12

0

0

Hockey, dames

12

0

0

Handbal, heren

12

0

0

7

0

0

Tennis

8

0

0

Tafeltennis, heren

9

0

0

American Football

6

0

0

Tafeltennis, dames

Rugby

IJshockey

8

0

0

10

0

0

Honkbal

8

0

0

Korfbal

10

0

0

8

0

0

Badminton Cricket

Squash, heren

h k z a C : l e , 2e

" Zes hoofdklassen (drie zaterdag en drie zondag) zijn samengevoegd Bron: Sport2b, bewerking W.J.H.Mulier Instituut

Biljarten (driebanden) isdesport dieemit springt: drievan detwaalf teams incompetitiekomt uit Overijssel enerzijn topprestaties door deOverijsselaars behaald: eeneersteeneen tweede plaats.Waterpolo (dames)ensoftbal springen omdiezelfde redenen,weliswaar inmindere mate dandriebanden, 00kinhetoog.Inhetvoetbal (eredivisieenhoofdklasse heren)zijn erpuike

22

prestaties,maarhetaandeelteamsuit Overijssel isminder hoogdanbij driebanden,waterpolo en biljarten.

TJ

o

Naast deverkiezingvan detopsportgemeente van hetjaar iserookdeverkiezingvande sportgemeente van hetjaar.Hier doet Overijssel nadrukkelijk vanzich spreken:Enschede slaagde erin omzowelin 2007alsin2008teworden gekozenvan sportgemeente van Nederland. Dit had degemeente onder meertedanken aan eengoedebewegingscultuur diezich uit inhet aantalbasisscholen met een sportieve vakleerkracht, consulenten dieinallestadsdelen actief zijn, desportboulevard endat sport eenvastepleknaschoolse opvangheeft. In2008was erbovendien een nieuwe sportnota enwaserdeopeningvan een aantal sportaccommodaties (waaronder dievanFCTwente enhetnabijgelegen IJsstadion).Enschede ishetvoorbeeldvan integraal sport-enbeweegbeleid.

£ n

| 3

£ J" •a

in"

Meningen over topsport

=•

IndeSportersMonitor 2008isrespondenten eenreeks stellingen metbetrekking tot topsport voorgelegd, welkezijn weergegeven in tabel3.7. Ookopprovinciaal niveauzijn ergegevens bekend.Alsgevolgvan kleinesteekproeven opprovinciaal niveau zijn dezeresultaten louter indicatief van aard.

ST g So

Tabel 3.7 Mening over aspecten van topsport (percentage grotendeels of helemaal mee eens, 15 - 80jaar) OV

CE

NL

(n=165)

(n=254)

(n=2.465)

47

55

53

Meer geld en aandacht voor topsport mag niet ten koste gaan van de breedtesport •

Als ik een kind had met veel aanleg voor sport, zou ik het zeker stimuleren om een topsportcarriere na te

27

26

32

streven Als Nederlanders een Olympische medaiHe of

wereldkampioenschap winnen,heeft dateen

17

18

19

positieve invloed op mij Het maakt mij niets uit of Nederlandse sporters internationaal goed presteren

22

23

25

Bron: SportersMonitor 2008, NOONSF en W.J.H.Mulier Instituut

Overijsselaars (maar ookdeNederlanders intotaal)zijn het meestambivalent over de stelling 'Meer geldenaandacht voor topsport magniettenkostegaanvandebreedtesport'. Bijna de helft ishethiermeeeens.Enkelzeventienprocent vanderespondenten geeft aandat als Nederlanders een Olympische medaille ofwereldkampioenschap winnen heteen positieve invloed ophenzelf heeft. Ontwikkeling van sporttalent

Deprovincie Overijssel zelf,maarookorganisatiesbinnen deprovincie intensiveren delaatste tijd deaandacht diegeschonkenwordt aantalentidentificatie en-ontwikkeling.Erzijn inde provincie diversetalentcentra. InderegioTwentezijn erdevolgendete onderscheiden:

23

1S

FBKAtMeticsTeam; Sofbal Oost Nederland; TurncentramOostNederland BOSANTON; Handbal Oost; TennisFactory; TopJudoTwente; VoetbalacademieFCTwente (waaronder 00kHeracles enGoAheadEagles).

g I I.

r1*

I I o

InderegioZwollezijn erdeonderstaande talentcentra,welkezijn verbonden met het Centre for Sports&Education (samenwerkingsverband vanThomas aKempiscollege,Talentstad en Landstede).Hetbetreft onderwijs ophetniveau vanvoortgezet onderwijs enMBO.

£ J? 8 •t;

• • • •

3

E

JeugdopleidingvanFCZwolle; Basketbal TalentCentrum; Volleybal TalentCentrum; Handbal TalentCentrum16.

Losvan hetonderwijsconcept isvermeldenswaard datdestudenten testenondergaan opbasis waarvan eenprofiel wordt opgesteld.Ditprofiel geeft onder meerinzicht indementaleen sportieveweerbaarheid enbelastbaarheid (demethodiekwordt thanssamenmetTNO doorontwikkeld).Eveneens inZwolleistalentcentrum Hippische sportdeHaerst gevestigd. Ookhier isereengoede combinatievantopsport eneducatie mogelijk (diverse niveaus:vo, vmbo,mboenhbo). In2009isinEnschede eenvestigingvanhetJohan Cruyff Collegegeopend (combinatie van topsport eneenMBO-opleiding)enSaxionHogescholen biedtin samenwerking met de Randstad TopsportAcademieinDeventer eenopleidingcommerciele economieaan. Detalentidentificatie en-ontwikkeling isin Overijssel voorverbeteringvatbaar.De knelpunten zijn: Ongezonde concurrentie tussensportverenigingen zet eenremopmogelijkheden om toppers(inspe)samen telatentrainen.Verenigingen zijn bang dat andereclubs azenop 'hun talent'. Gezamenlijk trainenvantoppersiswenselijk omdathetleereffect dangroter is danwanneertoppersstructureelmetminder goede sporters optrekken. Defocus ligttevaakop 'vroegbloeiers',waardoor laatbloeiers alsnelbuiten deboot vallen engeentweederondemeeringaan.Dit isonwenselijk voor alle partijen. Signalenwijzen erop datsportbondenvanmeningzijn dat erin Overijssel nietveel toppers entalenten zijn (deeerder indezeparagraaf gepresenteerde cijfers weerspreken ditbeeld). Daardoor latenbonden deprovincietegemakkelijk linksliggen.Deperifere ligging (niet nabij hetbondsbureau) speeltOverijssel ookparten.

' Dit isdeeerste NHVHandbalSchool in Nederland.HetCarmelHandbalTalentcentrum kwamdeeertoe.

24

Ofschoon eraan dewegwordt getimmerdzijn ernogonvoldoende mogelijkhedenvoorhet combineren vantopsport enstudie.Ditgeldtmetnamevoor het hboenuniversiteiten. Lokaal topsportbeleid isernauwelijks, hetkwamin2003maarbij enkelegemeentenvoor (Van Ecket al.,2003).Veelgemeenten stellenechterwelmiddelen of accommodaties beschikbaar voor topsport. Het sportbeleid vandeprovincie Overijssel issmal.Topsport entalentontwikkeling komen ernietinvoor (zieookparagraaf 3.1).

o ~ S

5' ua

£ 3: g

Het eerstgenoemde knelpunt doetzich onder meervoorbij Twentse atletiekverenigingen. Vergelijkbaar isdehippische rivaliteit tussen Boekelo(Military Boekelo),Tubbergen (Schroder Masterclass) enGeesteren (CSITwente)inTwente.Metbetrekking tot deTwentse atletiekverenigingen blijkt erindepraktijk ookaleenoplossingen tezijn gevonden. De stichtingFBK-Games speelthiereenonafhankelijke intermediairdiedetoppersvan verschillende verenigingen samenbrengt enhen onderleidingvan eengoedetrainer inde gelegenheid steltomgezamenlijk tetrainen.

cr 5'

|

3

w

-o 3

IVJ

o

3.3

rvj

oo

Breedtesport Sportdeelname

Van deinwonersvan Overijssel (6-80jaar)wasin200764procent sportief actief17.De participatiegraad isongeveer gelijk aandievan Nederland (ziedeeersteregelvantabel3.8).De deelnamecijfers vanNederlandseprovinciesverschillen nauwelijks. Defrequentie waarmee sporterssporten isvoor Overijssel eveneensvergelijkbaar methetNederlandse beeld.Grosso modosport dehelft van deOverijsselse sporters 12tot 60keerperjaar,eenkwart 60tot 120 keer perjaar eneenkwartvaker dan 120keerperjaar (niet intabel opgenomen). Inwelkematebeoefenden sportershun sport inverenigingsverband? Het aandeel sportersdat sportbij eenverenigingwordt ookwel deorganisatiegraad genoemd. Overijssel scoort hier hoger danhetnationalebeeld:54procentvandeOverijsselse sporters(6-80jaar)wasin2007 aangesloten bij een sportvereniging tegenover 47procent inNederland (zietabel3.8).Het aantal sportverenigingen isinOverijssel inverhoudingmet het aantalinwoners indeprovincie. Overijssel teltongeveer 1.950 sportverenigingen (Provincie Overijssel, 2008),datisongeveer zevenprocent van alleverenigingen inNederland. Omdatookcircazevenprocentvande Nederlanders in Overijssel woont, kankortwegvastgesteldworden dathet verenigingsaanbod inOverijssel inproportie ismethet aantalinwoners.

17

Cebaseerd op SCP(AVO). Er is uitgegaan van de Richtlijn Sportdeelnameonderzoek (RSO) waarbij iemand sporter is als minimaal eens per maand deelgenomen wordt aan sport.

25

0

Tabel 3.8 Sportdeelname in 2007 (6 - 80jaar), in procenten

1 1

OV

|,

(n=291-418)

CE

NL

(n=502-678) (n=4.114-5.664)

S>

Deelname

64

66

65

§j

Organisatiegraad sporters 54 Bron: SCP(AVO), bewerking WJ.H. Mulier Instituut

48

47

1 I i

Overijsselaars sporten dusevenveelalsdegemiddeldeNederlander. Opdevraagnaar demate

>—*

•S §

I

I

waarin menzichzelf alssporter zietgaf daarentegen 50procentvan deOverijsselaars (15-80 jaar)in2008eenbevestigend antwoord tegenover 40procent van deNederlandsebevolking18. Tabel 3.9 Mate waarin men zichzelf als sporter ziet in 2007 (15 - 80jaar), in procenten

1 J2

Nee,inhetgeheel niet

<5

Nee, nauwelijks

|

Enigszins

£

Ja,tamelijk

OV

CE

NL

(n=165)

(n==254)

(n=2.465)

24 27 24

30 32 26 9 3

28 32 24 12 4

23 3

Ja, zonder meer

Bron: SportersMonitor 2008, NOONSF en WJ.H. Mulier Instituut

Sportverenigingen

HetWJ.H. Mulier Instituutvoert onder denoemerVerenigingsmonitor periodiekonderzoekuit onder eenpanelvan sportverenigingen datrepresentatief isvoor alle Nederlandse sportverenigingen. Indemetingvan 2008zijn voor onderhavige studie interessante onderwerpen aanbod gekomen. Omdatditonderzoekniet totdoelhadomuitspraken per provincie tekunnen doen,isdesteekproefgrootte opprovinciaal niveau klein.Voor Overijssel namenbijvoorbeeld enkel40verenigingen deel(slechtstweeprocent vanalle Overijsselse verenigingen).Desondanks iserinditrapportvoor gekozen omnaast denationale resultaten ookderesultatenvoor Overijssel (enGelderland) tepresenteren (zietabel 3.10).Deze zijn echter alleen indicatief vanaard.Mededaaromisgeencijfer gebruikt omhetresultaat uit te drukken, maareen symbool datverwijst naarhetprovincialeresultaat ten opzichtevande nationale uitkomst: o +

=Provinciaal cijfer is(ongeveer)hetzelfde alshet nationale cijfer =Provinciaal cijfer islagerdanhetnationale cijfer =Provinciaal cijfer ishoger danhetnationale cijfer

18

Somvan deantwoorden 'Enigszins', 'Ja,tamelijk' en'Ja,zonder meer'.

26

T a b e l 3.10 K e n m e r k e n v a n sportverenigingen naar regio in 2 0 0 8 , in procenten (alleen

O

rechterkolom)

O 3

ov

GE

NL

(n=40)

(n=71)

(n=664)

Ledentalontwikkeling •

Percentage verenigingen met ledenstop

_

0

5

•

Percentage verenigingen dat daling ledental verwacht '08-'09

0

0

8

•

Percentage verenigingen met groeiambitie

-

0

52

•

Percentage verenigingen dat specifieke doelgroepen goed

41

bereikt a

re 5" IQ

O


3 (D 3

o •<

Sporterstypen

3

Percentage gezelligheidssporters dat lid is van vereniging

58

Percentage prestatiesporters dat lid is van vereniging

22

•

Percentage gezondheidsporters dat lid isvan vereniging

10

•

Percentage netwerksporters dat lid is van vereniging

1

Percentage uitdagingenzoekers dat lid isvan vereniging

3

•

•

Percentage buitenspelers dat lid is van vereniging

3

Percentage gelegenheidssporters dat lid is van vereniging

4

Verenigingsaanbod Percentage verenigingen dat actief nieuw sportaanbod

63

aanbiedt •

Percentage verenigingen dat lidmaatschapsvormen

64

flexibiliseert Strategie Percentage verenigingen met breed gedragen missie en visie

0

+

88

•

Percentage verenigingen dat toekomst zonnig ziet

+

0

48

•

Percentage verenigingen dat zich als sterk typeert

-

+

79

-

-

66

+

0

85

•

Overige aspecten Percentage verenigingen dat financiele positie gezond vindt •

Percentage verenigingen dat vindt dat accommodatie in goede staat is

a

Zoals allochtonen en minder validen

Bron: Verenigingsmonitor W.J.H.Mulier Instituut

Populariteit sporttakken Depopulariteit van sporttakken inOverijssel vertoontveelgelijkenissen met de nationale participatiecijfers (zietabel 3.11).Detopdriein Overijssel enNederland iszwemmen, toerfietsen/wielrennen enfitness/aerobics. Sporten dievaak inverband met Overijssel worden gebracht,zoals dehippische sport (zieondermeerparagraaf 4.1),worden in Overijssel niet meerbeoefend daninderestvan Nederland.

27

•a

3 Nl O NJ 00

Tabel 3.11Sportdeelname naar sporttak in 2007 (sporters 6 s

ov

GE

NL

(n=470)

(n=773)

(n=6.380)

Zwemmen

49

50

47

Toerfietsen/wielrennen

29

31

29

Fitness/aerobics

25

31

28

Hardlopen,joggen, trimmen

23

23

24

Wandelsport/Nordic walking (per 2007)

20

21

19

Veldvoetbal

16

16

17

Tennis

10

13

13

Zeilen/roeien.kanoen/surfen

9

9

10

Skeeleren/skaten

8

11

9

Badminton

8

7

8

Gymnastiek/turnen

8

8

8

o a.

o4 on

I 1

•3 ©

3 3 C

0

"3 E

?

- 80jaar), ,in procer

Zaaivoetbal

8

6

7

Tafeltennis

8

7

7

Schaatsen

7

6

7

Volleybal

8

9

6

Paardrijden

6

7

5

Golf

7

3

5

Vecht- of verdedigingssport

7

3

5

Basketbal

2

3

4

Hockey

2

5

4

Squash

3

4

3

Auto/motorsport

3

3

2

Atletiek

1

2

2

Handbal

1

2

2

Korfbal

0

3

2

Softbal/honkbal

2

2

1

Overig

9

9

9

Bron:SCP (AVO),bewerkingW.J.H.Mulier Instituut

Sportieve dagtochten InNederland vonden in2006/2007volgenshet CBSbijna 900miljoen dagtochten plaats, waarvan zesprocentmetdebestemming Overijssel. Sportief getintedagtochten zijn behoorlijk populair: inNederland, maarookinOverijssel, iscircadrievan detiendagtochten sportief van aard.Indienmeninzoomt opdetypensportieve dagtochten danzijn ernietveelverschillen met hetNederlands gemiddelde(zietabel 3.12).Opvallend isdatin Overijssel ruim eenkwart van

28

TJ O

desportieve dagtochten 'overige binnensport'betreft terwijl datnegentien procent in Nederland IS19

o

3 (B

5' •a O <

Tabel 3.12 Dagtochten naar bestemming enaandeel sport(ieve recreatie) in '06/'07, in aantallen en procenten

at

Bestemmingsprovincie

Totaal dagtochten (aantal x 1.000)

OV

GE

NL

55.295

100.161

887.272

g; 5'

3 fl> 3 3"

fl>

29

31

28

o •<

- Waarvan wandelen

17

18

19

TJ

-Waarvan fietsen

14

15

13

-Waarvan golfen

1

3

3

-Waarvan watersport

2

2

3

-Waarvan vissen

1

2

1

-Waarvan paardrijden

2

5

3

13

8

11

1

1

1

-Waarvan overige binnensport

26

20

19

-Waarvan overige buitensport

22

26

24

49.356

50.698

54.091

Aandeel dagtochten sport(ieve recreatie) (%)

-Waarvan trimmen, hardlopen, fitness e.d. -Waarvan schaatsen

Aantal dagtochten per mln. Inwoners

3

V 3 M O N) 00

Bron: CBS,bewerking W.J.H.Mulier Instituut

Onderwijs Waar sportverenigingenvrijwel alleenkinderenbereiken dielid zijn van declub,komen scholen vanwege deleerplichtigeperiode incontact met allekinderen vanvijf totenmet zestien jaar. Dit isookvoor desportieve carriere eenbelangrijke periode,omdat sporten opjonge leeftijd stimulerend werkt opdesportparticipatie tijdens laterelevensfasen. Hetonderwijs isdan ookeenbelangrijk kanaal omkinderen met (depositieve effecten van) sportenbewegen kennis telatenmaken.Sport isechternietoveral onderdeelvanhetcurriculum terwijl desport (ende leerling) datwelverdient. Sportenonderwijs worden nogsteedsnietvoldoende alseen eenheid beschouwd. Indeuitwerking vandeolympische ambitiepast eenversterkingvan derelatie tussen school ensport.Landelijk heeft dezerelatieindelaatstejaren een sterke impuls gekregen dooronder meerdeAlliantie School enSport endeintroductie van combinatiefunctionarissen. InNederland zijn erdrietypenbasisscholen diespecifiek aandacht besteden aanbewegen en sport opdebasisschool: desportieve school ('meestsportief), desportactieve schoolende

' Overige binnensport verwijst naar de sporttakken die men indoor beoefent en niet in de tabel opgenomen zijn.

29

-«

o .| a §, ?jg> j| u

'gewone' basisschool ('minst sportief). Voorbasisonderwijs bestaat ergeen schoolsysteem waarje alssporttalent onderwijs ensport samenkunt ontwikkelen.Voorhetprimair en voortgezet onderwijs iserhetpredikaat 'sportactieve school' datverkregen kanworden.In Nederland zijn ernognietveel geregistreerde sportieve scholen,zekernietinOverijssel (zie tabel3.13).Het isniet duidelijk inwelkemate sportactieve scholen zichzelf aanmelden c.q. laten registreren.

g

Tabel 3.13 Sportactieve scholen in primair en voortgezet onderwijs per oktober 2009, in

|

aantallen OV

o fl ©

o

GE

NL

PO

0

3

40

VO

2

11

44

PO

0

2

2

VO

2

6

3

Aantal

^ s

s is

K
*•* 3

Aantal per mln. inw..

3

Bron: KVLO,bewerkingW.J.H.Mulier Instituut

InOverijssel zijn ergeengeregistreerde sportactieve scholen inhetprimair onderwijs. Er iseen tweetal sportactieve scholen inhetvoortgezet onderwijs, maardat aantal isaandelagekant. Inhetvoortgezet onderwijs zijn erLOOT-scholenwaar topsporttalenten dekanskrijgen omhun topsportcarriere tecombineren met hunschoolcarriere.Drievan de28Nederlandse LOOTscholenbevindenzich in Overijssel: inZwolle,AlmeloenEnschede.Daarmeelijkt het LOOTaanbod in Overijssel in depastelopenmet hetnationale aanbod. Inhetberoepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs bestaan ergeen of nauwelijks wettelijke regelingenvoor sporters met een sporttalentstatus. Een actueleontwikkeling metbetrekking tot defaciliteiten voor topsporters inhetonderwijs, is deontwikkeling rondomdeCentravoorTopsport en Onderwijs (CTO's).Eenviertal CTO's zorgtinNederland voor optimalerandvoorwaarden tenbehoevevan dehoogste nationale senioren-entalententopsportprogramma's vanbonden.Uniekaan dezecentraisdat opeen locatiefulltime trainen,studerenenwonen optimaal tecombineren is.Erzijn CTO's in Arnhem,Amsterdam,Heerenveen enEindhoven.InZwolleenEnschedezijn geen CTO's,maar indiegemeenten zijnwelplaatsenwaar studieensportgoedtecombinerenzijn (zieook paragraaf 3.2).Voor een overzichtvan CTO's enNationaleTrainingscentra(NTC's),zie bijlage 4.Een CTOdientdemogelijkheid tebieden tothetvolgenvanonderwijs datgoed aansluit bij hettrainings-enwedstrijdprogramma van debetreffende sportbond(en).Uitgangspunt hierbij is datdesport leidend dienttezijn enhetonderwijs volgend.Eenbegrijpelijke eis,echter inde praktijk niet eenvoudigrealiseerbaar voor deonderwijsinstellingen omdatzevaaknietkunnen voldoen aanalleeisen,zoalsdefinancien, facilitaire middelen,deleerplicht en wettelijke condities.Vanbelangisdat eropnationaalniveau wettelijke aanpassingen worden gemaakt waardoor onderwijsinstellingen geendrempelsmeerervareninhet aanbiedenvanonderwijs aan detopsporters. Hogeschool Windesheim,maar ookLandstede,hetROCvanTwente,Saxion Hogescholen en wellicht ookUniversiteit Twentezijn partijen diemeerruimtemoetworden geboden omzich

30

verderteontwikkelenenzonunkennisenkundebetervoor de(sport inde)provincietelaten werken.

•o

o

g3

n

Sportterrein Cijfers vanhet C B Sleren dat 1,9procent vandeoppervlakte van Overijssel in2003 (3.400 vierkante kilometer) uit recreatieterrein bestond. Datligt 0,4procentpunten onder hetnationaal gemiddelde. Het aandeel sportterrein (0,7procent) isongeveer hetzelfde als voor geheel Nederland (0,8procent) 2 0 . Terreinen dieniet als sportterrein zijn aangemerkt worden daarentegen wel veelvuldig alssportterrein ingebruik genomen, b o sw a tniet gelegen iso peen sportterrein isdaar eengoed voorbeeld van. Bijdeinterpretatie vandecijfers isditvanbelang: de omvang vanhet recreatie- ofsportterrein isgeen zuivere afspiegeling v a ndeomvang vanhet aanbod.

J £ J2: £ S g =r Q •< •a

Tabel 3.14Oppervlakte sport- enrecreatiegerelateerde terreinen in2003,in percentage van totale oppervlakte OV

CE

Totaal recreatieterrein

1,9

2,5

2,3

Park en plantsoen

0,5

0,5

0,6

Sportterrein

0,7

0,8

0,8

Overige recreatieterreinen

0,8

1,1

0,8

=• 57 M O M 00

NL

Bron: CBS,bewerkingW.J.H.Mulier Instituut

Zwemgelegenheden Zwemmenisrazend populair: 47procent vandesporters (6-80jaar)zwemt.36procentvan de bevolking(eveneens 6-80jaar)beoefent dezwemsport (Overijsselse cijfers zijn ongeveer identiek,zieooktabel 3.11).Mededaaromishet interessant omnategaanhoegroothet aanbod is. In2001waren er 155zwemgelegenheden, 140zwembaden en322bassins in Overijssel (NRIT,2002)21.Naar ratovan het aantalinwonersligt dit aanbod fors boven het landelijk gemiddelde,zoleerttabel3.15.

20

Tot sportterrein wordt door hetCBS gerekend:terreinvoor veldsport inclusief draf-en rensport,golfterrein;zwembad,(kunst)ijsbaan;sporthalenmanege;permanente motorcrossbaan; bijbehorende tribunes, parkeerterreinen en bos-ofheesterstroken; bos voor zover gelegeninhetsportterrein. " Zwemgelegenheden:hetaanbodwaarvanoverheidswege door controle enwet- en regelgeving gezwommenmagworden (naast zwembadenookbijvoorbeeld recreatieplassen).

31

1? s

Tabel 3.15 Zwemgelegenheden,zwembaden en bassins in 2001, in aantallen

s

§

OV

CE

NL

155

310

1962

Zwembaden

140

256

1593

Bassins

322

554

3555

Zwemgelegenheden

143

160

123

Zwembaden

129

132

100

Bassins

296

286

222

Zwemgelegenheden Aantal

£ "3 •3 '3 o

Aantal per mln. inw..

Bron: NRIT(2002), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

1 § u

Ofschoon het aanbod in Overijssel invergelijking met hetNederlands gemiddeldenietkleinis, wordt ertochvaneengroot aanbodtekort vanzwemaccommodatiesindeprovincie melding gemaakt (Abmaet al.,2006).Hetisaannemelijk datdevraagnaarzwemmentijdens piekuren hiereenrolin speelt. Cruyff Courts

3

E

DeJohan Cruyff Foundation iseennon-profit organisatie diezich richt ophetbevorderen van hetgeestelijk enlichamelijk welzijn vankinderen enjongeren.Datgebeurt ondermeerdoor de aanlegvan Cruyff Courts.Kinderen krijgen met eendergelijk court eengoede,veiligeplekom tesporten.Doordesamenwerking met debuurt,overheid,corporaties,scholen,verenigingenen hetbedrijfsleven heeft hetCruyff Courtookeensocialefunctie indewijk. Tabel3.16 leertdat Overijssel relatief veelCruyff Courtsheeft: achtper eenmiljoen inwoners.Opnationaal niveau zijn daterzespereen miljoen. Tabei 3.16 Cruyff Courts in Nederland per oktober 2009,in aantallen OV

CE

NL

9

9

94

Aantal Aantal per mln. inw..

8

5

6

Hetbelangvanfysieke speel-ensportruimtevoor ongeorganiseerde sportbeoefening, waar de Cruyff Courtseenvoorbeeld vanzijn,wordt door deprovincie Overijssel erkend.Erwordt gestreefd naar (betere)verbindingen tussen schoolpleinen, speelruimtesensportterreinen. Ook omdatdeaanwezigheid van speelruimtevoorkinderen en 'parken enrecreatie' indevijf grote Overijsselse stedenniethooggewaardeerd worden (DeBeer,2009) isdeze aandacht terecht. Fitnesscentra

Sportverenigingen bedienen een grotemarkt,erzijn 4,7miljoen georganiseerde sportersin Nederland.Deafgelopenjaren ishetcommercieleaanbod sterkgegroeid, metnamedegroei

32

vanhet aantal commercielefitnesscentra ishierdebet aan22.Afgaand opdedoor deKamervan Koophandel geregistreerde fitnesscentra teltNederland erruim 1.600.Rekent menookde anderefitnessaanbieders meedanleidt dattot ongeveer 1.800 aanbieders23.Daarmee lijkt ernu spraketezijn van eenverdringingsmarkt. Uittabel3.17wordt duidelijk dat erinOverijssel 103 fitnesscentra aanwezigzijn, eenkleinezesprocentvanhetNederlandse aanbod. Naarratovan het aantalinwoners zijn erinOverijssel weinig aanbieders24.

o |S ,g £ £: v\ VI

E. Tabel 3.17 Aantal Nederlandse fitnesscentra in 2009, in aantallen OV Aantal

CE

1Q3

Aantal per mln. inw..

g2

23Q

..g

E

NL O

} J 8 3

•< 109

Bron: Interne gegevens W.J.H.Mulier Instituut

3.4

3 3 a 3

Sociaal-maatschappelijk en weIzijn

o

Brede erkenning maatschappelijke betekenis van sport

Deeffecten van demaatschappelijke rolvan sportzijn 'easy tosee,buthard toprove' (Van Bottenburg, 2008b).Dekennisontwikkeling van degebiedenwaarop endecondities waaronder demaatschappelijk betekenisvan sport het grootst iswordt nietvoor nietsgemtensiveerd.De provincie Overijssel erkent datdesportbelangrijke maatschappelijke waarden vertegenwoordigt. Sportwordt onder anderegehanteerd alseenmiddelomde sociale infrastructuur teverbeteren. Eenvoorbeeld daarvanisdebevorderingvaneenverdere integratie van allochtonen. Omdeintegratievan allochtonen tebevorderen ambieert deprovincie een toename vanvijf procent vanhet aantal allochtonen datsport inverenigingsverband inde periode 2009-2012 (Schellingerhout et al.,2009).Desportdeelname van allochtonen loopt immersnogtienprocent achterbij deautochtonebevolking(Provincie Overijssel, 2008). Ookdewaardevanvrijwilligerswerk voor desamenlevingwordt doordeprovincie Overijssel ingezien. Gemeentenzijn verantwoordelijk voor het lokalevrijwilligersbeleid, maarde provincie ondersteunt ditopregionaal niveau. Dezeaandacht iswenselijk want erisvaakeen tekort aanvrijwilligers in Overijssel (Provincie Overijssel, 2009a).Erzijn bij deprovincie op ditvlakambitieuze doelstellingen metbetrekking totwerving enbehoud vanvrijwilligers. In 2012moetbijvoorbeeld het aantal senioren datvrijwilligerswerk doetvijf procent hoger danhet landelijk gemiddeldeliggen (Schellingerhout etal.,2009).Sleutel totsuccesiseenzoektocht naarvormenvanvrijwilligerswerk diebeter aansluitenbij deeisenvan de hedendaagse maatschappij envrijwilliger waarbij debehoefte van de 'afnemer' centraal moetblijven staan.

22

Het is niet duidelijk in welke mate het commerciele aanbod en het verenigingsaanbod met elkaar concurreren. De Kamer van Koophandel rekent ondernemers die van oorsprong een sportschool hadden en fysiotherapeuten met een fitnessaanbod niet mee in het overzicht van fitnessbedrijven (zie ook Lucassen et al., 2008b). 24 Relevant, maar onbekend, is de grootte van de centra. 23

33

I .| I §, •js, a, -s 1 | §

Vermeldenswaard isde NEC BuurtBattle, een samenwerkingsproject tussen Futsal Chabbaben stichting Wij staan voor de wijk inNijmegen 25 . Dit project kan als voorbeeld eninspiratie voor Overijssel dienst doen. Eind november 2009 isde tweede editie waaraan 200jongens en meisjes uit de Nijmeegse wijken Neerbosch-Oost, Hatert, Heseveld endestadsdelen Dukenburgen Lindenholt deelnemen geopend. Bij deBuurtBattle spelen jongeren uit wijken voetbal tegen elkaar. Kenmerkend isdat niet alleen op het veld (tijdens de voetbalcompetitie) punten gescoord kunnen worden, erisnamelijk ook een fair play competitie dat ook buiten decompetitie doorgaat. Binnen dit klassement kan men punten verdienen door activiteiten te organiseren waardoor de wijk trots op het team wordt (bijvoorbeeld door zwerfvuil op teruimen). Er kunnen ook minpunten verdiend worden als dedeelnemers niet het goede voorbeeld geven.

fe

In Overijssel iserook een initiatief dat demaatschappelijke kracht van sport benut. Het project Fit forLife inSalland beoogt naast een vergroting van desociale competentiesen maatschappelijke kansen van jongeren ook meer waardering van jongeren voor Sallandals woon-, werk- enleefomgeving tecreeren. De sport vervult hierbij een belangrijke rol die eens temeer aangeeft dat de maatschappelijke bijdrage verder reikt dat gezondheidsbevordering.

s

|a e g

Vrijwilligerswerk 3

E

In 2004 voerden 1,6miljoen mensen vrijwilligerswerk uit inde sportsector in Nederland (Hendrickx etal., 2008). Vrijwilligers zijn van vitaal belang voor desportverenigingenen tamelijk veel verenigingen hebben moeite om voldoende vrijwillig kader intezetten (Van Kalmthout etal., 2009). Uit tabel 3.18 kan worden opgemaakt dat het aandeel Overijsselaars dat vrijwilligerswerk verricht bij sportverenigingen vier procentpunten hoger ligt dan het Nederlands gemiddelde. Tabel 3.18 vrijwilligerswerk bij sportverenigingen (15 - 80jaar), in procenten OV

CE

NL

(n=379)

(n=607)

(n=5.129)

Vrijwilligerswerk bij sportverenigingen

15

13

11

Bron: SCP(AVO), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

Het vrijwilligerswerk dat relatief veel Overijsselaars bij sportverenigingen verrichten strookt met het sociaal kapitaal dat indeprovincie als sterk wordt ervaren. Nabuurschap ('noaberschap') wordt gekoesterd. Met name deregio Twente wordt indeze context frequent aangehaald. Meer dan inde rest van Nederland blijken Overijsselaars bereid personen inde eigen woonomgeving bij testaan entehelpen (Provincie Overijssel, 2009a). Inde sport is F C Twente hiervan een sprekend voorbeeld. De voetbalclub voelt een grote betrokkenheid met haar omgeving envoegt met het project 'Scoren inde Wijk' de daad bij het woord. Inde Hengelose wijk Berflo Esende wijken Twekkelerveld enVelve Lindenhof in Enschede isdebetaald

25

34

Futsal Chabbab organiseert zaalvoetbalactiviteiten en huiswerkbegeleiding voor jongeren en Wij staanvoor de wijk initieert, ondersteunt en organiseert maatschappelijke projecten en activiteiten.

voetbalclub actief met maatschappelijke activiteiten zoalseenvoetbalcursusvoor dejeugd en eentaalspelwaarbij kinderen spelenderwijs met taalkennismaken metalsdoelhetplezier in taaltestimuleren endaarmee taalachterstand opteheffen26. Maatschappelijk ondememen is geen filantropie want het straalt ookpositief af opdeorganisatie dieinvesteert inde maatschappij. Zoblijkt FCTwente sponsor Menzismedevanwege depro-actieve maatschappelijke opstellingvan FCTwentevoor een sponsordeal metjuist deze voetbalorganisatie tehebbengekozen.

•o

o

o

« ^ 5 s

to

£ 5' g

Sportwaarden

Intabel3.19 zijn persoonlijke sportgerelateerde stellingen opgenomen. Respondenten van dit

*• ID

onderzoek konden aangeven inwelkematedebetreffende stellingophenvantoepassingwas. Daarna staanintabel 3.20 (aantabel 3.19 gerelateerde)uitsprakenwaarbij respondenten konden aangeven inwelke mate dievan toepassingzijn op sport.

£ '| "5n 3-

Tabel 3.19 Persoonlijke uitspraken over sport (percentage grotendeels of helemaal mee eens, 15 - 80jaar)

•O

ST g

N 00

OV (n=165)

55

Ik ben zeker van mezelf Ik durf mijn mening te geven Ikvoel me door anderen gewaardeerd Ik neb respect voor anderen Ik ben goed in communiceren met anderen Ik heb veel gevoel voor verantwoordelijkheid Ik stel doelen en ik ga ervoor om die te bereiken Ik kan goed doorzetten Ik durf de competitie met anderen aan te gaan Ikvoel me fysiek en mentaal gezond Ik zit lekker in mijn vel

CE

NL

(n=254) (n=2.465)

57

62

80

69

75

53

55

59

85

89

89

68

62

68

83

81

83

58

53

54

75

66

70

52

47

54

58

63

60

62

67

66

72

74

75

Ik sta positief in het leven Bron: SportersMonitor 2008, NOONSF en W.J.H.Mulier Instituut

Inhet oogspringendeverschillen tussen Overijsselaars metalleNederlanders zijn dat Overijsselaarsmeerdanvierprocentpuntenlager scorenopdestellingenNIkbenzekervan mezelf en 'Ikvoelmedoor anderen gewaardeerd' enmeerdanvijf procentpunten hoger scoren opdestellingen 'Ik durf mijn mening tegeven' en 'Ik kangoed doorzetten'.

''Het project 'Scoren in de Wijk' is in vier aandachtsgebieden verdeeld: Sport, Cezondheid, Scholing en Betrokkenheid. Zie www.scorenindewijk.nl voor additionele informatie.

35

o S2

I

Tabel 3.20 Uitspraken van toepassing op sport (percentage grotendeels of helemaal mee

eens, 15 - 80jaar)

§ !•§,

OV

CE

NL

(n=165)

(n=254)

(n=2.465)

<0

§<

Zeker van jezelf t e zijn

67

58

63

"5

Jemening tedurven te geven

55

44

51

5J

Je door anderen gewaardeerd tevoelen

54

37

50

,?

Respect voor anderen te krijgen

66

58

64

•3

Tecommuniceren met anderen

60

53

59

Q

£ § § te § y

Verantwoordelijkheidsgevoel krijgen Doelen te kunnen stellen en ervoor te gaan Coed kunnen doorzetten

55

54

58

60

58

63

72

70

73

64

58

62

Competitie met anderen aanvoelen tedurven gaan Je fysiek en mentaal gezond

72

68

73

Lekker inje vel te zitten

72

64

69

Positief in hetlevente staan

58

57

63

CO

•S i>

.£ 3 £

—

Bron: SportersMonitor 2008, N O O N S F en W.J.H.Mulier Instituut

'Goed kunnen doorzetten' isdestelling diedemeesteNederlanders,maarookdemeeste Overijsselaarsvan toepassingvinden opsport(eenkleine driekwart vindt dit).'Je door anderen gewaardeerd tevoelen' wordt door Overijsselaars hetminstvan toepassingopsport bevonden (voorNederlanders isdit 'Je meningdurven tegeven'). Opmerkelijk isdatOverijsselaars ten opzichtevandegemiddeldeNederlander goedkunnen doorzetten endezestellingdoor henvan allestellingen alsmeestevantoepassing opsportwordt gezien. Sportverenigingen vertolkenvolgens Overijsselaars eenbelangrijke rolindesamenleving. Bijna tweederdevan deinwonersvan Overijssel vindt bijvoorbeeld dat sportclubseen belangrijke bijdrage aandesociale samenhang ineendorp,wijk ofbuurt leveren. Ongeveer hetzelfde aandeel vindt datsportbij deopvoedingvankinderen heelbelangrijk is.Intabel3.21zijn nog meerreactiesopstellingen overderolvansport(verenigingen) opgenomen.

36

Tabel 3.21 Uitspraken over sport(verenigingen) (percentage grotendeels of helemaal mee

o

eens, 15 - 80 jaar)

~ 3

OV

GE

(n=165)

(n=254)

52

53

27

32

Voor eengoedegezondheid isactieve sportbeoefening nodig Sportverenigingen zijnteveelgericht op prestatie-en

3

NL

in

(n=2.465)

£

59 CP

wedstrijdsport Hetgaatertijdens het sportenomzich met anderente metenendetegenstander teoverwinnen Sportclubs levereneenbelangrijke bijdrage aandesociale samenhang ineendorp,wijk of buurt

31 ~

29

22

22

64 CA

59 CO

62C5

=' n 3

ar O a

^

=r

Bijsportverenigingen hebje teveel regelsen 28

19

23

20

17

18

©

Sport levert eenbelangrijke bijdrage aande sociale

°°

integratievanetnische minderheden

18

Sportverenigingen kennente beperkte

16

19

trainingsmogelijkheden (dagen/tijden) Sport is heel belangrijk bij deopvoeding van kinderen

65

67 31

Sportverenigingen zijnteweinig ingesteldop mensenmet

71 27

30

beperkte sportieveaanleg • Sporten bij eensportvereniging kostteveeltijd Bron:SportersMonitor 2008,NOONSFenW.J.H.Mulier Instituut

17

17

18

Jeugdzorg Hetpast indeolympische gedachte omderolvan sport indejeugdzorg teintensiveren ende ervaringen metsport-zorgtrajecten inEnschede verderuittebouwen27. Deaandachtvoor de jeugd sluittevensgoed aanbij hetbeleid vanhetIOCwaarbij,vooral dankzij deijver vanIOCvoorzitterJacques Rogge,dejeugd alsdoelgroepbelangrijker danooittevoren isgeworden. Sportverenigingen diebereid zijn omrisicojongeren optevangen entebegeleiden kunnen hierineencruciale rolvervullen enverdienen daaromondersteuning. Ookopandere manieren kan sport eenrolindejeugdzorg spelen.Teneinde dejeugd adequaat tehelpen zijn professionele krachten noodzakelijk. Hogeschool Windesheim,Landstede,het ROCvan Twente enSaxion Hogescholen kunnen indezebehoefte voorzien.

27

n

3 2j

verplichtingen Ik hebsporten nooit leukgevonden

£

Deze projectenzijn opgezet binnen het Meedoen-programmavanhet Ministerievan

vws.

37

3.5

Economie

-«

I o

^ §* |

o

| |

Profiel Overijssel vormtsamenmet Gelderland landsdeel Oost.OostNederland staatbekend alseen regiodieintermediair isgelegen (tussenhet Ruhrgebied, deRandstad enMidden-en Noordoost Europa),eengroenkarakterheeft (40procent van alleNederlandse natuur ligtin Oost Nederland),over eenaantrekkelijk sociaal-maatschappelijk karakterbeschikt (nabuurschap), overdriebelangrijke kenniscentra beschikt (deuniversiteiten inNijmegen, Twente en Wageningen),eenprettigewoonomgevingbiedt (goedevoorzieningen, relatief goedkoop,lage woningnood) eneenrelatief goedebereikbaarheid heeft (71procent van deOverijsselaars heeft vrijwel nooitlastvan files, inNederland isdat gemiddeld 57procent (Provincie Overijssel, 2009a)).Een schetsvaneenmooigebied, eenregio omtrotsoptezijn. Voor eenoverzicht van deOverijsselse regio's,ziebijlage 5.

•S

i | 0 1 r *

Desalnietteminontbeert Overijssel volgensdetrotsebewoners een duidelijk beeldnaarde buitenwereld terwijl Overijssel veeltebieden heeft (Mazor etal.,2008).Ineencontextvan lokalisering alsresultantevanglobalisering isdatextravanbelang.Mede daardoorklinktde roepomeenleefomgeving met duurzamebetekenis enidentiteit (en imago)steedsluider(IPO, 2007).Daarnaast iserdetegrote onbekendheid met deNetwerkstad Twente (een stedelijke regiovanformaat) endeverkeerscongestie begint toch ookhet Oostenpartentespelen, bijvoorbeeld indeStedendriehoek (B&AGroep,2008).Tevenszijn ersignalenvernomen dater inOverijssel teveelsprake isvanmisplaatstebescheidenheid diemogelijk samenhangt meteen introvert karakter.Tijdens eeninterviewwerd dooreenge'mterviewdehet gezegde 'be good and tellit' genoemd.Dezezegswijze isinOverijssel volgens dezepersoonbekend, maaralleenvoor watbetreft het eerstedeelvan despreukwordtde daadbij hetwoord gevoegd.Erlijkt te worden verzuimd omdatbij hettweededeelvoldoendetedoen.Hetproduct issterk,maarmen kanzichvolgensdezege'mterviewdeniet aandeindruk onttrekken dathet onvoldoende vermarktwordt.Bescheidenheid isniet altijd een deugd. Deinwonersvan Overijssel erkennen denoodzaakvan economischegroei,maarzijvindenhet daarbij belangrijk datdebalansmetbehoudvannatuur enlandschap goedbewaaktblijft, mede omdatditbepalend isvoor deidentiteitvan Overijssel. Ditbaartveel Overijsselaars zorgenmet het oogopdetoekomst (Mazor etal.,2008).Hetbewakenvandebalanstussen denatuur enerzijds endeeconomische eninfrastructurele ontwikkeling anderzijds isin Overijssel vanwege deidentiteitsbepalende aspectenvan het groenekarakter (waaraan deprovincie ook eenbelangrijk deelvan haartoeristisch-recreatieve kracht ontleent)misschiennogwel belangrijker danelders. Kerngebieden DedoorCastellsvoorgestelde economische bedrijvigheid diezichalsgevolgvan ontwikkelingen ophetvlakvaninformatie- encommunicatietechnologie losmaaktvan territoriale domeinen (endaarmeeverbonden besturen)zietmenmaar mondjesmaat. De grenzeloze netwerksamenleving bestaat niet,territorialebindingenopenbaarbestuur doener nogweldegelijk toe(IPO,2002).OokinOverijssel isditgoedwaarneembaar:erkunnen drie economischeregio'smet elkeeneigen sociaal-economisch karakter onderscheiden worden. Twenteheeft meerafstand genomenvanhettraditionele industrieleprofiel enisnu een kennisintensieve regiometfocus opInformatie enCommunicatie Technologie (ICT),

38

kunstmatigeintelligentie, nanotechnologie, medische technologie enprocestechnologie. In Salland bepalen traditionele enmodemeindustrielebedrijfstakken, waaronder degrafimedia, het economischprofiel. NaastTwente enSalland iserdeeconomische regio Ussel/Vecht. Dienstverlening opmedisch enfinancieel gebied iswaar dezeregio excelleert.Invergelijking met deanderetweeregio's isTwente het meestverstedelijkt.

o »

•a

5 ^ £ ra

ErissprakevaneeneconomischeverknopingvanOverijssel met Gelderland. Opdit landsdelige niveau zijn erdevolgende economische regio's:hetknooppunt Arnhem-Nijmegen, de Stedendriehoek (waaronder degemeenten Deventer, Zutphen enApeldoorn),endeWERVregio (Wageningen, Ede,RhenenenVeenendaal).Oost-Nederlandvormteensterkfront. Waar indeRandstad samenwerkingwordt bemoeilijkt doorhet aantal (heterogene) partijen dat aan tafel zit, erinhetzuiden gebrek aan samenhang is,lijkt erin Oost-Nederland spraketezijn van eengoed fundament voor eenlandsdelige samenwerking gezien degemeenschappelijkheid van orientatie enbelangen (IPO,2002).Door deprovincies Overijssel enGelderlandwordt aande handvanvierprogrammalijnen samenmetpartnerszogoed mogelijk omgegaan met sterktes, zwaktes,kansen enbedreigingen. Hetgaatomdeprogrammalijnen Landelijk Gebied, Impuls Stedelijk Milieu,Economische motor MKBenKlimaat enEnergie (Provincies Overijssel en Gelderland, 2009).

g 3

w g »

Grensoverschrijdende samenwerking met Duitsland vindtplaatsbinnen deEUREGIO ende MONT-regio28.Detoekomst vanTwente (endaarmee van Overijssel enOost-Nederland)wordt sterkgedefinieerd inderelatietot deontwikkeling met Duitsland, metname NoordrijnWestfalen (Toonen, 2005)29.Bij deimplementatie vanhet OP2028ishetvanbelangdat errecht wordt gedaan aandeeigenheid van economische territoria enderelaties daartussen. Innovatieparadox Netwerkenwaarin bedrijfsleven, universiteit enoverheid zijn vertegenwoordigd, zijn belangrijk voor hetinnovatievermogen. InNederland isdatvermogen maarmatigontwikkeld, maarvoor deregioTwente gaatdatnietop.VolgenseurocommissarisHiibner (regionaalbeleid)isde Universiteit Twente eenvoorbeeld van innovatie indeEuropese Unie."De samenwerking tussenbedrijfsleven, universiteit enoverheid isuniek."aldusHiibner (Trouw,2008).Nationaal wordt erinhet Innovatieplatform werk gemaakt vandeverbeterpunten opinnovatievlak. Deze liggennietzozeer ophetgebied vankennisontwikkeling, dekennisbenutting isonder demaat. Nederlandsebedrijven blijken doorgaanszwak inhetgebruiken encommercialiseren van aanwezige kennis.Een mogelijke verklaringvoor dezezogenaamde innovatieparadox (Volberda, 2007)isdat deinnovatiekracht vanindividuele medewerkers onvoldoende wordt benut alsgevolgvanorganisatorische protocollen (DeRidder, 2005).

' DeEURECIOtelt 131 DuitseenNederlandse leden,bestrijkt 13.000vierkante kilometer entelt circa 3,4 miljoen inwoners (tweederdevandeoppervlakte ende bevolking behorentot het Duitsedeel).DeMONT-regioisdestedendriehoek Miinster,Osnabruck enNetwerkstadTwente. 5 Opsportiefvlak iser binnen de EURECIOook samenwerking:destichtingFBK-Games organiseert (enkeledagenvoor deFBK-Games)deEuregionale Clinic,eenontmoeting tussenjonge DuitseenNederlandse atleten(12-15 jaar).

39

3

g -I 1 S, •g, |

Niet alleendeUniversiteit Twenteblinktuit,ookdetwee andere Oost-Nederlandse universiteiten(Nijmegen enWageningen)zijn van hogekwaliteit.Ditblijkt uithunrangopeen internationale lijst vaninteraationaleuniversiteiten (Boekholt etal.,2005).De onderwijsvoorzieningen indevijf grote Overijsselse steden(niet alleendeuniversiteiten, maar allemaal)worden doordeOverijsselaars erghooggewaardeerd energbelangrijk gevonden (De Beer,2009).

1 g | "I § v.

DegemeenteEnschede isinoverlegmet deUniversiteit Twente overhet instellenvaneen sportgerelateerde leerstoel.Gedachtwordt aaneenfocus opbijvoorbeeld zorgtechnologie, revalidatie,biomedischetechniek ofinnovatievebouwvan (sport)accommodaties.Economische spin-off inderegiowordt hierbij vanzelfsprekend nagestreefd.

o o

^ |? | •g •| •S 3

I

Provmciale interventie Innoveren enondernemenvalt onder deverantwoordelijkheid vanondernemersen andere marktactoren.Datneemtnietwegdateropditvlakeenactieverolvoor deprovincie is weggelegd, integendeel(vgl.Lodders-Elfferich, 2008).Het isaan deprovincie om economische knelpunten tevoorkomen of teelimineren enwenselijke ontwikkelingen tebevorderen. De regio(provincie) ishiervoorhetgepasteschaalniveau(vgl.Bureau Bartels,2008).Provinciale interventie spitstzich toeopondermeerhetoptimaliseren van delogistieke infrastructuur, goedebereikbaarheid eneengekwalificeerde arbeidsmarkt. Daarnaast zijn ookeenaangenaam woonklimaat,eengoedfysiek milieu,afdoende scholingsmogelijkheden, goede arbeidsomstandigheden, hoogwaardige dienstverlening endenabijheid van andere bedrijvigheid vanbelangvoor eengunstigeconomisch klimaat.Deruimtelijk-economische dynamiekmoetzo goed mogelijk inmaatschappelijk enecologisch verantwoorde banenwordengeleid (IPO, 2002). Deeisen diegesteldworden aandegrootteenkwaliteit vandearbeidsmarkt baren Overijssel zorgen.Overijsselaarszijn alscollectief netzo 'honkvast' alsdegemiddelde Nederlander (Provincie Overijssel, 2009a),maarvoorkenniswerkersligtdat anders.De kennisvlucht (waarbij deafvloeiing groter isdandetoevloeiing)verzwakt depositievandeprovincieen versterkt tegelijkertijd dievananderen (inNederland endaarbuiten).Deopkomst van deBRIClandenmaaktditurgenter.Volgenshoogleraar economieEijffinger investeert hetkabinet niet veelinonderzoek enontwikkeling, hethangt rondhet OESO-gemiddelde(De Volkskrant, 2009b).Opdekennisvlucht lijkt inTwentealsuccesvol geanticipeerd teworden door innovaties terealiseren enerhet MKBdaarbij tebetrekken (deproblematiek rondomde innovatieparadox lijkt binnen dezeregiominder urgent tezijn).Alsgevolgvandegemeenteoverstijgende problematiek ishiereenrolvoor deprovincieweggelegd. Methet oogopde krimpvandearbeidsmarkt (alsgevolgvan devergrijzing, ziebijlage 2),isditeen belangrijk aandachtspunt. Eengeoliedekenniseconomie steltookeisenaaneengoedesocialekwaliteit.Hier iseen adviserende,regisserende enondersteunende rolvoor deprovincieweggelegd. De sociale kwaliteiten moeteninsamenhangmet anderekwaliteitenworden benaderd (Toonen,2005). Leefbaarheid iseenvoorwaardevooreenprettigeconomisch klimaat.Dieleefbaarheid wordt bepaald door aanwezigheidvanvoorzieningen, dekwaliteit enbereikbaarheid daarvan ende sociale samenhanginhetgebied.Beleidsinterventies opsociaal-maatschappelijkvlak kunnen daaromnietlosworden gezienvanhetbevorderen van eengedegen economisch klimaat.

40

Triangle

o

Hetjonge initiatief Triangle staatvoor deversterkingvandeontwikkeling entoepassingvan de driesterkekennisgebieden vanderegio Oost:food (GelderseVallei),health(regio Arnhem/Nijmegen) entechnology (Twente).Dekennisgebiedenworden onderleidingvaneen regiegroep afzonderlijk eninonderlinge samenhanguitgewerkt. Kennisgebieden kunnen gezien worden alsbroedplaatsen van onderzoekers,ondememers enoverheden voor innovatieve en kennisintensieve bedrijvigheid. Het overkoepelende labelvanTriangle is 'de gezonde mens'. Hetproject heeft eengoedesuccespotentie,maarerzijn zwaktes.Eenvoorbeeld iseen verbeteringvandegezamenlijke identiteit, het label 'degezonde mens' dekt de regiocompetenties onvoldoende endoet daarmee sommigekerncompetenties tekort.Ook kunnen synergieentussen dekennisgebieden beteruitgebuitworden (Boekholt etal.,2005).

» m ,g £

Q •<•

3

Toerisme en recreatie

"5.

Detoeristisch-recreatieve bedrijven in Overijssel bedienen eengrotemarkt.De sectorisvan grote economischebetekenis,watblijkt uit het aantal arbeidsplaatsen indezesector (33.5000 in 2007(Provincie Overijssel, 2009b)).Meer dandeprovinciezelf worden devier Overijsselse toeristischemerkenvermarkt. Dat zijn deKopvan Overijssel,Vechtdal Overijssel, Salland, Twente en deHanzesteden langsdeIJssel.Er staan daarbij vierthema's centraal:wellness, natuur-enplattelandsbeleving, cultuurbeleving enproeven enruiken(Provincie Overijssel, 2009b).Voor een geografische weergavevandetoeristische regio's diehetGelders Overijssels Bureau voorToerisme (GOBT)onderscheidt, ziebijlage 6.Het GOBTsteltzich (samenmet de regionalebureausvoor toerisme)tot doelomhet maatschappelijk eneconomisch functioneren vantoerisme enrecreatiein Gelderland en Overijssel teoptimaliseren.

-a

» g «

Tabel3.22leert dathet aanbod vangroepsaccommodaties, huisjescomplexen en kampeerterreinen (enmengvormen van dezeaccommodaties) in Overijssel relatief groot isen het aanbod vanhotels/pensions/jeugdaccommodaties relatief klein30. Tabel 3.22 Slaapplaatscapaciteit (bedden) per verbiijfstype naar regio per december 2008, in aantallen

Verblijfsrecreatie' Aantal

Aantal per mln. inw..

Hotels/pensions/jeugdaccommodatie

Verblijfsrecreatie* Hotels/pensions/jeugdaccommodatie

OV

GE

NL

102.519

152.851

1.003.963

9.565

17.939

198.647

91.509

77.367

61.205

8.538

9.080

12.110

a

Croepsaccommodaties,huisjescomplexen,kampeerterreinen enmengvormenvandezeaccommodaties.

Bron:CBS,bewerkingW.J.H.Mulier Instituut

' Dehogeconcentratie hotels indeRandstad(voor eengroot deelten behoevevande zakelijke markt)verhoogt het nationaal gemiddelde sterk.

41

o -| S §,

Bij devraagnaar slaapplaatsen, uitgedrukt inhet aantalgasten,isereenvergelijkbaar beeldals bij het aanbod.Het aantal gastenbij groepsaccommodaties, huisjescomplexen en kampeerterreinen (enmengvormenvan dezeaccommodaties)isin Overijssel relatief groot, terwijl dievraagbij hotels/pensions/jeugdaccommodaties relatief laagis(zietabel3.23).

o,

Tabel 3.23 Gasten per verblijfstype naar regio in 2008, in aantallen

I

OV

I

Verblijfsrecreatie

I

Aantal

•3

5 8

Aantal per mln. inw..

O

o

I

a

CE

NL

889

1.416

10.606

Hotels/pensions/jeugdaccommodatie

678

1.670

18.496

Verblijfsrecreatie a

794

717

647

Hotels/pensions/jeugdaccommodatie

605

845

1.128

a

s

Groepsaccommodaties, huisjescomplexen, Bron:CBS,bewerkingWJ.H. Mulier Instituut kampeerterreinen enmengvormenvandezeaccommodaties.

3 3

| & "3

Watbetreft dagrecreatie isAttractiepark Slagharen(metVakantiepark Slagharen nabij) in Noordoost Overijssel iseengrotepubliekstrekker. OokdeTuinen van MiesRuysen waterflora Ada(Natalie)Hofman inHardenberg oefenen eenaantrekkingskrachtopvelenuit.

£ s

Overijssel heeft eenaantrekkelijk toeristisch-recreatief profiel, maarerzijn ookzwakteszoals delagekwaliteitvanhettoeristisch aanbodendebeperkte samenwerking tussen toeristischrecreatieve ondernemersinNoordoost Twente(Plaatselijke GroepNoordoostTwente, 2007).In West-Twente wordt denoodklok geluid omdatcultuurhistorische elementen inverval zijnof dreigenteraken (Plaatselijke GroepWestTwente,2007). Toerismewordt in Gelderland enOverijssel nognietveelincombinatiemet sportvermarkt. Op hetgebied van decombinatie tussen sport entoerismeblijken in Gelderland en Overijssel hardlopen/trimmen/joggen, nordicwalking,paardensport, skaten/skeeleren, toerfietsen en mountainbiken kansrijk (Rietveld 2009)31.

3.6

Ruimtelijk Olympische Spelen in Overijssel? Expertsuit dewereldvan desport(evenementen),ruimtelijke ontwerpersendeskundigen op gebieden alsruimtelijke ordening,mobiliteit, economieenvastgoed hebbenzich in2007en 2008tijdens ateliersessies beziggehouden met hetverkrijgen vaninzicht inde ruimtelijke mogelijkheden voor hetorganiseren van eenevenement alsdeOlympische Spelenin Nederland endenalatenschap ervan (Boersma enKeijsers, 2008).Deateliershadden eenverkennend karakter, erzijn beelden geschetstvanmanierenwaaropdeSpeleninNederland georganiseerd

31

42

Teamsportenzijn buiten beschouwinggelaten ener isalleengefocust op 'actieve sportbeleving'.

zouden kunnenworden. Deresultaten zijn beginpunten voor raimtelijke debattenvoor de Spelen inNederland, maargeengrondslagen voor concrete keuzen enbeslissingen. Deexperts concluderendat deSpeleninNederland mogelijk zijn endathetnuttigisvoor onsland (zie ook paragraaf 2.1).Alsalleaccommodatiesnieuwzoudenworden gerealiseerd danzouhet500tot 600hectarevergen omdeOlympische Spelenonder tebrengen.

o j» ro 5 £ £Z'. W

Het isinteressant omna tegaanof deze deskundigen eenmogelijke rolvoor Overijssel zien weggelegd enwelkedat dan is.Diemogelijke toekomstige 'Olympische functie' van de provincie isimmersvanbelangvoorbeslissingen dieopdekortetermijn genomen moeten worden.Een essentielevraagisof deSpelenineenregioplaatsmoetenvinden die (economisch) kansrijk of kansarm is.Een redenomdeSpelen teconcentreren ineen kansrijke Nederlandse regio isdat er 'doorgepakt kanworden'. Hetvoorkomen van eentegroot economischverschiltussenkansrijke enkansarmegebieden iseenargument omdeSpelen te concentreren ineenkansarme omgeving.Onder meerrefererend aanervaringen inAthene en Torino(daarontstonden bijvoorbeeld 'white elephants',inonbruikgeraakte accommodaties en gebieden)wordt deconclusie getrokken dat deSpelenbeter economischeontwikkelingen kunnen versterken dan alsimpulsvoor nieuwe ontwikkelingen inkansarme gebieden kunnen fungeren. Indeverkenningen wordt met diewetenschap ineersteinstantie gedacht aande Randstad, Brabant enArnhem/Nijmegen. Andere gebieden (waaronder dus Overijssel) worden geassocieerd met een hogerinvesteringsrisico.Daarentegenworden erextrakleine impulsen aangehaald waar Overijssel welnaarvorenkomt.DeStedendriehoek enTwentestad worden in dezecontext aangehaald (net alsGroningen/Assen enHeerlen/Maastricht).

jg s: g =o •<

3

•D

=• 5" g oo

Hetverkennen vanderuimtelijke mogelijkheden voorhet organiserenvan de Olympische Spelen isnietalleeneentechnische,planologische oefening. Dedoelenvandeorganisatie,die wordeningegeven door hetthemavandeSpelen,bepalenookwat geschikteen minder geschikte locatieszijn. DeSpelenmoetennamelijk ietskenmerkends overhet landvoor het voetlicht plaatsen enhet evenement moetbijdragen aandevisie endoelstellingen vanhetIOC. Dekoppelingvanthema enruimtelijke inrichtingiscruciaal,maar ditwordt nog onvoldoende erkend.Alshet themavan deSpelennognietbekend is,ishet dusniet mogelijk omover planologische zakenknopen doortehakken.Trekt mendezegedachtegang nogietsverder door danbetekent datookdatzonder themaweiniggezegd kanworden overdekoppelingvan sporten aanregio's (zoalsprovincies).Andersomisderelatieerook:bij hetkiezenvande centrale boodschap van hetevenement kunnen deogennietgeslotenworden voor de ruimtelijke (on)mogelijkheden. Tijdens deateliersessies zijn erookbrainstormendeorientaties met betrekking tot olympische thema's themageweest. Vanuit deze(extreemgekozen) thema'szijn vervolgens ruimtelijke mogelijkheden verkend. Bij dethematisering staatversterking vanhet Hollandse profiel tegenoververnieuwingvanhet internationaleimago.Hetbehalenvanhoge economische rendementen isbenoemd alsthematische tegenpoolvanhetorganiserenvan deSpelen alseen spetterend carnavalesk feest. Binnendevierkwadranten dieopbasisvandezetwee assen

43

I o

SO

8:

I i

ontstaan,zijn toenthema'sbedacht diedienden alsstartpunt voortoepassingvan ruimtelijke principes.Devier kwadranten metvoorbeelden vanmogelijke thema's zijn32: • • • •

Sportief carnaval(Hollands/feest envermaak); High tech delta(Hollands/economisch rendement); Emotieindustrie(intemationaal/feest envermaak); Olympischewinst (interaationaal/economischrendement).

Figuur 3.1Mogelijke thema's Olympische Spelen in Nederland

•2 o

Hollands Profiel

Feesten

3 3

lii'ii i i i 1 " (It Hi

ll 1 lv ll

vermaak

S|i irlK t (

K U

1 in In in i u ' t n

10

OlVMl'llii 111 AIM'T

rendement

s

Economisch

§

Internationaal imago Bron: Boersma en Keijsers (2008)

Vanuit ruimtelijke principes endeviermogelijke thema's zijn deruimtelijke opties verkend. Diezijn samengevat indriegroepen: •

Bundelen (concentratie vanaccommodaties),vier modellen: - Amsterdamse Metropool - Waterrijk Amsterdam - Rotterdams Rivierfront - Wereldhaven Rotterdam • Verdelen (deconcentratie van accommodaties),vier modellen: - Olympische stedenring - Sportief voorland - Oneindiglaagland - Hollands relief • Verrehorizonten (innovatieve optieomnieuwekansen aanteboren),twee modellen: - Schiphol naarzee - Rondje Randstad Binnen dedriegroepen zijn intotaaltienprototypische modellen uitgewerkt. Overijssel heeft binnen demodellen Olympische stedenringenSportief voorland (binnen degroep 'Verdelen', deconcentratie van accommodaties) eenrolvanbetekenis.Inbijlage 7iseengrafische weergave van allevier 'verdelen-modellen' weergegeven.

32

44

Zie Boersma en Keijsers (2008) voor additionele informatie over devier thema's.

•a

o

Inhet model 'Olympische stedenring' speelt deRandstad eengroterol,eriseenconcentratie vanbelangrijke accommodaties inUtrecht, maarookanderelandsdelenworden betrokken. Onder meerTwente wordt genoemd alwaar evenementen inbestaande accommodaties plaatsvinden. Hetpaardenterrein inBoekelowordt bovendien expliciet vermeld.

§• | ,=, £ a

Bij hetmodel 'Sportief voorland' wordt deRandstadjuistontwekenomdatjuistdaarbuiten economische impulsen gewenst zijn. DeregioEindhoven wordt nadrukkelijk aangehaald als locatievoor debelangrijkste Olympische accommodaties (waaronder het Olympisch parken eennieuw zwemparadijs). OokbierkomtTwente alspotentiele regioinbeeld. Eengedegen vervoersnetwerk isvan cruciaal belangbij alleopties.Van allemodellen, die louterbeginpunten voor ruimtelijke debatten voor deSpeleninNederland vormen,was erniet eendiehetbestewas.Aan elkmodelkleven sterktes enzwaktes.Het isvanbelangde ontwikkelingen metbetrekking totruimtelijke verkenningen teblijven volgen.

3 3

a 3

o

"3 » =• 5T

M O

Een eventuele Spelenin2028inNederland isnogverwegenhet Nederlands sportlandschap kan erdan opeennuonvoorstelbarewijze uitzien.Dat erinpakwegtwintigjaarveel veranderingen kunnen plaatsvinden blijkt alsmentweedecennia terugindetijd gaat. Sponsoring kontoenrekenen opmoreleweerstand, Maarookopanderegebieden hebben zich spectaculaire ontwikkelingen voorgedaan: desportresultaten, detechnologie, de sportgeneeskunde, debiomechanica, hetontwerpendebouwvan stadionsen andere sportontmoetingsplaatsen. Lastbutnotleasthebbendemoderne Spelenzich ontwikkeld tot reusachtigeproporties:terwijl inParijs in 1924 'dat heleOlympische feest aandegrote menigte onopgemerktvoorbij ging' (Arnoldussen, 1994)worden deSpelen tegenwoordig vergeleken methetgelijktijdig organiserenvaneenkleinedertigwereldkampioenschappen. Ookin 2028 zalmenzichrealiseren daterindetweevoorafgaande decennia sensationele verwikkelingenin desport hebbenplaatsgevonden. Tegen dezeachtergrond heeft hethierookweinigzinomdiep integaanopdeIOC-eisenten aanzienvan accommodaties33.Daarnaastwordt teweinig onderkend daterveelinnovatieve accommodatiemogelijkheden zijn (zoalstijdelijke bouwen (delenvan)accommodaties dienadeSpelenverplaatst kunnenworden).Benadrukt moet worden dateenmarktgerichte sportinfrastructuur echtervan grootbelang isomonsland op sportief gebied naar eenolympisch niveau teleiden.

So

DeOlympische Spelen inNederland zalleiden tot eenenormebezoekersimpuls.Derecente geschiedenisvan deOlympische Spelenleertdatdezeaantallen sterkfluctueren, voor een belangrijk deelbei'nvloeddoor dematewaarin eenregiodichtbevolkt en 'sportminded' is.Het isnietoverdreven testellendatdeSpeleninNederlandzal leiden tot eenbezoekvan 12.000 atleten, 6.000begeleiders,3.000officials, vijf totzesmiljoen evenementenbezoekers en30.000 mediavertegenwoordigers. Degrotebezoekersstroomleidttot eeneconomische impulsvan jewelste,diezichuitinzowelkostenalsbaten.Hoewel dekanskleinisdateen Overijsselse

5

Geinteresseerden kunnen via http://www.nocnsf.nl/cms/showpage.aspx?id=684 informatie vinden over de Olympische eisen,onder meer over de minimale toeschouwerscapaciteit voor verschillende accommodaties.

45

0 .§ 1 S, •g, a, | | "I

stad als 'host city' wordt aangewezen,zijn erdoor dezegrotebezoekersstromen genoeg andere kansenvoor Overijssel34. Dezeliggenbijvoorbeeld optoeristisch-recreatief gebied.Deelnemers, begeleiders en(andere)bezoekers dienenverleid teworden omlang(er)inNederland te verblijven (en Overijssel tebezoeken).Hetgaat eerstomverleiden (toteenbezoek) en vervolgens omvertragen (debezoekperiode zolangmogelijk proberen temaken).Het is bovenal aandestinatiemarketingorganisaties (zoalshetGOBT) omdezehandschoen danopte pakken. Ookhetbiedenvantrainingsfaciliteiten aanolympische spotters enruimtesvoor zakelijke bijeenkomsten aan aandeSpelengerelateerdeprofessionals zijn opties. Overijssel heeft metmooieproductendiverseijzers inhetvuur omdeverschillende bezoekerssegmenten teverleiden toteen bezoek.

fe | | g •5 £ » E f*

Sportaccommodaties Voor sporten enbewegen zijn accommodatiesnietnoodzakelijk. Metnamehardlopers en fietsers maken ingroten getale dankbaar gebruikvanvooral degroeneomgevingomte sporten. Niet alleen derecreanten zijn hierdantevinden,ookprestatiegerichte (top)sporters trainenvaak opopenbarewegen enpaden.Daarentegen isvoor anderetakkenvansport een accommodatie noodzakelijk endaarombehoren sportaccommodaties totonmisbarevoorzieningen voor een sportland. Ookvoor hetbinnenhalen van (internationale)sportevenementen worden erhoge eisengesteld aandeaccommodaties (waaronder capaciteit,bereikbaarheid en voorzieningenniveau).Verbeteringvan delandelijke (top)sportinfrastructuur ende omgeving van desportervormendanookeenvan despeerpunten inhet sportbeleid. Lokaleoverheden zijn verantwoordelijk voorvoldoende enadequate sport-en speelvoorzieningen ensportverenigingenzijn doorgaanszelf verantwoordelijk voor het onderhoud. Deprovincialetaak isomgemeenten inhunverantwoordelijkheid testeunen inde functie van coordinator, subsidiegeverenbelangenbehartiger (vangemeenten bij de rijksoverheid). Deprovincie Overijssel stimuleert gemeenten ookbij deontwikkelingvan multifunctionele buitenspeelruimtes (Schellingerhoutetal.,2009).Deprovincie Overijssel heeft momenteel echter geenbeleidskader aangaande sportaccommodaties waardoorbeslissingen en actiesopditvlakbemoeilijkt worden.Daarkomtbij datgemeenten pleitenvoor eenmeer actieverolvan deprovinciebij hetcreerenvanruimtevoor sport enbewegen endater knelpunten bestaan ofverwacht worden(zoalseen tekortaanfinanciele middelenofmet betrekking tot deinpasbaarheid binnenbestenrtningsplannen)bij derealisatievan sportaccommodaties (VanEck etal.,2003).Ontwikkelingvanbeleid tenaanzienvan sportaccommodaties kan daaromookverwachtworden,temeeromdatditpassend isinde taakafbakening voorprovincieszoalsdiedoordecommissieLodders-Elfferich is geformuleerd (Lodders-Elfferich, 2008).Bovendienvindt erinditkaderteweinigafstemming met buurgemeentenplaats(VanEck etal.,2003),eenintermediairerolvan deprovincie is wenselijk.

' DeOverijsselse (Oost-Nederlandse)lobbykracht isvangrote invloed opde roldie Overijsseltijdens eeneventueleSpelenin Nederland kankrijgen.

46

Indeprovincie Overijssel zijn er 1.125 sportaccommodaties,waarvan 199gymlokalen.Het aanbod endespreidingvan debasissportvoorzieningen isinvrijwel alleOverijsselse gemeenten goed (Van Ecketal., 2003,DeBeer,2009).Tabel3.24geeft eenbeeldvandetypen sportaccommodaties endeverdelingdaarvan (degymaccommodaties zijn hierbij buiten beschouwinggelaten omdathiervangeennadere specificaties bekend zijn).

o ~ m ,g £ m

Tabel 3.24 Accommodaties (excl.gymaccommodaties) in Overijssel in 2003,in aantallen en procenten

£ E 3

Accommodatietype Binnen'

Aantal

3

%van totaal

288

31

o

Baan

277

30

•<

Veld3

207

22

Manege

87

9

Zwem

67

7

Totaal

926

100

2

3

•a

2 3 1NJ O Nl

00

1

Waaronder fitnesscentra, sporthallen en schietaccommodaties

2

Waaronder tennis-,atletiek- enschaatsbanen

3

Waaronder hockey-,voetbal-en honkbalvelden

Bron:VanEcket al.(2003),bewerkingW.J.H.Mulier Instituut

Grosso modobestaat het aanbodvoor eenderde uitbinnenaccommodaties, voor eenderdeuit banen envoor eenderdeuit anderetypen accommodaties (velden,manegesen zwemgelegenheden). Bijna dehelft vandeinaccommodaties (exclusief gymaccommodaties) kent een gemeentelijk verzorgingsgebied, zesprocentvan deaccommodaties bedient eenregio,eenprocent heeft een landelijk marktgebied envan45procent isdereikwijdte onbekend, zoblijkt uit tabel3.25. Bekijkt menhetniveauwaaropgesport wordt, danwordt duidelijk daterbij 45procent vande accommodaties geen topsport wordtbedreven, bij vijf procent welenbij dehelft vande accommodaties isditonbekend.Voor deaccommodaties waarvan hetverzorgingsgebied enhet sportniveau bekend zijn geldtdatdeovergrotemeerderheid eengemeentelijk marktgebied heeft energeentopsport bedreven wordt.Voor eenoverzichtvanachtergrondkenmerken per accommodatietype, ziebijlage 8. Tabel 3.25 Kenmerken accommodaties in Overijssel in 2003, in procenten (tabelpercentages) Verzorgingsgebied Gemeentelijk

Geen topsport

Topsport

Onbekend

Totaal

39

2

7

49

Regionaal

5

1

1

6

Landelijk

0

1

0

1

Onbekend

1

1

43

45

45

5

50

100

Totaal

Bron:VanEcket al.(2003),bewerkingW.J.H.Mulier Instituut

47

•J*

© ^ 1 §, ?•£, g, -§

Eenpassend antwoordopdebedreigde hoogtevan hetvoorzieningsniveau inruraleregio's is hetkulturhusconcept,datinOverijssel eenkleinetienjaar geleden succesvol geintroduceerd is. Bij ditconcept wordtmeerwaardegecreeerd uit gezamenlijkevoorzieningen,programmering en beheer,waardoor hetbehoud van maatschappelijk, sociaalencultureel kapitaalineenwoonkern langdurig gewaarborgd is(Kennisknooppunt Kulturhus,2009).OokinderestvanNederland is vandit succeskennisgenomenenhet concept isalsgevolgdaarvan ookelders geintroduceerd. Sportenbewegenpastprimabinnen hetvoorzieningencluster vanhetkultushus.

I I § o o ^ § gs

3

£

Voorbeelden van Overijsselse topsportaccommodatieszijn hetFBK-stadion enhet motorcrosscircuit inMarkelo.Daarnaast zijn erookdevoetbalstadions van FCTwente, Heracles enhetFCZwollestadion (voorheen Oosterenkstadion)35.Erzijn tweein topsportaccommodaties aanbouw: hetInternationaal Indoor SportcentrumAlmelo(IISPA)en zwembadHet Ravijn (Nijverdal) .Opkleinereschaalworden erin Overijssel ook succesjes geboekt,zohad SVSchalkhaar (een omnivereniging met alshoofdafdelingen voetbal, handbal enjeu deboules)deprimeur met eenoutdoorfitness park(met toestellenvanhet Gelderse Nijha BV),datvoorledenenniet-ledenopengesteld werd (SportKnowhowXL,2009). Deconcurrentiepositie vanDeScheg(Deventer) endeIJsselhallen(Zwolle) lijkt aan enige erosieonderhevig. Indeschaatssport legtdeDeventerse accommodatie hetsomsaf tegen gerenommeerde accommodaties inbijvoorbeeld AssenenGroningen.DeZwolse IJsselhallen, waar inhetverleden nogtoptenniswerdgespeeld (David Cup2003),heeft moeitede concurrentie metRotterdam enEindhoven hethoofd tebieden. VanEcket al.(2003)concludeerden na eeninventarisatie datdebehoefte aan veldsportaccommodaties stabiel zalblijven of zalafnemen, debehoefte aan accommodaties voor sport enbeweegactiviteiten dieookgeschikt zijn voor ouderen (zoalstennis,golf, zwemmen,biljarten endenksporten) zalwaarschijnlijk toenemen.Een (mogelijk) tekort iserin detoekomst voor accommodaties voor desporttakken zwemmen, hockey,golf, paardrijden, klim-enbergsportsport, motorcross en squash37. Majeure ruimtelijke projecten Groteruimtelijke projecten voor deprovinciezijn thansIJsseldelta-Zuid,deagendaAl-zone en degebiedsontwikkeling luchthavenTwente en omstreken. Hetproject IJsseldelta-Zuid streeft eenverbeteringvan dewaterveiligheid, deleefomgeving en doorstroomvanhetverkeer inhetgebied tussenKampen,deUsselenhetDrontermeer na.Er

35

Met het nieuwe stadion voor FCZwolle, met een capaciteit vanl0.000 toeschouwers, is er in het gebied niet alleen ruimte gecreeerd voor het uitbreiden van de sportfunctie, maar ook voor het realiseren van een breder vrijetijdsaanbod (waaronder een hotel en een casino). 36 Het IISPAwordt het grootste indoorsportcomplex van Twente met drie hallen,voor breedte- en topsport. Detopsportcentrum is geschikt voor alle indoorsporten. Zwembad Het Ravijn bestaat reeds, maar wordt omgebouwd tot SportZorgcentrum. 37 Voor deze studie zijn sporttakken geselecteerd die relatief populair zijn en waarbij gebruik gemaakt wordt van accommodaties met (boven)regionaal bereik. Het gaat om de sporttakken schaatsen, hockey, atletiek, golf, motorcross, turnen, paardrijden, squash, klim- en bergsport en zwemmen.

48

komtookmeerruimtevoor sport enrecreatie.DeAl-zone moeteenvisitekaartje van OostNederlandworden.Het isveelomvattend, ervallentien opgaven onder38. Voor de gebiedsontwikkeling luchthavenTwente enomstrekenwerken deRijksoverheid, deprovincie Overijssel endegemeenteEnschede samenbinnen deprojectorganisatieVliegwiel Twente Maatschappij i.o..Demissievandezeorganisatieishettransformeren vandehuidigevliegbasis tot eenvliegwiel voor eeneconomisch sterker enduurzamerTwente (VTM 2009).Er isnog geenbesluit overdestructuurvisie genomen,maar dekansdat sport enbewegen eenrol krijgen inhetnieuweteontwikkelen gebied isgroot.

o §• 3

| 9

ro

Degenerieke functies van het OP2028(zieparagraaf 1.1) kunnen demajeure ruimtelijke projecten bevorderen, zoblijkt uit meerdere interviews.Het iseengouden kans omdatde ambitie alshefboom kan dienen,degeesten rijpkankrijgen enimpasses kan doorbreken.Ten aanzien van degebiedsontwikkeling luchthaven Twente enomstreken isbij een interview expliciet de 'verbindende functie' van het OP2028(zieparagraaf 1.1) aangehaald: hetkan partijen naderbij elkaar brengen.

o •<

3

•a

w

3

o

3.7

00

Evenementen Evenementenzijn nietmeerwegtedenkenuit dehedendaagse samenleving.Zij zijn erin allerlei soorten enmaten,van eenLuiksemarktopwijkniveau tot een sportevenementmet internationale allure.Iedereentreft tegenwoordigwel ietsvanzijn gadingaan inhet royale jaarronde evenementenaanbod. Evenementen hebbeneen sociaal-maatschappelijke functie en evenementen worden ookgehanteerd omdaar alsregio economisch betervan teworden.Ze dragennamelijk bij aaneenprettigwerk-enleefklimaat (noodzakelijk voor elkewerkgever en werknemer)enbrengenvaakgeldinhetlaatje doordat deelnemers enbezoekers geld uitgeven aanvervoer, verblijf envermaak.Evenementen worden door overheden ookinhetlichtvan 'place marketing' bezien:eenevenement kanbijdragen aanhetvermarktenvan degemeenteof provincie.Bij hetbedienenvan dedoelgroepen bewoners,bezoekers,bedrijven enbeleggers door overhedenbehoren evenementen inmiddels tot het standaardaanbod. Niet zeldenmoet gewaakt worden voor een 'overkill' ensteedsvaker moetenbeslissingen rondom evenementen strategisch worden getoetst aandehandvan hetgemeentelijk (vrijetijds)beleid. Een evenement draagt idealiter namelijk bij aaneen 'hoger gemeentelijk doeP (zoalssportstimulering en 'civic pride').

' Capaciteitsvergroting A1/A35, stadsassen en transformatiezones, knooppunten tot (sub)centra ontwikkelen, goederenvervoer en logistieke knooppunten, (her)ontwikkelen van zichtlocaties, werklandschappen, landschappen en open ruimten zichtbaar maken, kruisingen van water en natuur, groene transferia ontwikkelen en verzorgingsplaatsen en de snelwegomgeving.

49

0 -I 1 §, •g, a, -g 1

InTwenteisereenconcentratie vanvijf grotesportevenementen: EnschedeMarathon, FBK Games,EKTriathlon 2009inHolten, CSITwente endeMilitary Boekelo39.De organisaties zijn deafgelopenjaren nauwer gaan samenwerken onder denoemer 'Topsport inTwente' met alsdoelsamendeTwentse topsport innationaal eninternationaalverband nogbeter uitte dragen entelerenvan elkaar.Deorganisaties zijn ambitieus,zowildeSticking FBK-Games hetgelijknamige evenement over 10jaar tot het diamond leagueniveau opstuwen40. Ook elders inOverijssel zijn topsportevenementen, waaronder bijvoorbeeld het hippische evenement ZwolleInternational indeIJsselhallen41.

I "I o g S

J! c8

DedatabasevandeRespons SportMonitorbiedt eenoverzichtvan allesportevenementen in Nederland in200842.Van de563onderscheiden sportevenementen diein2008in Nederland georganiseerd werden (enaaneenlocatiezijn toegewezen) vonden demeesteevenementen in DenHaagplaats,RotterdamenAmsterdamplaats.41van de563sportevenementen (zeven procent)werden inOverijssel georganiseerd. Omdatdegroottevandeevenementen erguiteen looptzegt het aantalevenementen perregionietzoveel.Hetbelangvandeevenementen is meerzeggend. Dat overzicht isgepresenteerd inonderstaande tabel. Tabel 3.26 Evenementen naar belang,in aantallen en procenten

3

GE

OV

E

NL

Aantal

%OV

Aantal

%GE

Aantal

%NL

2

5

1

2

18

3

Regionaal

26

63

26

53

309

55

Nationaal

10

24

20

41

214

38

Internationaal

0

0

0

0

8

1

Onbekend

3

7

2

4

14

2

41

100

49

100

563

100

Gemeentelijk

Totaal

Bron: ResponsSport Monitor, bewerkingWJ.H.Mulier Instituut

Tenopzichtevanhet nationalebeeldzijn erin Overijssel verhoudingsgewijsmeer gemeentelijke enregionale evenementen enmindernationale eninternationale. In vergelijking met Gelderland heeft Overijssel inverhouding ookminder evenementen vannationaalbelang.

39

DeEnschede Marathon isdeoudste marathonvanNederland endeeennaoudstevan Europa(in 2010vindt de42"editie plaats).DeFBK-Games hebbenalsenigeevenement inNederlandeenGrand Prix-statusvandeIAAFontvangen.HetEKTriathlon 2009 in Holten isvanzelfsprekend eenmalig (deorganiserende stichtingTriathlon Holten heeft echter al25jaar ervaring in hetorganiserenvantriathlons enheeft eengrote vrijwilligersachterban).CSI Twente iseenklassieker indespringsport met internationale allure. DeMilitary Boekelo iseenvandegrootste buitensportevenementen in Nederand enhetevenement mochtenkelejaren detitel 'swerelds beste Militaryvoeren (military wordt tegenwoordig vaak 'eventing'genoemd,eensamengesteldewedstrijdvaneen dressuurproef, eenspringparcours eneencrosscountry).Zie http://www.topsportintwente.nl voor aanvullende informatie. 40 DeDiamond Leaguezal in2010deGolden League(oudsysteem)vervangen. 41 Hetevenementvoor dressuur-,tuigpaard-enspringliefhebbers duurt ongeveertwee weken. 42 Erwordt door dit bureaueenruimedefinitie gehanteerd,erworden bijvoorbeeld ook sportbeurzen meegeteld.

50

TJ O

Medemet hetoogopteselecteren kernsporten inhetkadervan het OP2028is het belangwekkend inwelkematedeverschillende sporttakken inditevenementenaanbod vertegenwoordigdzijn (zietabel 3.27).

o < a

Tabel 3.27 Evenementen per sporttak naar regio, in aantallen en procenten OV

Fietsen (BMX, MTB, wielrennen)

GE

NL

Aantal

%OV

Aantal

%GE

Aantal

%NL

13

32

8

16

89

16

Hardlopen

5

12

9

18

73

13

Auto/motorsport

2

5

8

16

61

11

Voetbal

3

7

6

12

55

10

Volleybal (incl. beachvolleybal)

2

5

1

2

43

8

Hippische sport

9

22

5

10

39

7

Nautisch/zeilen/su rfen e.d.

0

0

0

0

22

4

3

•o

3"

Wandelen

0

0

4

8

20

4

Tennis

0

0

0

0

14

2

Schaatsen

0

0

0

0

11

2

Atletiek

2

5

1

2

8

Hockey

0

0

0

0

8

Roeien

0

0

1

2

8

Skaten/skeeleren

0

0

0

0

7

Triathlon

1

2

0

0

7

Gymnastiek

0

0

2

4

6

Korfbal

0

0

0

0

6

Zwemmen

0

0

0

0

6

Vechtsport

0

0

0

0

5

Danssport

0

0

0

0

4

Overig

4

10

4

8

71

13

Totaai

41

100

49

100

563

100

w 3 INJ

O

l\> 00

Bron: Respons Sport Monitor, bewerkingW.J.H.Mulier Instituut

Fietsen endeverwante disciplines endehippische sportzijn inhet Overijsselse evenementenaanbod ruimschootsvertegenwoordigd. Bijna eenderdevande Overijsselse evenementen is eenfietsevenement (zoalsdeStervan Zwolle endeMenzisvan Keulen Interieurbouw Omloop)en22procent van dieevenementen betreft paardensport (waaronder de KWPNPaardendagen enHippisch Hengelo). Een anderperspectief opdeintabel 3.27vermeldeaantallen is het aandeel dat Overijssel in het totaalaanbod van deNederlandse evenementen indeverschillende sporttakken heeft (datkan worden afgeleid uit deabsolute aantallen diegepresenteerd zijn intabel3.27). Overijssel heeft eengroot aandeelinatletiek, dehippische sportendefietssport (respectievelijk 25,23en vijftien procent).Samenmet hetaanbodinGelderland is het Oost-Nederlandsaandeelindeze sportenzelfs achtereenvolgens 38,36 en24procent.Voor eencompleet evenementenoverzicht, ziebijlage9.

51

•4*

8

I o

§; !

I

Binnen desportevenementen kunnen detopsportevenementen onderscheidenworden.Een overzicht vandezehappenings ophethoogste niveau istevinden indeEvenementen Topsport KalendervanNOC^NSF 43 .Daaruitblijkt dat indeperiodejanuari 2009-juli2018vooralsnog 35topsportevenementen inNederland plaatsvindenenerlopennegen bidprocedures.Van de35 topsportevenementen vinden ervijf inOverijssel plaats(14procent)enbij eenvandenegen bids(elf procent)isOverijssel alslocatiebetrokken. Hetbetreft devolgende evenementen: Tabel 3.28 Overijsselse evenementen op Evenementen Topsport Kalender van NOC*NSF per oktober 2009

1

•—a

a •S

Plaatsa

Sport

Jaar

Status

Military Boekelo

Boekelo

Hippische sport

2009

Organisatie

Europa Cup Combined events 1st league

Hengelo

Atletiek

2010

Organisatie

Military Boekelo

Boekelo

Hippische sport

2010

Organisatie

Evenement

§ o o

s

Almelo

Handbal

2011

Organisatie

EKFietscross finale

Haaksbergen

Wielrennen

2011

Organisatie

WK Fietscross

Haaksbergen

Wielrennen

2011

Bid

EKHandbal < 19jaar dames

a

E

De handbalevenementenvinden 00k in plaatsen buiten de provincie Overijssel plaats

Bron: Evenementen Topsport Kalender NOC+NSF per oktober 2009, bewerking W.J.H.Mulier Instituut

Opvallend isdatertweewielrenevenementen entweehippische evenementen zijn. Inde Evenementen Topsport KalendervanNOC*NSFzijn erintotaal zeswielrenevenementen en zevenhippische evenementen. Deanderewielerevenementenvinden inBrabant (2),Limburg (1)enGelderland (1)plaats.Dehippische evenementen zijn indeperiodejanuari 2009-juli 2018naastinOverijssel tevinden inNoord-Brabant (3)enZuid-Holland (2).Integenstelling tot dewielersport iserindehippische sport duseenprovincie (Noord-Brabant) waarmeer topsportevenementen plaatsvinden danin Overijssel. Met dewetenschap datin degemeente Rotterdam alleen indieperiodezeven topsportevenementen plaatshebben endeMaasstad intweebidprocedures meeloopt wordt duidelijk dat Rotterdam doorgaans alsdesportstadvanNederlandwordt beschouwd (vanzelfsprekend spreken 00kandereaspecten hierbij mee).

1

Op deze kalender staan evenementen die aan de volgende voorwaarden/omschrijvingen voldoen: * EK's,WK's, Olympische kwalificatietoernooien en vergelijkbare evenementen. Bij vergelijkbare evenementen moet het aantal deelnemende landen 70 procent bedragen van het aantal deelnemende landen aan EK,WK of Olympische Spelen * Evenementen die in Nederland plaatsvinden * Het evenement moet onder auspicien van een Sportbond (lid van NOC*NSF) georganiseerd worden. * Sportbonden moeten het evenement bij het Informatiecentrum Topsportevenementen aanmelden om op de kalender te komen. * Alleen categorie 1en 2 topsportonderdelen komen in aanmerking voor plaatsing op de Evenementen Topsportkalender. * Evenementen die op de Evenementen Topsportkalender komen worden onderverdeeld in Top IenTop II topsportevenementen (niet alle sporten zijn vertegenwoordigd). Bonden zijn niet verplicht zijn om evenementen aan te melden,wat ertoe leidt dat niet alle evenementen zijn opgenomen die wel opgenomen hadden kunnen worden. De kalender is te downloaden via http://www.nocnsf.nl/CMS/showpage.aspx?id=1468.

52

Eenprovinciedieambieert meertopsportevenementen binnen degrenzen telatenplaatsvinden (en daarbij hetliefst ookhet aandeel indeNederlandsemarktvergroot) moetvoldoen aan basiscondities. Geschikte accommodaties, eengoedebereikbaarheid daarvan eneenprettig klimaatvoor sportersen anderebezoekerszijn daarvoorbeelden van.Naidentificatie moetende 'unique sellingpropositions' echter nogwel goedvoorhetvoetlichtworden geplaatst.

o §• i ,g £ fD

Onbekend maaktimmersonbemind.Hetverdient daaromaanbeveling omdehuidigelobby-en marketingkrachtmkaarttebrengen enteverifieren ofdieovereenstemt met denoodzakelijke middelenomhet aanbod goed indemarkt tekunnen presenteren. Beschikt Overijssel over voldoendelobby-c.q. acquisitiekracht indesport? Rotterdam iseenvoorbeeld vaneen gemeente diezichop ditvlakvoor hetproject 'Gateway tothe Games 2012' sterkontwikkeld heeft.

£• & E g =• * •<

3

3.8

•a

Media-aandacht Vanwege eencombinatievaninlevingsvermogen, spanning,identificatie met desporter,drang ombij eenclubof groeptehorenenpurebewonderingishetleukomdesportviademediate volgen (Kunnen, 2007).Zogenaamdepassieve sportdeelname isaljaren eenpopulaire vrijetijdsbesteding. Van detienbestbekeken programma'sin 2008waren er acht sportprogramma's, in2007waren dat erzevenvandetien enin2006bestond detoptien louter uitsportprogramma's (SKO,2009).Metnamevoetbalenschaatsenweten een miljoenenpubliek voor debuistetrekken.

5T g So

Lezen over en kijken naar sport Desporttijdschriften hebben tezamen eenkernoplagevan 1,5 miljoen exemplaren,wat gelijk staat aan7procentvandetijdschriftenmarkt (Kamphuis enVandenDool,2008).Over (het lezenvan) sporttijdschriften en-boeken opprovinciaal niveau endeverkoopvan sportboeken zijn geengoedetrendcijfers beschikbaar. Tussen 1991en 2007isdezendtijd aan sport optelevisieweliswaar verdrievoudigd (van 927 uurnaar 2.876uurperjaar),het aandeel sportindetotalezendtijd isbijna gehalveerd (van 6,0 procent in 1991naar3,7procent in2007)(Kamphuis enVan denDool,2008)44.Hetvolgenvan sportviatelevisie,maarookvia deradio,lijktwat aftekalven.Het isechter nogsteedseen populaire bezigheidwant circavier opdetienNederlanders (6-80jaar)volgden desportop radio en/of televisie in2007(zietabel3.29).Inwonersvan Overijssel doen datietsvaker dande gemiddelde Nederlander.

' Het krimpendaandeelvandesport is minder groot dandezecijfers suggererenomdat dezendtijdvan Eurosport envansportabonneekanalen (zoals Eredivisie Live) nietis meegerekend.Ook hetvolgenvandesportvia internet is niet meegenomen.

53

•AS

o

Tabel 3.29 Volgen van sport op radio en/of TV in 2007 (6 - 80 jaar), in procenten

I o a. Volgt sport op radio en/of TV §;

ov

CE

NL

(n=457)

(n=758)

(n=6.226)

44

42

41

Bron: SCP(AVO), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

u

I « 8 § > s

*{ V

Toeschouwer bij sport VandeNederlandse bevolking(6-80jaar)gingin2007gemiddeld ongeveer eenopdedrie personen minstenseensperjaar naareensportwedstrijd kijken (KamphuisenVan denDool, 2008).InOverijssel isdataandeel even groot.Wanneer deNederlandse sportersendenietsporters apartbekekenworden dankangeconstateerdworden dat sportwedstrijden veelvaker bezochtworden doormensendiezelf ookaan sport doen:40procentvan desporterswaseen bezoeker tegenover 17procent van deniet-sporters.Voor Overijsselaars geldteen vergelijkbaar beeld,

3 3

Tabel 3.30 Toeschouwer bij sportwedstrijden in 2007 (6 - 80jaar), in procenten

3

E Toeschouwer sportwedstrijd (alien)

OV

CE

NL

(n=467)

(n=753)

(n=6.255)

36

36

35

Toeschouwer sportwedstrijd (niet-sporters)

17

15

17

Toeschouwer sportwedstrijd (sporters)

43

41

40

Bron: SCP(AVO), bewerking W.J.H. Mulier Instituut

Integenstelling tothetvolgenvan desportviaradioen/of televisie ishetbezoekenvan sportwedstrijden populairder geworden (nietzichtbaar intabel).Dat hangtonder anderesamen metuitgekiendemarketingzetten vandesportaanbieders. Zozijn erinstadionsapartevakken voor oudersmet kinderen. Omdathetgrosvanhetbezoek aansportwedstrijden betaald voetbalwedstrijden zijn, wordt het bezoek daaraan separaat geanalyseerd (zietabel 3.31).Veertienprocentvande Overijsselaars bezocht minimaaleenmaalperjaar eenbetaald voetbalwedstrijd envijf procentvan denietsportersdeed dat.Voor sporters(behalve devoetballers) envoetballerszijn deze percentages respectievelijk dertien en40procent.Aldeze Overijsselse cijfers overbezoek aanbetaald voetbalwedstrijden wijken niet afvan dievan degemiddelde Nederlander. T a b e l 3 . 3 1 T o e s c h o u w e r bij w e d s t r i j d e n betaald v o e t b a l in 2 0 0 7 (6 - 8 0 j a a r ) , in procenten OV

CE

NL

(n=466)

(n=752)

(n=6.241)

14

14

13

5

4

6

Toeschouwer wedstrijd (sporters, geen voetbal)

13

11

11

Toeschouwer wedstrijd (voetballer)

40

50

39

Toeschouwer wedstrijd (alien) Toeschouwer wedstrijd (niet-sporters)

Bron: SCP(AVO), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

54

4.

Implementatie OP2028 in Overijssel

| 5"

Depositionering endestrategievormendetweeonderwerpen vandit laatstehoofdstuk. Hierbij isgebruikgemaakt van deinformatie dieindevoorgaandehoofdstukken derevuepasseerde. Een suggestie voor kernsporten staat centraalbij depositionering.Destrategie betreft dewijze waarop depositioneringgestalte kankrijgen enmetwelkkrachtenveldrekeninggehoudenmoet worden. Ookwordt eeneventuelesamenwerkingmet Gelderland hierbij belicht.

m £ £

n

3

4.1 Positionering

3"

ro

Kernsporten

0

Bij deimplementatie vanhet OP2028doorlokale enregionaleoverhedenwordt door NOC*NSF(Olympisch Vuur)aanbevolen omvroegtijdig tekiezenvoorkernsportenwelkehet hartvan desportieve positioneringvan Overijssel vormen.Met depositioneringwordt de positievan deprovinciebinnen het OP2028,inhethoofd van deconsumenten/partners,ten opzichtevan andereprovinciesbedoeld (naar Floor enVan Raaij, 1999).Deinditrapport geselecteerde sporten dienenbeschouwd teworden alsinput voor eendiscussie met stakeholders hierover45.

"g "2=" u g £

Bij dekernsportselectie isuitgegaan vanbestaande sportkwaliteiten omdatdezeeen stabiele basisvoor uitbouwvormen. Een sport dieanno 2009nauwelijks eenband met deprovincie heeft alskernsport aanduiden isopditmoment onverstandig46. Indezeparagraaf isde kernsportselectie systematischbenaderd.Hiervoor zijn negen criteria gehanteerd: 1. Sporten diebij dege'interviewden(expertgesprekken) 'top ofmind' waren; 2. Bestvertegenwoordigde sporten onder degroeptopsportersbij Olympische Netwerken (relatief enabsoluut); 3. Bestvertegenwoordigde sporten onder degroeptalenten bij Olympische Netwerken (relatief enabsoluut); 4. Sporttakken waarin Overijsselse teams inde38topcompetities uitblinken (hoog deelnamepercentagevan Overijsselse teamsincombinatie met topprestaties); 5. Bestvertegenwoordigde sporttakken bij Overijsselse sportevenementen in2008; 6. Overijsselse resultaten tijdens Olympische Zomerspelen indeperiode 2000-2008; 7. Aanwezigheid van (top)sportaccommodatiesvoor debetreffende sporttak47; 8. Sport ismet eenevenement vertegenwoordigd opdeEvenementen Topsport Kalendervan NOC*NSFtot2018. 9. Voor desport isgeen CTOof NTCeldersinhet land48.

' Aanvullende onderzoek, bijvoorbeeld in de vorm van een publieksmeting, is ook mogelijk. ' Als veel provincies en steden kernsporten hebben benoemd (op zijn vroegst in de lente van 2010), verdient het nog wel aanbeveling om nate gaan of er hierbij sprake is van 'witte vlekken'. Als daarvan sprake is kan besloten worden te analyseren of dit kansen voor Overijssel biedt. Voor zoverthans kan worden nagegaan zijn de denksporten bijvoorbeeld nog niet geclaimd. ' Multifunctionele accommodaties, zoals de IJsselhallen, zijn niet meegenomen omdat deze geen primair sportief karakter hebben. ! Dit is een duidelijke 'borging' van een sport in een regio.

55

•a I o OH

Nietvoorelkesportzijn decriteria 6en7vantoepassingwant niet allesportenzijn olympisch ennietvoor allesporteniseen accommodatievereist (denk aantriathlon enwielrennen). Hetzelfde gaatopvoor criteria3en4,waaralleen teamsportenvantoepassingzijn. Omhieraan tegemoet tekomeniserintabel4.1eentweetalresultaten opgenomen:resultaten voor criteria 1 totenmet 9inkolom 'totaal 1' envoor alleen decriteria '1 en2,5,8en9inkolom 'totaal 2' 49 . Deelnamepercentagesvan sporttakken zijn niet meegenomen omdatde Overijsselse deelnamecijfers nietverschillen met derestvanNederland. Hetzelfde geldtvoor hettype sportieve dagrecreatie metbestemming Overijssel.

•

"a

•2 '5 o

Tabel 4.1Uitkomsten analyse kernsportselectie

k.

1

I is §

c

.2

2

X

Hippische sport a

X

X

X

X

Atletiek (incl. hardlopen)

X

£

Voetbal

X

Handbal Volleybal

X

Schaatsen (incl. skeeleren)

X

6

7

8

9

Totaal 1

Totaal 2

X

X

X

X

X

78

80

44

80

44

60

44

60

44

40

44

20

33

20

X Xb

X

X

X

5

X

X

Motorrijden/-cross

4

X

X

Basketbal

3

3 X

Softbal

Wielrennen

Waterpolo

E

Score(%)

Criteria

o

X

X d

x

X

X'

X

Xe

X

X

33

40

X

Xc

33

20

Xc

33

20

22

40

X

X

X

X X

Biljarten, driebanden

X

X

22

20

Dammen

X

X

22

20

22

0

X

Tafeltennis

X

c

Triathlon

X

11

20

Kanoen/roeien

X

11

20

a

Inclusiefverwante disciplines zoals BMXen mountainbiken

" Honkbal in Amsterdam en Eindhoven ' Intemationaal Indoor Sportcentrum Almelo (IISPA) (in aanbouw) d

Waarschijnlijklijk in Amsterdam

c

Het Ravijn

Dehippische sport komtprominent alskernsport naarvoren.Wielrennen, softbal en atletiek staanophettweedeplan enzoudenookalskernsport aangemerkt kunnenworden.Vanuit een breed perspectief wordtvoorgesteld omnietzozeer een(tweede)kernsport tekiezen,maareen clustervan sporten: deoutdoorsporten(of buitensporten).Hierbij gaathet omwielrennen

49

56

De score is uitgedrukt in een afgerond percentage dat tot stand is gekomen door het aantal maal dat een sporttak scoort op een criterium te delen door het aantal maal dat een sporttak op een criterium kan scoren.Voorbeeld van de score van de hippische sport in kolom 'totaal 2': 4/5=80%.

(inclusief BMX,mountainbiken entoerfietsen), hardlopen, nordicwalking,skaten/skeelerenen kanoen/roeien. Ook aanwielrennen enatletiek (hardlopen), dieopbasisvan deanalyse als mogelijke goede alternatievenuit debuskwamen,wordt met dezepropositie tegemoet gekomen. Deze sporten sluiten aanbij het groenekaraktervan deprovincie,bij sportenwaarin deprovincieuitblinkt (of diepotentie heeft) enbij degeidentificeerde kansen optoeristischrecreatief vlak.Tevens spelen diverseoutdoorsporten goed inopdetoeristisch-recreatieve vraag van degroeiende groepkapitaalkrachtigeouderen enishet sportcluster(voor zoverbekend)nog nietgeclaimd door andereregio's.Metnamevanwege detoeristisch-recreatieve linkkandit een economische impulsvoor devrijetijdseconomie opleveren. Dezecombinatie leidtereveneens toedat deruimtelijke kwaliteit van deprovincie nadrukkelijker opdeagendakomttestaan,een wenselijke ontwikkelingaangezienbewonerszichzorgen makenoverde 'rood-groen balans'. DeStichtingNationaal Wielersportmuseum,metHennieKuiper alsadviseur,ambieert een Wielersportmuseum terealiseren. Ookditinitiatief ondersteunt dekeuzevoor dewielersport (alsonderdeelvan deoutdoorsporten)50. Detriathlonsport isinOverijssel onvoldoende inde breedte ontwikkeld omopzichzelf totkernsport teworden benoemd .Deolympische sporttak kan eventueelwel onder deparaplu van outdoorsporten geschaardworden.

o

•o

» 3 ,jjj 9 ro

g 3

« g Nl 00

Hoewel eenduidelijke focus opdehippische sport endebuitensporten voorgesteld wordt, mag nietvoorbij worden gegaan aandeFBK-Games enFCTwente.Het merkFBK isijzersterk, het evenement iseenicoonvandenationale atletiek endeambitiesvan deorganisatieliegen erniet om.Atletiekkomtbovendien indeexercitiedieuitmondde intabel4.1ookvrij goed naarvoren alspotentielekernsport. FCTwenteblinkt momenteelniet alleen insportief opzicht uit,ook worden doordeclubbelangrijke sociaal-maatschappelijke bijdragen geleverd.Bovendien is Enschede een speelstad bij eeneventueel WKVoetbal inNederland enBelgiein2018of2022. Hetverhaalvan hetkip enhet eiisookvan toepassingopdeselectievankernsporten door gemeenten enprovincies enhetthemavaneen eventuele Olympische Spelen.Elke Spelen hebben een overkoepelend thema datpast bij eenland.Sydneysiders kozenbijvoorbeeld 'Share the spirit' enPekingpresenteerde zichmet depay-off 'One World OneDream'. Het centrale themahangt samenmet delocatiewaar sporten tijdens deSpelenplaatsvinden. Hetopkorte termijn kiezenvan eenkernsport kan opgespannen voet staatmethet thema dat(mogelijk) pas overzevenof achtjaar gekozenwordt('water' en 'duurzaamheid' wordt in dewandelgangen al frequent genoemd).MethetoogopNederland sportland ishet niettemin raadzaamomalsregio teexcelleren met sportenwaarinuitgeblinkt wordt endie 'horen' inhetgebied. Erkanniet met het selecterenvankernsporten gewachtworden totdathetthemavan eenSpelenbekendis. Doordat dedemografie vanNederlandverandert ishetmogelijk datdeactieveenpassieve deelname aansporttakken indetoekomst meeverandert. Dematigepopulariteit van

50

Het betreft een breed museumconceptwaareenoverzicht komt vandegeschiedenis,het belangendeveelzijdigheidvandewielersport. Naasteententoonstelling staanook anderevoorzieningen op hetverlanglijstje,zoalseen bibliotheek, evenementenorganisatie,educatie,horecaenzakelijke dienstverlening. 51 InLimburg isdit breder ontwikkeld.HetNTCisdaar gevestigd en(mededaardoor) zijn elfvandetwintig topsporters entalenten bij het Limburgs netwerkaangesloten.In Overijssel isdus geenNTCenmaareenvandetwintigtoptriathleten (inspe)is aangesloten bij deOverijsselse netwerken.

57

0 4j 1 o §,

bijvoorbeeld taekwondo (thans 11.000georganiseerdebeoefenaars) kan alsgevolgvan demografische wijzigingen bijvoorbeeld flink toenemen tenkostevan anderesporttakken. Ditis vanbelangomdatkemsporten opkortetermijn moetenworden gekozen, terwijl depopulariteit vansporttakken aanverandering onderhevigis.

| 4.2

Strategie

1 | § a & * |! ^ 13 •S •E

Bij teamsport iseenploeghetmeestsuccesvol alsdesterkepuntenvandeindividuen worden gecombineerd enspoilerszichzelf indienstvan hetteamwillen stellen. Gemeenschappelijke belangen moeten prevaleren boven individuelewensen eneisen.Ditiseen sportieve metafoor voor deorganisatievan deSpelenenhetwerken aandeolympische ambities:ooksteden en provincies zulleneen geoliede spelersgroep moetenvormen.Datisgeeneenvoudige opgave omdat deindividuenbuitendesamenwerkingscontext metzelden elkaarsconcurrentenof zelfs tegenpolen zijn. Desportmetafoor volgend,kanmen stellen dathet samenstellen van een optimaalteamextrauitdagendwordt omdat erinhetkadervanhet OP2028geencoachiswiens wilwetis.NOC*NSFheeft hetvoortouw genomen methetopstellen vanhet OP2028,maarde rolvandesportkoepel isindeloopvan 2009alstukkenminder leidend geworden. Hetplanis nuvanheelNederland (debredealliantie),erissprakevan 'multiownership'. Publiek-private partnerships zijn noodzakelijk. Overheden, werkgevers,werknemers,onderwijs, wetenschap en sportwereld moetensamenwerken enhet OP2028kanpartijen daartoeextra aansporen.

3

£

J Bij hethanterenvankemsporten mengtdeprovinciezich ineenconcurrentiestrijd met andere provincies (externe concurrentie).Datisbijvoorbeeld hetgevalwanneer een Overijsselse stad eneenstadineenandereprovincie azenopdeorganisatierechten van eentopsportevenement of het aantrekkenvantalentennaar deeigenregio.Daarnaast ishetmogelijk daterbinnende provincie zelf concurrentieheerst (interneconcurrentie).Wedijver tussenenbinnen provincies isnietperdefinitie onwenselijk omdatcompetitie heteindresultaat ookgoedkan doen.Van belangisdat erindezecompetitieve settinggeen energieverspildwordt ende gemeenschappelijke gedachte centraal gesteldwordt.Hettoneelvanhet OP2028isgroot genoegvoor iedereen.Hetgezamenlijk optrekken steltforse eisenaan inlevingsvermogen, eerlijkheid, onderlingvertrouwen, geven ennemen.Het isvoor alleactorenoffers brengen en kansenkrijgen. Endatnietper sevoor iedereen ineenuitgebalanceerde verhouding.Hetgaat om 'winningby sharing' (Benjamin, 2005).Pasalsalleparticipanten ditopvoorhand erkennen isereenuitgangspositie metsuccespotentie. Hetverleden isvaak eengoederaadgever voor de toekomst. Hopelijk kan menlerenvandewedijver tussen Rotterdam enUtrechtvoor de Tourstart 2010.Opvoorhandwas daarbij alduidelijk datderivaliteit tussenRotterdam en Utrechtvoor het GrandDepartvandeRondevan Frankrijk in2010zouleidentoteen Nederlandse 'verliezer'. ZoudeHollandse succeskansniet groter zijn geweest alsNederland in staatwas geweest eensportievevuisttemaken?EnzouNederland met eenstad internationaal nietprofessioneler eneensgezinder overzijn gekomen? Samenwerking met Gelderland ligtbij dehippische sport,debuitensporten enatletiekmeer voor dehanddanbijvoetbal.Dehippische sportisbijdeOost-Nederlandsepartner ooksterk ontwikkeld, net alsdepotentievoorbuitensporten (Provincie Gelderland 2009).Watbetreft de wielersport isOmnisportApeldoorn deaccommodatievoorbaanwielrennen, hetWK Baanwielrennen wordt nietvoornietsin2011inApeldoorn georganiseerd.Indeatletiekvormt dehuidige Overijsselse-Gelderse samenwerking (Arnhem,Apeldoorn enHengelo)een goede

58

basisomdebandennauwer aantehalen .DegemeentesApeldoornenHengelo ondersteunen ookexpliciet deinterprovinciale samenwerking opatletiekgebied vanwege eensynergetisch effect (GemeenteApeldoorn enHengelo,2009).Datatletiek somsals 'moederdersporten' wordt aangeduid entijdens deOlympischeSpeleneenbelangrijke sport is,benadrukt dat samenwerking tussen Overijssel en Gelderland op atletiekgebied eengoedeinvestering kanzijn. Lastbut notleaststaat deprovincie Gelderland openvoor eensamenwerking met Overijssel (ProvincieGelderland 2009).Ineeninterviewwerdenbepaaldeovereenkomsten tussen Overijssel enGelderland aangehaald, diede samenwerking bevorderen: "Er iseenvergelijkbaar 'rood-groen-blauw' ruimtelijk evenwicht,eriseendoorzettersmentaliteit enerisinnoverend vermogen". Deonzekerheid dieaandetoekomstverbonden is,maggeen argument zijn omnietpro-actief met die toekomst bezigtezijn. Inhet algemeen staat detoekomstvan desport inhettekenvan (eenvoortzettingvan)deversportingvan desamenleving endeontsporting van desport.De versportingvan desamenlevingverwijst naar eengroeivanhet aantal sporters ennaar hetfeit datbepaalde zaken dieeerstvoorbehouden waren aandesport,zoalsbepaaldeuitdrukkingen en sportkleding, steeds meergemeengoed lijken teworden. Deontsportingvan desportwijst erop dat steedsmeer sporters steedsminder gei'nteresseerdlijken tezijn inwaar hetindesportom draait: onderlinge strijd, steedsbetereprestaties enkijken wie debesteis(Crum, 1991).Een derdeontwikkeling die desportindetoekomst zalbepalen, endetotstandkoming vanhet OP2028isdaar eenbewijsstuk van,isde(verdere)vermaatschappelijking vandesport (Duijvestijn enKattenberg, 2004).Waarbij deontsportingvan desportvooral de veranderende behoeften van deconsument sturend enrichtinggevend zijn,bij devermaatschappelijking van desportisdeoverheid debelangrijkste partij. Ofdesportpotentie optimaalwordt benut,is afhankelijk van desamenwerking tussenoverheid, sportbonden en -verenigingen, (semi)publieke enprivate sportbedrijven enhetbedrijfsleven. Maar ookbinnen dezegroepen zullen dehanden ineengestagen moetenworden.

o » 5 5 £ 2: £ S g =r

n>

"g "5. =• 5" g »

52

Centrale accommodaties hierbij zijnOmnisport Apeldoorn (o.a.NKatletiek), hetFBKstadion in Hengelo (FBK-Games)enPapendal inAmhem(NTCatletiek).

59

I

• i—i

« •2 o §

I is

60

Literatuur

3 o

Abma,R., DeJong,D.enBusser, M.(2006).Spreidingvansportaccommodati.es inOverijssel. Ruimtelijke vraagaanbodanalyse10sporten.Den Haag:StichtingRecreatie.

2 ,g o <

AD(2009). 'Nietwachtenmetkiezenstadvoor2028' (www-document). URL: http://www.ad.nl/ad/nl/1021/Meer-sport/article/detail/253630/2009/05/19Asquo-Niet-wachtenmet-kiezen-stad-voor-2028-rsquo.dhtml. Geraadpleegd op6oktober 2009. Arnoldussen P.(1994).Amsterdam 1928.Het verhaalvandeIXe Olympiade.Amsterdam: Thomas Rap.

^: | E *• £ •< 3 •a

B&AGroep (2008).EindrapportEconomische VisieStedendriehoek.Deventer: BenAGroep. Beer,T.de(2009). Waarderingvandevijfgrote stedenvanOverijssel.Uitkomstenvaneen enqueteonderinwonersvanOverijssel. Amsterdam: TNSNTPO.

a

3

g

Benjamin, L.(2005). Winningbysharing: anew wayofworking, adifferent wayofdoing business.Londen:BusinessFor Good Ltd. Boekholt, P.,Vullings,W.,Deuten,J.enVan Giessel,J. (2005).Oost-Nederland, een toptechnologischeregio?14karakteristiekennadergemeten.Amsterdam: Technopolis BV. Boersma,W.enKeijsers,J.(2008).SchetsboekruimtevoorOlympischeplannen. Ruimtelijke verkenningenvan VROMinsamenwerkingmetNOC&NSF, TwynstraGuddeenNieuwe Gracht.Amersfoort/Utrecht: Twynstra Gudde/Nieuwe Gracht. Bottenburg, M.van (2008a). Topsport'. In:K. Breedveld, C.Kamphuis enA. TiessenRaaphorst (red.),Rapportage sport2008. DenHaag:Sociaal enCultureelPlanbureau (SCP),pp. 257-279. Bottenburg, M.van(2008b). Visiedocument 'Maatschappelijkewaardevansport't.b.v. OlympischPlan2028.Arnhem:NOC*NSR Bottenburg, M.vanm.m.v.Elling,A.,Hoekman, R.enDool,R.van den(2009).Opjacht naar goud. Het topsportklimaatinNederland, 1998-2008.Nieuwegein:Arko Sports Media. Bureau Bartels (2008).De rolvanprovincies ophetgebiedvaninnovatieenkenniseconomie. Amersfoort: Bureau BartelsBV. Chiou,M.enBosveld, W.(2009).OlympischeSpelen2028. DraagvlakonderzoekAmsterdamse inwonersenondernemers. In opdrachtvan:Amsterdam TopstadenderegisseurOlympische Ambitie. Gemeente Amsterdam: Dienst Onderzoeken Statistiek. Crum,B.(1991).Overversportingvandesamenleving.Reflecties overbewegingsculturele ontwikkelingenmethetoogopsportbeleid. Rijswijk: ministerievanWelzijn, Volksgezondheid en Cultuur.

61

•AS

o »| S §, o

DeVolkskrant (2009a).Plan vanaanpak: heelNederland naarolympischniveau(wwwdocument).URL: http://www.volkskrant.nl/sport/articlell97355.ece/Plan_van_aanpak_heel_Nederland_naar_oly mpischniveau.Geraadpleegd op 13mei2009.

a, J I

DeVolkskrant (2009b).Nederland moettoptalentteruglokken(www-document).URL: http://www.volkskrant.rd/economie/articlel280064.ece/Wij_moeten_talent_teraglokken. Geraadpleegd op 16november 2009.

I i

"I §

Duijvestijn, J.H.H. enKattenberg, P.(2004).Nederland, ondernemendsportland: detoekomst vandesportkomtuitdebreedte.Den Haag:StichtingMaatschappij enOnderneming.

o § S

| £> 3 3

(0

c

Eck,J.W.van,Vries,R.F.deenRinsema, F.J.(2003).Onderzoeksportaccommodaties Provincie Overijssel. Inventarisatie sportaccommodatiesensportaccommodatiebeleidin Overijssel.Bussum:Marktplan Adviesgroep BV. Elsevier (2007). Nederland kanOlympischeSpelenorganiseren' (www-document).URL: http://www.elsevier.nl/web/10152168/Nieuws/Sport/Nederland-kan-Olympische-Spelenorganiseren.htm. Geraadpleegd op 1juli2009. FloorJ.M.G.en Raaij, W.F.van (1999).Marketingcommunicatiestrategie. Houten: Educatieve PartnersNederland BV. GemeenteAmsterdam (2009).Sp*rtplan2009-2012.Amsterdam: Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling. GemeenteApeldoornenHengelo (2009).OlympischPlan Oost-Nederland?Een bijdragevanuit degemeentenApeldoorn enHengelo. Startnotitie zonder officiele status. GOBT(2008).TrendrapportvrijetijdssectorVechtdalOverijssel2008. Deventer: GOBT. Hendrickx, F.,Thijssens, T.enHerrebosch,M.(2008).De economischebetekenisvansportin Nederland.Rotterdam: Policy Research Corporation. IPO(2002).Opschaalgewogen.Regionaal bestuurinde21e eeuw.DenHaag:IPO. IPO(2007).Provincies makenhetverschil. OpwegnaareenmooierNederland. Den Haag: IPO. IPO(2009).Jan Franssen:Provincies dragenbijaanOlympischPlan (www-document).URL: http://www.ipo.nl/20Jan_Franssen_Provincies_dragen_bij_aan_Olympisch_Plan.html?article=8508, geraadpleegd op 2november 2009. Dool,R.vanden enKamphuis,C.(2008). 'Sportdeelname'. In:K. Breedveld, C.Kamphuis en A.Tiessen-Raaphorst (red.),RapportageSport2008.DenHaag:Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP),pp.74-100.

62

Kalmthout,J.van,Jong,M.deenLucassen,J. (2009).Verenigingsmonitor2008.De standvan zaken bijsportverenigingen,Nieuwegein/ 's-Hertogenbosch:Arko SportsMedia/W.J.H. Mulier Instituut.

•o

o

3

Kennisknooppunt Kulturhus (2009).Mensen centraal(www-document). URL: http://www.kulturhus.nl/index.php?section=concept. Geraadpleegd op 16november 2009.

£ (B

Kunnen, R. (2007).Sporten omdekijkers:mediatiseringendeinvloedvansportorganisatiesop hetkijkerspubliek.'s-Hertogenbosch/Nieuwegein:W.J.H.Mulier Instituut/ArkoSports Media.

3 3

n

Leeuwarder Courant (2008).Sneek lonktnaarOlympischeSpelen van2028 (www-document). URL: http://www.leeuwardercourant.nl/nieuws/regio/article4240699.ece/Sneek_lonkt_naar_Olympisc he_Spelen_van_2028_?showComments=l. Geraadpleegd op 18mei2009.

_

Lodders-Elfferich, P.C.(2008).Ruimte,Regie enRekenschap.Rapport vande Gemengde commissiedecentralisatievoorstellenprovincies. DenHaag:Ministerievan Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

_

| "2. 33

So

Lucassen,J.,Jong,M.deenBreedveld, K. (2008a).Provinciaal sportbeleid2008.Eenquick scan opbasisvandeMenukaartSportenBewegen. 's-Hertogenbosch: WJ.H. Mulier Instituut. Lucassen,J., R. StokvisenVan Hilvoorde, I.(2008b). 'Fitness alsindustrie:de ontwikkeling van een snelgroeiendebedrijfstak'. In:K.Breedveld, C.Kamphuis enA. Tiessen-Raaphorst (red.),Rapportage sport2008.DenHaag:SociaalenCultured Planbureau (SCP),pp.316-331. Mazor, L,Bemer,E.,Sligte,D.enSwinkels,E.(2008).Watvindeninwonersvan deprovincie Overijsselbelangrijkaanhunleefomgeving?Kwalitatiefenkwantitatiefonderzoekalsinput voordeomgevingsvisie.Amsterdam: TNSNIPO Consult. Mommaas (2009).TransformatievanNoord-Brabant o.i.v.OlympischeSpelen 2028. Presentatie Symposium 'Brabant sportprovincie 2028?' op3april 2009teTilburg. NOC*NSF(2009a).OlympischPlan2028.HeelNederland naarOlympischniveau.Planvan aanpakophoofdlijnen. Arnhem: NOC^NSF. NOC^NSF (2009b).ExpertrapportNederlandsesportnaarOlympischniveau.Een nadere uitwerkingvanhetsportgedeeltevanhetOlympischPlan2028. Deventer:...daMuitgeverij. NOC*NSF (2009c).GeografischeliggingCTO's enNTC's (www-document).URL: http://www.nocnsf.nl/cms/showpage.aspx?id=627. geraadpleegd op 16november 2009.. NRIT(2002).ZwembadeninNederland2002enverder... Een inventarisatieenanalysevande zwembad- enkinddichtheidinNederland. Breda:NRIT. Plaatselijke GroepNoordoost Twente(2007).LEADER ontwikkelingsplanNoordoost Twente 2007-2013. Plaatselijke GroepNoordoost Twente.

63

o -I

Plaatselijke GroepWestTwente(2007).GebiedsgerichteplaatselijkeOntwikkelingsstrategie WestTwente. LEADER ontwikkelingsplan2007-2013. Plaatselijke GroepWestTwente.

| ^ |

Poel,H.vander (2008).Ontwikkelingen inhet sportbeleid, 2005-2008.In:K.Breedveld, C. Kamphuis enA.Tiessen-Raaphorst (red.),Rapportage Sport2008. DenHaag:Sociaalen Cultured Planbureau (SCP), pp.46-73.

1 | 1

Provincie Gelderland (2009).GelderlandSportland,eenwereldtewinnen!(www-document). URL:http://sis.prv.gelderland.nl/brondoc/PS/2009/VOORSTEL/SIS 7462.PDF. Geraadpleegd

i

§

op 13november 2009.

'3

fc |

Provincie Overijssel (2008).Samen enOverijssel.Jeugd, SocialeInfrastructuurenCultuur 2009-2012. Provincie Overijssel.

5>

Provincie Overijssel (2009a).StaatvanOverijssel2009.Zwolle:Provincie Overijssel.

s is

<0

Provincie Overijssel (2009b).OmgevingsvisieOverijssel. Visieenuitvoeringsprogrammavoor deontwikkelingvan defysieke leefomgeving van deprovincie Overijssel. Zwolle:Provincie Overijssel. Provincies Overijssel en Gelderland (2009).OostNederland maakthet.VisieopOost Nederland.Provincies Gelderland en Overijssel. Ridder,W. de(2005).Koers 2020.Nieuwe toekomst, nieuweleiders.DenHaag: Stichting Maatschappij enOnderneming. Rietveld, C.M.M.(2009). VerkenningsporttoerismeinOost-Nederland. Kansrijkeconcepten vansporttoerismeinOost-Nederland. Deventer: SaxionHogescholen(scriptie). Schellingerhout, R.,Vermeulen,H.enDerwort,A. (2009).MonitorSocialeInfrastructuur. Opzetmonitorvoordeprovincie Overijssel. Nijmegen: ITS. SKO(2009).Top100vandeprogramma's van2008,2007en2006 (www-document).URL: http://www.kijkonderzoek.nl/. Geraadpleegd op25juni2009. SportKnowhow XL(2009).SVSchalkhaar heeftprimeur metoutdoorfitnesspark (wwwdocument).URL: http://www.sportknowhowxl.nl/mdex.php?pageid=nieuws_detailencatid=nieuwsberichtenencnti d=3639.Geraadpleegd op4november2009. Sport &Strategie (2009).OlympischtopoverleginZuid-Afrika.In:Sport enStrategic Mei2009 jaargang 3editie2.Nieuwegein:Arko Sports Media. Toonen,Th.A.J. (2005).Theorievandeprovincie. DenHaag:IPO. Trendbureau Overijssel (2008).Conclusiesenuitdagingenvoorbeleid. Trendverkenning Demografie Overijssel2030. Zwolle:Trendbureau Overijssel.

64

Trouw (2008). Twentebehoorttotde innovatietop(www-document). URL: http://www.trouw.nl/krantenarchief/2008/06/18/2089436/Twente_behoortJot__innovatietop.ht ml.Geraadpleegd op9november 2009.

o | S 3

in

Volberda, H.(2007).DeBVNederland moetopzijntellenpassen. In:Sociale innovatie.Visies, voorbeelden enfeiten. Arnhem:Eiffel.

£ .=•

VTM (2009).Structuurvisies GebiedsontwikkelingLuchthaven Twentee.o. Vooreen economischsterkerenduurzamerTwente.Amersfoort: VliegwielTwente Maatschappij i.o.

ID

5 %

VWS(2009).OlympischPlan2028: 'Uitblinken opalleniveous'. ToespraakJet Bussemaker op 3juli2009 (www-document). URL: http://www.minvws.nl/toespraken/ds/2009/olympisch-plan2028-uitblinken-op-alle-niveaus.asp.Geraadpleegd op 16november 2009.

•<

•o

n

sr

— Westerbeek etal.(2005).Management vansportaccommodatiesen—evenementen. Nieuwegein: Arko SportsMedia.

5T _ N) 00

65

I I

o

s is s o 3 3 0)

c

66

Bijiage 1: Geinterviewde experts

O
5" 3 IT)

T a b e l g e i n t e r v i e w d e experts

5" ID

Naam

Organisatie

Functie/afdeling

O

1 Alwine Aalbers

Provincie Overijssel

EenheidWegen en Kanalen,Team WKO

<

2 Arie Kraaijeveld

Innovatieplatform Twente

Voorzitter

3 Bas Denters

Universiteit Twente Windesheim, School of Human Movement & Sports

Hoogleraar Bestuurskunde Directeur opleidingen LO, BPTenS&B (Calo) Algemeen directeur

4 Bram Donkers 5 Fedde Zwanenburg

St. Fanny Blankers-Koen Games

3 IB

O

7 Hack Goettsch

Sportservice Overijssel

Gedeputeerde portefeuillejeugd, Sociale infrastructuur en Maatschappelijke ontwikkeling Directeur

8 Hans de Haan

Provincie Overijssel

Programmaleider Vrijetijdseconomie

9 Henk van Voornveld

RBTVechtdal-IJsseldal

Directeur

10 Jan Arie Bijl

St. Fanny Blankers-Koen Games

Algemeen directeur (per 2010)

11 Johan Osinga

Provincie Overijssel

Directeur Strategie

12 Karin van Willigen

Oost NV

Directeur

13 Marti ten Kate

NOC*NSF

Consulent Topsport

14 Medyvan der Laan

Kamer van Koophandel Oost

Algemeen directeur

1 5 Rob van Kessel

Landstede

Voorzitter College van Bestuur

16 Tjienta van Pelt

Gelderse Sport Federatie

17 Tom Gronheid

Provincie Overijssel

18 Trudy Vos

Provincie Overijssel

Directeur Eenheid Ruimte,Wonen en Bereikbaarheid,Team Ruimte & Projecten Eenheid Bestuurlijke Aangelegenheden, Team Leiding

6 Gert Ranter

Provincie Overijssel

•<

3 TJ

3 Nl O M 00

HerbertWolff (coordinator OlympischeKennisbij OlympischVuur)isgeinterviewdomeen actueelbeeldteverkrijgen vandematewaarin het OP2028bij deprovinciesgei'mplementeerd is.

67

I s

a •—i

-s;

•

« •2 o to k.

o

S a is

§ 3 3

68

Bijlage 2:Prognose bevolking en huishoudens

o•v

Tabel Bevolkingsprognose voor 2025

o 3 ro

Inwoners 2009 (aantal)

OV

CE

NL

0 tot 20 jaar

283.919

478.732

3.916.072

20 tot 65 jaar

668.393

1.196.658

10.025.522

65jaar of ouder Totaal

Inwoners 2025 (aantal)

Mutatie 2009-2025

(%)

300.259

2.461.589

1.975.649

16.403.183

255.888

410.921

3.601.149

20 tot 65 jaar

639.762

1.133.789

9.665.517

65jaar of ouder

238.919

441.044

3.615.781

1.134.569

1.985.754

16.882.447

Otot 20 jaar

25

24

24

20 tot 65 jaar

60

61

61

65jaar of ouder

15

15

15

100

100

100

Otot 20jaar

23

21

21

20 tot 65 jaar

56

57

57

65 jaar of ouder

21

22

21

Totaal

100

100

100

Otot 20jaar

-9,9

-14,2

-8,0

20 tot 65 jaar

-4,3

-5,3

-3,6

65jaar of ouder

42,2

46,9

46,9

1,3

0,5

2,9

Totaal

Compositie inwoners 2025(%)

168.009 1.120.321

Otot 20 jaar

Totaal

Compositie inwoners 2009 (%)

l/l

Totaal

o < 3 3 a>

3

g •<

3

•a

wi" n

3" (u 3 Nl O NJ 00

Bron: CBS,bewerkingWJ.H.Mulier Instituut

69

T a b e l H u i s h o u d e n s p r o g n o s e voor 2 0 2 5

i 5p

§:

Huishoudens 2009 (aantal x 1.000)

OV

GE

NL

Eenpersoonshuishoudens

159

284

2.643

Paren

286

514

4.130

26

49

475

3

5

49

Eenouderhuishoudens Overige huishoudens

I

Totaal

474

851

7.296

"3 •3 G

Eenpersoonshuishoudens

204

355

3.275

Paren

281

519

4.180

29

50

484

3

6

53

516

930

7.992

Eenpersoonshuishoudens

33

33

36

Paren

60

60

57

Eenouderhuishoudens

6

6

7

Overige huishoudens

1

1

1

100

100

100

Eenpersoonshuishoudens

39

38

41

Paren

54

56

52

6

5

6

8

I5

Huishoudens 2025 (aanta) x 1.000

Eenouderhuishoudens Overige huishoudens Totaal

•*-•

3 3

0)

3

E

Compositie huishoudens 2009(%)

?

Totaal

Compositie huishoudens 2025(%)

Eenouderhuishoudens Overige huishoudens Totaal

Eenpersoonshuishoudens Mutatie 2009-2025 (%)

Paren

1

1

100

100

28,3

25,0

23,9 1,2

1,7

1,0

11,5

2,0

1,9

Overige huishoudens

0,0

20,0

8,2

Totaal

8,9

9,3

9,5

Eenouderhuishoudens

Bron:CBS,bewerkingW.J.H.Mulier Instituut

70

1 100

Bijlage 3:Topsporters en talenten naar netwerk

g

TabelTopsporters entalenten aangesloten bij Olympisch Netwerk Twente enOlympisch Netwerk IJsselVecht NoordVeluwe (OV) en Gelders netwerk (GE)per September 2009

3

o

^ o < ID

Aantal spoilers

Atletiek

%van NL

OV

GE

NL

OV

GE

14

15

150

9

10

5' 3

n>

Autosport

0

1

7

0

14

Badminton

0

2

37

0

5

Baseball

2

3

205

1

1

q •< 3

Basketball

5

7

60

8

12

Bobslee

0

0

10

0

0

Bowling

1

3

36

3

8

Bridge

0

0

28

0

0

Cricket

0

0

13

0

0

Curling

0

0

6

0

0

Dammen

1

6

24

4

25

Dansen

0

0

32

0

0

Driebanden

1

0

5

20

0

Golf

4

8

58

7

14

Gymnastiek

13

9

98

13

9

Handbal

12

7

143

8

5

0

1

50

0

2

38

28

201

19

14

Hockey

3

9

172

2

5

Jeu de Boules

1

6

35

3

17

Judo

13

29

280

5

10

Kano

0

0

30

0

0

Karate

3

9

31

10

29

Klimmen

0

2

18

0

11

Korfbal

2

4

54

4

7

Krachtsport

1

0

27

4

0

Motorrijden

29

23

136

21

17

Oosterse gevechtskunsten

0

0

4

0

0

Poolbiljarten

0

1

7

0

14

Redding

0

0

5

0

0

•a in n

3-

Handboog Hippisch

Roeien

3

1

102

3

1

Rollerbandy

0

0

10

0

0

Rugby

2

2

30

7

7

21

7

251

8

3

Schaken

2

8

60

3

13

Schermen

4

15

46

9

33

Schaatsen

3 Nl O Nl 00

71

•4*

0

Schieten

0

0

3

0

0

•^

Schoonspringen

0

0

10

0

0

§ o &

Skeeleren

5

0

13

38

0

Skien

1

3

55

2

5

^

Snooker

0

0

1

0

0

& -s

Softbal

18

2

106

17

2

1

Squash

1

1

34

3

3

|

Synchroonzwemmen

1

2

27

4

7

"I

Taekwondo

5

2

30

17

7

§

Tafeltennis

16

8

63

25

13

|

Tennis

18

30

339

5

9

S s

Triathlon

1

0

20

5

0

12

Ri

c

Voetbal

10

7

108

9

6

j,

Volleybal

65

60

396

16

15

B

Waterpolo

16

12

88

18

14

S

Watersport

2

3

99

2

3

~

Wielrennen

25

31

206

12

15

E

Zwemmen

15

9

165

9

5

J

Totaal

374

376

4.224

9

9

3

Bron: NOC*NSF (Voorzieningen Topsporters), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

72

Bijlage 4:CTO's en NTCs

-o o

Figuur CTO's en N T C s per 2 4 m a a r t 2 0 0 9

o 3 a

o < n

Topsporipfo§raiiima:*S bienencteCentravoorTopsporten Ondeiwijs(CTO's) en MatiooaieTramngscenlra (NTCs)

m

VefslepersbijeenltoniBt24maart*§§ {d=dames,h =heien)

5"

3 (S 3 3T

f

(

sen SeMaren tsfxpatpsaigpmmm

ro

J

i t

O •< 3

larifefaaansshaatsend+h Storiiract schaaisend+ h Tymsn d •*- h

:=- :--:r -1rf'si -•;-=:-'SgsfciBB J

•o

SsilctaieaB«IIWBI-Ipragramma

/

•'.•.-j*iiM- t •Js'-'.'.'nak'in

3 IS)

"\

O

IV) 00

• I * AH, « MH"

"

}/!rtM>«fef v e t t e d

I'.ipendai

i

.,«, >

•b

i

" ' • t I l'l VI ')

Bron: N0C*NSF 2009c

z?

8 s

a o

6-

•

e •3 o o o

3

E

74

Bijlage 5:Regio's in Overijssel

-a o

Figuur Regio's in Overijssel

fl>

5' 3

2, 5"

io O

< m

VI

a_ v 5" 3 a 3

o •< 3 31 w 3 Nl O M 00

i ENSCHEDE

—V*N ;

Haaksbereji i

Bron: (Provincie Overijssel, 2009a)

75

1S

I o

I I

I •—A

«

s

76

Bijlage 6:Toeristische regio's in Overijssel

O

o

Figuur Toeristische regio's in Overijssel

3 ID

5" ID

o < at

3

•a

3 Nl O N) 00

Bron:COBT(2008)

77

I

u

I to

"3 •2 '3

8 o o

1 is

78

-o o

nsche ¥erdeeimodelles

o 3

ra ^. 5" IB O < n 1/1

2. E 5" 3

a 3

rant

3

•a

3 u 3 PO

o 00

Bron: Boersma en Keijsers (2008)

79

Io

ft.

•«

1 I i

s s

& 3 3 II) C

80

Bijlage 8:Sportaccommodaties in Overijssel

•a o

Tabel Sportaccommodaties inOverijssel, inaantallen

5' 3 a 5"

3/

ta

Accommodatietype

Topsport

Onbekend

Totaal

360

23

67

450

42

7

6

55

a_

0

5

0

5

cr 5"

13

9

394

416

Totaal

415

44

467

926

Gemeentelijk

123

7

28

158

Regionaal

11

4

2

17

Landelijk

0

1

0

1

Onbekend

0

0

101

101

Cemeentelijk Regionaal Totaal

Landelijk Onbekend

Baan

Binnen

Totaal

134

12

131

277

Cemeentelijk

108

8

13

129

Regionaal

10

3

0

13

Landelijk

0

0

0

0

3

3

140

146

121

14

153

288

Onbekend Totaal

22

1

8

31

Regionaal

7

0

4

11

Landelijk

0

1

0

1

Cemeentelijk

Manege

Onbekend

Veld

0

3

41

44

Totaal

29

5

53

87

Gemeentelijk

92

6

13

111

Regionaal

4

0

0

4

Landelijk

0

2

0

2

Onbekend

6

3

81

90

102

11

94

207

Gemeentelijk

15

1

5

21

Regionaal

10

0

0

10

Landelijk

0

1

0

1

Onbekend

4

0

31

35

29

2

36

67

Totaal

Zwem

O

Geen topsport

Verzorgingsgebied

Totaal

< -\

fD

3 (V 3 3"

fl> o •<3 VI

n

3-

2 3 O 00

Bron: Van Eck et al. (2003), bewerking W.J.H.Mulier Instituut

81

Tabel Sportaccommodaties in Overijssei, in procenten (tabelpercentages per accommodatietype)

I o

Accommodatietype

Verzorgingsgebied

Ceen topsport

Gemeentelijk

AS

Totaal

•

Topsport

Onbekend

Totaal

39

2

7

49

Regionaal

5

1

1

6

Landelijk

0

1

0

1

Onbekend

1

1

43

45

Totaal

45

5

50

100

Gemeentelijk

44

3

10

57

Regionaal

4

1

1

6

Landelijk

0

0

0

0

>—a

e •2 '3 o to

o

I

Baan

is

Onbekend

0

0

36

36

1

Totaal

48

4

47

100

Gemeentelijk

45

Binnen

Manege

Veld

Zwem

38

3

5

Regionaal

3

1

0

5

Landelijk

0

0

0

0

Onbekend

1

1

49

51

Totaal

42

5

53

100

Gemeentelijk

25

1

9

36

Regionaal

8

0

5

13

Landelijk

0

1

0

1

Onbekend

0

3

47

51

Totaal

33

6

61

100

Gemeentelijk

44

3

6

54

Regionaal

2

0

0

2

Landelijk

0

1

0

1

Onbekend

3

1

39

43

Totaal

49

5

45

100

Gemeentelijk

22

1

7

31

Regionaal

15

0

0

15

Landelijk

0

1

0

1

Onbekend

6

0

46

52

43

3

54

100

Totaal Bron: Van Eck et al. (2003), bewerking WJ.H.Mulier Instituut

82

Bijlage 9:Evenementen naar sporttak

•v

o

m

o

Tabel Evenementen per sporttak naar regio,in aantallen

Fietsen (BMX, MTB, wielrennen)

3

OV

GE

NL

13

8

89

Hardlopen

5

9

73

Auto/motorsport

2

8

61

Voetbal

3

6

55

Volleybal (incl. beachvolleybal)

2

1

43

Hippische sport

9

5

39

Nautisch/zeilen/surfen e.d.

0

0

22

Wandelen

0

4

20

Tennis

0

0

14

Schaatsen

0

0

11

Atletiek

2

1

8

Hockey

0

0

8

Roeien

0

1

8

Skaten/skeeleren

0

0

7

Triathlon

1

0

7

Gymnastiek

0

2

6

Korfbal

0

0

6

Zwemmen

0

0

6

Vechtsport

0

0

5

Danssport

0

0

4

Judo

0

0

4

Polo

0

0

4

Rugby

0

0

4

Schaken

0

1

4

Ballonvaren

2

0

3

Basketbal

0

0

3

Boksen

0

0

3

Golf

0

0

3

Handbal

0

0

3

Multi

0

0

3

Vliegeren

0

1

3

Biljarten/snooker

0

0

2

Darten

0

0

2

Honkbal

0

0

2

Volleybal

1

0

2

Badminton

0

0

1

Bowlen

0

0

1

Dammen

0

0

1

Frisbee

0

0

1

ra ^_ 5" in O < m

cr 5'

O

•< 3 •a

Bl 3

Nl O M 00

83

o

Hengelsport

1

0

^ s •g o &

Ijsspeedway

0

0

Jeu de boules

0

0

0

0

0

0

Kaatsen Kanoen

w §J

Krachtsport

0

0

y

Parachutespringen

0

1

Schietsport

0

0

Overig

0

1

14

Totaal

41

49

563

| "3

Bron: Respons Sport Monitor, bewerking W.J.H.Mulier Instituut

s is s

84