Big Brother zit ove eral! Heel w wat instelliingen, perssonen of orrganisaties nemen hett niet zo nauw m met de privacy van de e burgers. D De Liga voo or Mensenrechten en La Ligue de es droits de l’hom mme hebbe en een aanttal kandidaaten op een n rijtje gezet die het reecht op privvacy niet respecteren. Hiero onder vindt u het doss ier van één n van de kan ndidaten.
POLITIEZONE WESTKUST De Politie ziet u! Het Big Brother‐fenomeen wordt door de politie van de zone Westkust ‐ Koksijde, De Panne en Nieuwpoort ‐ wel erg letterlijk genomen. Slimme camera’s registreren elke wagen die de kustzone binnenrijdt. Een resem observatiecamera’s houdt de nietsvermoedende dagjestoerist continue in de gaten en de VIP‐politie wordt erop uit gestuurd om hangjongeren aanhoudend te volgen en te controleren. Big Brother is definitely watching you! Automatische nummerplaatherkenning Sedert 2005 zijn er op alle invalswegen naar de Westkust vaste camera's geplaatst voor nummerplaatherkenning, ook wel “slimme camera’s” genoemd1. Elke wagen die de zone binnenrijdt, wordt vandaag de dag automatisch geregistreerd en gecontroleerd door een van de zes camera's. Ook het tijdstip waarop de zone wordt binnengereden, wordt gerapporteerd. Wagens die reeds elders werden geseind wegens verdachte gedragingen, worden meteen geregistreerd en vanaf het binnen rijden in de zone wordt deze auto onderschept, de inzittenden worden gefouilleerd en de telefoniegegevens worden opgeslagen en later gebruikt als nieuwe feiten worden gepleegd. Dit is een vorm van pro‐ repressief researchwerk. De informatie wordt gecontroleerd in drie databanken, de algemene informatiedatabank van de politie, een databank die de lokale politie heeft opgezet met de Noord‐Franse politie en een databank van de verzekeringsmaatschappijen. De dispatching en patrouilles krijgen vrijwel meteen een seintje wanneer een camera een nummerplaat uit de blacklist registreert. Alle gegevens worden bovendien gedurende 14 dagen bewaard. Op uitdrukkelijke vraag van de jachtclubs werden eind 2008‐begin 2009 in de Nieuwpoortse jachthaven ook slimme camera’s geïnstalleerd. Volgens de politie zijn vier vaste camera’s in de havengeul geplaatst en één mobiele op het dak van de jachtclub. De politie haalt twee redenen aan voor de installatie. Deze camera’s moeten enerzijds het stelen van buitenboordmotoren tegengaan. Daarnaast wordt het grensverkeer in de havengeul 24 uur per dag geregistreerd. Commissaris en postchef Patrick Helsmoortel van de scheepvaartpolitie (SPN) omschrijft het als volgt: “Alle beelden worden automatisch één maand bewaard, maar we kunnen altijd foto’s maken van echt relevante stukken en die dan opslaan. Zo kunnen we bijvoorbeeld op vraag van het parket een foto maken van alle binnenkomende boten op één bepaalde dag. Het is niet de bedoeling om naar herkenning van personen te werken, maar eerder om een beeld te krijgen van wat er in de haven gaande 1
Deze zijn uitgerust met de ANPR‐technologie, wat staat voor Automatic Number Plate Recognition.
is. Problemen met de privacy zijn dus niet aan de orde; we krijgen bovendien zeer strikte regels opgelegd2.”
“Elke burger is verdacht tot bewijs van het tegendeel”
Meerdere jaren al worden de slimme camera’s in de Politiezone Westkust gebruikt in een juridisch vacuüm. De Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke levenssfeer (de Privacycommissie) plaatst grote vraagtekens bij het gebruik van slimme camera’s, zowel op privacyvlak als op het vlak van efficiëntie: “De camera kan de nummerplaat van een wagen herkennen, maar misschien zit niet diegene aan het stuur die eerder op dronken rijden betrapt werd, maar bijvoorbeeld een familielid3.” In de Panorama‐reportage “We zijn gezien” (1 mei 2011) sprak privacy‐expert Paul de Hert4 zich pessimistisch uit over het gebruik van slimme camera’s in de politiezone Westkust. “Om de veiligheid van de mensen er te garanderen wil commissaris Nico Paelinck er alle technieken toepassen die voorhanden zijn, ook die op de grens van het toelaatbare”, aldus De Hert. Korpschef Paelinck relativeert weliswaar het privacy‐argument: “We leven niet meer in de negentiende eeuw. Nu al wordt elk voertuig dat de zone binnenrijdt systematisch geregistreerd door camera’s en gecontroleerd door verschillende computers. Voor ons is elke burger verdacht tot bewijs van het tegendeel”. Volgens Raf Jespers, advocaat en tevens auteur van het boek ‘Big Brother in Europa’ “gaat dergelijk uitgangspunt in tegen de privacy en tegen het vermoeden van onschuld, de basisbeginselen van de rechtsstaat.” De slimme camera’s worden al een aantal jaren ingezet en registreren niet alleen het autoverkeer, maar worden ook ingezet om weggelopen kinderen, criminelen en onverzekerde wagens te herkennen. Het gebruik van camera’s wordt geregeld door de Camerawet van 20075, maar volgens De Hert valt het gebruik van slimme camera’s niet onder het toepassingsgebied van die wet.
Observatiecamera’s In de Politiezone Westkust zijn nogal wat camera's opgesteld door de lokale overheden en dit op alle mogelijke plaatsen. De noodzakelijke pictogrammen zijn evenwel zelden te bespeuren. Voor vaste camera’s op publieke plaatsen kan bezwaarlijk worden volstaan met het plaatsen van zoneborden aan de invalswegen van de plaats waar gefilmd wordt. Dat met 2
Inforevue, 2010, ‘Camera’s in de havengeul – een oogje in het zeil’. http://www.polfed‐ fedpol.be/pub/inforevue/inforevue1_10/10_IR01_NL‐Camera.pdf 3 Knack.be, 6 mei 2011, ‘Slimme camera's zoeken dronken bestuurders: ligt in "grijze zone" van privacy’. http://www.knack.be/belga‐algemeen/slimme‐camera‐s‐zoeken‐dronken‐bestuurders‐ligt‐in‐grijze‐zone‐van‐ privacy/article‐1195004610282.htm 4 Paul De Hert is hoogleraar privacyrecht aan de VUB. 5 Wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera’s, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 31 mei 2007.
dergelijke zoneborden niet langer vereist is dat bij elke camera een pictogram moet worden geplaatst, roept vragen op. Volgens politiecommissaris Paelinck kunnen deze observatiecamera’s “Heel veel. Ze hebben een panorama van 360°, en kunnen bovendien tot 80 keer inzoomen. Concreet betekent dat bijvoorbeeld dat een nummerplaat op 200 meter moeiteloos kan geregistreerd worden. De camera’s kunnen ook gezichten herkennen. Ze nemen hiervoor een 80‐tal referentiepunten op het gelaat. Zeer handig voor het opsporen van verloren kinderen, bijvoorbeeld. Ze merken ook verdachte nachtelijke bewegingen op. Dit en nog veel meer6.” Bovenop dit groeiend aantal observatiecamera’s heeft de korpschef van de Politiezone Westkust, sinds mei 2009, ook de zogenaamde “petcamera’s” in gebruik genomen. Dit zijn camera’s die op de pet van de politieagenten of, ter hoogte van de borst, op het uniform vastgemaakt worden. Volgens de korpschef is het gebruik van deze camera’s bedoeld om het geweld tegen politieambtenaren bij vechtpartijen en dergelijke in te dijken; de kwaliteit van de processen‐verbaal te optimaliseren en discussies over de tussenkomsten van de agenten uit te sluiten. Bij de ingebruikname zouden niet alle regels in acht zijn genomen en een wetswijziging over het gebruik van mobiele camera's door de politie laat nog op zich wachten. Zo moeten pictogrammen aanduiden dat er gefilmd wordt, maar het is onmogelijk om die pictogrammen op de agenten te bevestigen, aldus korpschef Paelinck.
Felle kritiek kwam er in een artikel van de vakbond VSOA West‐Vlaanderen in het maandblad Argument7, met als ondertitel: Korpschef overtreedt opzettelijk de wet “om de wetgever te provoceren”: 1. De wet van 21/03/2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera's voorziet een aantal formele verplichtingen inzake melding en het verkrijgen van toestemmingen waarop tot op heden niet werd voldaan. 2. Bovendien bestaat de problematiek van het filmen in privévertrekken van derden. In tegenstelling tot wat in de pers wordt gesuggereerd, vinden vele interventies nu éénmaal plaats in woningen. 3. Bijkomende vragen: Vanaf wanneer stopt men met filmen? Wat bijvoorbeeld tijdens een verhoor? Nogal wat verdachten kunnen agressief worden tijdens het verhoor. Is de wetgeving betreffende het afnemen van verklaringen met behulp van audiovisuele media dan niet van toepassing? 4. Volgens art. 5 van de wet van 08/12/1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer mogen persoonsgegevens slechts worden verwerkt wanneer de 6 Westkust Magazine, Januari 2004, jaargang 2, editie 1, ‘Politiezone Westkust zet licht op groen voor politiecamera’s ‐ Big Brother loert mee!’ http://www.westkustmedia.be/useruploads/RedactieWKM6.pdf 7 Argument, November 2009, “Opgelet u wordt gefilmd: Korpschef overtreedt opzettelijk de wet “om de wetgever te provoceren”. http://www.vsoa‐ pol.be/index.php?option=com_content&task=view&id=603&Itemid=33
5.
6.
7.
8.
betrokkene daarvoor ondubbelzinnige zijn toestemming heeft verleend. Opvallend daarbij is dat er in de media enkel wordt gesproken over de “toestemming” van de betrokken burgers. Aan de interveniërende politieambtenaren wordt daarentegen niet gevraagd om toestemming te geven om gefilmd te worden. Gelet op het feit dat er een bijzonder opsporingsmiddel wordt ingezet (camera) kan men zich afvragen of het hier gaat over “observatie met gebruik van technische hulpmiddelen”, te weten een bijzondere opsporingsmethode die enkel mogelijk is met een machtiging bedoeld in artikel 47 sexies van de wet betreffende de bijzondere opsporingsmethoden. Het BOC (Basis OverlegComité voor politie) werd alvast geen advies gevraagd, hetgeen in strijd is met de Wet op het Welzijn van 04/08/1996, de Wet 24/03/1999 en K.B. 08/02/2001 “Syndicaal statuut”, het K.B. 03/05/2009 betreffende de opdrachten en de werking van de Comités voor preventie en bescherming op het werk en Koninklijk Besluit 12/08/1993 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen. De aanwezigheid van een camera op de kepie veroorzaakt bovendien een zekere stress (“Big Brother”‐gevoel) bij het personeel van de interventieploegen. Het veroorzaken van stress door de werkgever is dan ook in strijd met K.B.17/05/2007 voorkoming van psychosociale belasting veroorzaakt door het werk. De betrokken korpschef vindt dat de wetgeving dient aangepast te worden en overtreedt daarvoor opzettelijk de wet, om de wetgever te provoceren. Als voorbeeld naar de maatschappij toe kan een dergelijke houding tellen! Stel dat iedere politieambtenaar, of erger nog iedere landgenoot, wanneer hij niet akkoord is met één of andere wetgeving deze opzettelijk begint te overtreden…
Omdat de beeldkwaliteit van de petcamera’s soms te wensen overliet koos korpschef Paelinck resoluut voor het gebruik van de VIDMIC in zijn politiezone. De VIDMIC wordt ingebouwd in de microfoon van de mobiele radio, die al of niet op het uniform bevestigd wordt. De videomicrofoon beschikt niet enkel over een fotoapparaat, waarmee van elke overtreding een foto kan worden genomen, als bewijsmateriaal, maar ook over een videocamera. In een interview over het gebruik van de VIDMIC liet commissaris Paelinck zich alvast enthousiast uit over deze nieuwe techniek8: “Met deze videocamera kunnen we onze interventies filmen,
vooral tijdens grote evenementen en fuiven. De opgeslagen beelden kunnen dan als bewijs dienen in de rechtbank. Maar de melding dat we alles opnemen, moet ook voorkomen dat verbaal of fysiek geweld gebruikt wordt tegen onze politiemensen. Wie weet dat er opnames gemaakt worden, blijft meestal rustig”. Klachten over inbreuken op de privacy vreest Paelinck niet: “De VIDMIC valt volgens mij niet onder de wet op bewakingscamera's, maar onder de privacywet. Hij dient vooral voor de beveiliging van onze agenten. De Privacycommissie wordt trouwens van onze plannen op de hoogte gebracht.” 8
Westkust Magazine, jaargang 8, editie 3, mei‐juni 2010, “Video‐opnames zijn verschroeiende bewijsstukken in de rechtbank”. http://www.westkustmedia.be/useruploads/RedactieWKM44.pdf
De stelling van commissaris Paelinck dat de VIDMIC niet onder de camerawet valt, is onzes inziens niet correct. De Camerawet is van toepassing op de installatie en het gebruik van bewakingscamera’s, met andere woorden op elk (vast of mobiel) observatiesysteem dat tot doel heeft: misdrijven tegen personen of eigendommen te voorkomen, vast te stellen of op te sporen; overlast in de zin van artikel 135 van de nieuwe Gemeentewet te voorkomen, vast te stellen of op te sporen of de openbare orde te handhaven. Door de VIDMIC niet als bewakingscamera te omschrijven zou deze ook meteen ontsnappen aan de strikte reglementering van de Camerawet. Toch lijkt het echter weinig waarschijnlijk dat de VIDMIC niet voor bewakingsdoeleinden zal worden aangewend. “Very Irritating Police” Hangjongeren mochten vanaf de zomer 2011 aan de Westkust op een VIP‐behandeling rekenen, waarbij ze aanhoudend gevolgd en gecontroleerd werden door "Very Irritating Police" ‐ zeer vervelende politie. De politiezone Westkust startte met dit initiatief. De taak van de VIP‐politie bestaat er in om probleemjongeren te identificeren, hen continu te volgen en te controleren. Volgens korpschef Paelinck zijn de overlastplegers vooral jongeren tussen 14 en 25 jaar uit het binnenland of Noord‐Frankrijk, die hun vakantie doorbrengen aan de kust.
Deze voorkeursbehandeling van hangjongeren dient vooral ook als signaal naar de inwoners van de kustgemeenten dat de overheid hun bezorgdheid over geweld en overlast ernstig neemt. Er heerst in de kustgemeenten van de Westhoek heel wat onbehagen over overlast, waaronder lawaai, graffiti, drugsgebruik, bendevorming, e.d. Het gedeeltelijk alcoholverbod dat de politie destijds invoerde in de strijd tegen deze overlast loste het probleem echter niet op. Het VIP‐project dient meer ontradend te werken. De inspiratie voor deze aanpak komt uit Rotterdam, maar de VIP‐patrouille in de Westkust zal een lightversie zijn van de aanpak in de Nederlandse havenstad. Stigmatiserend
De Rotterdamse aanpak oogst veel kritiek. Sommige criminologen vinden dat een sterk verhoogd toezicht stigmatiserend werkt en een averechts effect kan hebben. Ook Paelinck verwachtte kritiek: “We gaan hiermee weg van de softe aanpak. Maar de kustgemeenten zijn ook specifiek: de daders wonen hier doorgaans niet.” Na de zomer volgde een evaluatie van het project en er werd daarbij niet uitgesloten dat het uitgebreid zal worden. “Want naast klachten over hangjongeren kampen onze gemeenten ook met hangsenioren, aldus Paelinck.”
Op 11 augustus 2011 heeft de Politiezone Westkust een eerste evaluatie bekendgemaakt van de VIP‐acties gedurende de maand juli 20119. Zij bestempelde haar eigen aanpak als een succes terwijl bitter weinig objectieve gegevens voorhanden zijn om die stelling te onderschrijven. Er werd melding gemaakt van welgeteld één geval waar de politie is moeten tussenkomen. Het "Very Irritating Police"‐project van de Politiezone Westkust lokte al diverse reacties uit bij diverse partijen uit verschillende sectoren: Eerste schepen van Koksijde en lid van de politieraad, Jan Loones, reageerde gepikeerd10: "Dit project van de korpschef is moordend voor ons imago. Als je ziet hoeveel inspanningen we doen om mensen naar hier te halen..." Korpschef Paelinck voelt weinig voor dergelijke vorm van politieke inmenging: "De politiek moet niet zeggen hoe we de criminaliteit moeten aanpakken. Dit is mijn bevoegdheid". Ook Stefaan Gheysen, directeur van Westtoer, haalde op 24 mei 2011 tijdens het Grote Kustdebat van Unizo zwaar uit naar korpschef Nico Paelinck: “Rambo Paelinck behandelt alle jongeren als criminelen. Hij is de slechtste ambassadeur die het kusttoerisme zich kan indenken11.” Volgens criminoloog Brice De Ruyver is het VIP‐project geen overbodige luxe: "Het is in overeenstemming met de reële situatie, vooral in De Panne. Het is noodzakelijk dat je ertegen optreedt." Hij vindt niet dat op die manier jongeren gestigmatiseerd worden. "Het gaat vaak om jongeren die al een voorgeschiedenis hebben." De Ruyver vindt dat vooral de leidersfiguren uit die groepen moeten worden gehaald, "want er zijn altijd heel wat meelopers." Volgens Stijn Vivijs van het Instituut voor Criminologie aan de Leuvense universiteit, werkt de VIP‐behandeling echter contraproductief. "Nultolerantie tegenover hangjongeren werkt absoluut niet", klinkt het. "Dat is aangetoond door criminologisch onderzoek." Volgens Vivijs zal de "irritating police" leiden tot een kat‐en‐muisspel met de jongeren. Ook het Kinderrechtencommissariaat is tegen. "Het is jammer dat er lukraak acties worden ondernomen", zegt Bruno Vanobbergen. "Er is een integraal beleid op lange termijn nodig12."
9
De Standaard, 11 augustus 2011, ‘'Very Irritating Police is succes aan Kust ‐ Politie Westkust maakt evaluatie aanpak probleemjongeren’. http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=2N3DU2L6 10 Westkust Magazine, "Very Irritating Police": schepen Loones in de tegenaanval. http://www.westkustmagazine.be/index.php/nl/de‐panne/d/very‐irritating‐police‐schepen‐loones‐in‐de‐ tegenaanval 11 Westkust Magazine, "Rambo Paelinck" krijgt wind van voren. http://www.westkustmagazine.be/index.php/nl/westkust/d/rambo‐paelinck‐krijgt‐wind‐van‐voren 12 De Redactie, 19 april 2011, “Politie Westkust gaat jongeren hard aanpakken”. http://m.deredactie.be/cm/vrtnieuws.mobile/mregio/mwest‐vlaanderen/1.1006256
Privacy‐probleem? Los van de vraag of deze aanpak wel doordacht is ‐ gaat de VIP‐politie de jongeren irriteren en hen zodoende, uit frustratie, niet net aanzetten tot het veroorzaken van meer problemen? – zit het probleem hem vooral in de achterliggende gedachte, door commissaris Paelinck zo mooi verwoord, en de bijhorende strategie waarbij de politie van elke “verdachte” jongere onmiddellijk de identiteitskaart gaat vragen. Worden jongeren daarmee, wanneer ze op hun “hanggedrag” worden aangesproken niet te veel in hun privacy geschaad? Ze doen op zich immers niets verkeerd en er is dus ook geen grond voor de autoriteiten om hun identiteit te controleren. Het abstracte recht op privacy kent veel voor‐ en tegenstanders, maar eenmaal in conflict met “onze” drang naar veiligheid ontpopt zich een grimmige discussie die de moeilijke evenwichtsoefening tussen beide idealen blootlegt. Veiligheid is een na te streven goed – niet in het minst door onze politiekorpsen ‐ maar het is zeker niet de hoogste norm. We moeten ons behoeden voor een samenleving die hard bevochten en lang verworven grondrechten beknot in naam van die alomvattende veiligheid. Wie, zoals commissaris Paelinck, de uitbouw van een controlestaat tracht te rechtvaardigen onder het mom van de democratie, geeft blijk van weinig democratisch inzicht. Ligt het doel van democratie nu niet net in het inperken van ongelimiteerde staatsmacht? Doorgedreven controle van burgers wordt niet “democratisch” enkel en alleen door het gebruik van gesofistikeerde technologieën. Wie beweert dat enkel kerkers en vergeetputten synoniem staan voor een totalitaire staatsvorm, onderschat de mogelijkheden én gevolgen van onze nieuwe, hedendaagse surveillancetechnieken. Systematische controle en registratie van onderdanen is weinig democratisch te noemen en maakt burgers minder vrij. Een vrijheid die nochtans noodzakelijk is om aan een democratische samenleving deel te nemen, in al haar facetten. De uitspraken van de West‐Vlaamse korpschef zijn op zijn minst verontrustend te noemen. Indien de grenzen echt bepaald worden door de mogelijkheden van de technologie dan wordt uw uitstapje naar zee er binnenkort eentje in ware sciencefiction stijl. Al wat kan mag! De proportionaliteit is ver zoek in dergelijke logica. En laat inbreuken op de privacy nu net onderhevig zijn aan een fundamenteel proportionaliteitsbeginsel. En wat met het vermoeden van onschuld? Artikel 6.2 EVRM omschrijft het beginsel als volgt: “eenieder, die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd, wordt voor onschuldig gehouden totdat zijn schuld volgens de wet bewezen wordt”.
Dit principe is nog steeds grondwettelijk verankerd maar dat wordt door commissaris Paelinck ter zijde geschoven. Is nu zelfs de politiemacht niet meer gebonden door de “rule of law” die instanties oproept tot principiële toepassing van de wet? Kan de burger nog vertrouwen op de toepassing van de haar toegekende rechten of primeert de politiestaat? Waarom zou u als burger vertrouwen stellen in de instanties die u klaarblijkelijk wantrouwen? Zijn alle burgers nu schuldig tot het bewijs van het tegendeel, zoals Paelinck beweert? Dergelijke opvatting vereist inderdaad een doorgedreven controle want met 10 miljoen “schuldige” en dus “gevaarlijke” burgers blijft je maar beter voortdurend op je hoede. En zo geschiedt het ook. De Liga’s voor Mensenrechten zien in het VIP‐project van de politiezone Westkust een aanfluiting van het vermoeden van onschuld en meent dat de wildgroei van camera’s in de zone een disproportionele aantasting van het recht op privacy uitmaakt. Het recht op privacy is niet absoluut en inperkingen zijn vaak noodzakelijk voor het dagelijks functioneren in onze samenleving. Maar deze inbreuken dienen steeds gericht en tijdelijk van aard te zijn. Permanente en preventieve inperking van de privacy schendt de fundamentele beginselen van onze rechtstaat en draagt het gevaar af te glijden naar een totalitaire controle. NUTTIGE LINKS http://www.politiewestkust.be/
