Politiek en Cultuur Maandschrift onder redactie van : F. Baruch, H. Gortzak, A. Mellink, S. Prins, Red. Secr

Politiek en Cultuur Maandschrift

Prijs per

onder redactie van : F. Baruch, H. Gortzak, A. Mellink, S. Prins, Red. Secr.

30 cent Abonnementen:

Redactie: Roemer Visscherstraat 4, Amsterdam. Administratie: UITGEVERIJ PEGASUS, Leidsestr. 25. A'dam, Tel. 35957, Giro 173127

2de JAARGANG (Nieuwe reeks) No.

n~er

Per jaar Per halfjaar

12

f 3.50 f 1.75

DECEMBER 1947

Aan onze

abonnees! Velen van onze abonnees zullen hun nummers van Politiek en Cultuur willen bewaren. De grote verscheidenheid van artikelen en bet vele

do~~

mentaire materiqal, dat in ons blad is gepubliceerd, maakt deze wens begrijpelijk. Om deze 1ezers het verzamelen te vergemakkelijken, zullen wij voor de jaargang 1947 banden ter beschikking stellen tegen f 0.70 per band. Hiermede hebben wij een oud gebruik weer in ere hersteld e:J. wij zijn er van overtuigd, dat velen van deze gelegenheid gebruik zullen maken. Wij verzoeken belangstellenden f 0.70 op onze girorekening no. 173127 over te maken met vermelding: Band 1947 P •. en C.; wij zullen dan voor de toezending zorg dragen. Bij voldoende gegadigden zullen wij ook voor banden voor de jaargang 1946 kunnen zorgen tegen dezelfde prijs.

..

f, '

/

I

\

Een congres achter rookgordijn

I,

I

,

et op eind October gehouden congres der Katholieke Volks~ partij"'verdient in bijzondere mate onze aandacht - niet om~ dat daar opzienbarel}.de besluiten zijn gevallen of een werel~schok~ kende verandering van koers zou zijn- ingeluid, maar omdat hier een der drijvende krachten van de reactie bijeen was en omdat. daar scherper dan totnogtoe de doeleinden van deze reactie zijn om~ 1 • lijnd. - · ' Natuurlijk zou men zich kunnen aansluiten bij de overzichtschrij~ ver van de Tijd, die na het congres verklaarde dat dit eerste congrés der K.V.P. ,.geen overdaad gedemonstreerd . (heeft) aan he~ zieling, visie en stijl". Dat is een volkomen juiste gedachte en de aanwezigheid van dozijnen hoogwaardigheidspekleders uit kerk, ondernl!merswereld en regering zal bij de enkelé nuchtere toeschouwers de gedachte niet hebben kunnen wegnemen, dat bezieling, visie en stijl nu eenmaal niet behoren bij ,een partij die zich met taaie volharding geworpen heeft op de verdediging van een ondergaand stelsel. , Het is echter niet de gewoonte van Communisten om, de realiteit . uit de weg te gaan. Die realiteit is, dat de katholieke reactie in ons land een groot, zij het 69k afbrokkelend deel van de werkende bevolking in stad ~n land achter zich heeft. Die realiteit is ook, dat, deze reactie steunt op t!i- voortgedreven wordt door machtige kapitaalsgroepen en invloedrijke folitici in Washington· en Rome. Als zodanig zullen wij er rekening mee moeten houden. Hoewel het bestuur yan de K.V.P. zowel in letterlijke als- in figuurlijke zin er .voor gezorgd had, dat een rookgordijn rond de besprekingen op het congres werd gelegd, is voldoende over de interne discussies bekend geworden, om te mogen~ constateren, dat het hi,er aan radicale, opposlitionele, op~tandige stemmea evenmin ontbroken heeft als op het enkele maanden geleden gehouden bui~ tengewone èongres van de P. ·V. d. A. M!n behoeft slechts een blik te werpen in de zeven resoluties.' die door het congres zijn aangenomen, om zich van de juistheid er van te vergewissen. Die opstandigheid vond haar neerslag in resoh,tties als die over de vergoeding van de gèleden oorlogsschade en vooral in de reso~ lutie over de loon~ en prijspolitiek van de regering. Wanneer het congres b.v. in zijn resolutie over de lonen en . prijzen vaststelt, dat ,.de ·ongewijzigde handhaving van het loonp niveau in brede sectoren van het sociaal-economisch leven met kracht is doorgevoerd" .en daarentegen noch de in uitzicht gestelde prijsverlaging tot stand is gekomen, noch de,campagne voor de productie van utility-goederen succes heeft opgeleverd, dan is dat natuurlijk een waarheid als een koe, maar het moet tegelijkertijd de schijn wekken, alsof Romroe en Kortenhorst ook bereid zouden

H

361

\

"

zijn om te strijden voor de opheffing van de "onvo1doende wegstè· nomen spanning" tussen lonen en prijzen.· Het tegendeel blijkt duidelijk wanneer in dezelfde resolutie wordt verklaard dat de politiek van prijsverlaging "voortgezet" moet wor~ den, maar ... ·... "uiteraard met bedrijfseconomische o~erwegingen r~kening houdende". In verstaanbare taal betekent dit, dat prijsver~ laging wenselijk is, maar pat aan de ~insten der ondernemers niet , mag worden getornd. Zoals alle resoluties doortrokken zijn van de geest der in deze )colom.tpen reeds vaak \aangehaalde encyclieken Rerum Novarum en Quadragesima Anno, zo ook deze. Het is een der kernstukken van de economische leer van het katholicisme, dat de ondernemer zijn "verantwoordelijkheid jegens de gemeenschap" "spontaan" moet doen blijken en dientengevolge stelt het congres zich er ook mee tevreden, om voor de zoveelste keer een "beroep" op de welwillendheid van de ondernemers te doen om hun ·steentje bij te dragen tot verwerkelijking van deze doeleinden.

*** 'I

I

oe belangrijk een resolutie over lonep. en prijzen, over bedrijfs~ , organisatie, over vergoeding van oorlogssçhade of over volks~ huisvesting ook moge zijn, hoe belangrijk ook de wenselijkheden mogen zijn, die daar zijn uitg~sproketl, de kern van de besprekin: gen op het congres raken zij niet .. Men zou de besprekingen in de volgende punten kunnen samenvatten:

H

1. Alle in het congres naar voren gebrachte wenselijkheden ontheffen de Katholieke Volkspartij niet van de verantwoordelijkheid voor het beleid der regering Beel. Romme verklaarde immers zelf op het congres, dat het voç:>rnaamste feit in het parlementaire optreden van zijn partij de steun aan de regering Beel was. 2. Gezien de toenemende versterking van de democratische krachten, ook in ons land, achtten de organisatoren van het congres het absoluut noodzakelijk, om de leerstellingen van de katho~ lieke kerk in al hun redevoeringen en resoluties verscherpt tot uit~ drukking te brengen. Hierbij is een der voornaamste strategische middelen - een middel overigens dat zo oud is als het kapitalisme bestaat - de splitsing in de rijen der werkende bevolking te bevorderen en te verdiepen. Een bestudering van de resolutie over de bedrijfsorganisatie, evenals die over de zedelijkheid of over de lonen en prijzen, bevestigt de juistheid van deze zienswijze. Men behoeft overigens niet naar de resoluties te zien, men vindt dezelfde strategie terug in het beleid van de regering, dat door aalmoezen aan de grote gezinnen (extra kolentoeslag, kinderbijslagwet) en het niet

362 "

erkennen van de E.V.C. enz., tracht om die spiitsing in stand te houden en te verdiepen. 3. Ten einde de aandacht van het volk af te leiden van het werkelijk grote vraagstuk: de strijd voor de onafha~kelijkheid en tegen de toenemende Amerikaanse overheersing, stond in het middelpunt der beraadslagingen de strijd tegen het Communisme.

* ** het ook- voor een goed begrip van de politiek der K.V.P. H oewel in al haar 't>nderdelen noodzakelijk zal zijn om zich uitvoerig

bezig te houden met vraagstukken als de bedrijfsorganisatie en de loon~ en prijspolitiek, haar houding ten opzichte van de boerenbe~ volking e.d. meer, zullen wij ons hier beperken tot de houding van de K.V.P. ten opzichte van de Communistische Partij. De resoluties over de ,.openbare zedelijkheid" en de bedrijfsorga~ nisatle moeten overigens daarbij niet uit het oog worden verloren. Zij bevestigen immers de stelling, die nog onlangs door Zjdanof in zijn inleiding op de bijeenkomst der Negen Partijen naar voren werd gebracht, toen hij zeide dat de aanval op de Communistische Partij onvermijdelijk een aanval op de rechte:n".en vrijheden van de werkende bevolking inhqudt. . 1 Wanneer men kennis neemt van de resolutie over het Commu~ nisme, wordt bevestigd dat de politi~k der katholieke kerk door en door opportunistisch is en slechts in zoverre door een principe wordt geleid, als zij onveranderlijk vasthoudt aan de strijd tegen de vooruitstrevende arbeidersbeweging. Zij is opportunistisch en soepel, waarbij evenwel de opmerking gemaakt moet worden, dat met de toespitsing der tegenstellingen en met het verval van het kapitalistische stelsel het opportunisme het wint van de soepelheid. om de eenvoudige reden dat de reactie - meer en meer in het nau\v gedreven - steeds minder gelegenheid krijgt, zich soepel te he~ tonen. ' ,. Duidelijk blijkt dit uit de realiteit van de verhouding tussen katholieke leiders en communisten in het openbare leven. In de reso~ lutie wordt b.v. heel fier gezegd, dat samenwerking met de com~ rounisten in welke vorm dan ook op het terrein van de vrije sociale en politieke organisaties ,.volstrekt ontoelaatbaar" moet worden ge~ acht. Maar voor alle zekerheid worden de woordjes ,.in de huidige situatie" er tussenin gelast. Volkomen terecht. Wanneer de Paus b.v., in 1945 ten aanzien van de Italiaanse vakbeweging verklaarde, dat samenwerking tussen communisten en katholieken wél geoor~ loofd is, dan zei hij dat niet omdat hij plotseling een bevlieging· van vooruitstrevendheid ha,d, maar om de eenvoudige reden, dat de omstandigheden hem daartoe dwongen. Hetzelfde zien wij in

363

•

•

I

I

Tsjej:hoslowakije, waar katholieke qorpspriesters lid zijn geworden . van de Communistische Partij. Zij zijn niet geexcommuniceerd, hoewel men hier to~h met een zeer hoge graad van samenwerking te maken heeft, ·om zo te zeggen! In deze omlijsting moet. men dan ook de resolutie zien. , Zij werd ingeleid door iemand, die de toepasselijke naam van dr. Olierook droeg. Diens inleiding beperkte zich overigens (althans volgens de beschikbare verslagen) tot het geven van een overzicht over de inhoud van ons beginsel~programma. Dit was natuurlijk een zeer nuttige bezigheid, gezien het feit dat volgens De Tijd de inleider slechts "in het algemeen" grote bijval oogstte en dus blijkbaar niet in de bijzonderheden. Hetgeen begrijpelijk wordt, wanneer men weet dat volgens dr. Olierook "een ~ker radicalisme·· onder de aanwezigen leefde. Wanneer de resolutie zegt, dat "het Communisme" in zijn tota~ liteit onverenigbaar is' met het Chri.stendom, omdat het .een abso~ lute ontkenning van het bestaan van God em:. in zich draagt -· dan' kunnen wij er mee volstaan, kennis van deze uitspraàk te nemen. Waarde kunnen wij haar niet toekennen, gezien het feit. dat er in de practijk niets van terecht komt, zoals in de landen van de nieuwe democratieën heel duidelijk blijkt. Het mag dan ook een aansporing voor .onze vrienden in katholieke omgeving zijn, om onversaagd te strijd~ voor het winnen van de katholieke arbeiders voor de practische politiek, van onze partij. Enigszins anders is het gesteld met de daarop volgende stelling. Dr. Olierook beweert n.l. dat het communisme ook onverenig~ baar is met het éhristendom, "wijl het als sociaal~economisch stelsel in strijd is met de leer der katholieke kerk over de menselijke persoonlijkheid, de eigendom, · het gezin en de maatschappelijke verhQudingen." Dit is maar zeer rbetrekkelijk. Wat de opvattingen van· de com~ munisten over de menselijke persoonlijkheid betreft, behoeven wij slechts te constateren, dat deze -door en in het kapitalistische stel~ sel vernietigd wordt. (Wie daaraa,n twijfelt,. behoeft sl,echts te denken aan de beroemde film van Charley Chaplin, "City Lights" waarin hij zijn striemende critiek uitoefent op de ont~zielende toe~ standen in de kapitalistische grootbedrijven of hij moet de Ame~ rikaanse kranten van slechts één dag lezen om zich er van te over~ tuigen). Anderzijds beschouwt de leer van het Socialisme juist de vernietiging van het kapitalistische stelsel als de hoofdvoorwaarde voor de vrijm•king van de mens en voor de ontplooiing van zijn volle persoonlijkheid.

*** ·

W

364

at onze sociaal~ economische opvattingen en onze opvattin~ gen over de maatschappelijke verhoudingen betreft, b~hoe-

•

ven wij er slecht~op te wijzen. dat volgens de officiële commen~ taren uit katholieke kring op de Pauselijke encyclieken, in het ge~ heel ;geen specifiek leerstuk in dit opzicht bestaat. Hoe onze op~ vattingen derhalve in strijd kunnen zijn met een niet "bestaande Katholieke leer, zal dr. Olierook ons nog duidelijk moeten maken. Zijn confrater Angelinas zegt immers uitdrukkelijk dat de maatschappelijke en .sociaal~economische opvattingen van de kerk ·.: ' niet .. spedfiek katholiek" ·zijn. De practijk geeft hem daarin gelijk. De eenvoudige waarheid is. dat de stellingen van-de Paus over de .. onvergankelijke" en .. na~ tuurlijke" principiën van het eigendom ontleend zijn aan de ge;. dachtengang van het kapitalisme. . Het behoeft derhalve ook geen verwondering, te wekken, dat men zelfs in de kring van anti~revolutionairen aanhangers vindt van het corporatieve stelsel. Dit laatste is immers nog steeds de grondslag van de economische politiek der kerk - in Europa. we1 te verstaan. · De geldigheid van de encyclieken houdt op aan de grenzen van . Amerika. Of beter gezegd, zij wordt beperkt, naar mate de. grijp~ vingers van Wallstreet zkh verder uitstrekken naar het vasteland van Europa. Hier komen wij op het kernvraagstuk van de hele zaak. dat wij in de aanvang reeds hebben aangeroerd. De steeds scherpere stellingname van de reactie, in trouw bond~ genootschap met de leiders der P v; d. 'A., ten opzichte van de socialistische arbeidersbewe-ging, liep evenwijdig met steeds hard~ nekkiger pogingen van de Amerikaanse financiers 'om Europa aan zich te onderwerpen. De K.V.P. voorziet, dat zij irt ha.ar strijd tegen het Communisme op de duur ook nog scherpere middelen zou • 1 kunnen toepassen. Dit is overigens begrijpelijk. Wanneér men er van uitgaat, dat de anti~communistische actie niets anders dan een rookgordijn is, dat.de aanval der Àmerikaanse reactie op 'de onafhankelijkheid van de Nederlandse natie moet verhullen, dan is het ook. begrijpelijk, . dat zich deze actie verscherpen moet naarmate de politiek van Ame~ rika duidelijker wordt. Immers, dit zal tot gevolg moeten hebben dat zich steed~ grotere groepoen van de bevolking losmaken van de traditionele partijen der reactie, die deze politiek verdedigen, omdat zij hun bestaan ondermijnt. De vergelijking met de politiek van het Duitse fascisme, dat immers ook onder de leus van ,.weg met het (joods) bolsjewisme" te velde trok tegen de rest van Europa, ligt voor de hand. Typerend in dit verband is b.v.. de formulering, die in de reso~ .,lutie gebruikt wordt tot rechtvaardiging van de samenwerking met. communisten in openbare lichamen. Daar lezen wij, dat deze samen~ werking kaq worden getolereerd 'omdat· communisten ,.op grond van ·de bestaande staatsregeling" zitting hebben in de openbare lichamen. Zij hebben dus geen zitting in die lichamen omdat dit overeenkomt met de wetten der democratie, maar op grond van

365

de ,.bestaande staatsregeling"! En, natt,turlijk, die kan veranderd worden, is de bijgedachte van de heren! Overigens heeft Romme reeds een balletje opgeworpen in die richting. Men behoeft slechts zijn "ontwerp van de grondwet" te lezen, waarin voOrgeschreven wordt, dat leden van de vertegen· woordigende lichamen het christelijk geloof moeten zijn toegedaan. M.a.w. socialisten, cqmmunisten enz. komen niet in aanmerking. Aan de andere kant laat de resolutie ook de deur open voor een ontwikkeling, die de katholieke reactie liever niet ziet. Zij stelt de vraag of samenwerking in federatief verband met de communisten geoorloofd is, maar zij beantwoordt haar maar niet. Dat hangt af van een zo ,.ingrijpende verandering in de sociale en politieke consteilatiè", dat Romme daarvoor maar liever zijn ogen sluit. Wat ons betreft, wij kunnen dat slechts toejuichen. Immers, de ontwikkeling gaat juist in de richting, die de Katholieken niet wil· len. De kracht van het democratisch en anti~imperialistisch blok in Europa neemt toe en het zou vanuit het standpunt · van de K.V.P. heel onverstandig zijn te verklaren, dat samenwerking nooit en te nimmer mogelijk is. Die vraag wordt niet door Romme, Kor~ tenhorst en Andriessen, ook niet door het verspreiden van Ameri· kaanse olierook · beantwoord, maar door de massa der katholieke bevolking zelf. En zij werd reeds beantwoord in de acties voor loonsverhoging. In talloze gevallen hebben Katholieke arbeiders met hun socialistische en communistische collega's samen gestaakt en gestreden. De overwinningen in deze stakingen werden juist he~ haald omdat er samenwerking bestond. . . Aan de andere kant bewijst dit ontbreken van het "nooit", dat de werkelijke democraten van katholieken huize, die wèl voor sa~ menwerking in een nationaal front zijn, sterker staan· dan hun kortzichtige leermeesters in_, korte en"lange rok.

F. BARUCH.

I

I'

f'

366

De Nederlandse trusts en hun internationale verbindingen. Het imperialisme is het tijdperk van• het financierskapitaal en van de monopolies, f,iie . overal het streven naar de heerschappij en niet naar 'de vrijheid heenr:lragen. Reaktie over de gehele linie, ·welk politiek masker zij ook moge dragen, uiterste verscherping der tegenstellingen ook op dit gebied, zijn de gevolgen hiervan. In het bijzonder verscherpt zich ook de nationale onderdrukking en het streven naar annexaties, d.w.z. naar het schenden van de nationale onafhankelijkheid (want annexatie is niets anders dan het schen: den van de zelfbeschikking der naties). (Lenin. Het imperialisme) .

•

. Vooral nu, na de tweede wereldoorlog, treedt de juistheid van deze formulering bijzonder duidelijk aan het l.icht. De monopolisti~ sche concerns .zelf echter, die zoals Philips en de Unilever leuzen aanheffen als: .. Nederland is ons vaderland", ......... Helpt Neder~ land opbouwen - werkt daarom bij Philips", of .. de Unilenr bouwt mee aan de welvaart van Nederland",11 proberen door dit soort propaganda hun ànti~nationaal karakter te verbergen en zich zelfs een vooruitstrevend tintje te geven. Des te noodzakelijker is het voor de vooruitstrevende krachten om de werkelijke aard en strekking .van het monopolistisch streven bloot te leggen en na te gaan welke positie onze Nederlandse groot~ kapitalisten innemen zowel in de wereld, als in de Staat der Neder~ landen. "' De concentratie van het kapitaal kwam in Nederland later tot stand dan In Engeland, F~ankrijk en Duitsland. De oorzaak hiervan is gelegen voornamelijk in het ontbreken van een steenkool~ en ijzerindustrie in ons land, welke industriën juist de belangrijkste wortel van de opkomende imperialistische economie vormden en de voornaamste voorwaarden waren voor het ontstaan van m"onopoliès. Het ontstaan van de grote vier concerns in Nederland: de. Konink~ lijke Shell, de Unilever, Philips en de AKU, viel weliswaar respec~ tievelijk in de jaren: 1890, 1870, 1891 en 191 L maar, met uitzon-. dering van de Koninklijke Shell. namen zij tot aan het uitbreken van de eerste wereldoorlog nog geen monopolistische positie in en evenmin wareq. zij wereldconcerhs. Behalve de Koninklijke Shell speelden deze concerns tot aan de genoemde periode en ook tijdens de eerste wereldoorlog dan ook ·een minder opvallende rol. De eerste wereldoorlog deed echter snel het beeld veranderen. Door onze neutraliteit werden. grote bedragen verdiend en men zag kans de aanvankelijk zwakke contacten in Duitsland uit te bouwen en via Duitsland Oost~Europa binnen te dringen. Wanneer men de enorme winsten van de jaren 1914-'-1918 ziet, (Koninklijke/op een .,verwaterd"*) kapitaal van 56 milHoen - 344 millioen winst, Philips op een kapitaal van () milHoen - 37 milHoen winst, Jurgens fabrièken, winst in 1913 3 millioen, in 1919 · 16 millioen), dan spre~

367

!

'

ken de cijfers een duidelijke taal. waarbij men nog in het oog moet. houdèn, 'dat b.v. alle Philipsfabrieken, en zijn 600 woningen voor f 5.-. te boek stonden en dat de aandelen, die Jurgens in soort~ gelijke ondernemingen bezat, van 5 milHoen op 104 milHoen stegen. Van de penetratie der Nederlandse concerns in Duitsland en Oost~Europa geven vooral de Unilever EUl de AKU, die daar de basis voor hun wereldgroei vonden, een duidelijk beeld. Jurgens alleen (de fusie met v. cl. Berg en Lever was nog niet to't stand gekomen) zag kans om samen met 4 Duitse banken, onder aanvoe~ ring van de Deutsche Bank, een Duitse Jtirgens~tak met een kapi~ taal van 100 millioen Mark op te richten. En met deze machtige steun van het bankkapitaal vielen alle kleinere Duitse margarine~ industrieën al spoedig in zijn handen; terwijl door de concentratie van het bankkapitaal in Nederland, waarvan o.a. de Rotterdamse Bank een voorbeeld is, hetzelfde in Nederland plaats vónd, waar:. door tevens de oude concurrenten Jurgens en V. d. Berg aaneen~ geklonken werden. . · ·· Bij deze operaties waren de Rotterdamse Bank- en cle Deutsche Bank dus nauw belrokken. En wanneer eerstgenoemde in een kwartaaloverzicht in 1947, getiteld: "Nederland - een springplank voor Duitsland", zegt: "Na de vorige wereldoÖrloÇJ droeg Nederland belangrijk bij tot het economisch . herste~ van het "Hinterland", d.w.z. Duitsland. Toen stond Nederland Duitsland een zeer aanzienlijk crediet toe, dat de Duitse industrie in staat stelde opnieuw te beginnen," ·

dan is dit volkQmen juist en dan blijkt hieruit de aanzienlijke Nederlandse investerinçt in Duitsland, die bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog 1500 millioen gulden bedroeg! Echter had men tegelijkertijd moeten vaststellen, dat wanneer· een ijzeren pot en een stenen pot samen op weg gaan, de ijzeren pot, in di~ geval het grote industriële Duitsland, de stenen pot de baas is, en deze verhouding er toe leiden moest, dat deze kapitaalgroepen verdedigers werden van de Duitse politiek, ook in Nederland. Niet voor niets kulmen we ook lezen in een brief van President• Roosevelt. geschreven in 1944 aan de Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken: '"De trusts werden door de Nazi's gebruik als regeringsinstrumenten om po1itieke doeleinden te bereiken. De geschiedenis van ·. het gebruiken van de I. G. Parbentrust door de N:azi's ·klinkt als een detectiveverhaal." ·

En zowel via de Deutsche Bank als rechtstreeks (1. G. Farben) Jiepen deze verbindingen naar de Unilever en de AKU. · Ook de Koninklijke Shell scheen de waarheid van de stenen en de ijzeren pot ontdekt te hebben1 Na haar bondgenootschap in 190.7 met çle Shell. was het logisch, dat, al bezat de Koninklijke dan 60 % van het kapitaal van de combinatie, Engeland met zijn groot *) In 1907 reikte de Koninklijke 2 gratis aandelen uit op één, waardoor gus het kapitaal verdrievoudigd werd zonder dat de aandeelhouders één cent kapitaal toevoegden. Het zelfde deed Philips in. 1919, n.l. een aandeel één z.g. gratis aandeel. Schijnbaar daalt· daardoor het dividend en moet minder belasting betaald worden.

.,

368

l' j

1

imperium en machtige_ v1oot, haa~; steunpunt moest worden hij de verovering van vindplaatsen van petroleum! Dus wist Colijn reeds voor de eerste wereldoorlog de pro~Duitse politiek van Abraham Kuyper, die hij had opgevolgd als leider van de A.R. partij, om te buigen in een pro~Engelse, hetgeen bovendien voor d~ Directeur van een maatschappij, die o.a. ook verbonden was met het grote Franse bankkapitaal en de Ned. Handelsmaatschappij, niet te ver~ wonderen was. Nieuwe concentratie, zoals b.v. tussen de Margarine Unie en Lever, waaruit de Unilever geboren werd, deden de verhoudingen wederom wijzigen. ln een concern kunnen b~ide tegengestelde stro~ mingen tijdelijk vertegenwoordigd en "vreedzqam" verbonden zijn. Maar "vreedzame bondgenootschappen" bereiden oorlogen voor en -komen op hun beurt uit oorlogen voort ...... · . De Nederlandse politiek was dan ook in de jaren tussen de beide wereldoorlogen een typisch voorbeeld van deze "v:.:~edzame" toe~ stand. De "wijze" z.g. neutraliteitspolitiek van de Nederlandse rege~ ring was in werkelijkheid slechts een weerspiegeling van de inter~ nationale kapitaalsverbindingen der Nederlandse concerns. De verbindingen met het Amerikaanse bank~ en industriekapitapl brachten in de bovengenoemde . "neutrale" verdeeldheid van de Nederlandse bourgeoisie geen aparte stroming teweeg, voornamelijk doordat Amerika deze verbindingen toen nog niet ·gebruikte. voor een actieve Amerikaanse penetratie. Als bewijs van deze penetratie volgen hier enige voorbeelden: reeds vóór 1914 stond de Koninklijke in verbinding met het Ame~ rikaanse bankconcern Kuhn, Loeb en Co., na de 1e wereldoorlog yolgden de Unilever via de bank White, Wild en Co. en het vet~ concern Proeter and Gamble, Philips met h,et overhandigen ·van 20 % van zijn aandelen aan de General Electric en de AKU, wier Amerikaanse investering vóór 1940 2/3 van haar vermogen he~ droeg~ · De tweede wereldoorlog wijzigde echt~r alle bestaande verhoudin~ gen en al mochten in de aanvang verschillende groeperingen in , Nederland dan een dubbele rol spelen, zoals Hirschfeld en Wol~ · tersom met hun nauwe Duitse samenwerking, Colijn met zijn b::o~ chure: "Op de grl!ns van twee werelden", van Beuningen en Fen~ tener van Vlissingen met hun AKU~uitbreidingen en Philips met zijn .. prettige medewerking" en "begrip bij de Duitsers", ...... na de intredenvan de S. U: in. de oorlog en het mislukken van Rudolf Hess' en Minister de Geer's zendingen om .tot een gezamenlijk im~ perialistisch front te komen tegen de S.U., stond het wel vast, dat bij een nieuwe herverdeling het Duitse imperialisme als zeUstan~ dige factor zou uitvallen. Dus kwam oriëntatie van het Nederlandse kapitaal op het Duitse imperialisme voorlopig niet meer ,.im Frage"l In het kamp der imperialisten trokken de Verenigde Staten, die haar productie en haar financiele macht, geconcetttreerd in enkele

369 '

groepen, enorm . had uitgebreid *'*), aan hét langste eind, en nu naar expansie zocht. Door middel v:an de vroeger reeds verkregen .,vreedzame penetraties", thans aangevuld met dollarleningverlokkingen en atoombomintimidatie, dringen zij de Duitse, Engelse en Nederlandse concernwereld binnen en liquideren zij tegelijkertijd de overgebleven posities van deze concerns in de Ver. Staten. · Een blik in de kunstzijde-wereld toont dit b.v. duidelijk aan. Twee van de drie AKU-fabrieken komen in Amerikaanse handen, terwijl de Engelse Courtauld fabriekén reeds 95 % van hun aandelen in de Amerikaanse Courtauld _ fabriek, via de Engelse regering, voor deviezen in handen van de Amerikanen z<;~gen overgaan. MorganDupont de Nemours isnu practisch alleenheers'r over de kunstzijde in de V.S .. geworden. · Door de uitsluitende overheersing van de Amerikaanse trustwe~ reld valt de basis voor de positie van het Nederlandse grootkapitaalals schakelverbinding t"ussen Duitsland, Engeland en Amerika meer en meer weg .en blijft de Nederlándse concern-mannen niets over dan schijnbaar hun onafhankelijk gezkht te redderi, maar in werkelijkheia op te treden. als procuratiehouders voor de Amerikaanse belangen, hetgeen enkele groeperingen, (Kon. Shell) niet belet om met het oog op de toekomst -de strijd ondergronds voort te zetten. Als procuratiehouder optreden houdt in, de gemeenschappelijke tegenstanders van hun imperialistische machtsuitbreiding, de Sowjet Unie en de Oost-Europese landen belagen. Zowel de Ko'ninklijke als Philips, J..lriilever ert AKU moeten in nuchtere bewoordingen in hun jaarverslagen 1946 vaststellen, dát hun bedrijven in TsjechoSlowakije, Hongarije, Roemenië, Polen, Oost-Duitsland (die alle in dienst stonden vàn de Nazi's) onder de nationalisatie-wetten vallen, oi dat "in de bedrijfsuitoefening·een grote. mate van overheids-. )nmenging op elk gebied doorlopend onze grqep in haar açtiviteit remt" (Koninklijke, Jaarverslag 1946 over Roemenië). Maar achter deze nuchtere bewoordingen verbergen· zich al de machinaties die, zoals b.v. van Petkow met zijn anti-nationale oppositie, in hun opdracht in de Oost-EuropeSe landen uitgevoerd worden. In datzelfde verband moeten wij ook zien de militaire steun aan de Griekse fascisten, het pogen om de reactie in Frankrijk ~n Italië in het zadel te helpen,' (de broer van de Gaulle, thans tot burgemeester gekozen, is b.v. een Royal Dutch man) en de in ::Ie UNO bewezen knechtendiensten aan het Amerikaal).se imperialisme door van Kleffens (hun Shell-man, gehuwd met de dochter van de president van de Standard-Oil). Als procuratiehouder fungeren- brengt mee een Benelux vorn;J.en **) De productie-index tseeg van 100 in 1935/1939 tot 203% in 1945. De winsten va.n alle industrieën bedroeg over 1940~'45 na aftrek .van belasting 5200 mi)lioen dollar; 2 millioen kleine firma's werden in 1940~'45 opgeslokt. De firma's die meer dan 10.000 arbeider in dienst hadden namen toe van 49 tot 344 en in het totaal hadden zij inplaats van 1.4 millioeiii arbeiders 5.100.000 in dien)St. 100 concerns ontvingen 'U7.2 u;o van alle oorlogsopdrachte:1. De Morgangroep en Kuhn Loeb & Co., controleren nu industrieën met resp. 77.600 en 10.900 m,ill. dollar.

370

.

'

.

-

met fraaie woord~I\ over drie kleine landen met 18 millioen inwo.:. n:ers, maar ,.die met hun o\l'erzeese gebiedsdelen ( urani-u.m en petro~ leuin) op drie na de grootstè handelseenheid op de wereld zijn '. ' (News Chronicle) en daarmede de kiem leggen voor Ame.dka's Westblokplannen. De dubieuze l-iirschfeld, man van de·. Rotter~ damse Bank en dus' ook van de Unilever en Philips (die hiermede verbonden zijn) czal dan via het plan Marsshall de dollarpenetratie doorvoeren, terwijfl'hilips' schoonzoon Otten, wel een weinig te vroeg, reeds het werkelijk anty.Sowjet karakter van de Benelux onthulde. In de jaarvj:!rslagen 1946 van alle vier wordt. de Benelux dan oàk bewierookt en voor de journalisten op hun Beneluxreis spraken naast Otten, Twijnstra ( Unielever en voorzitter van de Hoofdgroep Industrie) en C. v. d. Poll (Bataafse Olie Mij.) Toch gaat deze herel\ het. verlies van hun sleutelposities aan het hé;lrt. Vooral de ~oninklijke ~n de Unilever; zelf machtige, óp kolo· nialé uitbui~ing gegrondveste' wereldconcerns, het ·náuwst;.. van de vier. ocrlc verbonden met het verzwakte, doch in menig opzicht nog taaie Engelse imperialisme, zoeken naar gebiE!den· en steunpunten, waar ze zich op een of andere manier nog als zelfstandige partner van de Amerikaanse vel\noot ku~en handhaven. Zulk ee:n gebied denken zij te bezitten in het voormalige kolo~ niale wingewest - Indonesië. Enerzijds gedreveft door de angst om, bij het zelfstandig worden van deze gebieden, geheel uitgeschakeld te worden, anderzijds door . een volkomen onderschatting van de politieke ontwikkeling in Azië, ( Deterding maakte, dezelfde fout in "zijn onderschatting van de S. U.) pogen zij door het voeren van een oorlog met wapens, gele~ verd door Amerika, het verloren terrein te herwinnen. Amerika. dat. oplettend deze worsteling gadeslaat en aanmoedigt, rekent op een verzwakking -van .beide partijen, waardoor het gemakkelijker zelf lndbnesië kan binnendringen. Terwijl tegelijkertijd het Neder~ landse moederland door de Amerikaanse leveranties van wapens, die met deviezen ·moeten \yorden betaald, sneller afhankelijk van de dollar, kan worden ·gemaakt. De Nederlandse imperialisten hebben zich in hun kortzichtige winst~ en maclftspolitiek in deze val gestort, nog aangespoord door de, wapens, die zij kregen, en zien nu stomverbaasd dat de Ame~ rikanen hen als het ware laten doodbloeden, om hen zo des té ge~ makkelijker ook op dit terrein tot gewillige procuratiehouders te degraderen. . Zo zijn de Nederlandse grootkapitalisten de dragers van de reactie, de schenders van de nationale onafhankelijkheid van andere landen en leveren zij "ons land terwille van hun- kapitaalsverbindin- , gen uit aan het imperialistische Amerika. Om dit alles te volbren~ gen zijn .zij, (zoals wij in een tweede artikel zullen zien) met absolute noodzakelijkheid- gedwongen om, alle gebieden van ons maatschappelijk en .economisch leven binnen te dringen, W. v. APELDOORN.

371

'

,.

·'

•

De betekenis van de ·· sc~olirtg kruistocht die de reactionaire krachten in de wereld, onder D e leiding van de Amerikaanse imperialisten, tegen het

conimu~

!:

l!i

I•

l:

1:

l., ~i

nisme. trachten op gang te brengen, ·is niet nieuw. Dat de her~?n daarbij niet kiesl$:eurig zijn, kan ieder weten, maar' ze zijn ook niet' origineel. Oude stokpaardjes worden van stal gehaald. Het is ech-ter t'e doorzichtig, om dit spel niet te doorzien. Waar is het Amerika· om te doen? Amerika streeft naar de we~ reldheerschappij en alle inderdaad democratische landen en stro~ mingen staan het daarbij in de weg. Men moet wel een vreemde in Jeruzalem zijn, om deze politiek, vooral vanaf het ogenblik van de capitulatie, niet op de juiste waarde,.,te kunnen schatten. In ons maandblad werd lHerop overigens cegelmatig de .vinger gelegd. De camJ16gne, die uitgaat van het Amerikaanse monopolie kapitaal, sluit· echter ook de ideologische strijd in zich~ die daarin zelfs een zeer. voorname plaats inneemt. Steeds wanneer de heersende klasse bepaalde doeleinden nastreeft, zal zij alle hefbomeh van de voorlichting en de propaganda in beweging zetten, teneinde de geesten er op voor te bereiden. Daartoe dienen de pers, de radio, de film, de literatuur enz.. het een voor het ans}er gebieden, die de ideologische kant van de zaak voor hun rekening nemen. In zo'n sftuatie bevinden wij ons nu reeds geruimen tijd. De o~~ roep van de 9 communistische partijen laat hierop nog eens duide~ lijk het licht vallen. Het was A. Zjdanow, een van de bekwaamste' medewerkers van Stalin, die in zijn grote rede op de j.l. gehouden conferentie der ~ Communistische partijen hierover het volgehd~ zeide: · ' .,Dit platvorm van de ideologische strijd - de bescher~ing van de burgerlijke schijndemocratie en de besthuldigipg van het com~ munisme van totalitarisme ( alleen~he'erschappij) verenigt alle vijanden van de arbeidersklasse zonder uitzondering, van de kapitalistische magnaten tot de leiders der rechtse sociaal;democratie, die met de uiterste bereidwilligheid bij iedere willekeurige laster tegen de Sowjet~Unie, die hun bazen hun voorzeggen, in het koor mee~ zingen." · · Indien wij nagaan àf dit roerende eenheidsfront van de vijanden der arbeidersklasse ook in Nederland bestaat, dan zal de opmerkzame. waarnemEr met de nodige· nuances hetzelfde beeld kunp.en vaststellen. Ook hier zijn de heren van verschillende richtingen het op het punt: anti~communisme, met elkaar eens. Nu het getij "Ameri~ kaans" is, heeft ook de Partij v. d. Arbeid haar bakens weer volle~ dig verzet, terwijl figuren als de Kadt c.s. die sinds jaar en dag. als fa~atieke vijanden van de Sowjet~Unie en van het communisme bekend staan, in de P. v: d. A. de boventoon voeren. Wat moet deze ·gang van zaken ons jonge kader in de C.P.N. zeggen? '

372

J

In de eerste plaats, dat dit alles met een vooropgezette bedoeling geschiedt. Indien:· het monopoliekapitaal. onder leiding van Amerika 9r steeds openlijker voor \litkomt1. dat een .. preventieve oorlog tegen de Sowjet-Unie" ( Byrnes) _hem gewenst voorkomt, dan is het niet moeilijk te raden, dat hiervoor de geesten rijp moeten worden gemaakt_ en dat' men dus in de middel~n niet kieskeurig kan zijn. Het is opvallend, dat in één adem de Sowjet-Unie en de nieuwe demo. cratische staten worden saamgevat en dat de laster tegen de Sowjet-Unie, di-e zo'n grote tol betaalde voor de bescherming der Europese besçhaving en· die de democratie in Europa redde voor het Hitlerbarbarendom, tegelijk gericht wordt tegen de staten van Oost . en Zuid:-Oöst Europa en tegen het communisme in het algemeen.' Indien men de vraag opwerpt, hoe zi<."h noemende socialisten aan' deze reactionaire campagne, geleid en gefinancierd door de trusts, ku~nen meedoen, dan mogen wij herinneren aan een uitspraak van Lenin, die ~ij deed in 1913 ,in het artikel: De historische lotgevallen · . van de leer van Karl Marx. Hierin zei 1Lenin: .. De dialectiek van de geschiedenis wil. .dat de theoretische over~ winning van het Marxisme zijn vijanden dwingt zlch als Marxisten te verkleden".· · Met hoeveel meer recht had Lenin deze woorden nu kunnen uitspreken, nu er zovele lieden rondlopen, die zich democraten noe-. men zolang hun privileg~s niet in gevaar zijn, en er zoveel zogenaamde .. socialisten" zijrf. die het socialisme besmeuren.

Hoe juist was in dit licht gezien hef' besluit van de conferentie van de C.P.N. in 1946 tot het in-richten van een permanente school. waar onze jonge kaders een Marxistisch-Leninistische s~holing ontvangen. Tot nu toe zijn door deze school. nog afgezien van de scholing in de districten, plm. 300 mannen en vrouwen gegaan, vooraanstaande werkers van partij, vakbeweging, redacties etc. en wij • verklappen onze tegenstanders nu het geheim, dat zij er zonder twijfel het een en ander hebben geleerd. Onze kaders, die in hoofdzaak uit arbeiders bestàan, konden zich hier verdiepen in de voor hen geschreven Marxistisch-LeninistLsche literatuur en zij deden dit met zulk een ijver, dat wij de o~ertuiging hebben gekregen, dat onze kaders in de practijk hun man zullen staan. Juist nu de ideologische campagne van de tegenstander zo verwoed wordt .ingezet, zullen deze arbeiders-studenten zich de lessen die zij ontvingen herinn~ren.' Hoe zou bovendien de 'lawaaierige campagne tegen het communisme op deze kameraden invloed kunnen uitoefenen, die zelf grotendeels gestaald en gegroeid zijn in de jaren der illegaliteit? Zij hebben voor heter vuren gestaan en wij twijfelen er geen moment aan, dat zij zich nog ernstiger zullen bezighouden met de studie, ook de studie van de werkelijke betekenis van de bedoelingen der reactie om een deuk in ons front aan te brengen. -

373

~

~·

.•

-------------~~---=-----:--------.....,..-------~.~'.

Wij zijn· gee1,1szin1'; géneigd cm de betekenis van deze geconc:en· treerde aanval op het communisme en op de democratie te onder· schatten, maar wij houden de uitspraak der '9 partijen in gedachtem dat het grootste gevaar is, de ei&en \
van de voornaamste punten op het a.s. congres der C.P.N. moeten zijn: De versterking van het ideologische bewustzijn der partij en de strijd tegen reactionaire ideologieën. Hieruit kan men afleiden, dat onze partij zich bewust is, dat wij onze activiteit op dit terrein nog belangrijk moeten opvoer~n. Het is een feit, dat vele partijleden ideologisch nog niet sterk genoeg .. in hun schoenen staan. De hoofdoorzaak· hiervan is de nog bestaande onderschatting van de betekenis der marxistische theorie. Practisch werk voor de partij, ja zelfs overbelasting, zijn geen steekhoude~de argumênten om dezê' toestand te rechtvaardigen of .goed te praten. Een communist die niet in staat is om met zijn argumentçn de juistheid van onze marxistische leer, in tegenstelling met die van allerlei burgerlijke en reactionaire stromingen, aan te • tonen, schaadt zonder het .te willen ziJn eigen beweging. Het a.s. congres inoet de maatregelen nemen en 'de wegen aanwijzen, hoe wij in de komende periode de belangrijke taak van de verheffing van het ideologische peil van onze Partij kunnen vervullen. Onze Partij heeft nu meer ervaring op dit gebied opgedaan. Wij staan er met onze kaders anders voor, dan in de periode direct na de bevrijding~ Toen stonden wij voor het feit, dat jonge onervaren kaders op verantwoordelijke posten in de Partij moesten worden

374

gesteld. ',Door scholing, en ~rijd zijn zij dichter bij de Partij gebracht' en is hun de. grote. rol, die de Communi~tische Partij moet spelen veel duidelijker geworden. Wij mogen echter bij het verkregen resultaat niet stil blijven staan. ledere dag brengt ons de bewijzen, dat de werkers van dit land alleen in onze Partij een betrouwbare gids hebben. Zij zullen zich ervan overtuigen dat onze Partij een factor van de eerste rang is. Zo begrijpt ook het kader van de Partij onze org.anisatie en. onze politiek. Mogen de vijanden zich van tijd tot tijd smalend over onze vaak nog onervaren kaders uitlaten. Zij ontwikkelen zich en zullen ervaring opdoen. Mogen zij een beroep doen op elementen, die sinds jaren niets anders doen dan splijtzwam in de arbeidersbeweging brengen. Het zal h,un alles niets helpen. De arbeidersklasse en haar voorhoede zal zich door al deze manoeuvres niet van het j~iste Jlild .laten afdringen. De ontwikkeling schrijdt verder. zij zal juist door het a.ctieve. ingrijpen van de communisten in de gebeurtenissen, in de juiste banen worpen geleid. Wanneer de reactie scheldt en raast op. de communisten, is dit het beste bewijs, dat wij op het goede pad zijn en die weg niet moeten verlaten. De ideologische campagne der bourgeoisie in alle landen om het communisme terug te dringen, zal juist in zijn tegendeel omslaan, het communisme heeft de toekomst, omdat het jong en krachtig is. en omdat de oude, afgeleefde we'reld der bourgeoisie gedoemd is · om te verdwijnen. . . In deze geest bereiden wij ons voor op ons December congres en op de ideologische harding onzer partij. ·

.

CHR. SMIT .

ft

l75

Het doorbrekert van de.loqnstopin de woningbouw Hoe is de gang van zaken bij de aanbesteding van nieuwe woningen? Wanneer na een Jan ge ambtelijke weg bepaalde gedeelten van het herbouwplan goedgekeurd. zijn. dan heeft het departement van Finàncië ook nog een belangrijke' stem in het kapittel. Laten wij aan~ nemen, dat een zeker aantal huizen toegewezen worden. Architec~ ten hebben complexen woningen ontworpen, die aan de minimum~ eisen voldoen, nu nog een aannemer en ........ c_ stop. De minister heeft bepaald, dat de woningen een cubiekmeterprijs van f 34.50 niet te boven mogen gaan; maar de. aé!_nnemers komen op een prijs van f 37.- tot f 45.- per cubieke nieter, zodat een. nieuwe aanbesteding volgt. met loven en bieden over de rilinimul!l~ prijs. De tekeningen komen op tafel; het ro'de potlood doet zijn werk. De houten betimmerinq van het dak wordt gewijzigd in een spe~ daal soort geperste platen; houten vloeren worden holle stenen met een laag specie;. behang wordt pleisterwerk; binnenshuis wordt .,éénmaal creschilderd, en zo wordt geschrapt tot de prijs laaq ge~ noeg is. Hef gevolg is niet, dat de prijs op de duur wordt gedrukt, maar vaak juist het tegendeel. Dit blijkt al na enkele jaren, wan~ neer het metselwerk scheurt, de daken niets anders dan lekkage opleveren of _de huizen gaan verzakken. De voorbeelden hiervan zas:Jen wij na; 1918. De huizen in de Indi~ ~che buurt in Amsterdam, die toen gebouwd werden, vertoonden hun gebreke~ zo snel. dat afbraak de enige .oplossing was. Toen blrek, dat de palen waarmee geheid was, te kort waren gewc~::st. zodàt verzakkingen niet konden uitblijven. . Goedkoop was ook hier duurkoop. Juist nu we zeer zuinig met ons materiaal moeten omÇj"aan is het noodzakelijker· dan ooit om op de duurzaamheid van de bouwmaterialen te lettèn. Wanneer de aann'emer méér loon betaalt dan toegestaan is, is hij strafbaar; biedt hij het vastgestelde loon aan dan zegt de met~ selaar: "Laat de minister daar zelf voor op de st~iÇl"er gaan staan." En hier zit 'm de kneeo. Riiksbemiddelaar. Uniebonden en Minis~ ter h1ebben vanuit hun clubfauteuils gedecreteerd: een loon van 86 cent per uur mag niet overschreden worden. • Dit beteke'nt, dat er mensen zijn, die met f 37,- naar huis gaan. De bouwvakarbeiders hebben de ReÇJering~Unie loonstop echt~r consequent dQorbroken; r;ij werken niet voor de lonen, die achter de schrijfbureaux worden, gedecreteerd. En zij hebben, veelal in overlea met de aannemers, zelf een loon vastgesteld, dat ongeveer 25 % hoger ligt. .• Om tocht vooral te voorkomen, dat méér loon dan is toegestaa1:1 •

376

wordt u'ïtbetaald, trekken ambtenaren door het land en vragen aan de arbeiders wat zij verdienen. Als de niets kwaads vermoedende zijn cloon opgeeft volgt procesverbaal voor de aannemer. die op zijn beurt geen hoger 'loon meer durft uit te betalen, staking van he't werk door de arbeiders en opnieuw stagnatie in de bouw van de woningen, waaraan wij zo grote behoefte hebben. En hiervoor ver~ antwoordelijk is de regering met de Uniebçmden. Maar wanneer de bouwvakarbeiders vasthouden aan de door henzelf vastgestelde lonen en deze eensgezind verbeteren. waar het podig is, dan hebben zij reeds een belangrijke stap vooruit gedaan. En slechts op die basis zal het mogelijk zijn om uit de chaos op woningbouwgebied te geraken.

TOM KRl:IISMAN. (Wethouder van Velsen/.

•

'

"'

'!

377

Buitenlands Over~lcht

Bondgenoot van de duivel ·De verkiezingen, die in verschillende West~Europese landen de laatste tijd hebben plaats gevonden, hebbe;n veelal een duidelijk~ verschuiving naar rechts vertoond. De reactionnaire pers juicht al en gelooft, dat het hoogtepunt van de socialistische invloed reeds voorbij is. De kiezers, die tevoren op een linkse partij hebben gestemd, zouden verstandiger zijn geworden; Elsèviers Weekblad durft de fascist~geworden Hendrik de ·Man te citeren, die reeds voor de oorlog "het scepticisme der arbeidersmassa" constateerde. Hendrik de Man was tot .het besef gekomen "van de onmogelijk~ heid om de arbeidersmassa anqers dan ·door verburgerlijking tot een beter bestaan op te heffen". Voor de zoveelste maal zijn hier de rechtse sociaal~democraat en de reactie het roerend eens. Hier bekent de sociaàl~democraat tezamen met de reactionnair, dat hij alle vertrouwen en geloof in een socialistische maatschappij h'eeft verloren. De sociaal~demo~ eratie van deze tijd heeft het vertrouwen in de eigen kracht in de ·mogelijkheden vEm de arbeidersklasse verloren. En daarom verzette zij zich ook niet tegen de pogingen van Amerika om hun landen uit te buiten, integendeel zij juichen het Marshàll~plan toe en trachten het in hun ideologie 9P te nemen, zoals de Franse partij deed. toen zij het Marshall~plan een steun achtte voor .het socialisme. De Amerikaanse bankiers en industriëlen zullen wel in hun vuistje gelachen hebben, toen zij hoorden, hoe men hun Europese ond,erneming zelfs sqcialistisch wilde noemen. Het is duidelijk, dat de bankiers van Wallstreet geen vrees meer koesteren voor het "socialisme" van Attlee en Ramadier; aan dit soort socialisten ver~ trouwen zij hÎ.m belangen wel toe. Het Harrim
.

378

Churchill noch De Gaulle hebben een plan of een programma, terwijl Attfee en Ramadier slechts. tra.chten het volk te verzoenen·· ·met de offers, die het moet brengen el} die zij niet durven opleggen aan diE;genen, die ze werkelijk kunnen dragen. Ondanks alle waar~ séhuwingep van communisten, maar ook uit de eigen partij, gaan de plannen tot stopzetting ~an de huizenbouw en van het. herstel en de uitbreiding van het productie~apparaat do()r. De sociaal~ · democratie is hier de dienaar van de reactie, rilaar de bevolking, die de lasten moef dragen, wordt gedesillusionneerd. Zij, die de kracht van de natie moesten uitmaken, verliezen het vertrouwen in eigen kracht en in hun idealen. kwam de steun van de democratie aan de reactie ' N.ergens duidelijker .tot u(ting dan bij de Franse verkiezingen, waat sociaal~

zij tegen çle communisten de partij van Dê Gaulle steunde .. En dat dit geen tijdelijk bondgenootschap was, bleek uit de pogingen van· een minderheid in het algemene vakverbond om de communisten et uit te werken. want het is natuurlijk ook de socialisten duidelijk. dat alle overwinningen van een De Gaulle deze ~iet aan de macht kunnen brengen, zolang het vredelievende, progressieve deel .van Frankrijk in een hecht aaneengesloten blok de strijd voor de onafhankelijkheid en democratie tegen · De Gaulle voert. .Een belangrijke rol speelt daarbij de strijd van de vakvereniging, de C.G.T., waarin socialistische en communistische arbeiders samen~ werken. De pogingen van, de socialisten om deze eenheid in de vakbeweging te breken, moeten dan ook worden gezien 'als pogingen om De Gaulle in het zadel te helpen. Niet alleen lenen de socialis~ ten zich· er dus toe de totstandkoming 'van de arbeiderseenheid tegen te werken; ook daar, waar zij bestaat, zoals in de Franse C.G.T.. trachf zij deze eenheid nog te verbreken. De communisten .worden thans langzamerhand nog de enigen, die de onafhankelijkheid van het land yerdedigen en de kleine man tegen zijn uitbuiters be~ schermen.

...

1

· de W est~:Europese mens dO'Or· zijn steeds moeilijker T erwijl wordende levensomstandigheden en zijn schijnbaar niet te verwezenlijken idaalen dreigt te demoraliseren, werkt het volk '-Van de Sowjet~Un.ie met hetzelfde enthousiasme van altijd aan de wederopbouw. Hoe hard hier gçwerkt wordt ten bate van allen· blijkt uit de herdenkingsrede, die Molotof heeft uitgesproken ter gelegenheid van de dertigste verjaardag van de Grote October~ revolutie. De Sowjet industrie had in 9 maanden tijd 103 % van zijn jaarprogramma voltooid. In October had de Leningradse industrie zijn programma reeds voor het gehele tweede jaar van het Vijf~jarenplan voltooid. In dezelfde maand heeft de zwarE,!' indust:r:ie van de Sowjet~Unie reeds het peil van 1940 bereikt. Crisis en. werk~ loosheid zijn in de Sowjet~Unie onbekencl. Hiermede bewees het soèiali&me, het werkelijke socialisme, dat de productie slechts ten

•

379

..,,

,

..

bate van allen làat strekken, dat het ondankS het pess1m1sme van een De Man en zijn medestanders Blum tot Vorrink, verre superieur is aan het kapitalisme: dat he't zich sneller en vooral ook op._ solider basis kan herstellen, omdat het het gehele volk achter zich · heeft staan met die geestdrift en die opofferingsgezindheid, die alleen het ware socialisme kan verschaffen. Sensatie verwekte de mededeling van Molotof, dat de atoombom ook '{oor de Sowjet-Unie geen geheim meer is. Het is duidelijk, dat, wanneer Malatof iets van deze strekking aan de wereld mededeelt, dit betekent, dat men in de Sowjet;..Unte· met de productie van atoombommen reeds e~n heel 'eind op weg is. Dat de SowjetUnie, ondanks de bewustheid van deze kracht op militair en economisch gebied, toch steeds alle uitdagingen van het Amerikaanse imperialisme tot ,vlak aan zijn grenzen heeft beantwootd met vredesplannen, is wel het beste bewijs van de vredelievende gezindheid van het land. Ook M0lotof wees wèer op de bereidheid van zijn land om ook in het belang van de vrede met het kapitalistische Amerika së;men te werken. Men zou zich eens moeten voorstellen, hoe de wereld er had uitgezien, wanneer er in het tegenwoordige Rusland een kapitalistisch-imperialistische regering hé\d gezeteld, die dezelfde macht had als de tegenwoordige regering van Stalip. Hoe dankbaar mogen wij dan zijn, dat het socialisme in Rusrand heeft overwonnen. Ook daarom hebhen zoveel duizenden over de gehele wereld de Russische October-revolutie met dankbaarheid herdacht. '

L. VAN HEUSDEN. 11 Oct. 1947.

<

·''

'

.. 380

•

De geestelijke nalati'nschap van

Erasmus1 Spinoza en Hugo de Groot

..

(Slot). orver Hugo de Groot (Grotius) spreken verplaatsen wij ons naar A Isdewi'eerste helft van de 17e eeuw. Uit de 80-jarige strijd met Spanje werd

de Republiek der 7 Provinciën geboren met Holland aan de spits~ De door 1 handel, zeevaart en visserij rijk geworden koopmansklasse was bezig tot een zelfdt! regerende kaste van aristocratische families op te werken als vroeger in Itatë had óestaan. In de dagen van Grotlus streed zij ·nog een felle klassenstrijd met de Oranjepartij, die naar een zekere vorm van vorstelijke oppermacht streefde, maar haar economische overmacht verschafte haar op de duur de overwinping; in 1650 trok zij de politieke macht in stad en land aan zich. De burgerlijke rvrijheid had gezegevierd, en al ~elichaamde zij zich in de heerschappij v~n een regerende kaste, verlichtte zij toch een veel' breder kring, dan waar ter wereld ook. · Het Humanisme beleefde een nieuwe bloei, want Grotlus is .een spruit van het Humanisme. De grote gedachte van zijn voorgangers: de eenheip, de ver• broeclering en samenwerking der volken bezielde hem. Ons Beginselprogram noemt hem terecht de grondleg-ger van het V ç,>lkenrecht. · De groeiende macht der regentenklasse berustte op het feit, dat de Hollandse handels- en geldkapitalisten .de Venetianen, Genuezen en Portugezen als wereldvrachtvaarders waren opgevolgd. Hun schepen haalden de goederen uit Oost en West; brachten ze naar alle havens der beschaafde wereld, kochten (en roofden) goedkoop en verkochten duur {dank aan de specerijenhandel der O.L, Compagnie), sloten handelsverdragen met alle landen, welker. markten en havens • voor hen openstonden, en stapelden mililoenen op millioenen. Op deze mililoenen berust onze 17e eeuwse beschaving,·bouw- en schilderkunst; muziek, letterkunde en toneel, en ook de 'geest der burgerlijke vrijheid, van het pacifi~me, de verdraagzaamheid en de vrije gedachte, die. door Grotius, en later Spinoza, werd bellchaamd. ' · De wereldvrachtvaart van de Hollanders eiste de vrije zee,· de onbelemmerde handel en de vreedzame betrekkingen tussen de volken. In zijn beroemde boek .. Over het recht van oorlog en vrede" ( 16~) leerde Grotius, dat dezelfde rechtsregelen, die gelden voor de individuen in de staat, evenzeer gelden voor de verhoudingen der volken, én dat dus dé afwezigheid van een internationaal wetboek hieromtrent ~e oorzaak was van de bestaande toestand van anarchie. Een staat redeneerde hij, die handelt in tegenspraak met het in de wetten neergelegde rechtsgevoel der men'sen, handelt misdadig, en er behoorde een internationaal machtsergaan in het leven te worden geroepen om het algemene recht te handhaven en te beschermen. Dit grote denlroeeld, het geweld uit te bannen in het verkeer der volken en hun verhoudingen met de geest der humaniteit te doordringen, vond natuurlijk tegenkanting bij de Engelse bourgeoisie, wier handelsmonopolie dat der Hollanders l;Jegon te bedreigen, en de Engelse staatsphilosoof Thomas Hobbes beweerde,. dat er geen internationaal recht kon bestaan, omdat in de verhoudingen van staten en volken niet het recht, tnaar het eigenbelang en de macht regeren. Natuurlijk verdedigde Grotius, tnet zijn pleidooi om àe ekonomische en politieke belangenbotsingen aan een gedroomde rea(ltsor'ae ondergeschikt te maken, de belangen van zijn klasse. En toch was het geen illusie in deze zin, dat zij met de 17e eeuwse grootheid zelf verdween. Het ideaal van een internationale

. ..

381

·•

.

rechtsorde is tn het hart der volken•.illijven leven. OE.' revolutionaire flranse bourgeoisie der 18e eeuw, die de vrijheid, de gelijkh~id en de broederschap van alle volkeil verkondigde, deed het opnieuw stralen voor de ogen van alle verdr~Jkten. En naarmate het kapitalisme de gehele wereld rèvolut~oneerde en zijn tegenstellingen een. internationale maatstaf aannamen helirees ook in de burgerlijke k-t:iftgen de idee der internationale rechtsorde. Maar verder kan de bourgeoisie niet komen, omdat de tegenstellingen in het imperialisme binnen het raam van het privaat bezit niet zijn op te heffen.

..

* *

In

•

1650 namen, zoals gezegd, de regenten de politieke macht in handen en in de volgende jaren bereikten zij, onder de politieke leiding van Johan de Witt, het toppunt van hun macht. De ,,mijnheers", zoals de ·Franse diplomaten hen noemden, spelen op grond van hun wereld-economisch, handels- en financieel overwicht, een eerste rol in de Europese politiek. Geestelijk weerspiegelt zich dit in hun machtig zelfbewustzijn en hun· vertr.ouwen op eigen kracht. Hun economische en politieke wereldpositie openden voor hun ogen een veel wijder perspectief dan het Calvinisme bood, dat, ondanks zijn oorspronkelijk democra·tisch revolutionair karakter, door de ontwikkeling hier te lande reeds een halfverouderde wereldbeschouwing was geworden, die bij de opkomst van het grootburgerlijke kapitalisme niet meer '"paste. Het was de ideologie van de onderdrqkte en rechteloze, maar economisch en politiek machteloze kleine burgerij geworden, die zich uitte in sectarisme en onverdraagzaamheid. Inderdaad waren de regenten en hun denkers de erfgen'amen geworden van de gewetensvrijheid, dte in de geloofsstrijd van de Hervorming bevochten was. Zij stonden op het standpunt, dat het geloof zijn eigen ,gee~telijk ~errein · heeft, dat de kerk, de Calvinistische zowel als de.- Katholieke, geen recht van inmenging in de wereldse zaken toekomt; dat de wetenschap .en het denken zich :vrij moeten kunnen ontwikkelen en niet door een ketterjacht aan banden moeten worden gelegd. Een vèrgaande geestelijke vrijheid en verd~aagzaamheid was daarvan het uitvloeisel. Onder de regering der regenten was Holland een toevluchtsoord voor· allen, die om geloof of verlichte denkbeelden hun land hadden moeten verlaten; er heerste een vrijheid van spreken en schrijvelll, zoals zij in geen ander· land toentertijd bestond. Ja, hier wierp de burgerlijke onafhankelijkheid haar glanzend licht in een wijder boog. om zich heen dan. waar ook in Europal - D\t waren dan de_ denkbeelden en de politieke leer der z.g. ,,Libertijnen'' (vrijgeesten), welke door de grootste onder hen, Spinoza, tot een afgeronde wereldbeschouwing werden ontwikkeld. Met ~em verhief. zich het vrije burgerlijke denken tot zijn hoogste toppen, en werr: het tot een .voorportaal der dialec· tisch-materialistische wereldopvattiy.g. · De beroemdste werken van Spinoza zijn: het uGodgeleerd Staatkundig Vertoog'' en de "Ethica" (Zedeleer), die na zijn dood ( 1677) werd uitgegeven, In het eerste verdedigt hij de politieke heerschappij der regenten. Hij legt er de grondslag voor het latere wetenschappelijke bijbelonderzoek; hij bepleit op deze en andere gronden de scheiding van Kerk en Staat en ontwikkelt daarin al de verlichte denkbeelden en de verlichte politiek, waarop wij hebben gewezen. Zijn philosophisch wereldbeeld geeft Spinoza in zijn Ethica. Hier toont hij zich. een dialectisch denker van groot formaat. Terwijl Erasmus de dialectische denkmethode slechts zo nu en dan tozpaste op maatschàp.pelijke en zedelijke dingen, beheerst zij bij Spinoza reeds het gehele wereldbeeld. In het centrum daarvan staat, als in elk philosophisch stelsel, de verhouding van de menselijke geest tot de hem· omringende natuur. Spinoza gaat uit van het heelal als geheel, dat hij de oneindige en eeuwige Substantie noemt. Deze substantie openbaart zich in twee vormen, n.l. als "uitgebreidheid" (de materie) en als ,,denken" .(bewustzijn of geest). Of iil.a.w.: bij ·alle verschil is er toch e'en samenhang of· eenheid tussen geest en natuur., ons bewustzijn en de buitenwereld, want zij hebben dezelfde inhoud. De denkbeelden in ons hoofd bevatten dezelfde din-

382·

1 '

1\

gen, alleen in ancie;e gedaante, é!ls dié der natuur. Öns bewustzijn is dus niet van hovennatuurlijk:e, maar van natuurlijke aard. , Deze dialectische-naturalistische gedachte hed voor de burgerlijke bevrijdingsstrijd der 18e eeuw in Europa grote. revolutionaire betekenis, omdat zij het weten van het geloof losmaakte, en aantoonde, dat· de mens met zijn wetenséhap van natuur (en maatschappij) de wapenen kan smeden van de vooruitgang. En deze gedachte betekende in philosophisch opzicht een belangrijke schrede in de richting van het dialectisch-materialisme. Spinoza kende de ontwikkelingsleer nog niet en hij bad zich dus nog niet het wezen van het heelal (de natuur) als een eeuwig historisch proces van ontstaan en vergaan bewust gemaakt. Daardoor schijnt zijn wereldbeeld onbeweeglijk en de mensengeest even eeuwig a'ls de patuur. Maar niettemin heeft hij de grondslag gelegd voor het marxistisch inzicht, dat, bevrucht door de kennis van de wetten der ontwikke· ling, Spinoza's hoofdgedachte in een !pOderne vorm formuleert: de mensengeest iS"-het hoogste product der materie of natuur. Uit Spinoza's opvatting van de eenheid-in-samenhang van natuur en bewust· zijn volgt zijn leer van de• noodzakelijkheid van alle gebeuren (determinisme). Alle dingen in de geest en de natuur worden door elkander bepaald en luisteren naar. de wet van àorzaak en gevolg. In liet heelal g,eschiedt nóch iets bovennatuurlijks, nóch iets willekeurigs. Dit determinisme, dat dus de opvatting i& van Spinoza's hoofdgedachte op alle dingen in en buiten- ons, beheerst zijn gehele wereldbouwseL Het is van vèrstrekkende invloed geweest op het denkèn en handelen van de bourgeoisie in haar revolutionaire tijd, omdat he~ aantoonde, dat haar klassenstrijd niet iets toevalligs was, maar wortelde in 'de onwrikbare natuur van de dingen. En dit geldt ook voor de klassenstrijd van het proletariaat. Toen Marx en Engels de samenhang :van natuur, maatschappij en menselijke geest nauwkeuriger vas~stelden en het wezen van hun onderlinge afhankelijkheid ontdekten (het maatschappelijk zijn bepaalt het bewustzijn) konden zij Spinoza's determinisme verder ontwikkelen~ Het socialisme is immers niet iets willekeurigs, maar een noodzakelijk resultaat van de maatschappelijke ontwikkeling. · De bourgeoisie is een· reactionaire klasse geworden.' Zij heeft de ge~stelijke wapens, waarmee zij haar eigen bevrijding 'van de onderdrukking door adel, vorsten en kerk bevocht, al lang geleden opgeborgen,. Zij gelooft niet meer aan de .wetenschap, aan de werkelijkheid van de natuur, aan de zedelijke idealen van het Humanisme, aan de door de ontwikkeling niet te keren geboorte van een nieuwe maatschappij, want zij is een ondergaande klasse. Maar het proletariaat neemt deze wapens op, vernieuwt ze in h~t vuur· van de marxistische wetenschap e!ll wereldbeschouwing. De grote denkers der burgerlijke vrijheid zoals Erasmus, Hugo de Groot en Spinoza, vormden een arsenaal, dat ook in onze tijd zijn waarde' beh041dt. ?

W~

•

Wolda

383

Negerkerstmis met Karl Marx '

Het eerste werk van Carson McCullers, waaruit wij hier een frag· ment publiceren, "The Heart is a lonely Hunter" ("Het hart is een eenzaam jager"), verscheetil in 1940' toen. de schrijfster nau· welijks twee en twintig jaar oud was1 Het kleine, achterlijke stádje in Georgia, waarin ze opgroeide, wordt er op geniale wijze in ver·beeld met al zijn sociale tegenstellingen en spanningt;n (waarvan die tussen negers en "blanken" een der gevaarlijkste is). "The Heart is a lonely Hunter" is desondanks geen politiek boek. Wanneer het resultaát van dit boek een gloeietlld pleidooi voor de armen en onderdrukten, is, vindt dit zijn oorzaak in de waarheid der verbeelding en in het politieke bewustzijn van de schijfster. De deuren en ramen waren open. De tocht bli~ door de kamer en deed het vuur opflikkeren. Het rumoer kwam tot bedaren. Alle stoelen waren bezet en de jongeren zaten· zij aan zij op de grond. De hal, het portaal en zelfs de binnenplaats boden ruimte aan zwijgende gasten. Nu was het moment gekomen, dat hij moest spreJren,_ maar wat zou hij zeggen 1 De angst kneep zijn keel dicht. De aanwezigen wachtten. Op een teken van John Roberts was' er een eind gekomen aan het geroezemoes. - Mijn volk, begon dokter Copeland op goed geluk. Hij bleef even zwijgen. Toen kwamen plotseling de woorden naar hem toe. . . - Dit is het negentiende jaar, waarin wij zijn samengekomen in deze kamer, om Kerstmis te vieren. Tden ons volk voor het eerst over Christus' geboorte hoorde, was ·het een duistere tijd. Onze mensen werden ais slaven verkocht In óeze stad op he't. plein voo!' het gerechtshof. Sindsdien hebben wij het verhaai van Zijn leven meer keren gehoord en verteld dan wij zouden kunnen narekenen. Dus zal ik vandaag iets anders vertellen. - Honderd een en twintig jaar geleden werd een man geboren in het land, dat bekend staat als Duitsland. Een land dat ver weg over de Atlantische Oceaan ligt. Deze man begreep, zoals Jesus begreep. Zijn gedachten echter betroffen noch de Hemel, noch de toekomst der doden. Hij was gezonden voor de leven• den. V oor de grote massa van mensen, die werken en lijden en werken tot zij sterven. Voor mensen, die de was doen voor de rijken en c:ch als ko!<j verhuren, mensen, die katoen plukken en werken: bij de hete verlîcte!S' in de fabrieken. Voor ons was hij gezonden en zijn naam was Kar! Marx. - Kar! Marx was een wijs man. Hij studeerde en werkte en begreep de wereld, die hem omringde. Hij zeide, dat de wereld
"'

384 .

•

Was ·hij ee~ blanke"? - Ja, maar 'hij voelde zich niet een blanke; hij zei: ,,Niets menselijks is mij vreemd". Hij •beschouwde .zich zelf ais een broeder van allen. Dokter Capeland zweeg weer !!-ven. De gezichten om. hem heen waren in afwachtin9. ' · ' - Wa~ is de waarde van een of ander stuk bezit? Van een of andere waar, die wij in een winkel ·kopen ? De waarde hangt alleen van één ding af _.;_ en dat is het werk, dat het gekost heeft, dit artikel tot stand rte brengen. Waarom kost een stenen huis meer dan een kool? Omdat de bouw van zo'n huis het werk vereist van vele. mannen. Dat zijn de mannen,· die de stenen en het cement maken en de mensen, die de bomeri omhakken, waarvan de planken voor -de vloer gezaagd .worden. Dan de mannen, die het mogelijk maken, dat .het huis 9ebotiwd wordt. De mannen, die· het materiaal ver;voerden: naar het terrein,, waar het huis gebouwd moest worden. De mannen, die de kruiwagens en vrachtauto's vervaardigden, waarmee àlles naar het werk vervoerd werd: Tenslotte·'tle mannen, die het· huis bouwden. Het bouwen van een sten'en huis vergt de .arbeid van ve'le, vele mensen - terwijl ieder van ons een kool kan planten achter zijn huis. Een ·huis kos~ meer dan een kool, omd:'lt er meer werk aan besteed wordt. Dus ais een: man dit huis koopt, betaalt hij voor de arbeid, die de vervaardiging ervan heeft gekost. - Maar wie krijgt het geld - de winst ? Niet de vele mannen, die het werk uitvoerden, maar de patroons, die het hen lieten doen. En als je· hier ve"rder op door denkt, zul je ontdekken, dat die patroons weer patroons boven zieh hebben en die patroons ;tag weer hogeren boven zich hebbeq, zodat het maar een zeer geriiJg .aantal ill, die in werkelijkheid de uitvoering. in !handen hebben van al het werk, dat maak.t, dat een artikel geld waard is. - Is het duidelijk tot zo ver 1 - Wij begrijpen 't. Maar !begrepen zij het werkelijk ? Hij begon weer opnieuw en: herhaa1de wat 'hij ·gezegd had. Dit keer kwamen er vragen•. Maar kost de klei voor die stenen dan geen geld ? En kost het geen geld, land te huren en . groente te verbouw>en? - Dat .is een goede vraag, zei dokter Copeland. - Land, klei, bossen dat alles noemen we natutt'rlijke hulpbronnen. De mens maakt de.ze natuurlijke hulpbronnen" niet - de mens brengt ze slechts tot ontwikkeling; gebruikt ze a11een voor zijn werk Zou dus ooit een bepaalde persoon of een groep van personen:· deze zaken in eigendom kunnen hebben? - Hoe kan een mens g,rond en ruimte en zonlicht en regen'bezitten ·voor landbouw? Hoe kan een man zeggen: .. Dit Is van mij'', als hij praat over. deze dingen en hoe kan hit weigeren om ze met anderen te delen ? Daarom zegt Marx, .dat -deze natuurlijke hulpbronnen aan iedereen zouden moeten toebehoren, niet in kleine stukjes verdeeld, maar door iedereen te ·gebruiken, in overeenstemming met zijn bekwaamheid voor het werk. - Het is bijvoorbeeld zo. Laten we :reggen. dat een man sterft en zijn muilezel aan zijn vier zoons nalaat. De zoons zouden dan die muilezel niet in vieren wi11en delen en ieder hun deel nemen. Zij zouden de muilezel samen bezitten · en gebruiken. - Zo zouden volgens Marx alle natuurlijke hulpbronnen het bezit van de gemeenschap moeten zijn - niet van een groep rijken, maar van alle werkers van de hele wereld. - Wij in deze kamer hebben geen eigendommen v~ ons zelf. Misschien zijn een of twee van ons eigenaar van het huis, dat w~ bewonen, of we !hebben enkele dollars op zij gelegd - maar we bezitten niets, dat niet uits1uitend bestemd is voor eigen levensonderhoud. Alles wàt wij bezitten is ons lichaam. En iedere dag verkopen wij ons lichaam als we naar. ons werk gaan en ·als we de hele dag zwoegen. Wij zijn gedwongen, ons lichaam te verkopen tegen iedere prijs, op teder J:llOment. voor ieder doel. Wij zijn gedwongen, ons Hchaam· te verkopen, oni. te kunnen eten en leven. En de prijs, die ons, hiervoor betaald wordt, is net toeretkend. om ons op kracpten te houden, zodat wij zullen kunnen doorgaan met werken ten bate van anderen. Tegenwoordig worden 'We

385

niet meer tentoongesteld en verkocht op de'*markt .. Maar we worden gedwon-. gen, onze lichaamskracht. te verkopen., onze . tijd, onze ziel, gedurende bijna ieder uur van ons leven. Wij zijn bevrijd uit de ene.soort slavernij, alleen om in een andere soort terecht te komen. Is dit .vrijheid 7 Zijn we nu vrije mensen? Een diepe stem riep! vanuit de binnenplaats: - Zo is,het precies ! - Dat is de waarheid ! - En wij zijn niet de enigen, die, in deze slavernij verkeren. Millioènen anderen over de gehele wereld, van alle soorten. huidskleur, ras en geloof delen ons lot. Dat mogen! we nooit vergeten. Velen van ons haten de armen van het blanke ras en zij haten ons. Neem bv. de mensen hier in de stad, die bij de•rivier wonen, en in de fabrieken werken. -Mensen, die bijna evenzeer in nood verkeren; als wij. Deze haat is een groot kwaad en daar kan nçoit wat goeds .uit voortkomen. Wij moeten de woorden. vari Kar! Marx in gedachten houden en de waarheid leren zien in overeensteintming met zijn •leer. Het onrecht van de ellende mqet ons allen tot elkaar bren>gen, om ons niet weer te scheiden. Wij moeten er aan denken, dat wij a11e dingen op aarde waardevol 'lnaken door onze arbeid. Deze belangrijkste waarheden van Karl Marx moeten wij in ons hàrt bewaren en nooit vergeten. - Maar mensen! Wij in deze kamer, wij Negers, hebben een andere zending, die alleen ons zelf betreft. Binnen iri ons leeft een sterke, ware doelst~l­ ling, en als we hierin falen, zullen wij voor goed verloren. zijn. Laten wij dus eens zien, wat dat voor een doel is. · Dokter Copeland, knoopte het boordje van zijn overhemd los, want er kwam een' prop in zijn keel. De verdrietige liefde, die hem vervulde, was hem te veel. Hij keek rond langs zijn stilzwijgende gasten. Zij wachtten. De. groepen mensen op de binnenplaats en in het voorportaal stonden in een zelfde rustige aandacht als die in de kamer. Een dove oude man leunde naar voren met zijn hand aan zijn oor. Een vrouw suste een huilerige baby met een speen. Singer stond aandachtig in de gang. De meeste jongeren zaten op de grond. Onder hen: bevond zich Lancy Davis. Zijn lippen waren bleek en tril4en. Hij hield! zijn knieën stijf omkneld- met zijn armen en zijn jonge gezicht keek nors. Alle ogen in de kamer waren qp Dokter Copeland ·gericht, brandend van honger naar de . waarheid. - Vandaag wordt de 5-dollarprijs toegekend aan de scholier, die het beste opstel schreef over het onderwerp: "Hoe kan ik de toestand verbeteren van het negerras in de maatschappij." Dit jaar gaat de prijs naar Lilncy Oavis. Dokter Copeland nam een enveloppe uit 1 zijn zak: - Ik hoef jullie niet te vertellen, dat de waarde van de prijs niet wordt uitgedrukt door het bedrag maar door het heilige vertrou_wen en geloof. dat er ll).ee gepaard gaat. Lancy stond stuntelig op. Zijn norse lippen trilden. Hij boog en nam de prijs in ontvangst. - Wilt U, dat ik het geschrevene voorlees? - Neen, zei Dokter Copeland. - Maar ik zou wel willen, dat· je eens met me kwam praten van 'de w'eek. - Ja, meneer. En wederom heerste stilte in de kamer. - Ik wil niet dienen ! Dat is de wens, •die ik steeds weer tegenkwam in deze opstellen. Dienen? 'Slechts éfu op de duizend van ons heeft het voorrecht te moÇJen dienen. Wij werken niet ! Wij dien'en niet ! Het gelach in de kamer klonk wat onzeker. - Luistert! Een op de vijf van ons werkt bij het aanleggen van wegen of . bij de stadsreiniging, of ook in een! zagerij of op een boerderij. En ook één . op de vijf ziet niet eens kans om werk te krijgen. Maar de overige drie van de vijf - het grootste gedeelte vari ons volk? Velen/ van ons koken voor men•sen, die niet eens in staat zijn, hun 'eigen voedsel toe te bereiden. Velen besteden hun hele leven aan het verzorgen van bloementuinen voor het plezier van één of twee mensen. Velen van ons boenen parketvloeren! in herenhuizen,. Of we chaufferen voor rijke mensen: die te lui zijn om het zelf te do•en•. We besteden Ons leven aan het doen van duizenderlei klusjes, die voor niemand ·van wezenlijk nut zijn. Wij werken, maar al ons werk wordFverspild. Is àat dienen? Neen, dp.t is slavernij. - Wij werken, maar ons werk wordt verspild. Het is ons niet vergund, te dienen. Jullie studenten, die hier· vanochtend. aanwezig bent, jullie behoren tot

386

de enkele uitverkorenen. van ons raS. De meesten V!ln ons krijgen helemaal geen gelegenheid. om naar school te gaan. Tegenover ieder van jullie staan er twaalf jongeren, die nauwelijks hun naam kunnen schrijven. Ons wordt de waardigheid van studie en wetenschap ontzegd. ,,Ieder .werkt naar bekwaamheid, ieder ontvangt naar be'hoeften." Wij allen 1hier weten wat het betekent, re lijden uit Werkelij~e behoeftigheid. Dat is een groot · onrecht. Maar er bestaat nog een grievender onrecht ,_, het ont:~èggen van het recht om .. te werken naar bekwaamheid. Een leven lang onnut werk te moeteill verrichten. Nooit werkelijk te mogen dienen. Het is veel mindh emstig om beroofd te worden van de inhoud van je beurs, dan van çle rijkdom. van je geest •en je ziel. Sommigen van jullie, jongeren, die hier. aanwezig bent, zult je geroepen gevoelen, onderwijzer, verpleegster of voorman van je ras te worden. Maar de meesten van jullie zult !hiertoe niet in staat zijn. Je zult gedwongen zijn om je te verkopen voor een: onnut doel, om in je levensonderhoud te kunnen voorzi·en. Je zult teruggeworpen enl overv
387

!' bre111gen, opdat zij de waardigheid·. van studie e~ wetenschap verwerven kunnen. Want onze tijd zal komen, De tijd za.! komen, dat ae rijkdomnien, die in pns braak liggen, geen voorwerp meer zu11en zijn van spot en verachting. De tijd zal komen, dat het ons vergund zal zijn; te dienen. Dat we zullen werken en ons werk dat het ons vergund zal zijn, te dienen. Dat we zuBen werken en\ ons werk niet verspild zal worden. En ooze taak is het, deze tijd af te wachten mt>! kracht en: vertrouwen. '

'

'

388

'

Het "Unily-Theater" een voorbeeld voor het arbeiderstoneel in NederTand In een kale beroette straat in een arbeiderswijk in. het NoordOosten van Londen ligt het schouwburgje van het Unity-Theater. -In een voormalige slaapplaats van onbehuisden en 'zendingspost is daar op nr. 1 Galdington Street sinds 10 jaren het centrum gevestigd van het strijdbare arbeiderstoneel in Engeland. Rome is niet in één dag gebouwd en ook heeft het heel wat tijd en toewijding gekost voorda( de vereniging van het ,,Unity.oTheater een organisatie- was met 50 afdelingen, 2000 spelers en medewerkers en ruim 3 millioen aangesloten leden•toeschouwers. Het· is maar heel eenvoudig begonnen. Twaalf jaar geleden ..vor:mde een stenen trap in een steeg in het Bast End van Londen het toneel, waar de eerste voorstelling werd gegeven. Ongewild zorgde de overheid kosteloos voor de verlichting. door het schijnsel van een straatlantaarn. Met de pet ging men rond onder het publiek, hetgeen genoeg opbracht om een oude vrachtauto te kopen, die als platvorm voor -de vertoningen dienst deed.

~

Nog vele moeilijkheden moesten overwonnen worden voordat de troep in 1937 het g!iliouw in de GoJdington Street betrok, waar zij over een eigen zaal beschikken kon. Van daaruLt begon het Unity-Theater zijn verdere groei. De werkelijke tooneelvoorstellingen in besloten ruimte brachten echter 'hun eigen. bezwaren mede. In Engeland bestàat toneel-<:ensuur. Een speciale autoriteit, de z.g. Lord Chamberlain, moet alle in het openbaar op te voeren toneelstukken van te voren goedkeuren, Deze autoriteit, die vroeger · Oscar Wilde, Bernard Shaw en J. M. Synge j~enlang van het toneel had geweerd, stelde de revolutionaire stukken, die "Unity" wilde gaan opvoeren, niet bepaald op prijs. Om deze censuur te ontgaan werd een vereniging van toeschouwers opgericht en voor de leden worden in besloten kring vertoningen gegeven. De mogelijkheid werd geopend voor. verenigingen om en bloc tot de organisatie toe te treden. Door de macht van hun "ledental kregen de. toetredende veren;igingen zeggingschap over de doelstellingen en de repertoire, keuze van het Unity-Theater. Reeds enkele jaren na de oprichting hadden verschillende vakorganisaties zich aangesloten bij de Unity Theater Club. Bij het uitbreken van1 de oorlog bedroeg het aantal leden-toeschouwers reeds 500.000. Thans zijn de plaatselijke vakverenigingsraden van Londen, Glasgow, Cardiff en Biriningham toegetreden •. Voorts de Coöperatieve Verbruikersbonden van dezelfde steden, de landelijke Ambtenarenbond, de Bond van Winkelbedienden, tezamen mèt de individueel aangesJotenen meer dan 3 mil~ioen leden omvattende. , . Hieruit heeft het Unity-Theatre zich een vast publiek weten te vormen, 'een publiek dat naar schrijver dezes heeft geconstateerd allereerst uit de handarbeiders wordt ·gerecruteerd. V oor het 'progressieve toneel is dé grote moeilijkheid het kiezen van het juiste repertoire. Het wil zijn publiek geen goedkopé kluchten voorzetten. Het wil geen oppervlakkige politieke journalistiek voor het voetlicht brengen, maar toch de actuele · vraagstukken in artistiek en psychologisch verantwoorde wijze ~en tonele voeren. Het wil de mens tonen met zijn .menselijke problemen in de strijd om de voo~itgang. · De leidèrs van het Unity-Theatei willen het publiek ,,een inzicht geven in de ware aard d~r dingen" elll menen dat "elk belangrijk toneelstuk, dat de toeschouwer sterkt met zijn diep-dichterlijke kennis". aan deze eis voldoet. Het reper·toire van het· ,,Unity'' omvat allereerst actuele realistische toneel- _ stukken, die vaak uit eigen kring gEiliDren zijn. Ted Willis, de actieve directeur van de schouwburg van Unity te Londen, verbeeldt in zijn stukken het

389

leven van de Engelse arbeidersklass~. Zijn t~nee1stuk ,,Bus~r" wordt hieor in N1derland door de troep van Herman Bouber onder de titel van "Het Schoffie" met succes opgevoerd. De leider .van de troep van ,,Unity" te Glasgow, Robert Mitchell schreef een stuk over de strijd van de fabrieksmeisjes van een lucifersfabriek. Ena L. Stewart en Robert McLeish schreven stukken voor de Unity-spelers in Schots dialect. Het drama van John Col1er ·over het kolenvraagstuk ,,Zwarte Magie" werd met sfeun van het M,inisterie van Brandstoffen in de mijnstreek ten tonele gebracht. Voorts richt Uriity Ziich tot de klassieken en tot het verleden. lbsen werd ·tot nieuw leven gewekt · door een opvoering van zijn tragedie: ,.Spoken''. Van Dickens' "Grote Verwachtingen" zag een toneelbewerking het licht. De amateur-groep van het stadje Merseyside groei uit het stof van het plaatselijk archief een; Middeleeuws mysteriespel op: "De schaapherders en: het Christus~kind", dat met zijn milde humor en zijn eenvoud succes wist te oogsten. Daarnaast begaf "Uriity" z,ich op het ~terrein van andere kunstvormen. Een oude legende: ,,Kinderen in het Woud'' werd verwerkt tot een pantomime, waarin de politiek van München over de hekel werd gehaald. Chamberlain trad op in de rol van de boosaardige oom en Hitier en Mussolini waren de rovers. Zelfs voerde ,.Unity" de bewerking op van een ouderwetse operette: ,,Mosselen en Champagne". Deze progressieve theaterbeweging is ontstaan uit de kringen van het arbl!idersdilettantentoneel. In de ·.Joop der jaren heeft "Unity" zich de steun en medewerking van vele beroepsspelers weten te verzekeren. Beroemdheden als Paul Robeson, de negerzanger en Herhert Marshall. de toneel- en filmspeler, hebben uit sympathie voor de doeleinden van ,,Unity" hun medewerking verleend. In Londen en; Glasgow worden de hoofdrollen meestal door beroepsspelers vertolkt, terwijl bij serie-voorstellingen van één stuk de voornaamste medewerkende amateurs worden gehonoreerd. Van groot belang is de uitgave door de Unity~Theater Club van een uitstekend geredigeerd tijdschriEt, dat in theaterkringen groot gezag gen:ïet. Aan dit maandschrift "New Theatre" werken tal van vooraanstaande personen uit de toneelwereld mee. De toneelschrijvers Priestley, A. P. Herhert en Benn Levy, de directeur van de toneelschool, Michel Saint Denis, de acteurs Sir Lewis Casson, en ~Michael Redgrave en vele anderen gaven hun bijdragen. Ten slotte willen wij de toneelbibliotheek :nemoreren, diè door ,.Unity" wordt uitgegeven OI!der de titel ,,Play Service". Elke maand worden twee toneelstukken gepl!hlièeerd in gestencilde vorm ten behoev.e 'l{an de aangesloten toneelgroepen en andere belangstelleniden. Hierbij zijn vele oorspronkelijke wèrken, -maar ook klassieken en vertalingen. De organisatie. van het ,,Uriity"-Theater is in Engeland een gevestigde instelHng geworden met rijpe ervaring. Zijn omvang en invloed breidt zich regelmatig uit. Hij werkte inspirerend op dergelijke bewegingen in andere land~n in Europa en; elders.· Zou het progressieve dilettantentoneel in Nederland, dat nog in zijn kinderschoenen staat, niet veel van het llnity-theater kunnen leren? M. D. PROPER.

'390

l

Boekbespreking DE JONQE GARDE

A. Fadejev. Bij . de beoordeling van een boek als Fadejevs ,.De Jonge Garde"*) kunnen we ons hele arsenaal van goedkeuringen en loftuitingen uitputten. We kunnen er van zeggen, dat het een met liefde en va·kmanschap geschreven werk :Ls, groots opgezet, door een waarlijk kunstenaar met zorg in ·alle onderdelen uitgewerkt en door eeQ bekwaam vertaler met evenveel liefde, vakmanschap en zorg in het Nederlands ovel'\JeZet. We kunnen zeggen, dat het machtig, aanglllïpend is en ontroerend door de eenvoud, waarmee het werd geschreven. Dat het ons enerzijds onze eigelll kleinheid doet beseffeil zoals de mensen, die in dit boek een rol spelen, zichzelf van hun kleinheid bewust zijn, terwijl we ons an· derzijcis met hen trots voelen op de grote dingen, die ze tot stand brengen, wanneer ze bezield door een waarachtige liefde voor hun land, hun volk en hun cultuur samen strijden tegen de belagers van dit volk, dit land en die cultuur. We kunnen zeggen, dat we van de eerste tot de laatste bladzijde 'meeleven met de helden van ait boek; hun lijden voelen we als ons eigen leed; de smarten, die zij ondergaan, ondergaan wij met hen; de .angst, die hen kwelt, is onze angst; maar de vreugdevolle overtuiging, dat ze niet in knechtschap kunnen leven en daarom een roemvolle dood verkiezen, wordt bij het lezen van dit boek ook onze overtuiging. We kunnen zeggen, dat dit boek ons e~Il' kijk geeft op de Russische jeugd, zoals die zich in een Sowjet-maatschappij heeft ontwikkeld. . Maar als we dit aJles en nog zoveel meer hebJJen gezegd, krijgen we toch niet het gevoel daarmee alle uitstekende kwalitêiten van Fadejevs roman te hebben opgenoemd. We voelen ons onmachtig de diepe indruk, die dit werk wel op ieder lezer moet maken, te beschrijven en de ontroering, die zich bij het lezen van ons meester maakt, weer te geven.· Het zou de moeite waard zijn eens na te gaan, waarom zoveel burgerlijke uit*) Uitgave 'Pegasus.

gevers in Nederland een afwijzende 'houding aannemen tegenover de z.g.n. oorlogsboeken, verhalen en novellen. De oorzaak van deze houding is toch zeker niet, dat ze de. oorlog als afgedaan beschouwen en een nieuwe taak, de medewerking aan een culturele opbouw van ons land, met alle krachten aangrijpen. Want waren a.e zich hiervan bewust, dan zou het bijvoorbeeld mogelijk moeten zijn om uit de boeken, die na de oorlog in Nederland verschenen, een aantal op te noemen, die ook voor de vooruitstrevende arbeiders belangrijk (en verkrijgbaar!) zijn. Dit is niet het geval. En des ~e meer recht heeft de leiding van de uitgeverij Pegasus op de erkentelijkheid '!3n de arbeidersklasse nu ze een boek als de Jonge Garde aanbiedt. Wunt in De Jonge Garde heeft de arbeidilrsklasse een waardevol geschenk voor ieder, die een leiding.gevende functie in de arbeidersbeweging, in vrouwenbeweging en in jeugdbeweging bekleedt, Een boek, dat men niet alleen met spanning doorleest, maar ook nauwgezet.bestudeert en op bijeenkomsten bespreekt, omdat in geen enkele droge, theoretische verhandeling zo overduidelijk het kar~kter van een generatie van bewuste jon_ge mensen in hun verhouding tegenover hun ouders, tegenover de maatschappij en de vijanden van die maatschappij aan het licht treedt. De Jonge Garde is de geschiedenis van een groepje jonge mensen van veertien tot twintig jaar, leden van de jeugdbeweging. Het zijn jonge men.sen, zoals men ze overal ter wereld vindt, die luidruchtig kunnen· J:ijn, maar ook in stille, aandachtige bewondering een fraai gevormde bloem kunnen bekijken; jonge mensen, die ervan dromen, dat :z:e eenmaal zeeman, mijnwerker, dokt:!r, ingenieur, verpleegster of aileeD: maar een gelukkige moeder van kinderen zu11en worden; jonge mensen, die dagboeken vol schrijven en gedichtjes, maken op het meisje, dat ze het liefste meisje van de hele wereld vinden. In dit alles verschillen ze niet zo erg veêl van jonge mensen in landen buiten de Sowjet Unie; misschien zijn ze alleen wat onbevangener dan de jeugd in een kapitalistische maatschappij, waar het arbeiderskind alleen maar opgroeit om zo gauw mogelijk in fabriek of werkplaats te worden afgejakkerd.

391

..

.

.

'

---,-

.

Dan komt de oorlog en zet onverbid- ' persoonlijke, wel1ustige wraak, maar delijk een streep onder alles wat aan wraak voor de smaad, die hun voorbij is, De jeugd, die in school, Sowjetland, hun Sowjet volk en Sow· gezin en jeugdbeweging nog· klaar ge- jet cultuur zijn aangedaan. maakt moest worden voor het leven, zo. Daarom is dit een boek voor hen, als een arbeider geschoold wordt voor die met de jeugd willen strijden voot zijn vak, ziet zi2h plotseling voor het een betere toekomst •. Men leert er de feit geplaatst, dat ze een rol moet spe· strijdbare jeugd uit kennen! Het is een boek voot hen, die klalen in ~ strijd tegen de fascistische overweldigers. En·we staan veröaasd gen over de ondoorgrondelijkheid "·an over de prachtige eigenschappen, waarhet Russische volkskarakter, want het over ze dan blijkt te beschikken. Dan laat ons dit karakter zien· met a1 zijn blijkt de dromer bezield door daden- sterke en zwakkere eigenschappen met drang;. de fantast beschikt over een bi· een duidelijkheid, die nietl) te wensen zonder scherp praktisch inzicht; de overlaat. jonge mensen met hun hart vol liefde Het is een boe}< voor hen, die mochen hun milde gezindheid tegenover de ten menen, dat het Russische volk als een willoze, kritiekloze troep slaven ge. kameraden, die zwak of angstig zijn, tonen zich meedogenloos zodra ze te; regeerd word,t door een kleine bevoor· genover de vijanden van hun land en rechte kliek. Want het laat ons zien, hun volk staan. Zonder een spoor van hoe een volk van zelfbewus!e, mannen jeugdige onbezonnenheid, organiseren en vrouwen, jongens en meisjes uit vrije wil en in de' overtuiging dat hun. strijd ze een partisanengroep. En we kri]: gen geen ogenblik het gevoel, dat dé een goede strijd was, hun leven opofschrijver zijn jonge mensen dingen la:tt ferden om de moordende, brandstichdoen, die we van hen niet mogen vertende, rovende, plunderende overwelwachten. Integendeel! Juist deze jonge digers te verjagen. menschen schijnen voorbeschikt om Het is een boek voor ieder, die in rle grote dingelll tot. stand: te brengen, waarbeide~e.weging zijn plaats Wil inne· pens te verzamelen, Russische krij.gsge. men, waiit men leert· er zijn kameraden vangenen te bevrijden, gebouwen in in kennen en men leert beseffen, dat brand te .steken en zo voorts. En wan- kameraadschap geen holle frase mag · neer dan, door een onhandigheid en zijn. Het is een boek van liefde, trouwen, door morele zwakheid van enkelen, de hele groep gevangen genomen en gefol- wa~e moed en opofferingsgezindheid. terd wordt, kunnen alleen zulke jonge Een' boek van edele jonge mensen, di.e mensen die folteringen ontstaan en edel weten te sterven omdat ze edel ges'terven met het lied op de lippen: Maar leefd en edel g~streden hebben. Daarom is het een boek voor iedereens komt de dag der wrake; een! En die ons wreken zijn sterker dan wij. KI. V.d. GEEST. Daarbij den~èn ze dan niet aan eèn

\

392

,

_?

Over problemen van vandaag en morgen • f

• •

weekblad onder hoofdredactie van mr. P.E. Eldering en mr. H. P. L. Wiessing.

Tot de redactie en vaste medewerkers behoren verder o.m.: L. P. J. Braat, Marius Flothuis, dr. A. de Froe, A. F. Mellink, Lex Metz, W. Ph. Pos, mr. Ph. Th. v. Raalte (Theo). dr. A. Romein~Verschoor, J. van Santen, A. F. Willebrands Jr. Abonnementsprijs per jaar f 8,-; buitenland f 11,50. Losse, nummers f 0,25. Proefnummers worden op aan~ vraag gratis toegezonden. Adres redactie en administratie: Keizersgracht 520, Amsterdam~C., Telef. 30709.

DE B A T

VRIJE TRIBUNE VOOR PROBLEMEN VAN ONZE TIJD

Een nuttig geschenk

Vlaams demokratisch maandblad

is een

onder leiding yan:

Dr. L. Flam Dr. J. Schoups Dr. H. Wouters Hoofdred.: Dr. Fr. Camerlinckx Redaktieraad: Dr. A. Alers, Dr. J, Blancquaert, B. Brauns. G. de Man, A. de V rles, G. Engelberg (G. Vercammen), J. Gaack,

M. Macken, Dr. L. Michlelsen, R. Mlllo, L. Platteau. Nederlandse medewerkers: o.a. Theun de Vries, H. Ph. Milikowskl, Dr. Annie Romein· Verschoor, Dr. Eberhard Rebling, Nlco Rost, Siruon V estdijk. Algemeen sekretariaat: L. P. Schellens, Moerenlaan 2, Wilrijk-Antwtrpen P.C.R, 44598i Abonnement voor jaargang 1947: fr 100.- - Losse nummers fr 15.0mvang pl.m. 6'!1 pag. Verkrijgbaar ook in Boekhandel .,Pegasus•, Leidsestraat 25, Amsterdam

Hoe zien de vooruitstrevende de· mokratische Vlamingen de jongste wetenschappelijke, ekonomischeen artistieke ontwikkeling ?

bijdrage aan het

Anton Struik Sc ho Iin gs fonds t.b.v. PARTIJ-KADERSCHOLING Postgiro 81708 :Postbus:8010

UITGEVERU PEGASUS . ' ' Leidsestraat 25 -

Amsterdam-C ~_q·-~

·'