Politiek Comité Stari Most comité voor recht & vrede op de Balkan

Politiek Comité Stari Most comité voor recht & vrede op de Balkan Contactadres: Simon Vestdijkerf 88, 3315 CS Dordrecht Penningmeester Lize den Oudsten ING 5513559, t.a.v. PC Stari Most te Den Haag Website: www.starimost.nl

_____________________________________________________________ © C. ten Dam, maart 2013

De vroege jaren van het Politiek Comité Stari Most: Standpunten, acties en media-berichten, 1992-1996 Door Caspar ten Dam, voorzitter 1999-2004 Toelichting Dit overzicht is een verkorte en aangepaste versie van de jaren 1992 tot en met 1996 uit Caspar ten Dam’s Geschiedenisoverzicht over het Politiek Comité Stari Most - Standpunten, acties, en artikelen in de media van en over het comité, 1992-2002 (Leiden, 2003). Een nieuwe, tweede editie van het boek is in de maak, dat de activiteiten van het comité zal becshrijven vanaf het oprichtingsjaar 1992 tot en met 2012. Hopelijk komt dit geschiedsoverzicht beschikbaar tegen de tijd van de komende, dan 18e, jaarlijkse Srebrenica herdenking in Den Haag op 11 juli 2013. Caspar ten Dam, Leiden, februari 2013

I.

Comité voor Krachtig Militair Ingrijpen in Voormalig Joegoslavië, 1992

Het uiteenvallen van Joegoslavië, de oorlog in Kroatië van juli 1991 tot januari 1992, de oorlog in Bosnië vanaf april 1992, en bovenal de ontdekking van concentratiekampen gerund door Bosnisch-Servische extremisten in de zomer van ’92 schokten lerares Marianne Giesbers en haar partner George Verhaegen, maatschappelijk werker. Zij en anderen konden niet accepteren dat de buitenwereld toekeek bij de slachtingen van weerloze mensen door etnischnationalistische fanaten. Giesbers en Verhaegen besloten een ‘Comité voor Krachtig Militair Ingrijpen in Voormalig Joegoslavië’ op te zetten om deze standpunten kracht bij te zetten, en gingen op zoek naar medestanders. Zij vonden bij het napluizen van opinieartikelen en ingezonden brieven in landelijke en regionale dagbladen geestverwanten, die ook de noodzaak van krachtdadig optreden door de internationale gemeenschap inzagen, waaronder Andrea Steinmetz, Nicole Otter, Cees Booden en Cees van der Velde. De eerste echte vergadering vond plaats op 25 november 1992, en geldt sindsdien als de oprichtingsdatum. Op 2 december 1992 zag de eerste basisverklaring van het comité het licht. Er werd druk, wekelijks vergaderd om de eerste activiteiten te ontplooien, waaronder het verspreiden van de basisverklaring onder media, politici en andere (mogelijke) belangstellenden, en het voorbereiden van een eerste demonstratie op 16 januari 1993 in Den Haag.

12/10/1992

Ingezonden brief door toekomstig comitélid Olivia van Veen-Krenek: De burgers van mijn belegerde geboortestad Sarajevo dragen hun leed heldhaftig. …. Nu weer zaait de Servische journalist Slavko Curuvija verwarring met zijn cynische en provocerende artikel ‘EG kan moslims helpen nieuw vaderland te vinden’ in NRC Handelsblad van 5 oktober. …. Curuvija [presenteert] de EG de rekening, omdat zij de zelfstandigheid van .. Bosnië-Herzegovina erkende, nadat was aangetoond dat deze aan de voorwaarden van erkenning van de mensenrechten van de minderheden voldeed. Deze minderheden trachten nu de moslim-meerderheid met geweld uit hun replubliek te verdrijven. …. Ik heb 27 jaar in hun midden geleefd en ondervonden dat juist de Bosnische Moslims de meest tolerante en vredelievende bevolkingsgroep van ex-Joegoslavië was. Bosnische realiteiten, NRC Handelsblad, 12/10/92.

25/11/1992

Oprichting ‘Comité voor Krachtig Militair Ingrijpen in Voormalig Joegoslavië’. Citaten uit eerste basisverklaring van begin december 1992, met kleine wijzigingen in latere, en in Frans- en Engelstalige, versies eind ‘92 en begin ‘93: De redenen voor het oprichten van het Comité zijn de volgende: - Als niet militair wordt ingegrepen zullen de slachtingen in Bosnië doorgaan …; een krachtig ingrijpen zal een ommekeer teweegbrengen .. en zal .. de minste mensenlevens kosten. - Er is geen organisatie of groep in Nederland die .. pleit voor krachtig militair ingrijpen; het Comité wil in deze leemte voorzien .. . Meer specifiek wil het comité het volgende bepleiten: - Actieve steun aan de Bosnische regering. Het opheffen van het wapenembargo tegen Bosnië. - Bevrijding van belegerde steden. - Het sluiten van concentratiekampen. - Militair ingrijpen om verdere agressie in Kosovo en Macedonië te voorkomen. NB 1: in een concept-versie van eind november 1992 stond ook het specifieke doel “het maken van beschermde gebieden”, die later werd geschrapt. Het comité zou eind ’92 en in 1993 opnieuw pleiten voor het instellen van werkelijk beveiligde gebieden, bij gebrek aan beter d.w.z. echt militair ingrijpen. NB 2: voor het openen van een girorekening gaven Cees Booden, George Verhaegen en Dick Schijffelen zich in december 1992 op als respectievelijk voorzitter, secretaris en penningmeester. De sfeer en werkwijze bleven informeel, en Cees trad liefst als ‘gewoon’ lid naar buiten. Verhaegen was feitelijk de voorzitter, maar prefereerde de bescheidener titel van ‘secretaris’.

22/12/1992

Brief van comitélid en secretaris George Verhaegen aan (o.a) premiers en staatshoofden Bush, Lubbers, en Major, en VN-secretaris generaal Boutros Ghali voor handhaving van zgn. no-fly zone boven Bosnië: “an air-embargo is not enough.To take out the poison teeth of the Serbs you have to eliminate their artillery-positions” (citaat).

2

Reactie op 2 februari 1993 van A.J. Smith, Eastern Adriatic Unit, Foreign & Commonwealth Office (Britse min. BuZa): “We understand why you argue for military intervention. .... Yet we do not know of a case in which action from the air alone has forced a government to reverse its policies” (citaten). 23/12/1992

II.

Artikel over comitélid Cornelis Booden: (citaten) In een onlangs aan Lubbers, Major, Bush en Boutros Ghali (VN) verzonden brief bepleit het ..[comité].. het uitschakelen van de Servische artillerie. …. Volgens Booden laat de VN zich chanteren door de Serviërs. Booden vindt dat er de mogelijkheid bestaat om eerst de [VN] hulptroepen in veiligheid te brengen, om vervolgens de Servische artilleriestellingen te “elimineren”. … Het comité spreekt zich verder uit voor actieve steun aan de Bosnische regering …, het instellen van beschermde gebieden en sluiting van de ‘concentratiekampen’. Ook wordt militaire actie in Kosovo, Vojvodina en Macedonië bepleit, om daar “verdere agressie” te voorkomen. Almeerder bepleit ingrijpen Bosnië, Gooi en Eemlander, 23/12/92.

Comité voor Krachtig Militair Ingrijpen/Comité Voormalig Joegoslavië, 1993

De lager dan verwachte opkomsten op de eerste demonstraties van het comité in Den Haag en Amsterdam – honderden mensen kwamen opdagen in plaats van de (tien)duizenden die men had gehoopt – waren een grote domper voor de oprichters en eerste leden van het comité. Zij hadden er ontiegelijk veel tijd en eigen geld ingestoken met het benaderen van tientallen politieke, maatschappelijke en media organisaties en het plaatsen van advertenties in landelijke dagbladen. Maar de belangstelling bleek gering. De Nederlanders die het met ons eens waren, en van de demonstraties wisten, waren actiemoe of om andere redenen niet bereid of in staat om aanwezig te zijn. Het geringe respons onder organisaties als het IKV, die “meer dan [het overwegend pacifistische] Pax Christi werd verscheurd door discussies over de vraag of gewelddadige militaire interventie in Bosnië geoorloofd was” (NIOD, Srebrenica – een ‘veilig’ gebied Vol. I, 2002; zie verder ‘Publieksacties in Nederland’, pp.809-817), was een veeg teken: geen van die organisaties was bereid mee te doen en hun naam onder deze acties te zetten. Niettemin hadden ‘eerste-generatie’ leden van het comité aanvankelijk hoge verwachtingen van hun eerste publieke acties, omdat meerdere opiniepeilingen tenminste een latente bereidheid onder een meerderheid van de bevolking tot het sturen van Nederlandse troepen naar Bosnië en elders op de Balkan leken te tonen (maar zodra ingrijpen dichtbij kwam verdwenen zulke meerderheden als sneer voor de zon in andere, opiniepeilingen). Terugkijkend kan men vaststellen dat de relatief geringe opkomst en impact van de tweede demonstratie in Amsterdam op 13 maart 1993 een ommekeer is geweest: de meesten die ooit zo enthousiast en gedreven waren begonnen trokken zich binnen luttele maanden terug. De initiatiefnemers van het comité, George Verhaegen en Marianne Giesbers, bleven tot zeker eind 1993 actief, en zouden nog daarna op verscheidene publieke acties en vergaderingen van het comité verschijnen. Wat hun uiteindelijk ontmoedigde was het wrange feit dat de slachtingen in Bosnië onverminderd doorgingen, en dat zij de Nederlandse regering er niet van hadden kunnen overtuigen om de andere Europese landen te overtuigen krachtig in te grijpen. Het comité kon alleen in leven blijven omdat een klein groepje mensen die gedurende 1993 lid werden – voornamelijk de ‘tweede generatie’, waaronder de auteur van dit geschiedsoverzicht – interventionistische standpunten bleven uitdragen, al is het alleen maar om toekomstige generaties te tonen dat wij het ‘hebben geweten’ – “wir haben es gewußt”. Zo trad de Groningse fysicus Evert H. du Marchie van Voorthuysen al in begin ’93 toe tot het comité nadat hij een brief van de laatste had ontvangen naar aanleiding van een ingezonden stuk. Ook deze generatie comitéleden nam geen blad voor de mond en toonde nauwelijks geneigd hun toon te matigen. Toch werd de naam in midden ’93, in de tijd dat eerste- en tweede

3

generatie leden nog gezamenlijk optrokken, gewijzigd tot ‘Comité Voormalig Joegoslavië’ omdat de eerste naam zoveel schrik en zelfs weerzin leek op te roepen. Niet dat dit veel hielp. De eerste, oorspronkelijke naam van het comité blijft het duidelijkst, het helderst, het krachtigst.

Januari 1993

Artikel over Marianne Giesbers en George Verhaegen (met foto): Samen met zeven geestverwanten vormen Giesbers en Verhaegen sinds november vorig jaar het ‘Comité voor krachtig militair ingrijpen in voormalig Joegoslavië’. Sommige comitéleden ‘ontmoetten’ elkaar met vrijwel gelijkluidende, ingezonden brieven op de opiniepagina’s van diverse kranten. Anderen sloten zich .. later aan bij de groepering, die zaterdag 16 januari voor het eerst van zich zal laten horen tijdens een demonstratie bij het Haagse Binnenhof .. . … “[Giesbers:] Alleen met harde hand zijn de fascisten te stoppen en kan worden voorkomen dat het conflict nog verder escaleert en dat ook andere volkeren worden verdreven en uitgemoord. …… Hoe kan Nederland zichzelf serieus nemen als het zo dichtbij zo’n afschuwelijke slachting toestaat? …. Bij militair ingrijpen hebben wij het niet over het sturen van grondtroepen. Wij praten over heel gerichte acties vanuit de lucht. …” Is Marianne Giesbers dan ook bereid haar eigen partner naar het slagveld te sturen? “Ja,” zegt ze zonder ook maar één keer met haar ogen te knipperen. “Ik heb liever dat George sterft voor deze goede zaak, dan dat hij over twintig jaar het leven laat bij .. een auto-ongeluk.” Jolande van der Graaf, ‘Halve Nederlander meer waard dan duizend Bosniërs?’, Rotterdams Dagblad, ?/1/93.

06/01/1993

Persbericht over 1ste demonstratie comité op 16/01/1993: er is geen [andere] organisatie .. in Nederland die in het openbaar pleit voor militair ingrijpen. Het comité wil in deze leemte voorzien (citaat). Persbericht bijna identiek aan eerste basisverklaring van 1992. Een aankondiging aan andere organisaties gebaseerd op dit persbericht en eerste basisverklaring volgde op 11 januari ‘93, alsmede een laatste persbericht op 16 januari ‘93 ter verspreiding onder publiek, demonstranten en media.

07/01/1993

Artikel over comitélid Anne-Gine Goemans en 1ste demonstratie op 16/1/1993: Op zaterdag 16 januari houdt het ‘Comité voor krachtig militair ingrijpen in voormalig Joegoslavië’ een demonstratie in Den Haag. …. De 21-jarige studente aan de Utrechtse School voor de Journalistiek weet dat ze zich .. op glad ijs heeft begeven door in comité-verband op te roepen tot gewelddadig ingrijpen. “Het lijkt een behoorlijk taboe te zijn .. . … Wanneer ik ik op de School .. pleit voor militair ingrijpen, ontstaat direct onbegrip. … Maar een idealistische houding voor geweldloosheid levert in dit geval niks meer op. Anne-Gine sloot zich bij het landelijk comité aan na een oproep in november in de Volkskrant van mensen die .. met ingezonden brieven voor interventie .. in Joegoslavië hadden gepleit. “Het is het enige comité dat eindelijk eens een duidelijk standpunt inneemt. …. Toen in september de eerste berichten van verkrachtingen en massamoorden doordrongen in Nederland, besloot Anne-Ginne .. niet .. te blijven zitten en van de gruweldaden kennis te nemen via de krant. ….. Het Comité .. is ervan overtuigd dat een passieve houding van de westerse landen .. alleen maar meer mensenlevens kost en dat de oorlog zich dan verder over de Balkan zal verspreiden. Ook het sturen van wapens naar de Bosniërs zal alleen een verlenging van de oorlog tot gevolg hebben. ….. “Ja, ik weet best dat we pleiten om soldaten naar dat gebied te zenden en dat we misschien makkelijk praten hebben. … Maar de westerse landen hebben allemaal een beroepsleger. Die soldaten hebben voor dit werk gekozen”.

4

Ruud Buurman, Militair ingrijpen ontmoet nog veel onbegrip, Algemeen Dagblad/Utrechts Nieuwsblad?, met foto. NB: opheffing van het wapenembargo tegen Bosnië, en daarmee het “sturen van wapens naar de Bosniërs” (zie artikel), was één van de centrale eisen van het comité vanaf het begin; de eerste basisverklaring noemde dat al als eerste eis (zie 25/11/92). Niet alle leden waren het eens met deze eis, waarop het comité steeds meer de nadruk zou leggen in ’93 en ’94 – vooral op aandringen van comitéleden als Henk Dorrestijn en Evert van Voorthuysen.

16/01/1993

Eerste demonstratie voor militair ingrijpen in Den Haag, vanaf Malieveld langs ambassades naar Binnenhof, van 13.00 tot 15.00 uur. Opkomst: rondom 150; verwachting aan politie: minstens 400, hoewel comité hoopte op hoger aantal. Een Engelstalige petitie gericht aan de ambassades van België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Verenigde Staten en Spanje (mogelijk voorlaatste versie) werd voorgelezen bij de Britse ambassade. Rede comitélid Anne-Gine Goemans op het Binnenhof. Citaten: Al maandenlang laat de wereld het toe dat mensen vanwege hun afkomst in concentratiekampen worden gestopt en worden vermoord. Vrouwen en jonge meisjes worden systematisch verkracht en afgeslacht. ….. De passieve afwachtende houding van de Nederlandse regering en het niet durven innemen van een standpunt voor militair ingrijpen, betekent goedkeuring van de wreedheden in BosnieHerzegovina. ….. Tot nu toe hebben de Bosnische Serviers alle wapenstilstanden geschonden en afspraken verbroken. We mogen ons geweten niet laten sussen door akkoorden [in Geneve voor opdeling Bosnië]waarvan de gevolgen niet te overzien zijn. NB: Europarlementariër Arie Oostlander (CDA) was één van de sprekers op het Binnenhof; hij zou later ere-lid worden van het comité.

18/01/1993

Artikeltjes over eerste demonstratie comité te Den Haag: Ruim honderd mensen hebben .. op het Binnenhof .. gedemonstreerd voor .. ingrijpen in het voormalige Joegoslavië. De demonstranten zien dit als enige mogelijkheid om de oorlog te beëindigen. … De ambassadeur van België nam de petitie [persoonlijk] in ontvangst. Algemeen Dagblad, Roep om ingrijpen in exJoegoslavië, 18/1/93, met foto. “Het Westen gaf en geeft met name Servië en de Servische strijdgroepen .. tijd en gelegenheid om hun .. moorden, verkrachtingen en vernietiging van dorpen in Bosnië voort te zetten,” aldus het comité. De demonstranten vinden dat de wereld nu moet ingrijpen omdat de feiten zo overduidelijk bekend zijn. Rotterdams Dagblad, Demonstratie voor militair ingrijpen ex-Joegoslavië, 18/1/93; Europarlementariër A.Oostlander stak .. de demonstranten een hart onder de riem. Ook hij pleitte voor een krachtig militair ingrijpen. Volkskrant, Demonstranten eisen militaire interventie in ex-Joegoslavië, 18/1/93.

20/01/1993

Evaluatie van demonstratie 16 januari ‘93 op een vergadering. Citaten uit notulen: volgens hen [met name Marko en Lisette Kelderman] was er weinig bekendheid; er had een hoop gratis publiciteit kunnen worden gemaakt door ludieke, dan wel

5

symbolische acties; hiervan kwamen een aantal voorbeelden naar voren; het zetten van een aantal bedden op de Dam met de booschap: slaapt u nog lekker nu u weet wat er in Bosnië gebeurt; … . De wervende kracht van de kleine advertenties blijkt niet groot te zijn; er zijn slechtse enige mensen waarvan we weten dat ze daardoor op de demonstratie zijn gekomen. …. geen enkele organisatie die aangeschreven is heeft gereageerd; geschat wordt dat we ongeveer 120 organisaties hebben aangeschreven. 30/01/1993

Brief van comitélid Cees Booden aan het Britse dagblad The Observer: “On the 25th november 1992, we, in the Netherlands, have founded a committee for military intervention in the former Yugoslavia. We think it is necessary to come to an all-western europe movement of just ordinary citizens on that sad situation. We are looking for persons or organisations which have a similar idea about the problems over there. Are you willing to help or giving us names and addresses in your country?” (citaten) NB 1: dit is de enige bewaarde (standaard)brief die met enige variaties in de tekst naar tientallen Westerse, met name Europese en Amerikaanse kranten, particuliere organisaties en overheidsinstanties - zoals The Independent en het Franse dagblad Le Figaro werd gestuurd, met de vraag of zij de namen en adressen van personen en organisaties met soortgelijke interventionistische standpunten konden doorgeven. Echter de respons was minimaal, en voor zover wij konden nagaan bestond er in de vroege jaren ’90 geen ander ‘comité voor militair ingrijpen in ex-Joegoslavië’ in het Westen buiten voormalig Joegoslavië. Later kregen wij wel contact met het Duitse Gesellschaft für bedrohte Völker, die niet terugschrok om geregeld voor ingrijpen te pleiten. NB 2: het archief beschikt nog over reacties van enkele instellingen, zoals die van het International Institute for Strategic Studies (IISS) op 8 maart 1993 (“Your letter .. has been forwarded to M. Heisbourg, my predecessor”) en de Amerikaanse ambassade in Den Haag op 19 maart 1993 (“We appreciate your concern. If you wish you may contact the Department of Defence, the Pentagon”).

05/02/1993

Brief aan Ed van Thijn, burgemeester Amsterdam, door secretaris G. Verhaegen. Citaten: Op 13 maart 1993 wil het Comité .. een demonstratie organiseren in Amsterdam. …. Wij zien krachtig militair ingrijpen als een onmisbaar sluitstuk in een totaalplan, welke elementen moet bevatten als: wederopbouw, effectieve boycot, repatriëring, opvang vluchtelingen, … e.d. Verder is er een verschil of je krachtig militair ingrijpt in Bosnië en Herzegowina waar een oorlog woedt of in Kosovo en Macedonië waar een oorlog moet worden voorkomen. Op 16 januari hebben wij een demonstratie gehouden in Den Haag … . … Het aantal demonstranten viel tegen, ongeveer 150 mensen. Wij wijten dit aan het taboe dat rust op het demonstreren voor militair ingrijpen, maar vooral aan de geïsoleerde manier waarop dit probleem .. wordt bekeken door de burgers hier te lande. … Wij vinden het jammer dat u … niet kunt spreken op onze demonstratie. Wij willen u vragen of u ons streven wilt steunen … door door te gaan met pleiten voor militair ingrijpen.

20/02/1993

Ingezonden brief door comitélid Antoinette Broek, professionele vertaler: Als ik de beide heren [Jan Blokker & W. van Apeldoorn] moet geloven, zijn mijn gevoelens van onmacht en afschuw bij het lezen en beluisteren van de feiten dus

6

misplaatst en … te .. herleiden tot sensatielust. … Er rijst bij mij inderdaad grote twijfel. Maar deze twijfel geldt niet de berichtgeving via de media (wie twijfelt overigens aan de juistheid van de beelden … die ons de volkomen verwoesting laten zien van grote delen van wat eens Joegoslavië was?). …. Twijfel en afschuw echter vooral over het feit dat er mensen zijn die ondanks en niet dankzij de uitvoerige berichtgeving niet willen weten dat er in Europa de geschiedenis zich op de meest gruwelijke wijze herhaalt. Twijfel, Volkskrant, 20/2/93. 27/02/1993

Kleine actie door comité in Amsterdam vanaf 13.00 uur “met bedden op de Dam”. Citaten uit persbericht van 16 februari 1993: Het motto .. zal zijn: Kunt u nog rustig slapen terwijl u weet dat: - Het westen toestaat dat moslims [bedoeld: Moslims] .. worden verdreven. - Het westen toelaat dat voedseltransporten .. worden tegengehouden .. . - Etnische zuiveringen gesamctioneerd worden door VN-onderhandelaars. - Nog steeds geen troepen naar Macedonië gestuurd zijn .. . - De VN toestaat dat allerlei afspraken niet worden nageleefd … . NB: het comité besprak dit idee tijdens een vergadering op 20 januari ‘93, en besloot tot deze ludieke actie tijdens een vergadering op 10 februari ‘93. Op 10 februari werd ook besloten om “het comité Stop moord Bosnië .. uit te nodigen voor onze demonstratie [op 13 maart 1993] .. . Dit comité bestaande uit een tiental Turken … hebben .. het voor elkaar gekregen om op 6 febr. een demonstratie in Amsterdam te houden van 10.000 mensen; nagenoeg allemaal turkse mensen .. . .. het ziet er naar uit dat dit comité ook voor militair ingrijpen is, alleen is het bij hen geen geen hoofdoel” (citaten uit notulen). Het NIOD noemt dit comité en vermeldt betreffende demonstratie in volume I van haar rapport Srebrenica – een ‘veilig’ gebied (2002), op, p.811. Voor zover bekend reageerde het comité ‘Stop de moorden in Bosnië’ niet op onze uitnodiging, noch was deze met (veel) mensen aanwezig op de tweede ‘grote’ demonstratie van ons comité op 13 maart 1993 in Amsterdam. Mogelijk was deze Turkse actiegroep ook niet lang actief.

28/02/1993

Openbare discussiebijeenkomst van de PvdA over Joegoslavië. Evert van Voorthuysen was namens ons comité aanwezig, en verspreidde onder meer een A4tje met de volgende stellingen: 1: De ideologie van Servië .. is even verdorven in theorie en praktijk als die van de Nazi’s. 2: Meer dan 90% van de oorlogsmisdaden worden begaan door Serviërs. 3: Meer dan 90% van de vluchtelingen zijn verjaagd door Serviërs. 4: De totdusver gevoerde politiek van neutraliteit werkt sterk ten voordele van de Serviërs. 5: Doel .. moet zijn herstel van de oude grenzen van de Republieken als nieuwe landsgrenzen, waarbij de eertijds autonome provincies Kosovo en Vojvodina ook onafhankelijk worden. 6: Dit doel kan worden bereikt door een verdrag tussen de NAVO (of een deel ervan) met Bosnië en Kroatië. 7: Dit verdrag impliceert: a. wapensteun aan Bosnië en Kroatië. b. luchtaanvallen door de NAVO op Servische posities. c. informatiesteun aan Bosnië en Kroatië uit satellieten en AWACS vliegtuigen.

7

8: Het verdrag impliceert ook: de verplichting voor Kroatië en Bosnië om af te zien van wraakacties tegen de Servische burgerbevolking en ruime toelating van journalisten en VN waarnemers om dit te controleren.

01/03/1993

Artikeltje over actie comité op 27 februari 1993 op de Dam in Amsterdam: Actievoerders kropen in bed om aan te tonen dat het Westen maar rustig blijft doorslapen .. . De actie werd begeleid met teksten als ‘Wir haben es gewusst’. Met de actie wilde het comité mensen oproepen tot deelname aan de grote demonstratie op 13 maart . Nieuws van de Dag, Demonstratie in bed, met foto.

04/03/1993

Persbericht over demonstratie op 13 maart 1993 in Amsterdam, gebaseerd op eerste basisverklaring van 1992: Meer specifiek wil het comité het volgende bepleiten: - Actieve steun aan de Bosnische regering en het opheffen van het wapenembargo tegen Bosnië. - Bevrijding van de belegerde steden en dorpen. - Het sluiten van de concentratiekampen. - Geloofwaardige militaire dreiging om verdergaande agressie in Kosovo en Macedonië te voorkomen. - Stationeren van troepen in Macedonië(citaten). Een welhaast identiek persbericht gedateerd 13 maart 1993 werd verspreid tijdens betreffende demonstratie onder publiek, demonstranten en media.

13/03/1993

Tweede landelijke demonstratie te Amsterdam voor “krachtig militair ingrijpen in voormalig Joegoslavië” v.a. 12.00 uur, van de Dam naar Van Randwijckplantsoen, vervolgens terug op de Dam. Motto: “Wir haben es gewußt!” Opkomst: 300 à 500 mensen, waaronder zeker 100 Bosniërs. Meerdere comitéleden hielden op schrift gestelde toespraken, waaronder Marco Kelderman en Nicole Otter. Hieronder volgt slechts een selectie. Slottoespraak door de heer Blaauw, Tweede Kamerlid VVD, is niet meer voorhanden. Toespraak comitélid Anne-Gine Goemans op de Dam: Ik sta hier vandaag omdat ik het niet kan begrijpen. De verkrachtingen en concentratiekampen. De martelingen en etnische zuiveringen. Ik kan niet begrijpen waarom deze misdaden gebeuren. … Wat ik me wel kan voorstellen is dat de bevolking van Bosnië-Herzegovina zo snel mogelijk bevrijd wil worden van deze gruwelijke oorlog. Zij geloven niet meer in de uitzichtloze onderhandelingen en de afspraken die telkens weer verbroken worden. … Zij .. blijven hopen op militaire interventie omdat dit de enige oplossing is om snel een einde te maken aan hun lijden. Ook wij geloven niet meer in de slappe houding van politici die bang zijn om hun politieke carrière op het spel te zetten door zich uit te spreken voor ingrijpen. De geschonden wapenstilstanden, …, de voedseldroppings die grotendeels in handen zijn gevallen van de Servische troepen. Dit zijn voorbeelden van symboolpolitiek. … Maatregelen om het geweten te sussen. … Deze maatregelen houden juist de oorlog in stand. ….. Wij laten ons geweten sussen door allerlei excuses. Dat militair ingrijpen te moeilijk is terwijl de westerse legers velen malen groter en beter uitgerust zijn dan de Servische troepen. Of de situatie is te complex om te intervenieren terwijl uitstel hiervan alleen maar de complexiteit en kans op uitbreiding van de oorlog vergroot. We mogen onze geweten niet langer laten sussen .. .

8

Toespraak bij Van Randwijck monument, kennelijk uitgesproken door comitélid Marianne Giesbers: Van Randwijk heeft geschreven: Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht… … Net als in de tweede wereldoorlog bestaan er nu weer concentratie-kampen. Toen konden we nog zeggen: we hebben het niet geweten. Toen konden politici en burgers de informatie afdoen als: geruchten. Nu hebben we dat excuus niet. De informatie over concentratiekampen .. kwam en komt tot ons via mensen die daar geweest zijn. Ondanks deze informatie doen de westerse politici weer niets tegen het bestaan van concentratiekampen. …. Als wij dit gedrag van politici accepteren, zullen apathie, verstarring en isolement nog meer deel gaan uitmaken van ons dagelijks leven. …. Het tegengaan van de etnische zuiveringen en andere oorlogsmisdaden moet zwaarder wegen dan … de angst om betrokken te raken in een oorlog, waarbij ook aan westerse kant doden zullen vallen. … Willen wij hier in de westerse wereld onszelf en elkaar .. nog recht in de ogen blijven kijken, dan zal er nu moeten worden opgetreden. …. Daarom moeten wij druk uitoefenen op onze politici. NB: er bestaan twee iets van elkaar afwijkende versies: sommige geciteerde zinnen komen mogelijk uit een voorlaatste versie.

17/03/1993

Evaluatie van demonstratie 13 maart ‘93 op een vergadering. Citaten uit notulen: Gezien alle tijd en moeite en gezien de hoeveelheid publiciteit die is gegeven aan de demonstratie was de opkomst slecht. …. Voor ieder was duidelijk dat we in een geïsoleerde positie staan. .… Ook was duidelijk dat de naam [van het comité] hierbij een overheersende rol speelt. NB 1: huidig archief herbergt geen mogelijke media artikelen over de demonstratie. NB 2: in april 1993 veranderde het comité haar naam tot het ‘Comité Voormalig Joegoslavië’. NB: de lage opkomst en geringe effect van deze demonstratie tastte de motivatie blijvend aan; na 1993 zouden de meeste ‘eerste-generatie’ leden niet meer continue actief zijn voor of via het comité.

Maart 1993

Brief van Nevenka Tromp-Vrkic, wetenschappelijk medewerkster bij het OostEuropa Instituut aan de Universiteit van Amsterdam, aan secretaris George Verhaegen. Citaten: Misschien heeft u iets aan de volgende opmerkingen: 1. De crisis in ex-Joegoslavië kan niet als een geheel worden behandeld en opgelost. Er zijn op zijn minst drie verschillende regionale aanpakken nodig: 1.1. Voor de regios Macedonië en Kosovo, waar de dreiging van de oorlog reeel is .. moet die vooral gericht worden op de preventie van de geweldsuitbreiding. Hoe doe je dat? Waarschijnlijk door er VN-waarnemers heen te sturen, maar vooral met een geloofwaardige dreiging, gericht tegen degene die waarschijnlijk het eerst geweld zal gebruiken (waarschijnlijk Servië). … 1.2. Bosnië-Herzegovina kan alleen nog gered worden door directe militaire interventie van buitenaf. … Hoe dat moet gebeuren is een zaak voor militaire deskundigen. Maar het moet hoe dan ook neerkomen op wat ik een “Ontwapeningsinterventie” zou willen noemen: de partijen moeten ontwapend worden. …. Onderhandelen onder de huidige militaire verhoudingen beloont alleen maar de militair sterkste partij – de Serviërs dus. Het Vance-Owen plan is dan ook

9

een catastrophe, die niet alleen de sterkste partijen beloont maar ook nog verdere ‘etnische zuiveringen’ aanmoedigt. 1.3. Kroatië vormt weer een apart probleem. Toen duidelijk was dat de VN nooit een einde zou maken aan de Servische bezetting van Kroatisch grondgebied, was het onvermijdelijk dat Kroaten dat zelf zouden gaan doen. Dat is op zich een militaire interventie (van Kroatische kant dus). … Ook voor Kroatië is belangrijk dat de oude grenzen worden hersteld. Maar om dat te bereiken moet Kroatië duidelijk afstand nemen van de territoriale expansie in Bosnië-Herzegovina. …. Militaire interventie is geen politieke oplossing. Wat militaire interventie moet bereiken is dat de voorwaarden worden geschapen voor een nieuwe beginpositie voor onderhandelingen. …. Als de onderhandelingen niet lukken dan moet de gehele regio de protectoraat van de VN worden, zodat langzaam de normale ekonomische, politieke, sociale en kulturele struktur kan worden herbouwd. 28/03/1993

Demonstratie tegen de Joegoslavische oorlog bij het voormalige concentratiekamp Westerbork door Appèlgroep Westerbork. Evert van Voorthuysen was ook namens ons comité aanwezig. Tekst strooibiljet die Evert – geschreven in samenspraak met (o.a.) Cees Booden en George Verhaegen - tijdens de demonstratie verspreidde. Citaten: Help de Bosnische moslims, de Albaniërs in Kosovo, de 3 miljoen vluchtelingen! Er is geen “gewone” burgeroorlog aan de gang. Een land, Servië, is bezig land te veroveren ten koste van zijn buren, en het lukt nog ook. …. Vijftig jaar geleden demonstreerden de Engelsen en de Amerikanen niet. Ze deden wat beters: Ze kwamen de onderdrukte volken te hulp. Met grote legers en grote luchtvloten. De niet-Servische volken .. moeten geholpen worden! Met bombardementen op de kanonnen die Sarajevo terroriseren! Met wapenleveranties aan de Bosniërs!

29/03/1993

Antwoord secretaris George Verhaegen op brief van Nevenka Tromp-Vrkic van maart 1993 (exacte datum ombekend, mogelijk vóór maart 1993!). Citaten: Wij hebben een aantal suggesties van u verwerkt in de verklaring en in de toespraken gehouden op de demonstratie van 13 maart in Amsterdam. …. Wij hebben dit geëvalueerd .. en de conclusies luidden: - er komt voorlopig geen nieuwe demonstratie - het is duidelijk dat het comité met deze naam en vermoedelijk ook met deze extreme doelstelling in een isolement verkeert; dit isolement wordt ook door onze comitéleden persoonlijk beleefd - ingangen zoeken bij andere organisaties en politieke partijen heeft prioriteit …. Wat ik aan u wil vragen is het volgende: - heeft u suggesties hoe we verder moeten gaan? - heeft u ideeën over de naam van het comité? … - kunt u ons namen geven van bekende mensen die sympathiek staan ten opzichte van militair ingrijpen .. in welke vorm dan ook? …. Verder vind u hierbij enige verhandelingen gemaakt door comitéleden; wilt u daarop uw kritiek geven? NB: voor zover bekend reageerde mevr. Tromp-Vrkic niet op deze brief; ook is niet bekend welke bijdragen van andere leden bij Verhaegen’s brief waren bijgesloten (bij navraag bleek Verhaegen het ook niet meer te weten).

10

01/04/1993

Ingezonden brief door comitélid drs. Cees P. van der Velde, psycholoog: Luitenant-generaal H. Couzy ‘weet helemaal niet of er wel een goede zaak is’ die de inzet van militairen in voormalig Joegoslavië zou rechtvaardigen .. . … Ongelooflijk. …. Zo is vanaf het begin opvallend uit welke hoek de agressie het eerst, het meest en het hevigst komt … . …. Elk excuus lijkt gewettigd om de harde waarheid te verdoezelen dat in een naburig …land doelgerichte en systematische volkerenmoord plaatsvindt. Goede zaak, Volkskrant, 1/4/93, p.11.

09/04/1993

Ingezonden brief door (toekomstig) comitélid H. J. Dorrestijn: Sedert een half jaar of langer heeft bij mij de gedachte postgevat dat de beste strategie om de strijd in Bosnië zo snel mogelijk en met zo min mogelijk slachtoffers te doen beëindigen is door wapens te leveren aan de wettig gekozen regering van Bosnië. Argumenten, Volkskrant, 9/4/93. Ingezonden brief door Dorrestijn in Humo in voorjaar ’93, maand onbekend: De discussie [over Bosnië] … laat .. duidelijk zien hoe slim politici zijn om geen beslissingen te hoeven nemen, en hoe afhoudend militairen zijn om .. actie te ondernemen. … Iedereen zit zich maar zorgen te maken over de risico’s die wij lopen als wij zouden ingrijpen en niemand schijnt op de gedachte te komen dat we de Bosnische regering gewoon doeltreffende wapens zouden kunnen leveren. Ze zouden … zelf de zaken kunnen regelen, zoals het doorbreken van de omsingeling van Sarajevo. Het is een onsmakelijk argument ervan uit te gaan dat Moslims en Kroaten ‘op een verschrikkelijke manier wraak zullen nemen’ als ze zich sterker voelen dan de Serven. Uit niets blijkt dat het regeringsleger .. zich aan wandaden schuldig maakt die enigszins vergelijkbaar zijn met wat de Serven uithalen. Bosnië, Humo, nr. 2735. NB: in een volgend nummer (2736?) van Humo kwamen een paar reacties, één zeer vijandig - Moslims zouden zich even schuldig maken aan massale verkrachtingen, moorden, enz. - en één die voor Westerse interventie maar tegen wapenhulp was (juist bang voor wraakacties door Moslims, enz.).

15/04/1993

Brief van H. C. Sprenger, secretaris van Appèlgroep Westerbork, aan comitélid Evert van Voorthuysen over zijn strooibiljet tijdens demonstratie van de Appèlgroep op 28 maart 1993 (zie citaten uit Evert’s Dagboek hierover!): Zoals u weet spant de Appèlgroep Westerbork (.. AGW) zich in mensen bewust te maken van de wreedheden die zich in voorm. Joegoslavië afspelen met het doel daartegen .. te demonstreren. Daarbij heeft de AGW een belangrijke spelregel: Het zich onthouden van het geven van adviezen hoe deze burgeroorlog moet worden beëindigd. De AGW benadert alleen de verantwoordelijke politici met het dringende verzoek, alles in het werk te stellen aan die oorlog een eind te maken. Met deze stellingname heeft de AGW veel sympathie verworven van duizenden demonstranten. Met het door u uitdelen van strooibiljetten op zondag 28 april [maart] j.l. schendt u dit vertrouwen dat de AGW heeft opgebouwd. Ook de nabijheid van het voormalige Kamp Westerbork …. Verdraagt zich niet met uw oproep tot geweld. Ondanks uitleg van het bovenstaande, heeft u aan verzoeken het uitdelen van het strooibiljetten [biljet] te staken geweigerd te voldoen. Wij vinden dit een zeer kwalijke zaak. …. Als u werkelijk staat voor wat u zegt, organiseer dan zelf een demonstratie. U heeft dan uw eigen ondersteunend publiek. Mocht u van oordeel

11

zijn geen gevolg te moeten geven aan ons verzoek, dan overwegen wij onze verantwoordelijkheid te nemen ten opzichte van de joodse gemeenschap, en de maandelijkse demonstraties te beëindigen. 20/04/1993

Reactie comitélid Evert van Voorthuysen op brief van H. C. Sprenger, secretaris van Appèlgroep Westerbork, van 15 april 1993: Hoewel ik niet onsymapthiek sta tegenover de activiteiten van de Appèlgroep Westerbork … moet ik U toch wijzen op een betreurenswaardige inconsequentie in Uw standpunt. In de folder die U op 28 maart uitdeelde aan de deelnemers van de demonstratie komt de volgende zin voor: “De Appèlgroep neemt de verplichting op zich om een proces van meningsvorming te stimuleren over konkrete bijdragen aan de beëindiging van de onmenselijke wreedheden in voormalig Joegoslavië.” Wij hebben een duidelijke mening over de manier waarop de wreedheden beëindigd kunnen worden. …. Wij zijn ervan overtuigd dat als er een jaar geleden was ingegrepen door de VN en/of de NAVO de oorlog allang was beëindigd en dat er op dit moment veel minder doden, gewonden en vluchtelingen zouden zijn geweest. Dit is een mening die U dient te respecteren, tenminste als U achter Uw eigen folder staat. Desondanks wilt U mij verbieden dit standpunt kenbaar te maken aan de deelnemers van Uw demonstraties. Blijkbaar vindt U onze bijdrage wat al te konkreet, want wij zouden oproepen tot het gebruik van geweld, en dat mag niet. Van wie eigenlijk niet? Met welk moreel recht wilt U mij verbieden om te pleiten voor een internationale actie, liefst in VN-verband ..? Een defensieve actie, gericht tegen de Servische kannonnen die dagelijks tientallen onschuldige burgers de dood in jagen? Alleen als U overtuigd pacifist bent heeft U recht van spreken. Maar dan moet dat pacifisme duidelijk tot uiting komen in Uw geschriften. Het is Uw keus om .. Westerbork te gebruiken als achtergrond voor Uw samenkomsten. Op zichzelf is dit een goede keus. Westerbork was een concentratiekamp; in Bosnië zijn ook concentratiekampen aanwezig. Ik begrijpe echter niet waarom deze historisch beladen plek zich niet zou verdragen met onze oproep dat landen militair geweld gebruiken om de gevangenen in die kampen te bevrijden. … tijdens het bestaan van het kamp Westerbork hoopte alle gevangenen iedere dag opnieuw hun bevrijding, een bevrijding die niet anders mogelijk was dan met geweld, toegepast door de Gealliëerden op Nazi-Duitsland. Het geweld dat wij bepleiten heeft mede als doel de gevangenen in de Bosnische kampen te bevrijden en moet daarom met dat geallieerde geweld worden vergeleken. In dit licht bezien kan ik mij niet voorstellen dat de Joodse gemeenschap in Nederland veel bezwaar zou hebben tegen onze folder. In tegenstelling tot wat U denkt hebben wij wel degelijk demonstraties georganiseerd waarin wij pleiten voor ons standpunt .. . …… Uw neutrale houding t.o.v. de Joegoslavische Oorlog moge misschien goed zijn voor een massale opkomst, de politieke effectiviteit van Uw demonstraties is waarschijnlijk nihil. De oorlogvoerende partijen zullen in ieder geval niet onder de indruk zijn. De deelnemers zullen met een prettig gevoel naar huis gaan. Het lijkt dan ook het meest op een kerkdienst: samen eensgezind tegen het Kwaad, maar vooral niet te konkreet. U hoeft U geen zorgen te maken over een vervolg optreden van onze kant, ook zonder Uw (overtrokken) dreigement om dan met Uw samenkomsten te stoppen waren wij niet van plan nog iets in of om Westerbork te doen.

12

22/04/1993

Forumdiscussie over de Joegoslavische oorlog georganiseerd door de Studentenbeweging voor Internationale Betrekkingen (SIB) afdeling Groningen, met correspondent Dick Verkijk, polemoloog De Lange, en dhr. Sandee, ambtenaar BZ belast met Joegoslavië. Evert van Voorthuysen was ook namens ons comité aanwezig. Citaten uit Evert’s Dagboek: Verkijk gaf een historisch betoog waaruit het onterechte gedrag van de Serviërs duidelijk bleek; hij bepleit ingrijpen met een leger van 50 tot 100 duizend man. Sandee wil ook ingrijpen, maar nog niet zo concreet. De Lange is tegen ingrijpen. Dat zou moeten gebeuren in naam van de rechtvaardigheid, maar juist in naam van rechtvaardigheid zijn de ergste oorlogen ontstaan. …. Toen zei ik dat er .. helemaal geen 100.000 VN soldaten nodig zijn, alleen maar luchtsteun en wapenleveranties aan de Moslims, maar daar was Verkijk sterk op tegen, hij voorzag dan even grote wreedheden begaan door Moslims. Ik zei dat hij dan inderdaad 100.000 soldaten nodig had en dat die er nooit zouden komen, en dat zijn standpunt perfectionistisch was. Later, in een kroeg sprak ik nog een poos met Verkijk. Hei zei dat de kracht van de Bosnische Serviërs sterk overschat wordt, en dat een overwinning op de Serviërs best zonder daadwerkelijke inzet van Moslims te halen zou zijn. …. Mijn uitleg dat door hulp aan de officiële regering in Sarajevo de Moslims, d.w.z. het officiële leger, zich veel meer verplicht zou voelen om zich fatsoenlijk te gedragen, werd niet opgevangen of begrepen.te zetten. … Maar misschien hebben mensen als [Prof. Altink] Von Geusau [hoogleraar internationale betrekkingen in Tilburg] en Verkijk toch wel gelijk dat er helemaal geen gezag meer uitgaat vanuit Sarajevo. De consequentie is dan wel totale chaos, tenzij er een kollosaal interventieleger komt, maar die komt er niet, dat is wel zeker. Maar dan toch zijn mensen als Von Geusau en Verkijk weer zo perfectionistisch dat er uiteindelijk weer niets gebeurt. NB: Zoals elders aangegeven, waren de meeste comitéleden in deze periode bovenal voor beperkt en gericht ingrijpen vanuit de lucht en opheffing van het wapenembargo voor de Bosnische regering, en niet zozeer voor massaal ingrijpen met VN- of NAVO troepen: deze laatste optie was in hun ogen óf niet nodig óf niet politiek haalbaar.

27/04/1993

Brief door toekomstig comitélid mr. Marcel R. V. Buurman, jurist, aan de Vaste commissie voor buitenlandse zaken van de Tweede Kamer, (met afschriften aan) de fractievoorzitters van CDA, PvdA, VVD en D66, en aan de minister van Buitenlandse Zaken. Citaten: .. de net erkende regering van Bosnië-Herzegovina pleitte al voor het uitbreken van de oorlog in april 1992 voor een democratie en voor etnische pluriformiteit (daarin gesteund door de moslims [Moslims] én door veel Bosnsiche Serviërs en Kroaten), en zij doet dat nog steeds. De Servische minderheid had absoluut geen reden zich bedreigd te voelen (hetgeen eerder in Kroatië tot op zekere hoogte wel het geval was). … De enige reden om een oorlog te beginnen in Bosnië was het streven van extreem-nationalistische Serviërs naar een Groot-Servië. …. Hele landsdelen zijn met terreur etnisch gezuiverd. Dagelijks worden midden in Europa steden vol vrijwel weerloze burgers gebombardeerd. En wat doen wij, moreel hoogstaande westerlingen? We weigeren de slachtoffers van de agressie de middelen te geven zich te verdedigen. Tegelijk weigeren we ook daadwerkelijk op te treden tegen de agressor. … In plaats daarvan zou het westen onomwonden partij moeten kiezen vóór de Bosnische regering. … Het wapenembargo van Bosnië zou moeten worden opgeheven. Dat betekent níet een beleid van “vecht het maar uit”. Het huidige beleid is te karakteriseren als “maak ze

13

maar af”: het beloont de agressors die immers een gemakkelijke prooi hebben. Verder zou het westen met luchtaanvallen de Servische stellingen die de steden .. bombarderen kunnen uitschakelen. … Hoeveel onrecht kunnen wij nog aanzien midden in ons “nieuwe Europa”? West-Europa heeft ieder recht verspeeld zich in het statenrechtelijk verkeer op morele principes te beroepen. Maar het is nog mogelijk dat recht terug te winnen. 04/05/1993

Artikel door D66’ers Peter Steenwijk, gemeenteraadslid Rijswijk, en Peter Zoetmulder, historicus, beiden sympathisanten die Dorrestijn benaderden op 14 april 1993. Citaat: voorstanders van militair ingrijpen in Bosnië zijn niet zozeer liefhebbers van geweld, maar zijn voor een beëindiging van militair geweld tegen met name onschuldige burgers van vooral één bevolkingsgroep .. . Als er dan toch gevochten wordt, dan moeten de slachtoffers allereerst aan de kant van de soldaten van de agressor vallen. Ook voor Bosnië gelden 4 en 5 mei, Utrechts Nieuwsblad, 4/5/93.

09/05/1993

Ingezonden brief door D66’er Peter Zoetmulder, sympathisant: waarom denkt bijna iedereen toch dat de meeste van die Servische ‘soldaten’ zulke onoverwinnelijke en geweldig gemotiveerde partizanen à la Tito zijn? ... Zij zijn immers voornamelijk gewend te vechten tegen slecht bewapende Bosnische soldaten en hebben vooral ervaring in het verwonden en vermoorden van weerloze vrouwen, kinderen en bejaarden. Veel van die ‘soldaten’ .. zullen eieren voor hun geld kiezen als ze onder vuur worden genomen door uiterst mobiele grondeenheden .. en .. Cobra- en Apache-gevechtshelicopters en A-10 Tankkillers. Dit terwijl met name F-15, F-16 en F/A-18 jachtbommenwerpers hun commandocentra uitschakelen. Binnen korte tijd kan Sarajevo wel degelijk bevrijd worden, Volkskrant, 22/5/93.

15/05/1993

Oprichtingsconferentie in Utrecht van Vereniging Hugo de Groot, afdeling Nederland van het Helsinki Citizen’s Assembly (HCA). Sprekers: Ina Brouwer van GroenLinks, Mary Kaldor, internationaal voorzitter HCA, en Dragan Klaic, directeur Nederlands Theater Instituut. Bij de oprichtingsconferentie waren in elk geval George Verhaegen en Evert van Voorthuysen namens ons comité aanwezig. NB: Zie verder eerste ALV van de Hugo de Groot vereniging op 23 juni 1993, waar ons comité (tevergeefs) een motie inbracht. Evert zag goed hoe moeilijk de positie van Mient Jan Faber binnen het IKV en het HCA was. Onze positie was relatief makkelijk: wij verschilden hoogstens van mening over de juiste tactieken en manier van ingrijpen, en hoefden niet binnen onze eigen organisatie strenge en latente pacifisten mee of ‘om’ te krijgen.

21/05/1993

Standaardbrief door comitélid Andrea Steinmetz aan hoogwaardigheids-bekleders en bekende Nederlanders, waaronder Max van der Stoel, met het verzoek lid te worden van ons comité van aanbeveling. Citaten: Op 12 mei 1993 is er een comité opgericht [Steinmetz interpreteerde de naamsverandering van het comité als een geheel nieuwe start, of wenste dat zo te presenteren] .. . De leden van dit Comité Voormalig Joegoslavië zijn niet alleen diep geschokt door hetgeen in dit deel van Europa gebeurt, maar ook door de besluiteloosheid van de internationale gemeenschap in deze. … Alleen een daadkrachtig optreden van de westerse landen zal de conflicten in voormalig Joegoslavië tot een rechtvaardig, athans acceptabel, einde kunnen brengen. Ook meent het comité dat er nú daadwerkelijk iets moet worden gedaan om overslaan van de oorlog naar Kosovo en Macedonië te voorkomen. .…. Het comité beseft dat

14

het moeilijk is om als burgercomité gehoor te vinden in de media en in ‘Den Haag’, zonder de ruggesteun van een organisatie of partij. Om voldoende gewicht te verkrijgen heeft het .. een comité van aanbeveling in het leven geroepen. … Mijn verzoek .. aan u luidt of u in dit comité zitting wilt nemen. Dat zou betekenen dat u het standpunt .., zoals verwoord in de [bijgevoegde] verklaring [zie verklaring midden 1993], onderschrijft en dat het C.V.J. uw naam mag noemen als lid van het comité van aanbeveling. NB: de respons was minimaal; alleen Europarlementariër Arie M. Oostlander (CDA) en Tweede Kamerlid Maarten van Traa (PvdA) traden toe tot ons Comité van Aanbeveling. Toch gaf de inzet van beide politici ons een ‘morale boost’.

03/06/1993

Gesprek comitéleden Cees van der Velde en George Verhaegen met Tweede Kamerlid Doeke Eisma van D66. Citaten uit verslag door George Verhaegen: We zeiden dat … het onverteerbaar is dat de slachtingen nog doorgaan. Waarom niet begonnen met de veilige gebieden te beschermen. … in Srebrenica lukt het 150 Canadezen om een veilig gebied te maken met steun van de Engelsen. Eisma: Nederland kan niet veel meer doen dan bepleiten omdat ze niet in de [VN] Veiligheidsraad zit. In deze raad zijn de meningen verdeeld .. . In andere steden zal het moeilijker gaan als in Srebrenica. …. Hij raadde ons aan .. iemand van CDA te nemen, met name Tom de Kok, omdat deze het dichtste staat bij ons standpunt over het opheffen van het wapenembargo .. D66 en GroenLinks zijn tegen het opheffen van het wapenembargo en de PVDA staat er zeer aarzelend tegenover. … Wij vroegen hem of hij voor militair ingrijpen was om andere veilige gebieden te maken. Eisma: dit .. vereist de inzet van veel grondtroepen en .. ik kan het niet voor mijn verantwoording nemen om na enige maanden honderden lijken terug gestuurd te krijgen. … Bovendien weigeren de engelsen en fransen troepen hiervoor beschikbaar te stellen. … Alle partijen zijn schoften. De een wat erger als de andere. …. Wij: op deze manier kan de militair sterkste partij ongestoord haar gang gaan en de etnische zuiveringen uitbreiden tot Kosovo en Macedonië. …. Eisma: ik raad jullie aan om als comité niet teveel te hameren op militair ingrijpen, maar de zaak breder te houden.

09/06/1993

Antwoord Tweede Kamerlid Maarten van Traa (PvdA) op brief toekomstig comitélid Marcel Buurman van 27 april 1993. Citaten: Eigenlijk tegen onze normale houding in pleiten wij constant voor een enregieke politiek ten aanzien van de agressie van in de eerste plaats Servië. Onze verontwaardiging moeten we echter zien om te zetten in effectieve politiek, dat wil zeggen een politiek die door meer landen gedragen wordt. Dat nu, blijkt keer op keer bijzonder lastig te zijn. Maar wij gaan door met het pleiten voor .. werkelijk beschermde veilige zones met grond- en luchttroepen. … Tevens probeer ik internationaal een netwerk op te zetten om in de verschillende nationale parlementen tot een gelijkluidende stellingname te komen.

Midden 1993

Basisverklaring comité 1993: Het comité is van mening dat de westerse landen een onomwonden keuze vóór de – democratisch gekozen – Bosnische regering moet maken. ….. Tevens pleit het comité voor onmiddelijke ontruiming van de resterende concentratie-kampen. Het comité pleit verder voor gerichte luchtaanvallen op de stellingen van waaruit steden en dorpen in Bosnië vrijwel dagelijks worden bestookt. Er dienen tevens werkelijk veilige gebieden te worden ingesteld voor de vervolgde bevolkingsgroepen.

15

18/06/1993

Ingezonden brief door toekomstig comitélid mr. Marcel R. V. Buurman, jurist: Vol ongeloof las ik het artikel Will Tinnemans, waarin Nederlandse Serviërs aan het woord gelaten worden .. . …. Het artikel stelt noch de tegenpartij in de gelegenheid te reageren op de boude uitspraken, noch worden daarover door de interviewer kritische vragen gesteld. … Zo komt de bekende Servische beschuldiging dat de Bosniërs zelf het bloedbad voor de bakkerij in Sarajevo hebben aangericht weer bovendrijven. …. Blijkbaar kunnen de kannonnen die dagelijks Bosnische steden bestoken geen burgers raken. Hulde aan de Servische artillerie! … Verder wordt de aperte leugen verkondigd dat Izetbegovic een islamitische staat wil stichten in Bosnië. Als er iemand heeft geijverd voor een democratische en etnisch pluriforme staat dan is hij het wel. … Ook treurigstemmend zijn de twijfels die worden geplaatst bij het plaatsvinden van de etnische zuiveringen, van massale verkrachtingen, en het bestaan van concentratiekampen, alle rapporten van de VN en de EG ten spijt. … Nog nooit heb ik mensen in mijn omgeving horen zeggen dat Belgrado gebombardeerd moet worden of dat alle Serviërs tegen de muur moeten worden gezet. Wel heb ik in verslagen Serviërs dergelijke uitlatingen over de Bosnische moslims horen doen Collect call uit Belgrado, Intermediair, 18/6/93. NB: meerdere leden van ons comité hebben meer dan eens in frustratie uitgeroepen dat Belgrado moest worden gebombardeerd – en sommigen zagen dat als een serieuze optie om de machinaties van Milosevic voor een Groot-Servië te stoppen. Tegen de tijd dat Buurman betreffende brief schreef was hij nog maar net lid, of had besloten lid te worden. Hoe dan ook, de meer gematigde en voorzichtige leden voorkwamen dat zulke suggesties in publieke verklaringen gedurende ’92 en ’93 naar buiten kwamen.

19/06/1993

Ingezonden brief door comitélid Dr. E. H. du Marchie van Voorthuysen: In NRC Handelsblad van 15 juni geven twee redacteuren [Raymond van den Boogaard en Peter Michielsen] van de krant de staat Bosnië en het Moslim-volk nog even een trap na. …. De Serviërs hebben nog niet gewonnen in Bosnië, de eerste verovering in Europa sinds 1945 kan nog ongedaan worden gemaakt. Namelijk door grootscheepse wapensteun .. waardoor het Bosnische regeringsleger in staat wordt gesteld om geheel Bosnië weer te heroveren. Er dient daarbij een tijdelijk VN-bestuur te worden ingesteld om oorlogsmisdaden van de kant van moslims zo goed mogelijk te beperken en de mensen voor te bereiden op terugkeer naar de oude, pluriforme samenleving. Bosnië, NRC, 19/6/93.

19/06/1993

Brief van comitélid Evert van Voorthuysen aan minister van Buitenlandse Mr. P.H. Kooijmans, in nauw overleg met Cees van der Velde. Citaat: Wij verzoeken U met klem dat U al Uw diplomatieke talenten in het werk zult stellen om te bereiken dat de vergadering van de Europese Raad in Kopenhagen zich .. uitspreekt tegen het feit dat de agressoren Servië en Kroatië van de VN effectief carte blanche krijgen om Bosnië-Herzegovina op te delen. … Speciaal als vertegenwoordiger van een klein land met grote buurlanden is het Uw plicht om het verbod op het onderwerpen van buurlanden .. tot uiting te brengen, ook wanneer U in de Raad alleen zou komen te staan .. . Immers, het principe van de integriteit van de VN lidstaten is veel belangrijker dan het bereiken van consensus op een vergadering van de Europese Raad.

16

NB: Evert faxte de brief naar het ministerie van Buitenlandse Zaken, waar zij verzekerden dat “het stuk gegarandeerd in het dossier van Kopenhagen van Kooijmans zou komen, maar toen ik na het faxen voor de zekerheid BZ belde bleek daar niet veel van” . Voor deze en andere stukken hadden Evert en Cees van der Velde gedurende de zomermaanden een soort ‘volmacht’ gekregen van de overige (bestuurs)leden, omdat zei beiden het meest actief en volhardend waren, en met concrete, goed geformuleerde voorstellen kwamen.

21/06/1993

Antwoord Tweede Kamerlid Doeke Eisma (D66) namens zijn fractievoorzitter Hans Van Mierlo op brief toekomstig comitélid Marcel Buurman van 27 april 1993. Citaten: Uw pleidooi voor opheffing van het wapenembargo van Bosnië wordt door veel mensen in mijn omgeving en ook in mijn partij gedeeld. De fractie van D66 is er echter nog niet door overtuigd. Wapenleveranties aan de Molisms zullen – naar wij vrezen – een escalatie van de oorlog tot gevolg hebben. Natuurlijk zou ik ook graag zien dat de mensen die alleen zichzelf en hun omgeving willen verdedigen, daartoe ook de middelen krijgen. Maar dat zou betekenen dat ook aan sommige dorpen waar Kroaten of Serviërs in het nauw zitten, wapens geleverd moeten worden. Sommige Moslim sluipschutters, die er niet voor terugdeinzen VN-personeel of eigen mensen onder schot te nemen, zouden echter geen wapens mogen krijgen. In de praktijk zijn zulke problemen niet of nauwelijks op te lossen. De recente gevechten bij Travnik hebben aangetoond hoe ingewikkeld de situatie in Bosnië is. Moslim-strijders voerden etnische zuiveringen uit en de Kroatische burgers en soldaten vluchtten in de armen van Servische strijders. …. Hiermee wil ik niet zeggen dat er onder geen enkele voorwaarde wapens aan de Moslims geleverd kunnen worden. In de huidige context acht ik dat evenwel niet wenselijk.

22/06/1993

Telegram van comitélid Evert van Voorthuysen na overleg met Cees van der Velde naar premier Lubbers en minister Kooijmans bij de Europese Raad in Kopenhagen. Citaat uit Dagboek (niet in archief comité): Kopenhagen 1993 is München 1938. Weiger medewerking aan deze schande. Wees eindelijk principieel tegen het Servische fascisme en principieel voor een ongedeeld Bosnië als pluriforme staat. Steun Izetbegovic met voorwaardelijke wapenhulp. Zie onze brief van 19 juni. NB: Evert van Voorthuysen en andere comitéleden twijfelden bij tijd en wijle of het vasthouden aan een ongedeeld Bosnië wel zin had als er niet werd ingegrepen; zij moesten steeds de principes van een rechtvaardige vrede en een snelle vrede tegen elkaar afwegen. Evert stelde de vraag of het opdelingsplan van de internationale bemiddelaars Cyrus Vance en David Owen toch maar door moest gaan, omdat anders de voortgaande oorlog en de komende winter van 1993 vele slachtoffers zouden vergen. Hij bracht dit punt aan de orde tijdens een vergadering op 15 september 1993, maar kreeg weinig respons. Toch brachten ook andere leden wel eens hun eigen ideeën en idealen kritisch onder de loep. Overigens werd Evert werd snel ‘anti-Owen’ toen bleek dat de alarmerende mediaberichten over een Bosnische hongerwinter met honderduizenden doden (!) zwaar overdreven bleken. De balans sloeg ook bij hem weer door van een snelle maar schandelijke vrede naar een rechtvaardige vrede na een interventie of een overwinning door het Bosnische regeringsleger, ook al zou dat betekenen dat de oorlog nog enige tijd zou voortduren.

17

23/06/1993

Motie ingebracht door het comité op de eerste algemene ledenvergadering in Utrecht van Vereniging Hugo de Groot, afdeling Nederland Helsinki’s Assembly, een initiatief van Mient-Jan Faber van het Interkerkelijk Vredesberaad en Ina Brouwer van Pax Christi. Citaten: constaterende: Dat al meer dan twee jaar lang in .. voormalig Joegoslavië de meest flagrante schendingen van de accoorden van Helsinki betreffende vrede en veiligheid plaatsvinden, Dat deze schendingen in gang zijn gezet door het Servische extreem-nationalisme, Dat tot op de dag van vandaag de meeste schendingen begaan worden door Serviërs, …., Dat de verdediging van de zg. beveiligde gebieden nog steeds niet ter hand is genomen, ondanks de beperkte middelen die daarvoor nodig zijn (uitbreiding VN troepen en/of wapens voor het Bosnische regeringsleger; luchtaanvallen op de Servische artillerie), is van mening: Dat de Joegoslavische gruwelen mede het gevolg zijn van de .. onwil van landen en internationale organisaties om militair geweld te gebruiken tegen Servië met het doel de principes van Helsinki af te dwingen – en keurt de houding in dezen van de Nederlandse regering af. NB 1: deze motie werd niet aangenomen. Evert van Voorthuysen, George Verhaegen en Cees v.d. Velde en mogelijk andere aanwezige comitéleden stonden nagenoeg alleen. Uitspraken als “Milosevic is een fascist!” door Verhaegen werden door de overige aanwezigen - vooral van Pax Christi en IKV - als te ‘partijdig’, ‘radicaal’ of ‘wild’ beschouwd. Zie verder andere citaten uit betreffende brief aan Faber van 3 juli 1993. Deze, en andere harde brieven die bijvoorbeeld Cees van der Velde aan de IKVsecretaris schreef, vertegenwoordigden een breuk met het IKV en andere vredesgroeperingen die jaren zou duren, met weinig of geen samenwerking. Behalve de harde woorden die vielen, brachten zulke meningsverschillen verschillende denkwijzen en tactieken aan het licht: ons comité zocht de confronterende weg, was bereid om onbekommerd radicaal, direct en onverbloemd – maar met goede argumenten - haar standpunten te verwoorden in de hoop enig impact te sorteren, mensen wakker te schudden. Faber en zijn medestanders binnen het IKV en het HCA gaven veel meer prioriteit aan het zo gematigd en voorzichtig mogelijk omzwachtelen van hun voorstellen in de hoop zo politici en burgers voor hun ideeën te winnen, zelfs als zij daarvoor hun voorstellen moesten ‘kortwieken’ tot nogal beperkte en symbolische vormen van ingrijpen. Wij wilden grote stappen ineens, zij wilden eerst kleine stapjes in de hoop dat de grotere stappen later mogelijk óf onnodig zouden zijn – behalve wat hun eis voor een internationaal protectoraat betreft. NB 2: ondanks de genoemde meningsverschillen op de eerste ALV van de Hugo de Groot vereniging, belegde ons comité een grote evaluerende vergadering in Utrecht op 15 september 1993, waarvoor organisaties als de Hugo de Groot vereniging, Samen voor Vrede en Pax Christi werden uitgenodigd. Maar bijna geen enkele vertegenwoordiger van deze organisaties kwam opdagen, hoewel de opkomst verder goed was met leden en sympathisanten van het comité. De daaropvolgende jaren zou er minder worden samengewerkt met deze vredesgroeperingen, hoewel bijvoorbeeld de wake van 29 november tot 5 december 1993 een tijdelijke verbroedering teweegbracht.

18

25/06/1993

Reactie toekomstig comitélid Marcel Buurman op antwoord Tweede Kamerlid Doeke Eisma (D66) van 21 juni 1993. Citaten: U stelt dat het principe dat mensen de middelen moeten krijgen zich te verdedigen in Bosnië tevens zou betekenen dat op bepaalse locaties ook Serviërs en Kroaten bewapend zouden moeten worden. ... Zo’n opvatting zou er .. toe leiden dat bijvoorbeeld ook Duitse soldaten aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, zich in eigen land verdedigend tegen de geallieerden, van wapens voorzien hadden moeten worden (let wel: ik zeg niet dat die situatie gelijk is aan het huidige Bosnië; het gaat mij nu om het principe). .. het is bepaald niet nodig de Serviërs en Kroaten te bewapenen. Juist het enorme materiële overwicht van de Serviërs heeft in hoge mate tot de escalatie, en vervolgens tot het gruwelijke lot van de Bosniërs, geleid. … Ik vind het niet terecht om de door Molsims uitgevoerde etnische zuiveringen rond Travnik, hoe verwerpelijk ook, te gebruiken als argument om de wapenboycot te handhaven. Op de eerste plaats werden die praktijken uitgevoerd als reactie op de Kroatische terreur in Midden-Bosnië en Mostar die al maanden geleden begon. Op de tweede plaats hebben wij als Europese naties die handelwijze gestimuleerd, doordat we in de voorafgaande 13 maanden nooit daadwerkelijk zijn opgetreden tegen de etnische terreur (van vooral de Servische nationalisten) .. . … Zelfs is de internationale gemeenschap in haar respectievelijke vredesplannen (vanaf het Londense akkoord van september ’92) de agressor steeds wat meer tegemoet gekomen. Hoe zou u daarop reageren als Bosniër? Tot nu toe hebben de Bosniërs (nog steeds niet alléén Moslims) een bewonderenswaardige zelfbeheersing aan de dag gelegd. In mijn ogen is dat verklaarbaar uit de achterliggende ideologie van de strijdende partijen. Voor de Serviërs en Kroaten is dat extreem-nationalisme, voor de Bosniërs democratie en etnische gelijkheid. De een prdeikt haat, de ander (etnische) tolerantie. Overigens wijs ik u op het artikel in De Volkskrant van 25 juni dat stelt dat er zelfs in Travnik nog geen sprake is geweest van terreur van .. Moslims die enigszins vergelijkbaar is met de door Serviërs en Kroaten gepleegde misdaden. ….. Het soms gehoorde argument dat opheffing van het wapenembargo tot meer bloedvergieten leidt wijs ik af. Mét dat embargo is er al vreselijk veel bloed gevloeid. Liever zie ik het bloed van een “soldaat” die vanuit de heuvels steden bestookt vloeien, dan dat van de burgers waar hij op richt. Ik denk daarentegen dat het bewapenen van de Bosniërs hun tegenstanders eindelijk zou dwingen tot onderhandelingen die tot [een rechtvaardig of minder onrechtvaardig] resultaat kunnen leiden. In de huidige situatie blijven de Moslims doorvechten. Zij zullen immers, terecht, niet instemmen met een regeling waarin hen, als grootste bevolkingsgroep, een reservaat in eigen land wordt toegewezen. NB: Marcel Buurman stuurde een afschrift van deze brief naar de Vaste commissie voor buitenlandse zaken van de Tweede Kamer.

30/06/1993

Ingezonden brief door nieuw comitélid Marcel Buurman: Lord Owen beschuldigt de Bosnische regering ervan geen vrede te willen omdat zij niet enthousiast is over het Servische-Kroatische voorstel tot opdeling van BosniëHerzegovina. Daarmee krijgt hij het voor elkaar de slachtoffers in de rol van oorlogshitsers te wringen. …. hij verwijt hen dat zij niet instemmen met een driedeling van Bosnië, waarbij voor de Moslims, als grootste bevolkingsgroep, niet meer is weggelegd dan een reservaat in eigen land. … Laat Owen alsjeblieft opdonderen. Bosnië, Volkskrant, 30/6/93, p.9.

19

03/07/1993

Brief van comitélid Evert van Voorthuysen aan IKV-secretaris Mient-Jan Faber over de eerste algemene ledenvergadering van Vereniging Hugo de Groot op 23 juni 1993. Citaten: De [onze] motie sprak zijn afkeuring uit over de Nederlandse bijdrage aan de internationale onwil om effectief, dus (helaas) militair op te treden tegen de meest succesvollle fascisten van na 1945. ….. Overigens heeft het Comité .. wel degelijk een oplossing, zie onze “Strategie voor oplossing van de Joegoslavische oorlog”[check archief], die wij op de vergadering verspreid hebben. De tekst van de motie had ik u ruim van tevoren overhandigd, zodat u alle tijd had om met zakelijke argumenten uw standpunt kenbaar te kunnen maken. Uw argumentatie op de vergadering heeft mij echter verbijsterd. U maakte gewag van uw recente gesprek met generaal Morillon, bevelhebber van de VN troepen in Bosnië .. [zie verder Evert’s Dagboek bij NB.2 van 23 juni 1993]. …… Door tijdgebrek kreeg ik geen gelegenheid om uw argumenten te weerleggen .. . Deze weerlegging geef ik hieronder .. . 1.…. Ik ben er .. van overtuigd dat gedurende alle 15 maanden van het beleg van Sarajevo de overgrote meerderheid van de bevolking aldaar ontzet wilde worden, geeft niet door wie. Overigens, de motie had alleen de Servische agressie als onderwerp. Is deze agressie minder erg als enkelen van de slachtoffers [zoals mogelijk de Bosnische president Izetbegovic] een afkeurenswaardige politiek voeren? Agressie blijft agressie, zeer in strijd met de principes van Helsinki, en dient dus met alle mogelijke middelen aan de kaak te worden gesteld door een afdeling van het Helsinki Citizens Assembly. 2. [zie volle citaat deze passage in Evert’s Dagboek bij NB.2 van 23 juni 1993] 3.Hoe komt u aan deze informatie? En, nogmaals, wat heeft dit met de motie te maken? ….. De motie had opheffing van het wapenembargo tegen Bosnië niet als onderwerp. Het Comité .. is overigens wel voorstander van een voorwaardelijke opheffing van het embargo, zie de “Strategie”, waarbij de door u voorgestane UNTA een hoofdrol zou kunnen spelen bij het voorkomen van oorlogsmisdaden gepleegd door moslims [Moslims]. … … We maken deze jaren het faillissement mee van de internationale rechtsopvattingen en samenwerkingsstructuren die na de Tweede Wereldoorlog zijn opgebouwd .. . … Er zijn enkelen die de moed hebben om hun carrière op het spel te zetten en tegen de heersende mening in te protesteren tegen deze funeste gang van zaken: Oostlander, Hylke Tromp, Voorhoeve [!], Annette Bleich, Michael Stein, Hofland. Deze mensen hebben de ‘civil courage’ die ik bij u zo gemist heb. NB: Van Voorthuysen benadrukt aan het eind van de brief dat hij als ex-lid van de Vereniging Hugo de Groot spreekt, en niet namens het Comité Voormalig Joegoslavië - mogelijk om zo juridische stappen van ‘smaad’ door Faber tegen de laatste club te voorkomen (de brief was inderdaad erg stevig van toon). Afgezien van toon en woordgebruik vertegenwoordigde Evert’s brief niettemin een communis opinio binnen het comité. Overigens toonde Evert nog veel begrip voor Faber’s moeilijke positie tijdens de oprichtingsconferentie van Vereniging Hugo de Groot op 15 mei 1993, maar toen had Faber nog geen motie van ons comité geblokkeerd.

05/07/1993

Notitie door comitélid Cees van der Velde ‘Opmerkingen over de oorlog in BosniëHerzegovina n.a.v. de EG-top 20/21 juni 1993 en de vergadering op 23 juni 1993’ aan fractiespecialisten Buitenland in de Tweede Kamer. Citaten:

20

Het had .. voor de hand gelegen de afspraken van de Londen conferentie (26-27 8.92) als richtsnoer te nemen (‘les decisions concrètes’): - Erkenning van de grenzen van Bosnië-H door alle partijen. - Het beleg van de steden wordt opgeheven. - De zware wapens worden onder internationaal toezicht gesteld. - Alle troepen, zelfs de irreguliere, worden ontwapend. - Detentiekampen worden opgeheven - Vluchtelingen mogen terugkeren naar hun woonplaats. - Geen hulp aan zelfbenoemde regeringen Daarbij hadden natuurlijk wel ultimata moeten worden gesteld. Welke conclusie bleef over, pakweg een maand na ‘Londen’? De Serviërs hadden al hun afspraken geschonden. … En nu militaire interventie welbewust was uitgesloten, stond vast dat de niet-Servische burgerbevolking .. overgeleverd was aan de willekeur van de Serviërs (p.1). Op 22 juni [1993] zegt minister Kooijmans: “Als de veilige gebieden worden aangevallen, dan gaan we echt iets doen”. Hoezo ‘àls’? Ze worden vanaf het begin al .. voortdurend .. aangevallen door Serven en Kroaten – niet in het minst gehinderd door de VN. ….. Echt beveiligen van de ‘veilige gebieden’ vereist niet alléén beveiligen van de VN troepen daar .. . … Het betekent uiteraard ook en vooral het daadwerkelijk beschermen van de bevolking. … Een staakt-het-vuren heeft nooit gewerkt. Beter is te eisen dat de verantwoordelijken (Serviërs) zich ver terugtrekken van hun huidige stellingen, zodat een beveiligde bufferzone kan worden ingericht. Daarbij dient een strak ultimatum te worden ingesteld .. . Zoniet dan volgen luchtaanvallen op de artilleriestellingen (pp.3-4). Kortom: de ‘beslissing’ van de EG om 7500 man versterking te zenden is duidelijk te karig, het verloopt veel te traag en komt er misschien wel nooit van. De internationale gemeenschap lijkt gewoon af van het idee militaire interventie. Dus komt er van de VN, EG of NATO geen echte beveiliging van de ‘veilige gebieden’. Maar het gaat er toch om, op te komen voor onschuldige mensen die nooit om dit helse geweld gevraagd hebben? Die moeten toch beschermd worden. Op zijn minst zich kunnen verdedigen. Dan resteert toch opheffing van het wapenembargo? (p.5). De argumenten voor handhaving van het wapenembargo, en tegen wapenleveranties, zijn niet allemaal onzin. Maar vaststaat dat er geen recht is waarop instelling en handhaving van het wapenembargo is gebaseerd. De argumenten zijn hoogstens pragmatisch en ‘ad hoc’. En iedereen weet dat het alternatief, verdediging van Bosnië door de buitenwereld, steeds effectief militair ingrijpen heeft vereist, en dat daar nooit .. bereidheid toe heeft bestaan (pp.7-8).

31/07/1993

Publicatie op opiniepagina Volkskrant van briefkaartenactie WIJ ZIJN RAZEND door “Comité Voormalig Joegoslavië in Rotterdam” bestemd voor minister P. H. Kooijmans van Buitenlandse Zaken. Tekst voorkant: “WIJ ZIJN RAZEND Bosnië, juni ‘93. 14 maanden etnische zuiveringen: 140.000 mensen vermoord, 30.000 vrouwen verkracht, 1,4 miljoen vluchtelingen. Via deze briefkaart wil ik laten weten dat ik verbijsterd ben over de onwil van de internationale gemeenschap om hier een eind aan te maken.” Tekst achterkant: “Wij zijn razend omdat de Westerse politici er niet voor zorgen dat de mensenrechten in Europa worden gerespecteerd en weigeren een eind te maken aan de volkerenmoord in Bosnië. Wij vinden dat Europa nù krachtig moet optreden tegen de etnische zuiveringen in Bosnië.”

21

NB: Andrea Steinmetz had deze kaart gemaakt in samenspraak met andere leden. De actie, begonnen in juni ’93, bracht 5.000 verzonden kaarten op.

14/08/1993

Ingezonden brief door comitélid Marcel Buurman: Volgens Karadzic betekent één enkele NAVO-bom op Servische stellingen totale oorlog en het einde van alle besprekingen. Zou het antwoord van de NAVO daarop niet moeten zijn dat nog één Servische granaat méér op Sarajevo de totale vernietiging van hun stellingen betekent? Granaten, Volkskrant, 14/8/93, p.17.

01/09/1993

Artikel door Europarlementariër Arie M. Oostlander (CDA), toekomstig lid Comité van Aanbeveling & sympathisant van ons comité. Citaten: De vredesplannen van [EG-bemiddelaar] Owen lijken steeds bijzonder sterk op de verdelingsplannen die tussen Tudjman en Milosevic of hun handlangers, Karadzic en Boban, ontwikkeld zijn. Dat gold op een treffende wijze voor het Vance-Owen plan. …. Het Owen-Stoltenberg plan gaat verder op het spoor dat de veroveraars begunstigt. ….. De hulpverleners en de militairen op de grond dienen, voor Owen en de Twaalf [EG-lidstaten], twee doelen: het sussen van de Europese publieke opinie en het onmogelijk maken van militaire interventie. ….. Zo creërt Owen zijn eigen gelijk. Steeds meer gijzelaars op de grond, maar nooit zoveel dat ze een effectieve bedreiging voor de racisten kunnen vormen. ….. In .. het Europese Parlement in Straatsburg was er gelukkig zeer brede steun voor mijn eis dat deze Owen zich voor het parlement moet komen verantwoorden voor het steeds weer (met behulp van het dreigen met Servisch geweld) onder druk zetten van de wettige regering van Bosnië. Owen speelt het spel van het gewetenloze Engeland, Trouw 1/9/93, p.11. Een enkel artikel door of over Oostlander vermelden wij hier ter illustratie van zijn betrokkenheid bij het comité.

23/10/1993

Demonstratie voor berechting oorlogsmisdadigers en een multi-etnisch Bosnië bij het Vredespaleis te Den Haag va. 14.00 uur, georganiseerd door ‘Cultureel Centrum Bosnië en Hercegovina’ en door het CVJ (opkomst, media?). Evaluatie: “Samenwerking Bosnisch Culturele Vereniging moeizaam; concreet hebben we niets kunnen helpen i.v.m. de demonstratie van 23 oktober; wel zijn 10 comitéleden aanwezig geweest op de demonstratie die liep van het Vredespaleis naar het Binnenhof” Citaat uit notulen vergadering 27 oktober 1993.

29/11-5/12/93

Stille, continue dag-en-nacht wake door het CVJ op Hofsingelplein bij Tweede Kamer in Den Haag, met ondersteuning in publiciteit, muziekkoren of bemanning van onder meer Comité Verdedig Bosnië-Herzegovina, Stichting Hulp aan BosniëHerzegovina, Vereniging Hugo de Groot, Stichting Samen voor Vrede, en Strijdkoren uit Delft, Rotterdam, Den Haag en andere steden. Citaat met eisen van ons comité uit tekst van 5/11/1993 over opzet wake: het daadwerkelijk ten uitvoer brengen van de resoluties van de Veiligheidsraad; met name het opheffen van de belegering van steden, het maken van veilige corridors voor humanitaire hulp en het maken van veilige gebieden. NB: deze eisen waren vervat in een petitie die tijdens de wake 1500 handtekeningen opleverde; ze werden op 24 januari 1994 overhandigd aan Hattinga van ’t Sant, ambtenaar bij Buitenlandse Zaken. Zie verder appendix 5 voor persbericht: daarin

22

staan vermeld A. Oostlander (CDA) en Tweede Kamerlid M. van Traa (PvdA) als leden van Comité van Aanbeveling. November ’93 Artikeltjes over wake CVJ: Het Comité …. bestaat uit burgers die verontrust zijn over de ‘verbijsterende passiviteit’ van West-Europa tegenover de gebeurtenissen in ex-Joegoslavië. Comité waakt voor Bosnië-Herzegovina, Volkskrant, 30/11/93; met foto; Het comité wil met deze demonstratie aandacht vragen voor de rampzalige situatie in Bosnië-Herzegowina. ‘Daadwerkelijke uitvoering van de VN-resoluties betreffende zes veilige gebieden in Bosnië’ en ‘Beveiligde corridors voor hulpverlening’ staan daarbij centraal. Non-stop wake voor Bosnië, Posthoorn, dec 1993 week 48.

02/12/1993

Forum georganiseerd door het comité over Bosnië-Hercegovina bij de Haagse Hogeschool, Koninginnegracht 10, van 19.30 tot 22.30 uur, als aanvulling op de wake. Voorzitter: comitélid Henk Dorrestijn. Sprekers: prof.dr. P.R Baehr van Studie-en Informatiecentrum Mensenrechten te Utrecht; Anet Bleich van de Volkskrant redactie Buitenland; Arie Oostlander, CDA-Europarlementariër; en Iede de Vries, voorzitter Comité Verdedig Bosnië-Herzegovina. Inclusief discussiemet-publiek. NB 1: het Comité Verdedig Bosnië-Herzegovina, opgericht op 5 oktober 1993 door Iede de Vries (GroenLinks gemeenteraadslis in Hilversum) en een paar anderen, was nog radicaler dan ons comité: het zette zich actief in voor wapenhulp aan de Bosnische regering. Naast de eis dat de Nederlandse regering wapenhulp zou geven, stelde het ook het volgende: “Nederlandse burgers … kunnen de Nederlandse regering het goede voorbeeld geven door op giro … zelf financieel de regering van Bosnie-Hercegovina te ondersteunen voor ALLE vormen van hulp, daaronder ook begrepen militaire middelen”. De opbrengst van slechts “enkele duizenden guldens” werd uiteindelijk aan Bosnië gegeven; “of er machinegeweren voor zijn gekocht” weet Iede de Vries, “journalist bij de Wereldomroep, GroenLinks politicus in Hilversum”, niet zeker (zie J. Trommelen, Viva Bosnia, eerst geld voor wapens en nu voor een feest, Volkskrant 28/02/1994. Zie ook NIOD, Srebrenica – een ‘veilig’ gebied, 2002, p.816). Enkele leden van het CVJ waren tegelijk ook lid van dit comité. NB 2: een andere actiegroep, ‘Burgers voor Burgers’, opgericht op 10 december 1993 en gezeteld in Amsterdam, nam ook interventionistische standpunten in, zij het in gematigdere bewoordingen dan het CVJ. Bijzonder was dit wel omdat het in eerste instantie was gericht op coördinatie van humanitaire hulp naar voormalig Joegoslavië. Een hulporganisatie die tevens pleit voor een vorm van militair ingrijpen was en is uitzonderlijk in Nederland. Citaten uit hun verklaring van 25 februari 1994: Ons doel is niet beperkt tot het bieden van hulp. Ons doel is het beeindigen van de oorlog. … We willen dat de V.N. en de Europese Commissie eindelijk HUN BELOFTEN NAKOMEN. De V.N.-mandaten zijn volstrekt duidelijk: bescherming van burgers, waar nodig het gebruik van effectief geweld om hulpkonvooien te beschermen en het effectief beschermen van de ‘veilige gebieden’(het ‘veilige gebied’ Srebrenica krijgt per dag zo’n 200

23

bestandsschendingen te verwerken ...). ….. We zijn bezig een Europees coördinatienetwerk op te bouwen. …. Burgers voor Burgers wil deze groepen met elkaar in contact brengen .. en een vraagbaak zijn. Onze bedoeling is niet om activiteiten over te nemen. Burgers voor Burgers was in ieder geval actief gedurende 1994 en onderhield nauwe contacten met o.a. Nederlandse organisaties als VluchtelingenWerk, Appèlgroep Westerbork, en ons comité. NB 3: in elk geval gedurende ’93 en ’94 was ook een actiegroep ‘Stop de Waanzin in voormalig Joegoslavië’ actief, met een contactadres in Breda en geleid door o.a. Cedric Bousche. Zo organiseerde het demonstraties in Breda op 30 en 31 januari 1994 onder de leuzen ‘Europa wordt wakker’ en ‘stop de wreedheden in voormalig Joegoslavië’. In de aankondigingen van zulke acties uitte het vaak krachtige taal. Een voorbeeld: “Bevolkingsgroepen die elkaar verkrachten, vermoorden, overtreffen in beestachtigheden? Papa, mama, wist jij dat in 1993 in Europa concentratiekampen, verkrachtingskampen, massagraven, grootschalige martelingen voorkwamen? Ligt u daar niet wakker van? Dat wordt dan de hoogste tijd want we hebben het al veel te lang laten afweten”. Echter uit het weinige materiaal dat we over deze club beschikken wordt niet duidelijk of en welke specifieke maatregelen het van de internationale gemeenschap eiste om de gruwelijkheden in Bosnië te stoppen – bijvoorbeeld militair ingrijpen. Mogelijk was deze actiegroep neutralistisch en niet interventionistisch; de geciteerde tekst laat ook zien dat het kennelijk alle strijdende partijen even schuldig achtte aan wreedheden. Mocht het echter wel interventionistische standpunten hebben ingenomen, dan hebben wij een goede gelegenheid tot samenwerking en bundeling van krachten laten liggen. December ’93

Evaluatie in verslag over wake & forum door comitélid Henk Dorrestijn: De WAKE is een succesvolle manifestatie geworden. Het doel om aandacht te vragen voor de uitvoering van de resoluties van de Verenigde Naties om de bevolking van Bosnië-Herzegowina daadwerkelijk beveiligde gebieden te geven en de humanitaire hulp langs beveiligde routes te laten verlopen, is gehaald. Bij de kraam … hebben meer dan duizend mensen een handtekening gezet ter ondersteuning van de aktie. ….. Van grote steun is geweest de belangeloze medewerking van straatorkesten en strijdkoren. …. Als laatste manifestatie rond de Wake moet de Forum-discussie worden genoemd. … Er ontspon zich een goede discussie met het publiek (30 personen) over de betrokkenheid van Europa bij het drama in Bosnië-Herzegowina en de mogelijkheden om de oorlog daar te doen stoppen.

02/12/1993

Artikel door Mubina van Veen-Isovic. Ons comité had contact met haar opgenomen over de wake; een paar jaar later werd zij lid. Citaten: Elk jaar viert de Leidse universiteit de herdenking van de heldendaad van professor Cleveringa die, zijn leven riskerend, in opstand kwam tegen het fascisme tijdens de Tweede Wereldoorlog. … Alle soorten onderwerpen worden besproken en bediscussieerd. Alleen over dat waartegen professor Cleveringa in opstand was gekomen, niet. Bijvoorbeeld de etnische zuiveringen, concentratiekampen en volkerenmoord in Bosnië-Herzegovina die al twee jaar gaande is voor de ogen van alle professoren .. . ….. In de geest van professor Cleveringa en uit protest tegen de passieve houding van … de Leidse Universiteit .… geef ik hierbij mijn doctoraal diploma terug.

24

Ideeën van Cleveringa leven niet meer onder Nederlandse intelligentsia, Leids Universitair Weekblad MARE, 2/12/93, p.4. 17/12/1993

Artikel door Ab de Buck, lid Appèlgroep Vught. In 1995 werd hij lid van ons CVJ. Citaten: We moeten kiezen voor een andere weg. Geen hek om Bosnië, geen hek om Europa, geen hek om Nederland. … Wat nodig is, is een daadkrachtige aanpak door de EG. Om te beginnen door - eindelijk - eerder gedane beloften na te komen: - humanitaire transporten moeten veilig worden gesteld, desnoods met geweld; - resoluties voor veilige zones moeten worden uitgevoerd, de daarvoor toegezegde manschappen moeten beschikbaar worden gesteld. …. Het is een moreel dieptepunt om in plaats van het nakomen van eigen beloften toe te geven aan racisme en een unieke stad [Sarajevo] op te delen [onder druk van EGbemiddelaar Owen]. Een ‘muur’ in Sarajevo – Toegeven aan racistisch geweld leidt tot vervaging normen, Trouw, 17/12/93, p.11.

24/12/1993

Ingezonden brief door comitélid Cees van der Velde: In het programma Reporter van 17 december werd minister Kooijmans .. gevraagd of hij niet een keer kon weigeren die amorele, loze en cynische verklaringen van de EG met betrekking tot Bosnië te ondertekenen. Zijn antwoord was dat hij het nut van zo’n ‘goedkoop protest’ niet inzag. … Wat dacht hij dat er zou kunnen gebeuren als hij als eerste .. in de Europese Raad zou weigeren? …… Het Bosnische volk, dat al twee jaar op allerlei gruwelijke manieren door de buitenwereld verraden is, zou een ondubbelzinnig signaal van solidariteit krijgen – verre van goedkoop. Volkskrant, 24/12/93.

III.

Comité Voormalig Joegoslavië, 1994

Het jaar 1994 was voor het comité qua ledenaantal en organistorische graad een rampjaar. George Verhaegen regelde en notuleerde nog de vergadering van 25 mei 1994, maar kondigde tijdens die vergadering aan voortaan ‘niet meer centraal punt’ te zijn: hij trok zich in feite terug, hoewel hij en mede-oprichter Marianne Giesbers nog jaren nauw bij het comité betrokken zouden blijven. Marcel Buurman, Cees van der Velde en Caspar ten Dam waren de enigen die actief bleven, met steun van Rudolf Broek en sommige andere (oud-)leden in het geven van advies en redactioneel commentaar. Caspar en Marcel vormden sinds midden ’94 het feitelijke bestuur, maar hoe en wanneer precies daartoe werd besloten valt niet eens meer op te maken uit de vergadernotulen en andere archiefstukken, zo informeel ging het er inmiddels aan toe. Volgens ons was dit gebrek aan organisatie – Caspar werd contactpersoon én beheerde de girorekening – geboren uit noodzaak: de weinige actieve leden wilden al hun energie steken in de nodige acties en standpuntbepalingen. Pas een jaar later, in mei 1995, werd de bestuurswisseling formeel bekrachtigd met Marcel als tweede bestuurslid. Snel daarna werd het het bestuur uitgebreid en verder geprofessionaliseerd. Achteraf gezien zou het comité een stille dood zijn gestorven wanneer mensen als Caspar, Cees en Marcel niet hadden doorgezet om namens het comité te spreken en zo actief te blijven. Overigens, tot op de dag van vandaag is onze club te klein en armlastig gebleven om ook maar één betaalde kracht in dienst te nemen. Geen enkele overheidinstelling zou aan een ‘radicaal-interventionistische’ en dus overduidelijk politieke club subsidie verlenen. Niettemin heeft een kleine, flexibele en onbureaucratische club ook haar charme en voordelen, zoals snelle overeenstemming over cruciale punten.

25

05/01/1994

Besluit op eerste vergadering comité in 1994 “dat George iemand van het IKV opbelt met het aanbod dat 5 aanwezigen zich willen inzetten om zo een demonstratie te organiseren onder de vlag van het IKV”(citaat uit notulen). Volgens notulen tweede vergadering op 26 januari 1994 reageerde het IKV positief op het aanbod en zouden wij nog nader worden ingelicht. NB: ons aanbod betrof een ondersteuning van het plan van IKV-secretaris MientJan Faber om een grote, internationale demonstratie in Brussel te organiseren voor militair ingrijpen in Bosnië, met name de inzet van (meer) militairen ter bescherming van burgers en hulpkonvooien tegen beschietingen en ander geweld. Wij vonden dit aanbod van belang – ondanks onze ruzie met o.a. Faber tijdens de bijeenkomst van Hugo de Groot Vereniging op 23 juni ’93. Faber ondervond groeiende tegenstand binnen en vooral buiten het IKV, wat culmineerde in een categorisch afwijzen van elk vorm van militair ingrijpen door het Landelijk Beraad van Vredesorganisaties (LBVO) bestaande uit ruim 20 kleine, veelal pacifistische organisaties (Volkskrant, Vredesgroepen tegen militair ingrijpen in Bosnië, 25/1/94; Jan Tromp, ‘Het moet gewoon een keer stoppen’, Volkskrant, 3/2/94, p.15). Wij vonden het overigens vreemd dat Faber een half jaar eerder tegen ingrijpen was. Hoe het ook zij, “in het voorjaar van 1994 zou een grote demonstratie van het IKV in Brussel mislukken wegens het verschil van inzicht met Pax Christi en enkele andere, kleinere vredesgroepen over de wenselijkheid van militaire interventie en van een internationale demonstratie”(NIOD, Srebrenica – een ‘veilig’ gebied, 2002, p.813).

15/01/1994

Ingezonden brief door comitélid Cees van der Velde: De meest rechtvaardige en rationele oplossing is nog steeds effectief militair ingrijpen. En dan liefst onder leiding van goede strategen, zodat het verlies aan mensenlevens beperkt blijft en de VN voor een nieuwe mislukking wordt behoed. Volkskrant, Strategen, 15/1/94.

Februari ’94

Informatiefolder ‘De waarheid omtrent Bosnië! (of: hoe in Europa de democratie wordt vernietigd)’, opgesteld door lid Marcel Buurman i.s.m. andere leden. Citaten: Veel mensen zien de oorlog in Bosnië als een soort stammenconflict. Iedereen schiet op iedereen en alle partijen dragen schuld. …. Maar is het wel juist om zo te denken? ….. een deel van de Servische bevolking van Bosnië was tegen de onafhankelijkheid [van 1992]. Zij hadden de verkiezingen geboycot. Deze Serviërs waren extreem-nationalistisch. Ze werden gesteund vanuit het moederland Servië. Ze kregen de beschikking over enorme hoeveelheden wapens, en ze begonnen een oorlog tegen de rest van de Bosnische bevolking: Moslims, Kroaten en andere Serviërs .. . … Zo ontstonden de beruchte etnische zuiveringen. … Deze praktijken duren tot op de dag van vandaag voort. …. Het buitenland ondernam echter niets om de agressie te stoppen. Integendeel, er werd een wapenembargo afgekondigd tegen alle staten in het voormalige Joegoslavië, inclusief Bosnië. Bosnië werd daardoor veel zwaarder getroffen dan de andere staten omdat het Bosnische leger nauwelijks bewapend was. Om niet te provoceren had de Bosnische regering in de maanden voor de oorlog opzettelijk geen leger opgebouwd. … En die middelen worden hen nog steeds ontzegd. …. Er zijn dus 3 partijen in het conflict: de Bosnische Serviërs, de Bosnische Kroaten en de Bosniërs. Die laatsten .. bestaan uit Moslims, maar ook uit Kroaten en Serviërs die nog steeds samen willen leven in één land. … De keuze is duidelijk: het westen moet de democraten [de Bosniërs] steunen. … Het Navo-ultimatum om Sarejevo te ontzetten is een goede eerste stap.

26

Om tot een oplossing van het conflict te komen zijn echter nog veel meer [militaire] stappen nodig. NB: Marcel’s folder was met name bedoeld voor Nederlandse burgers die zich niet hadden verdiept in het Bosnische conflict en mede daarom verward waren over de berichtgeving, of daaruit verkeerde conclusies trokken. Marcel Buurman had samen met Cees van der Velde namens het comité in april 1994 een rapport samengesteld getiteld De oorlog in Bosnië ontrafeld, in essentie een uitgewerkte versie van de informatiefolder met bewijsvoering en ander achtergrondmateriaal. Dit rapport stuurde Buurman begin mei 1994 naar o.a. het IKV, het Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten, Amnesty International en de Anne Frank Stichting, met het verzoek deze zorgvuldig te bestuderen en onder hun leden bekenbaar te maken. Op 22 juni ’94 stuurde Buurman het naar verscheidene krantenredacties. In september 1994 stuurde hij een nieuwe versie van het rapport (augustus ’94) naar alle fracties in de Tweede Kamer, denktanks van verschillende politieke partijen, premier Wim Kok - en naar onze ere-leden PvdAkamerlid Maarten van Traa en CDA-Europarlementariër Arie Oostlander. Het NIOD heeft dit rapport geraadpleegd voor haar Srebrenica onderzoek: zie Srebrenica – een ‘veilig’ gebied, 2002, p.3265.

16/03/1994

Brief met bijlagen van comitélid Cees van der Velde aan Maarten van Traa, Buitenlandspecialist PvdA in de Tweede Kamer, en lid Comité van Aanbeveling van het CVJ. Citaten: Hiertbij zend ik u wat materiaal dat ik gebruikt heb bij een voordracht die ik 14 maart jl heb gehouden voor Instituut Clingendael (de heren prof.dr. S. Rozemond, dr J.H. Leurdijk en Th. van den Doel). Ik bied u hierbij aan een dergelijke voordracht te houden voor u en eventuele andere geïnteresseerden van de PvdA. Reden is dat mijn conclusies behoorlijk sporen met de door u .. uitgedragen standpunten en voorstellen. Mijn methode [“voor psychologische taalanalyse”] kan hieraan misschien nog extra fundering geven. …. Het is dus zinnig een onderscheid te maken tussen daden en slachtoffers. Natuurlijk ontstaat geweld soms in een ‘spiraal’, en is het onderscheid tussen daders en slachtoffers daarom in bepaalde gevallen relatief – maar hoe precies de diverse gradaties en proporties liggen is en blijft niettemin relevant. …. Probleem is .. dat er veel verschil kan zijn tussen .. (1) wat over de werkelijkheid gezegd wordt, (2) wat over de werkelijkheid gedacht wordt, en (3) hoe de werkelijkheid is. …. Er zijn een aantal omstandigheden die aanleiding geven om de opgegeven redenen van mensen voor hun daden te wantrouwen. Dat is wanneer: 1) zij nogal veel moeite doen om zichzelf schoon te praten (en hun tegenstanders zwart te maken); 2) de vergoelijkte daden op zich dubieus zijn; 3) hun daden hen tegelijk duidelijk voordeel opleveren; 4) zowel de gepleegde daden als de verkregen winst vooraf doelbewust gepland waren. Maar in alle gevallen bestaat reden voor wantrouwen wanneer (5) de opgegeven redenen … niet kloppen met bekende of kenbare feiten .. of .. logisch ongeldige redeneringen bevatten. ….. Middels deze taalanalyse kan men al, zonder iets van de feiten ‘op de grond’ te weten, concluderen dat de meeste excuses voor de meeste agressie in voormalig Joegoslavië bezwangerd zijn van leugens en drogredenen.

27

Maart 1994

Nieuwe basisverklaring comité oftewel ‘stellingname over de oorlog in BosniëHercegovina’ opgesteld door nieuw lid Caspar ten Dam, in samenspraak met o.a. Cees v.d. Velde. Citaten: Het comité neemt de volgende specifieke standpunten in … : 1. Herstel en instandhouding ven een multi-cultureel en etnisch tolerant BosniëHercegovina, indien nodig met militaire steun. 2. Vredesonderhandelingen dienen uitsluitend plaats te vinden met een geloofwaardige stok achter de deur (machtsoverwicht), zonder dat enige vorm van agressie wordt getolereerd of gehonoreerd in afspraken en vredesverdragen. 3. Opheffing van het wapenembargo tegen de erkende staat Bosnië-Herecovina. 4. Gericht militair ingrijpen voor de volgende doeleinden: - Belemmering van humanitaire hulp wordt op geen enkel moment meer getolereerd. - Bescherming van burgers: in vervolg op het NAVO ultimatum van 9 februari [1994] dient terstond de belegering van Sarajevo volledig te worden opgeheven. De “veilige zones” dienen daadwerkelijk te worden beschermd, en alle resterende belegerde steden, belaagde enclaves, en concentratiekampen dienen te worden ontzet. - Het oorlogstribunaal moet worden gestart. Oorlogsmisdadigers dienen zo spoedig mogelijk te worden opgepakt en berecht.

20/04/1994

Ingezonden brief door comitélid Henk Dorrestijn: Over Bosnië één opmerking. Gaan we dan nu eindelijk eens de Bosniërs de gevraagde wapens leveren om zich te verdedigen? Wapens, Volkskrant, 20/4/93.

26/04/1994

Stille tocht in Den Haag van hoofdingang Catshuis naar kantoor UNHCR, i.s.m. Stichting Samen voor Vrede. Opkomst: 23 mensen. Media aandacht: in elk geval was er “een grote foto met een goed onderschrift in de Haagsche Courant” volgens notulen van vergadering op 25/05/1994. Citaten uit persbericht: Het motto .. is: “NOOIT MEER” GEBEURT NU. Met deze Stille Tocht willen wij protesteren tegen het falend optreden van de Verenigde Naties met betrekking tot Gorazde. Wij willen dat de Verenigde Naties haar eigen resolutie omtrent de veilige gebieden daadwerkelijk ten uitvoer brengt. Het is haar verantwoordelijkheid om te zorgen voor voldoende militaire ondersteuning. … Wil de V.N. deze ondersteuning niet geven laat ze dan zorgen dat het wapenembargo wordt opgeheven. Citaten uit petitie aan het Hoge Commissariaat voor Vluchtelingen (UNHCR): “This demonstration is being held to express our deep concern about the United Nations’ failure to protect Gorazde and the whole of Bosnia-Hercegovina .. . ... This petition is presented to you by Dutch citizens who do not want to stand by and watch the ethnic cleansing, the besieging of towns and cities and the killing of civilians by Serbian troops proceed unrelentingly”.

18/06/1994

Ingezonden brief door comitélid Caspar ten Dam: Militair ingrijpen is noodzakelijk ondanks de risico’s .. . Het terugtrekken van de VN betekent een capitulatie. Als het wapenembargo voor Bosnië toch wordt opgeheven, dan moet militaire hulp gecontroleerd plaatsvinden, zodat wapenzendingen gestopt kunnen worden mocht het Bosnische leger wreedheden begaan. Stuur ook een groot, goed uitgerust vrijwilligersleger om de multi-etnische samenleving in Bosnië te beschermen. Beperkte interventie volgens het ‘Sarajevomodel’ heeft alleen zin als het krachtiger en consistenter gebeurt. …. De zwakte van het derde doel blijft het absurde doel: een vredesregeling volgens etnische opdeling.

28

Utrechts Nieuwsblad, Hinder Navo niet met VN-veto’s, 18/6/94, p.11. NB: deze brief was één van de slechts negen reacties op de oproep van 4 juni 1994 “wat moet er naar uw mening gebeuren in het Bosnisch conflict?”. De opinieredactie gaf het volgende scenario: 1) “Terugtrekken. Hef het wapenembargo voor de Bosnische moslims op en trek alle blauwhelmen terug”; 2) “Grondtroepen sturen. … Doel: Serviërs verjagen uit Bosnië [!?] .. en zo .. duidelijk maken dat agressie niet loont”; en 3) “Model-Sarajevo volgen. Ga voort op de ingeslagen weg van bemiddeling en hulpverlening, met beperkte militaire druk van luchtaanvallen .. . Doel: een vredesregeling waarbij Bosnië wordt opgedeeld tussen Serviërs, moslims [bedoeld: Moslims] en Kroaten”. Zie Utrechts Nieuwsblad, 4/6/94, p.11.

07/07/1994

Antwoord Arthur Olof, coördinator periodieken Amnesty International, op brief van Marcel Buurman op 3/05/1994 met aanbieding van het rapport ‘De oorlog in Bosnië ontrafeld’ (zie NB februari ’94). Citaten: De redactie van Wordt Vervolgd …. Sympathiseert met de motieven die ten grondslag hebben gelegen aan de totstandkoming van het rapport. Amnesty noch Wordt Vervolgd-redactie is echter van mening dat iemand geholpen wordt door onvoorwaardelijk stelling te nemen in dit complexe conflict, waartoe jullie toch ondubbelzinnig oproepen. Om die reden vindt de redactie het .. niet verstandig jullie rapport onder de aandacht van onze leden te brengen. NB: dit antwoord is typerend voor de afwijzende reacties die Marcel Buurman kreeg op zijn brieven over en met het rapport. Overigens kwam hier een “gesprek met Jan Jansen”, Balkan expert bij Amnesty, uit voort (brief M. Buurman aan C. ten Dam, 14/11/1994). Deze reacties waren te verwachten gegeven de ‘neutrale’ en ‘politiek onpartijdige’ mandaten, zienswijzen en taakstellingen die organisaties als AI zichzelf in hun statuten hebben opgelegd. De Anne Frank Stichting bleek eind mei ’94 ten minste bereid het rapport Bosnië ontrafeld in hun bibliotheek te plaatsen.

25/09/1994

Stille tocht van 14.00 tot 15.00 uur vanaf J. D. Meijerplein naar de Arena aan ’s Gravenzandestraat te Amsterdam, georganiseerd door onder meer European Action Council for Peace in the Balkans, Amnesty International, en het CVJ. Opkomst: 25 mensen. Dit was één van de stille tochten in Nederland “tegen de onmenselijke situatie in het voormalige Joegoslavië en Rwanda/Burundi”, gecoördineerd door Pax Christi Nederland en het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) in het kader van de Vredesweek met als motto ‘Europa belooft wat’. Citaten uit petitietekst: De ondertekenaars van deze petitie …. doen een dringend beroep op de Verenigde Naties dit najaar te besluiten tot: - het beschikbaar stellen van voldoende financiën om het voortbestaan van het ad hoc tribunaal voor voormalig Joegoslavië te garanderen .., - instelling van een permanent internationaal hof voor de berechting van de daders van grove schendingen van de rechten van de mens .., - het opnemen van berechting van zaken in Rwanda in het mandaat van het Joegoslavië-tribunaal, als tijdelijke maatregel .., - een structurele verveelvoudiging van het budget van het mensenrechtenprogramma van de VN.

29

Sprekers op forum in de Arena onder andere drs. Dick A. Leurdijk, onderzoeker bij Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen ‘Clingendael’ te Den Haag, en Arie Oostlander, CDA-Europarlementariër. NB: als één van de initiatiefnemers was comitélid Caspar ten Dam op 24 oktober 1994 aanwezig bij overhandiging van de petitielijsten aan prof. Theo van Boven, belast met de voorbereiding van het Tribunaal voor berechting van oorlogsmisdaden in ex-Joegoslavië, op het Churchillplein 1 in Den Haag.

28/10/1994

Aankondiging aan leden en sympathisanten door contactpersoon Caspar ten Dam van een ‘wederkerende demonstratie’ van 14.00 tot 16.00 uur op het Binnenhof in Den Haag op elke derde zaterdag van de maand. Citaat uit advertentie in Leids Universitair Weekblad MARE, oktober-november ’94: Comité Voormalig Joegoslavië (géén hulporganisatie, niet pacifistisch) organiseert 3e zaterdag elke maand in Den Haag, totdat conflicten in voormalig Joegoslavië zijn beëindigd. Wij willen slachtoffers steunen, agressors identificeren, politici bewegen tot krachtdadiger optreden, en burgers mobiliseren.

19/11/1994

Eerste demonstratie/wake van 14.00 tot 16.00 uur op het Binnenhof in Den Haag op elke derde zaterdag van de maand. Thema: de oorlog in Bosnië. Opkomst: 13 mensen. Schatting vooraf gegeven aan politie en media: 75.

21/11/1994

Artikeltjes over eerste ‘3e zaterdags’ demonstratie/wake op het Binnenhof: Vluchtelingen uit het voormalige Joegoslavië hielden zaterdag op het Binnenhof hun eerste wake voor een einde aan de oorlog in Bosnië. Het Comité Voormalig Joegoslavië gaat elke derde zaterdag van de maand zo’n stil protest houden totdat het bloedvergieten stopt en er werkelijke vrede is bereikt. Leidsch Dagblad, Stil protest voor Bosnië, 21/11/94, p.3; met foto van Kosovaars echtpaar bij wake. Twee vluchtelingen uit Bosnië [nee, uit Kosovo] hielden zaterdag op het Binnenhof een wake .. . … Het organiserende comité voormalig Joegoslavië is van plan elke derde zaterdag van de maand een wake te houden tot de oorlog en conflicten in Bosnië en andere gebieden van voormalig Joegoslavië zijn opgehouden en opgelost. Haagsche Courant, Wake voor vrede, 21/11/94, p.5; met zelfde foto.

28/11/1994

Ingezonden brief door comitélid Marcel Buurman: Het Westen liet zijn geestverwanten in de steek door de Bosniërs het recht op zelfverdediging te ontzeggen. Immers, ondanks de overmacht van de belager en de onrechtmatigheid van diens gedrag werd een wapenembargo tegen de republiek Bosnië ingesteld. Tegelijk werd niet geprobeerd met eigen middelen de Bosnische democratie te beschermen. …. Wat zal er gebeuren als ook de Bihac-enclave in Servische handen valt? Het patroon is allang bekend: terreur en etnische zuiveringen. Bosnië, Volkskrant, 28/11/94.

17/12/1994

Tweede ‘3e zaterdags’ wake op Binnenhof (zie aankondiging 28/10/94). Thema: mensenrechtenschendingen in Kosovo. Opkomst: drie mensen. Schatting aan politie en media was 75.

IV.

Comité Voormalig Joegoslavië, 1995

30

In het jaar 1995 domineerden de val van de enclave Srebrenica in Bosnië op 11 juli – bovenal de daaropvolgende slachting van minstens 7.000 tot 8.000 mensen, voornamelijk ongewapende mannen en jongens, door het Bosnisch-Servische leger onder generaal Ratko Mladic – de standpunten en acties van het comité. Dit lag in Nederland gevoelig, gezien de controversiële rol van ‘Dutchbat’, het contingent van Nederlandse blauwhelmen, die onder overste (later luitenant-kolonel) Thom Karremans de val en de massamoord, niet konden (of wilden) voortkomen. Onze positie over Dutchbat was en is zéér kritisch, ook al hadden en hebben wij oog voor verzachtende omstandigheden zoals gebrek aan voedsel, materieel en voorzieningen door de Bosnisch-Servische blokkade, en het ontbreken van voldoende luchtssteun in de cruciale dagen van juli ’95. Niettemin, niet kunnen handhaven van de enclave tegenover een Bosnisch-Servische overmacht is één ding; het niet beschermen en evacueren van de Bosnische Moslims op de Dutchbat-compound in Potocari is een geheel andere. Overigens, wij waren even kritisch over het weifelachtige optreden van de Europese regeringen binnen en buiten de VN en de NAVO, waaronder zeker de Nederlandse. Niet één partij had schuld aan het drama van Srebrenica – bijna alle betrokken partijen hadden nalatig en verwijtbaar gehandeld. Onze demonstratie van 17 juli – de grootste in de geschiedenis van het comité – in reactie op de val van de enclave verliep chaotisch. De menigte wilde niet op het Malieveld blijven om naar de sprekers te luisteren, maar terecht hun boosheid en verdriet uiten bij het centrum van de Nederlandse politiek, de Tweede Kamer. Daarop trokken honderden mensen door de binnenstad naar het Plein en het Binnenhof, inderhaast begeleid door comitéleden en politiemensen. Gelukkig sneuvelden er geen ruiten, gelukkig liep het niet uit de hand. De menigte keerde uiteindelijk terug naar het Malieveld om naar de laatste sprekers te luisteren. Ook al werd ons amateurisme breed uitgemeten in de pers, de meeste comitéleden waren tevreden over het kernresultaat: de stem, de noodkreet, van de overlevenden, nabestaanden en sympathisanten van Srebrenica, werd luid en duidelijk gehoord. Door ‘Srebrenica’ kreeg het CVJ in de zomermaanden rond 55 contributiebetalende leden – een tijdelijk hoogtepunt, die al snel afzwakte en daarna nooit meer werd bereikt (NB: gelukkig ontving het comité later grote donaties van leden, sympathisanten en andere NGOs, om onder meer de jaarlijkse Srebrenica herdenking te kunnen bekostigen). Niettemin, wij hadden onze les geleerd: zeker in situaties waarin mensen hun gevoelens willen uitten op cruciale, symbolische locaties in de stad, moet men een demonstratie niet alleen maar laten plaastvinden op een statische, relatief geïsoleerde locatie als het Malieveld, hoe praktisch en makkelijk bereikbaar zo’n locatie ook lijkt. De tragiek van Srebrenica domineert sindsdien ons standpuntbepaling en activisme, tot op de dag van vandaag. Het belangrijkste ijkpunt werd de jaarlijkse Srebrenica herdenking in Den Haag die het comité voor het eerst initieerde en medeorganiseerde op 11 juli 1996 (zie inleidingstekst hoofdstuk V). Bijna alle verwante kwesties waar wij mee bezighielden gingen over de oorlog in Bosnië-Herzegovina en de beëindiging en nasleep daarvan (pas in 1998 en 1999 kwam Kosovo prominenter in beeld, met name op initiatief van bestuurslid Caspar ten Dam, die zo de ‘Kosovo specialist’ van het comité werd). Zo hadden wij moeite onze standpunt te bepalen over de Dayton vredesakkoorden van november en december 1995. Wat woog zwaarder: a) de beëindiging van de Bosnische oorlog, ondanks de feitelijke tweedeling van het land in een Bosnisch-Kroatische Federatie en een Bosnisch-Servische Republiek ‘Srpska’, die de etnische zuiveringen van de laatste grotendeels legitimeerde; of b) tenminste enkele maanden langer oorlog, waarbij de gezamenlijke Bosnische en Kroatische strijdkrachten, die toen het tij meehadden na de verovering van de Kroatisch-Servische enclave Krajina in Kroatië in augustus, een goede kans hadden Srpska onder de voet te lopen – met alle risico’s van wraakacties vandien? Uiteindelijk gaf het CVJ kritische en voorwaardelijke steun aan ‘Dayton’ (zie inleidingstekst hoofdstuk V), maar dat ging niet zonder slag of stoot (interne discussies) en zeker niet van harte.

31

21/01/1995

Derde ‘3e zaterdags’ wake op Binnenhof. Thema: ? Opkomst: 2-3 mensen. Schatting aan politie & media: 50.

18/02/1995

Vierde ‘3e zaterdags’ wake op Binnenhof. Thema: vormen conflicten exJoegoslavië bedreiging voor Europese veiligheid? Opkomst: C. ten Dam.

18/03/1995

Vijfde ‘3e zaterdags’ wake op Binnenhof. Thema: oplopende spanningen in Macedonië. Opkomst: 2-3 mensen.

11/04/1995

Ingezonden brief door comitélid Caspar ten Dam: De leden van ons Comité Voormalig Joegoslavië zijn verbaasd en woedend over H.L. Wesselings stelling dat Nederlanders kennelijk nooit hebben gedemonstreerd voor militair ingrijpen in voormalig Joegoslavië .. (NRC Handelsblad, 30 maart 1995). … Als contactpersoon van het CVJ wijs ik er op dat in elk geval onze actiegroep voor militaire interventie heeft gepleit. Zo demonstreerden wij op 16 januari 1993 op het Binnenhof in Den Haag en op 13 maart 1993 in Amsterdam .. . Toegegeven, de opkomst was vaak zéér laag … . Momenteel demonstreren wij elke derde zaterdag van de maand op het Binnenhof .. . De opkomst varieert helaas van 3 tot 15 mensen. … Maar een demonstratie blijft een demonstratie, ook met een lage opkomst. En we pleiten voor het uitsturen van onze Nederlandse soldaten: “Een strategie van ingrijpen kan zodanig doordacht en effectief zijn dat de risico’s voor de uitgezonden soldaten beperkt blijven. … Wij achten echter enig risico gerechtvaardigd teneinde de etnische zuiveringen en andere verschrikkingen te stoppen.” (Verklaring van het CVJ, september 1994). NRC Handelsblad, Sarajevo-complex, 11/4/95, p.8. NB 1: de basisverklaring/stellingname van het comité van september ‘94 is, met redactionele verbeteringen, dezelfde als die van maart ’94. Het citaat uit de september ’94 verklaring staat ook in die van maart ’94. NB 2: Caspar ten Dam was niet alleen contactpersoon en daarmee opvolger in ’94 van George Verhaegen, maar had ook voorlopig het penningmeesterschap overgenomen van oud-lid Dick Schijffelen. In mei ’95 werd Marcel Buurman tweede bestuurslid met gezamenlijk beheer over girorekening 5513559 van het comité.

15/04/1995

Zesde ‘3e zaterdags’ wake op Binnenhof. Thema: is de multi-etnische samenleving in Bosnië ‘onherstelbaar beschadigd’? Opkomst: 5-6 mensen, met Suad Hamzic, voorzitter Club der Bosnisch-Nederlandse Vriendschap in Den Haag. Caspar kreeg contact met hen via comitélid Olivia van Veen.

20/05/1995

Zevende en laatste ‘3e zaterdags’ wake op Binnenhof. Thema: Kroatische overwinning in West-Slavonië – gerechtvaardigd? Opkomst: Caspar ten Dam. Evaluatie en commentaar: vlak na deze zevende wake op het Binnenhof besloot het comité de ‘derde zaterdags’-actie te beëindigen wegens de lage opkomsten en geringe belangstelling bij andere organisaties, de media, en passerende burgers. Sommige oud-leden die op één of meerdere van deze wakes kwamen, zoals Nicole Otter en Marena Oldenziel, bleken hierdoor zo ontmoedigd dat zij daarna op geen enkele actie van het CVJ kwamen opdagen. Andere leden, met name Ben Hamburger, hadden Caspar ten Dam vanaf het begin gewaarschuwd dat het animo en de aandacht voor zijn initiatief laag zouden zijn.

32

29/05/1995

Persverklaring over demonstratie op 30 mei 1995 in Noordwijk, tijdens de NAVO bijeenkomst over onder meer Bosnië, “voor daadkrachtig optreden tegen het gijzelen van VN-ers en andere terroristische acties door Karadzic” in samenwerking met de Coördinatieraad van Bosnische verenigen BENELUX en het Gesellschaft für bedrohte Völker. Citaten: De NAVO moet beperkte luchtaanvallen uitvoeren zonder een nieuw ultimatum (welke Karadzic niet verdient), zover mogelijk tegen doelen zonder VN-gegijzelden. Echter de NAVO moet verder massale luchtaanvallen uitvoeren tegen Srpska’s militaire infrastructuur mocht Karadzic de VN-gegijzelden niet vrijlaten na een deadline .. . De NAVO moet serieus overwegen om de gegijzelden met commando’s te bevrijden. … De VN-missie moet een sterker mandaat krijgen. UNPROFOR II heeft meer mankracht en materieel nodig om haar taken uit te voeren (zie bescherming van ‘safe areas’). …. Tot slot, wees bereid in te grijpen tegen Servië mocht het weer Karadzic steunen.

30/05/1995

Demonstratie bij Huis ter Duin te Noordwijk, plaats van de NAVO bijeenkomst, van 9.00 tot 11.00 uur. Opkomst: 120 à 150 mensen. Evaluatie: Caspar ten Dam en Olivia van Veen (regelde o.a. politievergunning) hadden deze demonstratie namens het comité samen met de bovengenoemde organisaties in enkele dagen op poten gezet. Het was een succes, omdat naast de media aandacht de opkomst hoger was dan het verwachte aantal van 50 mensen. NB: er waren korte beelden van onze demonstratie op (o.a.) TV 5 France en de BBC : “although Bosnia has been holding everybody’s attention here, both inside and outside [beelden demonstratie], it is not here that the key decisions are being made”. Op de Nederlandse zenders waren géén beelden van onze demonstratie, ook niet op RTL 4: “De NAVO overweegt een snel inzetbare legereenheid te formeren om het geweld tegen de VN-soldaten in Bosnië tot staan te brengen. … De NAVO vergadert vandaag en morgen in Noordwijk over de situatie in Bosnië. … In Noordwijk zit verslaggever Michiel de Waard. … ‘Er is niet echt veel bereikt’. ” Mogelijk waren er beelden op TV West – waar je het zou verwachten – maar die staan niet op videoarchief van het comité.

Juni 1995

Artikelen over demonstratie op 30/05/1995 te Noordwijk: Een demonstrant bij Huis ter Duin in Noordwijk waar vanmorgen de ministers van buitenlandse zaken van de NAVO bijeen zijn gekomen. NRC Handelsblad, 30/5/95, p.1; ondertekst foto; Dinsdag werd .. door enkele tientallen mensen gedemonstreerd tegen het beleid van de NAVO inzake voormalig Joegoslavië. Deze .. was de enige demonstratie die in het kader van de NAVO-conferentie .. werd gehouden. De demonstranten drongen aan op een krachtiger optreden van de NAVO tegen de Bosnische Serviërs. Weekendkrant duin & bollenstreek, 3/6/95, p.[2]; met foto; Op het Wantveld kwamen .. honderden mensen bijeen. Naar aanleiding van de NAVO-bijeenkomst .. was er door het Comité Voormalig Joegoslavië en de Coördinatieraad van de Bosnische verenigen in de Benelux een demonstratie georganiseerd voor een daadkrachtig optreden tegen het gijzelen van VN-ers en andere terroristische acties door Karadzic.

33

Witte Weekblad Weekend Noordwijk, Demonstratie tegen terreur van Karadzic, jrg 68 week 22/545; met foto; In de verklaring vraagt het Comité Voormalig Joegoslavië en de Coordinatieraad van de Bosnische Verenigen in de Benelux alle lidstaten van de Navo, WEU, EU, en de VN op om de misdadige pressiemiddelen van Karadzic te weerstaan. Noordwijkse Weekblad, Demonstratie tijdens Nato-konferentie, 6/6/95; met foto.

01/06/1995

Artikel over comitélid C. ten Dam en demonstratie op 30/5/95 te Noordwijk: Dinsdagmiddag stond Caspar ten Dam, zevende jaars politicologie, met een groep van 150 à 200 mensen te demonstreren bij Huis ter Duin ... . ‘VN, NATO, WEU Stop your artificial neutrality. Face the facts’, was de leus. Ten Dam is contactpersoon van het Comité .. . …. De afnemende belangstelling voor de oorlog in het voormalige Joegoslavië was voor hem juist een reden om actief lid te worden van het Comité. ‘… Veel actievoerders van het eerste uur zijn ontmoedigd. En soms is het ook best moeilijk. Ik had .. eigenlijk een werkstuk moeten maken … . Zeker als politicoloog moet ik de mogelijkheid krijgen om werkelijk aan politieke actie mee te doen. …. Ten Dam is vóór extra VN-troepen en voor een extra mandaat. Er moet radicaal ingegrepen worden. …. Voor Ten Dam is het soort pragmatisme dat de zogenaamde realisten .. aanhangen, een ‘laffe denkhouding’ die elk probleem, elke complicatie, elke uitdaging als ‘onoverkomelijk’ bestempelt zolang deze niet valt onder het onduidelijke begrip ‘nationaal belang’. … ‘Ik doe een beroep op individuele burgers, actiegroepen en maatschappelijke organisaties om op zoek te gaan naar fatsoenlijke houwdegens als Winston Churchill. Alleen zij weerstaan onfatsoenlijke figuren als Ratko Mladic, Radovan Karadzic en opportunistische machtspolitici als Slobodan Milosevic. …. Het liefst zou hij zien dat een goed uitgerust vrijwilligersleger in Bosnië zou ingrijpen. Orlando King & Ries Agterberg, Op zoek naar fatsoenlijke houwdegens, Leids Universitair Weekblad MARE, jrg. 18 nr. 35, 1/6/95, p.1.

Juni 1995

Nieuwe basisverklaring comité oftewel “stellingname m.b.t. de oorlog in BosniëHercegovina” door C. ten Dam. Deze is bijna identiek aan die van maart en september ’94: zie NB 1, 11/4/1995. Volgend citaat bevat belangrijkste wijziging: Het Internationaal Tribunaal voor Oorlogsmisdadigen in het Voormalig Joegoslavië in Den Haag en haar aanklager Richard Goldstone dienen zonder politieke en financiële belemmeringen verdachten van oorlogsmisdaden aan te klagen, op te laten pakken (een vorm van ingrijpen), en te berechten.

11/06/1995

Kraam van het comité op ‘Balkanplein’ van Festival Mundial in Tilburg, bemand door comitéleden Marcel Buurman en Caspar ten Dam. Verkrijgbaar was onder meer de derde en laatste versie van het rapport ‘Oorlog in Bosnië ontrafeld’: zie verder NB februari ’94. Ook de Club der Bosnisch-Nederlandse Vriendschap - zie 15/4/1995 - was er met hun muziekprogramma.

21/06/1995

Artikel over comitélid Caspar ten Dam: Mensen die pleiten voor militair ingrijpen krijgen het verwijt ‘onrealistisch’ te zijn. Dit is een dooddoener zegt hij. Maar stelt radicaal dat een visionaire, gedurfde ‘alles kan’ houding bergen kan verzetten. Verder zegt hij dat deze houding, ondanks potentiële misstappen of tegenslagen, meer gedaan [kan] krijgen dan het

34

verlammende pragmatisme van de ‘realisten’ onder de meeste politici, deskundigen, journalisten, en andersoortige waarnemers. Leidse student knokt voor krachtig optreden in Bosnië, Leidse Post, jrg. 47 nr. 25, 21/6/95, p.1; met foto van Caspar ten Dam. 11/07/1995

Persverklaring over kleine bliksemdemonstratie op 12/07/1995 voor het Ministerie van Defensie in reactie op de val van Srebrenica, en over een petitie aan de vier grote partijen in de Tweede Kamer. Citaat: Het Comité .. doet een dringend beroep op Regering en Parlement om eindelijk principieel stelling te nemen tegen het racisme en de apartheidspolitiek van de Serviërs. Nederland en de andere NAVO landen moeten hun neutraliteit opgeven en de wettige Bosnische regering gaan steunen met wapens en echte luchtaanvallen op de Servische tanks en kanonnen.

11/07/1995

Comitéleden, waaronder Ab de Buck en Caspar ten Dam, en sympathisanten, waaronder Caspar’s zus Viviane ten Dam, aanwezig bij de ingelaste openbare vergadering van de Tweede Kamer commissies Defensie en Buitenlandse Zaken over de val van Srebrenica, en de situaties van Dutchbat en de plaatselijke bevolking. Het debat werd ‘live’ uitgezonden op de NOS gedurende de hele middag, en uitgebreid behandeld op NOS-journaal, RTL-journaal, enzovoort. Tijdens en bij afloop van de live uitzending kwamen af en toe een paar comitéleden en een paar sympathisanten in beeld, uiteraard ongedurig bewegend, verontwaardigd kijkend en druk gesticulerend en onderling discussiërend (ook kort in beeld op NOS-journaal van 16:00 uur).

11/07/1995

Interview met Europarlementariër Arie Oostlander (CDA), erelid van ons comité, op 2 Vandaag, na 18:00 uur. Oostlander: We moeten dus die zelfverdedigingsrechten van de Bosnische regering respecteren en steunen, omdat dat dat eigen leger de eigen bevolking kan verdedigen. Dat zullen ze dan in een bondgenootschap moeten doen met de landen die bereid zijn, zoals de Europese Unie, om hun daarin bij te staan. Door steun, door luchtsteun, door militaire steun, door advies, alles ook wat wat de Amerikanen min of meer in het geheim schijnen te doen, dat moet maar op krachtige wijze worden voortgezet. Anders zal daar niets ontstaan wat werkelijk vrede betekent. Er moet een balans zijn tussen Karadzic’s troepen enerzijds en de troepen van de wettige regering anderszijds, zodat die Karadzic’s troepen weten: ‘er is niets meer te halen’. En dat zal waarschijnlijk leiden tot de val van Karadzic zelf. Interviewer: Oostlander denkt dat gewelddadig ongrijpen door de internationale gemeenschap vrede in Bosnië dichterbij brengt. Oostlander: Als de Serven zien dat er inderdaad een ferme houding bestaat …. Dan zullen zij inbinden. Zolang zij denken van ‘wij kunnen nog verdergaan’, zullen zij doorgaan. Dus de slappe houding brengt escalatie.

12/07/1995

Demonstratie i.v.m. Srebrenica voor het Ministerie van Defensie op het Plein in Den Haag, van 10:00 tot 12:00 uur, met uitdeling flyers bij Tweede Kamer. Opkomst: 30 mensen. Citaten uit petitie “aan de woordvoerders van de 4 grote fracties in het Bosniëdebat van 12 juli 1995” door comitélid Evert van Voorthuysen, in samenspraak met o.a. Caspar ten Dam: Vandaag is het Srebrenica, morgen Sarajevo, overmorgen de rest van nog-nietveroverd Bosnië. … Wij eisen: 1. Geen massale inzet van NAVO grondtroepen. Is niet nodig. 2. Voedseldroppings voor de hongerende bevolking in de enclaves.

35

3. Wapenleveranties aan het Bosnische regeringsleger 4. Concentratie van UNPROFOR in verdedigbare stellingen, bevoorrading met wapen- en voedseldroppings 5. Onderhandelingen met de Bosnische regering over de condities voor grootscheepse steun met wapens .. . 6. Echte luchtaanvallen op Servische tanks en kanonnen .. . 7. Alle handelingen die leiden tot herstel van een multi-etnische regering voor geheel Bosnië-Herzegovina. 14/07/1995

Persbericht over “een grote internationale demonstratie” georganiseerd door het comité op 17/07/1995 in Den Haag “tegen het huidige Bosnië-beleid van de Westerse regeringen” in verband met de val van Srebrenica. Citaat: Al bijna 3 jaar voert het Comité actie voor militair ingrijpen in voormalig Joegoslavië, d.w.z. een interventie ten gunste van de landen die het slachtoffer zijn geworden van de Servische agressie en .. genocidepraktijken.

15/07/1995

Artikel over het comité en de demonstraties op 12 en 17 juli 1995: Woensdag stonden ze er weer, op het Plein in Den Haag. Dertig demonstranten van het Comité Voormalig Joegoslavië, die … opriepen tot opheffing van het wapenembargo tegen Bosnië-Herzegovina . … De Kamerleden boden ze een petitie aan waarin onder meer te lezen valt: “Wij eisen … echte luchtaanvallen op Servische tanks en kanonnen. …”. Er kwam weinig reactie, vertelt Evert van Voorthuizen van het comité. “We kregen te horen dat het nu even om onze jongens ter plaatse gaat en niet over de achtergronden van de oorlog.” Vanaf eind 1992 kwam een tiental mensen – met zeer uiteenlopende politieke overtuigingen – wekelijks bijeen om te bespreken wat ze konden doen tegen de etnische zuiveringen in Bosnië. … “Ik kon niet slapen van de beelden van de Servische concentratiekampen”, zegt Kees Boden, een van de initiatiefnemers. …. Boden, een 57-jarige WAO’er, stak dertienhonderd gulden in het comité en begon pamfletten uit te delen. Uiteindelijk trok hij zich terug. “Ik was murw geslagen”, zegt hij. “We vonden heel weinig weerklank .. .” Caspar ten Dam (27) … meent dat er opvallend weinig belangstelling is voor Bosnië. “De meeste mensen denken dat in Bosnië een soort stammenstrijd woedt, waar we ons beter niet mee moeten bemoeien.” ….. Europarlementariër Arie Oostlander (CDA) ….., erelid van het Comité .., toont zich bitter over het internationale Bosnië-beleid. … “Ik heb geen enkel vertrouwen in mensen als Akashi, de afgehaakte Owen en zijn kloon Carl Bildt” .. . …. Intussen is Caspar ten Dam … overtuigd dat hij na de gebeurtenissen in Srebrenica eindelijk meer mensen op de been kan krijgen. Maandagmiddag zal op het Haagse Malieveld een internationale manifestatie worden gehouden met sprekers en deelnemers uit Nederland, België en Duitsland. Alfred van Cleef (redacteur), Comité: wapens voor Bosnië en échte luchtaanvallen – ‘Voor je principes sterven is nu eenmaal moeilijk te verkopen’, NRC Handelsblad, 15/7/95, p.3.

15/07/1995

Ingezonden brief door Hasan Ibrahimovic, sympathisant en aanwezig bij demonstratie op 12/07/1995, en kennis van comitélid Marcel Buurman: Woensdag was ik in Den Haag om tegen de situatie in Bosnië te demonstreren. Daarna woonde ik de vergadering van u beiden [ministers Voorhoeve en van Mierlo] en de vaste kamercommissies over Bosnië bij. … Weet u [Voorhoeve] dat de Nederlandse militairen als VN-militairen het volk [in Srebrenica] beschermen moesten? … Waarom hebben zij dat niet gedaan? Wat hebben zij tegen de Serviërs geprobeerd te doen? …. Wist u wat voor verantwoordelijkheid u nam toen

36

Nederlandse VN-militairen daar naar toe zijn vertrokken? …. Het alternatief was om de enclave te beschermen door veel sterkere militaire en politieke druk op de Serviërs uit te oefenen in plaats van hun Srebrenica in te laten wandelen. Een alternatief nu is … indien dit niet anders kan, .. de enclave heroveren. … Uiteindelijk denk ik dat u te snel heeft opgegeven. Dat mag niet minister Voorhoeve, want het gaat om 40 duizend mensen die op deze manier alles hebben verloren. …. Gaat u verder met de Serviërs onderhandelen? …. Of gaat men uiteindelijk proberen .. met de Serviërs in de enige taal [te] praten die zij begrijpen: de taal van het geweld. …. Ik … denk dat jullie op het ‘Bosnië-examen’ zijn gezakt. De Serviërs verstaan alleen taal van geweld, Volkskrant, 15/7/95, p.17. 15/07/1995

Ingezonden brief door toekomstig comitélid Ab de Buck (zie 17/12/1993): Na de val van de ‘veilige zone’ Srebrenica wacht de 40 duizend inwoners .. honger, vernedering en deportatie. Als ze geluk hebben en het overleven. Nu de VN niet in staat blijken de burgerbevolking van de enclaves te beschermen, is het tijd voor een hardere koers tegen de Bosnische Serviërs. De fictie van onpartijdigheid moet worden opgegeven. Het wapenembargo … moet worden opgeheven. Hardere koers, Volkskrant, 15/7/95, p.17.

15/07/1995

Ingezonden brief door nieuw comitélid drs. P.T.A. van Veen, echtgenoot van lid Mubina van Veen (zie 2/12/1993), dochter van comitélid Olivia van Veen: Het artikel van Grémaux en de Vries (NRC .. 11 juli) is een grove belediging voor de vele verslaggevers in Bosnië, die onder de meest moeilijke omstandigheden stand houden. Zonder hen waren bijvoorbeeld de Servische concentratiekampen en het onbeschriflijke leed van de burgerbevolking onbelicht gebleven. … Hen te betichten van onjuiste en onvolledige berichtgeving is volstrekt ongepast en duidt eerder op vooringenomenheid van Grémaux en De Vries, die … zich laten ‘voorlichten’ door de Serviër P. Simic uit het veilige Belgrado. Pers in Bosnië, NRC Handelsblad, 15/7/95, p.8. NB 1: Mubina van Veen werd later in 1995 Ere-Consul voor Bosnië-Herzegovina in de BENELUX. NB 2: comitéleden hebben zeker sinds ’95 hard stelling genomen tegen de proServische d.w.z. feitelijk pro-Milosevic stellingen van René Gremaux, antropoloog, en Abe de Vries, historicus. Beiden waren in 1994 betrokken bij de opleiding van onder meer Dutchbat I aan het Centrum voor Vredesoperaties van de Landmacht. De waargenomen anti-Moslim houding onder vele Dutchbatters is gedeeltelijk terug te voeren op hun misleidende, niet-op-feiten-gebaseerde snelcursus ‘Balkan geschiedenis’: Bosnische Moslims hadden evenveel misdaden begaan, de etnische groepen op de Balkan hadden elkaar so wie so ‘eeuwenlang de hersens ingeslagen’, enzovoort.

Juli 1995

Ingezonden brief door prof. F.R. van Veen, echtgenoot van lid Olivia van Veen: De lamlendige en zwalkende houding van het Westen in het [Bosnisch] conflict is reeds vele malen aan de orde gesteld. … dat de Europese Unie vasthoudt aan de oude ‘balance-of-power’-politiek, waarbij Engeland, Frankrijk en Rusland in feite nog altijd pro-Servië zijn en Duitsland pro-Kroatië, is inconsequent en achterhaald. In het nieuwe Europa passen geen etnische staten meer en het beëindigen van de voortwoekerende oorlog binnen Europa moet dan ook allerhoogste prioriteit krijgen. De enige manier waarop dit .. kan gebeuren, lijkt nu .. een militaire ingreep te zijn. … Om een einde te maken aan de jarenlange belegering van Sarajevo en de ‘veilige

37

zones’ is het dan ook een ereplicht van het Westen dat de NAVO het Bosnische regeringsleger hierbij steunt. Bosnië, NRC Handelsblad, ?/7/95, p.? 17/07/1995

Internationale demonstratie door het CVJ als hoofdorganisator op het Malieveld in Den Haag v.a 17:00 uur, met leuzen als “Nederland en de NAVO moeten Karadzic de oorlog verklaren” (tekst poster). Ondersteunende organisaties: onder andere Stichting Hulp aan Bosnië en Hercegovina en de Bosnische ambassade te Brussel. Opkomst: 800 à 1.000 mensen. Sprekers: onder meer J. Hasic, ex-burgemeester Srebrenica; Evert van Voorthuysen namens het comité; en mevr. Leonied van Bladel, PvdA-Europarlementariër.

Juli 1995

Kleine artikeltjes over de demonstratie op 17 juli1995 in: Leidsch Dagblad, Bosniërs boos over beleid, 18/7/95, p.5; Telegraaf, 18/7/95, p.3; met foto; Trouw, Bosniërs betogen tegen beleid van het Westen, 18/7/95, p.3.

17/071995

Verslag over onze demonstratie in Den Haag op RTL Nieuws, avondjournaal: Bijdrage Gert van Brakel: tegen de afspraak in trokken de Bosniërs in een lange stoet naar het centrum van de stad. De politie greep niet in [Caspar ten Dam in beeld in heftig debat met demonstranten]. De bedoeling was dat op het Malieveld een aantal toespraken zouden worden gehouden. Maar daar wilde echt niemand naar luisteren. Demonstrant: wij mogen níet door Den Haag heen demonstreren. Wij moeten onszelf tot híer beperken. Tot déze plek. En dat kan niet! Dat is géén demonstratie! Van Brakel: de organisatie probeerde de gemoederen wat te bedaren en de demonstratie op het Malieveld voort te zetten. En via een korte stop op het Binnenhof lukte dat ook. E. du Marchie van Voorthuysen, Comité Voormalig Joegoslavië: Karadzic moet gestopt worden. En dat kunnen wij niet zelf. Wij moeten het Bosnische regeringsleger bewapenen met tanks, met kannonnen. Wij moeten luchtsteun geven. Wij moeten de Serviërs aanpakken zoals wij Irak hebben aangepakt! Van Brakel: ook vanuit het Europees Parlement komt ferme taal. Leonied van Bladel, Socialistische Fractie EP: als de VN niet ondersteund wordt, en dat is op dit moment het geval, dan kunnen wij niet langer verteren dat mensen daar onverdedigbaar achterblijven, dan moet het wapenembargo inderdaad van de baan. Van Brakel: hun tijd zal het misschien nog wel duren [oudere Bosniërs in beeld], maar voor deze generatie van jonge Bosniërs [inzoomend op enkele jongens in de menigte] is er wellicht nog hoop.

17/071995

Verslag over onze demonstratie in Den Haag op NOS avondjournaal: Aan de demonstratie deden vooral Bosniërs mee. Met de politie was afgesproken dat het protest zich uitsluitend op het Malieveld zou afspelen. Maar de menigte trok toch in de richting van het centrum, en daar werd het chaotisch – waardoor er steeds met de politie moest worden overlegd. Voor het gebouw van de Tweede Kamer kwamen de emoties los[Caspar ten Dam in beeld, in heftig debat met demonstranten]. Nadat de demonstranten op het Binnenhof het Bosnië-beleid van Westerse landen hadden afgewezen, vertrokken ze richting Malieveld. Daar werden ze toegesproken door Europarlementariër Leonie[d] van Bladel. Van Bladel: wat is de betekenis van ‘nooit meer’, als op twee uur vliegen van Den Haag de deportatie van mensen, de mannen worden gescheiden van gezinnen,

38

etnische zuivering plaatsvindt. Wij verwerpen het, maar verzetten ons er nog niet genoeg tegen.

18/07/1995

Artikelen over de demonstratie op 17 juli 1995 in Den Haag: Enkele honderden mensen hebben gisteren in het centrum van Den Haag gedemonstreerd tegen het Bosnië-beleid van de Westerse regeringen. Luid schreeuwend en joelend trokken de betogers de binnenstad in, hoewel de manifestatie op het Malieveld was gepland. Een uur en een luidruchtige mars rond het Binnenhof later keerde de stoet na overleg met de politie terug. “Op het Malieveld spreken we in de lucht. De mensen en de regering moeten het zien”, schreeuwde een betoger naar de organisator .., Caspar ten Dam van het Comité Voormalig Joegoslavië. … De feitelijke regie lag al snel in de handen van de Bosniërs. …. het lukte [aanvankelijk] niet de woedende betogers richting het Malieveld te krijgen, waar officiële sprekers zaten te wachten. Algemeen Dagblad, Emotioneel protest in Den Haag, 18/7/95, p.5. Tegen de politie en de welwillende organisator Casper ten Dam schreeuwt de Bosniër dat de geplande manifestatie op het Malieveld een farce is. “Wij willen de stad in. Iedereen moet weten dat wij demonstreren. .. .” En zo gebeurt het: de ongeveer 500-koppige stoet van voornamelijk Bosnische mannen, vrouwen en kinderen trekt het centrum van Den Haag binnen. Tot grote teleurstelling van het organiserende ‘Comité Voormalig Joegoslavië’ blijken er nauwelijks Nederlanders .. aanwezig te zijn. …. Onder de Bosnische demonstranten is de stemming ronduit geëmotioneerd. ….. Het onverwachte rondje door het centrum .. leidt langs het Tweede-Kamer gebouw en het Binnenhof. Maar aangezien er niets onoirbaars gebeurt, stelt de politie zich afwachtend op .. . Niettemin is het organiserende comité in lichte paniek: Ten Dam crosst rond op een geleende fiets om de menigte zonder succes te bewegen richting Malieveld te trekken. Op de ironische vraag of hij alles nog onder controle heeft, reageert hij geërgerd: “Ik heb in drie dagen moeten regelen wat normaal in een maand gebeurt. Dan kunnen dit soort dingen gebeuren”. Het organiserende comité is een kleine, maar bonte verzameling van Nederlandse burgers die zich sterk maakt voor militair ingrijpen in Bosnië. De Verenigde Naties moeten .. een bondgenootschap aangaan met het Bosnische regeringsleger .. . In ruil voor de steun moeten de moslims de oorspronkelijke grenzen van Bosnië en de mensenrechten handhaven. .…. Ook op het demonstratieterrein [Malieveld] nemen de vluchtelingen het heft voor een deel in eigen handen. Verschillende onaangekondigde sprekers houden emotionele .. toespraken. De Bosnische ambassadeur uit Brussel doet een dramatische oproep aan de VN om eindelijk serieuze steun te bieden. …. Halverwege het Malieveld staat de Bosnische vluchteling uit .. Srebrenica voor zich uit te staren. …. Dan zegt hij: “Mijn vader en mijn broer zitten vast in het stadion bij Srebrenica. Ik weet niet of ik ze ooit nog levend zal zien. Lex de Jonge, Bosniërs demonstreren ‘tegen beter weten in’, Haagsche Courant, 18/7/95, p.5; met foto. Enkele honderden mensen hebben gistermiddag in het centrum van Den Haag gedemonstreerd tegen het huidige Bosnië-beleid van de westerse regeringen. … Luid schreeuwend en joelend trokken de betogers de binnenstad in, hoewel de manifestatie op het Malieveld was gepland. Een uur … later keerde de stoet na overleg met de politie terug. …. De gemoederen liepen soms hoog op, ook tussen de

39

betogers onderling, maar de politie hoefde niet in te grijpen. …. Ter afsluiting waren er nog enkele sprekers onder wie Europarlementariër L. van Bladel van de Socialistische Fractie Europa. Maar de meesten waren Bosniërs die hun woede en frustratie door de microfoon schreeuwden. Reformatorisch Dagblad, Bosniërs demonstreren tegen westers beleid – Betogers eisen opheffing wapenembargo, 18/7/95, p.7; ondertekst foto: “ Ongeveer duizend mensen demonstreerden .. . De protestmars werd georganiseerd door het Comité Voormalig Joegoslavië”. Op dat grote Malieveld een beetje tegen de lucht demonstreren! Daar zijn de .. Bosniërs niet voor naar Den Haag gekomen. Een politieman probeert de ongeveer vijfhonderd demonstranten nog tegen te houden, maar de stoet negeert zijn bevel. … . De organisatie van de bijeenkomst, het Comité Voormalig Joegoslavië heeft .. de greep op de demonstratie al verloren nog voordat die goed is begonnen. Een kleine donkere man .. weet de kwaadheid van de Bosniërs goed te bespelen. Hij komt zelf niet uit het voormalige Joegoslavië en hoort ook niet bij het organiserende comité, maar hij is het die een aantal heethoofden opjut om geen genoegen te nemen met een statische demonstratie op het Malieveld. ….. Ten slotte lopen ze richting Binnenhof. … Iemand probeert de voormalige burgemeester van Srebrenica, J. Hasic, zijn .. geprepareerde toespraak te laten voorlezen bij de voordeur van de Tweede Kamer. … Maar de stem van de oude man komt niet uit boven het geschreeuw van enkele woedende landgenoten die ‘Bosnia, Bosnia’ en ‘Karadzic, moordenaar’ roepen. … Zo gaat letterlijk en figuurlijk aan de Nederlanders voorbij dat Hasic kwaad is, kwaad op de Nederlanders en op de VN. ‘Waarom mocht er geen derde keer gebombardeerd worden toen de Bosnische Serviërs Srebrenica aanvielen? Waren de Nederlandse gijzelaars belangrijker dan de ruim veertigduizend Bosniërs?’ Als de betogers .. toch weer op het Malieveld terechtkomen, is het de beurt aan de sprekers. Maar ook hier weer chaos. … Maar uiteindelijk kan dan toch E. du Marchie van Voorthuysen zeggen wat het Comité Voormalig Joegoslavië wil: de NAVO moet de Bosniërs tanks leveren, Servische stellingen bombarderen en de luchtmacht in de regio op ‘Golfoorlogsniveau’ brengen. Hij krijgt applaus. Deze eisen zijn ook meteen de reden waarom IKVsecretaris Mient-Jan Faber niet is ingegaan op de uitnodiging .. om als spreker op te treden . ‘Wat het Comité doet, is toch eigenlijk Karadzic de oorlog verklaren. Dat wil het IKV niet. Wij zitten veel meer op de lijn van de Fransen, het effectief beschermen van de safe areas.’ PvdA-europarlementariër L. van Bladel is wel voorstander van harder ingrijpen en daarom ook gastspreker op het Malieveld. Volkskrant, Malieveld is voor boze Bosniërs niet goed genoeg, 18/7/95, p.4; met foto.

19/07/1995

Evaluatie demonstratie van 17 juli 1995 door Caspar ten Dam in een brief aan de leden. Citaten: “Het is nogal chaotisch verlopen, maar heeft desondanks voor ongekende publiciteit gezorgd. De opkomst was ook hoger dan ooit; onze schatting is dat op het hoogtepunt ongeveer 1500 mensen demonstreerden. Helaas waren er (te) weinig Nederlanders. …. Als gevolg van de demonstratie hebben wij enkele nieuwe leden (Marion Boer, Ab de Buck, Ton Colijn, Hans ten Dam, Lize den Oudsten, Matthieu Verstegen) bijgekregen, die graag wéér willen demonstreren”. NB: met de Haagse politie werd afgesproken dat onze demonstraties, ook met meer dan 100 mensen, niet meer op kale, ‘Malieveld-achtige’ vlaktes worden gehouden,

40

maar bij een of meerdere relevante instanties, het liefst met een optocht door de binnenstad. 21/07/1995

Kritisch opinieartikel over onze demonstratie van 17 juli 1995: De laatste keer dat ik had gedemonstreerd was in 1983, met de grote antikernwapendemonstratie in Den Haag. ….. Afgelopen maandag ging ik opnieuw naar het Malieveld, dit keer om te betogen voor de opheffing van het wapenembargo in Bosnië en de bescherming van de burgerbevolking daar. De advertentie in de Volkskrant van die morgen had opgeroepen voor een ‘grote internationale demonstratie’. Maar toen mijn metgezel en ik tijdens de avondspits de stad .. met 120 km per uur konden binnen rijden wisten we al: zo groot als in ’83 zal het niet worden. Vanuit de verte oogde het kleine groepje dat met verwaaide spandoeken stond miserabel. ….. Daar bleek de betoging al overhaast te zijn begonnen. Een paar honderd Bosniërs zwermden .. het grasveld af, op weg naar het ministerie van Defensie en het Binnenhof. Niks geen sprekers en geen toehoorders dus. Die waren overruled door boosheid en ongeduld. …. Op het Binnenhof echoode het: Zepa, Zepa! Bosna, Bosna! Nederlanders? We rekenden uit dat we met z’n tweeën zo’n dertig procent van het totale aantal mee-demonstrerende Nederlanders uitmaakten [NB: er waren minstens 50 Nederlanders, inclusief 10 comitéleden!]. Een slechte organisatie? Ja, daar kon je de lage opkomst van maandag deels aan wijten. Maar er is meer. Nederlanders demonstreren niet meer voor actuele politiek, lijkt het. ….. Op ging het dus maar weer naar het Malieveld .. . Sprekers beklommen het podium en werden er door anderen in de rede gevallen. …… Van waakzaamheid en betrokkenheid heb ik die maandag niets gemerkt. Lucette ter Borg, Waakzaamheid? Betrokkenheid?, NRC Handelsblad, 21/7/95, p.16; met foto.

25/07/1995

Brief aan minister van Defensie dr. ir. J.J.C. Voorhoeve betreffende “uitlatingen overste Karremans” door Marcel Buurman en Caspar ten Dam namens het comité. Citaten: Met verbijstering hebben wij kennis genomen van de uitlatingen van overste Karremans, commandant van het Nederlandse Unprofor-bataljon in Srebrenica. Het gaat daarbij met name om de hierna opgesomde uitspraken: 1. De gebeurtenissen in Srebrenica geven geen aanleiding om .. onderscheid te maken ... , zoals .. Karremans het uitdrukt, tussen ‘good guys’ en bad guys’. 2. De Bosnische Serviërs hebben de Nederlandse eenheid ‘keurig buiten spel gezet’, en de verovering van Srebrenica is op correcte wijze gedaan. 3. In het begin van de oorlog hebben de Moslims 192 dorpen in de omgeving van Srebrenica platgebrand en de Serviërs daar uitgemoord. ….. Het is verbijsterend om te zien hoe de overste overloopt van bewondering voor het militaire vernuft van de Bosnische Serviërs en tegelijkertijd nauwelijks begrip lijkt te hebben voor de slachtoffers van hun agressie. … . …. De Servische propaganda-leugen over het massale uitmoorden van de Serviërs in het begin van de oorlog heeft de overste zonder meer geslikt, terwijl toch algemeen bekend is dat het juist de Serviërs waren en zijn die zich hieraan op grote schaal schuldig maken. ….. Hij heeft daarmee aangetoond niet capabel te zijn voor zijn functie. ….. Wij roepen u daarom op om overste Karremans met onmiddelijke ingang op non-actief te stellen. … Een afschrift van deze brief doen wij toekomen aan de pers. Citaat uit persbericht van 26 juli 1995 over deze kwestie: Het Comité … heeft er in een brief aan minister Voorhoeve van defensie op aangedrongen om overste Karremans … op non-actief te stellen. Aanleiding voor

41

dit schrijven vormen de uitspraken van overste Karremans tijdens de persconferentie op zondag 23 juli jl.

27/07/1995

Wake voor ministerie Buitenlandse Zaken van 08:00 tot 18:00 uur door Marion Boer, Ben Hamburger, Caspar ten Dam en een paar andere comitéleden. Tekst folder ‘Kies Partij voor de Bosnische Regering’: Wij zijn al mede-schuldig aan de moord op talloze onschuldige burgers, omdat we steden tot ‘veilige gebieden’ hebben uitgeroepen, en vervolgens op de vlucht sloegen toen deze gebieden onder de voet werden gelopen. …. Een kleine maatregel die de Nederlandse regering, in navolging van de V.S., kan nemen is, de controle op het wapenembargo niet meer uit te voeren. ….. Stelling 1: Als we ingrijpen onstaat de Derde Wereldoorlog. Onwaarschijnlijk. In 1914, bijvoorbeeld, hadden bijna alle grote mogendheden hun aanvalsplannen gereed, maar in 1995 wil geen enkel land buiten voormalig Joegoslavie oorlog [ook Rusland niet] …. . Stelling 2: Als we ingrijpen vallen er slachtoffers. Juist. Er zullen vrij veel slachtoffers vallen onder de Bosnisch-Servische soldaten. Maar er worden veel en veel meer toekomstige slachtoffers onder de niet-Servische bevolking gespaard. Stelling 3: Als Karadzic verslagen wordt door de hulp van de NAVO worden de Serviërs in Bosnië op hun beurt ‘etnisch gezuiverd’. Onjuist. De Bosnische regering moet toestaan dat heroverde gebieden tijdelijk bestuurd worden door blauwhelmen of NAVO troepen, dit is een conditie voor de geleverde hulp. ... Overigens zijn er weinig aanwijzingen dat de Moslims zo wraakzuchtig zijn .. Stelling 4: Als de Bosnische troepen de oorlog gaan winnen dankzij de hulp van de NAVO zullen ze geen halt houden bij de grenzen van Bosnië-Herzegovina . Onjuist. De Bosnische regering moet als voorwaarde voor de geboden hulp zijn oorlogsdoelen bekend maken: herstel van de multi-etnische staat; BosniëHerzegovina binnen de oude republieksgrenzen. NB: Hein van der Hoeven, ambtenaar bij BuZa, was onder de indruk van deze tekst en werd lid.

29/07/1995

Ingezonden brief door bestuurslid Marcel Buurman: Karremans heeft met zijn uitlatingen [‘geen “good guys” en “bad guys” ‘] aangetoond dat hij niet in staat is geweest om de situatie waarin hij verkeerde op een objectieve wijze te beoordelen. … Hij kon dit niet zien in het juiste perspectief, namelijk het feit dat de Bosnische bevolking èn de regeringssoldaten daar [Srebrenica] onder erbarmelijke omstandigheden in een jarenlang isolement lagen, terwijl Mladic en de zijnen alle middelen hadden om een aanvalsplan op te zetten. Karremans is zo ver gegaan te beweren dat ... ‘de verovering van Srebrenica op een correcte .. wijze is gedaan’. Toch had hij uit eigen waarneming van Nederlandse blauwhelmen in ieder geval weet van de executie van tien mannen en het mishandelen van vluchtelingen. Hij kon vermoeden dat er buiten zijn eigen, beperkte waarnemingsveld veel meer gebeurde. ….. Van al deze feiten had de overste weet kunnen hebben. Omstreden uitspraken Karremans geen regiefout, Volkskrant, 29/7/95, p.15.

29/07/1995

Ingezonden brief door (oud-)lid Eddie Dijkman, i.e.g. lid in de jaren ’92 - ‘94: Verbijsterd zag en las ik de uitspraken van Karremans .. . Lovend over de prestaties van veldheer Mladic en sussend over de omvang van de door Serviërs uitgevoerde

42

genocide [in Srebrenica]. Met een haast demonische sluwheid heeft Mladic de Nederlandse VN’ers ertoe weten te dwingen een keuze te maken tussen het aan de grillen van de Serviërs overlaten van een groep onschuldige vrouwen en kinderen, èn ze redden door ze te deporteren. … De wijze waarop Karremans op de knieën werd gedwongen, is onverteerbaar. Het zou meer op zijn plaats zijn als Karremans oprecht verontwaardigd was geweest … . Geen genocide gezien volgens Karremans. Maar hij moet beseffen dat het feit dat hij geen getuige van de martelingen, moord en verkrachting was, waarschijnlijk zijn redding is geweest. …. Wat dat betreft zijn de lovende woorden van Karremans op hun plaats. De Serviërs weten precies wat ze doen. Getuigen, Volkskrant, 29/7/95, p.15. 29/07/1995

Ingezonden brief door toekomstig lid Bram Bregman (paar jaar later lid): Weten Karremans en sommige van zijn manschappen wel wat zij zeggen? Misschien hebben zij gelijk dat militair-technisch gezien de Serviërs een perfecte strategie en ordelijke operatie hebben uitgevoerd. Maar het is (te) verbijsterend om te lezen en te horen dat een aantal Nederlandse soldaten niet in staat is om vanzelfsprekende solidariteit en barmhartigheid met overvallen burgers onder woorden te brengen. ‘Maar verder zijn de Serviërs goeie soldaten. Ordelijk. Die moslims waren een ongeregeld zooitje’, zo wordt in dit verband een soldaat van de B-compagnie aangehaald. … Ik hou het er eenvoudig op dat Karremans en de zijnen …. eenvoudigweg niet kunnen zeggen: neem het ons niet kwalijk, we hebben om ons eigen hachje gedacht. Job, Volkskrant, 29/7/95, p.15.

09/08/1995

Antwoord drs. H.P.M. Kreemers, plv. directeur voorlichting bij ministerie van Defensie, namens minister Voorhoeve, op onze brief “uitlatingen overste Karremans” van 25 juli 1995. Citaten: In uw brief uit u forse beschuldigingen aan het adres van luitenant-kolonel Karremans en verlangt u dat hij onmiddellijk op non-actief wordt gesteld. Minister Voorhoeve heeft herhaalde malen in het openbaar laten weten dat hij de politieke opvattingen van luitenant-kolonel Karremans niet deelt en diens uitspraken onverstandig vindt. In tegenstelling tot wat u schrijft heeft dit echter wel degelijk te maken met het recht van militairen op vrijheid van meningsuiting. De beoordeling of luitenant-kolonel Karremans capabel is voor zijn functie zal …. geschieden door mensen die inzicht hebben in de functie, de taken, en de moeilijke omstandigheden ter plaatse. NB: Kreemers suggereert duidelijk dat het CVJ ontbeert aan de nodige bevoegdheid en inzicht, en dus niet het recht heeft over Karremans te oordelen.

10/08/1995

Aankondiging aan leden door C. ten Dam van een ‘nieuwe grote demonstratie’ voor de Tweede Kamer op 29 augustus 1995 - en een kraam op de Voldersgracht in Den Haag van 11:00 tot 18:00 uur op 25, 26 en 28 augustus met o.a. affiche ‘Maak de beloften aan Bosnië waar’ over de demonstratie op 29 augustus: Ondanks de toegezegde bescherming zijn de “veilige gebieden” Srebrenica en Zepa gevallen. …. Wij roepen de Nederlandse regering op om: 1. duidelijkheid te verkrijgen over de duizenden vermiste mannen uit Srebrenica, alle nog levende mannen moeten vrij komen; 2. waar te maken dat Sarajewo en Gorazde bij een aanval worden beschermd door de NAVO; 3. steun uit te spreken voor de Bosnische regering; 4. de Nederlandse bijdrage aan het wapenembargo tegen Bosnië te beëindigen. Citaten; persbericht van 17 augustus 1995 bevat zelfde tekst.

43

12/08/1995

Artikel door bestuurslid Marcel Buurman in De Limburger, in reactie op het artikel door Dutchbatter Rob Bies op 8 augustus 1995 in dezelfde krant: Laat ik voorop stellen dat ik de Nederlandse militairen in Srebrenica geen verwijten wil maken over hun optreden. … Wel vind ik de uitlatingen van overste Karremans ná de aftocht uit de enclave verwerpelijk. Het is jammer dat zoveel Dutchbatters zich daar achter scharen. Zo stelt Rob Bies dat de Moslims hetzelfde zouden doen als de Serviërs, indien zij de mogelijkheid daartoe hadden gehad. Daarmee stelt hij de slachtoffers heel gemakkelijk op één met de daders. Toch is het zo dat in het gebied .. van de Bosnische (‘Moslim’)-regering .. een paar honderdduizend Serviërs ongemoeid in hun eigen woningen leven. Zij bekleden belangrijke posities in het bestuur en in het leger …. De Serviërs die vooral in de beginfase van de oorlog deze gebieden verlieten, deden dat omdat zij daartoe werden aangezet door de extreem-nationalistische Servische propaganda. In die propaganda, die vanaf de jaren tachtig met grote intensiteit werd gevoerd vanuit het moederland Servië, ligt de oorsprong van het gewelddadig optreden van veel (Bosnische) Serviërs. Het zijn alleen de Serviërs die een consequente politiek van etnische zuiveringen voeren, door middel van moord en terreur. Rapporten van VN-rapporteur Mazowiecki bevestigen dat beeld. … Er zijn in Bosnië wel degelijk ‘good guys’ en ‘bad guys’. ….. Rob Bies vertelt dat op elke vrachtwagen met vluchtelingen naar Tuzla een blauwhelm meeging. …. Maar later bleek dat dit slechts in enkele gevallen is gebeurd. … Verder wordt Karremans geprezen omdat die had gezegd dat Dutchbat pas zou vertrekken nadat de vluchtelingen veilig zouden zijn. Toch is Dutchbat al lang en breed in Nederland terwijl er nog duizenden mannen uit Srebrenica worden vermist. De meesten van hen zijn geen soldaten, maar mannen en jongens vanaf de leeftijd van zestien jaar. Ik zeg niet dat Dutchbat dat had kunnen voorkomen, maar waarom Karremans prijzen voor woorden die loze kreten blijken te zijn geweest? … Overigens plaats ik vraagtekens bij de politieke vorming … van Dutchbat. Inmiddels is gebleken dat die vorming voor een belangrijk deel is verricht door twee – later ontslagen – gastdocenten [René Gremaux en Abe de Vries] met een sterke pro-Servische instelling. Dutchbatters moeten eens goed nadenken, Limburger, 12/8/95.

15/08/1995

Brief aan fracties van Tweede Kamer betreffende ‘kamerdebat Srebrenica’ op 29 augustus 1995, door Marcel Buurman en mr dr. Anton J. Colijn, advocaat en nieuw lid. Citaten: Op de eerste plaats wijzen wij op de discrepantie tussen een aantal belangrijke mededelingen van minister Voorhoeve tijdens de crisis, en de werkelijkheid. Dat betreft de mededeling omtrent het meereizen van een blauwhelm op elk voertuig met vluchtelingen, en de mededeling dat er door de bevelhebbers van het Nederlandse bataljon geen enkel document zou zijn ondertekend. …. Op de tweede plaats … wijzen wij op de omstreden uitlatingen van overste Karremans na de terugkeer van Dutchbat. Het is zonder meer noodzakelijk dat er een helder antwoord komt op de volgende vragen. 1. Is er enige reële aanwijzing dat de mededeling juist is dat Moslims in het begin van de oorlog in Bosnië-Hercegovina 192 dorpen in de omgeving van Srebrenica hebben platgebrand en de Servische inwoners uitgemoord? … 2. Heeft overste Karremans de hiervoor genoemde bewering tijdens de training voor zijn Unprofor-taak in Nederland te horen gekregen? 3. Is er tijdens de politieke vorming [van Dutchbatters]… bij het C.V.V. [Centrum voor Vredesoperaties] opzettelijk geprobeerd een beeld te schetsen ..,

44

waarbij het gedrag van alle partijen naar morele maatstaven over één kam werden geschoren? In dit verband verwijzen wij ook naar de uitspraken van brigade-generaal Brinkman, voormalig VN-chefstaf in Sarajevo, uit maart van dit jaar, waarin hij aangaf dat er in deze oorlog geen ‘good guys’ en ‘bad guys’ zijn. ….. Verder roept het feit, dat de legerleiding op de hoogte was van de tekst die overste Karremans voor zou lezen op de persconferentie, vraagtekens op. 4. Hoe belangrijk was bij die politieke vorming de rol van de heren René Grémaux en Abe de Vries? …. . 5. Werd het standpunt van de heer Grémaux binnen de trainingsopzet ter discussie gesteld? 6. Waarom zijn de beide genoemde docenten in 1994 aan de kant gezet? 7. Heeft er na het ontslag van de beide genoemde docenten een bijscholing op politiek gebied van hun voormalige leerlingen plaatsgevonden? Zo nee, waarom niet? …. Aangezien de Minister van Defensie verantwoordelijkheid draagt voor deze opleiding, is er … alle reden voor de kamer om ten aanzien van hem de vertrouwenskwestie te stellen….. Tenslotte verzoeken wij u – nee, verlangen wij van u - dat alles in het werk wordt gesteld om duidelijkheid te verkrijgen over het lot van de duizenden vermiste personen uit Srebrenica. …. Alle nog levende mannen dienen snel vrij te komen. 26/08/1995

Artikel door bestuurslid Marcel Buurman in De Limburger, in reactie op artikel door voormalig VN-waarnemer Frans Hartman op 19 augustus 1995 in dezelfde krant: In zijn brief probeert Frans Hartman de Serviërs te verdedigen. Op de eerste plaats stelt hij dat de EU tot medio 1991 voorstander was van de handhaving van de Joegoslavische eenheidsstaat. Dit argument is vergelijkbaar met het goedpraten van de moord door een man op zijn ex-vrouw, omdat de familie haar vooraf had geadviseerd niet te scheiden. Onzin dus. …. Vervolgens doet Hartman of vaststaat dat het bloedbad op de markt in Sarajevo [van 5 februari 1994] door de Bosniërs zelf is uitgevoerd. Feit is dat nooit is vastgesteld door wie die granaat is afgevuurd. … Erg bont maakt Hartman het waar hij stelt dat de vermiste mannen uit Srebrenica in Bosnische kampen zitten. ….. Bloedbaden op een schaal zoals de Serviërs die hebben begaan, zijn nooit door de Bosniërs of de Kroaten uitgevoerd. Zelfs niet in het Kroatisch offensief tegen de Krajina, hoewel de Kroaten daarbij oorlogsmisdaden hebben begaan. … Het was .. juist steeds de Bosnische regering die een multiculturele en democratische samenleving voorstond. Door niet te kiezen voor de democraten, heeft het westen in feite de nationalisten en fascisten gesteund. Het zou wel erg triest zijn als ook de Bosnische regering ten prooi zou vallen aan het extreem-nationalisme. Steun aan moslims belangrijk voor ontplooiing Oost-Europa, Limburger, 26/8/95.

28/08/1995

Extra persbericht door Evert van Voorthuysen over demonstratie op 29 augustus 1995. Citaten: Wij eisen van de Nederlandse regering: 1. krachtig optreden tegen de Servische belegeraars van Sarajevo met de snelle interventiemacht en de luchtmacht van de NAVO … . 2. partij te kiezen voor .. de multi-etnische regering van Bosnië-Hercegovina, tegen de fascistische horden van Mladic en Karadzic. 3. diepgaande reorganisatie op het Ministerie van Defensie en bij de Koninklijke Landmacht, bestraffing van al diegenen die door grove nalatigheid en/of

45

doelbewuste sabotage hebben bijgedragen aan de smadelijke nederlaag bij Srebrenica. 29/08/1995

Demonstratie in Den Haag onder motto ‘maak de beloften in Bosnië waar’ vanaf 13:00 uur op het Malieveld, naar Tweede Kamer om 13:30 uur, en op het Plein van 14:00 tot 16:00 uur tijdens Bosnië-debat in de Kamer. Ondersteunende organisaties: onder meer Stichting ‘Sehara’, landelijke Bosnische vereniging te Culemborg; Stichting ‘Merhamed’, Bosnisch-islamitische vereniging te Rotterdam; en de Bosnische ambassade. Opkomst: 25 à 30 mensen. Sprekers: onder andere N. Hadzimucic, zaakgelastigde Bosnische ambassade; Marcel Buurman namens het comité; en VN-rapporteur Tadeusz Mazowiecki. Toespraak bestuurslid Marcel Buurman voor de Tweede Kamer: 3 ½ jaar geleden begonnen Servische extremisten een ongerechtvaardigde oorlog in Bosnië. …… In de nationalistische gekte is nog één gebied niet daaraan ten prooi gevallen. Dat is het gebied dat wordt beheerst door de Bosnische regering. Daar leven, naast vele Moslims, nog steeds Kroaten en een paar honderdduizend Serviërs. Dappere mensen, die niet achter de fascisten Karadzic en Mladic aanlopen. …. Het is onduldbaar dat juist degenen die mensenrechten willen respecteren, onder de voet worden gelopen door extremistische nationalisten. … Karadzic en Mladic lachen om alle vredesplannen .. . Er is – helaas – maar één taal die zij verstaan: de taal van het geweld. …. Wij eisen van de Nederlandse regering dat zij zich uitspreekt vóór opheffing van het wapenembargo tegen Bosnië. …. Wij eisen van de Nederlandse regering dat de Servische luchtaanvallen [bedoeld wordt: grondaanvallen] worden gestopt door massale luchtaanvallen. …. De Verenigde Naties moeten zonodig met militaire middelen de Serviërs dwingen .. [een] onderzoeksmissie [in Srebrenica] toe te laten. … Juist Nederland heeft in Srebrenica een speciale verantwoordelijkheid. Tekst toespraak Mazowiecki werd voorgelezen; hij kon niet aanwezig zijn: “In my capacity as a Special Rapporteur on the human rights situation in the territory of the former Yugoslavia ... I witnessed the tragedy of the Bosnian people. … I have tried to speak loudly .. about that in order to inform the international community and to make it sensitive to the fate of Bosnia. Unfortunately the world at large remains indifferent. ... What was lacking, was a political will to take action to defend the civilian population, including areas protected by the UN. ..... Today we are witnessing a new wave of tragic exodus of the civilian population from the Krajina region. The Serbian population of that region suffers serious violations of human rights. ..... It is necessary to exercise pressure on states and international organizations in order to force them to undertake concrete steps to prevent further tragedy ... . Your manifestation plays an important part in that campaign. .... No one can say that he/she did not know what happened” (citaten).

Augustus ‘95

Artikeltjes over de demonstratie op 29 augustus 1995 in Den Haag: Een handjevol demonstranten sympathiseert op het Plein in Den Haag met de actie ‘Maak beloften aan Bosnië waar’. Slechts 25 actievoerders kwamen dinsdag opdagen. De geringe belangstelling was volgens het organiserende Comité .. te wijten aan een ruzie met Bosnische intellectuelen over de te gebruiken tekst op de pamfletten. Volkskrant, Demonstranten blijven thuis bij actie voor Bosnië, 30/8/95, p.3; tekst foto.

46

Een demonstratie voor ingrijpen in Bosnië trok gisteren in Den Haag slechts 25 deelnemers, inclusief de organisatoren. Het drie jaar oude Comité Voormalig Joegoslavië wijt de lage opkomst aan zichzelf … en aan onenigheid met Bosniërs in Nederland over enkele standpunten. … Het zegt in een brief aan de Tweede Kamer dat door ‘grove nalatigheid en, of doelbewuste sabotage’ op .. defensie en bij de .. landmacht, duizenden burgers bij Srebrenica zijn vermoord. Trouw, 30/8/95, p.3; met foto. Andere artikeltjes over de demonstratie van 29 augustus 1995: Haagsche Courant, Weinig belangstelling Bosnië-demonstratie, 30/8/95, p.B1. NRC Handelsblad, 30/8/95, p.5; tekst onder foto.

02/09/1995

Groot artikel over demonstraties op 29 augustus en 17 juli 1995 en over de achtergrond en doelstellingen van het comité: Vijfentwintig mensen betoogden dinsdagmorgen in Den Haag. Hun eerste .. eis luidde: ‘Krachtig optreden tegen de Servische belegeraars van Sarajevo met de snelle interventiemacht en de luchtmacht van de Navo’. Diezelfde nacht gebeurde het – toch geen gek resultaat voor een mislukte demonstratie. ….. Een jonge vrouw, die les geeft aan vluchtelingen en geoefend is in allerlei protesten, wrijft zich na aankomst [op het Malieveld] de ogen uit: “Waar is iedereen? Dit kan toch niet?” ….. “Ik win er geen doekjes om: we zijn gewoon goed bedoelende amateurs”, zegt E. du Marché van Voorthuysen, die .. woordvoerder is. … Tot overmaat van ramp lieten deze keer de Bosniërs in Nederland verstek gaan, omdat het comité .. ook de eis had toegevoegd dat ‘gematigde’ Serviërs moeten terugkeren naar Krajina. Dat bleek voor de Bosnische gemeenschap, zacht gezegd, nu geen hoge prioriteit. De vorige keer in juli waren de Bosniërs wel met honderden naar het Malieveld gekomen. Toen had Caspar ten Dam nog problemen om hun emoties in goede banen te leiden; zij dwongen een wilde mars op de Tweede Kamer af. … Een teleurgestelde Ten Dam meet de controverse breed uit op het podium. …. Marianne Giesbers en haar vriend George Verhaegen zien .. hun opvolgers gelaten aan. Zij hebben het comité opgericht en er meer dan twee jaar veel energie ingestoken tot ze er moe en gefrustreerd van waren. … In de zomer van 1992 waren zij als zovelen opgeschrikt door de televisiebeelden van uitgemergelde mannen in Servische concentratiekampen. …. En toen … besloten zij in het geweer te komen. …. deze keer zouden zij voor het eerst de straat op gaan om militair ingrijpen te bepleiten. …. Via een advertentie bereikten zij enkele geestverwanten en richtten zij in november 1992 het ‘Comité voor een krachtig militair ingrijpen in voormalig Joegoslavië’ op. Toen bleek dat deze duidelijkheid al bij voorbaat mensen afschrikte, doopten zij het om in het vage maar neutrale Comité Voormalig Joegoslavië. … Zo ontstond een club met de meest uiteenlopende achtergronden. … Volgens Cees van der Velde, die zich in het begin bij het comité had aangesloten, was er een harde kern van een tiental mensen dat op zo’n honderd trouwe sympathisanten kon rekenen. … Ze poogden prominenten in de politiek, de media, de universiteiten en de vredesbeweging voor zich te winnen. … Maar alleen erelid en CDA-Europarlementariër Arie Oostlander bleef trouw. … Als een van de weinigen .. zou Mient Jan Faber, algemeen secretaris van het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV), met zijn pleidooi voor militaire interventie het dichtst bij het comité hebben moeten staan. Maar Faber herinnert het zich als een ‘wat wilde, te emotionele en weinig doordachte club, die al te snel wilde bombarderen’. Hij wilde er dan ook niets mee te maken hebben. Het doet Marianne Giesbers verdriet dat

47

zelfs Faber volgens haar slachtoffer is van dit grote misverstand .. . Ze herhaalt: “We hebben nooit meer gepleit dan een beperkt optreden tegen militaire doelen.” … Hoe wild of doordacht ook, het comité noch Faber is er in geslaagd mensen te mobiliseren. De IKV-secretaris heeft het anderhalf jaar geleden wel geprobeerd na een gesprek met minister Jan Pronk .. . Maar de vredesbeweging … wees ook hem de deur. ….. In Den Haag houdt het comité .. moedig de schijn op van een demonstratie, terwijl de Tweede Kamer zich .. aan de politieke nasleep van ‘onze jongens in Srebrenica’ wijt. …. Hasan Ibrahimovic, een van de acht Bosniërs, die toch naar de demonstratie zijn gekomen, haalt de schouders op. “Vroeger zagen we ook op tv wat er in Afghanistan of Irak gebeurde en gingen we ’s avonds naar de disco. Hier is het niet anders.” ….. Die nacht bestoken Navo-vliegtuigen Servische militaire installaties in Bosnië. Cees van der Velde: “Wij hebben elkaar de volgende morgen in het comité wel even gefeliciteerd.” Marianne Giesbers: “Ik was aan één kant blij, maar dacht aan de andere kant: waarom heeft dat drie jaar moeten duren?” Frits van Exter, Er moet toch iets? We moeten toch wat?, Trouw 2/9/95, p.4 Zaterdag; met foto. 03/09/1995

Brandbrief van comitéleden E. van Voorthuysen, M. Buurman, C. van der Velde, en C. ten Dam aan de Tweede Kamer betreffende ‘Bosnië-debat’. Citaten: Het Comité .. doet een dringend beroep op alle leden van de Tweede Kamer om werkelijk te gaan beseffen dat Nederland in de afgelopen zomer heeft bijgedragen aan een enorm militair en moreel debâcle. Wij zouden het op prijs stellen als U dit besef onder woorden zou willen brengen met bijvoorbeeld de volgende motie … . “De Kamer verzoekt de Regering het volgende kenbaar te maken ..: 1. een betuiging van leedwezen bij de ongehoord zware verliezen onder de burgerij van Srebrenica door toedoen van de … Servische rebellen en het falen van de Nederlandse VN-troepen. 2. een betuiging van steun en vriendschap aan regering en volk van BosniëHercegovina in de hoop en de verwachting dat het multi-etnische en democratische karakter over een zo groot mogelijk deel van BosniëHercegovina gehandhaafd blijft dan wel herstelt wordt.” …. Nederland heeft gefaald omdat: A. de militaire sterkte van Dutchbat te zwak was om een geloofwaardige afschrikking te vormen tegen de Bosnische Serviër; er is willens en wetens geen moeite gedaan om een geloofwaardige en reële verdediging in Srebrenica op te bouwen; B. het moreel en de mentaliteit bij de meerderheid van de Dutchbatmilitairen fout was, d.w.z. de meesten waren pro-Servisch en antiMoslim; hetgeen het gevolg is van een zeer gebrekkige en wellicht zelfs misleidende politieke voorlichting die zij kregen voordat zij werden ingezet. ….. De politieke discussie over verstoorde communicatie, … verprutste foto’s en video’s met bewijsmateriaal, … enz. betreft belangrijke fouten die duiden op een verkeerde mentaliteit bij de Koninklijke Landmacht. Maar deze discussie mag niet de aandacht afleiden van de kapitale, structurele politieke fouten die eerder zijn gemaakt. De veronderstelling dat het mogelijk is om uitsluitend door middel van NAVO-bombardementen de zg. veilige gebieden definitief te beschermen … is ook een uiting van illusiepolitiek. …. Kroatië had het recht om Krajina te heroveren, maar heeft geen recht om terugkeer van gevluchte Serviërs onmogelijk te maken.

48

NB: deze brief bestaat ook in een licht gewijzigde versie met als datum 4 september 1995; mogelijk is deze i.p.v. van die van 3 september ’95 verstuurd.

06/09/1995

Evaluatie demonstratie van 29 augustus 1995 door bestuurslid Caspar ten Dam per brief aan de leden: Slechts 25 à 30 mensen kwamen opdagen ... . Enkele dagen daarvoor heeft een meerderheid van het bestuur van de landelijke vereniging Sehara .. besloten ons niet officieel te steunen, en géén vertegenwoordigers … te sturen. Eén van de belangrijkste redenen voor de terugtrekking was een gedeelte van de tekst op de poster met als hoofdtitel “STEUN MULTI-ETNISCH BOSNIE”: “Steun multietnisch Kroatië. Laat gematigde Serviërs terugkeren naar de Krajina”. Enkele Bosnische Kroaten en moslims [Moslims] die familie hadden in Srebrenica konden begrijpelijkerwijs geen begrip opbrengen voor de Servische vluchtelingen, zeker niet op korte termijn … . Ik en enkele andere organisatoren hebben de tekst opgesteld en verspreid zonder vooroverleg met de Bosnische club. Aan de andere kant had de voorzitter Verid (die het voor ons opnam) … geen bezwaren tegen de tekst toen hij een kopie ongeveer twee weken vóór de demonstratie ontving. ….. Op deze wijze kwam er niks terecht van de verwachte opkomst van rondom de 500 mensen. … Tot slot heeft het kraampje op 25, 26, en 28 augustus in Den Haag nauwelijks gezorgd voor Nederlanders op de demonstratie – ondanks het feit dat vele honderden folders werden verspreid.

15/09/1995

Brief van comitéleden Marcel Buurman en Cees van der Velde aan (o.a.) de fractiespecialisten Buitenland/Defensie in Tweede Kamer, de minister-president, en de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie: De Russische kritiek op het optreden van de NAVO [in Bosnië] is uitermate verontrustend. ….. Het is immers volstrekte waanzin om de NAVO van genocide tegen de Serviërs te beschuldigen. … De NAVO richt zijn aanvallen alleen op militaire doelen. Daarbij zullen ongetwijfeld ook burgerslachtoffers zijn gevallen, maar dat is – zoals Karadzic zelf toegeeft – een klein aantal. ….. Verder worden de NAVO-aanvallen … gerechtvaardigd door de jarenlange Servische terreur tegen Bosnische steden. … Daarnaast zijn zij het die etnische zuiveringen tot politiek hebben verheven .. . Deze verwijten kunnen de Bosnische regering niet worden gemaakt, hoewel dat vanaf het begin van de oorlog regelmatig wordt gedaan. ….. De hypocrisie druipt van de Russische kritiek af. De Russen reageren lauw op de inname van de veilige gebieden Srebrenica en Zepa die werd gevolgd door een gruwelijk bloedbad … . De Russische reacties zijn des te schrijnender in het licht van hun eigen optreden eerder dit jaar in Tsjetsenië. Indien de NAVO even gewelddadig had opgetreden als de Russen bij de vernietiging van Grozny, was kritiek terecht geweest. Het NAVO-optreden is daarmee echter niet vergelijkbaar. …. De felle reacties vanuit Rusland zijn dus onterecht, maar waarom worden ze geuit? … Van pan-Slavische solidariteit [met de Serviërs] kan geen sprake zijn, aangezien zowel Serviërs als Moslims en Kroaten allen Slaven zijn. Het lijkt meer te gaan om een soort solidariteit tussen extreem-nationalisten die zich afzetten tegen het westen. …. Nu denken veel Russen dat het westen hen als politieke macht niet meer serieus neemt. …. Nog erger is dat zelfs de Russische regering inclusief president Jeltsin absurde beschuldigingen heeft geuit. …. Een zwakke reactie op dergelijke uitingen is fataal. Het westen heeft de juiste argumenten en moet die ook luid en duidelijk verkondigen. … Het is van belang dat de redenen waarom en de

49

wijze waarop wordt gebombardeerd doordringen in de Russische media. … Tevens dienen leugens als zou de NAVO genocide bedrijven fel te worden bestreden. …. Niet vergeten moet worden dat Nederland één van de landen is die deelneemt aan de bombardementen, en dus direct wordt beschuldigd van deelname aan genocide. …. In ieder geval dient Nederland in de huidige situatie de NAVO te blijven ondersteunen voort te gaan op de ingeslagen weg en zich niets gelegen te laten liggen aan ongefundeerde kritiek.

21/09/1995

Antwoord VVD-kamerlid J.D. Blaauw op onze brief van 15 september 2005: In zeer veel van wat u verwoordt in uw brief van 15 september kan ik mij vinden. De NAVO-aanvallen worden door mij volledig ondersteund, nog sterker, reeds in het begin van het conflict heb ik er in de Kamer voor gepleit, toen er zware beschietingen op Sarajevo werden uitgevoerd, om .. de Servische artillerie .. met het luchtwapen aan te pakken. De Russische kritiek op de huidige ontwikkelingen beschouw ik dan ook meer ten behoeve van “home consumption” dan dat het werkelijk voor ons is bedoeld. Overigens is er .. ook vanuit Nederland contact met de relevante autoriteiten in Rusland om de werkelijke situatie uit te leggen en beschuldigingen te weerleggen.

29/09/1995

Debat ‘Militair ingrijpen óf Vredesactie in ex-Joegoslavië?’ tussen o.a. Caspar ten Dam namens het CVJ en Tineke v.d. Brug namens Lopend Vuur, o.l.v. Stef de Niet, bestuursadviseur gemeente Den Haag. Locatie: De Kronkel, Westeinde 425 Den Haag, v.a. 19.30 uur. Georganiseerd door het Haags Vredes Platform. NB 1: de 40 à 50 mensen in de zaal waren overwegend pacifistisch of hadden een pacifistisch verleden. Enkele aanwezigen – waaronder Rob Boogerd en Roel Wuyte – werden voor zeker een jaar lid van het CVJ. NB 2: op 17 november 1995 vond een overeenkomstige forumdiscussie over de oorlog in ex-Joegoslavië plaats in het NIVON-centrum te Rotterdam, georganiseerd door GroenLinks Rotterdam en het Politiek Cultureel Café. Een van de sprekers, Robert van der Vos, behandelde de volgende vraag: “kan men als pacifist niet pleiten voor gewapend ingrijpen?”. Het forum werd voorgezeten door George Verhaegen, oud-lid en mede-oprichter van het CVJ. Dit is een voorbeeld van hoe oud-leden zich ook buiten het comité bleven bezighouden met de kwestie ‘voormalig Joegoslavië’.

30/09/1995

Artikel door nieuw bestuurslid Ab de Buck, milieuambtenaar: In zijn artikel [van 26 september] noemt de heer [Abe] de Vries voorbeelden van nationalisme in Slovenië en Kosovo. Hij maakt daarmee de denkfout om deze vormen van nationalisme gelijk te stellen met het nationalisme van de Servische leiders. ….. Daarentegen propageerde Milosevic in de jaren voor de oorlog een extreme vorm van nationalisme: een streven naar een etnisch zuiver Groot-Servië. Karadzic en Mladic hebben het later in praktijk doorgevoerd. ….. Het onderscheid tussen relatief mild nationalisme en gewelddadig nationalisme blijkt trouwens ook uit de voorbeelden die de heer De Vries zelf aanhaalt. Zo beschrijft hij hoe Sloveense intellectuelen andere bevolkingsgroepen betitelden als Boscani of gastarbeiders. Dat is behoorlijk beschaafd in vergelijking met de uitspraak van Mladic dat “Moslims ratten zijn die zich ongebreideld vermenigvuldigen”. …… Overigens gold voor Bosnië dat er daar in de jaren voor de oorlog voor de Serviërs geen sprake was van een bedreigend Moslim-nationalisme. … Toen duidelijk was

50

dat het land [Joegoslavië] toch uiteen zou vallen heeft de Bosnische regering een grondwet opgesteld waarin de rechten van alle bevolkingsgroepen werden veilig gesteld. Tot slot heeft de Bosnische regering voorafgaand aan de oorlog bewust geen sterke legermacht opgebouwd om de spanning niet op te laten lopen. De verhalen in de trant van ‘alle partijen zijn schuldig’ zijn niet zonder gevolgen. De internationale gemeenschap heeft dat uitgangspunt drie jaar lang gehuldigd en de Bosnische Serviërs hun gang laten gaan. …. In dit verband is het interessant dat de heer De Vries vergelijkbare artikelen heeft geschreven met de wetenschapper Grémaux en dat de laatste cursussen heeft gegeven aan Nederlandse blauwhelmen. Die cursussen vonden plaats in het Centrum voor vredesvraagstukken in Ossendrecht, voorafgaand aan de uitzending naar Bosnië. Ik vraag me af of de militairen daar op net zo’n eenzijdige wijze, met veel begrip voor de Servische politiek, zijn voorgelicht. Dat zou betekenen dat overste Karremans en andere blauwhelmen reeds hier in Nederland hebben geleerd dat er in Bosnië geen good guys en bad guys zijn. …… Vrede in Bosnië is gebaat bij een duidelijke positie van VN, Navo en EU. Verhalen waarin wandaden van de Servische leiders worden gebagatelliseerd en fouten van anderen worden opgeblazen dragen daar weinig toe bij. Milosevic wel degelijk aanstichter van oorlog Bosnië, Trouw, 30/9/95, Podium. NB: zie ook artikel “De geschiedenis is een toneel met vele deuren” door schrijfster Els de Groen tegen De Vries’ artikel op dezelfde pagina als De Buck’s artikel. Zij zou later sympathisante van ons comité worden.

02/10/1995

Antwoord Mr F.A.M. Majoor, chef Directie Atlantische Samenwerking en Veiligheidszaken ministerie Buitenlandse Zaken, namens de minister op de brief van Marcel Buurman en Cees van der Velde op 15 september1995: Enerzijds heeft de Russische Federatie kritiek op de acties van de NAVO, maar anderzijds blijkt zij zich ook bewust te zijn van het feit dat dat ingrijpen was gebaseerd op resoluties van de Veiligheidsraad … die destijds ook door de Russische Federatie werden gesteund. De Nederlandse Regering … levert in dit verband zowel politieke als militaire bijdragen aan het optreden van de NAVO en de EU. De regering van de Russische Federatie kent de Nederlandse standpunten terzake.

04/10/1995

Antwoord bestuurslid Caspar ten Dam op brief VVD-kamerlid Blaauw van 21 september 1995. Citaten: wij danken u voor uw positieve reactie op de brief ... over de recente NAVOluchtaanvallen en de reactie van Rusland hierop. Wij nodigen u uit ere-lid te worden van het CVJ, d.w.z. zitting te nemen in het Comité van Aanbeveling. ….. Slechts weinige politici in Nederland hebben zich de afgelopen jaren willen associëren met het CVJ, wegens gebrek aan moed of wegens onze onterechte reputatie als ‘wilde club’. Alleen CDA-Europarlementariër Arie Oostlander is ons vanaf het begin als ere-lid trouw gebleven. Niettemin hopen wij u als ere-lid te mogen ontvangen. Mocht in de toekomst opnieuw (beperkt) militair ingrijpen in Bosnië of elders in voormalig Joegoslavië vereist zijn, en u pleit daarvoor, dan kunt u erop aan dat wij u publiekelijk zullen steunen.

26/10/1995

Antwoord VVD-kamerlid Blaauw op brief comitélid C. ten Dam van 4 oktober 1995. Citaten:

51

Zoals u reeds begrepen had, loopt in zeer veel gevallen de stellingname van uw Comité parallel met hetgeen ik van mening ben. Ik ben zeer vereerd uitgenodigd te worden lid te worden van het Comité .. . Ondanks onze gelijkgerichtheid …, denk ik echter dat het de onafhankelijkheid van mijn positie als woordvoerder van de VVDfractie niet ten goede komt als ik gehoor zou geven aan uw uitnodiging. Gaarne blijf ik op de hoogte gehouden van uw verdere activiteiten. 01/11/1995

Ingezonden brief door comitélid Evert van voorthuysen: Dat de Serviërs na de val van Srebrenica in juli op grote schaal de bevolking begonnen uit te moorden werd al heel snel duidelijk. Ze gedroegen zich niet anders dan bij hun eerdere etnische zuiveringen. In diezelfde tijd verbijsterden de Nederlandse officieren Karremans en Couzy de wereld met bagatalliserende en zelfs pro-Servische opmerkingen. … de pro-Servische mentaliteit bij de VN .. en zeker ook bij Dutchbat raakte steeds meer bekend. Minister Voorhoeve wijdt in zijn eindeverslag slechts één zin aan de foute mentaliteit van de Dutchbatters en wil ons doen geloven dat Dutchbat deed wat het kon om de bevolking van Srebrenica te beveiligen. …. De Tweede Kamer weet heel goed dat de val van Srebrenica een onbedoeld maar helaas niet te vermijden gevolg was van de strikte neutraliteitspolitiek die jarenlang in voormalig Joegoslavië werd gevoerd. Een politiek waar een grote meerderheid van de Kamer met overtuiging achter stond, ondanks de voortdurende wandaden van de Serviërs. … Het [Srebrenica] is de grootste militaire, politieke en morele nederlaag die Nederland de laatste halve eeuw heeft geleden. Maar Voorhoeve mag blijven. De afrekening komt pas later, van de geschiedschrijvers. Hun oordeel over de politici van de jaren negentig zal vernietigend zijn. Srebrenica, NRC 1/11/95.

02/11/1995

Antwoord CDA-kamerlid J. G. de Hoop Scheffer op brief comitéleden Marcel Buurman en Cees van der Velde van 15 september 1995: Wij delen Uw opvatting dat de rol van Rusland bepaald geen schoonheidsprijs verdient en op z’n minst inconsistent te noemen is. Wil echter blijvende vrede in voormalig Joegoslavië worden bewerkstelligd dan zal dit toch niet geheel zonder een Russische bijdrage kunnen plaatsvinden. …. Het Westen zal zich dienen in te spannen om niet alleen de Russische autoriteiten maar ook – zoals U zeer terecht opmerkt – de Russische openbare opinie ervan te overtuigen dat in de kwestie Bosnië meer belangen spelen dan alleen de Servische.

06/11/1995

Vergadering stelt nieuw bestuur vast, als opvolger van oud bestuur onder Caspar ten Dam en Marcel Buurman. Voorzitter: drs. Hans W. ten Dam, vader van Capar ten Dam; extern secretaris: Ton Colijn; intern secretaris: Lize den Oudsten, m.m.v. Marion Boer; penningmeester: Ab de Buck; contactpersoon Bosnische organisaties: Matthieu Verstegen (in begin 1996 nam hij het voorzitterschap over); en bestuursleden zonder portefeuille: Caspar ten Dam en Cees van der Velde. Dit besluit - inclusief het opstellen van Statuten ter ‘promotie’ van stichting naar vereniging bij de Kamer van Koophandel - betekende een hernieuwde poging de organisatie van het comité te professionaliseren.

16/11/1995

Antwoord A. P. Scholtbach, beleidsmedewerker Buitenlandse zaken PvdA-fractie in Tweede Kamer, op brief Marcel Buurman en Cees van der Velde van 15 september 1995. Citaten: Over uw analyse van het Russisch beleid met betrekking tot het voormalige Joegoslavië wil ik slechts opmerken dat het grotendeels overeenkomt met de opvattingen van onze fractie. Hetzelfde geldt voor uw visie op het antwoord van het

52

Westen met dien verstande … dat het van essentieel belang is voor de veiligheid in Europa .. om Rusland te betrekken bij de NAVO. …. Ik kan u bovendien garanderen dat Nederland de NAVO zal blijven ondersteunen, vandaar ook de bereidheid om een militaire bijdrage te leveren aan een implementatiemacht, nadat er een vredesakkoord in Bosnië is bereikt. 09/12/1995

Discussiestuk ‘bestemd voor de minister van Defensie, de minister van Buitenlandse Zaken, en de fracties in de Tweede Kamer’ over ‘Hoe te handelen na het verdrag van Dayton’ door comitélid Evert van Voorthuysen, in samenspraak met comitéleden Hans ten Dam, Caspar ten Dam, Cees van der Velde en Ben Hamburger. Citaten: Het Comité Voormalig Joegoslavië (CVJ) …. is van mening dat het verdrag van Dayton goede mogelijkheden biedt om tot een rechtvaardige vrede in voormalig Joegoslavië te komen. ….. Het CVJ is van mening dat Dayton weinig kans van slagen heeft zolang Karadzic en zijn partij aan de macht blijven. … Bovendien heeft Karadzic geen belang bij vrede, de kans neemt dan immers toe dat hij opgepakt en voor het Tribunaal [in Den Haag] wordt gesleept. (p.1) 1a. Positieve punten van Dayton De uitschakeling van Karadzic als onderhandelingspartner. … Het feit dat er geen geografisch onmogelijke situaties meer voorkomen. De erkenning .. dat succesvol militair optreden tegen de Serviërs een noodzakelijke voorwaarde was om tot dit verdrag te komen; een optreden dat al vanaf 1992 door het CVJ bepleit is. Het herstel van een ongedeeld Sarajevo als hoofdstad van geheel Bosnië. De handhaving van het principe: geen grenswijzigingen door geweld. 1.b. Negatieve punten van Dayton De facto hebben Servische extreem-nationalisten het grootste deel van hun doelstellingen bereikt. … Ondanks verklaringen van het tegendeel zal drie kwart van de vluchtelingen niet terug kunnen naar hun oorspronkelijke woonplaatsen. ….. De nu al opgeheven economische sancties tegen Klein-Joegoslavië maken het moeilijker om een verbetering van de mensenrechtensituatie in Kosovo en Vojvodina af te dwingen (p.2). Voordat de 2000 Nederlandse soldaten die deel gaan uitmaken van het NAVO-leger in Bosnië vertrekken, dient er beslist in de NAVO-hoofdsteden overeenstemming te bestaan over het gedrag tijdens een groot aantal mogelijke scenario’s. ….. liever geen Nederlandse deelname dan wederom een fiasco. Wij behandelen nu een aantal scenario’s … . … Wij verzoeken u dat niet op te vatten als zouden wij .. de wijsheid in pacht hebben en ons in staat zouden achten het commando te voeren, maar als een beleefde aanbeveling (p.3). Scenario A: Alles blijft voorlopig rustig, de hoofdmacht van de NAVO is aanwezig. Aanbevolen handelswijze: Naast het innemen van posities langs de bestandslijn moet er een sterke NAVO-macht gelegerd worden in de gebieden die overgedragen moeten worden. …. De NAVO laat leger en politie van de nieuwe machthebbers pas toe nadat zekerheid is verkregen dat die zich niet zullen misdragen. …. . ….. Iedere afpersing of beroving van konvooien door allerlei roversbenden dient van nu af aan met militaire overmacht te worden tegengegaan. (p.3) Scenario B: In de Servische wijken van Sarajevo die moeten worden overgedragen komt een stadsguerilla op gang gericht tegen de NAVO-strijdmacht. … . Aanbevolen handelswijze: Krachtig optreden door anti-terreureenheden. De Bosnisch-Servische leiders voor ieder incident verantwoordelijk stellen. Scenario C: De stadsguerilla begint uit de hand te lopen. … . Aanbevolen handelswijze: Concentratie van de NAVO-troepen … in een beperkt aantal goed verdedigbare posities.

53

Grootschalige bombardementen gedurende enkele dagen op alle relevante doelen in Servisch Bosnië moeten het verzet doen stoppen. Scenario D: De guerilla … blijft doorgaan of heeft zich zelfs uitgebreid, ondanks bombardementen. … . Aanbevolen handelswijze: …. Een oplossing kan zijn dat het Bosnische regeringsleger in nauwe samenwerking met de NAVO tracht in het betreffende gebied de orde te herstellen.* (p.4) Er zijn veel scenario’s denkbaar waarbij de oorlog weer in alle hevigheid oplaait. Ook als het verdrag van Dayton geen betekenis meer heeft, dient er van de aanwezigheid van de 60.000 man aan NAVO-troepen een verstandig gebruik te worden gemaakt. …. Scenario G: De guerilla in scenario D houdt aan, en Klein-Joegoslavië en/of Rusland verzetten zich tegen een optreden van het Bosnische regeringsleger. Aanbevolen handelswijze: een onconditionele terugtrekking van de NAVO-troepen dient vermeden te worden. In eerste instantie wordt de militaire inspanning door de NAVO opgevoerd, en geleidelijk wordt de bestrijding van de [Bosnisch-Servische] guerilla’s overgenomen door het Bosnische regeringsleger. (p.5) Scenario H: De Bosnische Serviërs saboteren het verdrag op grote schaal. NAVObombardementen zijn uitgevoerd, maar helpen niet ….. . Aanbevolen handelswijze: De NAVO laat zijn neutraliteit varen en kondigt zijn oorlogsdoel aan: de capitulatie van het Karadzic-Mladic bewind. ….. . Het offensief stopt zodra heel Bosnië heroverd is of zodra in Servisch-Bosnië een meer gematigd regime aan de macht komt. (p.6) Scenario L: Het Bosnische regeringsleger zet een ongeprovoceerd offensief in. Aanbevolen handelswijze: … Dreigen met terugtrekking van de NAVO, en indien dat niet helpt de daadwerkelijke terugtrekking. Geen militair optreden tegen de Moslims. Per slot van rekening hebben zij tot dusver het meeste recht aan hun kant. (p.7) Er zijn waarschijnlijk nog wel meer scenario’s te bedenken. Hoofdzaak is dat de NAVOtroepen zich voorbereiden op een grootschalige oorlog tegen de Bosnische Serviërs (niet onwaarschijnlijk) en op een oorlog tegen de Bosnische Kroaten (minder waarschijnlijk). ….. . De politieke voorlichting aan de NAVO-troepen moet in overeenstemming zijn met de mogelijke taken .. . Het zg. blauw maken van de militairen, d.w.z. hun inprenten dat er geen good guys en bad guys zijn, heeft een funest gevolg gehad op het moreel van de VNtroepen in Bosnië. Het verdient aanbeveling om, uitzonderingen daargelaten, geen soldaten naar Bosnië te sturen die daar eerder als blauwhelm hebben gediend. Dit met uitzondering van de soldaten van de Snelle Interventiemacht, die uitstekend werk hebben verricht. (p.8)

NB1. Zie *: sommige leden, en met name Cees van der Velde, betwijfelden of zo’n inzet van het Bosnische leger raadzaam zou zijn en zagen scenario D al als een mislukking van Dayton; niettemin was een meerderheid van het bestuur voor handhaving van de aanbeveling – hoewel enigszins afgezwakt vergeleken met een eerdere concept-versie van 3 december 1995. Zie verder maart 1996 betreffende de discussie binnen het comité over dit stuk. NB 2: op 11 december1995 stuurde het comité een persbericht over stuk ‘hoe te handelen na het verdrag van Dayton’ naar o.a. de media. Citaat: het CVJ behandelt .. 14 scenario’s waarmee de NAVO-troepen in Bosnië te maken kunnen krijgen en geeft dan voor ieder scenario een advies voor een optimaal optreden door de NAVO.

54

26/12/1995

Wake voor Srebrenica op tweede Kerstdag bij Centraal Station Den Haag, van 16:00 tot 23:00 uur. Aanwezig: o.a. comitéleden Caspar ten Dam, mevr. Lize den Oudsten, Cees van der Velde, en Suad Hamzic, voorzitter van de Club der Bosnisch-Nederlandse Vriendschap (zie 15/4/1995). Tekst aankondiging door Lize den Oudsten: Natuurlijk gunnen wij iedereen de gezelligheid … tijdens de kerstdagen. … Als we aan de burgerbevolking van voormalig Joegoslavië denken en dan in het byzonder die uit .. Srebrenica en Zepa dan valt het met die gezelligheid BIJ HEN wel tegen! Je zou maar niet weten WAAR je VROUW, VADER, MAN, KINDEREN GEBLEVEN zijn laat staan OF ZE NOG WEL LEVEN! …. WE MOGEN NIET VERGETEN DAT DIT DEEL VAN DE OORLOGSELLENDE NOG STEEDS BESTAAT.

December ‘95

Algemene Verklaring over Voormalig Joegoslavië opgesteld door o.a. Caspar ten Dam en Cees van der Velde, ook als flyer voor de tweede kerstdagswake: Doelstellingen: - Herstel en instandhouding van multiculturele en .. tolerante samenlevingen in Bosnië en elders in voormalig Joegoslavië. …. - Een zo rechtvaardig mogelijke vrede die aan minimale eisen voldoet, zoals:  vrijlating van alle politieke gevangenen … .  berechting van aangeklaagde oorlogsmisdadigers … .  voorrang aan reële veiligheid voor burgers, indien nodig met gericht militair ingrijpen door de Implementation Force (IFOR).  géén gedwongen ‘ontvlechting’ van bevolkingsgroepen …. en géén gedwongen terugkeer van vluchtelingen naar hun oorspronkelijke woonplaatsen. (p.1) Het Srebrenica-debâcle: De Onderste Steen Boven! …. De internationale gemeenschap moet onderzoeken wie in welke mate verantwoordelijk zijn geweest voor de rampen die, ondanks de resoluties en beloften van de VN, hebben plaatsgevonden. Dit geldt met name voor de afslachting van burgers, zelfs in “veilige gebieden”, waarvan de val van Srebrenica een gruwelijk voorbeeld vormt. … . …. Er moet volledige openbaarheid komen in alle informatie over bemoeienissen met Srebrenica van het Westen, de EU, de VN, de NAVO, en met name van Nederland. De dagelijkse situatierapporten dienen openbaar te worden gemaakt. Fouten of misdragingen van VN’ers (ook van Dutchbat) dienen hetzij weerlegd, hetzij erkend te worden. Verantwoordelijken in politiek en leger dienen te worden ontslagen, of desnoods te worden vervolgd. (p.2 ommezijde flyer)

27/12/1995

Artikeltje over wake ‘Srebrenica’ op tweede Kerstdag: Leden van het Comité .. namen gisteravond van vier tot acht uur deel aan de wake voor de ‘verdwenen moslims van Srebrenica’ … bij het Centraal Station, waar zij tevens aan de in-en uitgaande passagiers een vlugschrift uitdeelden. Haagsche Courant, Rustige wake, 27/12/95, p.1; met foto. NB: evaluatie van wake tijdens vergadering op 15 januari 1996 was overwegend positief; de flyers waaronder die van de algemene verklaring met stuk ‘Srebrenicadebâcle’ gingen grif van de hand, kennelijk geholpen door het ‘kerstgevoel’. Wel zeiden enkele passerenden dat ze niets concreet konden doen met die verklaring: geen petitie, geen humanitaire hulpactie, enz..

55

V.

Comité Voormalig Joegoslavië/Politiek Comité Stari Most, 1996

Meerdere comitéleden, en met name Evert van Voorthuysen, lieten met het stuk over ‘Dayton’ van 9 december1995 zien dat zij toendertijd allesbehalve gerust waren dat er met het Dayton vredesakkoord een rustige, stabiele periode zou aanbreken in Bosnië zonder grote geweldsuitbarstingen. Cees van der Velde vond het stuk dus in essentie te alarmistisch. Dit bleek ook in de discussie die over Dayton ontstond in de eerste Nieuwsbrief van maart 1996. Het is een voorbeeld van menings- en accentverschillen die bij tijd en wijle binnen het comité opdoken, met name over hoe, wanneer, en hoe massaal geweld toe te passen in een gegeven situatie of scenario. Maar deze betroffen tactische en strategische verschillen van inzicht waarover niet altijd een complete consensus viel te behalen – géén dogmatische of ideologische verschillen van perceptie. Vergeleken met politieke partijen, andere actiegroepen, en vredesbewegingen bleven wij relatief eensgezind – en daardoor relatief besluitvaardig – omdat wij niet verscheurd werden door interne twisten tussen interventionistische en pacifistische facties. Hoe dan ook, de meningsverschillen stonden een consensus over een naamsverandering van het Comité Voormalig Joegoslavië naar ‘Politiek Comité ‘Stari Most’ (PCSM)’ in maart 1996 niet in de weg. Van immens belang was de aankondiging, voorbereiding en succesvolle uitvoering – ondanks de lage opkomst en minimale respons van andere, aangeschreven organisaties – van de eerste Srebrenica herdenking in Den Haag op 11 juli 1996, die plaatsvond bij het Joegoslavië Tribunaal en vervolgens bij het Vredespaleis . Sindsdien heeft het PCSM, in samenwerking met Bosnische en later ook steeds meer Nederlandse organisaties, de val van Srebrenica op 11 juli 1995 herdacht op elke 11e juli van ieder jaar, op het Plein in Den Haag voor de Tweede Kamer en het ministerie van Defensie. Tijdens de evaluatie in oktober stelde Matthieu Verstegen – stenograaf bij de Tweede Kamer, nieuw lid en al snel de nieuwe voorzitter van het comité in het voorjaar – voor om jaarlijks de herdenking op 11 juli te houden; de overige (bestuurs)leden wilden daar nog over nadenken – maar gelukkig namen wij enkele maanden later zijn voorstel over.

15/01/1996

Analysestuk “De oorzaken van het oorlogsgeweld in voormalig Joegoslavië” (2 pagina’s) door Cees van der Velde, ter bestrijding van misvattingen in media en publieke opinie, en te gebruiken voor acties van het comité. Citaten: “In de Westerse media is steeds onvoldoende duidelijk gemaakt wat de werkelijke oorzaken waren van deze gewelddadigheden [in ex-Joegoslavië]. …. Het geweld was niet direkt gevolg van het uiteenvallen van de .. Joegoslavische federatie, maar direkt van de opkomst van extreem-nationalisme. De Servische variant was en is hiervan de meest agressieve, onder leiding van Slobodan Milosevic in Servië, Mate Boban in Kroatië, en Radovan Karadzic in Bosnië. Sinds de Tweede Wereldoorlog hadden de Serviërs in Joegoslavië, al onder (Kroaat) Tito, de sterkste machtspositie …… . Méér democratie in Joegoslavië zou voor de Serviërs betekenen: verlies van een zéér bevoorrechte positie, want gelijkschakeling aan niet-Serviërs. Nationalistische Serviërs wilden dit absoluut voorkomen. De extremistische Serviërs streefden vanaf 1986 naar een ‘Groot-Servië dat …. het liefst ’etnisch zuiver’ zou moeten zijn .… . Kortom, zo’n agressieve … apartheidsstaat ‘GrootServië’ zou een levensgrote bedreiging vormen voor de niet-Servische bevolkingsgroepen. Naarmate de eisen van de Servische nationalisten extremer werden, werd vervolgens de nationale bewustwording van Albaniërs, Kroaten, Slovenen, en Moslims sterker. …. .. de Servische burgers werden vanaf 1987 door de .. propaganda van de Servische extreem-nationalisten via de massamedia aangezet tot wantrouwen, angst, wraaklust en haat tegenover alle niet-Serviërs …. en anders-denkenden. …… . …. In Kroatië hadden de Serviërs vooral te vrezen dat

56

zij sommige voorrechts-posities zouden moeten opgeven. Maar in Bosnië waren er geen concrete redenen voor de Servische minderheid om zich bedreigd te voelen. (1) Het Bosnische parlement is eind 1990 via vrije verkiezingen tot stand gekomen, en democratisch samengesteld … . (2) De grootste Bosnische partij, die van Iliya Izetbegovic, is weliswaar nationalistisch, maar in gematigde vorm …. en is niet uit op een ‘etnisch zuivere’ staat … . (3) De Bosnische president Izetbegovic is Moslim en gelovig islamiet. Maar de Bosnische regering wordt vanaf eind 1990 gevormd door Moslims, Serviërs en Kroaten .. . …. Het geweld vond niet plaats in het kader van een ‘gewone’ burgeroorlog, maar [i.k.v.] een doelbewust geplande aanvalsoorlog. De onafhankelijkheidsverklaringen van de deelrepublieken Slovenië, Kroatië en Bosnië vormden een laatste poging .. om te kunnen ontkomen aan de massale .. Servische haat, en aan .. onderdrukking en terreur. De Servische machthebbers riepen hierop de oorlog uit …. . Bij .. aanvallen gebruikten de Serviërs het kolossale .. potentieel van het Joegoslavische leger …: beschietingen en bombardementen van burgerdoelen, etnische zuiveringen, massale gruweldaden (o.a. in concentratiekampen), en massamoorden. … De Kroaten in Bosnië hebben zich aanvankelijk samen met de Moslims verdedigd tegen de Serviërs. Maar ze zijn voorjaar 1993 zelf begonnen de Moslims aan te vallen, soms op even nietsontziende, gruwelijke wijze als de Serviërs .. . Ze zijn hiermee gestopt onder druk van de Verenigde Staten. …. Voor de Servische agressie bestond geen zinnige aanleiding (in de zin van reële dreigingen van vergelijkbaar geweld jegens Serviërs) – hoogstens de machtswellust van een kliek gewetenloze leiders. Mensen beginnen een oorlog nooit door concrete, feitelijke omstandigheden, maar door hun conclusies over die omstandigheden. …. Het is .. belangrijk dat de publieke opinie in Europa en de VS .. wordt doordrongen van de gevaarlijke misleidingen van extreem-nationalisme, en alle ideeën van ‘etnische zuiverheid’. Daarbij is inzicht in de psychologie van emotie, denken, taal, en massacommunicatie zeer belangrijk”. 30/01/1996

Artikel “voor een krachtige .. politiek in voormalige Joegoslavië ter bescherming van mensenrechten” door nieuw bestuurslid Ab de Buck, milieuambtenaar: “… Servische inwoners van de buitenwijken zijn ongerust .. en verlaten de stad [Sarajevo]. Hun ongerustheid komt voort uit het Dayton-akkoord dat bepaalt dat de betreffende wijken onder .. de Bosnisch-Kroatische federatie gaan vallen. …. Met deze beelden zou je bijna .. vergeten dat Servische eenheden de stad drie-en-een-half jaar hebben belegerd. … En hoewel het Bosnische leger fouten heeft gemaakt is het .. duidelijk dat het voor het overgrote deel Servische kogels en granaten waren die de 10.000 dodelijke slachtoffers [in Sarajevo] hebben gemaakt. …. Als de belegeraars in hun opzet waren geslaagd – en het is een klein wonder dat hen dat met hun wapenovermacht niet is gelukt – had Sarajevo een zelfde lot gewacht als Srebrenica. Met die ervaring is het .. te begrijpen dat de Bosnische regering hard heeft vastgehouden aan de eis dat de omgeving van de hoofdstad onder haar gezag zou komen te vallen. … Het resultaat is wel dat de Servische bevolking van Sarajevo nu de gevolgen ondervindt van de eigen etnische denkwijze. ….. De Servische bewoners ervaren nu wat het is om in een etnisch gescheiden staat aan de verkeerde kant van de grens te leven. De Bosnische regering – ten onrechte vaak aangeduid als moslim-regering – had een ander doel voor ogen. Zij stond voor een land waarin de verschillende bevolkingsgroepen naast elkaar konden leven .. . Onder dit concept hadden de Serviërs rustig in Sarajevo kunnen blijven wonen … . …. Het heeft er weliswaar de schijn van dat de sluipschutters .. vanuit de ‘Servische’ wijken .. weinig tegenstand ondervonden, maar dat wil niet zeggen dat alle [Servische] inwoners dat geweld hebben ondersteund. Intussen vormen de gebeurtenissen een hard gelag voor zo’n 60.000 mensen .. . Een gebroken bestaan,

57

dat opnieuw bewijst dat extreem nationalistische politiek – of het nu ‘etnische zuivering’ heet of ‘Blut und Boden’ of ‘eigen volk eerst’ – zich uiteindelijk tegen alle mensen keert” Serviërs in Sarajevo dupe van eigen leiders, Apeldoornse Courant, 30/1/96, p.?. 12/02/1996

Antwoord Felicitas Rohder, OstEuropa-referat namens Gesellschaft für bedrohte Völker, op een brief van secretaris Lize den Oudsten. Citaten: “vielen Dank für Ihren Brief .. . … Wir haben zwar eine Liste mit mehreren zehntausend Namen von Vermißten. Doch diese Liste möchten wir Ihnen nicht gerne schicken: weil es viel Arbeit macht, sie zu kopieren, und weil nicht sicher ist, ob alle diese Leute wirklich tot sind. Stattdessen schicken wir Ihnen die Liste mit den Todesopfern des Massakers auf dem Vlasic-Berg am 21.8.1992 und einen Bericht von Fadila Memisevic [Zentrum zur Erfassung von Kriegsverbrechen, Zenica, Bosnien]”.

Maart 1996

1ste nieuwsbrief aan de leden opgesteld door nieuwe voorzitter Matthieu Verstegen, stenograaf bij de Tweede Kamer. Citaat uit inleiding: “Het Comité .. wil de slachtoffers [van Srebrenica] gedenken en aandacht vragen voor de berechting van de daders. Als datum van de herdenking overweegt het 4 mei … . Er is contact opgenomen met het Nationale Comité 4/5 mei, maar dat houdt de boot af … . Een andere mogelijkheid is 11 juli, de dag waarop Srebrenica viel” (p.1). Citaten uit artikel “Zwarte scenario’s” door Matthieu Verstegen: “In december 1995 … stuurde het Comité .. een stuk aan de ministers van Defensie en Buitenlandse Zaken en aan de .. de Tweede Kamer, onder de titel: “Hoe te handelen na het verdrag van Dayton”[zie 9/12/95]. Aan de pers werd een .. beknopte samenvatting .. gezonden. … Er zijn nauwelijks reacties gekomen. De D66-fractie .. heeft een ontvangstbevestiging gestuurd. In de pers heeft het stuk geen enkele aandacht gekregen” (p.3). NB: Verstegen laat ook uitgebreid Cees v.d. Velde aan het woord, die toch nog bezwaren tegen het definitieve stuk hield, hoewel hij het uiteindelijk niet voor verzending tegenhield: “Volgens Cees worden in het stuk “conflicten meteen op de spits gedreven. Om elk regeltje van “Dayton” .. op tijd en .. ongeschonden uitgevoerd te krijgen, wordt alles uit de kast getrokken.” Juist door het verdrag van Dayton is de situatie .. veranderd., en het CVJ moet zich daarbij aanpassen, volgens Cees. Het comité heeft steeds opgeroepen tot krachtig militair ingrijpen .. . “Dat was terecht toen de weerloze niet-Servische bevolking .. werden belegerd, verjaagd, .. en gegijzeld.” Aan de orde zijn nu minder ernstige .. vormen van onrecht … . Er is dus … geen acute noodzaak om geweld toe te passen” (p.5).

18/03/1996

Besluit naamsverandering van ‘Comité Voormalig Joegoslavië’ tot ‘Politiek Comité ‘Stari Most’ (PCSM) – comité voor recht en vrede op de Balkan’. De naam ‘Stari Most’ verwijst naar de “Oude Brug” van Mostar, kapotgeschoten door BosnischKroatische extremisten op 9 november 1993. Wij kozen voor deze naam omdat de brug symbool stond en staat voor het vreedzaam (kunnen) samenleven van de verschillende etniciteiten in Bosnië en de Balkan. Een van de reden van de naamswijziging was de verwarring die de oude naam teweegbracht onder Bosnische Moslims oftewel ‘Bosniaks’ in Nederland (‘zijn jullie van kleinJoegoslavië, pro-Servisch’, enz.). Overigens, onze contacten met gematigde Kroaten en Serviërs – waaronder Edin Jugo, voormalig gastdocent bij’Clingendael’

58

– bleven schaars, kennelijk omdat hun aantallen in Nederland gering waren, en omdat ook de meesten van hen moeilijk onbevangen konden samenwerken met ‘Bosniaks’ en vice versa. Na de totstandkoming van ‘Dayton’ was er geen sprake van snelle of diepgaande verzoening tussen de verschillende diaspora uit exJoegoslavië in Nederland. 05/05/1996

Aankondiging 1e Srebrenica herdenking door het PCSM aan “groeperingen en organisaties die zich betrokken voelen bij vrede en gerechtigheid in Bosnië” door secretaris Lize den Oudsten, toendertijd coördinator herdenking: “Op 11 juli a.s. willen wij de val van Srebrenica herdenken door een kranslegging bij het monument voor het Vredespaleis in Den Haag. De herdenking wordt georganiseerd in nauw overleg met Bosnische organisaties en zal een waardig karakter hebben. ….. We zouden het .. op prijs stellen als u .. aan ons door zou willen geven hoeveel mensen er naar schatting vanuit uw organisatie zullen komen” (citaten). NB: respons was miniem. Zie evaluatie herdenking in oktober ’96.

Juni 1996

2e nieuwsbrief aan leden door vz. Matthieu Verstegen, met aankondiging “herdenking val Srebrenica” op 11 juli 1996 in inleidend artikel: “Wij herdenken de naar schatting 8.000 mensen die zijn vermoord bij de val van Srebrenica, terwijl zij zich onder de bescherming van de Nederlandse blauwhelmen hadden gesteld …. Het andere doel van de herdenking is, de Nederlandse bevolking te wijzen op haar medeverantwoordelijkheid. …. Wij streven daarom naar een zo groot mogelijke opkomst. ….. In een brief aan de sprekers werd nog optimistisch melding gemaakt van een verwachte opkomst van ongeveer 500 .. . …. Sommige bestuursleden verwachten inmiddels dat de .. opkomst eerder tussen de honderd en tweehonderd zal zijn [o.a. “omdat 11 juli midden in de vakantie valt”] …. Aan twintig ..[Bosnische en Nederlandse] organisaties is half mei een brief gezonden met .. ons voornemen [van de herdenking] en het voorstel om eraan samen te werken. Op al die brieven is niet één reactie gekomen! Hoe komt dat? …. De vraag is het .. waard om bij stil te staan, maar: later .. . Eerst worden de organisaties opnieuw benaderd, nu per telefoon” (pp.1-2; citaten). Citaten uit artikel “arresteer Karadzic en Mladic” door M. Verstegen: “In Trouw van 5 juni jl. stond een ingezonden stuk van .. Ab de Buck, bestuurslid van .. Stari Most. Hij bepleitte daarin de arrestatie en berechting van de 57 mensen die door het VN-tribunaal voor Joegoslavië zijn aangeklaagd, te beginnen met Karadzic en Mladic. …. Ab stelde onder meer: “Uitlevering en berechting van de oorlogsmisdadigers is een cruciaal onderdeel van het Dayton-akkoord. Het wordt algemeen gezien als een voorwaarde om te komen tot een nieuw begin in Bosnië. … Daarnaast geldt dat degenen die de meeste misdaden op hun geweten hebben, zolang zij machtsposities bekleden, zullen voorkomen dat er vrede komt. …. .” Ab stelt vast dat de IFOR-troepen zich .. beperken toe te zien op naleving van de militaire paragrafen uit “Dayton”. De opdracht uit het akkoord dat zij aangeklaagde oorlogsmisdadigers die hen in handen vallen, gevangen nemen en uitleveren, voeren zij niet uit. Anders gezegd: zij zorgen wel dat hen niemand in handen valt. Ab vindt dat onterecht en laakt de houding van minister van Buitenlandse Zaken Van Mierlo, die heeft gezegd “de wijsheid van deze opvatting wel in te zien”. IFOR dient Karadzic op te zoeken in het hol van de leeuw, dus in Pale, en hem gewapenderhand gevangen te nemen. Dit vereist een indrukwekkende militaire inzet, maar, meent Ab, de risico’s moeten .. niet overdreven worden” (p.3).

59

…… “Ooit zal de macht van Milosevic over zijn volk verzwakken en zal hij president-af zijn. En als het internationale tribunaal dan nog bestaat zal het, lang na Karadzic en Mladic, ook hem kunnen berechten. De gerechtigheid vereist dat; daarin heeft Ab .. gelijk. Maar .. gerechtheid moet vaak noodgedwongen lang wachten”(p.4; citaat). NB: kopie artikel Ab in Trouw op 5/6/96 niet voorhanden. Midden 1996

Nieuwe basisverklaring oftewel “beginselverklaring” comité door bestuurslid C. ten Dam, in samenspraak met o.a. A. de Buck en M. Verstegen. Citaten: “Het politiek comité Stari Most heeft zich vanaf 1992 ingezet voor een krachtig ingrijpen … in de oorlog in voormalig Joegoslavië en tegen de waanzin van etnische machstpolitiek. ….. Sinds de akkoorden van Dayton pleit het voor volledige uitvoering van die akkoorden. … Meer in detail zet het comité zich in voor het volgende: - .. herstel en instandhouding van multi-culturele en etnisch tolerante samenlevingen in Bosnië en elders in voormalig Joegoslavië … . - .. een rechtvaardige vrede, die recht doet aan het hierboven genoemde. - Berechting van degenen die voor oorlogsmisdaden verantwoordelijk zijn”.

Juli 1996

Persbericht over “remembrance Srebrenica” georganiseerd door het comité op 11/07/1996 in Den Haag. Citaten, ditmaal uit de Engelstalige versie: “The Political Committee Stari Most (formerly called Committee Former Yugoslavia) commemorates on 11 July the fall of Srebrenica (11 july 1995). According to the International Red Cross and other sources, 8,000 people of the enclave are missing, most or all of them massacred by Mladic’s army according to evidence supplied by witness accounts, satellite photo’s, etc. …. During the remembrance a wreath will be laid at the [WWII] monument near the Peace Palace in The Hague. Flowers may be laid at the WWII monument as well (.. the White Lily, .. symbol of a multi-ethnic Bosnia-Herzegovina). The commemoration will be organized in close consultation with Bosnian organizations and will be conducted in a solemn, dignified manner”. NB: het comité stelt bijna alle persberichten op in het Nederlands én Engels, zeker voor grotere acties waarbij het internationale media aandacht van belang acht.

11/07/1996

1ste Srebrenica herdenking door het PCSM als hoofdorganisator in Den Haag, v.a. 14:00 uur op Churchillplein 1 met aanbieding petitie/steunbetuiging aan Internationaal Tribunaal voor Oorlogsmidaden in Voormalig Joegoslavië; v.a 14:30 uur stille tocht naar het Vredespaleis; v.a. 15:30 uur toespraken en kranslegging bij Monument 1940-1945 bij het Vredespaleis. Ondersteunende organisaties: o.a. Club der Bosnisch-Nederlandse Vriendschap in Den Haag, en de Bosnische ambassade in Haag. Opkomst: 50 à 60 mensen. Sprekers: o.a. prof. mr. P.H. Kooijmans, oud-minister van Buitenlandse Zaken; mevr. Leonied van Bladel, PvdA-Europarlementariër; en Jasna Kulic, chargé d’affaires Bosnische ambassade. De 1e secretaris Omar Sacirbey – broer van Muhamed Sacirbey, VN-ambassadeur en oud-minister Buitenlandse Zaken van Bosnië – was op het laatst verhinderd. Tekst “steunbetuiging aan het Internationaal Tribunaal voor Berechting van Oorlogsmisdadigers in het Voormalige Joegoslavië” door bestuurslid Lize den Oudsten in samenspraak met o.a. Ab de Buck; Nederlandstalige versie:

60

“Vandaag is het een jaar geleden dat Srebrenica is gevallen. Volgens het .. Rode Kruis zijn sindsdien ongeveer 8.000 mensen vermist, waarvan de meesten waarschijnlijk zijn vermoord. … in totaal hebben in Bosnie-herzegovina .. ongeveer 200.000 mensen het leven verloren. Het tribunaal probeert te komen tot berechting van de schuldigen van deze genocide. Inmiddels zijn 68 schuldigen aangeklaagd. Tegen enkelen van hen loopt een rechtszaak. …… Op deze dag roepen wij de verantwoordelijke politieke leiders uit Europa en de VS op om eindelijk opdracht te geven tot arrestatie van de door het tribunaal aangeklaagde misdadigers. Daarnaast willen we … onze steun uitspreken voor het werk dat het tribunaal in moeilijke omstandigheden zuiver en zorgvuldig uitvoert” (citaten). NB: op dezelfde dag, op 11 juli 1996, maakte het Tribunaal de aanklachten en arrestatiebevelen bekend tegen Karadzic en Mladic m.n. betreffende oorlogsmisdaden begaan in Srebrenica.

11/07/1996

Korte vermelding van ons eerste Srebrenica herdenking in Den Haag op NOS, middag- of avondjournaal: De ‘dag van een nationaal trauma’ zo noemde een kamerlid een besloten herdenkingsbijeenkomst van de val van de enclave op het Ministerie van Defensie … [verder uitgebreid verslag over en rondom deze besloten bijeenkomst]. …. Elder in Den Haag herdachten de Bosniërs Srebrenica met een stille tocht; het eindpunt was het Vredespaleis [tocht kort in beeld]. NB: de NOS, NOVA en buitenlandse zenders als BBC, CNN en Euronews gaven veel aandacht aan de arrestatiebevelen tegen Mladic en Karadzic die het Joegoslavië-tribunaal op dezelfde dag uitvaardigde, en besteden ook aandacht aan de herdenkingen in Sarajevo en Tuzla met de overlevenden van Srebrenica, in aanwezigheid van Emma Bonino, EU Commisaris voor Humanitaire Zaken. Het ZDF Heute Journal en ITN versloegen tevens de herdenkingsbijeenkomst in Bonn georganiseerd door onze bevriende Gesellschaft für bedrohte Völker: duizenden witte bladen die de 8,000 doden van Srebrenica symboliseerden werden op grasvelden in het centrum van Bonn gelegd.

11/07/1996

Uitgebreid programma op NOVA over Srebrenica, het Joegoslavië-tribunaal en de herdenkingsactiviteiten in binnen- en buitenland, waaronder ons eerste Srebrenica herdenking in Den Haag. Citaten uit de opname: De beslissing van het Tribunaal [om arrestatiebevelen uit te vaardigen tegen Karadzic en Mladic] viel samen met de herdenking vandaag van de val van de moslim-enclave Srebrenica, vandaag precies een jaar geleden [NB: beeld van publieke tribune Tribunaal, met comitélid Caspar ten Dam. Kennelijk zag hij kans de zitting bij te wonen!] …… Geen toeval; vandaag herdenken slachtoffers, nabestaanden en vluchtelingen overal de val van de enclave. …… Op diverse plekken in Den Haag is vandaag te zien dat Srebrenica en de gebeurtenissen van een jaar geleden centraal staan. …… Een paar honderd meter verderop [van de besloten herdenkingsbijeenkomst op Defensie] laten Haagse kunstenaars van zich horen [beeld van zwarte doek met ‘Srebrenica in memoriam’ erop, enz.]. Voor de hoofdingang van het parlement is een geïmproviseerde expositie ingericht. Als symbool voor de verdwenen burgers liggen er [witgeschilderde] schoenen, brillen, tassen en andere persoonlijke bezittingen uitgestald [NB: enkele comitéleden,

61

waaronder Ab de Buck en Lize den Oudsten, kwamen deze kunstenaars en hun exposities rondom de Tweede Kamer later op de dag tegen. Wij wisten niet van elkanders’ acties af!]. …. Bij het Internationaal Joegoslavië-Tribunaal wordt er aan de begin van de middag een demonstratie voorbereid. Nederlanders en Bosniërs herdenken de slachtpartij in Srebrenica. Het Tribunaal krijgt een petitie aangeboden door de organisatie. Bestuurslid Lize den Oudsten [in beeld]: om een korte indruk te geven waar de petitie voor bedoeld is, zal ik de laatste alinea voorlezen: ‘vandaag op deze droeve dag gaan wij een krans leggen ter nagedachtenis van de vermoorden van Srebrenica – en alle anderen in voormalig Joegoslavië die slachtoffer zijn geworden van de etnische zuiveringen. Op deze dag roepen wij de verantwoordelijke politieke leiders op om eindelijk opdracht te geven tot arrestatie van het door het Tribunaal anngeklaagde misdadigers’. ….. Even na vier uur vanmiddag is het Tribunaal aan het woord. De rechter doet uitspraak in het arrestatiebevel Mladic-Karadzic. …. In de studio van NOVA volgt verder een lang gesprek met minister van Defensie Joris Voorhoeve. Citaten van opgenomen gesprek: - wat vond u van die demonstratie [van ons comité] buiten, … buiten liepen liepen, wat waren het, vijftig mensen? Voorhoeve: Ehm… Wat ik vond, wat ik er van zag, was het een waardige demonstratie. - maar er waren er maar vijftig! Voorhoeve: ja, dat wil op zich niet zoveel zeggen, want dat hangt er van af: hoe is de oproep gemaakt, hoeveel mensen zijn er van op de hoogte gebracht, hoe is het georganiseerd. - dat zegt niks over de moeite die Nederland heeft, nog steeds – Voorhoeve: ik geloof dat het thema in Nederland breed leeft, en dat het in Europa als zodanig breed leeft, in de wereld, en ook in de VS en andere landen is veel aandacht besteed aan de val van Srebrenica. ….

Juli 1996

Artikeltjes over 1ste Srebrenica herdenking op 11/07/1996 in Den Haag: “Oud-minister van Buitenlandse Zaken Pieter Kooijmans .. neemt, samen met Jasna Kulic van de Bosnische ambassade, stilte in acht bij het oorlogsmonument voor het Vredespaleis .. om de val van Srebrenica, gisteren een jaar geleden, te herdenken”. Telegraaf, 12/7/96, p.1; met foto. “De val van Srebrenica .. werd in Den Haag herdacht. De opkomst was gering. Oud-minister Kooijmans ..: ‘De naam Srebrenica kan worden toegevoegd aan de reeks namen die herinneren aan de gruwelen van de twintigste eeuw’ ”. Parool, 12/7/96, p.3; ondertekst foto waarop C. ten Dam met bord naar Vredespaleis fietst. “Een Nederlander [C. ten Dam] rijdt [per fiets] in Den Haag naar een herdenkingsplechtigheid van het drama dat zich op 11 juli vorig jaar in Srebrenica afspeelde. Er daagden slechts een dertigtal mensen op”. De Standaard, 12/7/96, p.7; ondertekst foto. “Ongeveer vijftig Bosnische moslims [Moslims] hebben .. in Den Haag de val van .. Srebrenica herdacht. De groep was veel kleiner dan verwacht. Volgens adjunct-secretaris A.J. Colijn van het organiserende comité Stanski [Stari]

62

Most, waren enkele tientallen asielzoekerscentra aangeschreven met de oproep naar Den Haag te komen. “We hadden ten minste drie groepen van vijftig man verwacht”. NRC Handelsblad, 12/7/96, p.2; ondertekst foto. 12/07/1996

Artikelen over 1ste Srebrenica herdenking op 11/07/1996 in Den Haag: “Schaamte kan volgens oud-minister .. Kooijmans de reden zijn dat de herdenking van .. Srebrenica zo weinig belangstellenden trok. Volgens de organisatoren is het gewoon gebrek aan interesse. “De conclusie dat het Nederlandse publiek niet wakker ligt van achtduizend dode Bosniërs heb ik vorige week al getrokken, toen de publieke tribune bij het Joegoslavië-tribunaal leeg bleef”, aldus Liza [Lize] den Oudsten van het Politiek Comité Stari Most. … Zelfs .. uitgenodigde Bosniërs lieten het afweten. …. “Het Tribunaal loopt met u mee”, had de woordvoerder van het Joegoslavië-tribunaal, Christian Chartier, gezegd toen hem een petitie werd aangeboden waarin … werd opgeroepen ‘eindelijk’ .. de .. aangeklaagde misdadigers te arresteren. … . …. In 1993 bezocht Kooijmans Sarajevo.. Bij zijn vertrek zei de toenmalige Bosnische premier tegen hem: “Als er één land is dat zich niet hoeft te schamen, is dat Nederland”. De oud-minister vraagt zich af of dat na 11 juli 1995 ook nog mag worden gezegd”. Michel Thomassen, ‘Nederland ligt niet wakker van 8000 dode Bosniërs’, Algemeen Dagblad, 12/7/96, p.6; met foto. “Het organisatie-comité is teleurgesteld over de opkomst. …. Een klein aantal Nederlanders en Bosniërs loopt de stille tocht van het Joegoslavië Tribunaal naar het monument voor het Vredespaleis in Den Haag; van rechtspraak naar vrede. Ook Amra [Hadziarapovic (16)] en haar moeder, vier jaar geleden uit Srebrenica naar Nederland gevlucht. Hun vader en echtgenoot hebben ze in de oorlog verloren. “We vinden dat er weinig wordt gedaan om de daders te pakken”. …. .. Kooijmans .. voegt .. ‘Srebrenica toe aan de lijst van plaatsnamen die herinneren aan gruwelijkheden uit onze eeuw’. “Ieperen, Rotterdam, Auschwitz, Dresden, Hiroshima, Kigali, Srebrenica. Ze zijn onderling niet vergelijkbaar, maar herinneren alle aan angst en pijn, dood en onpeilbaar leed.” ”. Maaike Oppier, ‘Rotterdam, Auschwitz, Kigali, Srebrenica’, Haagsche Courant 12/7/96, p.3; met foto. “Hard Rock Café Srebrenica. Het meisje [Amra Hadziarapovic; zie ook artikel HC] met het opvallende T-shirt blijft intrigeren, terwijl .. Kooijmans .. de val van de moslim-enclave [Moslim-enclave], precies een jaar geleden, herdenkt. …. Kooijman’s toespraak … is indrukwekkend, alleen het publiek ontbreekt. Slechts 30 mensen zijn afgekomen op de herdenking, georganiseerd door het klein politiek comité Stari Most (Oude Brug), genoemd naar de brug in Mostar. …… Het meisje met het T-shirt legt, net als de anderen, een witte lelie – het symbool voor Bosnië – bij het monument [1940-1945]. Een vriend van haar zat bij Dutchbat. …. Kooijmans vindt dat de val van Srebrenica niet had kunnen worden voorkomen. “Zeker niet op 11 juli of in die onzalige dagen ervoor. Maar .. waarschijnlijk wél in die vier jaar vanaf 1991. Naar mijn mening is de weg naar Srebrenica opengesteld, toen men naliet te reageren op het bombardement op Vukovar, in het najaar van 1991.” …. Minder voorzichtig was J. Kulic van de ambassade van Bosnië .. . “Het tribunaal doet zijn werk. Maar mensen als Carel [Carl]Bildt en de Ifor-troepen, die de macht hebben om Mladic en Karadzic naar Den Haag te brengen, laten zich manipuleren door deze criminelen. Ik bedoel de Bosnisch-Servische leiders. Srebrenica is géén tragedie en ook geen toeval, maar een combinatie van een criminele daad, afschuwelijk cynisme en onwil om verantwoordelijkheid te nemen. De VN heeft deze massamoord toegestaan. …. Terwijl bussen en trams … voorbijdenderen, verklaart voorzitter M. Verstegen de lage opkomst maar met

63

‘schaamtegevoelens’ bij het Nederlandse volk. … A. van Melle, vertegenwoordigster van Vrouwen voor Vrede, die toevallig had gehoord van de herdenking, beklaagt de slechte onderlinge contacten .. tussen groepen en individuen die zich bij de slachtoffers van de oorlog in voormalig Joegoslavië betrokken voelen [NB: het comité schreef net als in de voorgaande jaren tientallen organisaties aan voor de herdenking, maar dezen hielden de boot af omdat zij het comité ‘te wild’ en ‘militaristisch’ vonden in haar standpunten - ondanks het gegeven dat deze niet centraal stonden in de Srebrenica herdenkingen. Red.] …. Vice-voorzitter L. van Bladel van de commissie .. mensenrechten van het Europees Parlement vatte de gevoelens samen: “Drie maanden voor Srebrenica, in mei 1995, zeiden alle Europese leiders eensgezind ‘nooit meer Auschwitz’. Over wat er daarna is gebeurd, moet nu snel de onderste steen bovenkomen. Anders blijft de geloofwaardigheid van de Europese politiek onherstelbaar beschadigd”. Barbara Berger, ‘Nooit meer, maar hoeveel namen komen er nog na Srebrenica?’, Trouw, 12/7/96, p.4; met foto. “ ‘De naam Srebrenica kan worden toegevoegd aan de reeks namen die herinneren aan de gruwelen van de twintigste eeuw. .…’ Prof. mr. P. Kooijmans, oud-minister van Buitenlandse Zaken, zei dit .. tijdens een herdenking van de val van .. Srebrenica op 11 juli 1995. Slechts enkele tientallen mensen waren bij de herdenking … . De bijeenkomst was georganiseerd door het vredescomité Stari Most, vernoemd naar de oude brug in Mostar die tijdens de oorlog in Bosnië werd verwoest. In het ministerie van Defensie vond .. een herdenking in besloten kring plaats. …… In het ministerie waren enige tientallen Nederlandse hoofdrolspelers uit politiek, ambtenarij en krijgsmacht aanwezig. De vroegere landmachtbevelhebber Couzy en kolonel Karremans ontbraken. …. Kamerleden spraken na afloop van een ‘stijve’ herdenking. …… Voorhoeve erkende nog eens dat ook Dutchbat zelf fouten had gemaakt. Voor het eerst uitte hij daarnaast kritiek op de Bosnische regering. Het Bosnische leger had zich niet gehouden aan de afspraak dat alle wapens in de enclave zouden worden ingeleverd, aldus Voorhoeve. ‘Was het niet riskant vanuit het glazen huis dat de enclave was, een aantal kleine gewapende acties tegen Servische doelen eromheen te ondernemen? [Die acties waren noodzakelijk om de hongerende bevolking in de enclave van voedsel te voorzien, omdat het Bosnisch-Servische leger bijna geen enkel VN-hulpkonvooi doorliet. Red.]’ ”. ‘Srebrenica teken van onvermogen’, Volkskrant, 12/7/96, p.?; met foto.

14/07/1996

Brief door comitélid Marion Boer aan minister van Defensie dr. J. Voorhoeve: “.. 11 juli jl. zag ik u in een interview in .. Nova. Er werd u o.a. gevraagd of de geringe belangstelling voor de herdenkingsmanifestatie .. in Den Haag betekent, dat “Srebrenica” bij de bevolking niet leeft. U … opperde, dat de wijze, waarop bekendheid .. door de organisatie was gegeven, mogelijk de geringe opkomst kon verklaren. Als mede-organisator .. moet ik u volkomen gelijk geven. Voor ons geen mediacircus en een volle bankrekening om ons voornemen naar buiten te brengen. Acht vrijwilligers van het politiek comité Stari Most schreven brieven … brachten pers, sympathisanten, Bosnische organisaties en het Joegoslavië Tribunaal op de hoogte. ….. Kortom meneer Voorhoeve, onze enige sponsor was ons geweten. Toen ik op een prullebak in een winkelcentrum een van onze affiches plakte, gebood een alerte stadswacht mij om deze te verwijderen. Het mocht nu eenmaal niet, zei hij. 8000 mensen vermoorden mocht ook niet was mijn repliek. Regels waren regels zei hij en verder had hij er weinig mee te maken. … Vervang het woord regels door mandaat en de stadswacht door .. Overste Karremans. De

64

laatste wordt kolonel en de eerste misschien ooit .. een echte agent. Zij horen mij .. veiligheid en bescherming te geven, maar waarom wordt ik juist zo bang? …. U meneer Voorhoeve bent onverbrekelijk verbonden met deze zwarte bladzijde [van Srebrenica]. U zei, dat de geschiedenis z’n alternatieven niet prijs geeft, maar in dit heden hebt u de beschikking over alternatieven om de geschiedenis over uw optreden na Srebrenica .. te bepalen. …. Uiteindelijk is ook uw geweten uw enige sponsor. Als deze brief u persoonlijk onder ogen komt, en mocht u … meer over het politiek comité Stari Most willen weten, dan stuur ik u .. informatie” (citaten). 31/07/1996

Artikeltje over Srebrenica herdenking op 11/07/1996 in de Haagsche Courant: “Al bijna drie weken leunt een houten protestbord tegen .. het .. oorlogsmonument voor het Vredespaleis. Het werd .. achtergelaten na een mars ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de val van .. Srebrenica, een jaar eerder. Net zoals het stenen kunstwerk .. roept .. het bord op tot gedenken. Hoewel het de vraag is tot wanneer het er zal blijven staan”. HC, Oproep tot gedenken, HC 31/7/96, p.4B.

27/08/1996

Reactie minister Voorhoeve op brief comitélid Marion Boer van 14/07/1996: “… Ik heb groot respect voor de betrokkenheid en inzet van u en het politiek comité Stari Most. Met u ben ik van mening dat de val van Srebrenica een ramp was. Een ramp die groot, blijvend leed heeft veroorzaakt. …. In bijgevoegde speech ter nagedachtenis aan deze ramp stelde ik dat het boek Srebrenica niet dicht mag .. . … Het werk van uw comité zorgt er mede voor dat dit boek niet gesloten wordt. Als betrokken bewindsman, maar vooral als mens, waardeer ik dit zeer” (citaten).

Oktober 1996

Evaluatie van de 1e Srebrenica herdenking op 11/07/1996 door vz. M. Verstegen: “De opkomst van leden en sympathisanten bij die gebeurtenis was schrikbarend laag. Toegegeven, het was midden in de zomervakantie, maar bijna niemand heeft zelfs maar de moeite genomen om zich af te melden. … Ook [toch] vind ik dat we moeten proberen .. dat .. [de] herdenkingen van de val van Srebrenica een jaarlijkse traditie worden”. NB: sommige andere (bestuurs)leden, waaronder Caspar ten Dam, waren minder teleurgesteld over de herdenking, gewend als ze waren aan de lage opkomsten bij andere acties in het verleden. Op de vergadering van 21 oktober 1996 werd Matthieu’s voorstel om jaarlijks de herdenking op 11 juli te houden nog niet overgenomen; er werd besloten eerst de uitkomsten van gesprekken met andere organisaties hierover af te wachten.

65