Pneumatologie of de leer over de Heilige Geest Hoofdstuk 1 (les 5) 5.1 Het belang van de bijbelleer over de Heilige Geest. Het belang is: 1. Dat je dwaalleer kan weerleggen. Bijvoorbeeld Jehova’s getuigen. 2. Dat je weet wat de heilige geest als persoon doet. 3. En vooral wie Hij persoonlijk voor je wil zijn.
5.2 De Heilige Geest is een persoon dit blijkt uit:
Tekstanalyse
Sub 1. Zijn werken. Johannes 14:17 “De Geest van de waarheid. De wereld kan hem niet ontvangen, want ze ziet hem niet en kent hem niet. Jullie kennen hem wel en zal in jullie blijven.” NVT In deze tekst wordt duidelijk het persoonlijke voornaamwoord Hem gebruikt. Hem verwijst niet naar een kracht of een fluïdum, maar naar een persoon. Johannes 14:26 “Later zal de pleitbezorger, de heilige Geest die de Vader jullie namens mij zal zenden.” NVT In het grieks staat voor de Heilige Geest = ho pneuma Hagios. Er staat hier een lidwoord voor dit duidt altijd op de persoon van de Heilige Geest. Het woordje pneuma = wind. De leer van de pneumatologie in de techniek heeft te maken met lucht. Hagios = Heilig. Afgezonderd van het kwade en toegewijd aan God. Als het zonder lidwoord wordt gebruikt slaat het op de kracht van de Heilige Geest. Zie Efeze 5:18. Bedrink je niet aan wijn waarin bandeloosheid is maar wordt vervuld met Heilige Geest. Staat er letterlijk. NBG Johannes 15:26 “Wanneer de pleitbezorger”NBV Dit woord pleitbezorger lazen wij ook al in 14:26 Er staat parakletos = advocaat of iemand die naast je staat of je bij staat het gaat dus heel duidelijk over een persoon. Hij getuigt dat kan een kracht niet doen maar een persoon. Johannes 16:8 “Wanneer Hij komt zal hij de wereld duidelijk maken wat zonde, gerechtigheid en oordeel is.” Hij derde persoon enkelvoud is hier een leraar die onderwijst.
Johannes 16 : 13 Hij spreekt een persoon doet zulke zaken. Hij kondigt aan en hij leidt. Hand 13:2 Hij zendt of Hand 16:6 Hij verhindert en doet in Rom 8:26 voorbede.
Sub 2. Zijn eigenschappen. 1 korinthe 12:11 “Al deze gaven worden geschonken door een en dezelfde Geest, die ze aan een ieder afzonderlijk toebedeelt zoals hij wil. NBV. Een persoon heeft een wil en kan keuzes maken in zijn of haar leven. Zo is het ook met de heilige Geest. Hij kiest ieder mens afzonderlijk uit zoals Hij wil om hem of haar gaven te geven. Rom 8:27 God die ons doorgrondt, weet wat de Geest wil zeggen. Hij weet dat de Geest volgens zijn wil pleit voor allen die hem toebehoren NBV. Hier staat letterlijk volgens zijn wil. Een kracht heeft geen eigen oorzaak of wil. 1 Korinthe 10-11. De Geest doorzoekt de diepten Gods NBG Zo is de Geest van God in staat te kennen. Wat die diepten van een mens maar zelfs ook van God. De Geest spreekt een taal zie vers 13.
Sub 3. Zijn namen
Zie hiervoor de reader de teksten spreken voor zich. Probeer ten minste vier opvallende tekstplaatsen te leren. Doe dat ook voor sub 1,2 en 4.
Sub 4. Onze toenadering tot hem. Hand 5:3 “Maar Petrus zeide: Ananias waarom heeft de satan uw hart vervuld om de Heilige Geest te bedriegen” NBG Een kracht kan je niet bedriegen, het heeft ook geen emoties. De Heilige Geest ( let op! Lidwoord) heeft dat wel. Hand 5:9 “Petrus antwooorde haar hoe hebt gij kunnen overeenkomen om de Geest des Heeren te verzoeken.”NBG Hand 7:51 “Gij verzet u tegen de heilige Geest.”NBG Het heeft geen zin je tegen een kracht te verzetten, maar je zet je af tegen een persoon om hem of haar te weerstaan. Efeze 4:30 “Bedroefd de heilige Geest Gods niet.”NBG Hier spreekt duidelijk een persoonlijke emotie. Heb 10:9 Je kan Hem smaden, een kracht voelt er niets van een persoon wel. Math 12:31 Smaden en
Ez 37:9 wij kunnen tot hem profeteren “Profeteer tot de Geest en zeg” Het woord profetern wil zeggen door opborrelingen spreken en dingen zeggen een kracht heb je niets te zeggen alleen een persoon.
5.3 De Heilige Geest is God. De eigenschappen bewijzen dat: (*zie reader) 1. 2. 3. 4. 5.
Alwetendheid ( 1 Kor 2:10,11) Alomtegenwoordigheid ( Psalm 139 : 7, Joh 14:17) almacht ( Zach 4:6 Job 33:4 en Joh 14: 17) Waarheid ( 1 Johannes 5 :6) Absolute Grootheid ( Jesaja 40:13)
Wij noemen de Heilige Geest de derde persoon van de Goddelijke drie-eenheid. Wij hebben hiervoor geen schriftbewijs, noch kunnen wij zeggen dat de Heilige Geest minder zou zijn als de Vader of de Zoon. Het is zuiver een aanduiding. Wij doen dat op grond van Matth. 28:19 “dopen in de naam van de Vader,de Zoon en de Heilige Geest”. God wil in zijn drie-eenheid zich verbinden met ons a. Ons lichaam is een tempel van de Heilige Geest. En die Geest verbind zich met onze geest. ( 1 Kor 6:19) b. Christus in u lieden ( Kol 1:27) c. Wij zijn de tempel van God (1 Kor 3:16) Het verlangen van de drie-enige God komt heel mooi tot uitdrukking in Openbaring 3:20 “Ik sta voor de deur en klop aan. Als iemand mijn stem hoort en de deur opent, zal ik binnenkomen, en wij zullen samen eten, Ik met hem en hij met Mij” De relatie tussen Theologie en Antropologie. Schema van Rabbi Akiwa ( Reb Rambam) God (= Vader, Zoon en Heilige Geest). + De mens ( = Geest ziel en lichaam.) = Jahwe Ish en Ishja. Als je de letters van Jahwe schrapt bij Ish en Ishja hou je bij beide woorden IS over en dat betekent vuur.
Fig 1
Ish = man
Jahwe = God
Ishja = mannin ( Vrouw )
Is= vuur ( staat voor chaos) Fig 2
Geest = Heilige Geest
Ziel = Vader
Lichaam = Zoon
De relatie tussen kosmologie en Theologie In den beginne schiep God de hemel en de aarde = Werk van de Vader. En de Geest Gods zweefde over het water = Persoon van de Heilige Geest. En God Sprak door het woord zijn alle dingen geworden = Persoon van de Zoon.
5.3.1 Zeven Geesten, Een uitdrukking die drie keer letterlijk in het nieuwe testament te vinden is in het boek openbaring en wel ( 1:4 4:5 5:6) Maar ook en let op genoemd wordt in het Oude testament als een verklaring van het nieuwe testament. Zie Jes 11:2 Daar staat dat de Geest op Hem zal rusten. De Heilige Geest daalde als een duif neer op Jezus. We lezen Matth.3: 16 en 17 “ Zodra Jezus gedoopt was en uit het water omhoogkwam, opende de hemel zich voor hem en zag hij hoe de Geest van God als een duif neer daalde. En uit de hemel klonk een stem: Dit is mijn geliefde Zoon in hem vind ik vreugde” ( let op het triniet-arisch element Vader, Zoon en Heilige Geest zijn hierbij betrokken). Zeven Geesten worden genoemd: ( Jes 11:2 ) Zeven is het getal van de volheid. (In zeven dagen schiep God de hemel en de aarde) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
De Geest van de Heer een geest van wijsheid inzicht een geest van kracht en verstandig beleid een geest van kennis en eerbied voor de Heer
NBV
5.3.2 Consequenties van de Goddelijkheid. Een kracht kan niet vereerd en gediend worden de Heilige Geest als Persoon wel.
5.4 Symbolen voor de heilige Geest. 5.4.1 Adem of wind. ό Pneuma 'agios Het Hebreeuwse woord Roe-ach betekent hetzelfde. Er staat en God blies zijn geest in de neusgaten van de mens. Adem staat als symbool of type voor levenskracht
5.4.2. Olie Staat als symbool of type voor heiliging en afzondering.
5.4.3. Vuur Staat als symbool of type voor reiniging en oordeel . de Heilige Geest zal overtuigen van zonde en van gerechtigheid. Het symbool was op de eerste pinksterdag niet voor niets tongen als van vuur. Maar ook dat wij gedoopt worden met de Heilige Geest en met vuur. ( Luk 3;1617)
5.4.4. Zegel Staat als symbool voor verzekering. Calvijn zegt in zijn derde boek als het gaat over de symbolen van de Heilige Geest. Als God zijn sigilum op je gedrukt heeft wat zeur je dan nog.
5.4.5 Onderpand.
Staat als symbool voor een vaste fundering iets waar je op kan bouwen
Hoofdstuk 2 (les 6) 6.1 de Geest was aanwezig in de oude bedeling In de vorige les hebben wij geleerd dat er een verband bestaat tussen de kosmologie en de theologie. Dat verband is er ook met de antropologie. Wij hebben ook gezien dat God in drievoudige zin bij de schepping betrokken was. (Zie inleiding 5.3) Daarom wordt het wooord God ook in Genesis in het meervoud geschreven. Niet Eloha = God maar Elohim = Goden. God de GOD de Vader is de oorzaak. Het is geworden door het Woord de ( ) Logos . Jezus Christus de Zoon en de Geest zweefde over de wateren. Hij was de kracht of het levensbegin. Fig 1
Schema schepping
Vader is de oorzaak
Zoon is het Woord
Geest is de kracht en het levensbegin
Gen 2:7 En de HEERE God had den mens geformeerd uit het stof der aarde, en in zijn neusgaten geblazen de adem des levens; alzo werd de mens tot een levende ziel.(17 levende ziel. Dat is, tot een schepsel, dat met leven begaafd is, bestaande uit een lichaam en een redelijke onsterflijke ziel, tezamen den mens uitmakende.) De mens is afhankelijk van de roeach of adem van de Heer. Psalm 104:29-30 Verbergt Gij Uw aangezicht, zij worden verschrikt; neemt Gij hun adem weg, zij sterven, en zij keren weder tot hun stof. Zendt Gij Uw Geest uit, zo worden zij geschapen, en Gij vernieuwt het gelaat des aardrijks. God bepaalt de dag het uur en de seconde van ons sterven. In ons leven zijn wij dus afhankelijk van Hem. Job 33:4 De Geest Gods heeft mij gemaakt, en de adem des Almachtigen heeft mij levend gemaakt. De Heilige eest staat aan het begin van ons leven. De reader noemt ook Ez 33:4 En een, die het geluid der bazuin hoort, wel hoort, maar zich niet laat waarschuwen; en het zwaard komt, en neemt hem weg, diens bloed is op zijn hoofd. NAAR MIJN GEVOELEN IS DIT EEN VERKEERDE AANHALING. johannes 6:63 De Geest is het Die levend maakt; het vlees is niet nut. De woorden, die Ik tot u spreek, zijn geest en zijn leven. let op in deze zin wordt het Woord Geest een keer met en een keer zonder gebruilkt. Wat was ook al weer het verschil? Heilige Geesr hagos pneuma (afgezonderde en toegewijde wind) 1. Met lidwoord 2. Zonder lidwoord
= Persoon. = dunamis ( )Kracht
In de oude bede bedeling was de geest er wel maar niet zo volledig als nu. Joh 7:37 En op den laatsten dag,) zijnde de grote dag van het feest, stond Jezus en riep, zeggende: Zo iemand dorst, die kome tot Mij en drinke. 38 Die in Mij gelooft, gelijkerwijs de67) Schrift zegt, stromen des levenden waters zullen uit zijn buik vloeien. 39 (En dit zeide Hij van den Geest, Denwelken ontvangen zouden, die in Hem geloven; want de Heilige Geest was nog niet,69) overmits Jezus nog niet verheerlijkt was.) was nog niet, Namelijk gegeven of gezonden in zulken overvloed, gelijk na Christus' opstanding en hemelvaart geschied is; Hand. 2:4,33. En zij werden allen vervuld met den Heiligen Geest, en begonnen te spreken met andere talen, zoals de Geest hun gaf uit te spreken.
6.1.1 Hij kwam voor een bepaalde taak
Mensen maar ook voorwerpen werden gezalfd. Afgezonderd tot en toegewijd aan. Zie ook5.4.2 Olie is een beeld van de Heilige Geest. Wie werden gezalfd: 1. Ambtslieden - Koning, Priester en profeet. 2. voorwerpen 3. Maar ook dienstknechten als Bezaliël 1. Daarna sprak de HEERE tot Mozes, zeggende: 2 Zie, Ik heb met name geroepen Bezaleel, den zoon van Uri, den zoon van Hur, van den stam van Juda. 3 En Ik heb hem vervuld met den Geest Gods, met wijsheid, en met verstand, en met wetenschap, namelijk in alle handwerk; 4 Om te bedenken vernuftigen arbeid; te werken in goud, en in zilver, en in koper, 5 En in kunstige steensnijding, om in te zetten, en in kunstige houtsnijding, om te werken in alle handwerk. 6 En Ik, zie, Ik heb hem bijgevoegd Aholiab, den zoon van Ahisamach, van den stam van Dan; en in het hart van een iegelijk, die wijs van hart is, heb Ik wijsheid gegeven; en zij zullen maken al wat Ik u geboden heb.
6.1.2. Hij kwam voor een bepaalde tijd De geest kon iemand aangrijpen of op iemand zijn, maar kon ook weer weg genomen worden. Psalm 51: 13 "neem uw Heilige Geest niet van mij" In het nieuwe testament staat dat wij verzegeld zijn met de Heilige Geest en in Joh 14:16 en 17 staat :En Ik zal den Vader bidden, en Hij zal u een anderen Trooster geven, opdat Hij bij u blijve in der eeuwigheid; Namelijk den Geest der waarheid, Welken de wereld niet kan ontvangen; want zij ziet Hem niet, en kent Hem niet; maar gij kent Hem; want Hij blijft bij ulieden, en zal in u zijn.
6.1.3. Zijn werk was nog begrensd 1. De Geest kon niemand levend maken met Christus (Jezus was nog niet gestorven). 2. De Geest kon niemaqnd tot het lichaam dopen 1 kor 12:13 3. De Geest wachte met ongeduld opm zijn werk uit te voeren Joh 16:7 1kor 12: 11Doch deze dingen alle werkt een en dezelfde Geest, delende aan een iegelijk in het bijzonder, gelijkerwijs Hij wil. 12 Want gelijk het lichaam een is, en) vele leden heeft,) en al de leden van dit ene lichaam, vele zijnde, maar een lichaam zijn, alzo ook Christus. 13 Want ook wij allen zijn door een Geest tot een lichaam gedoopt; hetzij Joden, hetzij Grieken, hetzij dienstknechten, hetzij vrijen; en wij zijn allen tot een Geest gedrenkt. Joh 16: 7 Doch Ik zeg u de waarheid: Het is u nut, dat Ik wegga; want indien Ik niet wegga, zo zal de Trooster tot u niet komen; maar indien Ik heenga, zo zal Ik Hem tot u zenden. 8 En Die gekomen zijnde, zal de wereld overtuigen van zonde, en van gerechtigheid, en van oordeel:
6.1.4 Hij schonk toen ook geloof
Zelfs aan Saul 1 sam 10:9 Het geschiedde nu, toen hij zijn schouder keerde, om van Samuel te gaan, veranderde God hem het hart in een ander; en al die tekenen kwamen ten zelven dage. 10 Toen zij daar aan den heuvel kwamen, zie, zo kwam hem een hoop profeten tegemoet; en de Geest des HEEREN werd vaardig over hem, en hij profeteerde in het midden van hen. 11En het geschiedde, als een iegelijk, die hem van te voren gekend had, zag, dat hij, ziet, profeteerde met de profeten, zo zeide het volk, een ieder tot zijn metgezel: Wat is dit, dat den zoon van Kis geschied is? Is Saul ook onder de profeten? Toc moet je dit ook oud- tetstamentisch verstaan. Niet in de zin van een wedergeboren hart.
6.1.5. Conclusie God was nog niet met zijn Geest in de gemeente ( ) ekklessia ook al was hij 1. In hun midden. tekst klopt niet 2. Hun gegeven. (Neh 9:20 En Gij hebt Uw goeden Geest gegeven om hen te onderwijzen; en Uw Manna hebt Gij niet geweerd van hun mond, en water hebt Gij hun gegeven voor hun dorst.) 3. Werd er geprofeteerd. ( Neh 9:30 Doch Gij vertoogt het vele jaren over hen, en betuigdet tegen hen door Uw Geest, door den dient Uwer profeten, maar zij neigden het oor niet; daarom hebt Gij hen gegeven in de hand van de volken der landen.)
6.2 De Nieuwe bedeling 6.2.1. De Heilige Geest was voorspeld Joèl 2 28 En daarna zal het geschieden, dat Ik Mijn Geest zal uitgieten over alle vlees, en uw zonen en uw dochteren zullen profeteren; uw ouden zullen dromen dromen, uw jongelingen zullen gezichten zien; 29 Ja, ook over de dienstknechten, en over de dienstmaagden, zal Ik in die dagen Mijn Geest uitgieten. 30 En Ik zal wondertekenen geven in den hemel en op de aarde: bloed, en vuur, en rookpilaren. 31 De zon zal veranderd worden in duisternis, en de maan in bloed, eer dat die grote en vreselijke dag des HEEREN komt. Deze tijd slaat heel duidelijk op de dag des Heeren, maar er is al een voor vervulling geweest op de eerste pinksteren Zie in dit verband ook Hand 2:16 16 Maar dit is het, wat gesproken is door den profeet Joel: De belofte was: 1. 2. 3. 4. 5.
Uitstorting van de Geest. De Geest zal op hen zijn Wonen in het hart van de mensen Nieuw leven brengen Heiligen
Tafels van steen veranderen in wanden van het mensen hart. ( Ons lichaam is een tempel van de Heilige Geest. De gemeente wordt ook als geheel zo genoemd.
6.2.2. De Geest van Jezus 1. Hij werd geboren door de Geest.Mat 1:20 En alzo hij deze dingen in den zin had, ziet, de engel des Heeren verscheen hem in den droom, zeggende: Jozef, gij zone Davids! wees niet bevreesd Maria, uw vrouw, tot u te nemen; want hetgeen in haar ontvangen is20), dat is uit den Heiligen Geest; de staten vertalers hebben bij ontvangen de volgende kanttekening gemaakt ontvangen is Grieks: gegenereerd of geteeld is; voor welke woorden, alzo het ene Latijn is en het andere duister, beter geacht is het woord ontvangen te stellen. Van deze generatie en ontvangenis, zie Luk. 1:35,En de engel, antwoordende, zeide tot haar: De Heilige Geest zal over u komen, en de kracht des Allerhoogsten zal u overschaduwen; daarom ook, dat Heilige, Dat uit u geboren zal worden, zal Gods Zoon genaamd worden. Maar ook vers . 2. Hij werd gezalfd met de Geest Luk 3:21 En het geschiedde, toen al het volk gedoopt werd, en Jezus ook gedoopt was, en bad, dat de hemel geopend werd; 22 En dat de Heilige Geest op Hem nederdaalde, in lichamelijke gedaante, gelijk een duif; en dat er een stem geschiedde uit den hemel, zeggende: Gij zijt Mijn geliefde Zoon, in U heb Ik Mijn welbehagen! 3. De Geest bleef op hem. Joh 1:32 En Johannes getuigde, zeggende: Ik heb den Geest zien73) nederdalen uit den hemel, gelijk een duif, en bleef op Hem. 4. Hij werd verzegeld door de Geest Joh 6:27 want Dezen heeft God de Vader verzegeld. 5. Zijn lichaam was een tempel van de Heilige Geest Joh 2:19 Jezus antwoordde en zeide tot hen: Breekt dezen tempel, en in drie dagen zal Ik denzelven oprichten. 6. Hij was vervuld met de Geest Luk 4:1En Jezus, vol des Heiligen Geestes, keerde wederom van de Jordaan, en werd door den Geest geleid in de woestijn; 7. Hij werd bekleed met de kracht van de Geest Luk 4:14 En Jezus keerde wederom, door de kracht des Geestes, naar Galilea 8. Hij werd geleid door de Geest Luk 4:1,2 zie hierboven 9. Hij offerde Zichzelf door de Geest Hebr 9:14 Hoeveel te meer zal het bloed van Christus, Die door den eeuwigen Geest Zichzelven Gode onstraffelijk opgeofferd heeft, 10. Hij werd opgewekt door de Geest Rom 8: 11 En indien de Geest Desgenen, Die Jezus uit de doden opgewekt heeft, in u woont, zo zal Hij, Die Christus uit de doden opgewekt heeft, ook uw sterfelijke lichamen levend maken,
6.2.3. Van Jezus naar het hier en nu Fig 2
Vader is boven ons
Zoon is voor ons Imanuel = God met ons
Heilige Geest = God is in ons
Hoofdstuk 3 (les 7) 7.1 Het overtuigen van de Heilige Geest. De Heilige Geest overtuigd van zonde, gerechtigheid en van oordeel. Joh 16:8 Wanneer hij komt zal hij de wereld duidelijk maken wat zonde, gerechtigheid en oordeel is: 9 zonde – dat ze niet in mij geloven, 10 gerechtigheid – dat ik naar de Vader ga en jullie me niet meer zien, 11 oordeel – dat de heerser over deze wereld is veroordeeld. 12 Ik
heb jullie nog veel meer te zeggen, maar jullie kunnen het nog niet verdragen. 13 De Geest van de waarheid zal jullie, wanneer hij komt, de weg wijzen naar de volle waarheid. Hij zal niet namens zichzelf spreken, maar hij zal zeggen wat hij hoort en jullie bekendmaken wat komen gaat.
7.1.1. Verschil tussen zonde en zonden Zonde staat in deze tekst in het enkelvoud = ieder mens heeft een verlosser nodig. Dit is het verschil tussen To have sin en to do sin. Zonde hebben en zonden doen. Wie zegt geen zonde te hebben is een leugenaar zegt de bijbel. 1Johannes 1:8 “Als we zeggen dat we de zonde niet kennen, misleiden we onszelf en is de waarheid niet in ons” Hier gaat het dus om zonde hebben. De zondige staat je positie. Maar in 1Joh 2:1 gaat het om je wandel : 2:1 Kinderen, ik schrijf u dit opdat u niet zondigt. Mocht een van u echter toch zondigen, dan hebben wij een pleitbezorger bij de Vader: Jezus Christus, de rechtvaardige. 2 Hij is het die verzoening brengt voor onze zonden, en niet alleen voor die van ons, maar voor de zonden van de hele wereld. Graag verwijs ik naar het 2de jaar waar wij uitgebreid het over de zonde hebben gehad. Hier een kleine herhaling als het gaat om erfzond en dadelijke zonden. Het lesboek zegt 4.1.1. Persoonlijke zonde betekent de zonden van ieder persoonlijk. Vergeving geschiedt door belijdenis.[10] Kersten[11] zegt van deze zonde: “De dadelijke zonde is de vrucht van de erfzonde” Natuurlijke zonden komen voort uit het hart (Marcus 7:21-23) Het zijn zonden in gedachten woorden en werken. (Gal 5:1921). Zij wordt ongerechtigheid genoemd (1 Joh 3:4). 1. Gedachten - Het komt voort, uit het begeren (Jac. 1:15). 2. Woorden – IJdel woord Matth. 12:26 Tong Ps 34:14 Rom. 1:28. 3. Daden Christus zegt: “gaat weg van Mij, gij die de ongerechtigheid werkt.” Dus het doen of het juist niet doen. Jac 4:17.
Het is misschien aardig om te zien hoe Dr C. Steenblok deze dadelijke zonden omschrijft[12]: 1. Die met gedachten, woorden en werken, Spreuken 6:12-14 en 18 Matth. 7:23 Matth. 12:37. 2. Die van bedrijf en nalatigheid, Rom. 7:15 ; Jac. 4:17. 3. Heersende en niet heersende zonden, Rom. 6:20 ; 8:5 Gal. 5:17. 4. Zonden uit boosheid en uit zwakheid Gal 6:1 Num. 15:27 en 28 5. Zonden wel en niet tegen de natuur Rom 1:26-27 Jud. :10 6. Zonden wel en niet tegen de consciëntie (geweten) 1 Tim. 19 ; 4:2 7. Zonden uit boos opzet en uit onwetendheid. Gen. 8:21c ; Hand 3:17. 8. Inwonende en bijliggende zonden Rom.7:21 en 23. 9. In en uitwendige zonden Job 36:13 Psalm 14:1 Jer 17:9 en Matth. 5:28 , 15:19. 10. roepende en niet roepende zonden Gen 4:10, 18:20 Jac. 5:4. 11. Zonden tegen de wet en het evangelie, Rom 2:12-15 12. Zonden tegen God, de naaste en zichzelf 1 Sam. 2:25 ; Luc. 15:18. 13. Zonden tegen de Heilige Geest en zonden, die zo ver niet gaan. Matth. 12:32 14. Geestelijke en vleselijke zonden Jac. 4:1-4 1 Cor 3:3 2Cor 7:1 15. Verborgen en openbare zonden Psalm 19:13 Jes 3:9 Gal 5:19 1 Tim 5:24. 16. Zonden met opgeheven hand en die uit onbedachtzaamheid. Num. 15:30 1 Sam 25:22. 17. Grote en kleine zonden Joh 19:11 Ez 5:6 8:15 18. Zonden der jonkheid en die op volwassen leeftijd Psalm 25:7 19. Zonden op zichzelf al kwaad en zonden, die dit weer door een bijkomende omstandigheid Spr 15:8 Jes 1:14 Tit 1:15 20. Boezem zonden of karakterzonden en andere zonden spreuk 9:13 21. persoonlijke en gemeenschappelijke zonden 1 Tim 5:22 Openb. 18:4
Om dit punt af te sluiten de Heilige Geest overtuigd ons dat wij niet voor eigen rekening kunnen staan als het gaat om zonde in het enkelvoud.
7.1.2 Gerechtigheid Kortom, zoals de overtreding van één enkel mens ertoe heeft geleid dat allen werden veroordeeld, zo zal de rechtvaardigheid van één enkel mens ertoe leiden dat allen worden vrijgesproken en daardoor zullen leven.
Rom 5,18
De Heilige Geest leert ons dat wij gerechtvaardigd zijn alleen in Christus. Hij werd ons tot zonde en heeft de straf rechtvaardig gedragen.
7.1.3 Oordeel
Een rechtvaardig en heilig God moet over de zonde en zonden oordelen. In het oude testament werd er iedere keer bloed geofferd voor de zonde en werd de zonden afgewassen met het water van het wasvat. Hebr 9: 11 Christus daarentegen is aangetreden als hogepriester van al het goede dat ons is toebedacht: hij is door een indrukwekkender en volmaakter tent – die niet door mensenhanden gemaakt is en niet behoort tot onze schepping – 12 voor eens en altijd het hemelse heiligdom binnengegaan, en dan niet met bloed van bokken en jonge stieren maar met zijn eigen bloed. Zo heeft hij een eeuwige verlossing verworven. 13 Want als het lichaam van wie onrein is al wordt gereinigd en geheiligd wanneer het besprenkeld wordt met het bloed van bokken en stieren of bestrooid met de as van een jonge koe, 14 hoeveel te meer zal dan niet het bloed van Christus, die dankzij de eeuwige Geest zichzelf heeft kunnen opdragen als offer zonder smet, ons geweten reinigen van daden die tot de dood leiden, en het heiligen voor de dienst aan de levende God?
God heeft de Zoon Jezus Christus geoordeeld voor onze zonden. Daarom heeft hij eens en voor altijd zijn bloed voor ons gegeven tot verzoening.
7.2 De Geest bedroeven Wij kunnen door zonden de Heilige Geest bedroeven of zelfs uitblussen. Efeze 4: 29 Geen liederlijk woord kome uit uw mond, maar als gij een goed (woord) hebt, tot opbouw, waar dit nuttig is, opdat zij, die het horen, genade ontvangen. 30 En bedroeft de
heilige Geest Gods niet, door wie gij verzegeld zijt tegen de dag der verlossing. 31 Alle bitterheid, gramschap, toorn, getier en gevloek worde uit uw midden gebannen, evenals alle kwaadaardigheid
God zal ons oordelen in dit tegenwoordige leven, maar wij kunnen niet veroordeeld worden als wij verzegeld zijn door de Heilige Geest. Ons leven loopt wel schade op. Wij zullen als door vuur heen behouden worden als wij met schandelijke zaken bouwen hout hooi en stoppelen 1 kor 3
NBG 11 Want een ander fundament, dan dat er ligt, namelijk Jezus Christus, kan niemand leggen. 12 Is er iemand, die op dit fundament bouwt met goud, zilver, kostbaar gesteente, hout, hooi, of stro, 13 ieders werk zal aan het licht komen. Want de dag zal het doen blijken, omdat hij met vuur verschijnt, en hoedanig ieders werk is, dat zal het vuur uitmaken. 14 Indien het werk, dat hij erop gebouwd heeft, standhoudt, zal hij loon ontvangen, 15 maar indien iemands werk verbrandt, zal hij schade lijden, doch hij zelf zal gered worden, maar als door vuur heen.
NBV 11 want niemand kan een ander fundament leggen dan er al ligt – Jezus Christus zelf. 12 Of er op dat fundament nu verder wordt gebouwd met goud, zilver en edelstenen of met hout, hooi en stro, 13 van ieders werk zal duidelijk worden wat het waard is. Op de dag van het oordeel zal dat blijken, want dan zal het door vuur aan het licht worden gebracht. Het vuur zal laten zien wat ieders werk waard is. 14 Wanneer iemands bouwwerk blijft staan, zal hij worden beloond. 15 Wanneer het verbrandt, zal hij daarvoor de prijs betalen; hijzelf zal echter worden gered, maar door het vuur heen.
Ons leven zal wel beoordeeld worden voor de troon van Christus
2 Kor 10 Want wij moeten allen voor de rechterstoel van Christus openbaar worden, opdat een ieder wegdragen wat hij of zij in zijn of haar lichaam verricht heeft, naardat hij/zij gedaan heeft, hetzij goed, hetzij kwaad.
Je kan in de eeuwigheid overkleed zijn met Christus maar ook naakt bevonden worden
2 Kor 5: 1 Want wij weten, dat, indien de aardse tent, waarin wij wonen, wordt afgebroken, wij een gebouw van God hebben, in de hemelen, niet met handen gemaakt, een eeuwig huis. 2 Want hierom zuchten wij: wij haken ernaar met onze woonstede uit de hemel overkleed te worden, 3 als wij maar bekleed, en niet naakt, zullen bevonden worden. 4 Want wij, die nog in een tent wonen, zuchten bezwaard, omdat wij niet ontkleed, doch overkleed willen worden, opdat het sterfelijke door het leven worde verslonden. Naaktheid is een beeld van de zonde. Zie de lessen over de zonde. Leerjaar 2.
7.3 Zonde tegen de Heilige Geest
De zonde tegen de Heilige Geest is uniek en kon alleen maar gebeuren in de tijd dat de Here Jezus hier op aarde wandelde. Het is een openlijk lasteren van God de Heilige Geest. Dus als mensen zich angstig afvragen of zij misschien gezondigd hebben, bewijst al dat dit niet zo is. De Farizeeën beweerden dat Jezus de wonderen deed uit kracht van Beëlzebul. Dus de Duivel. Deze specifieke zonde wordt niet vergeven. Je moet het vers ook lezen in zijn context . Marcus 3: 22 Ook de schriftgeleerden die uit Jeruzalem gekomen waren, zeiden: ‘Hij is bezeten door Beëlzebul,’ en: ‘Dankzij de vorst der demonen kan hij demonen uitdrijven.’ 23 Toen hij hen bij zich geroepen had, sprak hij tot hen in gelijkenissen: ‘Hoe kan Satan zichzelf uitdrijven? 24 Als een koninkrijk innerlijk verdeeld is, kan dat koninkrijk niet standhouden; 25 als een gemeenschap innerlijk verdeeld is, zal die gemeenschap niet kunnen standhouden. 26 En als Satan tegen zichzelf in opstand is gekomen en verdeeld is, kan ook hij niet standhouden, maar gaat hij zijn einde tegemoet. 27 Bovendien kan niemand het huis van een sterkere binnengaan om zijn inboedel te roven, als hij die sterkere niet eerst vastgebonden heeft; pas dan kan hij zijn huis leeghalen. 28 Ik verzeker u: alle wandaden en godslasteringen, hoe erg ook, kunnen de mensen worden vergeven, 29 maar wie lastertaal spreekt tegen de heilige Geest, krijgt in alle eeuwigheid geen vergeving, want zo iemand is schuldig aan een onuitwisbaar vergrijp.’ 30 Dit omdat ze gezegd hadden: ‘Hij is bezeten door een onreine geest.’
7.4 De doop met de Heilige Geest
1. Wij zijn leden van het lichaam van Christus – 1 Kor 12 12 Want gelijk het lichaam één is, en vele leden heeft, en al de leden van dit éne lichaam, vele zijnde, maar één lichaam zijn, alzo ook Christus.
13 Want ook wij allen zijn door één Geest tot één lichaam gedoopt; hetzij Joden, hetzij Grieken, hetzij dienstknechten, hetzij vrijen; en wij zijn allen tot één Geest gedrenkt. 14 Want ook het lichaam is niet één lid, maar vele leden. 15 Indien de voet zeide: Dewijl ik de hand niet ben, zo ben ik van het lichaam niet; is hij daarom niet van het lichaam? 16 En indien het oor zeide: Dewijl ik het oog niet ben, zo ben ik van het lichaam niet; is het daarom niet van het lichaam? 17 Ware het gehele lichaam het oog, waar zou het gehoor zijn? Ware het gehele lichaam gehoor, waar zou de reuk zijn? 18 Maar nu heeft God de leden gezet, een iegelijk van dezelve in het lichaam, gelijk Hij gewild heeft. 19 Waren zij alle maar één lid, waar zou het lichaam zijn? 20 Maar nu zijn er wel vele leden, doch maar één lichaam. 21 En het oog kan niet zeggen tot de hand: Ik heb u niet van node; of wederom het hoofd tot de voeten: Ik heb u niet van node. 22 Ja veeleer, de leden, die ons dunken de zwakste des lichaams te zijn, die zijn nodig. 23 En die ons dunken de minst eerlijke leden des lichaams te zijn, denzelven doen wij overvloediger eer aan; en onze onsierlijke leden hebben overvloediger versiering. 24 Doch onze sierlijke hebben het niet van node; maar God heeft het lichaam alzo samengevoegd, gevende overvloediger eer aan hetgeen gebrek aan dezelve heeft; 25 Opdat geen tweedracht in het lichaam zij, maar de leden voor elkander gelijke zorg zouden dragen. 26 En hetzij dat één lid lijdt, zo lijden al de leden mede; hetzij dat één lid verheerlijkt wordt, zo verblijden zich al de leden mede. 27 En gijlieden zijt het lichaam van Christus, en leden in het bijzonder.
2. Wij worden met Christus bekleed. Gal 3: 27 Want zovelen als gij in Christus gedoopt zijt, hebt gij Christus aangedaan.
3. De doop met de Heilige Geest maakt een Lichaam de Kerk 1 Kor 12:13 zie hierboven
4. De doop met de Geest geeft ons de kracht die wij nodig hebben in ons leven Hand 15: 8 Maar gij zult ontvangen de kracht des Heiligen Geestes, Die over u komen zal; en gij zult Mijn getuigen zijn, zo te Jeruzalem, als in geheel Judéa en Samaria, en tot aan het uiterste der aarde.
Hoofdstuk 4 Les 8 De Heilige Geest als Helper 8.1 De Leiding van de Geest De leiding van de Heilige Geest gaat nooit, buiten,om of boven het geopenbaarde woord van God om. Alles wat door de Geest gesproken wordt moet toetsbaar zijn, zelfs als er geprofeteerd wordt in talen of zoals u wilt tongen. Paulus zegt in 1 Kor 14: 2 Iemand die in klanktaal spreekt, spreekt niet tot mensen maar alleen tot God. Niemand kan hem verstaan, want door toedoen van de Geest spreekt hij onbegrijpelijke taal. Daarom moet er ook in de gemeente een uitlegging zijn, anders moet er gezwegen worden.1 Kor 14:6 Broeders en zusters, welk nut zou ik voor u hebben als ik bij u in klanktaal zou spreken zonder u tegelijk iets te openbaren, zonder kennis door te geven of iets te profeteren, of zonder u te onderwijzen? 7 Het is als met een instrument, bijvoorbeeld een fluit of citer. Als er geen verschil tussen de tonen is, hoe kan men dan horen welke melodie er wordt gespeeld? 8 En als een trompet een onduidelijk signaal geeft, wie maakt zich dan gereed voor de strijd? 9 Voor u geldt hetzelfde: hoe moet men u begrijpen als u in onverstaanbare klanken spreekt? Uw woorden verdwijnen in het niets. 10 Er zijn ik weet niet hoeveel talen in de wereld en ze hebben allemaal betekenis. 11 Als ik de taal van iemand die tot mij spreekt niet ken, blijven we vreemdelingen voor elkaar. 12 Dit geldt ook voor u: als u zo graag geestelijke gaven bezit, moet u ernaar streven uit te blinken in de opbouw van de gemeente. 26Daarom moet iemand die in klanktaal spreekt bidden om de gave die te kunnen uitleggen. 27 Er mogen twee, hoogstens drie van u in klanktaal spreken, ieder op zijn beurt en bovendien met iemand die de uitleg geeft. 28 Is er niemand die dit kan, dan moeten ze zwijgen en alleen voor zichzelf tot God spreken. 29 Laat van hen die profeteren er telkens twee of drie spreken; daarna moeten de anderen het beoordelen.Eigenlijk zou het een hele goede zaak zijn om dit hoofdstuk helemaal te lezen en te bestuderen. Een belangrijk principe is, dat waar de Geest aanwezig is, dat daar orde heerst. Dat dingen: 1. 2. 3. 4. 5.
Logisch ook voor buitenstaanders* moeten zijn. Met orde moeten geschieden. Het mensen niet moet afstoten. Dat de zaken verifieerbaar moeten zijn. Tot Eer van God moeten gebeuren.
De leiding van de Heilige Geest gaat nooit: a. Buiten het woord om. Joh 14:26 , Joh 16:13 en Joh 17:17. b. Buiten het verstand om. Ef 4:23 en Rom 12:2. * niet bedoeld wordt het spreken in tongen, je bidt nl. met je geest en niet met je verstand, maar dit mag ook niet zonder uitleg in de eredienst geschieden.
8.2 De gaven van de Geest. De gaven van de Geest zijn: 1. Profetie. = een mond van God zijn. Als iemand woorden spreekt laten het woorden van God zijn. Het is niet alleen spreken over wat er in de toekomst gebeuren zal. De bijbel zegt in 1 kor. 14 dat wij moeten streven naar de hoogste gave (profetie). Er wordt ook een omschrijving gegeven wat profeteren inhoud nl.: woorden spreken ter vertroosting, bemoediging en vermaning. 2. Vermanen = parakaleo Je zou het kunnen vertalen met para=naast en kaleo=roepen. Dus iemand er bij roepen die naast je staat. De Heilige Geest wordt de Parakleet genoemd = de trooster. Vermanen duidelijk aanspreken op verkeerde dingen (zonden). Het is de Heilige Geest die overtuigt van zonde en van gerechtigheid. 3. Mededelen= getuigenis afleggen. Dus niet in de zin van een mededeling doen. Wat kan je geweldig opgebouwd worden in je geloof als je iemand hoort vertellen wie God in zijn of haar leven is. 4. Barmhartigheid bewijzen.= liefdedaden doen. Gewoon er zijn voor een ander en naar iemand luisteren. Of iemand opzoeken die het moeilijk heeft of eenzaam is. 5. Personen= mensen zijn aan elkaar gegeven. Efeze 4:11 spreekt daar duidelijk van Apostelen, herders, leraren, evangelisten. Zijn gegeven om de gemeente te dienen. Zie hieronder mijn lezing over de gaven aan de hand van de levietendienst. 6. Geloof= weten dat God dingen gaat doen. Het Hebreeuwse woord voor geloven is Heemin= amen zeggen. Op wat God zegt. 7. Genezing en wonderen. Als iemand ziek is moet je, je oudsten roepen volgens Jacobus en zij zullen hem/haar zalven met olie en een gebed uitspreken. Zalven is iemand afzonderen van en toewijden aan God. 8. Het onderscheiden van geesten. Iemand die in leer of leven zonde heeft en dat niet openbaar is, openbaar maken. 9. Het spreken in tongen. Een belangrijke gave in de eerste plaats voor je eigen geloofsopbouw. Spreken met de geest niet met je verstand. Gaven aan de hand van de levieten dienst Graag zou ik eerst iets praktisch willen zeggen over de gaven van de Geest en daarna een voorbeeld geven uit het oude testament[1].Een voorganger wordt in de gemeente gezien als iemand die de kar trekt, of een groot gedeelte daarvan voor zijn rekening neemt. Ik denk dat, het een heel goede zaak is, om ons te bezinnen op de taak van de voorganger maar ook op de plaats van de gemeente leden.Allereerst dit, als een voorganger alleen maar gezien wordt als de geestelijke producent en de gemeenteleden als de geestelijke consumenten. Dan is er iets wezenlijk fout, in die gemeente. Het gevaar bestaat:
1. Dat die voorganger zich over zijn kop werkt. Hij kan het niet meer aan. Er zijn heel wat voorgangers die gevloerd worden door de werkdruk en door Stres 2. Dat de gemeente passief wordt. Terwijl de bijbel juist oproept, om als gelovige een dienst voor god te doen. In zijn Huis. 1 Kor. 12 spreekt over het feit, dat gelovigen elkaar tot een hand en voet zijn. 3. Je krijgt ook een gehaktballen cultuur. Trek maar een preek uit de muur, en als het je niet bevalt ga je naar de volgende gemeente. Er is dus geen verantwoordelijkheids gevoel, omdat men zelf niet voor een taak verantwoordelijk is. 4. Het gevaar kan ook dreigen dat een gemeente helemaal gaat leunen op een charismatische voorganger die volle kerken trekt. Als de voorganger naar een aantal jaren opstapt, loopt opeens de hele gemeente leeg. Op de international leaders conference in Amsterdam sprak iemand eens over de rol van de voorganger. Het was een interessante stelling Hij zei een voorganger zou zich alleen bezig moeten houden met de bediening van het woord want er staat geschreven in 1 Tim. 5:17 De oudsten die goede leiding geven, komt dubbel eerbewijs toe, vooral hun, die zich belasten met prediking en onderricht. Ik ben mij er goed van bewust dat dit misschien opgaat voor hele grote gemeenten. Maar het is wel een bijbels gegeven dat wij vast moeten houden. Graag zou ik aan de hand van de dienst die de levieten deden een opsomming geven van de verschillende gaven. 1. De gave van leiding geven. Er waren hoofden of vorsten in 1 kronieken 27:17 Wordt Chasabja als vorst van de levieten genoemd. Zijn naam betekent Jahwe houdt rekening met mij. Dat is een genade dat de Heere de leiders van de gemeente ziet en dat hij hun genade geeft voor hun werk. Wat is dat precies voor gave. Het zijn mensen die als oudsten leiding geven aan een gemeente. Je zou kunnen zeggen het dagelijks bestuur. Ze hebben een hele specifieke gave om te organiseren, te delegeren en te beheren, je moet ze ook niet opzadelen met pastoraat. Een van hen legt zich toe op de prediking en onderricht dat is de voorganger. Het zijn mensen die kunnen delegeren en controleren of de taken op tijd en op de juiste plaats worden uitgevoerd. 2. De pastorale werkers dat zijn in levitische termen de rechters 1Kronieken 26:29. Een eigenschap van een rechter is dat hij goed kan luisteren en een wijs oordeel heeft. Een van die levitische rechters heet Kenanja dat betekent bescherming van Jahwe. Mensen moeten zich veilig voelen om hun pastorale nood kwijt te kunnen, om hun zonden te belijden. Dan moet zo'n rechter ook bescherming bieden. Ik geloof dat dit een taak is van de ouderlingen. Het kan zijn als je gemeente wat groter is om een pastoraal team te hebben. Maar wees daar heel voorzichtig mee. Er kunnen nl door ondeskundigheid ongelukken gemaakt worden. Denk bijvoorbeeld aan mensen die psychisch ziek zijn, die voor bezeten aan gezien worden. In de gemeente in ossenzijl heb ik zelf cursus gegeven aan de hand van het handboek voor Pastoraal werkers. Zorg dat je mensen goed beslagen ten ijs komen. Maak onderscheid tussen crisis pastoraat en gewoon pastoraat. Bijvoorbeeld eens bij iemand op de koffie gaan. En breng al die activiteiten in kaart. Wie doet wat. Zo ontlast je ook de taak van de voorganger.
3. De kring- of bijbelstudie leiders De schatbewaarders in 1 Kron. 26:20 Wordt Jechiël genoemd. Zijn naam betekent God leeft. Als je zo bijbelstudie kan geven dat je de Geest de ruimte geeft dan gaat het Woord leven. Dan laat je alle schatten van Gods wezen en liefde zien. Het zijn de mensen die de gave van onderricht hebben. Dat kunnen bijvoorbeeld mensen zijn die werkzaam zijn in het onderwijs, maar het kunnen ook mensen zijn die van God geleerd zijn in hun binnenkamer op hun knieën. Welke mensen kan je nu in kaart brengen. 4. De gave van muziek. Waarom moet er lof en aanbidding zijn in een gemeente. 1. God troont op de lofzangen van zijn volk. 2. God geeft liederen in de strijd denk aan het volk israel bij de muur van de stad Jericho. 3. God geeft lofzangen in de nacht. Job 35 en4. God geeft liederen om zijn volk te bemoedigen. In 1 Kronieken 25:5 wordt Heman het hoofd van de zangers genoemd zijn naam betekent De gelukkige. Je bent gelukkig als je god de lof mag zingen. Het hoeft niet professioneel te zijn maar in de eerste plaats met je hart. Het hoofdstuk zegt dat zowel de volleerde als de leerling mee mochten doen. 5. Tot slot de gave van het dienen de poortwachters en beambten. Het zijn de mensen die de stoelen recht zetten, het gebouw verzorgen mensen welkom heten de wc schoon houden enz….. Alles wat gedaan wordt uit liefde tot Jezus dat houd zijn waarde en zal blijven bestaan. Meselemja was het hoofd zijn naam betekend de Here heeft het vergolden. Hoe kan je te werk gaan. Bijvoorbeeld met een gave test. Maar je zou met mensen kunnen bespreken wat ze graag willen doen en samen met hen de mogelijkheden bekijken wat haalbaar is. Je zou ook een vacaturebank kunnen beginnen in je gemeente. 1. Wat is het beeld dat mensen hebben van een voorganger in plaatselijke gemeente. Wat moet hij allemaal kunnen en niet kunnen? 2. Vind je dat redelijk of kun je dat niet bijbels onderbouwen? 3. Hoe zou je mensen uit het bedrijfsleven, in kunnen schakelen voor bestuurlijke functies? 4. Hoe is het pastoraat in de plaatselijke gemeente georganiseerd. Werkt dat? Zijn er misschien knelpunten. 5. Hoe zou je de kringleiders in je gemeente kunnen sturen en begeleiden? 6. Durf je te delegeren, wat doe je als het fout gaat en heb je altijd gecontroleerd? 7. Is er scholing binnen de plaatselijke gemeente, om de gaven te ondersteunen? ( Waarom wel / niet) 8. Hoe denk je over een vacaturebank in de gemeente als het gaat om geestelijke gaven? Balans als het gaat om de gaven. Aan de ene kant zien wij dat gaven niet altijd lijken te werken. Of dat er verkeerde profetieën over iemand uitgesproken worden. Maar aan de andere kant zijn juist de gaven heel belangrijk om God te verheerlijken en het lichaam dat is de kerk toe te rusten. Hoe vindt je nu de juiste balans.
1. Gaven zijn er om de gemeente te dienen en God te verheerlijken. Het is nooit bedoeld om mensen in het middelpunt te plaatsen. Als Jezus mensen geneest zegt hij vaak zeg het aan niemand. 2. Wij moeten in de eerste plaats zoeken naar de verheerlijking van de Gever van alle goede gaven dat is God. 3. Oudsten hebben de taak om te bidden en te zalven 4. Heel voorzichtig zijn bij demonie. Het kan ook pathologisch[2] zijn bijvoorbeeld door een trauma of de neurotransmitterstoffen[3]. 5. De gaven moeten in afhankelijkheid aan God beleefd worden.
8.3 De vrucht van de Geest. De basis van alle genade gaven zijn Geloof, hoop en liefde. ( zie 1 kor.13) De vruchten van de Geest vinden wij duidelijk omschreven in Gal 5:22
[1]
Lezing H.Kamphuis. Lezing gehouden voor de verenging Hand en Voet. Ver. Voor alle Evangelische gemeenten in Noord Nederland. Oktober 2000
[2]
ziekelijk of veroorzaakt door een ziekte of defect.
[3]
Chemische stoffen die impulsen door geven.
[1]
Lezing H.Kamphuis. Lezing gehouden voor de verenging Hand en Voet. Ver. Voor alle Evangelische gemeenten in Noord Nederland. Oktober 2000
