Pneumatiek. Kippen verpakken Zakken vullen Energie besparen Samenwerken

4

17 mei 14 juni 2013

Nieuwe hub in Veenendaal

Op piekmomenten sorteert DPD negenduizend pakketten per uur

Motionplatform Rexroth

Continue coatingmachine Hauzer klaar voor massaproductie

Pneumatiek Kippen verpakken Zakken vullen Energie besparen Samenwerken

Bits&Chips 2013

EMBEDDED SYSTEMS 7 November 2013 • ’s-Hertogenbosch • NL

CONFERENCE

We are looking for trending topics and hot projects Let us know at [email protected] or @NiekeRoos

#android #agile #multicore #codevelopme #smartsystems#remote #security automotive #imageprocess #healthcare

#ambient #security #sola #wireless #sensors lowpower #android#softwarequalit Sponsor

www.embedded-systems.nl

COLUMN

Kennispotpourri

S

Joost Backus is redacteur bij Mechatronica&Machinebouw.

upernieuws: de provincie Limburg wil de komende tien jaar vijfhonderd miljoen euro investeren in de ‘Kennisas Limburg’. Als ik verder lees, begin ik me toch wat minder super te voelen. Het lijkt wel of iedereen op de hightechsystementrein wil springen. Eindhoven en omgeving staan met hightech in de spotlights. Ook in Den Haag zijn ze wakker geworden, maar een goed onderbouwde, gedegen strategie zit er niet achter. En al helemaal geen economisch duurzaam model. Van de Kennisas had ik sterke keuzes verwacht. Ze combineren echter de Chemelot Campus in Sittard-Geleen (materialen, chemie), Greenport Campus in Venlo (agro, logistiek, voeding en gezondheid) en de binnenstad van Maastricht met zwaartepunten in ‘business, rechten en cultuur’ samen met de healthcampus van de Universiteit Maastricht tot een soort kennispotpourri. Van een messcherpe focus is dan geen sprake meer natuurlijk. Chemie, agro, logistiek, gezondheid, business, rechten: dat lijkt meer op het gecombineerde verlanglijstje van allerlei groepjes en lobbyclubjes dan op een echte strategie. Neem Greenport. Natuurlijk wil ik ook wel een hightech-ecosysteem waarin er een kruisbestuiving is tussen ingenieurs en de agro-industrie, met toepassing van geavanceerde techniek en nieuwe mechatronische oplossingen. Maar zo simpel is dat niet, vrees ik. De agrosector is qua omzet en export groot in Nederland, maar de basisbedrijven zijn veelal kleinschalig. Volgens de Monitor Topsectoren van CBS werken er ‘relatief weinig kenniswerkers’ in agro. Eigenlijk is het een sector die ‘doodvalt op een dubbeltje’ met een vrij matige innovatiedrang. Al het geroep en gelobby van die sector ten spijt. Logistiek is nog erger. Volgens dezelfde monitor geeft die sector slechts 113 miljoen euro uit aan eigen onderzoek. Dat is dan slechts 0,04 procent van de toegevoegde waarde. Ze doen dus helemaal geen bal aan innovatie en ontwikkeling. Hoe moet je dan met research, kennisopbouw en innovatie een link leggen naar de hightechindustrie die compleet van mentaliteit

verschilt en goed is voor de helft van de R&Duitgaven voor alle topsectoren? Ik zie het niet. Maastricht wil aan de weg gaan timmeren met ‘leidende thema’s’ zoals ‘bewegen, duurzaam werken, positieve psychologie, kennisbenutting, omgevingsfactoren en voedingsgewoonten in relatie tot lichamelijke en geestelijke gezondheid’. Tja, of uit die thema’s nou de toekomstige technologische exporthits of florerende maakindustrie voortkomt ... Er is mogelijk wel een idee dat erachter steekt: met een investering van wat miljoenen zou je preventief miljarden euro’s aan ziektekosten kunnen voorkomen. Voor de Nederlandse samenleving is dat zo slecht nog niet. Het is een goed idee, maar wel erg intern gericht. Dan Chemelot. Zeker, de chemie kan best nog wel wat ontwikkelvruchten dragen. Nieuwe materialen en nieuwe compounds, chemische innovaties die internationaal hoge ogen kunnen gooien. De Monitor geeft aan dat de chemische sector substantieel innoveert, maar dan zal er wel hard aan moeten worden getrokken en zullen er keuzes moeten worden gemaakt. Ik snap wel dat iedere provincie voor zichzelf opkomt, maar mag het een onsje meer landelijke afstemming bevatten? Het toch al enge Limburgse plan zit zelf geografisch al niet helemaal lekker. Terwijl de Maastrichtse ontwikkelingen tien pagina’s beslaan, moet bijvoorbeeld Chemelot het doen met één bladzijde. Lijkt een beetje of Sittard en anderen excuustruus zijn voor de leuke ideetjes van de Maastrichtse binnenstad en de gezondheidsplannetjes van de UM. Dat er ergens in deze brij eventueel parels zullen ontstaan, dat kan best mogelijk zijn. Dit lijkt echter meer op vissen in troebel water dan op een echt heldere strategie. Jammer. Dit Kennisas-verhaal is door zijn veelheid aan gebieden en initiatieven bijna niet te rijmen met een topsectorenbeleid waarin er keuzes moeten worden gemaakt. Nu ademt het de sfeer van vroeger: er was nog geen crisis en voor elke ideetje was er wel ergens een potje te vinden.

Mogen provinciale plannen een onsje meer landelijke afstemming bevatten?

MECHATRONICA&MACHINEBOUW 4

3

4

16

Thema

Moba’s inpakmachine voor kippen draait op pneumatiek

Naast zijn bekende eiermachines levert Moba ook een systeem om kippen te verpakken. De aansturing gebeurt met pneumatische cilinders van Parker Hannifin.

Kijk op pagina 26 voor de nieuwste vacatures in de hightechindustrie

20

4

MECHATRONICA&MACHINEBOUW 4 www.hightechbanen.nl

Thema

Zakken vullen met lucht

De Votech-systemen vullen zakken met bijvoorbeeld hondenbrokken of kattenbakkorrels. Het bedrijf koos voor pneumatiek: ‘Makkelijk in te bouwen en relatief goedkoop.’

INHOUD

34

Achtergrond over motion control

Motionplatform Rexroth maakt coatingmachine Hauzer klaar voor massaproductie

Om glanzende coatings aan te brengen op kunststof ontwikkelde Hauzer zijn Metalliner. Voor het interne transport gebruikt de machine het LMS-systeem van Bosch Rexroth.

OPINIE 3

Kennispotpourri – Joost Backus

9

Een nieuwe lente, maar een beetje hetzelfde geluid – Rolf Grouve

10 Niet aan directheid, maar aan opscheppen hebben Duitsers een hekel – René Schott 11 Ik moet commercieel zijn, maar hoe? – Jaco Friedrich

NIEUWS 8

Kort nieuws

12 Sfeerverslag High-Tech Systems 2013

THEMA PNEUMATIEK 16 Moba’s inpakmachine voor kippen draait op pneumatiek 20 Zakken vullen met lucht 25 Conditioneren van perslucht: balans tussen kosten en eisen 28 Pneu/tec benadrukt samenwerking in pneumatiek

ACHTERGROND OVER MOTION CONTROL 34 Motionplatform Rexroth maakt coatingmachine Hauzer klaar voor massaproductie

IN BEELD 36 Vanderlande helpt DPD bij sorteren pakketten

FOCUS 40 Productnieuws

36

In beeld

Vanderlande helpt DPD bij sorteren pakketten

Omdat het meer capaciteit nodig had, opende pakketdistributeur DPD in 2011 een nieuwe sorteerhub. Voor de automatisering van het proces nam het Vanderlande in de arm.

EN VERDER 6

Foto: Tegema

42 Eventagenda 43 Cursusagenda 46 Fedactueel 50 Kompas 51 Colofon


5

Eind april op het event High-Tech Systems 2013 demonstreerde Tegema het eerste prototype van een analysesysteem voor bloedplasma. Het ingenieursbureau ontwikkelde het apparaat in opdracht van een medische spin-off van de Universiteit Maastricht die de meetmethode bedacht en patenteerde. Om het een commercieel succes te laten worden, was het noodzakelijk om het proces te industrialiseren en te vangen in een machine die geschikt is voor gebruik in ziekenhuizen. Het Maastrichtse bedrijf – dat nog niet bij naam wil worden genoemd – schakelde daarvoor Tegema in nadat het een samenwerking had gevonden met een Franse marktpartij. Met een barcodelezer registreert het systeem de samples die aan de linkerkant naar binnen worden geschoven. Een pipetteereenheid deponeert een klein deel van een sample in een buisje dat een robot dan in het voorste wiel plaatst. De pipet voegt er een aantal chemicaliën aan toe, waarna het buisje verhuist naar het achterste wiel. Daar meet het systeem een half uur aan de reactie die plaatsvindt tussen het plasma en de chemicaliën. Nadat de analyse is afgerond, zet de robot het buisje in het reservoir rechtsonder bij alle andere samples die al zijn doorgemeten. Over de details van de meting wil de start-up nog niets naar buiten brengen. Inmiddels staan de eerste twee systemen in het veld, waar ze worden onderworpen aan de vereiste klinische tests. De wereldwijde marktintroductie zal waarschijnlijk dit najaar gebeuren, de eerste leveringen volgen naar verwachting in de lente van 2014. Foto: Bart van Overbeeke

6

MECHATRONICA 2

MECHATRONICA 2

7

KORT NIEUWS

Halfgeleidermachines

ASML-topman Meurice zwaait af Peter Wennink volgt per 1 juli Eric Meurice op als topman van ASML. Dat heeft het bedrijf bekendgemaakt bij de presentatie van de eerstekwartaalcijfers. Wennink bekleedde sinds 1999 de CFO-positie, maar met een ruime taakopvatting: hij trad regelmatig naar buiten als het gezicht van het bedrijf. In een videoboodschap zegt Wennink geen grote veranderingen in de strategie en de roadmap van ASML te willen doorvoeren. Meurice was sinds 2004 CEO. Hij blijft aan in een adviserende rol tot het einde van zijn contract in maart 2014. De raad van bestuur blijft verder ongewijzigd met CTO Martin van den Brink en executive vice presidents Frits van Hout en Frederic Schneider-Maunoury. Zoals verwacht draaide ASML in het eerste kwartaal niet op volle toeren. Het noteerde een omzet van 892 miljoen euro, het laagste niveau sinds de start van 2010. Oorzaak is een zwakke pc-markt, die lijdt onder de opkomst van de tablet. PvG

Halfgeleidermachines

Investeerders zetten zwaargewicht aan roer Alsi Sinds begin april is Richard Boulanger de nieuwe CEO van Alsi. De afgelopen maanden doorliep de Beuningse machinebouwer een financieringsronde waarbij een aantal bestaande partijen in het bedrijf investeerde. PPM Oost sloot zich aan als nieuwe kapitaalschieter. Een van de voorwaarden van de investeerders was dat Alsi zou zorgen voor een CEO met zeer veel ervaring in businessprocessen, bedrijfsvoering en marketing. Die kwaliteiten misten ze bij Boulangers voorganger Peter Chall. Als oprichter en drijvende kracht achter Alsi kan het bedrijf echter niet zonder Challs technische kennis en ervaring. Hij blijft daarom aan boord als CTO. Boulanger heeft zijn sporen verdiend in de halfgeleiderindustrie en de machinebouw. De geboren Canadees werkte voor onder meer IBM, Assembléon-concurrent Universal Instruments en de die-bonddivisie van Kulicke & Soffa. AP

Service

Acht miljard extra omzet in verschiet voor maakindustrie

De Zuid-Nederlandse maakindustrie kan jaarlijks acht miljard extra omzet genereren als ze meer diensten – bestaande en nieuwe – gaat leveren aan haar binnen- en buitenlandse klanten. Servicebusiness biedt industriële bedrijven nieuwe groeikansen en hogere marges dan traditionele productbusiness. Dat staat in het rapport ‘Ontwikkelpaden voor servicebusiness’ waarvan tijdens het seminar B2B Service Business, onderdeel van High-Tech Systems 2013, het eerste exemplaar werd overhandigd aan Amandus Lundqvist, boegbeeld van de topsector Hightech Systemen en Materialen. Behalve aan producten, machines en installaties kunnen bedrijven verdienen aan services zoals reparaties en reserveonderdelen. Een andere optie zijn diensten gericht op een optimale prestatie van de producten, in termen van opbrengsten, uptime en total cost of ownership, zoals preventief onderhoud, performancemonitoring en productupgrades. AP

8


Pneumatiek

Bosch Rexroth verzelfstandigt pneumatiektak Op de Hannover Messe heeft Bosch Rexroth bekendgemaakt dat het zijn pneumatiekafdeling per 1 juni verzelfstandigt. De tak gaat als zelfstandige onderneming verder onder de paraplu van de moedermaatschappij. Het concern verwacht door deze afsplitsing klanten en markten voor pneumatische componenten en systemen sneller en flexibeler te kunnen bedienen. Bovendien ontstaan nieuwe groeimogelijkheden omdat de focus niet langer op het marktsegment fabrieksautomatisering hoeft te liggen. Zo kan het nieuwe bedrijf zijn pijlen ook richten op medische technologie, zware industrie of vrachtwagens. De pneumatiekafdeling stond al langer in de etalage en het Duitse bedrijf staat nog steeds open voor een verkoop. AP

Medische systemen

Hemics en Demcon maken handscanner voor ontstekingsactiviteit marktrijp Hemics en Demcon starten met de ontwikkeling van de Handscan tot een marktrijp product. Dit door Hemics ontwikkelde niet-invasieve beeldvormende apparaat is bedoeld voor het monitoren van gewrichtsontsteking bij reumatoïde artritis (RA). Binnen de samenwerking zal Demcon zorg dragen voor de systeemengineering, elektronica, mechanica, optica en embedded software. Philips-spin-off Hemics blijft verantwoordelijk voor het data-algoritme dat de meetgegevens van de scanner vertaalt in klinische informatie voor de reumatoloog. De uitdaging voor de beide partners is een lichtgewicht, compact, gebruikersvriendelijk en betaalbaar apparaat te ontwikkelen. Naast de belichtingsmodule vereisen hiervoor een intuïtieve gebruikersinterface en het industrieel ontwerp speciale aandacht. AP

OPINIE

Een nieuwe lente, maar een beetje hetzelfde geluid

E Rolf Grouve is managing director van subsidieadviesbureau Innovation Connect.

en nieuwe lente, een nieuw geluid. Deze bekende uitdrukking past absoluut bij de tijd van het jaar maar niet helemaal bij het nieuwe subsidieprogramma Mkb Innovatiestimulering Topsectoren. Want dat staat vol met oude bekende regelingen. Toch biedt het programma volop nieuwe subsidiekansen en heeft het miljoenen euro’s in kas, ook voor mkb’ers in de mechatronica en machinebouw. Eindelijk is er een subsidie die voorkomt uit het Topsectorenbeleid en die zich richt op de ‘gewone’ ondernemer in plaats van op alleen intelligente samenwerkingsgroepen met grenzeloos ambitieuze plannen. Het heeft er lange tijd naar uitgezien dat de euro’s in de potjes van de Topsectoren waren voorbestemd voor grote bedrijven en organisaties en niet voor de ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf. Zij herkenden zich niet in de aangekondigde programma’s, projecten en onderzoeken uit het door de politiek zo begeerde Topsectorenbeleid. Maar nu de regeling Mkb Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) is gelanceerd, wordt dat anders. De MIT is een aantrekkelijke potpourri van mkb-subsidies, die tot 2015 zo’n 22 miljoen euro te verdelen heeft. Wie de verschillende regelingen van de MIT onder de loep neemt, komt veel oude bekenden tegen. Subsidies die in de basis veel weg hebben van de subsidiepotjes die de afgelopen jaren door bezuinigingen verdwenen. Zo zien we onder meer de kennisvouchers, de subsidie voor haalbaarheidsstudies en de IPC-subsidie terug. Allemaal subsidies die ook door bedrijven uit de mechatronica en machinebouw volop zijn benut. Het onderdeel ‘Haalbaarheidsstudies’ is beschikbaar voor mkb-ondernemers die de economische mogelijkheden in kaart willen brengen van industrieel onderzoek of experimentele ontwikkeling. De subsidiebijdrage kan oplopen tot een halve ton. De kennisvouchers kunnen worden aangevraagd door mkb’ers die een kennisvraag of onderzoek uitzetten bij een kennisinstelling en zijn enkele duizenden euro’s waard. Niet alleen het inhuren van externe kennis wordt gesubsidieerd. Ook voor bedrijven die voor (maximaal) een jaar deskun-

dig personeel inhuren, ligt binnen het MIT-programma een bijdrage klaar. Binnen de MIT-subsidies zijn er verschillende onderdelen die zich richten op kennisdeling en netwerken. Zo is er geld beschikbaar voor bedrijven en organisaties die masterclasses, workshops en netwerkbijeenkomsten houden, die als doel hebben ondernemers individueel of gezamenlijk te laten innoveren. Via de ‘Subsidie voor netwerkactiviteiten’ kan er een bijdrage van maximaal 25 duizend euro worden verdiend voor het opzetten en uitvoeren van dit soort netwerkevenementen. Ook is er een regeling die de ondersteuning door innovatiemakelaars stimuleert. Dit onderdeel is vooral bedoeld voor ondernemers van een Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI) die advies inwinnen van een innovatie-expert. Zoals binnen meer subsidieprogramma’s van de afgelopen jaren wordt ook binnen het MIT samenwerking tussen ondernemers enorm aangejaagd. Zo is er het subsidieonderdeel MIT-R&D-samenwerkingsprojecten, waar een bedrag van 150 duizend euro per project te verkrijgen is. Ook een absolute gouwe ouwe is de IPC-regeling. Innovatieprestatiecontracten richten zich ook dit jaar op groepen mkb-bedrijven die eigen meerjarige innovatieplannen uitvoeren. Voor samenwerkingsprojecten kan de subsidie oplopen tot anderhalve ton, terwijl de hoogst mogelijke subsidie voor een individueel project 25 duizend euro is. Van de 22 miljoen euro MIT-subsidie in totaal is een substantieel deel – maar liefst 7 miljoen euro – gereserveerd voor de nieuwe generatie IPC’s. Een nieuwe lente, maar een beetje hetzelfde geluid is het gevoel dat het beste past bij het pasgeboren MIT-programma. Er is wel gezaaid, nu nog oogsten. De subsidies kunnen vanaf half mei worden aangevraagd. Voor de verschillende topsectoren zijn aparte budgetten beschikbaar. Zo is er voor de topsector Hightech Systemen en Materialen in totaal 4 miljoen euro beschikbaar, voor de logistieke branche ruim 1,5 miljoen en voor de topsector Chemie, Biobased en Energie bijna 6 miljoen.

De subsidiebijdrage kan oplopen tot een halve ton


9

Kleefstoffen voor de

INGEZONDEN BRIEF

opto-electronica LED packaging

René Schott is medeoprichter en systeemingenieur bij Macawi Medical Systems.

Niet aan directheid, maar aan opscheppen hebben Duitsers een hekel

M

 geringe uitgassing  optisch stabiel  hoge aanvangshechting  snelle uitharding met DELO-KATIOBOND

Bezoek onze website! www.DELO.de/en/optoelectronics

Industrial Adhesives Phone +31 53 4316968 www.DELO.de [email protected]

10


et interesse heb ik vanuit Duitsland het redactionele commentaar over de mythe van directheid van Nederlanders gelezen in Mechatronica&Machinebouw 3, 2012. Ik ben het maar deels eens met de conclusie van René Raaijmakers voor wat betreft de Duitse mentaliteit in bedrijven en hun visie op de Nederlandse aanpak. Ik woon in Duitsland en werk bij een klein bedrijf in Eindhoven, Macawi Medical Systems, dat beademingsapparatuur ontwikkelt. De software – een groot deel van ons IP – schrijven we in huis. We hebben bijna alleen Duitse klanten, omdat in Duitsland nu eenmaal de bekende en gerenommeerde firma’s uit onze branche zitten. Hiervoor heb ik bij een groot Duits bedrijf gewerkt. Ik heb ervaren – en dat merk ik ook aan mijn Duitse vrienden – dat Duitsers vaak te bang zijn om kritiek te hebben. Als ze weten dat iets niet kan, zeggen ze het niet tegen hun baas, maar wachten tot het fout gaat. Daardoor lopen projecten uit of ze worden veel duurder dan gepland. Dit heeft met openheid te maken, maar ook met directheid, met opbouwende kritiek kunnen leveren op je collega’s maar vooral op je baas, die immers ook fouten maakt, en met het tijdig melden van eventuele problemen. Als je die fouten ziet, moet je die naar mijn mening kunnen bespreken. Niet wachten tot de baas er vanzelf achter komt, want dan is het vaak te laat. Ik denk dat Duitse bedrijven nog beter kunnen zijn dan ze nu al zijn als ze dat van Nederlanders zouden afkijken. Het Duitse gebrek aan directheid staat vooral veel Duitse werknemers zelf in de weg. Het is een bron van frustratie en stress. En dat gaat vaak ten koste van een goede werksfeer. Het probleem van Nederlanders is volgens mij niet die directheid maar dat ze er een handje van hebben om op te scheppen. Daar houden Duitsers absoluut niet van. Eerst zien, dan geloven, is het devies. Dat is zeker een goed uitgangspunt en daar letten we erg op bij Macawi. Je moet jezelf weliswaar verkopen, maar ook je grenzen aangeven en daarin eerlijk zijn. Dat zijn waarden die bij Duitsers erg hoog in het vaandel staan. Ik denk dat daar de crux zit: op een open manier eerlijk zijn en niet opscheppen. Het zit hem niet zozeer in onze directheid, die weten Duitsers best te waarderen, al moet je het niet overdrijven. Met fingerspitzengefühl werken dus, en geen botheid, daar heeft Raaijmakers gelijk in. Daar moeten Nederlanders op hun beurt meer op letten.

Eerst zien dan geloven, is het Duitse devies

OPINIE DE COMMUNICATIETRAINER

Ik moet commercieel zijn, maar hoe? Een projectmedewerker vraagt:

In mijn technische functie werk ik vaak direct met de klanten van ons bedrijf of met potentiele opdrachtgevers. Mijn leidinggevende heeft gezegd dat ik tijdens dergelijke contactmomenten commerciëler moet zijn. Maar hoe pak je dat aan?

De communicatietrainer antwoordt:

Jaco Friedrich is softskillstrainer bij The High Tech Institute. [email protected]

Voor de meeste techneuten geldt dat hun hart bij de techniek ligt. Aan commercieel ‘zakendoen’ hebben ze een broertje dood. Want daar gaat het immers niet om. En dat is ook zo. Commercie, dus gericht zijn op verkopen zonder een concrete meerwaarde toe te voegen, is terecht iets om je niet te veel mee bezig te houden. Maar de schoorsteen moet wel roken. Ook die van de techneut. Hoe krijg je dat blijvend voor elkaar? Het verkopen alleen overlaten aan het commerciële apparaat (marketing en verkoop) is niet altijd voldoende. Het komt regelmatig voor dat verkopers de techniek niet goed kunnen verkopen omdat ze er net niet genoeg in zitten. Daarbij beschikken ze niet altijd over de juiste signalen die jij als techneut wel oppikt. Je werkt immers vaak nauw samen met collega-technici van de klant. Je ziet waar het goed loopt en waar eventueel een probleem kan ontstaan of een kans ligt. En juist omdat je over deze informatie beschikt, heb je een heel goede positie om commerciële kansen te creëren. Hoe kun je nu verkopen zonder dat het ‘commercieel’ voelt? Als je kijkt naar de essentie van verkopen, draait het om het willen helpen van de klant. Als je daartoe het initiatief neemt, dan volgt de verkoop als een logisch vervolg. Of niet, en dan is het ook goed. Je hebt dan misschien de klus verloren, maar wel het vertrouwen gewonnen. Stel nu dat je iets ziet wat niet lekker loopt bij de klant en je hebt het idee dat ze daar best wat mee willen. Hoe pak je dat aan? Het allerbelangrijkste is dat je boven tafel krijgt wat precies het probleem is en hierover in

gesprek gaat. Concreet betekent dit: luisteren (dus gewoon luisteren, en niet alvast aan je antwoord denken), samenvatten (‘Als ik je goed hoor, is er dit en dat aan de hand. Klopt dat?’) en doorvragen (‘Dan ben ik ook benieuwd naar hoe zus en zo zit?’). Met het stellen van vragen stel je de diagnose. Waar je naar vraagt zijn de volgende zaken: de situatie waarin het issue zich voordoet, wat er precies fout gaat, wat het negatieve effect is, wat een mogelijke goede aanpak is en wat het gewenste positieve effect is. Stel vooral open vragen, zoals ‘Wat gaat er precies mis?’ en ‘Wat moet het gewenste resultaat zijn?’. Vraag ook naar voorbeelden om het zo concreet mogelijk te krijgen. Hoeveel de klant je kan vertellen, is niet voor alle punten hetzelfde. Duidelijk is vaak waar de klant het probleem ervaart (het negatieve effect) en wat het gewenst resultaat moet zijn. In het boven tafel krijgen van het probleem en het bedenken van een goede aanpak zit jouw expertise, jouw meerwaarde. Dit is wat je verkoopt. Een valkuil is dat je te snel naar de oplossing gaat in plaats van het probleem eerst grondig te analyseren. Als je goed doorvraagt, ontstaat een belangrijk bijeffect, namelijk dat het probleem pijnlijk duidelijk wordt. Dit geeft motivatie om er nu echt wat aan te gaan doen. Mogelijk met jou als partner. Bovendien voelt de klant zich begrepen omdat je de goede vragen stelt. Hierdoor groeit het vertrouwen in je vakmanschap. Als de tijd rijp is, komt de vraag of je je oplossing niet eens wilt uitwerken en met een voorstel wilt komen. En ziedaar, de deal is bijna rond. Het woord verkopen komt er niet aan te pas. In essentie gaat het om je bereidheid de klant, met wie je misschien al samenwerkt, verder te helpen.

Verkopen draait om het willen helpen van de klant


11

High-Tech Systems trok 2384 geïnteresseerden naar het Klokgebouw in Eindhoven. Ze bezochten de lezingen in het uitgebreide programma, keken rond bij 106 standhouders, spraken met bekenden en legden nieuwe contacten. Ook hadden ze aandacht voor verschillende side-events zoals Model-Driven Development Days, Service Business, Sensing Matters en SmartPie. Voorafgaand aan het evenement op 24 en 25 april brachten enkele buitenlandse delegaties een bezoek aan onder meer ASML, Imec en de High Tech Campus.

Foto’s: Bart van Overbeeke

Bezoekers ko nden op HighTech System kennismaken s met de doce nten en traini van The High ngen Tech Institute (HTI). Op de van de goud stand sponsor – om gevormd als – werden wor podium kshopachtig e sessies ov communicat er ievaardighed en gehouden. D werden kort aarnaast e demo’s gege ven over trai op het gebied ningen van optiek, va cuümtechniek thermisch on twerp. en ‘Bezoekers ko nden op Highop een verras Tech System sende manie s r kennismak onze technisc en met he opleidinge n en training persoonlijke en voor vaardigheden en leiderscha HTI-directeur p’, aldus John Settels . Met alleen diepgang ko technische m je er volgen s Settels niet hightech. ‘Het in de draait om team begrijpen, ov work, luistere ertuigen en m n en otiveren. Daa er in de high rmee valt tech veel te winnen.’

Mechatronics

Design principles basics How can you develop a product or skillful means of production? ´Design principles basics´ is an introductory course for designers, working in mechanical or precision engineering. Various topics will be covered such as designing for stiffness, the avoidance of backlash, designs based on elastic deformation, controlling degrees of freedom, friction and hysteresis. After the course, the participant will have an insight into the conceptual approach to mechanical designs and on the basis of that insight, will be able to identify problem areas, identify alternatives and make choices. The prerequisite is a BSc/MSc engineering. Some knowledge of dynamics and control theory is also required. Course code: Location: Price: Duration: Dates:

DPB Eindhoven 2,495 euros excl. VAT 5 days in a period of 2 weeks commences on 29th May 2013

Optics

Applied optics Professionals who do not design (specify, test) optical systems but who are working on projects together with optical designers and want to know more about optical principles will benefit from this practice-oriented course. Topics such as waves, geometrical optics, interferometry, diffraction and polarization will be covered during this course, by means of lectures, home assignments and an excursion. The training is intended for people with a non-optical background (e.g. electronics, mechanics, chemistry) who work in projects involving optics and want to increase their level of understanding of optical principles and applications. Course code: Location: Price: Duration: Dates:

AP-OPT Eindhoven 2,500 euros excl. VAT 15 weekly mornings commences on 29th October 2013

System

System architect(ing) This course will help a system architect to get a clear view on his/her role and responsibilities in the multidisciplinary environment and provides instruments to tackle architectural issues with e.g. how to balance the many, sometimes conflicting requirements, how to set up a roadmap and how to develop generic solutions. The course gives an overview of the playfield of the system architect. It provides insight in the broad variety of viewpoints the architect needs to take care of. The addressed subjects help to understand the influence of the organisation structure, the importance of focussing not only on technical aspects but also on business, process and human aspects and how to cover multidisciplinary aspects. The course contains many short exercises, worked out in small groups, that help to experience the broadness of the field. It is developed for (potential) system architects, system group leaders, senior designers and project leaders. A few years of experience in product development, either in hardware or software, with an interest in the integral multi-disciplinary architectural issues and affinity with the business aspects is essential. Course code: Location: Course price: Duration: Dates:

Sysarch Eindhoven 2,750 euros excl. VAT 5 consecutive days 17th - 21th June 2013

EXT

RA

EDI

TIO

N

www.hightechinstitute.nl

Het is al jaren een interessant discussiepunt. Welke aandrijftechniek is het best: elektrisch, pneumatisch of hydraulisch? Een eenduidig antwoord is niet zo makkelijk te geven. Elke niche heeft zijn eigen wensen en eisen. Het kwartje zal dus ook steeds een andere kant op vallen. Pneumatiek krijgt vaak het stempel een hoge total cost of ownership te hebben. Dat komt vooral doordat de opwekking van perslucht vrij prijzig is. Bovendien kan er veel perslucht verloren gaan door lekkages in het systeem. Aan de andere kant zijn de aanschafkosten juist relatief laag. Als je dan de lekkages onder controle weet te houden, heb je uitstekende technologie in handen. Dat bewijzen twee toepassingsverhalen in deze special: een kippeninpakmachine van Moba en de zakkenvulsystemen van Votech.

DIEPGANG

MECHATRONICA 2

25

THEMA PNEUMATIEK

< Al ruim dertig jaar is de Maxipack op de markt en Moba verkoopt nog altijd tientallen van deze kippeninpakmachines per jaar.

Moba’s inpakmachine voor kippen draait op pneumatiek Klanten kijken soms raar op als ze de Maxipack in de brochure van eierspecialist Moba zien staan. De machine is namelijk geschikt voor het inpakken van hele kippen, niet voor eieren. De aansturing van alle bewegingen gebeurt met pneumatische cilinders van Parker Hannifin. Alexander Pil

M

achinebouwer Moba is een bekende speler in de eierwereld. Het bedrijf uit Barneveld ontwikkelt en verkoopt systemen voor het sorteren, verpakken en verwerken van eieren. De Maxipack is dan ook een vreemde eend in het assortiment. Dit apparaat is namelijk niet bedoeld voor eieren, maar voor kip-

pen. Of om precies te zijn: voor het verpakken van geplukte en uitgeholde kippen. De Maxipack is volgens Moba de enige kippeninpakmachine die het hele proces uitvoert. Een operator plaatst de kip in de machine en deponeert de ingepakte kip in een doos. Alle andere stappen zoals het openen van de zak, het erin schuiven

van de kip, het sluiten van de zak met tape of een clipje en het afsnijden van het reststuk van de zak komen allemaal op het conto van de Maxipack. Een realistische output voor het apparaat is zo’n achthonderd kippen per uur. De Maxipack is al een jaar of dertig op de markt en hij verkoopt nog altijd goed.

Krachtige, betrouwbare hydrauliek Action-Hydro: hoogwaardige hydrauliek voor alle denkbare toepassingen. Specialist met een schat aan ervaring in hydraulische systemen. Voor situaties waar het draait om betrouwbaarheid en duurzaamheid. Action-Hydro B.V. Kabelstraat 7 1322 AD Almere T: 036-5360204 E: [email protected] I: www.action-hydro.nl

16


< Een operator legt de kip op zijn rug in de machine. Een opstaande plaat duwt hem vervolgens naar de zak.

< Twee kunststof blokken stampen de kip goed aan zodat er niet te veel lucht in de zak blijft zitten.

Recentelijk verscheepte Moba nog elf machines naar een klant in Saoedi-Arabië. ‘Het systeem is in al die jaren een goede basis gebleken voor betrouwbare productie’, aldus technisch specialist Wim Bokhorst. ‘Sommige machines draaien nu al dertig jaar zonder noemenswaardige problemen. Natuurlijk moet er wel eens een onderdeeltje worden vervangen, maar dat is logisch. Ook hebben we in al die jaren regelmatig een nieuw type cilinder geïntroduceerd. We zitten daar al aan de vierde generatie, steeds met betere prestaties op het gebied van snelheid en hygiëne. Ook de PLC-besturing hebben we al een paar keer vervangen. Zoiets is op een gegeven moment simpelweg verouderd. Dan vervangen we dat door een geavanceerdere versie.’

Clean

De Maxipack is vrijwel volledig pneumatisch aangedreven. ‘De beslissing daarvoor dateert natuurlijk al van dertig jaar geleden. Toen had je nog niet zulke geavanceerde elektromechanische

aandrijvingen of spindels’, legt Bokhorst uit. ‘Maar ook nu is pneumatiek nog een makkelijke en eenvoudige manier van werken. Je kunt alles heel compact construeren. Bovendien kunnen klanten door de pneumatiek hun machines zonder problemen met een hogedrukspuit reinigen. Dat is belangrijk in onze industrie. Met elektromechanische aandrijvingen is dat veel lastiger te bereiken.’ Parker Hannifin levert de pneumatische onderdelen van de Maxipack. ‘We leveren cilinders met een speciale HDPEseal’, vertelt Maurice van Dam, accountmanager factory automation bij de aandrijfspecialist. ‘Dat staat voor high-density polyethyleen. Die afsluiting heeft geen smering nodig. Daarmee verleng je de levensduur van de cilinders in deze omgeving. Bij het reinigen van de machine zou je immers het vet op de uitgeschoven zuigerstang wegspoelen en moet je binnen een half jaar een nieuwe cilinder installeren. Dat probleem ondervangen we met de HDPE-seal.’

De onderhoudseisen tellen sowieso zwaar in de markt waar Moba op mikt. De Maxipack is daarom ook volledig gemaakt van roestvrij staal en hoogwaardig kunststof. Van Dam: ‘Dat geldt ook voor de pneumatische systemen die wij leveren. De zuigerstangen, de bouten, alles is van rvs. Ook de aluminium eindkappen zijn netjes geanodiseerd. We hebben erop gelet dat er nergens naadjes, randjes of hoekjes zitten waar vuil zich kan ophopen. Het is een clean design, tot de afdekdopjes voor de inbusbouten aan toe.’ De cilinders van Parker hebben een lange levensduur. ‘Ze gaan ongeveer vijfduizend kilometer mee, wat betekent dat ze bij een slag van een meter vijf miljoen slagen kunnen maken. Dat is behoorlijk veel’, weet Van Dam. ‘De koppelingen komen allemaal uit ons Legris-pakket. Dat garandeert goede afdichting. Overigens zitten de cilinders allemaal onder in de machine verwerkt zodat er geen direct contact is met het product. Daarom zijn kunststof koppelingen geoorloofd. Een


17

THEMA PNEUMATIEK

> De Maxipack kan twee kippen tegelijk verwerken. Rechts komt de kip in de zak, links wordt de zak gesloten. Terwijl het plateau draait, houdt een rekje met elastiekjes alles op zijn plaats.

Parker-ventieleiland met Iso-ventielen zorgt voor de aansturing van alle pneumatische cilinders.’

Glijbaan

De Maxipack draait op acht pneumatische cilinders. De eerste heeft twee taken: via een opstaande plaat duwt hij de kip in de zak en met twee kunststof blokken (Delrin) drukt hij ook de achterpoten strak in de zak. Dat gebeurt met twee gekoppelde armen. De voorste schuift de kip naar voren en trekt gelijk de tweede arm mee. Als

de eerste arm op zijn maximum zit, kan de tweede arm nog een stukje verder draaien en ook de pootjes aanduwen. De tweede cilinder is verantwoordelijk voor het openzetten en -houden van het plastic zakje. Een luchtstroom zorgt ervoor

dat de bovenste van de klaarhangende zakjes wordt opgeblazen. Met twee pneumatische aangedreven kleppen en een beugel pakt de machine het zakje dan vast. Moba is erin geslaagd die drie bewegingen te koppelen zodat één cilinder volstaat.

IAI zoekt technisch toptalent IAI industrial systems te Veldhoven bouwt high-tech productiesystemen. Wij leveren met name aan de markt voor beveiligd drukwerk. Zo worden onze systemen wereldwijd ingezet voor het personaliseren van paspoorten en voor het beveiligen van bankbiljetten. Daarnaast bouwen wij klantspecifieke systemen voor innovatieve toepassingen in nieuwe markten. IAI is een gezond en groeiend bedrijf met circa 55 medewerkers. Om ons succes in de toekomst uit te kunnen breiden, zijn wij op zoek naar: • • • •

Operations Director (Junior) Field Service Engineers (Junior) Mechanical Engineers (Junior) Software Engineers

Kijk voor meer informatie op www.iai.nl/career

18


< Het uitstekende zakdeel wordt afgevangen en aangetrokken tussen rvs platen. Straktrekken gebeurt door de platen ten opzichte van elkaar te kantelen. Daarna sluit een tape-unit de zak af.

in te bouwen maar we hebben het proces nu toch al in de vingers, ook doordat we weten hoe snel een cilinder beweegt. Dat geeft ons voldoende informatie om de programmatuur mee te regelen.’

Het zakje met de kip ligt op een plateau. In twee stappen van negentig graden kan dat de kip naar zijn volgende positie draaien. Voor die rotatie gebruikt Moba de derde pneumatische cilinder. De ingepakte kip mag tijdens de draaiing natuurlijk niet van het plateau vallen. Daarom klemt de machine hem vast met twee pneumatisch aangedreven en gekoppelde armen met elastieken ertussen. Om de snelheid van de Maxipack te verhogen, zijn er twee posities op het draaiplateau; terwijl de eerste zak wordt afgesloten, kan de volgende alvast in de zak worden gestopt. In totaal zijn er dus drie pneumatische cilinders gereserveerd voor de aansturing van het plateau. Het uitstekende zakje wordt opgevangen in een >-profiel. Een zuigmondje zorgt ervoor dat het plastic niet per ongeluk ergens anders terechtkomt. Het verwijdert gelijk een beetje overtollige lucht uit de zak. Van links komt er dan een plaat met een <-profiel waardoor het zakje helemaal is ingekaderd. Twee vergelijkbare profielen pakken het zakje een paar centimeter verder helemaal vast. ‘Dan trekken we de kip strak in de verpakking. Dat gebeurt doordat de achterste twee schuiven kunnen kantelen ten opzichte van de voorste twee’, legt Bokhorst uit. De draaias ligt onder in de machine, dus het is een flinke constructie die kantelt. ‘Het is inderdaad wat zwaar uitgevoerd, maar het werkt prima.’ Het vastpakken en straktrekken van de zak gebeurt met twee pneumatische cilinders: een voor de gekoppelde profielparen en een voor het kantelen van het achtervlak. De achtste en laatste cilinder is gereserveerd voor de tape-eenheid. Die

slaat een tapeje om de zak en sluit de kip netjes af. Die unit snijdt gelijk ook het resterende stukje van de zak af dat door het zuigmondje wordt afgevoerd richting een opvangbak onderin de Maxipack. Via een glijbaan rolt de inpakte kip in de doos waar een operator hem nog even recht legt. Parker heeft alle pneumatische cilinders voor de eindsignalering uitgerust met reed-contacten. Bokhorst: ‘Die signalen fungeren als triggers om de machine te besturen. Op basis van die positie-informatie weet het systeem namelijk wanneer het welke actie moet uitvoeren. Het is wel discrete input zodat we niet continu weten wat de exacte positie van de cilinderstang is. We hebben wel eens overwogen om halverwege nog een reed-contact

Feedlink

Het geautomatiseerde inpakproces in de Maxipack is zo snel dat de mens de bepalende factor is in de capaciteit. ‘Het is dus belangrijk dat onze klanten een goede opstelling rond de machine hebben’, aldus Bokhorst. ‘De operator moet goed worden gevoerd met kippen en hij moet makkelijk de volle dozen kunnen afvoeren.’ Een deel van de oplossing is de Feedlink van Moba. Dit systeem kan worden gekoppeld aan de Maxipack. Het pakt de kippen automatisch van de transportband en stopt ze in de Maxipack. De operator hoeft dan alleen nog de zakken en sluitingen te controleren en de kippen in een doos te doen. De typische capaciteit loopt zo op van achthonderd naar elfhonderd kippen per uur.

De capaciteit van de Maxipack is grotendeels afhankelijk van hoe snel de operator werkt. Typisch verpakt hij zo’n achthonderd kippen per uur. Dat kan sneller door gebruik te maken van Moba’s automatische invoersysteem, de Feedlink.


19

THEMA PNEUMATIEK

Zakken vullen met lucht Machinebouwer Votech ontwikkelt systemen om zakken te vullen met bijvoorbeeld hondenbrokken of kattenbakkorrels. De bijbehorende palletiseerunit is elektrisch aangedreven, maar het vulstation zelf draait vrijwel compleet op pneumatiek. ‘Makkelijk in te bouwen en relatief goedkoop.’ Alexander Pil

Z

o’n tweeënhalf jaar geleden begon Pierre Dierckx voor zichzelf. Met twee compagnons – Peter Vissers en Rolf Michiels – richtte hij Votech op. Het drietal had al jarenlange ervaring in industriële zakkenvulmachines waarvan het graag in een eigen bedrijf wilde profiteren. Inmiddels is het bedrijf in Lage Mierde (onder Tilburg, tegen de Belgische grens) gegroeid tot dertien medewerkers met onder meer twee mechanica-ingenieurs en drie softwareontwikkelaars. ‘We ontwikkelen en produceren verpakkingsmachines voor stortgoederen’, vertelt Dierckx. ‘Dan moet je denken aan potgrond, melkpoeder, bloem of zand, maar ook aan bijvoorbeeld hondenbrokjes. Onze

apparaten vullen, sluiten en wegen de zakken. Daarnaast leveren we palletiseermachines om de zakken netjes op te stapelen. Ook kunnen we alle tussenliggende transportsystemen verzorgen en turnkey projecten doen.’ Votech ontwikkelt vulmachines voor zakken van een tot vijftig kilo maar ‘tussen twintig en vijfentwintig kilo is het meest gangbaar’, weet Dierckx. ‘We doen aan vullers voor openmondzakken en buis- en vlakfoliezakken. Openmondzakken worden al als zak aangeleverd aan de machine. Ze kunnen van papier zijn maar ook van plastic of jute, en wel of geen zijvouw hebben. Buisfoliezakken komen van een grote rol. Daar moeten we eerst een stuk van af-

glijlagers

Kennis

20


knippen en dat aan de onderkant dichtmaken voordat het naar de vulmond kan. Bij vlakfoliezakken moeten we het materiaal ook in de lengterichting nog dichtsealen.’ Zodra de zak klaar is om te worden gevuld, brengt de Votech-machine hem naar de vulmond. Er zijn twee doseerstrategieën: netto en bruto. ‘Bij de nettodosering vult het systeem een weegbunker met het gewenste gewicht. Als de zak klaar hangt, gaan er twee loskleppen open en valt het product naar beneden’, legt Dierckx uit. ‘Voor veel producten werkt dat prima, maar er zijn uitzonderingen. Plakkerige producten zoals melkpoeder kunnen gedeeltelijk in de bunker blijven zitten. Ook als producten heel erg stoffen, komt niet alles uit de

lineair lagers

Kunde

Kracht

magneetlagers T 070 387 68 00 F 070 386 38 85

E [email protected] W www.kracht.nl

< De stortgoederen wachten in een weegbunker totdat de volgende zak klaar hangt onder de pneumatisch aangedreven loskleppen.

bunker ook daadwerkelijk in de zak terecht. Je zou dat voor een deel kunnen oplossen met een schudmechanisme, maar dat vinden wij een lapmiddel. Alleen als het echt niet anders kan, gaan we die richting op.’ Votech kiest dan liever voor een brutodosering: de klem met de zak hangt daarbij aan een load cell die continu terugkoppelt hoeveel er al in de zak zit. Dierckx: ‘We gebruiken daarvoor een weegindicator. Die heeft de intelligentie om te bepalen wanneer de zak vol gaat zijn en wanneer de toestroom dus moet worden onderbroken. Het hele weegsysteem – ook die voor nettodosering – laten we altijd certificeren door het Nederlands Meetinstituut. De benodigde nauwkeurigheid is natuurlijk afhankelijk van de wensen van de klant, maar het heeft zeker ook te maken met het specifieke product. Het heeft immers geen zin om kiezelstenen op één gram nauwkeurig af te wegen.’ Voor de productaanvoer naar de vulmond heeft Votech meerdere mogelijkheden. Het kan met een lopende band, maar ook met een schroef of een trilgoot. ‘De meest voorzichtige manier is met een lopende band. Die is zeer geschikt voor bijvoorbeeld hondenbrokken. Als je daar een schroef zou gebruiken, breek je de brokken en zit er veel te veel gruis in een zak. Dat willen consumenten niet. Voor poeders of specerijen is een schroef juist weer beter omdat je anders het gevaar loopt dat er van alles aan de band blijft plakken. In het geval van zand gebruiken we vaak een

trilgoot. Zand schuurt immers heel erg, dus een band of een schroef zou je om de twee maanden moeten vervangen. Elk product heeft zo zijn eigen kenmerken. Ik zit nu dertig jaar in het vak en kan inmiddels aardig inschatten wat voor welk product het beste werkt.’ De gevulde zakken brengt Votech naar het afsluitstation. Ook daar biedt het verschillende alternatieven: sealen, lijmen of naaien. ‘De kunst is om zo veel mogelijk opties te hebben maar dat het allemaal

toch modulair is’, zegt Dierckx. ‘Als je elke machine vanaf nul moet gaan ontwerpen en tekenen, is het niet meer te betalen. Daarin kan Votech zich onderscheiden; als je het ontwikkelproces goed onder controle hebt, kun je de kostprijs laag houden.’ Een speciale module is de begasser. Daarmee blaast Votech gas in de gevulde zak zodat de zuurstofconcentratie omlaag gaat. ‘Kom je onder de een procent, dan gaan alle eventuele beestjes dood en verleng je dus de houdbaarheid van

< Het vulstation werkt grotendeels met pneumatische aandrijvingen. ‘Je kunt die vrij makkelijk inbouwen en ze zijn goedkoper’, aldus Votech-directeur Pierre Dierckx.


21

THEMA PNEUMATIEK

het product’, weet Dierckx. ‘Voor zand en grind is dat overbodig, maar bij dierenvoeding of menselijke consumptiegoederen wordt dat steeds meer gevraagd.’ Op weg naar de palletiseereenheid passeren alle zakken nog een metaaldetector, om verdwaalde metaalsplinters af te vangen, en een controleweger, voor een laatste check van het gewicht. Voor de palletiseerder heeft Votech opnieuw keus. Het kan met een grijperkop die de zakken stuk voor stuk oppakt en op de juiste plek legt. Of het kan door de zakken met duwblokken naar hun plaats te schuiven. De eerste methode is relatief langzaam, maar je bent wel flexibel. Zo kunnen gebruikers zakken gedeeltelijk over elkaar heen leggen. De tweede methode is sneller en makkelijker te realiseren maar werkt alleen voor zakken waarvan de maat precies is afgestemd op de pallet. Anders krijgen de blokken ze niet netjes aangeduwd. Beide opties bouwen de pallet laag voor laag op. Als ze een laag hebben geconstrueerd, schuift het luik eronder open en glijden de zakken op de rest van de pallet die er precies onder staat. Die zakt vervolgens een stukje naar beneden, waarna het luik weer sluit en de volgende laag wordt opgebouwd.

Hartstikke knap

De x-, y- en z-bewegingen in de palletiseermachine en de duwblokken regelt Votech met servomotoren. ‘Daarmee kun je mooie dynamische bewegingen maken’, verklaart Dierckx de keuze. ‘Je kunt de machine heel rustig laten draaien, zonder stress. Het heeft ook te maken met de lange afstanden die we willen overbruggen. De grijperkop en de afschuivers

22


leggen wel anderhalve meter af. Met een luchtcilinder zou het een stuk lastiger te realiseren zijn. Ook omdat we op elke millimeter moeten kunnen stoppen. De keuze voor servo’s ligt dus voor de hand.’ Het vulstation werkt grotendeels met pneumatische aandrijvingen. ‘De vulmond, het spreiden van de zak, het sealen, het omvouwen, het oppakken’, somt Dierckx op, ‘al die kleinere bewegingen doen we met pneumatiek. Je kunt dat vrij makkelijk inbouwen. Zou je het met motoren doen, dan krijg je een kolos van een machine. Bovendien is pneumatiek goedkoper.’ SMC Pneumatics is huisleverancier in Lage Mierde. Waarom heeft Votech juist voor deze pneumatiekspecialist gekozen? ‘SMC heeft natuurlijk prima producten, maar dat is niet de hoofdreden’, antwoordt Dierckx. ‘Andere partijen hebben dat immers ook. Het belangrijkste is dat SMC ons het beste heeft geholpen bij de start van ons bedrijf. Op dat moment hadden we natuurlijk nog geen groot budget. Niet iedereen was bereid om ons te steunen.’ Voor SMC was het een bewuste keuze. ‘Pierre vertelde ons wat hij met Votech van plan was en wie er allemaal achter stonden’, aldus SMC-accountmanager Marco van der Donk. ‘Dat gaf ons vertrouwen. We geloofden erin en besloten te investeren. Wij hebben natuurlijk maar invloed op een klein deel van de machine, maar daar hebben we ook onze verantwoordelijkheid genomen. Anders zou Votech een kip-of-eiprobleem hebben. We hebben dus aan het begin wat producten beschikbaar gesteld.’ Dat heeft SMC geen windeieren gelegd; ten opzichte van het eerste jaar was de omzet in het tweede jaar vijf keer zo hoog. ‘Dat vind ik hartstikke knap. Zo’n machine

is een behoorlijke investering, maar Votech weet zijn klanten toch te overtuigen om dat bij een beginnende partij te doen.’

Overkill

Om de samenwerking te versoepelen, maken Votech en SMC gebruik van een aantal standaarden. Van der Donk: ‘We hebben een uitgebreid assortiment, maar het is tijdrovend om voor elk probleem door de brochure te bladeren op zoek naar de beste oplossing. In overleg met Votech hebben we daarom een set standaard componenten gedefinieerd. Voor de eerste machine was dat natuurlijk lastig, maar inmiddels hebben we alle onderdelen vastgelegd: standaard cilinders, standaard luchtverzorgingsunit, standaard besturing.

< In zijn eigen hal in Lage Mierde bouwt en assembleert Votech zijn zakkenvulmachines.

Dozen

In negentig procent van de gevallen kan Votech daarmee uit de voeten. Voor de rest hoeven ze maar een belletje te plegen naar ons kantoor in Amsterdam. Daar zit iemand die volledig op de hoogte is van hoe Votech zijn machines bouwt.’ Dierckx vult aan: ‘Voor ons werkt dat heel handig. Er is weinig variatie in de pneumatische componenten die we gebruiken. Dat betekent dat wij ook een deel op voorraad kunnen houden. Als je honderd verschillende onderdelen gebruikt, is dat niet te doen. Maar nu het er maar een paar zijn, kan dat prima.’ De relatie tussen Votech en SMC gaat verder dan die van toeleverancier-afnemer. Samen werken ze ook aan de verbetering van de machines. ‘Dat is echt een wisselwerking’, zegt Van der Donk. ‘De ene keer komt Votech met een idee, de volgende keer zien wij een verbeterpunt. Kijk, de bewegingen zijn geen rocketscience. Qua pneumatiek is het vrij standaard. De uitdaging zit ’m erin dat je geen overkill aan componenten in het systeem wilt hebben. We kunnen natuurlijk korting geven, maar we kunnen er ook gezamenlijk voor zorgen dat Votech met minder componenten toe kan. In een complete machine zit misschien voor duizend euro aan pneumatiek. Als we dat voor negenhonderd euro kunnen leveren door een componentje weg te laten, dan vind ik het onze taak om dat te melden. Dat vertrouwen moeten we naar elkaar hebben. Uiteindelijk verdient dat zich terug omdat de machine beter wordt en Votech er dus meer van zal verkopen.’

Dierckx: ‘In de huidige markt moet je gewoon supersnel kunnen schakelen. Niet alleen de machinebouwer, ook de toeleveranciers moeten mee. Er zijn nauwelijks meerjarige contracten meer. Ieder jaar wordt alles uitgespeeld en wacht iedereen tot het laatste moment met beslissen. Als ze dan eenmaal de knoop hebben doorgehakt, moet je heel snel kunnen leveren. We hebben laatst nog een project gedaan: in twee maanden van bestelling tot oplevering van de complete lijn. Je hebt een toeleverancier nodig die die dynamiek begrijpt.’

Hoe verklaart Dierckx het succes van Votech? ‘Het begint bij een goede machine. We letten erg op de kwaliteit, op degelijkheid, op robuuste constructies. We hangen onderdelen bijvoorbeeld aan twee punten op in plaats van alleen in het midden. Of we gebruiken twee geleidingen waar anderen vinden dat ze aan één geleider genoeg hebben. Dat is functioneel gezien ook zo, maar onze systemen draaien veel stabieler. Het is geen stressmachine.’ ‘Veel fabrikanten zeggen dat hun systeem het snelste is, maar aan het eind van het liedje komt er uit alle machines vrijwel hetzelfde aantal zakken. Daar zit niet overdreven veel verschil in. Ook de prijzen zitten vaak op hetzelfde niveau. Zo’n project moet je toch worden gegund. De meeste klanten die we hier over de vloer krijgen, zijn directeur-eigenaar, ondernemers dus die wellicht zichzelf terugzien in ons.’ Dierckx kijkt met vertrouwen naar de toekomst: ‘Ik denk dat we met onze technieken ook terechtkunnen op andere markten. Daar ben ik heilig van overtuigd. Het gebeurt vaak genoeg dat als ik ergens een bedrijf binnenloop, ergens waar ik niks mee te doen heb, ik snel zie waar ze nog kunnen verbeteren. Ook doen we nu zakken, maar we zouden prima ook dozen kunnen stapelen. Dat is maar een kleine aanpassing aan de machine. Zo zijn er legio zaken waar we verder kunnen groeien.’

SMC Pneumatics is huisleverancier van Votech. De pneumatiekspecialist levert de componenten over het algemeen aan in complete assemblages zodat Votech ze gelijk kan installeren.


23

Bits&Chips 2013

EMBEDDED SYSTEMS 7 November 2013 • ’s-Hertogenbosch • NL

EXHIBITION

RECRUITMENT PLAZA

Don’t miss out on the major forum for industrial and academic practitioners in embedded systems. Reserve your stand now. Looking for new personnel? Reserve your stand at the special recruitment plaza on the exhibition floor and meet your future employees.

Technolution Sogeti Nederland Wind River

Green Hills Software

Technolution

Dizain-Sync

Sioux

CIMSOL CIMSOLUTIONS Wind Remedy IT Wind River Technolution INDES-IDS Sogeti Nederland Remedy IT

Sioux

Sponsor

www.embedded-systems.nl

THEMA PNEUMATIEK

Nog ruimte voor energiebesparing door optimalisatie

Conditioneren van perslucht: balans tussen kosten en eisen In de perslucht die uit een compressor komt, is nog van alles aanwezig dat op de bestemming van de lucht ongewenst is. Vocht, deeltjes en meestal ook olieresten moeten dus uit de perslucht worden gehaald. De kosten daarvan lopen op naarmate dat grondiger moet gebeuren. Maar met name op energiegebied valt er nog best te besparen. Hans Harlé

‘D

levert geen compressoren die de lucht leveren maar richt zich op alles wat na de compressor speelt, dus de conditionering, distributie en toepassing van perslucht. De klanten bevinden zich in uiteenlopende marktsegmenten. ‘Wij stemmen ons advies af op de compressoren die de klant heeft en wat hij met de lucht gaat doen’, vervolgt Schoutsen. ‘De luchtconditionering – of het luchtmanagement wordt ook wel gezegd – omvat behalve filtratie meestal ook droging. Van filters die met elementen werken, moet het element uiteraard regelmatig worden vernieuwd. Wij adviseren om dat met een verschildrukmeter in de gaten te houden. Bij toenemende vervuiling loopt het drukverschil over het filter op, en bij een grenswaarde vervang je dan het element.’

e specificatie waaraan de perslucht moet voldoen, hangt puur van de toepassing af’, legt Frank Schoutsen van SMC Pneumatics uit. ‘Lucht die je inademt of die medicinaal wordt gebruikt, is natuurlijk iets heel anders dan lucht waarmee je een smidsvuur aanwakkert. Er is een Iso-norm die adviseert waaraan de perslucht moet voldoen bij allerlei toepassingen, van luchtlager tot voedselproductie. Het is wel een vrijblijvende norm; er is geen verplichting om de adviezen op te volgen.’ SMC Pneumatics levert pneumatische besturingsapparatuur en is onderdeel van de wereldwijd actieve SMC Corporation. De producten van SMC Pneumatics worden vooral gebruikt voor automatische besturingen in de industrie. Het bedrijf

Persluchtkwaliteit volgens Iso 8573-1 > De persluchtkwaliteit wordt vaak verkort weergegeven als bijvoorbeeld 2.4.2 of 2-4-2. De cijfers zijn hierin de klassen voor respectievelijk deeltjes, water en olie.

Klasse

Productiestop

Voor veel toepassingen is water in de perslucht ongewenst. Hoeveel water er in de perslucht zit, wordt uitgedrukt in het dauwpunt: de temperatuur waaronder de waterdamp in de lucht gaat condenseren. Hoe lager het dauwpunt, des te droger is de lucht. In de toepassing mag de luchttemperatuur niet onder het dauwpunt dalen. ‘Een luchtdroger in eenvoudige vorm lijkt op een koelkast: je koelt de lucht af, het vocht condenseert en dat condensaat wordt afgetapt’, vertelt Schoutsen. ‘Lagere dauwpunten verkrijg je met adsorptiekoelers, waarin korrels het vocht uit de lucht opnemen. Zo zijn dauwpunten van -40 tot zelfs -60 graden Celsius te bereiken.’ De kosten van luchtconditionering zijn altijd een punt van afweging. Schoutsen:

Gewenste kwaliteitsklassen voor enkele veelvoorkomende toepassingen Deeltjes

Water

Olie

Meetlucht

2

3

3

Machinereiniging

4

4

4

Korreltransport

3

4

3

1

Levensmiddelentransport

2

3

1

4

3

3

Deeltjes Water Max. grootte Max. dichtheid (µm) (mg/m3)

Olie Max. dauwpunt Max. concentratie (°C) (mg/m3)

1

0,1

0,1

-70

0,01

2

1

1

-40

0,1

3

5

5

-20

4

15

8

+3

5

Verpakkingsmachines

5

40

10

+7

25

Fotografische industrie

1

1

1

Drukregelaars

3

2

3

Lasapparaten

4

4

5


25

Senior software engineer

Manager systems (lid van MT) VDL Enabling Technologies Group BV Contactpersoon: Inge Smetsers & Charlotte Rooseboom E [email protected] T +31 40 2638326

ALSI International Contactpersoon: Jeroen Bisselink E [email protected] T +31 24 6782888

Mechatronics system engineer

Manager factory engineering (parts) VDL Enabling Technologies Group BV Contactpersoon: Inge Smetsers & Charlotte Rooseboom E [email protected] T +31 40 2638326

ALSI International Contactpersoon: Jeroen Bisselink E [email protected] T +31 24 6782888

System architect

Projectleider NPI ALSI International Contactpersoon: Jeroen Bisselink E [email protected] T +31 24 6782888

System architect innovation services - Eindhoven job id 005616 Philips Innovation Services Contactpersoon: Joeri van der Rhee E [email protected] T +31 6 52751738

Sr. software engineer / (sr.) software designer PROMEXX Contactpersoon: Suzanne van Dijck E [email protected] T +31 40 2676867

Software engineer PROMEXX Contactpersoon: Suzanne van Dijck E [email protected] T +31 40 2676867

VDL Enabling Technologies Group BV Contactpersoon: Inge Smetsers & Charlotte Rooseboom E [email protected] T +31 40 2638326

(Trainee) cost engineer VDL Enabling Technologies Group BV Contactpersoon: Inge Smetsers & Charlotte Rooseboom E [email protected] T +31 40 2638326

Mechanical design engineer VDL Enabling Technologies Group BV Contactpersoon: Inge Smetsers & Charlotte Rooseboom E [email protected] T +31 40 2638326

Mechatronics system architect VDL Enabling Technologies Group BV Contactpersoon: Inge Smetsers & Charlotte Rooseboom E [email protected] T +31 40 2638326

Research technicus

Wilt u uw vacatures ook op laten vallen in een van de Hightech Banen advertenties? Bekijk de mogelijkheden op de website of neem contact op via [email protected].

VUmc Contactpersoon: Fred Buijs E [email protected] T +31 20 4449703

Op zoek naar een baan (hbo+) in de hightechindustrie? Upload nu je CV op www.hightechbanen.nl.

www.hightechbanen.nl

@HightechBanen

THEMA PNEUMATIEK

‘De perslucht naar een lager dauwpunt brengen is natuurlijk duurder dan een hoger dauwpunt accepteren, en hetzelfde geldt voor de filtratie. Perslucht is in het algemeen een prima vuildrager, maar niet alle sectoren passen de geadviseerde normen even strikt toe. Hightechmachinebouwers zoals ASML en Philips doen dat wel. Die gebruiken cleangasfilters die zelfs de allerkleinste deeltjes uit de lucht filteren, want elk miniem vuildeeltje dat achterblijft, kan problemen geven en leiden tot een productiestop. Maar sectoren die zelf niet zo’n last hebben van af en toe een vuildeeltje bij het product gaan hier soms minder strikt mee om. Dat maakt het voor ons wel eens lastig, bijvoorbeeld als we worden gevraagd om aan te bieden voor een project met onvolledig uitgewerkte of onder de norm gelegde luchtspecificaties. We kunnen dan een high-end oplossing aanbieden die wel volgens de norm is, alleen zijn we dan duurder dan onze concurrenten die dat niet doen.’

Storingen

Aandrijfspecialist Festo werkt eveneens veel met de Iso-norm voor persluchtkwaliteit (zie kader). ‘Bij ons speelt het meeste zich af in de klassen 3, 4 en 5’, aldus Eric van den Berg van Festo. De meeste klanten kennen terdege de noodzaak van

> De IDG-membraanluchtdrogers van SMC (met dauwpunten tot -60 graden Celsius) maken gebruik van een hol vezelmembraan en hebben geen koelmiddel of energietoevoer nodig.

juiste luchtconditionering. ‘Vooral water kan kritiek zijn. Maar soms wordt er wat te scherp op de investeringen bespaard of blijken de omstandigheden toch anders te zijn dan verwacht en dan kunnen er storingen ontstaan. Als telefonisch overleg geen uitkomst biedt, dan kan de klant de bewuste component naar ons toe sturen voor onderzoek. Indien nodig bekijken we de situatie ter plaatse.’ De meeste storingen blijken te ontstaan door water, dus doordat te veel vocht in de perslucht aanwezig is. Van den Berg: ‘De cilinders met hun zuigers zijn gesmeerd voor de hele levensduur, maar water in de lucht kan dat smeermiddel uitspoelen. Als we een cilinder demonteren voor onderzoek en er is geen smeermiddel meer aanwezig, dan wijst dat op water in de lucht.’ Festo levert over de hele wereld elektrische en pneumatische aandrijvingen voor de automatisering van industriële processen. Verder voert het bedrijf uitgebreide trainingsprogramma’s uit voor de industrie. Festo richt zich specifiek op de toepassing van perslucht. Compressoren en luchtbehandeling voor de productie van die lucht behoren niet tot het leveringsprogramma.

Onbekendheid

Schoutsen van SMC signaleert dat meer en meer wordt gelet op het energieverbruik van een persluchtinstallatie om de kosten van de luchtconditionering te optimaliseren. ‘Het is een kwestie van goed kijken wat er waar nodig is’, weet hij. ‘Als je maar op één plaats een dauwpunt van -60 graden Celsius nodig hebt, bijvoorbeeld voor een luchtlager, dan moet je niet alle perslucht dat dauwpunt geven. Dan is het goedkoper om de lucht minder ver te drogen, zodat het voldoende is voor de andere toepassingen, en op die ene plek een membraanluchtdroger met een kleinere capaciteit te gebruiken voor specifiek dat luchtlager. Dat kun je ook doen met de filters. De lucht naar plaatsen waar het minder nauw komt, hoeft niet alle filters te doorlopen. De fijnere filters voor de lucht waarvoor de eisen strenger zijn, kunnen dan kleiner zijn.’ Ook met de druk in het persluchtnet zijn vaak heel wat kosten te besparen. ‘Je kunt daar wel 8 bar van maken, maar als bijna alles maar 5 bar nodig heeft, dan kun je beter het net een druk van 5 bar geven en op die paar plaatsen waar je 8 bar wilt een drukverhoger gebruiken. Elke bar die de druk in het persluchtnet

De Antares Tandem Technologie-droger van Parker Hiross combineert twee droogtechnieken: koeling voor dauwpunten boven het vriespunt en adsorptiedroging voor dauwpunten daaronder. In de gezamenlijke unit zijn ook de filters opgenomen.

omlaag gaat, bespaart namelijk 7 tot 10 procent op het energieverbruik.’ In de meeste industrieën is 5 bar nu de meest gebruikte standaarddruk voor perslucht, maar toch stellen bedrijven die druk soms een stuk hoger in op hun compressor om verliezen in het net te compenseren. ‘Dan kun je beter die verliezen opsporen en aanpakken’, adviseert Schoutsen. ‘Dat kost tijd en misschien ook geld, maar je bespaart weer veel als die druk omlaag kan. Het is soms ook een kwestie van onbekendheid met de mogelijkheden om iets aan de energiekosten van de persluchtvoorziening te doen.’

Duotechniek

Dat energieverbruik een actueel thema is in de persluchtconditionering, blijkt ook uit sommige nieuwe producten die op de markt komen. Zo introduceerde Geveke Persluchttechniek onlangs een persluchtdroger van Parker Hiross waarin twee droogtechnieken zijn gecombineerd: koeling om dauwpunten boven 0 graden Celsius te verkrijgen en adsorptiedroging voor dauwpunten tot ver daaronder. Afhankelijk van wat de vraag is, wordt de lucht alleen op de ene of ook op de andere manier gedroogd. De filtratie is bij het geheel ingebouwd en de uitgaande gedroogde lucht wordt weer op temperatuur gebracht met warmte uit de ingaande lucht. Het dauwpunt is variabel te kiezen tussen +3 en -70 graden Celsius. Geveke claimt dat met deze duotechniek energiebesparingen van enkele tientallen procenten te behalen zijn in de persluchtconditionering. Hans Harlé is freelance journalist.


27

THEMA PNEUMATIEK

Pneu/tec benadrukt samenwerking in pneumatiek Koos de Vink, directeur van pneumatiek- en vacuümspecialist Pneu/tec ziet multidisciplinaire samenwerking als dé manier om de toekomst van technologisch Nederland veilig te stellen. Volgens hem is het cruciaal dat de Nederlandse machinebouw blijft innoveren. Daarvoor zouden veel machineontwerpers hun deelkennis, onder meer op het gebied van pneumatiek- en vacuümgebied moeten vergroten. Sneller en makkelijker is het volgens hem echter om eerder en intensiever samen te werken met specialisten. Frank Senteur

P

neu/tec houdt zich, zoals directeur Koos de Vink dat cryptisch omschrijft, bezig met ‘het beheersen van stroming en beweging’. ‘We hebben het daarbij niet alleen over pneumatiek en vacuüm’, aldus De Vink. ‘Het gaat veel verder. Want wat is belangrijk voor de hedendaagse machinebouw in Nederland? Dat is vooral dat er innovatief wordt ontwikkeld en dat de time-to-market wordt verkort. Sneller topproducten op de markt kunnen brengen zal de concurrentiepositie significant verbeteren. Daarbij zul je uiteraard ook op de kosten moeten letten. Zelfs de top van de Nederlandse machinebouwers ontkomt ondanks hun technologische voorsprong immers niet aan mondiale concurrentie en vooral niet aan conjuncturele schommelingen. Op deze laatste hebben we sowieso weinig invloed natuurlijk, maar wel op onze concurrentiekracht. Zonder innovatie zal deze achteruithollen, dus het is duidelijk wat onze missie is.’ Hoe kijkt De Vink aan tegen de niches waarin veel machinebouwers opereren? Grootschalige algemene machinebouw is er immers nauwelijks in Nederland en werken voor in omvang relatief bescheiden markten betekent nu eenmaal kleine series. Daarentegen eisen afnemers hoogstaande techniek, wat relatief hoge ontwikkelkosten inhoudt. Welke strategie moeten Nederlandse machinebouwers daartegenover zetten om met behoud van een concurrerend prijsniveau toch een gezonde winst te maken? ‘Dat is complex. We ontwikkelen en bouwen zelf ook machinedelen en subassemblages, dus daar weten we alles van’, antwoordt De Vink. ‘Maar het kan. Het heeft enerzijds te maken met rendabel werken, wat meer een organisatorische kwestie is, en anderzijds met het verbeteren van de unique sellingpoints van de machines die je op de markt brengt. Als je in nichemarkten opereert, moet je

28


de organisatie daarop afstemmen. Je moet snel kunnen ontwikkelen en flexibel kunnen produceren, waardoor je kleine series rendabel kunt maken.’ ‘Belangrijk is dat je beslist niet moet proberen om alles zelf te doen’, gaat De Vink verder. ‘Veel machinebouwers denken daar anders over en juist daarom hebben ze het vaak moeilijk. Van hun engineers verwachten ze dat deze van alles verstand hebben. Van pneumatiek, hydrauliek, vacuüm, mechanica, elektronica, digitale techniek en ga zo maar door. Ik denk dat iedereen wel aanvoelt dat dit juist binnen in omvang bescheiden ondernemingen lastig, zo niet onmogelijk is. Want daarvoor heb je technologische duizendpoten nodig en iedereen weet dat die uiterst schaars zijn.’

> Pneu/tec-directeur Koos de Vink: ‘Kennis bundelen is cruciaal, willen we de concurrentiekracht van de Nederlandse machinebouw minimaal op peil houden en zo mogelijk vergroten.’

De oplossing volgens De Vink is dat bedrijven alleen op hun specialismes belangrijke kennis in huis hebben en daarnaast gebruikmaken van externe knowhow van fabrikanten. ‘Zo doen wij dat ook met succes’, zegt hij. ‘Blijf als machinebouwer vooral dicht bij je corebusiness qua kennis, tenzij je in staat bent stateof-the-art knowhow te verwerven door training van bestaande medewerkers of door vers bloed in huis te halen dat die kennis inbrengt. Maar dat moet je kunnen en willen. Bedenk dat als je de juiste partners om je heen verzamelt, je zonder extra investeringen cumulatief uit een enorm kennispotentieel kunt putten en alerter kunt reageren op de steeds kortere economische cycli.’

< Pneumatiek begint steeds meer elektrische trekjes te krijgen. Dat blijkt onder meer uit de onlangs door Pneu/ tec geïntroduceerde Blue-flowsensoren van Koganei.

Imago

Volgens De Vink is het ontwikkelen van kennis en vooral ook het enthousiast maken van de jeugd heel erg belangrijk om ervoor te zorgen dat jonge mensen technische opleidingen kiezen en zich vervolgens verder ontwikkelen in de Nederlandse industrie. ‘We proberen daar als Pneu/tec ook onze bijdrage aan te leveren door stagiairs in huis te halen en studenten bij ons te laten afstuderen’, vertelt De Vink. ‘Ik denk dat dit de verantwoordelijkheid is van iedere technologisch gedreven onderneming in Nederland. Kennis moet je borgen en zo mogelijk uitbouwen en je hebt mensen nodig die dit doen. Techniek moet veel meer dan nu een menselijk gezicht krijgen. Daar is nog veel te weinig aan gedaan.’ Juist nu sommige branches forse (imago)klappen hebben gekregen, is de tijd rijp voor de maakindustrie om terug te slaan, vindt De Vink. ‘Ik verwacht dat technische opleidingen meer studenten zullen aantrekken. Werken in de techniek is voor iedereen die het weet en ziet natuurlijk ook veel en veel leuker dan het werken bij bijvoorbeeld een dienstverlener. Techniek betaalt ook goed. Zaak dus dat we dit imago steviger gaan uitdragen, zodat het sentiment omslaat en de technische opleidingen weer volstromen.

Scandinavische merk Piab. Ook in de pneumatieksector is er volgens De Vink sprake van interessante groeikansen. ‘Op dat laatste kom ik zo terug’, reageert Koos de Vink op deze inleiding. ‘Waar machinebouwers voor moeten oppassen, is dat ze niet te snel in componenten denken’, waarschuwt De Vink. ‘Wij denken als ontwikkelaars eerst in functie. Dat betekent dat je moet weten wat een machinebouwer wil dat zijn machine doet. Moet iets bewegen, dan willen we weten hoe. Lineair, roterend, snel, langzaam, met veel of weinig kracht, heel erg

heen en weer bewegen met een niet al te hoge nauwkeurigheid, dan is pneumatiek daarvoor ideaal. Licht in gewicht, nagenoeg onderhoudsvrij, relatief simpele techniek, geen idioot hoge investering. Prima dus. Maar wil je met een zeer hoge herhaalnauwkeurigheid positioneren, dan kom je simpelweg bij elektrische oplossingen terecht.’

Beveiliging

Ondanks de vaak duidelijke functiescheiding tussen elektrisch en pneumatisch, zien we pneumatiek toch langzaam

Strijd

Pneu/tec groeit nog steeds. Inmiddels werken er dertig mensen en heeft het naast een eigen R&D-afdeling ook een productieafdeling met cleanroom om voor de hightechindustrie componenten en (sub)assemblages te kunnen bouwen. De Vink is sinds 2010 directeur, maar hij werkt al sinds 1995 bij Pneu/tec. In de afgelopen jaren is ook het vacuumprogramma sterk uitgebreid en werd Pneu/tec een succesvol dealer van het

Naast een eigen R&D-afdeling heeft Pneu/tec ook een productieafdeling met cleanroom om voor de hightechindustrie componenten en (sub)assemblages te kunnen bouwen.

nauwkeurig of juist niet? Kortom: pas als je daar antwoord op hebt, kun je de ideale oplossing bedenken.’ Hoe kijkt De Vink aan tegen de eeuwige strijd tussen pneumatiek en elektrische aandrijvingen. ‘Dat is geen eeuwige strijd, maar heeft vooral met specificaties en functies te maken. Wil je iets heel snel

steeds meer elektrische trekjes krijgen. Kijk maar naar de onlangs door Pneu/tec geïntroduceerde Blue-flowsensoren van Koganei. Deze IB-flowregelaars zijn bedoeld om ingezet te worden in plaats van de traditionele snelheidsregel/smoorventielen, waarvan de instelling vaak onnodig veel tijd vergt en niet altijd even


29

Word ook abonnee Mechatronica&Machinebouw is hét magazine voor de machine- en systeembouw in Nederland en België. In dit vakblad staan nieuws, trends en achtergronden over mechatronische systemen en machinebouw centraal. Wilt u ook niets missen op dit gebied? Dan mag een abonnement op het blad Mechatronica&Machinebouw en/of de nieuwsbrief niet ontbreken. Voor meer informatie en aanmelden gaat u naar www.mechatronicamachinebouw.nl/abonneren.

THEMA PNEUMATIEK

betrouwbaar is. Kenmerkend voor de IBflowregelaars is dat de gebruikelijke instelnaald en borgmoer geheel ontbreken. In plaats daarvan wordt een kleine ingebouwde stappenmotor toegepast, waarmee nauwkeurig wordt geregeld. De sensoren maken het mogelijk een instelduur van pneumatische cilinders te realiseren van 0,05 seconde tot een halve minuut. Afhankelijk van de stromingsrichting wordt de luchthoeveelheid gesmoord (tussen 0 en 100 procent instelbaar) of vindt een vrije doorgang plaats. De geregistreerde inschakelduur biedt daarbij het voordeel dat de gebruiker altijd over gegevens beschikt die voor tijdig onderhoud en eventuele vervanging van cilinders van belang zijn. Voor het invoeren van de gewenste instellingen wordt gebruikgemaakt van een speciale elektronische unit, die op maximaal zestien afzonderlijke IB-flowregelaars aan te sluiten is. Ieder ventiel is op afstand via een PLC regelbaar; synchronisatie van snelheidsregelventielen behoort daarbij tot de mogelijkheden. Een ingebouwde beveiliging zorgt ervoor dat de instellingen niet handmatig te wijzigen zijn. De huidige IB-serie omvat een vijftal typen, voor aansluiting op 4 tot 12 mm kunststof persluchtleidingen en werkdrukken van 0,1 tot 0,7 MPa.

Oranje lippen

Wat zijn los van een verder oprukkende digitalisering andere trends binnen de pneumatiek en vacuümtechniek? ‘Op het gebied van pneumatiek zien we onder meer ook een verdere opmars van technische kunststoffen, waarmee lichtere en minder onderhoudsgevoelige cilinders en ventielen zijn te bouwen’, zegt De Vink. ‘Eerst zag je kunststof opduiken bij leidingen en koppelingen, nu dus ook in de componenten zelf. Daarmee zijn ze economischer te maken, bespaar je gewicht ten opzichte van metaal en bovendien is kunststof corrosievrij. Ook is verdere miniaturisering een trend, gecombineerd met hogere schakelsnelheden.’ ‘In de vacuümtechniek zien we dat er steeds specifiekere zuignapmaterialen en -vormen verschijnen waardoor het toepassingsgebied toeneemt bij lagere energiekosten. Goed voorbeeld hiervan zijn de ontwikkelingen binnen het modulaire Pigrip-programma van Piab. Geheel nieuw hierbij is een tweetal bijzondere schuimrubberen zuignappen die het hanteren van kwetsbare onderdelen met een onregelmatig of ruw oppervlak heel wat

gemakkelijker maken. Bij tal van oneffen materialen, die tot voor kort niet met zuignappen waren te hanteren, wordt hiermee een maximale grip bereikt.’ Bij deze nieuwe zuignappenonderdelen zijn twee typen te onderscheiden: een zwarte (FLI-S) en een oranje gekleurde (FLI-F). De eerste foamlip is vooral bedoeld voor onregelmatige oppervlakken, waar de conventionele zuignaplippen onvoldoende afdichten. De tweede is bestemd voor situaties waarin sprake is van

Het Pisave-programma omvat allereerst de Optimize, een proportionele drukregelaar voor persluchtaangedreven vacuümpompen (ejectoren). Uitgangspunt is hierbij dat onnodige verspilling wordt voorkomen door niet meer perslucht te gebruiken dan voor het gewenste vacuüm strikt noodzakelijk is. Verder omvat het pakket de Pisave sense-vacuümcontroleklep, waarmee de aanwezigheid van producten wordt gedetecteerd bij handlingsystemen met een centraal geregelde

> De FLI-vacuümzuignappen van Piab zijn specifiek ontwikkeld voor het oppakken van componenten met ruwe oppervlakken.

extra ruwe oppervlakken en producten waarbij veel nerven of vezels voorkomen, zoals bijvoorbeeld bij grof hout, opgezwollen kunststof en keramische tegels. ‘De eigenschappen van deze oranje zuignappen zijn dusdanig dat ook bij hoogteverschillen van enkele millimeters nog een perfecte aansluiting wordt gerealiseerd’, aldus De Vink.

Minder energie

‘Perslucht is een relatief dure energiedrager’, realiseert De Vink zich. ‘Daarom moet je daar zuinig mee omspringen. Het opsporen en verhelpen van lekkages bij persluchtsystemen is altijd lucratief. Daarnaast moet je zuinige componenten toepassen die je goed aanstuurt. Op vacuümgebied leveren wij de ejectorsystemen van Piab. Die maken gebruik van perslucht en die moet je goed configureren en aansturen om het verbruik te minimaliseren. Daarvoor hebben we onlangs het Pisave-concept van Piab geïntroduceerd dat uit vijf producten bestaat, waarmee het energiegebruik van vacuumsystemen kan worden geminimaliseerd zonder concessies te doen aan een optimale werking.’

vacuümvoorziening. Door toepassing van de klep hoeft de controle niet per se bij elke aangesloten zuignap plaats te vinden, vooropgesteld dat het totale vacuumniveau op peil blijft. De derde component is de Pisave-doorstroombegrenzer voor toepassingen waarbij producten met verschillende vormen en afmetingen moeten worden opgetild en getransporteerd. Dit kan inhouden dat enkele zuignappen geen directe functie hebben. Zonder ingewikkelde besturing kan door toepassing van de doorstroombegrenzer vaak een kleinere – dus zuinigere – vacuümpomp worden gekozen. De Pisave-on/off ziet er vervolgens op toe dat het ingestelde vacuümniveau constant wordt gehouden, zelfs bij een lage persluchtdruk. Ten slotte is er de Pisave-releaseklep die voor het functioneren geen extra perslucht nodig heeft. Op het moment dat de 0,2 MPa (2 bar) overschreden wordt, sluit een membraan de afblaasopening af. Komt de luchtdruk onder dit niveau, dan wordt de doorgang weer vrijgegeven. In de praktijk betekent dit dat een snelle release-actie altijd is gewaarborgd. Frank Senteur is freelance journalist.


31

TECHVE RTORIAL

Energy Saving als specialisme Energiebesparing wordt meestal gezien als een praktische manier om kosten te verlagen als een machine al hoog en breed in bedrijf is. Principiële keuzes die voor een bepaald platform worden gemaakt zijn vooral op basis van aannames in plaats van onderzoek. Dit geldt bijvoorbeeld voor de stelling dat een pneumatische aandrijving “minder zuinig” zou zijn dan een elektrische. Wie de energierekening als enig criterium hanteert zou daarin misschien gelijk kunnen hebben. Maar het plaatje wordt heel anders als wij kijken naar de “Total Cost of Ownership”: wat kost een installatie gedurende de tijd dat hij deel uitmaakt van het productieproces en welke opbrengsten staan daar tegenover?

Festo-tool voor kostenvergelijking Koen Leeflang, Automation Engineer services en lid van het Energy Efficiency Team van Festo, kan daar een boekje over open doen. “Wij zien dat pneumatische en elektrische aandrijvingen qua toepassingsmogelijkheden steeds dichter bij elkaar komen te liggen”, zo vertelt hij. “Daar liggen enorme kansen voor de ontwerper die innovatie en kostenefficiëntie in één machineconcept wil verenigen. Bij Festo hebben wij een webtool ontwikkeld, dat wij Life Cycle Cost Calculator oftewel L3C hebben genoemd. Met deze tool kan een ontwerper van Festo in één oogopslag zien hoe pneumatische en elektrische aandrijvingen zich in kostentechnisch opzicht tot elkaar verhouden en dit inzichtelijk maken voor haar klanten.” Totale kostenplaatje “De L3C-Tool toont de ontwerper rechtstreeks wat de totale kosten zijn van een pneumati-

sche oplossing in vergelijking tot een elektrisch systeem,” zo vervolgt Leeflang. “Niet alleen de kosten voor aanschaf en installatie, berekend over de levensduur, maar ook die voor service, onderhoud en vervanging. Iedereen weet ongeveer wel dat pneumatische systemen goedkoper in aanschaf en onderhoud zijn en doorgaans meer energie vragen. Maar wanneer het nu precies de moeite loont te kiezen voor een energiezuinige, maar een aanzienlijk duurdere en complexere elektrische oplossing – dat kunnen weinigen zeggen, en daarom wordt die keuze meestal min of meer op gevoel gemaakt. Nu kan elke Festo ontwerper zien in welke gevallen pneumatische en wanneer elektrische systemen het hoogste rendement opleveren. De L3CTool wordt ook gebruikt voor het doorrekenen van individuele aandrijfoplossingen. Dit wordt ook gebruikt voor een front-end van een machine met een aantal functies of zelfs voor

een complete bewerkingseenheid. Op deze manier kunnen ontwerpers direct zien welk systeem de laagste kosten met de hoogste opbrengst combineert.” Energiezuinig ontwerpen De L3C-Tool is het vertrekpunt van een reeks toepassingen en diensten die klanten van Festo in staat stellen kapitaal- en energiekosten zo laag mogelijk te houden bij een zo hoog mogelijke productiviteit. “In elke fase van de lifecycle van een machine kunnen wij klanten nu gericht helpen hun resultaten te optimaliseren”, zo stelt Koen Leeflang. “De L3C-Tool is het hulpmiddel om machines met een zo laag mogelijke TCO te ontwerpen. Andere tools, zoals onze selectie- en configuratiesoftware, helpen bij het optimaal dimensioneren van componenten. Met de moderne materialen en bouwtechnieken is het nogal eens toegepaste ‘maatje extra voor

TECHVE RTORIAL

de zekerheid’ echt nergens meer voor nodig. Overdimensionering levert dan hoogstens extra energieverbruik op: de Festo selectie- en configuratiesoftware is een tweede hulpmiddel om zo energiezuinig mogelijk te construeren.” Direct besparen op persluchtkosten Ook in de operationele fase van de levenscyclus van een machine valt nog veel te besparen. Daarvoor heeft Festo de Energy Saving Services in het leven geroepen. Leeflang: ”Via een simpel vijfstappenplan kijken wij naar het energieverbruik van bestaande – meestal pneumatische – installaties. Door middel van lekkagemetingen en -management, persluchtlekkages te elimineren en het optimaliseren van perslucht en de installaties wordt de perslucht beter benut en kunnen er vaak vele duizenden euro’s per jaar worden bespaard. In elke fase van zo’n traject krijgt de klant een raming van de kosten en de terugverdientijd; in de meeste gevallen is die minder dan een jaar. De inzet van Festo Energy Saving

Services leidt niet alleen tot directe besparingen. Door optimalisatie van het persluchtsysteem wordt ook slijtage en machinestilstand voorkomen en stijgt de productiviteit. In die zin is Energy Saving Services ook een dienst om de Total Cost of Ownership te verlagen.” Duurzaamheid centraal L3C-Tool, Festo selectie- en configuratiesoftware en Energy Saving Services maken volgens Koen Leeflang deel uit van een complete visie op industriële automatisering. “Duurzaam innoveren is al een aantal jaren een centraal thema bij Festo. Daar willen wij onze klanten in betrekken. Wij bieden behalve de software ook trainingen aan om klanten te helpen het maximum uit die software te halen. Naast de Energy Saving Services zijn er cursussen van Festo Didactic waarin onderhoudstechnici zelf kunnen leren hoe ze hun installaties zo zuinig en efficiënt mogelijk kunnen laten draaien. Duurzaamheid is niet iets dat je kunt verkopen: je moet het verbreiden.”

Festo BV Schieweg 62 2627 AN Delft Tel. +31(0) 15 251 88 07 Fax +31(0) 15 251 87 51 www.festo.nl [email protected]

Festo is gespecialiseerd in de automatisering van ”Motion in Control”-processen in verschillende industrieën en wordt wereldwijd vertegenwoordigd in 176 landen. De ambitie van Festo is om als innovatieve partner, klanten in staat te stellen hun concurrentiekracht te verhogen door verregaande samenwerking op het gebied van re-engineering van bestaande machines en bij het ontwerpen van nieuwe machines. Door continue innovatie heeft Festo een assortiment van ruim 60.000 producten en biedt zij automatiseringsoplossingen op maat voor meer dan 200 industriële sectoren. Het uitgebreide dienstenpakket varieert van advies en dienstverlening op ontwerpgebied tot en met logistieke en technische ondersteuning, en van services voor installatie en onderhoud tot en met training en opleiding van operators en technici. Kwalificaties: ISO 9001:2000, IS0 14001, VDA 6.1, VDA 6.4.

ACHTERGROND OVER MOTION CONTROL

Motionplatform Rexroth maakt coatingmachine Hauzer klaar voor massaproductie Speciaal voor het milieuvriendelijk aanbrengen van glanzende coatings op kunststoffen ontwikkelde en bouwde Hauzer Techno Coating uit Venlo de Metalliner. In een continu proces worden de producten op een drager door de verschillende modules van de machine gevoerd en middels plasmatechnologie voorzien van een ultradun laagje. Omdat in de ruimtes een diep vacuüm heerst en deze vrij moeten blijven van stofdeeltjes, is voor het interne transport gebruikgemaakt van het Linear Motion System van Bosch Rexroth. Marjolein de Wit

H

auzer Techno Coating is gespecialiseerd in plasmacoatingtechnologieën waarvan physical vapour deposition (PVD) de meest bekende is. Bij plasmacoaten wordt in vacuüm een heel dun laagje materiaal aangebracht op uiteenlopende producten om zo functionaliteit toe te voegen. De coating kan bijvoorbeeld de hardheid of krasvastheid van het oppervlak vergroten maar is ook te gebruiken om een oppervlak te maken dat wrijving minimaliseert – een belangrijke eigenschap voor onder meer verbrandingsmotoren. Vooral op het vlak van deze wrijvingsarme coatings – ook wel tribologische coatings genoemd – loopt Hauzer technisch voorop. Daarnaast vormen PVD-coatingtechnologieën een bruikbaar alternatief voor electroplating, een proces dat het kankerverwekkende Cr6+ genereert en hierdoor in steeds meer landen is verboden. Tot voor kort ontwikkelde Hauzer vooral batchmachines, waarbij de producten per batch in de machine worden geplaatst. De eerste stap is het opbouwen van het benodigde vacuüm. Daarna wordt het laagje door middel van diverse fysische en chemische plasmaprocessen aangebracht. Ten slotte wordt het vacuüm opgeheven en kunnen de afgewerkte producten de ma-

34


chine verlaten. Dit soort systemen is geschikt voor zowel grote als kleine batches en maakt een hoge productiviteit mogelijk. Om massaproductie van coatings echter nog verder te optimaliseren, besloot Hauzer een modulaire ‘doorloopmachine’ te bouwen voor continue processen, de Metalliner. Elke module verzorgt zijn eigen deel van het proces terwijl het ontwerp van zo’n module steeds weer opnieuw is te gebruiken voor nieuwe productielijnen. Hauzer verwacht dat de lijnen uit vijf tot tien of zelfs meer modules zullen bestaan, waarbij de eerste modules het vacuüm genereren en de modules daarna het coatingproces in een continue productflow voor hun rekening nemen. De modules zijn zodanig ontwikkeld dat de uiteindelijke productielijnen van de buitenkant gezien identiek zijn. Het frame, de deuren aan de voorzijde en de verschillende modules zijn nagenoeg hetzelfde. De grote verschillen zijn te vinden aan de achterzijde, waar de achterwanden bepalen welk proces in de betreffende module wordt uitgevoerd. Op deze manier is het eenvoudig om bestaande lijnen eventueel uit te breiden, maar ook om een specifieke module om te bouwen voor een ander proces. Het verwisselen van de achterwanden is in principe voldoende.

Om de modulariteit te vervolmaken, beschikt iedere module over zijn eigen water- en gastoevoer, vacuümpomp (indien aan de orde) en transportsysteem. Bovendien heeft iedere module zijn eigen remote I/O die is verbonden met de overkoepelende PLC-besturing. De modulariteit ondersteunt daarom zowel Hauzer in het verkorten van de ontwikkeltijd als de gebruiker, die zijn machine nu flexibel kan ombouwen en zo de doorlooptijden van zijn producten kan optimaliseren. Op deze manier probeert Hauzer de kostprijs per gecoat product zo laag mogelijk te houden.

Extreem schoon

Het uitgangspunt bij de ontwikkeling van de Metalliner was te komen tot een inline oplossing die kan worden geïntegreerd in een volledig geautomatiseerd continu proces. Dit heeft Hauzer gerealiseerd door verschillende modules in lijn te zetten en te voorzien van een doorlopend transportsysteem. Hierop bevinden zich de productdragers (1,5 m hoog, 1,2 m breed en 0,2 m diep) waarin verticale assen zijn aangebracht die kunnen draaien. Door de te coaten producten hierop aan te brengen, is het gegarandeerd dat deze aan alle kanten worden voorzien

< De modulair opgebouwde Metalliner van Hauzer Techno Coating kan grote componenten zoals grills van auto’s in een continu proces voorzien van een dun laagje chroom.

van het juiste laagje. De dragers gaan met de producten aan het begin van de lijn de eerste module in en verlaten de machine met gecoate product aan het einde, waarna ze door middel van een transportsysteem buiten de machine om weer teruggaan naar het begin. Het transportsysteem dat de dragers van het einde van de machine weer naar het begin brengt, is een standaard transportband en vereist geen bijzondere eigenschappen. Het transport buiten de machine om gebeurt immers in een nietkritieke ruimte. Het interne transportsysteem daarentegen moet aan strenge eisen voldoen. De producten bewegen zich hier in ruimtes waar een diep vacuüm heerst en – voor sommige processen – hoge temperaturen gelden. Verder zijn de ruimtes extreem schoon omdat een minimale vervuiling al tot de afkeur van vele producten zal leiden. Deze reinheidsgraad moet in alle gevallen behouden blijven, wat betekent dat het transportsysteem geen deeltjes mag afgeven. Bovendien waren voor Hauzer een lage onderhoudsbehoefte en een hoge machinebeschikbaarheid cruciaal. Ook is het noodzakelijk dat iedere drager afzonderlijk kan worden aangestuurd en gevolgd (track en trace). Dit biedt onder meer de mogelijkheid om een drager bijvoorbeeld tweemaal in dezelfde unit te brengen om een proces te voltooien. Dit kan nodig zijn bij de kleinere machines en draagt bij aan de handhaving van de cyclustijd.

De magneten zijn onder de productdragers aangebracht, terwijl de spoelen zich buiten de vacuümkamer, onder de bodemplaat van de machine, bevinden. Hierdoor is de servicevriendelijkheid ten opzichte van conventionele vacuümtransportsystemen sterk verbeterd. Tevens zijn de magneetplaten de enige componenten die aan vacuümeisen dienen te voldoen. Bijzonder is het feit dat de productdrager uitsluitend contact maakt met de machine door middel van de geleidingen die er onder aan zitten. Hierdoor is de kans op het genereren van vuildeeltjes vrijwel nihil. Door het ontbreken van mechanische onderdelen in het vacuümtransportsysteem, zoals kettingen en tandwielen, kan deze machine met gemak zeven dagen per week volcontinu draaien zonder dat onderhoud nodig

kunnen de productdragers dus ook tweemaal eenzelfde unit bezoeken.

Grill

In de eindoplossing bedraagt de maximale belasting van het interne transportsysteem 125 kg per productdrager, de indexeertijd 2,5 seconde en de cyclustijd één minuut. Binnen deze minuut is de Metalliner in staat een kamer met een inhoud van achthonderd liter vacuüm te pompen, de productdrager hierdoorheen te transporteren en weer te ventileren. De werking van het gehele LMS-systeem is gebaseerd op de Nyce 4000 LMS-software van Bosch Rexroth. Hiermee zijn bewegingen onder moeilijke omstandigheden te realiseren en de productdragers individueel aan te sturen en te monitoren. Indien

Onafhankelijke bewegingen

Om aan al deze zware eisen aan het interne transport te voldoen, heeft Hauzer gekozen voor het door Bosch Rexroth ontwikkelde en gepatenteerde LMSsysteem gecombineerd met de spelingsvrije Cam-rollerrails. LMS staat voor Lineair Motion System en is opgebouwd uit spoelen en magneten die een lineaire beweging tot stand kunnen brengen, in combinatie met de geavanceerde Bosch Rexroth-besturing Nyce 4000 LMS. Door de spoelen wisselend te bekrachtigen, zullen ze de magneten in een bepaalde richting duwen waarbij ze de productdragers meenemen. Hiermee is het LMS in feite te beschouwen als een omgekeerde lineaire motor. Afhankelijk van de afmetingen van de productdrager kunnen telkens spoelen op gedefinieerde afstanden worden geplaatst om zo een ‘eindeloze’ track te vormen. In het geval van de Metalliner worden de productdragers steeds bekrachtigd door twee spoelen om zo voldoende krachtdichtheid te genereren.

De producten glijden op dragers door het diepe vacuüm in de machine. De eisen aan de beweging zijn hoog terwijl ook extreme reinheid wordt gevraagd.

is. Ook is de kans op vacuümlekken minimaal. Dat is belangrijk omdat vacuümlekkage een risicovolle en dure aangelegenheid is in inline systemen. Elke spoel is voorzien van twee Hallsensoren waarmee een absoluut meetsysteem wordt gecreëerd zodat de productdragers door de machine bewegen alsof het een normale lineaire motor is. De Hall-sensoren blijven buiten het vacuüm en meten contactloos de positie. Op deze manier is op alle tijdstippen de positie van elke productdrager bekend en is het mogelijk om ieder willekeurig bewegingsprofiel (positie, snelheid, acceleratie) aan de individuele productdragers op te dragen. Bovendien zijn hierdoor de bewegingen van alle productdragers onafhankelijk van elkaar aan te sturen en

de vermogens niet toereikend zijn voor het Nyce 4000-systeem kunnen er door middel van Sercos III externe servoversterkers (bijvoorbeeld de Bosch Rexroth Indradrives) worden aangesloten. Hiermee is een hogere krachtdichtheid te ontwikkelen. Met de Metalliner is Hauzer een nieuwe dimensie van vacuüm coaten ingegaan. Grote kunststof componenten zoals grills van auto’s worden in continue processen omgetoverd tot blinkende chroomproducten. Het LMS-systeem garandeert de betrouwbaarheid en maximale inzetbaarheid van deze machine. Dat is een must wanneer het – zoals hier – gaat om massaproductie. Marjolein de Wit is freelance journalist. Redactie Alexander Pil


35

IN BEELD DPD

Vanderlande helpt DPD bij sorteren pakketten Omdat het meer capaciteit nodig had, opende pakketdistributeur DPD in november 2011 een nieuwe sorteerhub in Veenendaal. Voor de automatisering van het gehele proces nam het Vanderlande Industries in de arm. Het Veghelse bedrijf installeerde er een Crossorter die 519 pakketten van 150 bij 80 bij 80 centimeter kan vervoeren. Mechatronica&Machinebouw kreeg een rondleiding. Alexander Pil

36


< In de loop van de middag arriveren de pakketten bij de hub in Veenendaal. De chauffeurs lossen ze op een lopende band die ze om ergonomische redenen tot achter in hun vrachtwagen kunnen uitschuiven. Een DPD-medewerker scant alle dozen in en meldt ze aan in het systeem. Eventueel plakt hij er een (extra) label op. DPD Veenendaal heeft tien aanvoerbanen.

> Na het scanstation gaan de pakketten door een wirwar van banen op weg naar de hoofdlus. Tijdens spitsuur verwerkt DPD in zijn Veenendaalse hub zo’n negenduizend pakketten per uur die het naar achttien landen verstuurt. Belangrijk daarbij is dat DPD zo veel mogelijk CO2neutraal wil werken. De hub in Veenendaal is daarom uitgerust met warmteterugwinsystemen, warmtepompen en zonnecellen.

< Vanaf de invoerbanen nemen de pakketten de spiraalconveyor omhoog richting de hoofdlus. Vanderlande heeft niet alle onderdelen van het systeem zelf ontwikkeld. Zo komen deze spiraalconveyor, het scanstation en de uitschuifbare lopende band van gespecialiseerde toeleveranciers.


37

IN BEELD DPD

> Zodra het pakket op de hoofdlus staat, wordt het van alle kanten gescand. Op basis van die informatie bepaalt het systeem naar welke uitgang het de doos moet brengen en wanneer dat moet gebeuren. Vanderlande bouwde de scanner in samenwerking met sensorspecialist Sick.

De Crossorter bij DPD is opgebouwd uit 519 decks. Die zijn ontworpen volgens het cradle-to-cradle-principe en grotendeels recyclebaar. Onderhoudsmonteurs kunnen kapotte decks eenvoudig uit de lijn halen, een andere ervoor terugplaatsen en offline de benodigde reparaties uitvoeren.

Eenmaal boven is het zaak om elk pakket netjes te positioneren op een van de decks van de Crossorter 1500 van Vanderlande. Die hoofdlus loopt de hele hal rond. Het systeem zorgt dat het pakket precies op het juiste moment bij de Crossorter is en duwt het netjes op een leeg deck.

38


< Als het bij de juiste bestemming is aangekomen, haalt de Crossorter het pakket van de band. Via een glijbaan belandt het dan op een remmende rollenbaan. Vanaf hier is het weer mensenwerk. De DPDmedewerkers zetten een batch klaar in een afgeschermde ruimte aan de binnenkant van de lus. Chauffeurs kunnen de hal in rijden en hun bestelbusjes inladen.

> Grotere orders vertrekken per vrachtwagen. Net als bij de ingang heeft DPD ook hier gekozen voor een flexibele, ergonomische constructie. De in hoogte verstelbare lopende band is uitschuifbaar tot achter in de cabine. Dat scheelt een hoop op en neer geloop en is dus ook veel sneller.

< Vanderlande heeft net zes extra uitgangen opgeleverd. Het mooie van het sorteersysteem is namelijk dat het relatief eenvoudig is uit te breiden. Sterker nog: DPD heeft de fundering van het gebouw zodanig voorbereid dat er in de toekomst eventueel nog een tweede verdieping op kan.


39

PRODUCTNIEUWS Pneumatiek Verbeterd multifunctioneel elektrisch ventiel SMC

SMC heeft zijn ventielenassortiment uitgebreid. Er is nu ook een optie voor industriële applicaties die vragen om een tweepoortsventiel. Ontwikkeld als onderdeel van SMC’s verbeterprogramma biedt de VX2-serie – die geschikt is voor lucht, gemiddeld vacuüm, water en olie – aanzienlijke, functionele voordelen in vergelijking met het vorige VX21-ventiel. De VX2-ventielen zijn ongeveer 10 procent kleiner en 30 procent lichter dan de oude VX21-ventielen. Ondanks het feit dat het ventiel is gemaakt van kunststof en aluminium, levert het een flow die 20 procent groter is. Ook zijn de VX2’s leverbaar in messing of rvs. Een rubberen demping vermindert het geluid van het ventiel wanneer het in werking is en verhoogt de levensduur van het ventiel aanzienlijk. Andere voordelen zijn het gebruik van insteekkoppelingen, waardoor de montagetijd sterk wordt gereduceerd, en het gebruik van een energiezuinige spoel uit SMC’s Energy Savings-pakket, dat leidt tot een vermindering in stroomverbruik (tot 20 VA). Voor applicaties waarbij vloeistoffen worden gebruikt met een verhoogde viscositeit, zoals olie, kan SMC het sluiten van de klep waarborgen. Verder voldoet dit ventiel – net als alle SMCcomponenten – aan Rohs-, CE- en de vlambestendige UL94V0-normering. AP www.smc.eu

Vision NI voedt framegrabber via Ethernet

National Instruments introduceert drie nieuwe Gigabit Ethernet-framegrabbers, voorzien van Power over Ethernet-technologie (POE) en met een optie voor I/O-aansturing vanuit een FPGA. POE vermindert de noodzaak voor extra externe voedingsbronnen en biedt camera’s stroom via de Ethernet-bekabeling, waardoor het systeemontwerp wordt gestroomlijnd en de complexiteit van bekabeling afneemt. De NI PCIE-8233, NI PCIE-8236 en NI PCIE-8237R beschikken bovendien over geavanceerde triggering- en synchronisatieopties, zoals een FPGA-netwerktrigger voor het uitvoeren van deterministische cameratriggering via het Ethernet, met minimale vertraging. De NI PCIE-8237R is voorzien van I/O die vanuit Labview FPGA wordt aangestuurd, bevat geïsoleerde digitale in- en uitgangen en heeft bidirectionele TTL-lijnen voor het gebruik als counter- en quadratuur-encoderingangen of als PWM-signaalgenerator. De framegrabber biedt tevens geavanceerde trigger- en synchronisatieopties zoals een FPGA-gebaseerde netwerktrigger met lage jitter en minimale vertraging en ondersteuning voor wachtrijpulsen. Deze laatste mogelijkheid maakt het mogelijk sensoren, cameraactivering, sorteerapparaten en andere onderdelen

40


van het visionsysteem met een enkele Api rechtstreeks vanuit de framegrabber nauwkeurig te synchroniseren. AP www.ni.com/vision

Omron mikt met visionsensor op complexe toepassingen

Omron heeft een nieuwe versie van de FQ-visionsensor op de markt gebracht die naar eigen zeggen voldoet aan de vraag naar een eenvoudig te gebruiken visionsensor die in nog complexere toepassingen kan worden ingezet. De FQ2 combineert camera, lens en verlichting in een compact pakket, compleet met beeldverwerkingsmogelijkheden die de noodzaak voor een aparte controller elimineren. Het compacte formaat en allesin-een-ontwerp maken de sensor eenvoudig te monteren en geschikt voor gebruik in kleine ruimtes. De FQ2 ondersteunt alle inspectiealgoritmes van Omron, zoals vorm zoeken, kleurinspectie, OCR, codelezen en -verificatie. Voor vormdetectie realiseert het Shape Search II-algoritme een hoge snelheid en een betrouwbare detectie van positie en 360°-hoek, zelfs als de objecten elkaar overlappen. Daarnaast kan het algoritme tot 32 objecten in hetzelfde beeld detecteren waardoor een snelle inspectie van een groep onderdelen mogelijk is. De herkenningstechnologie van Omron maakt een stabiele herkenning van afgesleten of vervormde tekens mogelijk en vereist geen instelling van parameters om het tekencontrast of de positieafwijking te compenseren. Het ingebouwde woordenboek bevat meer dan tachtig verschillende lettertypes, inclusief afgesleten, wazige en vervormde tekenvariaties, alsmede grootte- en achtergrondvariaties. Bovendien kunnen OCR-inspectie en het lezen van codes worden gecombineerd binnen de FQ2 om codes te lezen en te verifiëren aan de hand van tekenreeksen zonder enige programmering of externe apparaten. Voor de best mogelijke beelddetectie zijn modellen verkrijgbaar met resoluties van 350 duizend tot 1,3 miljoen pixels. De FQ2 kan gelijktijdig tot 32 metingen verrichten en meer dan vijfduizend objecten per minuut controleren. Omdat de sensor rotatiehoeken en andere positionele informatie kan meten, kan de FQ2 bovendien worden gebruikt voor het positioneren. Sensoren met geïntegreerde lenzen zijn beschikbaar voor detectieafstanden tot een meter voor objectgroottes van 7 tot 300 mm, terwijl de groothoekversies zorgen voor een breed gezichtsveld, zelfs als de sensor dicht bij de werkplek is gemonteerd. Daarnaast zijn sensoren verkrijgbaar met C-mount-lenzen voor detectieafstanden van meer dan een meter. AP industrial.omron.nl

Besturingen Decentraal I/O-systeem Pilz voor Profinet-gebruikers

Het decentrale I/O-systeem PSSUniversal van Pilz ondersteunt nu de Profinet-specificatie versie 2.3. Met het I/O-systeem kunnen veiligheidstaken en standaard besturingsfuncties op veldniveau worden overgenomen. Hierbij vindt de communicatie bij de Profinet-variant plaats via Profinet volgens de actuele specificatie 2.3. Bovendien is PSSUniversal nu ook ProfiEnergy-compatibel, zodat een actief en effectief energiemanagement mogelijk is. De nieuwe versie bevat een aantal belangrijke functie-uitbreidingen. Ten eerste is het nu met het Media Redundancy Protocol

(MRP) mogelijk de communicatietrajecten tussen besturingen en eindapparatuur redundant in een ringtopologie uit te voeren. Hierdoor kan een grotere beschikbaarheid van machines en installaties worden gerealiseerd. Ten tweede verkort Profinet IRT de doorvoertijden in PSSUniversal en garandeert het een deterministische communicatie. Ten derde is met Ipar

Server Support nu het dynamisch opslaan en laden van parameters vanuit de master mogelijk, zodat het vervangen van apparatuur wordt vereenvoudigd. Ten slotte kan dankzij Shared Device het decentrale I/Osysteem nu met maximaal twee masters communiceren, voor het uitwisselen van standaard I/O-informatie met een standaard besturing en veilige I/O-informatie met een FS-besturing. AP www.pilz.nl

Lenze downsizet reeks computergebaseerde controllers

Met de C300 en P300 brengt Lenze twee controllers op de markt en downsizet het het vermogensspectrum van zijn actuele controllers op basis van dezelfde moderne systeemarchitectuur. De Cabinet Controller C300 biedt features voor snelle realisatie van controllergebaseerde motiontoepassingen en procesbesturingen. Met de direct aansluitbare I/O-modules en geintegreerde masterinterfaces voor Ethercat en Canopen is het op dit moment de meest compacte besturing met motionfunctie in deze vermogensklasse, aldus Lenze. De Panel Controller P300 is gemaakt voor eenvoudige tot middelgrote besturings- en visualiseringsoplossingen. Een energie-efficiënte en krachtige Arm Cortex-A8-processor met 800 MHz klokfrequentie zorgt voor de juiste rekenprestaties. De apparaten zijn eenvoudig te bedienen: de inbedrijfstelling en de beveiliging van gegevens verlopen via USB-stick en een systeem is snel te vervangen door het gebruik van een verwisselbare geheugenkaart. De C300 en P300 zijn af fabriek uitgerust met een Ethernet- en een USB-poort. Voor de veldbuskoppeling zijn een Canopen- en een Ethercat-interface geïntegreerd. Door middel van een slot zijn de apparaten ook met Profibus en Profinet uit te breiden. Als beveiliging tegen gege-

vensverlies bij een onverwachte stroomuitval beschikt de controller over een interne UPS en een 128 kB groot retaingeheugen. Een conventionele bufferbatterij en een ventilator zijn niet nodig, zodat de controllers onderhoudsvrij zijn en een hogere systeembeschikbaarheid bieden. Voor diagnosedoeleinden en voor een eenvoudige inbedrijfstelling bieden de controllers via een webbrowser rechtstreeks toegang tot alle parameters en het centrale logboek. De Panel Controller P300 is ontwikkeld voor de ruwe omstandigheden in de industrie en beschikt over een robuust touchscreen van 10,9, 17,8 of 26,4 cm. AP www.lenze.com

Aandrijftechniek Haydon Kerk komt met lineaire rails en ingebouwde drive

Haydon Kerk Motion Solutions introduceert een nieuwe ball guide screw-gebaseerde lineaire geleiding. De BGS06-rail met geintegreerde Idea Drive maakt gebruik van een enkele- of dubbele-stack-stappenmotor met een ingebouwde en volledig programmeerbare stappenmotorcontroller. Alle BGS-railsystemen gebruiken lineaire stappenmotoren met nauwkeurige roestvrijstalen spindels. Deze zijn voorzien van TFE-coating, waardoor ze slijtvast en onderhoudsvrij zijn. Het resultaat is een zeer stijf en soepel lopend bewegingssysteem, aldus distributeur Rotero. De BGS06 heeft een maximale slag van 610 millimeter en is bestand tegen hori-

zontale belastingen tot 600 newton. Het geïntegreerde Idea-aandrijfsysteem werkt met een inputvoltage tussen 12 en 48 V DC en levert 2,6 A RMS. Communicatie loopt via USB of RS485. De Idea heeft vier ingangen en vier uitgangen. AP www.haydonkerk.com

Galil combineert eenassige controller met stappen- en servodrive

Recent heeft Galil Motion Control zijn aanbod motion-controllers uitgebreid met een eenassige controller waarin een 800 watt servoversterker of een 6 ampère mi-

crostepdrive kan worden geïntegreerd. De controllers kunnen worden aangestuurd via Ethernet of een seriële verbinding. De servo-updatetijd bedraagt 125 µs. Middels een Ethernet-verbinding kunnen meerdere controllers via één host worden aangestuurd. Op de controllers kunnen incrementele encoders worden aangesloten en is dual-loop standaard. Optioneel bieden ze ook ruimte voor absolute SSI-, Biss- en analoge encoders. Tevens is de controller voorzien van digitale ingangen voor einden referentieschakelaars. Ook zijn nog acht ingangen en vier uitgangen beschikbaar, alle optisch gescheiden. De Galil Suite-software bewijst dat servosystemen in veel gevallen kunnen worden getuned in het tijddomein. In sommige applicaties, bijvoorbeeld waar resonanties optreden, heeft het echter de voorkeur om te tunen in het frequentiedomein. Om hieraan te voldoen, heeft Galil onlangs nieuwe software geïntroduceerd die dit mogelijk maakt. De frequentieanalysesoftware geeft de gebruiker de mogelijkheid om PID en filter te simuleren, om zo de open-loop frequentierespons inzichtelijk te maken. Op basis van deze simulaties en metingen kan hij de voor de applicatie optimale controllerparameters bepalen. AP www.galilmc.com

Hoge starheid en zware lasten geen probleem voor SMC-actuator

Met de lancering van de LEJ-serie blijft SMC zijn assortiment aan elektrische actuatoren verder uitbreiden met meer opties voor grotere lasten. De LEJ heeft een lineaire dubbele-asgeleiding, garandeert een hoge starheid en levert nauwkeurige prestaties. De LEJ is ruimtebesparend dankzij zijn lage profiel en constructie met laag zwaartepunt, waardoor de totale hoogte en het totale gewicht in vergelijking tot de LJ1-serie met respectievelijk 36 en 37 procent zijn verminderd. De serie is verkrijgbaar in twee aandrijftypes. De spindelaandrijving LEJS is geschikt voor de herhaaldelijke accurate verplaatsing van horizontale werklasten tot 85 kg. De LEJB met riemaandrijving levert een verbeterde productiviteit dankzij zijn hoge snelheid en de mogelijkheid om horizontale lasten tot 20 kg te verplaatsen. De LEJ’s zijn uitvoerbaar met de AC-servomotoraandrijvingen van SMC, waaronder de incrementele controller LECSA en de absolute types LECSB, LECSC en LECSS, en zijn geschikt voor industriële machines die transport vereisen, zoals pick & place, lijmverdelers en hogesnelheidsbaantoepassingen. AP www.smc.eu


41

AGENDA EVENTS MEI 2013 Electric vehicle technology 21 mei, Helmond www.automotivenl.com SPS/IPC/Drives Italia 2013 21 - 23 mei, Parma, Italië www.sps-italia.net Lenze Automation Days 21 - 24 mei, ’s-Hertogenbosch www.lenze.com Vision, Robotics & Mechatronics 22 en 23 mei, Veldhoven www.vision-robotics.nl 13th International Conference of Euspen 27 - 31 mei, Berlijn, Duitsland www.berlin2013.euspen.eu Electronics & Automation 28 - 30 mei, Utrecht www.fhi.nl Dutch Technology Week 31 mei - 7 juni, Eindhoven www.dutchtechnology.com

JUNI Materials 2013 4 en 5 juni, Veldhoven www.materialenbeurs.nl Connecting CTOs, master on high tech 6 juni, Eindhoven www.connecting-cto.nl Nieuwe medical device regulation 6 juni, Eindhoven www.mikrocentrum.nl Automotive Congres.NL 11 juni, Eindhoven www.automotivecongress.nl

42


Security voor industriële netwerken 11 juni, Eindhoven www.mikrocentrum.nl Flow, Analyse & Control Show 2013 11 en 12 juni, Gorinchem www.fhi.nl

Bits&Chips Hardware Conference 2013 12 juni, ’s-Hertogenbosch Info: [email protected] www.hardwareconference.nl VIV Turkey 13 - 15 juni, Istanboel, Turkije www.vivturkey.com Rematec 2013 16 - 18 juni, Amsterdam www.rematecnews.com Transmissions in vehicles 18 en 19 juni, Friedrichshafen, Duitsland www.getriebekongress.de Voedselveiligheid in industriële processen 20 juni, Zevenaar www.rittal.nl

JULI CE-markering en machineveiligheid: pure (juridische) noodzaak? 2 juli, Utrecht www.nen.nl

AUGUSTUS CE-markering en machineveiligheid: pure (juridische) noodzaak? 27 augustus, Eindhoven www.nen.nl

SEPTEMBER

NOVEMBER

Imobility Challenge 11 september, Den Haag www.imobilitychallenge.eu

Aquatech 2013 5 - 8 november, Rotterdam www.aquatechtrade.com

Health & Technology 2013 17 en 18 september, Arnhem www.hat-event.com

Europort 5 - 8 november, Rotterdam www.europort.nl

Elektrotechniek 2013 30 september - 4 oktober, Utrecht www.elektrotechniek-online.nl

OKTOBER Pumps & Valves 2013 Solids 2013 2 en 3 oktober, Rotterdam www.easyfairs.com Empack Brussels 2013 2 en 3 oktober, Brussel www.easyfairs.com/empack-be CE-markering en machineveiligheid: pure (juridische) noodzaak? 3 oktober, Maarssen www.nen.nl Motek 7 - 10 oktober, Stuttgart www.motek-messe.de/motek Electric Drives Production Conference and Exhibition 28 - 30 oktober, Neurenberg, Duitsland www.edpc.eu

Bits&Chips 2013

EMBEDDED SYSTEMS Bits&Chips 2013 Embedded Systems 7 november, ’s-Hertogenbosch Info: [email protected] www.embedded-systems.nl Productronica 2013 12 - 15 november, München, Duitsland www.productronica.com Midest 2013 19 - 22 november, Parijs, Frankrijk www.midest.com SPS/IPC/Drives 2013 26 - 28 november, Neurenberg, Duitsland www.mesago.de

DECEMBER Precisiebeurs 2013 3 en 4 december, Veldhoven www.precisiebeurs.nl

AGENDA TRAININGEN Basistraining hydrauliek Start 5 juni, Boxtel Pneumatische basistraining 26 en 27 augustus, Boxtel Mechatronica-basistraining Start 2 september, Boxtel Elektrische servosystemen Start 9 september, Boxtel Geïntegreerde veiligheidstechniek in elektrische systemen 12 september, Boxtel Basistaining PLC-techniek Start 19 september, Boxtel www.boschrexroth.nl Solidworks routing piping en tubing Start 4 juni, Gent Solidworks drawings 5 juni, Almelo 14 juni, ’s-Hertogenbosch Solidworks advanced part modeling Start 7 juni, Almelo Start 10 juni, Gent Solidworks Composer Start 13 juni, Gent Solidworks essentials Start 17 juni, Gent Start 4 juli, Almelo Start 15 juli, Gent Start 18 juli, ’s-Hertogenbosch Solidworks assembly modeling Start 3 juni, ’s-Hertogenbosch Start 24 juni, Gent Start 26 juni, Almelo www.cadmes.com Heat transfer 29 mei, Zoetermeer Comsol Multiphysics intensive training 10 en 11 juni, Leuven 16 en 17 september, Zoetermeer 14 en 15 oktober, Leuven Acoustics & structural vibrations 12 juni, Zoetermeer www.comsol.nl Besturingstechniek Start 21 mei, Delft Domotica KNX/EIB 23 mei, Delft Energie-efficiënt ontwerpen van een pneumatische systeem 23 mei, Delft 12 juni, Zaandam Elektrisch positioneren Start 13 juni, Delft Inleiding in de PLC-techniek IEC61131-3 Codesys V2.3 Start 4 september, Delft Start 16 september, Raamsdonksveer www.festo.nl

Design principles basics Start 29 mei april, Eindhoven Programming in Labview 2 Start 3 juni, Eindhoven Mechatronics system design – part 1 Start 10 juni, Eindhoven The art of reviewing Start 17 juni, Eindhoven System architect(ing) Start 17 juni, Eindhoven Summer school Opto-mechatronics Start 24 juni, Eindhoven Labview: introduction in language and programming 1 Start 2 september, Eindhoven Level 1: System test engineer Start 2 september, Eindhoven Electronics for non-electronic engineers Start 3 september, Eindhoven Bits on chips – an introduction Start 5 september, Eindhoven www.hightechinstitute.nl Signal processing with Simulink 22 - 24 mei, Eindhoven Matlab fundamentals 4 - 6 juni, Eindhoven 2 - 4 juli, Eindhoven 27 - 29 augustus, Eindhoven Matlab programming techniques 18 en 19 juni, Eindhoven Fundamentals of code generation for real-time design and testing 25 juni, Amsterdam Embedded Coder for production code generation 26 - 28 juni, Amsterdam Stateflow for logic-driven system modeling 3 en 4 september, Eindhoven Model management and verification in Simulink 5 en 6 september, Eindhoven Simulink for system and algorithm modeling 10 en 11 september, Eindhoven www.mathworks.nl

Teststand I – test development 27 - 29 mei, Woerden Data acquisition and signal conditioning 30 en 31 mei, Woerden Labview core 1 3 - 5 juni, Zaventem 10 - 12 juni, Woerden Labview core 2 6 en 7 juni, Zaventem 13 en 14 juni, Woerden Labview core 3 17 - 19 juni, Zaventem 24 - 26 juni, Woerden Labview performance 20 en 21 juni, Zaventem 27 en 28 juni, Woerden www.ni.com/netherlands Configuratiemanagement Start 23 mei, Delft Conventionele regelsystemen: PID-tuning Start 28 mei, Delft Process control voor procestechnologen Start 28 mei, Delft Design principles basics Start 29 mei, Eindhoven Mechatronics system design – part 1 Start 10 juni, Eindhoven Lijmen als verbindingstechniek Start 12 juni, Delft Geavanceerde regelsystemen 25 juni, Delft Actuation and power electronics Start 23 september, Eindhoven Machine vision for mechatronic systems Start 26 september, Eindhoven cursus.paotechniek.nl

Procesflow machineveiligheid 21 mei, Vianen 11 juni, Vianen Masterclass machineveiligheid 21 - 24 mei, Vianen Risicobeoordelingen theorie en praktijk 22 mei, Vianen 12 juni, Vianen Ontwerpen veiligheidsmaatregelen 23 mei, Vianen Ontwerpen besturingstechnische veiligheidsmaatregelen 24 mei, Vianen Werken met Iso 13849-1 (PL) en IEC 62061 (Sil) 4 - 6 juni, Vianen Inkoop machines en Europese regelgeving 13 juni, Vianen Ontwerpen veiligheidsmaatregelen 18 juni, Vianen Ontwerpen besturingstechnische veiligheidsmaatregelen 19 juni, Vianen www.pilz.nl

Motiveer uw medewerkers om lean en mean te innoveren 18 juni, Leuven www.leuveninc.com


43

Electronics Cooling of electronics (CoE) Electronics for non-electronic engineers (ENE-BSc) Bits on chips - an introduction (BoC) Discrete-time signal processing (DTSP) IC physics devices and processing (IC-PDP) Design of analog electronics - embedded analog 1 (DAE-AE1) Electromagnetic compatibility – design techniques (EMC-DT)

29 - 31 May 2013 (3 days) Commences 3 September 2013 (43 sessions) 5 September 2013 (1 day) Commences 9 September 2013 (17 evening sessions) Commences 10 October 2013 (12 evening sessions) Expected in Autumn 2013 (8 days) Expected in Autumn 2013 (5 days)

Mechatronics Cooling of electronics (CoE) Design principles basics (DPB) Summer school Opto-mechatronics (SSOM) Actuation and power electronics (APE) Machine vision for mechatronic systems (MVMS) Mechatronics system design - part 1 (Metron1) Advanced motion control (AMC) Introduction in ultra high and ultra clean vacuum (UHV1) Iterative learning control (ILC) Mechatronics system design - part 2 (Metron2) Metrology and calibration of mechatronic systems (MCMS) Motion control tuning (MCT) Dynamics and modelling (DAM) Design for ultra high and ultra clean vacuum (UHV2) Advanced mechatronic system design (AMSD)

29 - 31 May 2013 (3 Commences 29 May 2013 (5 24 - 28 June 2013 (5 23 - 25 September 2013 (3 26 and 27 September 2013 (2 30 September - 4 October 2013 (5 7 - 11 October 2013 (5 Commences 28 October 2013 (4 4 and 5 November 2013 (2 11 - 15 November 2013 (5 18 and 19 November 2013 (2 Commences 20 November 2013 (6 25 - 27 November 2013 (3 Commences 25 November 2013 (3,5 Expected at the end of 2013 (6

days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days)

Optics Modern optics for optical designers (CMOP) Applied optics (AP-OPT)

Commences 13 September 2013 (28 morning sessions) Commences 29 October 2013 (15 morning sessions)

Software Object-oriented analysis and design - fast track (OOAD) Design of real-time software - workshop (DRTS/WS)

Commences 11 March 2014 (4 days) Expected at the end of 2014 (5 days)

System System architect(ing) (Sysarch) Level 1: System test engineer (STE) Level 2: Test designer (STE2)

17 - 21 June 2013 (5 days) Commences 2 September 2013 (10 sessions) Commences 28 October 2013 (10 sessions)

Tools Programming in Labview 2 (Labprog) Labview: introduction in language and programming 1 (Labview) Developing a large Labview application (Labproject)

3 and 4 June 2013 (2 days) 2 - 4 September 2013 (3 days) To be determined (3 days)

Leadership & Communication Time and work pressure management in innovation (TWP) The art of reviewing (TAR) How to deal with the 7 biggest communication challenges in innovation and technology (COMC) Creating business opportunities as a technician (CBO)

All training courses take place in Eindhoven (area)

30 and 31 May 2013 (2 days + 1 evening) 17 - 19 June 2013 (3 days + 1 evening) Expected in Autumn 2013 (4 days + 2 evenings) Expected in Autumn 2013 (2 days + 1 evening)

Electronics / Mechatronics

Cooling of electronics To prevent expensive redesigns and a delayed market introduction, thermal management needs to be part of the design process right from the start. This course introduces thermal design and cooling of electronic components, modules and systems from an industrial point of view. This view is relevant for many applications, such as semiconductors, power electronics and, recently, lighting through the accelerated introduction of LEDs. Two very experienced lecturers teach the participants to solve the thermal problems they encounter during all levels of the product creation process. Real-life cases obtained from the participants themselves and prepared by the lecturers are used to demonstrate the application of the course principles during the final day. Course code: Location: Course price: Duration: Dates:

CoE Eindhoven 1,650 euros excl. VAT 3 days 29th - 31st May 2013

Mechatronics

Summer school Opto-mechatronics Summer school is the place to be if you are working in the field of precision engineering and if you want to learn and experience from expert designers how to design opto-mechatronical instruments that are actively controlled, operating in the non-perfect environment. This intensive hands-on training of five days is taught by excellent Dutch professors and scientists in the field of precision technology, that work at TNO, TU Delft, TU/e, ASML, Philips, ESO and Mechatronics Academy. Summer school is intented for engineers working at academic level with a background in physics, mechanics, electrical or control engineering. Engineers that are experiencing the limits of their discipline and want to learn more about designing a complete optomechatronical system. To encourage contacts with your international course members, social meet-and-greet events will be organised in the evening. Course code: Location: Course price: Duration: Date:

SSOM Eindhoven 2,995 euros excl. VAT 5 days 24th - 28th June 2013

Optics

Modern optics for optical designers Optics is the ‘enabling technology’ of the 21st century. To design optical systems, to specify and test optical components, to integrate optical components into products, this all requires knowledge and skills that can be learned in the CMOP course. Over the years CMOP has become one of the most comprehensive optical courses in Western Europe, unique in its concept, starting with theoretical basics, via practical optical system design and ending with a broad overview of optical applications. After the course, participants will have a thorough knowledge of modern optical concepts, their applications and the design of optical systems, the engineering problems and solutions. Course code: Location: Course price: Duration: Dates:

CMOP Eindhoven 5,995 euros excl. VAT 28 weekly morning sessions commences 13th September 2013

www.hightechinstitute.nl

Nieuws

Berko ondergaat cultuurverandering Ruim vijf jaar werkt Dave Oirbons nu bij Berko Kompressoren. Aangesteld als servicemanager met een opdracht: verander de cultuur van de technische dienst. Na vijf jaar kijkt hij terug op het proces en het resultaat. ‘Zoals bij zoveel technische diensten het geval is, werd er nogal directief leiding gegeven. De opdracht was om de communicatie opener en vrijer te krijgen en de mensen met elkaar in gesprek te brengen. Vanaf het begin heb ik aangeven dat ik openstond voor alle suggesties en opmerkingen. Ik ben begonnen door met een klein groepje mensen wekelijks in gesprek te gaan over van alles en nog wat. Elkaar echt leren kennen was het doel. Dus behalve over het werk ging het vooral ook over de mensen zelf. Na een half jaar heb ik die kleine groep opgesplitst en ieder van hen een eigen groep gegeven. In een kleine groep kom je meer aan de weet en durven mensen meer van zichzelf te laten zien dan in een grote groep waar steeds dezelfde mensen het woord nemen. En zo kom je dingen te weten over mensen die je weer kunt inzet-

ten om de onderlinge band verder te versterken. We merkten bijvoorbeeld dat veel monteurs een motorrijbewijs hebben. Dus hebben we een motorrit georganiseerd.’ Dave vervolgt: ‘Dat hele proces levert een enorm hoog commitment op. Mensen hebben iets over voor elkaar én voor hun klanten. Dat merk je aan alles. In het week-

end komen mensen hier hun auto inladen voor de maandag. Een kleinigheidje dat de klant direct helpt, wordt geregeld in plaats van eerst gerapporteerd. En zo hebben wij in de crisistijd gewoon twee nieuwe servicemonteurs aangenomen. Uit de eigen regio en zónder een advertentie te plaat-

sen. Mensen wíllen bij ons werken. Daarbij kijken we trouwens eerst of ze bij de club passen en dan pas naar de competenties. Dat zijn dingen waar je aan kunt werken.’ En behalve met mensen aansturen houdt Dave zich ook nog bezig met het enthousiasmeren van jongeren voor techniek. Hij vertelt: ‘We nodigen bijvoorbeeld basisscholen uit om hier met lucht te komen spelen. We werken ook goed samen met ROC’s. Dat is gewoon superbelangrijk voor de toekomst.’ En wat die toekomst betreft: Dave is alweer druk bezig met zijn volgende project. ‘Ik ga nu onder meer het thema ‘microbiologisch veilige perslucht’ voor de klant oppakken. Heel boeiend! Berko is een echt familiebedrijf: korte lijnen, directe betrokkenheid en een directeur bij wie je altijd naar binnen kunt stappen. En die betrokkenheid heeft het bedrijf ook naar de buitenwereld. Groene stroom en hergebruik van verpakkingsmaterialen zijn voor ons gewoon vanzelfsprekend, om maar eens iets te noemen.’

Nieuws

De bron onder controle ‘Packagecare – eliminate the inconvenience’, een brochuretitel met lef, dus daar wilden we meer over weten. Alle pneumatiek begint bij perslucht. Een utiliteit en daarom niet zelden iets waar maar weinig aandacht voor is. Bij Ingersoll Rand wilden ze dat eens centraal stellen. Zoals wel voor meer trajecten startte het bedrijf hier ook een voice of the customerproces. Een proces waarbij actief een klantenpanel wordt betrokken en vanuit de eigen organisatie de verkoop, techneuten, marketing en inkoop. ‘Dat was inderdaad wel vaker gedaan, zo’n proces’, zo vertelt Peter van der Geest, ‘maar altijd met hardware. En nu voor het eerst met een dienst. En omdat je zo veel verschillende belangen aan tafel hebt, krijg je direct dat iedereen naar elkaar móet luisteren. Leren luisteren en dus oor hebben voor belangen die niet de jouwe

zijn, maar waar je wel degelijk rekening mee hebt te houden – hoe kom je anders tot consensus? – dat is nog best een aardig leerproces.’ En de uitkomsten zijn ernaar. Een radicaal nieuw soort onderhoudsovereenkomst voor perslucht. Het ultieme ontzorgen op het gebied van een utiliteit die normaal gesproken alleen aandacht krijgt als zij uitvalt. ‘Maar dat het dan ook goed mis is, daar gaan veel mensen aan voorbij. Dat kun je uitsluiten door de zorg daarvoor volledig te outsourcen, met vaste kosten en zonder omkijken. Ingersoll Rand neemt het operationele risico volledig over. Hoe we dat aandurven? Door proactief periodiek onderhoud te plegen, een uitgebreide lekinventarisatie uit te voeren en kundige vakmensen in te zetten. Met andere woorden: je eigen proces zo in te richten dat je er blind op kunt varen. En alle acties die

Peter van der Geest: ‘Doordat we altijd alert zijn op lekkages en goed onderhoud bespaart de opdrachtgever op zijn verbruik.’

we uitvoeren, zorgen voor een hogere uptime van het hele proces en dus voor een grotere productiezekerheid, maar ook voor energiebesparing. Doordat we altijd alert zijn op lekkages en door met goed onderhoud een optimale operationele efficiëntie te bieden, bespaart de opdrachtgever dus ook nog op zijn verbruik.’ Toch jammer dat we thuis geen perslucht gebruiken.

> Feda presenteert technische leergang proportionaal hydrauliek op Mocon > GM-infraroodpuntgasdetector, drie seconden responstijd – Hitma

46


Nieuws

Bürkert in beeld We laten in dit katern graag bedrijven aan het woord om iets te vertellen over waar ze mee bezig zijn. We vroegen dit keer Bürkert Contromatic uit Breda om iets interessants. Ze wilden ons heel graag heel veel vertellen over hun compacte oplossing voor pneumatische besturingen. Nou houden wij meer van ander nieuws dan echt productnieuws, maar ze zijn zo trots dat we toch even iets willen laten lezen. En wie weet, u zocht een montageplaat? Bij Bürkert vertellen ze u natuurlijk zó meer. De Airline Quick is dus die oplossing. In combinatie met een ventieleiland een flexibele en compacte oplossing voor de pneumatische besturingen van regelkleppen en open/ dicht-kleppen in processen. De scheiding tussen pneumatiek en elektrotechniek wordt gewaarborgd doordat alle persluchtaansluitingen buiten de kast blijven. En de procesvei-

Workshop

Wetgeving voor medische hulpmiddelen Op 30 mei 2013 organiseert Holland Health Tech een workshop Medical Device Directive (MDD) en Europese wetgeving voor medische hulpmiddelen. Holland Health Tech is een zusterorganisatie van Feda voor de medische technologie in Nederland. De leden zijn bedrijven die medische oplossingen ontwikkelen, produceren en/of verhandelen in de vorm van onder meer apparatuur, randapparatuur en software. Tijdens deze workshop worden de hoofdlijnen van de Europese regelgeving en de standaardisatie behandeld. Aan de orde komen onder meer de definities, risicoclassificatie, CE-markering en de toepassing in de praktijk. Voor meer informatie en aanmelden: www.hollandhealthtech.nl

ligheid door geïntegreerde terugslagkleppen in de afblaaspoorten van het ventieleiland, die het ongewenst schakelen door stuurventielen tegengaan. Als dat nodig is, zijn er ook nog separate terugslagkleppen per ventiel verkrijgbaar. Hierdoor kunnen ventielen zelfs tijdens bedrijf worden gewisseld. Waarvoor Airline Quick geschikt is? Gewoon, voor alle industriële toepassingen en in hygiënische processen zoals in de voedingsmiddelen- en de farmaceutische industrie. En als het nóg sneller moet, biedt Bürkert zelfs nog de mogelijkheid om voor bepaalde typen kasten een voorgemonteerde bodemplaat te leveren. Voor een nog snellere montage. Bürkert houdt zich bezig met het meten, controleren en regelen van vloeistoffen of gassen, voor vullen, niveau, flow, druk of temperatuur. Bij het opzoeken van achter-

grondinformatie kwamen we iets tegen dat we ook niet onvermeld willen laten, want we hebben er met veel plezier naar gekeken: het Bürkert Social Web op Youtube.

Daar gaan we ze de volgende keer zeker meer over vragen. We zagen daar heel verschillende toepassingen, uitgebeeld in films waar we toch wel heel enthousiast van werden. We gaan Youtube nóg beter in de gaten houden!

Goed bezig De rubriek waarin MVO-activiteiten van leden voor het voetlicht komen

Camozzi ondersteunt de Nederlandse toprolstoeltennisser Ronald Vink, die vorig jaar wereldkampioen in de dubbel werd en onlangs nog een titel veroverde op de Pensacola Open in Florida. Girlsday 2013 met een koninklijk tintje. Meer dan 8200 meisjes kregen op 25 april jongstleden de kans om te proeven aan techniek tijdens Girlsday 2013, waarvan de aftrap door – toen nog – prinses Máxima werd gedaan. 289 bedrijven en onderzoeksinstellingen openden hun deuren. ‘Powered by Dutch Technology’ is het label van FME dat de krachten bundelt in de technologische industrie. De eerste drie clusters zijn een feit. Houd de Feda- of de FME-website in de gaten voor de actuele ontwikkelingen. Na het bekend worden van een ‘Goed bezig’-item in de vorige uitgave riep een Feda-lid: ‘Had ik dat maar geweten, dan had ik ze gesteund!’ Dus heeft u een ‘Goed bezig’-activiteit in de planning, meld het ons dan. Ook vooraf!

doet het weer > Christian Wendler, nieuw in directie Lenze > Holland Health Tech geeft workshop medische hulpmiddelen en Europese richtlijnen


47

Nieuws

Traploze precisie in lucht Altijd op zoek naar Feda-leden die iets te melden hebben, raakten we in gesprek met Edwin van den Haak van Camozzi. Weer iemand die zo enthousiast is over zijn nieuwste product. We vroegen hem naar zijn hobby’s, er kwam kort iets over voetbal en schaatsen en hop, weer terug naar de techniek. Hij vertelt ons over een nieuwe serie proportionaalregelaars en wat die voor zijn klanten betekent. ‘Met deze nieuwe regelaar kan de ingaande druk, met gebruik van ons elektronisch microreduceer, worden gecontroleerd met een 0 tot 10 V of een 4 tot 20 mA signaal. Dus traploze regeling met een nauwkeurige controle, een directe aansturing en een maximale flow tot 8 µl/min. En hij werkt volgens het closed loopprincipe door een interne druktransmitter en heeft bovendien een laag energieverbruik door gebruik te maken van pulse-width modulation (PWM). De toepassingen waarvoor je deze in wilt zetten, zijn waar de controle, nauwkeurigheid en stabiliteit van de systeemdruk belangrijk zijn, bijvoorbeeld bij balancers of in houtbewerkings- of wikkelsystemen. Een compacte regelaar die direct te gebruiken is in de modulaire FRL-unit uit de serie.’ Over Camozzi willen we natuurlijk nog wel iets meer weten over wat hun regelaars kunnen, dus we prikten nog even door. Wat we te weten kwamen? ‘Camozzi Benelux is 24 jaar in Nederland actief en richt zich op de Nederlandse maakindustrie.

We laten ons voorstaan op onze kwalitatief hoogwaardige producten. We kijken hiervoor altijd naar de materiaalkeuze en de controle van het eigen productieproces over de hele linie. Onze moeder is de Italiaanse Camozzi Group, die in totaal bestaat uit negentien producerende bedrijven. En we hebben in de Group een Camozzi Research Center, dat als strategische unit opereert voor klanten binnen en buiten de Group. Daarmee kunnen we zelf nieuwe technologieën en industriële processen monitoren – samen met de vraag uit de markt – en dat geeft ons een belangrijke voorsprong.’ En waarom vertelt niemand ons dat toch uit zichzelf? We kwamen door onze enthousiaste zoektocht op Youtube aan de weet dat ook Camozzi daar actief op is. Het lijkt wel een Youtube-special aan het worden in plaats van een pneumatiekspecial.

Nieuws

Nasa – A human adventure Volgende maand start in de Jaarbeurs in Utrecht de bijzondere tentoonstelling ‘Nasa – A human adventure’. Dit is een reizende tentoonstelling die al in enkele Europese steden te zien was en momenteel vanuit Istanboel onderweg is naar Utrecht. De tentoonstelling biedt een tour van tweeënhalf tot drie uur door de wereld van ruimtevaart en geeft een inspirerend beeld met vele unieke en authentieke objecten die mede door het partnership met Nasa zijn verkregen. De tentoonstelling heeft een culturele en educatieve invalshoek met een hoog entertainmentgehalte. En dat zij goed ontvangen wordt, blijkt uit de bezoekersaantallen: in Stockholm 260 duizend bezoekers en in Madrid 285 duizend. De tentoonstelling omvat een oppervlakte van ruim 3500 vierkante meter, met meer dan driehonderd originele objecten en replica’s waaronder ruimtecapsules, raketmotoren, ruimtepakken, een maanauto, telescopen, satellieten en de neus van de

spaceshuttle. Veel daarvan is nooit eerder vertoond. Tijdens de tentoonstelling wordt de verkenning van de ruimte toegelicht door een aantal tot de verbeelding spre-

kende vertalingen. Dit start vanaf de allereerste ruimteraket die werd gelanceerd om moderne verkenning van de ruimte buiten ons zonnestelsel mogelijk te maken. Daarnaast worden er sponsor-, activiteiten- en eventpleinen gerealiseerd. De tentoonstelling bevat ook een Gkrachtsimulator, die vergelijkbaar is met de simulator die werd gebruikt door Amerikaanse astronauten tijdens het trainen voor de Mercury-missies in de jaren

zestig. De simulator maakt het mogelijk om krachten tot 2G te ervaren. In de Nederlandse versie van de tentoonstelling is ook ruimte voor het onderwerp ‘Dutch dimensions’. Aan de hand van dit thema zijn toonaangevende Nederlandse ontwikkelingen te zien uit astronomie, aardobservatie en onderzoek naar exoplaneten. Tientallen Nederlandse kennisinstellingen, bedrijven en universiteiten demonstreren het belang van onze ruimtevaarttechnologie voor andere landen en voor andere sectoren en commerciële toepassingen. En er zijn bovendien tal van mogelijkheden voor bedrijfsarrangementen in gethematiseerde hospitalityruimtes. Op het moment van schrijven is Feda in gesprek met de organisatie om voor Fedaleden interessante afspraken te maken over deelname aan dit unieke evenement. Houd de Feda-site in de gaten voor het laatste nieuws. www.ahumanadventure.nl

> Powered by Dutch Technology – bekendheid groeit > Grootse vervoerbare reuzenrad, techniek Siemens <

48


COLUMN

Air Solutions

A

Tom Kokke is voorzitter van de Feda-sectie Air Solutions en directeur van Berko Kompressoren.

ir Solutions is een sectie binnen Feda die is opgericht met het doel om de persluchtverbruikers en de pneumatiekleveranciers dichter bij elkaar te brengen. Vandaag de dag is het steeds belangrijker om duurzaam en oplossingsgericht te werken. Door beide werelden een platform te geven om – gestructureerd – met elkaar te communiceren, is de sector beter in staat te prognosticeren wat de persluchtbehoefte van de klant in de toekomst gaat worden in hoeveelheid en kwaliteit. De total cost of ownership neemt in de hele industrie een steeds belangrijkere plaats in. Waar het gaat om op dat gebied de juiste afweging bij persluchtklanten te maken, vraagt dat om oplossingen op maat van de leverancier die de compressorinstallatie met persluchtconditionering, regeling, bewaking en componenten voor de mechanisering en automatisering aanbiedt. De juiste kwaliteit voor de juiste prijs. Veel eindklanten beseffen nog steeds niet – of maar mondjesmaat – dat er veel te besparen valt waar het gaat om persluchtgebruik, zonder dat je daarmee inlevert op veiligheid en duurzaamheid van de installaties.

Agenda 30 mei

Feda-ledenvergadering, Den Haag

30 mei

Cetop-ledenvergadering, Den Haag

30 mei

Holland Health Tech Workshop, Zoetermeer

13 juni

Start ‘Nasa – human experience’

www.feda.nl

Colofon Redactie & tekst: Janet Kooren, Puntnet Tekst en advies – Karin van Reijn, secretariaat Feda – Marcel van Haren, branchemanager Feda Correspondentie en aanleveren nieuws: Secretariaat Feda, [email protected] Alle artikelen in Fedactueel vallen onder de verantwoordelijkheid van Feda. www.feda.nl

Air Solutions betekent dus samen zorg dragen voor de beste duurzame prijs-kwaliteitverhouding bij persluchtverbruikende productiebedrijven. Zowel verbruikers als leveranciers van persluchtcomponenten en -compressorstations kunnen hier hun bijdrage leveren. Verder zetten leden van Air Solutions zich actief in voor het technisch onderwijs. In Nijmegen bij het Technovium (lees: samenwerkingsverband tussen ROC, Han, vakopleidingen en bedrijven) heeft dit geresulteerd in een samenwerking tussen Berko en Festo. Samen hebben ze gewerkt aan de ontwikkeling van een digitaal aangestuurde pick-and-place unit, voorzien van de juiste persluchtkwaliteit met als doel kinderen van de basisscholen te laten ervaren hoe door middel van perslucht, cilinders, ventielen, elektro en ICT machines kunnen worden gebouwd, in dit geval voor logistieke doeleinden. Door de jeugd op deze manier te interesseren voor techniek wordt instroom in technische opleidingen gestimuleerd. Hele verschillende aandachtspunten, maar stuk voor stuk belangrijke onderwerpen voor de toekomst.

Veel eindklanten beseffen nog steeds niet dat er veel te besparen valt

Nieuws

Feda op Youtube

Het medium is niet meer weg te denken uit de online informatie-uitwisseling en ook Feda heeft de handschoen opgepakt. Op dit moment wordt er hard gewerkt aan een eigen Youtube-kanaal. Communiceren wordt zo nog eenvoudiger en interactiever en de eerste resultaten zijn al te zien. Tijdens Mocon werd het Statistiek Ontbijtcafé 2013 gehouden en daarvan is een verslag gemaakt. Was u er niet bij, dan kunt u toch zien wie er waren en wat er zoal aan bod kwam. Ook de boekpresentatie van de technische leergang ‘Proportionaal hydrauliek’, waar we al eerder over schreven, is gefilmd en al op Youtube te bewonderen. Dat boek is natuurlijk specifiek geschreven voor een jonge generatie en dit medium is bij uitstek geschikt voor communicatie daarmee. We houden u op de hoogte over de ontwikkelingen!


49

BEDRIJVENKOMPAS Dienstverlening | Distributie | Projectbureau | Toelevering | Tools

Dienstverlening

Distributie

Alten Mechatronics Beukenlaan 44 5651 CD Eindhoven Tel +31 40 2563080 Linie 544 7325 DZ Apeldoorn Tel +31 55 5486200 Rivium 1e straat 85 2909 LE Capelle aan den IJssel Tel +31 10 4637700 [email protected] www.alten.nl

ENTER BV Science Park 5001 5692 EB Son Tel +31 40 2141020 [email protected] www.enter-group.nl

Nspyre Postbus 85066 3508 AB Utrecht Tel +31 88 8275000 Fax +31 88 8275099 [email protected] www.nspyre.nl

Projectbureau

TMC Group

Technical Software Tel +31 40 2677100 (Zuid-Nederland) Tel +31 88 7468928 (Midden- en NoordNederland) Tel +32 14 848718 (België)

Remote Solutions Tel +31 40 2677100

Technolution B.V. Zuidelijk Halfrond 1 P.O. Box 2013 2800 BD Gouda Tel +31 182 594000 [email protected] www.technolution.eu

Electronics Tel +31 495 633221 Industrial Mathematics Tel +31 40 7516116

Frencken Europe Hurksestraat 16 5652 AJ Eindhoven Tel +31 40 2507507 Fax +31 40 2507518 [email protected] (algemene informatie) [email protected] (verkoop) www.frencken.nl

Tools

The MathWorks BV Dr. Holtroplaan 5b 5652 XR Eindhoven Tel +31 40 2156700 Fax +31 40 2156710 [email protected] www.mathworks.nl

50

Regio Midden/West Herculesplein 44 3584 AA Utrecht Tel +31 30 8200518 [email protected] www.tmc.nl

Adverteren

Toelevering

Festo BV Schieweg 62 2627 AN Delft Tel +31 15 2518890 Fax +31 15 2518867 [email protected] www.festo.nl

Regio Zuid Flight Forum 107 5657 DC Eindhoven Tel +31 40 2392260

National Instruments Netherlands BV Pompmolenlaan 10 3447 GX Woerden Tel +31 348 433466 Fax +31 348 430673 [email protected] netherlands.ni.com


Ook in het kompas? Het kompas geeft informatie over bedrijven die actief zijn in de markt voor systeem- en machinebouw. Vermelding is op jaarbasis. Voor meer informatie en reserveringen, neem contact op met de afdeling sales, [email protected].

RS Components Bingerweg 19 2031 AZ Haarlem www.rsonline.nl www.rsonline.be

Mechatronica&Machinebouw is een onafhankelijk technisch tijdschrift voor mensen die werken in de systeem- en machinebouw. Mechatronica&Machinebouw is een publicatie van Techwatch bv in Nijmegen.

VOLGENDE KEER IN Foto: DLR

COLOFON

Snelliusstraat 6 – 6533 NV Nijmegen tel +31 24 3503532 – fax +31 24 3503533 [email protected] – www.techwatch.nl Redactie Alexander Pil – hoofdredacteur tel +31 24 3504580 – [email protected] René Raaijmakers – redacteur tel +31 24 3503065 – [email protected] Nieke Roos – redacteur tel +31 24 3503534 – [email protected] Pieter Edelman – redacteur tel +31 24 3503534 – [email protected] Paul van Gerven – redacteur tel +31 24 3504580 – [email protected] Joost Backus – sales en opinie tel +31 24 3505028 – [email protected] Vormgeving Justin López – vormgever tel +31 24 3503532 – [email protected] Marketing en events Daniëlle Jacobs – marketingmanager tel +31 24 3505195 – [email protected] Kim Huijing – salesmanager tel +31 24 3505195 – [email protected] Marjolein Vissers – sales- en eventcoördinator tel +31 24 3505544 – [email protected] Simone Straten – marketing- en eventcoördinator tel +31 24 3505544 – [email protected] Ellen Lely – coördinator trainingen tel +31 24 8455169 – [email protected] Katja Hofman – medewerker sales en trainingen tel +31 24 8455169 – [email protected] Abonnementenadministratie Leonie Ceelen – officemanager tel +31 24 3503532 – [email protected] Advertenties Afdeling sales tel +31 24 3505544 – [email protected]

Nummer 5 | 14 juni | Medische systemen

Ondanks dat software in veel medische systemen de boventoon voert, zijn er heel wat mechanische en mechatronische uitdagingen. In deze special leest u artikelen over onder meer de operatierobot van DLR, de ooganalyseoplossingen van I-Optics en het oogoperatiegereedschap van Dorc.

Medewerkers Linda Berends, Ann-Kathrin Falkenberg, Teresa Klawitter, Sofie van Koningsbruggen, Sofie van Ooijen, Omar Martina, Imke Okkerman, Leanne Robbertsen, Kitty Stam, Lisette de Vries Columnisten en externe auteurs Rolf Grouve, Hans Harlé, René Schott, Frank Senteur, Marjolein de Wit Uitgever René Raaijmakers tel +31 24 3503065 – [email protected] ISSN: 2213-8498 Verantwoordelijk uitgever voor België René Raaijmakers Biesheuvelstraat 1 2370 Arendonk, België Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Abonneren Een abonnement op Mechatronica&Machinebouw kost 154 euro op een bedrijfsadres en 99 euro op een privéadres. Vraag een abonnement aan via [email protected]. Adverteren Advertentietarieven staan vermeld op www.techwatch.nl. Wanneer u op de hoogte gehouden wilt worden van komende thema’s en specials of voor het reserveren van advertenties, neem contact op met de afdeling sales, [email protected], tel +31 24 3505544. Copyright Alle rechten voorbehouden. (c) 2013 Techwatch bv. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Disclaimer Uitgever en redactie betrachten uiterste zorgvuldigheid bij het maken, samenstellen en verspreiden van de informatie in Mechatronica&Machinebouw, maar kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van de publicatie van informatie in Mechatronica&Machinebouw. Columnisten en externe medewerkers schrijven op persoonlijke titel. Reacties van lezers vallen buiten de verantwoordelijkheid van uitgever en redactie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud en ondertekening van reacties van lezers. De redactie behoudt zich het recht voor reacties niet of gedeeltelijk te plaatsen of te bewerken.

Nummer 6 | 30 augustus | Industriële automatisering

Tijd voor trends en toekomstvisie op de wereld van de industriële automatisering. Waar gaat het heen met bijvoorbeeld PLC’s? Wat kunnen we verwachten op het gebied van Scada of servodrivers? Hoe zal visiontechnologie zich ontwikkelen?

Fotografie Productfoto’s zijn van fabrikanten, overige foto’s zijn van Techwatch bv (c), tenzij anders vermeld.

Interessante bijdrage? [email protected] | Adverteren in deze nummers? [email protected]


51

Exhibition and Conference on Electronics and Chip Design Sponsor

6th

edition

Wednesday 12 June 2013 1931 Congrescentrum Brabanthallen ’s-Hertogenbosch, the Netherlands Register now

Receive € 20 discount on your visit to the Bits&Chips Hardware Conference Entrance fee: € 75 instead of € 95 (VAT included) by preregistration until 10 June 2013

There is business to be done at the Bits&Chips Hardware Conference and expertise to be shared

Photo: Alexander Klink

Register now with discount code 24351 via www.hardwareconference.nl/en/visitors

Keynote of Karsten Nohl, prominent German security expert who was first to detect flaws in OV chipcard and GSM security

www.hardwareconference.nl/en BCHC13

Pneumatiek. Kippen verpakken Zakken vullen Energie besparen Samenwerken

Recommend Documents