PLEISTERPLAATS In onze huidige drukke wereld kan het een verademing zijn om momenten te vinden om even tot rust te komen en je aandacht op iets heel anders te kunnen richten dan de dagelijkse besognes. Je zou zulke plekken van contemplatie ‘pleisterplaatsen’ kunnen noemen. Immers, een pleisterplaats is een plek waar men zijn reis onderbreekt om er te rusten en vaak ook even wat te eten. Als CCIV hopen wij u niet alleen een moment van rust te bieden, maar u ook geestelijk voedsel aan te reiken, zodat u weer geïnspireerd uw reis op uw levensweg kunt vervolgen. Zie het maar als de grazige weilanden rond het Naardermeer waar de ganzen tijdens hun trek van of naar het hoge Noorden graag neerstrijken om zich te goed te doen aan het rijke voedsel dat juist deze plek hun te bieden heeft. Maar ook de term trekpleister, nauw verweven met de term pleisterplaats, mag u in ons jaarthema horen; een trekpleister is een plaats waar mensen door worden aangetrokken om er zich te amuseren. En ook dat hopen wij u met het programma voor het komende seizoen aan te reiken: een plek waar u graag naar toe gaat om u met plezier te laven aan hetgeen een spreker u te vertellen heeft. Al meer dan 45 jaar probeert de CCIV haar deelnemers dergelijke pleisterplaatsen aan te bieden. Het afgelopen jaar hebben wij weer velen weten te bereiken en dat geeft ons hoop om ook voor het nieuwe seizoen 2015 – 2016 u een aanbod te kunnen doen, waar u in groten getale interesse in zult blijken te hebben. Wij wensen u mooie en inspirerende bijeenkomsten toe. Wim Dooge, voorzitter CCIV
1
INHOUD Voorwoord Openingsavond: TASTBAAR VERLEDEN ALS NIEUW HOUVAST?, H. Pleij 1. NATUURVERBINDINGEN, J. Vlaanderen 2. MINDERHEDEN MIDDEN-OOSTEN, R. Hoff 3. COMENIUS, H. Woldring 4. DE ISLAM IN BUSSUM, Y. Azarfane 5. DE BETEKENIS VAN DE BIJBEL VANDAAG, N. den Bok 6. NIETZSCHE EN LOU SALOMÉ, W. Dooge 7. GODSDIENSTVRIJHEID IN EUROPA, J. Sap 8. GOETHE EN SCHUBERT, W. Dooge 9. TRES CULTURAS, H. Michielse 10. GELOOF EN WETENSCHAP, H. Rebel 11. PROFETEN, PROGRAMMEREN EN EEN INTERNATIONALE DATABASE, E. Talstra 12. HOE KOMT HET DAT DE LEVENSDUUR VAN OUDEREN BLIJFT TOENEMEN?, D. Deeg 13. MECHANISMEN VAN TWEEDELING, H. Crijns 14. GOD EN MUZIEK, P. Korver 15. ‘DE HOOGSTE GOEDHEID IS ALS WATER’, M. Dijkstra 16. POSTMODERN GELOOF, R. Benjamins 17. U DOET NIETS, WANT U BENT GOD, S. de Jong 18. RARE JONGENS, DIE CHRISTENEN, J. Zeilstra Literatuurlijst
2
1 3 4 5 6 8 9 10 11 12 13 14 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Openingsavond TASTBAAR VERLEDEN ALS NIEUW HOUVAST? De vertrouwde kaders van geloof en ideologie zijn vervaagd. Vooral in het verzuilde Nederland is dat hard aangekomen: zonder houvasten blijkt men niet te kunnen leven. Steeds meer mensen vinden nieuwe steun in verkenningen van het eigen verleden. Hoe komt het dat ik ben wie ik ben? Het meest directe houvast biedt de zicht- en tastbare omgeving. Maar juist die is nog in het recente verleden ingrijpend veranderd. Door de wederopbouw van Nederland na de Tweede Wereldoorlog is het hele land herverkaveld en zijn talrijke dorps- en stadscentra meedogenloos vernieuwd. Nog in de jaren zestig van de vorige eeuw maakten waterlopen, wallen, stadspoorten en dorpsboerderijen plaats voor supermarkten, banken, flats en parkeerplaatsen. Wat er nog is of lijkt te zijn, verdient de grootste aandacht. Daaraan kan men immers dat noodzakelijke verleden nog aflezen. Maar hoe authentiek moeten die historische plaatsen zijn of blijven? Lopen we niet het gevaar dat we de opgekalefaterde sporen van vroeger eerder gebruiken voor het zwelgen in een verleden dat ons het best bevalt? Spreker:
prof. dr. Herman Pleij, geboren in 1943 te Hilversum, studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Sinds 1981 tot zijn pensionering in 2008 was hij hoogleraar in de Historische Nederlandse Letterkunde aan dezelfde universiteit. Herman Pleij wordt beschouwd als een van de beste sprekers van Nederland. Als weinig anderen weet hij een breed publiek enthousiast te maken voor cultuurhistorische onderwerpen en inzicht te geven in de historische achtergrond van de huidige maatschappij, en van wat wij als 'typisch Nederlands' beschouwen. Hij doet dat door zijn publicaties, door lezingen en door optredens op radio en t.v., o.a. bij De Wereld Draait Door (DWDD).
Datum: Aanvang: Plaats: Entree:
dinsdagavond 22 september 2015 20.00 uur Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14 te Bussum € 5,00 te voldoen bij binnenkomst, opgave vooraf is niet nodig
3
1. NUT EN NOODZAAK VAN NATUURVERBINDINGEN in het Gooi, op de Heuvelrug en in Nederland De laatste jaren zijn er verschillende natuurverbindingen en natuurbruggen in het Gooi aangelegd en dan rijst al snel de vraag wat daarvan het nut is en of zulke verbindingen wel werken. Voor welke dieren zijn ze bedoeld en maken die er dan ook gebruik van? Hoe weten ze de natuurverbindingen te vinden, en lopen ze dan niet alsnog vast in een verderop gelegen woonwijk? Wat zou er eigenlijk gebeuren als er geen natuurverbindingen zouden zijn en áls ze dan al aangelegd worden wanneer zijn er dan genoeg? En, niet onbelangrijk: wat kost het allemaal en wie betaalt het? Wat wordt er in dit verband met Natuurnetwerk Nederland bedoeld? Bijzonder aan de natuurbruggen in het Gooi is dat er ook wandelaars, fietsers en ruiters van de bruggen gebruik mogen maken. Hoe wordt dan voorkomen dat de dieren op de natuurbruggen worden verstoord? En waarom mogen honden er niet op komen? Worden de bruggen ook gemonitord en zijn er al onderzoeksresultaten? Tijdens de lezing over ‘Nut en Noodzaak van Natuurverbindingen’ komen deze vragen uitgebreid aan de orde en er is uiteraard ook gelegenheid voor het stellen van andere vragen.
Inleider: Datum: Tijd: Plaats:
Jaap Vlaanderen, voorlichter Goois Natuurreservaat maandagavond 28 september 2015 20.00-22.00 uur de Zijspieghel van de Spieghelkerk, Nieuwe ‘s-Gravelandseweg 34 te Bussum Kosten: € 6.00
4
2. MINDERHEDEN IN HET MIDDEN-OOSTEN in een bedreigde positie De positie en rechten van minderheden zeggen veel over de kwaliteit van de samenleving en de rechtsstaat. In het Midden-Oosten hebben vooral de kleinere religieuze minderheden het de laatste jaren zwaar te verduren. De diverse christelijke kerken, islamitische sekten en andere gemeenschappen hebben zich politiek en maatschappelijk altijd al in een delicate positie bevonden. Maar door de sektarische strijd en de opkomst van ISIS is hun voortbestaan nu in het geding. In deze lezing wordt aandacht besteed aan de talrijke religieuze en etnische groepen in deze regio, hun achtergronden, hun geschiedenis en hun verhouding tot de staat in deze tijd van chaos en burgeroorlog. Aan de orde komen onder andere de diverse minderheden in Syrië, Irak, Jordanië en Egypte. Daarnaast in het kleine Libanon, dat op zichzelf al een mozaïek van minderheden is, die elkaar (nog) in een wankel evenwicht houden.
Inleider: drs. Ruud Hoff publiceert regelmatig over het MiddenOosten; hij is docent aan de School voor Journalistiek in Utrecht en o.a. gastdocent aan het Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael in Den Haag Datum: dinsdagavond 6 oktober 2015 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14 te Bussum Kosten: € 6.00
Literatuur: zie pagina 24
5
3. COMENIUS pedagoog, filosoof en vredesapostel Op 15 november 1670 overleed te Amsterdam de Tsjechische theoloog, filosoof en pedagoog Jan Amos Komensky, na een leven vol omzwervingen in Europa, maar ook vol van contacten en uitwisselingen met de grote filosofen en theologen van zijn tijd. Een week later werd hij begraven in de kapel van de Waalse kerk te Naarden. Later, in de 20e eeuw, werd rond het graf een mausoleum gebouwd, dat tot op heden voor het symbolisch bedrag van € 1.00 door de Tsjechische overheid wordt gehuurd. Comenius – zoals zijn verlatiniseerde naam luidde – is ook heden ten dage een zeer belangwekkende figuur, die veel heeft bijgedragen aan modern aanschouwelijk onderwijs en diep heeft nagedacht en geschreven over vrede op het oude continent. We spreken dan over 300 jaar voordat de Europese Unie de Nobelprijs voor de Vrede zal ontvangen, omdat ze na de Tweede Wereldoorlog de meeste Europese landen heeft weten te verenigen in een vreedzame samenleving. Op 21 maart 2015 ontving de journalist en domineeszoon Geert Mak de Comeniusprijs, onder meer voor zijn sociologische studie ‘In Europa’. In 2014 publiceerde emeritus hoogleraar Henk Woldring een studie over ‘het leven, de missie en de erfenis van Jan Amos Comenius’. In oktober 2015 zal hij in drie bijeenkomsten de persoon, de werken en de gedachten van Comenius toelichten in de conferentiezaal van het Comeniusmuseum te Naarden. De organisatie is in handen van het museum. De CCIV wijst u graag op deze interessante cyclus. De inleiding in het denken van Jan Amos Komenski bestaat uit de volgende onderdelen: 1. In de eerste bijeenkomst zal aandacht worden besteed aan de bijzondere levensgeschiedenis van Komensky en de invloeden daarvan op zijn geschriften en zijn denken. 2. De tweede avond komt zijn alomvattende visie op pedagogiek, didaktiek en filosofie aan de orde, de pansofie en de relatie met tijdgenoten, zoals Descartes, op het gebied van de rationaliteit in de wetenschap. 3. In de derde en laatste bijeenkomst, staat Henk Woldring stil bij het ‘vredesstreven’ van Comenius, dat een voorafschaduwing was voor instanties als UNESCO, het Internationale Hof van Justitie, de
6
Wereldraad van Kerken en de idee van een internationale academie van wetenschappen. Om te voorkomen dat de bijeenkomsten uitmonden in een eenzijdige monoloog zal elk tweede uur van de bijeenkomst een discussie bevatten over de waarde en de waardering voor het werk en de persoon van de denker.
Inleider: prof. dr. Henk Woldring, ethicus en politiek filosoof aan de Vrije Universiteit Data: woensdagavonden 7, 14 en 28 oktober 2015 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: Comeniusmuseum, Kloosterstraat 33, 1411 RS Naarden Kosten: € 10.00 per avond, inclusief koffie/thee en een bezoek aan het Comeniusmuseum. Voor hen die in het bezit zijn van een museumkaart, vervallen de tentoonstellingskosten (de vaste over Comenius en de bijzondere over de wereldgodsdiensten) en zal € 8.50 per avond in rekening worden gebracht. Bijwonen van de hele serie kost € 25.- en met museumkaart € 21.00 N.B. De kosten dienen aan het museum te worden betaald!
Literatuur: zie pagina 24
7
4. DE ISLAM IN BUSSUM Sedert de jaren zestig emigreerden veel mensen uit Turkije en Noord Afrika naar Nederland. Zij brachten niet alleen nieuwe kleuren, geuren en smaken naar ons land mee, maar ook de islam. In 1984 werd de eerste moskee in Bussum gesticht aan de Landstraat. In 1994 werd het huidige moskeegebouw in gebruik genomen. Sinds die tijd groeide de gemeenschap en werd de moskee verbeterd en intern verfraaid. De gemeenschap waaraan de moskee een cultureel, sociaal, maar bovenal godsdienstig onderdak biedt, telt nu ongeveer 160 leden. De islam wordt veel besproken in de media, maar wat weten we van de islam in onze eigen gemeenschap? In drie lessen zullen we de islam bestuderen, zoals deze wordt ervaren, gevierd en onderwezen door een Bussumse moslim. De eerste avond wordt uitgelegd wat de kern is van de islam. De tweede avond wordt de moskee bezocht en wordt kennisgemaakt met de belangrijkste rituelen van de moskee en de islam. De derde avond wordt ingegaan op enkele Koranteksten en wat deze betekenen voor geloof en zeden in de moderne maatschappij. De eerste bijeenkomst is bedoeld voor een breed publiek en hierop kan worden ingeschreven zonder aan de twee volgende avonden deel te hoeven nemen.
Inleider: Youssef Azarfane (1985) is bouwkundige (HvA), nu werkzaam als docent rekenen aan een ROC. Sedert begin 2015 voorzitter van de Islamitische Vereniging voor Marokkanen Moskee Atakwa (de Bussumse moskee). Behalve zijn studie bouwkunde, studeerde hij 2 jaar Arabisch en islamgerelateerde vakken in Egypte. Naast zijn werk geeft hij lessen Arabisch en Koran en cursussen islam aan jongeren. Hij is gehuwd en vader van 3 kinderen. Data: dinsdagavonden 13, 20 en 27 oktober 2015 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: 1ste en 3e avond: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14, 2e avond: Moskee, Havenstraat 182-184 te Bussum Kosten: € 6,00 (alleen eerste avond) en € 12,00 de tweede en derde avond.
8
5. DE BETEKENIS VAN DE BIJBEL VANDAAG In de laatste jaren, met name na de tweede intifada en na ‘9/11’, zijn veel westerse christenen kritischer op het Oude Testament geworden. Religieus terrorisme kan zich immers beroepen op verhalen waarin God opdracht geeft tot heilige oorlogen en genocide. Moest Saul niet alle Amelekieten uitroeien, en moest niet Jozua de volken die al in Kanaän woonden verdrijven? Velen trokken zich in reactie terug op het Nieuwe Testament. Jezus leert om je naasten en zelfs je vijanden lief te hebben! Maar wat is het Nieuwe Testament zonder het Oude? Wordt dat niet een lief verhaal over een al te vriendelijke God? In deze situatie komen twee vragen op. Waarom is het goed om met de kerk ‘van alle tijden en plaatsen’ vast te houden aan het Oude Testament als onopgeefbaar onderdeel van de bijbel? En: wat is dan het nieuwe van het Nieuwe Testament? Aan de vooravond van Hervormingsdag zullen we in twee avonden over de betekenis van de bijbel proberen op deze vragen te antwoorden, met een inleiding en discussie. Op 15 oktober staat de waarde van het Oude Testament centraal en op 29 oktober het eigene van het Nieuwe Testament. Inleider: ds. Nico den Bok, predikant van de Verlosserkerk in Bussum en hoogleraar systematische theologie in Leuven Data: donderdagmiddagen 15 en 29 oktober 2015 Plaats: de Witte kerk, Koningin Wilhelminalaan 15 te Naarden Tijd: 14.00-16.00 uur Kosten: € 12.00
9
6. NIETZSCHE EN LOU SALOMÉ een moeilijke relatie Twee avonden over deze boeiende denkers uit de overgang van de 19e naar de 20e eeuw. De eerste avond zullen we de eigenzinnige hoofdlijnen van het denken van Friedrich Nietzsche behandelen en proberen we zijn passie voor Lou Salomé te begrijpen. De tweede avond bespreken we hoe de ontwikkeling van het denken van Lou Salomé door de ontmoetingen met Nietzsche, Rainer Maria Rilke en Sigmund Freud werd beïnvloed.
Inleider: Wim Dooge, studeerde economie en filosofie in Rotterdam, Heidelberg en Amsterdam. Hij heeft gewerkt in de profit en non-profit sector. Groot liefhebber van verschillende kunstvormen, zoals beeldende kunst, muziek en literatuur Data: maandagavonden 2 en 9 november 2015 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: de Tuinzaal van de Remonstrantse kerk, Koningslaan 2b te Bussum Kosten: € 6.00
10
7. GODSDIENSTVRIJHEID IN EUROPA en enkele vragen die daarbij opkomen Welke definitie wordt in Europa gehanteerd ter zake van godsdienstige overtuigingen en andere levensopvattingen? Op welke manier wordt godsdienstvrijheid afgewogen tegen andere belangen? Wat betekent de opkomst van islam voor het Europese compromis tussen christendom en verlichting?
Inleider: prof. dr. Jan Willem Sap, hoogleraar Europees recht aan de Open Universiteit te Heerlen en universitair hoofddocent Europees recht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam Datum: woensdagavond 18 november 2015 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: Majellakapel, Iepenlaan 26 te Bussum Kosten: € 6,00
11
8. GOETHE EN SCHUBERT weet elk genie een andere grootheid op waarde te schatten? Goethe, die zonder meer als de grootse schrijver en dichter van Duitsland wordt beschouwd, heeft een enorm oeuvre nagelaten. Na een schets van zijn leven en zijn literaire ontwikkeling zullen we ingaan op enkele van zijn gedichten. Gedichten die door vele componisten zijn 'vertoond', maar door niemand mooier dan door Franz Schubert. Wij zullen een aantal van zijn gedichten samen lezen en vervolgens luisteren naar de wijze waarop Schubert en enkele anderen deze op muziek hebben gezet.
Inleider: Wim Dooge, studeerde economie en filosofie in Rotterdam, Heidelberg en Amsterdam. Hij heeft gewerkt in de profit en non-profit sector. Groot liefhebber van verschillende kunstvormen, zoals beeldende kunst, muziek en literatuur Datum: dinsdagmiddag 24 november 2015 Tijd: 14.00-16.00 uur Plaats: het Apostolisch Genootschap, Meulenwiekelaan 49 (hoek Beatrixplantsoen) te Bussum Kosten: € 6.00
12
9. TRES CULTURAS Het samenleven van moslims, joden en christenen in middeleeuws Spanje, 711-1492 De Arabische conquista van het Iberisch schiereiland was een bliksemcampagne. Tussen 711 en 714 veroverden de moslims het hele gebied, op een minuscuul stukje na. De christelijke reconquista duurde bijna 8 eeuwen en leek heel veel op de springprocessie van Echternach: drie stappen voorwaarts, twee stappen achterwaarts. Ze was pas voltooid in 1492. Tussen 711 en 1492 leefden aanhangers van de drie monotheïstische godsdiensten naast elkaar en door elkaar heen. Er waren periodes van strijd en van vrede. De ene keer was het samenleven moeizaam en de andere keer heel tolerant. Maar voortdurend was er wederzijdse beïnvloeding, in denken, wetenschap en kunst. De lezing Tres culturas wordt geïllustreerd met muziek uit de drie culturen. We horen kerkmuziek van de mozaraben, de christenen die in moors gebied waren blijven wonen; sefardische muziek van de joden; Andalusische liederen van de moren; pelgrimslieden ter ere van Santiago de Compostella en Cantigas de Santa Maria van Alphons X, El sabio.
Inleider: dr. Henk Michielse werkte als hoofddocent aan de Universiteit van Amsterdam. Sinds 2000 is hij actief voor het historisch genootschap Tussen Vecht en Eem. Hij was onder meer hoofdredacteur van het gelijknamige tijdschrift en coördinator van het onderzoeksproject Katholiek en protestant tussen Vecht en Eem 1550-1800 Datum: woensdagavond 9 december 2015 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: Doopsgezinde kerk, Wladimirlaan 10 te Bussum Kosten: € 6.00
13
10. GELOOF EN WETENSCHAP een spanningsvolle relatie Drie gerenommeerde wetenschappers zullen de cursusdeelnemers meenemen in de confrontatie van hun vakgebied met vragen van het geloof. 1. Geloof en de natuurwetenschappen. Kerk en geloof leven al eeuwen op gespannen voet met de natuurwetenschappen. De evolutietheorie van Darwin botste met het scheppingsverhaal. Toen Copernicus in de 17de eeuw de zon in het middelpunt van ons heelal plaatste, viel de kerk over hem heen en werd hij in de ban gedaan. Men is wetenschapper of gelovige. Een wetenschapper behoort deterministisch bezig te zijn en er is geen ruimte voor "vaagheid" en onbegrepen metafysische begrippen. Het was de "kunst" om via bewijzen het ongelijk van de gelovigen aan te tonen. Beroemd is de uitspraak van de eerste Russische kosmonaut toen bij in de ruimte zweefde: "Ik zie geen hemel dus God bestaat niet". Vanaf de jaren 1990-2000 is deze spanning tussen geloof en wetenschap aan het verdwijnen. De theoretisch fysicus dr. Reinoud Slagter, voorzitter van het natuurwetenschappelijk genootschap Asfyon, zal ons inwijden in de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de sterrenkunde, de kleinedeeltjes fysica en de relatie met het geloof. 2. Geloof en de biochemie De enorme ontwikkelingen in de kennis van de menselijke biochemie van de laatste 50 jaar hebben vele vragen opgeroepen op medisch gebied en op de vraag ‘wie is de mens?’ Lang heeft het verband gespeeld dat hoe strenger iemands (christelijke) religieuze overtuiging was, des te meer wantrouwen er bestond tegenover wetenschappelijk onderzoek. Maar religie is in de eerste plaats een inspirerende symbooltaal en geen wetenschapstaal, aldus dr. Karel van Dam, emeritus hoogleraar biochemie aan de UvA. Religie sluit wetenschap niet uit, maar houdt zich met andere vragen bezig, zoals de vraag naar de grondslag van de moraal. Wetenschap kan daar geen antwoord op geven. Religie kan ons troost bieden en kan ons ook uitdagen om na te denken over je handelen, verantwoordelijkheid te nemen voor je leven. Karel van Dam zal met ons nadenken over de mens in zijn hoedanigheid als meer dan de optelsom van biochemische processen.
14
3. Geloof en de theologie Ook de theologie is een wetenschap, maar een die heel dicht staat bij zijn object van studie, veel dichter dan fysica of biochemie, namelijk de geloofsinhoud. Het is dan ook heel begrijpelijk, dat veranderingen in het theologisch denken nogal wat effecten hebben op de geloofsopvattingen van mensen. Welke zijn deze veranderingen, die na het historisme (de bijbel is van a tot z een historisch bewijsbaar boek) van bisschop De Bossuet uit de 17e eeuw, zoveel onrust hebben veroorzaakt in kerkelijke kringen. De theoloog ds. drs. Henk van Dijk, emeritus predikant van de Protestantse Gemeente Bussum, zal met ons de rol van de theologie ten opzichte van (natuur)wetenschap en geloof onder de loep nemen. Hij schaart zich daarbij achter de natuurkundige Arie van den Beukel, die de relatie tussen geloof (God) en werkelijkheid (natuurkunde en mens) omschreef met de boektitel De dingen hebben hun geheim.
Coördinator: dr. Henk-Jan Rebel, politiek-psycholoog en kennistheoreticus Data: donderdagavonden 14, 21 en 28 januari 2016 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14 te Bussum Kosten: € 18.00
15
11. PROFETEN, PROGRAMMEREN EN EEN INTERNATIONALE DATABASE De computer is al lang een welkom hulpmiddel in kerk en theologie. Een halve eeuw geleden begonnen theologen aan de VU en in veel andere landen de enorme rekenkracht van computers in te roepen. De internationale databank met bijbelteksten en taalkundige analyse wordt voortdurend verder ontwikkeld door internationaal samenwerkende taalkundigen, theologen, ICT-ers. Het gaat steeds om heel nuchtere vragen. Als vertalers en uitleggers van de bijbel verschillend vertalen, is dat een kwestie van opvatting? Inzicht? Bijvoorbeeld, in vertalingen wordt Deuteronomium 6:7, waar het gaat om de dagelijkse omgang met de Tora, vaak weergeven met: “je moet dagelijks erover spreken” . In de joodse traditie wordt dat vaak: “je moet ze dagelijks reciteren”. Is dat een kwestie van geloofsbeleving? Inhoud tegenover ritueel? Of een kwestie van taal? Je zou graag een inwoner uit het oude Jeruzalem willen vragen wat deze uitdrukking nu precies betekent. Eigenlijk zoek je naar regelmaat. Je wilt weten of een bepaalde uitdrukking in de bijbel meer gebruikt werd en hoe deze iedere keer werd geïnterpreteerd. Dat is lastig, want losse woorden kun je in een concordantie wel opzoeken, maar hele uitdrukkingen niet. Middels onze databank met teksten en analyse krijgen we die inwoner van het oude Jeruzalem toch te spreken! Citaat uit e-mail van Eep Talstra aan CCIV: “In mijn vak gaat het over spanning, conflict en coöperatie tussen berekenen en betekenen”. Inleider: prof. dr. Eep Talstra, studeerde theologie en Semitische talen aan de VU en promoveerde (1987) aan de universiteit van Leiden tot doctor in de theologie. In 1977 werd hij coördinator en in 1992 directeur van de VU werkgroep informatica bij de vakgroep theologie. In 1991 werd hij benoemd tot buitengewoon hoogleraar “Bijbel en Computer” en in 2002 hoogleraar Oud Testament Datum: dinsdagavond 2 februari 2016 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: het Pastoraal Centrum van de Mariakerk, Brinklaan 42 te Bussum Kosten: € 6.00
Literatuur: zie pagina 24
16
12. HOE KOMT HET DAT DE LEVENSDUUR VAN OUDEREN BLIJFT TOENEMEN? en hoe heeft dit invloed op de ervaring van het ouder worden? Al anderhalve eeuw stijgt de levensverwachting, maar de redenen waarom die stijging nog steeds voortduurt - met name bij ouderen blijven moeilijk te achterhalen. De Longitudinal Aging Study Amsterdam (www.lasa-vu.nl) leent zich goed voor het verkrijgen van meer inzicht in de achtergronden van de stijging van levensverwachting bij ouderen. Wij hebben twee soorten verklaringen onderzocht: 1) een gunstiger levensloop en betere leefstijl van opeenvolgende generaties en 2) voortdurende verbeteringen in de huidige medische zorg. De laatste blijkt een grotere factor, en zal dat naar verwachting in de toekomst ook blijven. De langere levensverwachting zal ook consequenties hebben voor hoe individuele ouderen zelf hun ouder worden ervaren. Aan de ene kant kan men zich op een gegeven leeftijd steeds jonger voelen, omdat men een groter aantal jaren in het vooruitzicht heeft. Aan de andere kant kan de kwaliteit van leven in gevaar komen door de grotere en langer durende ziektelast. Maar ook dreigen ouderen in de samenleving te worden gemarginaliseerd door de snelle technologische ontwikkelingen, vooral op het gebied van informatie en communicatie.
Inleider: prof. dr. Dorly J.H. Deeg, hoogleraar VU Medisch Centrum Amsterdam, afdeling Epidemiologie en Biostatistiek/afdeling Psychiatrie
[email protected] Datum: dinsdagavond 9 februari 2016 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: het Apostolisch Genootschap, Meulenwiekelaan 49 (hoek Beatrixplantsoen) te Bussum Kosten: € 6.00
Deze cursus is georganiseerd in samenwerking met VU Connected
17
13. MECHANISMEN VAN TWEEDELING verarming en verrijking in Nederland Nederland kent sinds het uitbreken van de internationale kredietcrisis in 2008 een jarenlange periode van economische crisis. Feitelijk een opeenstapeling van crises: financieel, economisch, schuldencrisis van de Europese Unie, crisis met een bezuinigende overheid. Ik zal eerst ingaan op actuele cijfers over verarming in Nederland. Meer dan een tiende van alle huishoudens is arm en een derde van de huishoudens heeft achterstallige betalingen en schulden. Voedselbanken, kledingbanken, maaltijdprojecten etc. helpen mensen in nood. Maatjesprojecten als SchuldHulpMaatje begeleiden mensen met bestaansproblemen. Als tweede ga ik in op actuele cijfers over verrijking in Nederland. Ondanks de crisis ontvangt de rijkste 10% in Nederland nu negen maal zoveel als de armste 10% en bezit de onderste 60% van de huishoudens slechts 1% van het totale vermogen en de bovenste 2% een derde van het totale vermogen. De econoom en socioloog Piketty toont met zijn boek ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’ aan, hoe deze ongelijkheid de laatste 20 jaar wereldwijd sterk is toegenomen. Ongelijkheid neemt alleen maar toe als je niets doet, zegt Piketty nu en zei Marx halverwege de 19de eeuw reeds. Ongelijkheid neemt toe, tenzij je correctiemechanismen inbouwt. Vooraf vast een stelling: De economische en maatschappelijke ongelijkheid tussen mensen is van alle tijden, tenzij (her)verdelingssystemen worden ingesteld, die gericht zijn op arbeid, of kapitaal, of gift, of grondbezit.
Inleider: drs. Hub Crijns, directeur van landelijk bureau Dienst in de Industriële Samenleving vanwege de Kerken (DISK) en van daaruit betrokken bij de landelijke werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, is bestuurder van het Landelijk Katholiek Diaconaal Beraad en de Vereniging SchuldHulpMaatje Nederland Datum: maandagavond 15 februari 2016 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14 te Bussum Kosten: € 6.00 Literatuur: pagina 24
18
14. GOD EN MUZIEK ervaren van een verborgen God God is voor veel mensen een verborgen God. Iets van de Ene, de Eeuwige, van Hem (of Haar) of van het Mysterie, licht op in bijbelverhalen, in het gebed, in de sacramenten. Maar ook in de natuur, de kunst, muziek of poëzie kunnen we iets van zijn aanwezig zijn ervaren. In twee bijeenkomsten luisteren we naar Gregoriaanse muziek, dat is muziek van de eeuwigheid, maar ook naar moderne spirituele muziek van Arvo Pärt, een stukje uit de St. Jorismis van Herman Finkers, terwijl er ook ruimte is voor songs van Leonard Cohen en Herman van Veen. Er is gelegenheid om onze ervaringen te delen en antwoord te krijgen op de vraag: laat God zich ontmoeten in de muziek? U bent welkom!
Inleider: ds. Peter Korver, remonstrants predikant en voorganger van Vrijzinnigen Naarden-Bussum Data: donderdagmiddagen 25 februari en 3 maart 2016 Tijd: 14.00-16.00 uur Plaats: Majellakapel, Iepenlaan 26 te Bussum Kosten: € 12.00
19
15. ‘DE HOOGSTE GOEDHEID IS ALS WATER’ het taoïsme als filosofie van de grenzeloze vrijheid ‘Als niet-doen wordt gedaan, blijft niets ongedaan.’ Dankzij paradoxen als deze oefent het taoïsme een grote aantrekkingskracht op de westerse lezer uit. Maar kunnen wij deze klassieke Chinese filosofie en levenskunst ook werkelijk begrijpen? In mijn bijdrage hoop ik te laten zien dat taoïstische denkers als Laozi (‘Oude Meester’, vermoedelijk vierde eeuw v.Chr.) en Zhuangzi (‘Meester Zhuang’) een visie op het leven formuleerden die nog steeds inspirerend en springlevend is. Met hun bijzondere concepten als ‘de deugd die niet deugt’ en ‘het doen van het niet-doen (Chinees wei wuwei)’ dagen ze hun lezers uit om verder te kijken dan hun vastgeroeste schijnzekerheden over zichzelf, de wereld en de moraal. Dat deze filosofie van de grenzeloze vrijheid geenszins amoreel is, toont de vergelijking van de hoogste goedheid met water. De taoïstische wijze deelt zijn goedheid dan ook belangeloos aan alles en iedereen uit, terwijl hij zich afstemt op de allesdoordringende Weg: Tao.
Inleider: drs. Michel Dijkstra studeerde filosofie, journalistiek en Sanskriet in Groningen. Artikelen van zijn hand verschenen onder andere in Filosofie Magazine en het dagblad Trouw. Daarnaast publiceerde hij Oosterse Filosofie in een notendop (Bert Bakker, 2008), de bloemlezing Bij Lao Tsé op de thee (Prometheus, 2009) en Zenboeddhisme (Ambo, 2010) Data: woensdagavond 2 maart 2016 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: Doopsgezinde kerk, Wladimirlaan 10 te Bussum Kosten: € 6.00
20
16. POSTMODERN GELOOF Postmoderne denkers verzetten zich sterk tegen gesloten godsdienstige of wetenschappelijke wereldbeelden. Ze leggen daarom sterke nadruk op het transcendente, dat wij niet in onze greep kunnen krijgen, en op het andere, dat zich aan ons onttrekt. Met die nadruk vinden deze denkers soms een nieuwe toegang tot religieuze thema’s, al staan ze tegelijk ook kritisch tegenover de religie. De religie domesticeert het transcendente en het andere namelijk veel te gemakkelijk en doet alsof het daarmee bekend is. In zijn lezing zal Rick Benjamins zich buigen over de vraag hoe het geloof er uit kan zien als het deze postmoderne denkers serieus neemt.
Inleider: prof. dr. Rick Benjamins, docent dogmatiek (PThU), bijzonder hoogleraar vrijzinnige theologie vanwege de Vereniging van Vrijzinnige Protestanten (RuG) Datum: maandagavond 7 maart 2016 Tijd: 20.00-22.00 uur Plaats: de Zijspieghel van de Spieghelkerk, Nieuwe ‘s-Gravelandseweg 34 te Bussum Kosten: € 6.00
21
17. U DOET NIETS, WANT U BENT GOD Het vriendinnetje van mijn dochter verongelukte. Veertien jaar nog maar. Domweg geschept door een auto. Elke dag zijn er duizenden van dit soort rampzalige gebeurtenissen. Duizenden keren per dag lijkt het verstandig om afscheid van God te nemen. Maar ik kan dat niet. Omdat ik zijn aanwezigheid ervaar. Ik kan niet om Hem heen. Hoe kan ik die rampen en God rijmen met elkaar? Sinds mijn nichtje van negentien overleed aan leukemie, ruim veertig jaar geleden, peins ik over deze vraag. Soms helpen bepaalde inzichten. Eén van die inzichten is dat ik wellicht de gedachte moet loslaten dat God handelt in deze wereld. Daarmee bedoel ik: ingrijpen en sturen. Maar wat doet God dan? Niets dus. Dat zou wel eens van het hoogste belang kunnen zijn. Juist door niets te doen zou God ertoe kunnen doen. God stel ik mij voor als een aanwezigheid, een ruimte waarin ik thuis kan zijn, vrijheid vind, waarheid ontdek, ook pijnlijke waarheid. Die gedachte wil ik uitwerken in deze lezing.
Inleider: dr. Stephan de Jong, predikant van de Protestantse Gemeente Bussum-West, de Spieghelkerk Datum: dinsdagmiddag 15 maart 2016 Tijd: 14.00-16.00 uur Plaats: het Gemeentecentrum van de Lutherse kerk, Mecklenburglaan 50/52 te Bussum Kosten: € 6.00
22
18. RARE JONGENS, DIE CHRISTENEN tradities in de wereldkerk Zelfs Jezus moest ‘ontdekken’ dat je God niet kunt opsluiten in je eigen traditie (Marcus 7, 14-30). In het jodendom lag een tegoed verborgen dankzij de universele Godsidee, die in vruchtbare spanning stond tot de God van Israël. Jezus predikte het koninkrijk van God. Wat er kwam was de kerk. Maar dit was onvermijdelijk. Zolang de kerk zichzelf maar steeds opnieuw blijft uitvinden, blijft die oorspronkelijke spanning vrucht dragen. Er zijn ondertussen vele ecclesiologieën (verantwoorde kerkmodellen) in het Nieuwe Testament te vinden. Een eindresultaat terug projecteren is geen wetenschappelijk verantwoorde kerkgeschiedenis, maar intern wishful thinking aangaande de eigen traditie. Bijna alle kerken maken zich hieraan schuldig. Charisma bestaat alleen in statu nascendi, dat wil zeggen als een kiem. Zodra ‘de plant’ zich gaat ontwikkelen komt er structuur, organisatie en een instituut. Revivals of opwekkingsbewegingen zijn nodig om de gevestigde kerken zo nu en dan op te schudden en de prioriteiten opnieuw vast te stellen. Ter legitimatie hullen deze bewegingen zich in de profetenmantel van Jezus en de apostelen, maar ze doen heel iets anders.
Inleider: ds. dr. Jurjen Zeilsta, predikant van de protestantse wijkgemeente Regenboogkerk in Hilversum, groeide op in Ermelo, studeerde geschiedenis en theologie te Utrecht en werd in 1990 hervormd predikant te Austerlitz en promoveerde in 1995 op een theologisch onderwerp. De afgelopen zes jaar gaf Zeilstra met een werkgroep verdieping en ontmoeting leiding aan het zgn. Bijbelcafé in de openbare bibliotheek aan de ’s-Gravelandseweg te Hilversum Datum: dinsdagmiddag 22 maart 2016 Tijd: 14.00-16.00 uur Plaats: het Trefpunt bij de Verlosserkerk, H.A. Lorentzweg 59 te Bussum Kosten: € 6.00
23
LITERATUURLIJST Cursus 2. Publicaties o.a. - Hoff, R. (1991). Het Midden-Oosten, een politieke geschiedenis. Utrecht: Het Spectrum, Utrecht 1991. ISBN 90-274-2786-0 - hoofdstuk Een voorlopige balans van de Arabische opstanden in: Perry Pierik (red), omwentelingen in het Midden-Oosten, Aspekt 2012 - Kanttekeningen bij de Arabische opstanden, in VN Forum 1, 2011 - Minderheden in Syrië en Libanon, in: Piet de Rooy en Coby van der Linde, Op zoek naar stabiliteit in de Oriënt, SDU Amsterdam 1989 - Iraaks vergeten minderheden, in: Pim van Harten en Roel Meijer (red), Irak in chaos, botsende visies op een humanitaire ramp, Aksant, Amsterdam 2007 Cursus 3 - Woldring, H.E.S (2006). Thomas More en de toekomst van Europa. Budel: Damon. ISBN 97890 55739097 - Woldring, H.E.S. (2014). Comenius, zijn leven, missie en erfenis. Budel: Damon. ISBN 97890 460361999 - P. Nissen (2015), Het Verlangen naar Vrede en de redelijkheid van religie (Comeniuslezing 2015), Naarden: Comeniusstichting Cursus 11. Eep Talstra, De Ene God is de andere niet. VU Uitgeverij. (afscheidscollege) Zie ook: Eep Talstra Centre for Bible and Computer (via www.godgeleerdheid.vu.nl/) Cursus 13. Piketty, Thomas (2014). Kapitaal in de 21ste eeuw. Amsterdam: De Bezige Bij. Diverse uitvoeringen - Vermeend, W. (2014). Arm & Rijk in Nederland. Amsterdam: Carrera. ISBN 97890 048821655 - Hub Crijns, e.a. Diaconie in beweging, Kok Utrecht, 2012 - Verschuren P. (2015). Genadebrood. De onstuitbare opmars van de voedselbank. Groningen: Uitg. Passage. ‘goed leesbaar en aan te raden’. ISBN 97890 48821655 - SCP, Armoedesignalement 2014 (downloadbaar via Google) - Panteia, Monitor achterstallige betalingen 2014 (downloadbaar via Google)
24
